VERSLAG EUROPEAN CONSTRUCTION CAMPAIGN Voorkom valgevaar

Transcriptie

1 VERSLAG EUROPEAN CONSTRUCTION CAMPAIGN 2003 Voorkom valgevaar Informatie: Arbeidsinspectie, kantoor Groningen Drs. J.R. Boer Landelijk Projectleider Postbus RM GRONINGEN (050) Arbeidsinspectie Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

2 INHOUDSOPGAVE 1. SAMENVATTING 2. INLEIDING 2.1 Inspectieproject voorkom valgevaar 2.2 Doelstelling 2.3 Uitwerking van de doelstellingen 2.4 Verplichtingen van werknemers 2.5 Bouwproces verplichtingen Kennisgeving Veiligheids- en gezondheidsplan Coördinator uitvoeringsfase 3. PUBLICITEITSCAMPAGNE 3.1 Doelgroepen 3.2 Voorlichtingsmap 3.3 Spidey 3.4 Start EU-bouwinspectie 4. DE RESULTATEN 4.1 Geïnspecteerde bedrijven 4.2 Toegepaste handhavingsinstrumenten 4.3 Aantal overtredingen 4.4 Geconstateerde tekortkomingen naar grootte van de onderneming 4.5 Belangrijkste groepen van overtredingen 4.6 Bouwproces 4.7 Veilige en ordelijke inrichting arbeidsplaats 4.8 Valgevaar 4.9 Arbeidsmiddelen 4.10 Persoonlijke Beschermingsmiddelen (PBM-en) 5. CONCLUSIE 2

3 BIJLAGEN: Bijlage I: Werkplekvoorschriften Bijlage II: Overzicht aantal bezochte bedrijven ingedeeld naar bedrijfssoort Bijlage III: Overzicht gehanteerde handhavingsinstrumenten per inspectiepunt Bijlage IV: Overzicht geconstateerde overtredingen per grootteklasse Bijlage V: Overzicht van alle monitorresultaten 3

4 1. SAMENVATTING In de 1 ste en 2 de week van juni en in de 2 de en 3 de week van september heeft een Europees inspectieproject plaatsgevonden op bouwplaatsen. Aan dit inspectieproject deden alle 15 EU-landen, Noorwegen en IJsland mee. De Nederlandse Arbeidsinspectie heeft in de inspectieperioden 820 inspecties uitgevoerd op bouwplaatsen. Tijdens deze inspecties zijn 775 overtredingen geconstateerd die voor het merendeel (circa 59 %) te maken hadden met vallen van hoogte. De doelstelling van de EU brede actie was dat zowel werkgevers als werknemers doordrongen raakten van de noodzaak van het nemen van adequate veiligheidsmaatregelen. Daarnaast dienden ook alle partners in de bouwketen doordrongen te worden van de noodzaak gedurende het gehele bouwproces steeds rekening te houden met de problematiek van valgevaar. Het inspectieproject richtte zich primair op vallen van hoogte. Tijdens de bezoeken werd specifiek geïnspecteerd op het ontbreken van valbeveiligingen (leuningen, vloeropeningen, ladders, steigers) en enkele verplichtingen uit het Bouwprocesbesluit (aanwezigheid en taken van de coördinator, de aanwezigheid van de kennisgeving en het veiligheids- en gezondheidsplan). Het landelijke inspectieproject richtte zich op alle partijen die werkzaamheden op hoogte uitvoeren. Het betrof hier niet alleen dakdekkers, pannendekkers, rietdekkers enzovoorts, maar ook aannemers, platenleggers, schilders, installateurs, klusbedrijven en ZZP ers. Naast de inspectieactie is samen met de sociale partners en andere partijen die zich bezig houden met arbeidsomstandigheden in de bouw een publiciteitscampagne opgezet. Dit heeft geleid tot het maken van een voorlichtingsmap met cd-rom die aan circa werkgevers en intermediairen (bouw, dakdekkers, schilders, steigerbouwers, arbodeskundigen) is verstuurd. De Arbeidsinspectie heeft in Nederland tijdens deze EU-actie in de bouw het werk 298 maal moeten stilleggen en in 146 gevallen een bestuurlijke boete aan de werkgever moeten aanzeggen. In de meeste gevallen was dit noodzakelijk vanwege het ontbreken van valbeveiliging. In 2 gevallen is de opdrachtgever een boete aangezegd omdat geen V&G-plan aanwezig was en in 12 gevallen is de werknemer een bestuurlijke boete aangezegd omdat de door de werkgever ter beschikking gestelde hulpmiddelen niet werden gebruikt. Daarnaast zijn 445 waarschuwingen aan werkgevers gegeven. Het inspectieprogramma richtte zich ook op kleine en middelgrote bedrijven die zich vooral bezighouden met kleine nieuwbouw en met verbouw, renovatie, onderhoud etc. Van de bezochte bedrijven had 87 % minder dan 100 werknemers in dienst. De Europese inspectieactie wordt in de 2004 herhaald. Voor nadere informatie over dit project wordt verwezen naar voorkom valgevaar op 4

5 2. INLEIDING Het voorliggende projectverslag spitst zich toe op het onderwerp voorkom valgevaar. Het ging in dit project om werkzaamheden die op bouwlocaties plaatsvonden. Het inspectieprogramma richtte zich ook op kleine aannemers die zich vooral bezighielden met kleine nieuwbouw en met verbouw, renovatie etc. Het landelijke inspectieproject richtte zich op alle partijen die werkzaamheden op hoogte uitvoeren. Het betrof hier: 1. niet alleen dakdekkers, pannendekkers, rietdekkers enzovoorts, maar ook aannemers, platenleggers, schilders, installateurs, klusbedrijven, ZZP ers en anderen die werkzaamheden op hoogte uitvoerden, maar daarnaast ook: 2. de opdrachtgevende partijen en de partijen die belast waren met de coördinatie van de werkzaamheden. 2.1 Inspectieproject Voorkom valgevaar In de 1 ste en 2 de week van juni en de 2 de en 3 de week van september 2003 heeft het Europese inspectieproject Voorkom valgevaar plaatsgevonden op bouwplaatsen. Aan dit inspectieproject deden naast alle 15 EU-landen ook Noorwegen en IJsland mee. Het inspectieproject richtte zich primair op vallen van hoogte. Tijdens de bezoeken werd specifiek geïnspecteerd op het ontbreken van valbeveiligingen, de routes van en naar de werkplek en enkele verplichtingen uit het Bouwprocesbesluit (bpab). Tevens hebben de inspecteurs per bezoek een paar monitorvragen ingevuld om de resultaten van de verschillende landen te kunnen vergelijken. 2.2 Doelstelling De doelstelling van de EU brede actie was dat zowel werkgevers als werknemers doordrongen raakten van de noodzaak van het nemen van adequate veiligheidsmaatregelen. Daarnaast dienden ook alle partners in de bouwketen doordrongen te worden van de noodzaak gedurende het gehele bouwproces steeds rekening te houden met de problematiek van valgevaar. Het Senior Labour Inspectors Committee (SLIC) heeft er bij de deelnemende arbeidsinspecties op aangedrongen de sociale partners te betrekken bij de acties. De secondaire doelstelling van de Europese actie was om via inspecties te controleren of werkgevers, werknemers en zelfstandigen zich aan de Arbowet en -regelgeving hielden. Door het duidelijk zichtbaar zijn van de Arbeidsinspectie op een beperkt aantal dagen op van te voren bepaalde gebieden kon een grote impact worden bereikt op de gehele bouwnijverheid. Tevens werd met het project een duidelijk signaal naar de branche gegeven dat de Arbeidsinspectie de misstanden aan wilde pakken. Daarnaast was in dit project specifiek aandacht voor kleine bedrijven. 2.3 Uitwerking van de doelstellingen De Europese actie had als doel een inspectiecampagne gelijktijdig in alle Europese landen, gecombineerd met een publiciteitscampagne. De gelijktijdige inspectieactie bestond uit: Inspecties op bouwlocaties m.b.t. valgevaar (hekken, leuningen, steigers e.d.); Bij de inspecties aandacht voor (vlucht)routes (ladders, trappen e.d.); Inspecteren van de verplichtingen in het bouwproces (V&G-plan, kennisgeving, coördinator); Een paar monitorvragen die de inspecteur in elke Europees land op elke bouwplaats stelde. 5

6 Daarnaast is er een publiciteitscampagne in direct overleg met de sociale partners gestart om aandacht te vragen voor het werken op hoogte en specifiek voor het valgevaar. 2.4 Verplichtingen van werknemers De artikelen 11 van de Arbowet en 9.3 van het Arbobesluit geven een aanzienlijke lijst van feiten waarvoor een werknemer bij overtreding bestraft zou kunnen worden. De nota Handhavingsbeleid Arbeidsomstandighedenwet 1998 van de Arbeidsinspectie stelt m.b.t. naleving van beboetbare feiten door werknemers het volgende: "Bij werknemers worden geen gefaseerde interventietrajecten gehanteerd, maar wordt direct een boete aangezegd." In het EU-project valgevaar in de bouw was gekozen voor het opnemen van de volgende specifieke feiten die direct leidden tot het aanzeggen van een boete aan een werknemer: 1. Meegaan op een bouwlift waarbij tevens de eventuele bediener wordt beboet. 2. Het niet gebruiken van ter beschikking gestelde en op het werk aanwezige randbeveiliging. 3. Het niet gebruiken dan wel aanlijnen van ter beschikking gestelde gordels in situaties waar dit beslist wordt vereist. 2.5 Bouwproces verplichtingen De Bouwprocesbesluitverplichtingen die in dit project zijn geïnspecteerd betroffen de kennisgeving, het veiligheids- en gezondheidsplan, en het aanstellen van en de taken van de coördinator Kennisgeving Voor de aanvang van de werkzaamheden op de bouwplaats moet bij grotere projecten de Arbeidsinspectie in kennis worden gesteld van de voorgenomen totstandbrenging van een bouwwerk. De kennisgeving moest zichtbaar op de werkplaats worden aangebracht. Het versturen van de kennisgeving is een verplichting van de opdrachtgever Veiligheids- en gezondheidsplan In het Arbobesluit is bepaald dat de opdrachtgever (degene voor wiens rekening een bouwwerk tot stand gebracht wordt) onder bepaalde omstandigheden een veiligheids- en gezondheidsplan moet opstellen. Een veiligheids- en gezondheidsplan is verplicht indien een kennisgeving verplicht is of indien er sprake is van risicovolle werkzaamheden. Wijzigingen die gedurende de ontwerpfase en/of de uitvoeringsfase optreden, moeten in het V&G-plan verwerkt zijn. Onder bouwwerken werd en wordt in dit kader onder andere verstaan: graafwerken, grondwerken, bouw, montage en demontage van geprefabriceerde elementen, inrichting of outillage, verbouwing, renovatie, reparatie, ontmanteling, sloop, instandhouding, onderhoud-, schilder- en reinigingswerken, sanering Coördinator uitvoeringsfase Op een bouwplaats waar twee of meer werkgevers dan wel één werkgever en één of meer zelfstandig werkenden dan wel twee of meer zelfstandig werkenden arbeid verrichtten in verband met de totstandbrenging van een bouwwerk worden moest(en) één of meerdere coördinatoren voor de uitvoeringsfase zijn aangesteld. De taken van een coördinator dienden duidelijk te zijn omschreven. 6

7 3. PUBLICITEITSCAMPAGNE In Nederland werd een publiciteitscampagne gestart die aansloot bij de inspectie campagne. Hiervoor werd vanuit de EU een financiële bijdrage gegeven. De sociale partners en andere partijen die zich bezig houden met arbeidsomstandigheden in de bouw waren vanaf het begin betrokken bij de opzet en uitwerking van de campagne. Bij de publiciteitscampagne waren o.a. de volgende organisaties betrokken: Stichting Arbouw Aboma en Keboma Bouwbond CNV (werknemersorganisatie) FNV Bouw en houtbond (werknemersorganisatie) AVBB (Werkgeversorganisatie Bouw) BouwNed (Werkgeversorganisatie Bouw) Dakdekkers (Werkgeversorganisatie) FOSAG (Werkgeversorganisatie Schilders) VSB (Vereniging van steigerbouwers) 3.1 Doelgroepen De sectoren waarop de publiciteitscampagne zich richtte, werden bepaald door de sectoren waarop de hiervoor genoemde Europese richtlijn betrekking had en valgevaar een rol speelde (niet uitputtend): - bouw - wegenbouw - graafwerk en grondwerk - renovatie - reparatie en verbouwing - ontmanteling - sloop - instandhouding - onderhoud- en schilderwerk - montage en demontage van geprefabriceerde elementen Om het project goed te laten verlopen waren diverse partijen benaderd. Hiervoor zijn de volgende acties ondernomen: bij de publiciteit werd gebruik gemaakt van de aanwezige logo s (Europa, convenanten) het projectplan is met regionale projectleiders en inspecteurs van de Arbeidsinspectie besproken; het projectplan is besproken met de sociale partners en werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers in de bouw; voorafgaande aan het inspectieproject is een persbericht opgesteld; voor, tijdens en na afloop van het project werden enkele interviews gearrangeerd voor (vak)bladen; Er werd een voorlichtingsmap gemaakt in samenwerking met de sociale partners. 7

8 3.2 Voorlichtingsmap De gezamenlijke aanpak en opzet van de publiciteitscampagne heeft geleid tot het maken van een voorlichtingsmap met cd-rom die aan werkgevers (bouw, dakdekkers, schilders, steigerbouwers en arbodeskundigen) werd verstuurd. De publiciteitscampagne was gericht op alle werkgevers en werknemers in de bouw. De eerste inspectie werd in aanwezigheid van de pers door de staatssecretaris van sociale zaken en werkgelegenheid verricht. Hierbij werd door de staatssecretaris tevens de eerste voorlichtingsmap aan werkgevers en werknemersvertegenwoordigers uitgereikt. Er was gekozen voor een voorlichtingsmap met een dynamische wijze van kennisoverdracht. Hiertoe werd een handleiding, een cd-rom en een checklist ontwikkeld die extra aandacht vroeg voor het werken op hoogte en de risico s van valgevaar. Op de website is onder de knop voorkom valgevaar getracht de inhoud van de cdrom en voorlichtingsmap te verwerken. Doel van de informatie was om werknemers en werkgevers in de bouw te informeren over de wettelijke verplichtingen, valgevaar te leren herkennen, op welke plaatsten valgevaar ontstaat en welke maatregelen getroffen moeten worden ter voorkoming van de risico s. Zowel collectieve als persoonlijke valbeveiliging kwamen aan de orde. De richtlijnen uit het Arbobesluit werden voor een aantal situaties en middelen concreet uitgewerkt. Benadrukt werd dat voorlichting en instructie aan de werknemer en controle van maatregelen noodzakelijk is. Deze basisinformatie maakt onderdeel uit van een brede promotiecampagne. 3.3 Spidey Met het oog op de inspectiecampagne van de Arbeidsinspectie, werd in samenwerking met de brancheorganisaties een aansprekende promotiecampagne ontwikkeld over het thema werken op hoogte. Je bent Spidey niet! was de campagneslogan van de promotiecampagne. Spidey was en is nog steeds te vinden op de website van de Arbeidsinspectie onder voorkom valgevaar (SpideyPosterA4.pdf). De belangrijkste boodschap van de campagne was dat medewerkers op de bouwplaats elkaar kunnen aanspreken op hun risicovolle gedrag. Spidey was degene die risico s neemt waardoor hij mogelijk zou kunnen vallen, met alle onnodige gevolgen. In principe kon iedereen op de bouwplaats Spidey zijn en kon met Spidey worden aangesproken. Er werd zodoende een beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid. 3.4 Start EU-bouwinspectie Het officiële startsein voor de EU-bouwinspectie werd door staatssecretaris Rutte gegeven en trok de nodige media-aandacht. Het Algemeen Dagblad bracht een foto van de eerste inspectie door staatssecretaris Rutte; bij Cobouw (22/5) prijkte de staatssecretaris zelfs op de voorpagina. Verder aandacht van Volkskrant, Radio 1, RTL-z en TV Flevoland en diverse vakbladen met o.a. een themanummer werken op hoogte van Arbopijlers dat naar werknemers in de bouw is verstuurd. De boodschap die was voorbereid, kwam goed over: er gebeuren nog teveel ongelukken, dus deze controles zijn hard nodig. De bouw moet beter letten op veiligheid. Eindhovens Dagblad, Eisma s Schildersblad, Cobouw en Arbouw kwamen vervolgens nog met reportages waarin de boodschap prima voor het voetlicht kwam. 8

9 4. DE RESULTATEN Rekening houdend met het wettelijke kader en het vigerende handhavingsbeleid werden de inspecties uitgevoerd. Tijdens het bezoek vonden werkplekinspecties plaats op de bouwlocatie. De resultaten van de inspectie werden, indien mogelijk, met de verantwoordelijke op de bouwlocatie besproken of bij het aanzeggen van een boete met de directie en indien aanwezig met een vertegenwoordiger van het medezeggenschapsorgaan. De bevindingen werden via het geautomatiseerde systeem (gisai) van de Arbeidsinspectie vastgelegd. De betrokken partijen kregen schriftelijke terugrapportage van de inspecteur. De resultaten van dit inspectieproject zijn verdeeld in een aantal onderwerpen. Omdat het hier een landelijk inspectieproject betreft is een totaaloverzicht gegeven van alle inspecties zonder onderscheid in teams van de Arbeidsinspectie. Achtereenvolgens wordt aangegeven: algemene informatie over de geïnspecteerde bedrijven de gehanteerde handhavinginstrumenten geconstateerde overtredingen de belangrijkste groepen van overtredingen 4.1 Geïnspecteerde bedrijven In totaal werden tijdens deze inspectieactie 820 (mei 442 en september 378) bedrijven bezocht. Van deze bedrijven bevonden zich 87% in de grootteklasse kleiner dan 100 werknemers. In tabel 1 is de verdeling weergegeven van de geïnspecteerde bedrijven naar grootteklasse. In bijlage II is in een overzicht weergegeven het aantal bezochte bedrijven per bedrijfssoort (Bik-code). Tabel 1: Aantal geïnspecteerde bedrijven ingedeeld naar grootteklasse. Grootteklasse Mei 2003 September 2003 Totaal 2003 In procenten van totaal (N=820) 0-geen personeel + onbekend % 1 t/m % 10 t/m % 50 t/m % 100 t/m % 500 of meer % Totaal % 4.2 Toegepaste handhavingsinstrumenten Met het doel de wettelijke bepalingen te controleren en te zorgen voor een gedegen handhaving, heeft de Arbeidsinspectie een handhavingsbeleid waarbij een aantal instrumenten ter beschikking staat. Waarschuwing: Bij een waarschuwing werd een overtreding geconstateerd en werd de werkgever in de gelegenheid gesteld de tekortkoming op te heffen binnen een daarvoor door de inspecteur afgesproken termijn. 9

10 Stillegging: Bij een stillegging werd een onveilige situatie aangetroffen waarbij de inspecteur het werk heeft stilgelegd en de werkgever in de gelegenheid werd gesteld de aangetroffen situatie aan te passen zodat het gevaar voor de veiligheid en gezondheid van de betrokken werknemers werd opgeheven. Stillegging + boeterapport: Als de inspecteur een situatie aantrof waarbij er sprake was van een zeer ernstige bedreiging van de veiligheid en de gezondheid van de betrokken werknemers, werd het werk stilgelegd en aan de werkgever of werknemer direct een boeterapport aangezegd. Boeterapport: Als een werkgever zich niet aan de wettelijke verplichtingen hield kon op grond van het handhavingsbeleid een boeterapport opgelegd worden, ook voor die gevallen waar niet, zoals hiervoor beschreven, er een direct gevaar bestond. Te denken valt aan bijvoorbeeld het niet hebben van een veiligheid en gezondheidsplan. 4.3 Aantal overtredingen In tabel 2 is weergegeven welke handhavinginstrumenten er tijdens de inspecties (mei, september en totaal) op de bouwplaatsen zijn gebruikt. Uit deze tabel blijkt dat 298 ( ) keer de werkzaamheden zijn stilgelegd omdat gevaar voor personen aanwezig was. In totaal 150 ( ) keer is een bestuurlijke boete is aangezegd. In 146 ( ) gevallen is de werkgever en in twee situaties is de opdrachtgever een bestuurlijke boete aangezegd. In 12 gevallen werd de werknemer een bestuurlijke boete aangezegd omdat hij zich niet hield aan de gemaakte afspraken in combinatie met het onveilig werken. Daarnaast zijn in totaal 445 ( ) waarschuwingen gegeven. Gemiddeld komt dat neer op krap één (775/820) overtreding per bezochte locatie. Verder valt op dat in september gemiddeld meer overtredingen per locatie zijn geconstateerd dan in de maand mei. Tevens blijkt dat in september meer zware handhavingsinstrumenten (stillegging en boete) zijn gebruikt dan in de maand mei. Tabel 2: Aantal toegepaste instrumenten per inspectieperiode Handhavingsinstrumenten Mei 2003 September 2003 Totaal Waarschuwing Arbo Waarschuwing WGW 1-1 Boete werkgever + opdrachtgever Boete werknemer Stillegging Stillegging + Boete Totaal Geconstateerde tekortkomingen naar grootte van de onderneming Uit de inspecties blijkt dat valgevaar in de bouw nog steeds een groot probleem is. Ondanks dat alle bedrijven via de publiciteitsactie goed geïnformeerd waren over deze actie blijkt dat 775 overtredingen zijn geconstateerd. In tabel 3 zijn de gebruikte instrumenten nog een keer weergegeven naar grootteklasse van de onderneming. Uit het overzicht blijkt dat 97% van de zware instrumenten (boeterapport + stillegging) ingezet zijn bij de bedrijven met minder dan 100 werknemers. 10

11 Tabel 3: Aantal toegepaste instrumenten onderverdeeld naar grootteklasse van ondernemingen Grootteklasse Toegepaste Handhavingsinstrumenten (aantal werknemers) Waarschuwing Arbo Waarschuwing WGW Boeterapport Boeterapport Werknemers Stillegging Stillegging + Boete Totaal Onbekend > Totaal Belangrijkste groepen van overtredingen De belangrijkste groepen van overtredingen zijn in te delen in bouwproces (kennisgeving, V&G-plan en coördinator) veilige en ordelijke inrichting van de arbeidsplaats, veiligheidsvoorzieningen ter voorkoming van valgevaar (steigers, leuningen, stellingen, vangnetten, veiligheidsgordels en vanglijnen), voorkomen van gevaar voor verschuiving e.d., schermen e.d. ter voorkoming gevaar bewegende delen van arbeidsmiddelen en toezicht op het gebruik van pbm-en waar nodig. In tabel 4 zijn deze belangrijkste groepen van overtredingen nog eens weergegeven ingedeeld naar grootteklasse van de ondernemingen. In bijlage III is een uitgebreid overzicht weergegeven van alle ingezette instrumenten per inspectiepunt. In bijlage VI is het aantal overtredingen weergegeven per onderwerp (steigers, ladders, vloeren, leuningen e.d.) per grootteklasse. Tabel 4: Aantal toegepaste feiten per grootteklasse van de onderneming Toegepaste Grootteklasse (aantal werknemers per onderneming) Feiten Onbekend en Totaal groter Bouwproces Inrichting arbeidsplaats Valgevaar Gevaar voor verschuiving Afschermen bewegende delen Arbeidsmiddelen PBM Overigen Totaal Hierna worden de resultaten van deze groepen afzonderlijk beschreven. 4.6 Bouwproces De inspectiepunten betreffende het Bouwprocesbesluit (bpab) hebben zich in dit project beperkt tot de kennisgeving, aanwezigheid en wijzigingen aanbrengen indien nodig van het V&G-plan, het aanstellen en taken van de coördinator uitvoeringsfase en de werkgeversverplichtingen. 11

12 Tabel 5: Aantal toegepaste handhavingsinstrumenten m.b.t. bouwproces Toegepast feit Aantal ingezette instrumenten Kennisgeving 14 V&G-plan 16 Coördinator 34 Werkgeversverplichtingen 4 Totaal Bouwproces 68 Er werden 68 overtredingen geconstateerd met betrekking tot het bouwproces. Het betroffen 66 waarschuwingen tegen een werkgever en twee maal een bestuurlijke boete tegen de opdrachtgever omdat geen V&G-plan aanwezig was. 4.7 Veilige en ordelijke inrichting arbeidsplaats Arbeidsplaatsen moesten veilig toegankelijk zijn en veilig konden worden verlaten. Ze moesten zodanig zijn ontworpen, gebouwd, uitgerust, in bedrijf gesteld, gebruikt en onderhouden, dat gevaar voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers zoveel mogelijk werd voorkomen. Voorts moesten zij zindelijk, zoveel mogelijk vrij van stof en voor zover de veiligheid van de arbeidsplaats dat vereist, ordelijk gehouden zijn. In tabel 6 zijn de overtredingen weergegeven die te maken hadden met een veilige en ordelijke inrichting van de arbeidsplaats. Te zien is dat in twee situaties de arbeidsplaats zodanig slecht was ingericht dat dit heeft geresulteerd in twee stilleggingen waarvan één in combinatie met een bestuurlijke boete. Tabel 6: Aantal toegepaste handhavingsinstrumenten m.b.t. inrichting arbeidsplaats Waarschuwing Boeterapport Boeterapport Stillegging Stillegging + Totaal werknemers Boeterapport Valgevaar Bij het verrichten van arbeid waarbij valgevaar bestond moest zo mogelijk een veilige steiger, stelling, bordes of werkvloer aangebracht zijn of het gevaar tegengegaan zijn door het aanbrengen van doelmatige hekwerken, leuningen of andere dergelijke voorzieningen. Indien deze genoemde voorzieningen niet of slechts ten dele kunnen waren aangebracht of indien het aanbrengen of wegnemen daarvan grotere gevaren met zich meebracht dan de arbeid ter beveiliging waarvan zij zouden moeten dienen, moesten ter voorkoming van het gevaar voldoende sterke en voldoende grote vangnetten op doelmatige plaatsen en wijze aangebracht zijn of moesten doelmatige veiligheidsgordels met vanglijnen van voldoende sterkte gebruikt worden dan wel moesten andere technische middelen toegepast worden die ten minste een zelfde mate van beveiliging van bedoelde arbeid gaven. Daarbij hadden maatregelen gericht op collectieve bescherming de voorrang boven maatregelen die gericht waren op individuele bescherming. In tabel 7 zijn de toegepaste handhavingsinstrumenten weergegeven die betrekking hadden op valgevaar. Tabel 7: Aantal toegepaste handhavingsinstrumenten m.b.t. valgevaar Waarschuwing Boeterapport Boeterapport Stillegging Stillegging + Totaal werknemers Boeterapport Mei Sept Totaal

13 Uit bovenstaand overzicht blijkt dat er in totaal 460 overtredingen zijn geconstateerd met betrekking tot valgevaar. Hetgeen neerkomt op ongeveer 59 % van het totale aantal geconstateerde overtredingen. In totaal zijn er 139 ( ) boeterapporten opgemaakt voor valgevaar, waarvan 120 in combinatie met een stillegging. Van de 139 boeterapporten zijn 127 ( ) opgemaakt tegen een werkgever, twee tegen een opdrachtgever en 10 tegen een werknemer. Verder hebben er 254 ( ) stilleggingen plaatsgevonden omdat het valgevaar op de bouwplaats niet was voorkomen en er direct gevaar voor personen aanwezig was. Verder valt op dat er voor valgevaar in de maand september meer zware (stilleggingen en boeterapporten) instrumenten zijn toegepast dan in de maand mei terwijl het aantal bezoeken/zaken minder was. 4.9 Arbeidsmiddelen Arbeidsmiddelen moesten zodanige geplaatst en ingericht zijn dat gevaar voor verschuiven, omvallen, kantelen, oververhitting, brand, ontploffen, blikseminslag en aanraking met elektriciteit zoveel mogelijk werd voorkomen. Arbeidsmiddelen mochten uitsluitend gebruikt worden waarvoor zij bestemd waren. In totaal werden 135 handhavingsinstrumenten gebruikt m.b.t. het gebruik van arbeidsmiddelen. Van deze 135 hadden er 45 betrekking op het voorkomen van verschuivingsgevaar, 24 op het gevaar in aanraking te kunnen komen met bewegende delen (schermen en beveiligingsinrichtingen) en 66 keer algemeen. Algemeen had te maken met de deugdelijkheid en het gebruik van de verschillende toegepaste arbeidsmiddel (ladders, steigers, hijs- en hefwerktuigen e.d.). In tabel 8 zien we dat het werk 33 (28 + 5) keer is stilgelegd omdat er direct gevaar voor personen aanwezig was. In 8 gevallen, waarvan 2 tegen werknemers, is een boeterapport aangezegd. In 99 gevallen is de overtreding m.b.t. arbeidsmiddelen afgedaan met een waarschuwing. Tabel 8: Aantal toegepaste handhavingsinstrumenten m.b.t. arbeidsmiddelen Waarschu Boeterapport Boeterapport Stillegging Stillegging + Totaal wing werknemers Boeterapport Verschuiving Bewegende delen Algemeen Totaal Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM-en) Indien gevaar voor de veiligheid of de gezondheid van een werknemer op de arbeidsplaats aanwezig was of kon ontstaan waren er voor de betreffende werknemers persoonlijke beschermingsmiddelen in voldoende aantal beschikbaar gesteld en werd er voor gezorgd dat de werknemers de persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikten. Tabel 9: Aantal toegepaste handhavingsinstrumenten m.b.t. gebruik pbm-en Waarschuwing Boeterapport Boeterapport Stillegging Stillegging + Totaal werknemers Boeterapport

14 Er zijn 44 overtredingen geconstateerd met betrekking tot persoonlijke beschermingsmiddelen. In 39 gevallen leidde dit tot een waarschuwing. In twee gevallen is de werkgever een bestuurlijke boete aangezegd. De meeste overtredingen (36) hadden betrekking op het feit dat de werkgever er niet voor had gezorgd dat de werknemers waar nodig persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikten. 14

15 5. CONCLUSIE Het was de eerste keer dat in Europees verband een gezamenlijke inspectiecampagne werd uitgevoerd op bouwplaatsen. De resultaten geven aan dat het dringend nodig is dat de aandacht van alle betrokken partijen met betrekking tot het voorkomen van valgevaar vergroot wordt. Hierbij zal het vooral moeten gaan om structurele oplossingen. De voorlichtingscampagne heeft veel losgemaakt. De combinatie voorlichtingscampagne inspectiecampagne zou tot een groter effect moeten leiden dan losstaande campagnes. Het is nog te vroeg om vast te kunnen stellen of dit ook zo werkt. Daarvoor is het nodig campagnes als deze regelmatig te herhalen. De betrokkenheid van de sociale partners is bijzonder bemoedigend geweest. De Europese discussie heeft mede geleid tot deze betrokkenheid en tot de uitgebreide aandacht in de media. Door campagnes als deze wordt een belangrijke stap gezet op weg naar harmonisatie van naleving en handhaving binnen Europa. 15

16 Bijlage I: Werkplekvoorschriften De werkplekvoorschriften die bij de inspecties gecontroleerd werden betroffen het afdekken van vloergaten met niet verschuifbaar materieel, een duidelijke markering van plaatsen waar valgevaar voorkwam, bij valgevaar veilige voorzieningen aanbrengen, veilige op- en afgangen, en het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Vloergaten afdekken met niet verschuifbaar materieel Naast het struikelgevaar was speciaal aandacht voor het afdekken met niet verschuifbaar materieel bij vloergaten. Het niet of onvoldoende afdekken van vloeropeningen werd gezien als valgevaar. Valgevaar Op plaatsen waar voorwerpen konden vallen diende men gebruik te maken van een markering dan wel signaleringen. Op die plaatsen waar ondanks de getroffen voorzieningen gevaren als bijvoorbeeld snijden, knellen, pletten, elektriciteit of gehoorschade bleven bestaan, moest een waarschuwingsteken zijn aangebracht. Hierbij moest bij voorkeur gebruik worden gemaakt van, voor ieder begrijpelijke, pictogrammen en/of teksten, conform het Arboregelgeving. Bij valgevaar veilige voorzieningen aanbrengen Bij het verrichten van arbeid waarbij valgevaar bestond moest zo mogelijk een veilige steiger, stelling, bordes of werkvloer aangebracht zijn of moest het gevaar tegengegaan door het aanbrengen van doelmatige hekwerken, leuningen of andere dergelijke voorzieningen. Het tegengaan van valgevaar bij het verrichten van arbeid door het aanbrengen van doelmatige hekwerken, leuningen e.d. (de zgn. randbeveiliging) als bedoeld in artikel 3.16, eerste lid 1, van het Arbeidsomstandighedenbesluit was in ieder geval noodzakelijk indien het valgevaar 2,5 meter of meer was indien de arbeid werd verricht op statische arbeidsplaatsen en bij ieder valgevaar indien arbeid werd verricht op arbeidsplaatsen, die daarbij in beweging waren of konden komen. Indien het valgevaar vanaf statische constructies gepaard ging met risicoverhogende omstandigheden, zoals het gevaar te vallen op of langs uitstekende delen, de aanwezigheid van verkeer, het vallen in water e.d., moest randbeveiliging aangebracht zijn, bij geringer valgevaar, afhankelijk van de toename van het risico. Indien doelmatige hekwerken, leuningen of andere middelen om valgevaar tegen te gaan niet of slechts ten dele konden worden aangebracht of indien het aanbrengen of wegnemen daarvan grotere gevaren met zich mee bracht dan de arbeid ter beveiliging waarvan zij zouden moeten dienen, moesten ter voorkoming van het gevaar voldoende sterke en voldoende grote vangnetten op doelmatige plaatsen en wijze aangebracht zijn of moesten doelmatige veiligheidsgordels met vanglijnen van voldoende sterkte gebruikt worden dan wel andere technische middelen toegepast zijn, die ten minste een zelfde mate van beveiliging van de in het eerste lid bedoelde arbeid gaven. Daarbij hadden maatregelen gericht op collectieve bescherming de voorrang boven maatregelen gericht op individuele bescherming. 16

17 Op en afgangen (ladders en steigers) Een steiger moest worden opgebouwd of afgebroken onder toezicht van een deskundige (bijvoorkeur in het bezit van een certificaat steigerbouwer B) en een verantwoordelijke persoon en met inachtneming van diens aanwijzingen. De werkzaamheden moesten zoveel mogelijk geschieden door personen die met deze arbeid vertrouwd waren en opgeleid waren in het opbouwen van steigers. Steigers met toebehoren moesten zijn samengesteld uit deugdelijke en in goede staat van onderhoud verkerende onderdelen. In het bijzonder moest worden gelet op: vervormingen; scheuren; roestvorming; gebreken aan steigerplanken. Werkvloeren moesten veilig bereikbaar zijn. Werkvloeren moesten rondom zijn voorzien van: hekwerken van ten minste 1 m hoog met een op de werkvloer aansluitende kantplank van ten minste 12 cm hoog of van een leuning op 1 à 1,1 m boven de werkvloer, met een tussenregel op circa 0,5 m boven de werkvloer en een op de werkvloer aansluitende kantplank van ten minste 12 cm hoog. De reden dat voor ladders en trappen, die immers gewoon onder de definitie van arbeidsmiddelen vallen, toch een aanvullend voorschrift was opgenomen, was het feit dat bij het werken met ladders en trappen veel ongevallen plaatsvinden. Het voorschrift strekte ertoe de risico's van uitglijden en omvallen te minimaliseren. Ladders en trappen moesten daarom altijd sterk en stijf zijn in verband met de optredende belasting. Verder moesten ze stabiel zijn opgesteld. Onder ladders en trappen moest ook worden verstaan ladders en trappen die slechts in één richting verplaatst kunnen worden. Wanneer een ladder of trap functioneerde als toegang voor langere tijd, ligt het voor de hand dat de ladder of trap moest zijn vastgezet; bepalend hiervoor was de frequentie van het gebruik. Het gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen Een door de werkgever aan de werknemer ter beschikking gesteld persoonlijk beschermingsmiddel moest overeenstemming zijn met de betreffende bepalingen inzake ontwerp en constructie op het gebied van veiligheid en gezondheid, als bedoeld in het Besluit persoonlijke beschermingsmiddelen en het Warenwetbesluit persoonlijke beschermingsmiddelen. De vorige volzin was slechts van toepassing voor zover bedoeld persoonlijk beschermingsmiddel onder het toepassingsgebied van genoemde besluiten valt. In alle onderstaande gevallen moest een persoonlijk beschermingsmiddel: a. geschikt zijn voor de te vermijden gevaren, zonder zelf een vergroot gevaar in te houden; b. beantwoorden aan de bestaande omstandigheden op de arbeidsplaats; c. afgestemd zijn op de ergonomische eisen en de vereisten met betrekking tot de gezondheid van de werknemers; d. na de nodige aanpassingen geschikt zijn voor de drager. De keuze van het persoonlijke beschermingsmiddel en de wijze waarop dit gebruikt moest worden, met name wat betreft de duur van het dragen, werden bepaald afhankelijk van de ernst van het gevaar, de frequentie van de blootstelling aan het gevaar en de kenmerken van de arbeidsplaats van iedere werknemer afzonderlijk alsmede van de doelmatigheid van het persoonlijke beschermingsmiddel. 17

18 Bijlage II: Overzicht aantal bezochte bedrijven ingedeeld naar bedrijfssoort Aantal Aantal Bedrijfssoort Bikcode bezoeken Bedrijfssoort Bikcode bezoeken onbekend/geen code 9 vloerleggersbedrijven turfwinning 10 1 schilderen en glaszetten aardolie- en aardgaswinning 11 1 overige afwerking van gebouwen verhuur bouw- en sloopmach verduurzamen van hout vervaar houten geprefab gebouwen grooth in zuivelprod vervaar kunststofprod voor de bouw grooth in ferrometalen vervaar van prod van beton voor de bouw grooth in hout en plaatmat vervaar van prod van beton, cement en gips grooth in verf en verfwaren vervaar van bitumineus dakdekmateriaal grooth in vlakglas vervaardiging van metalen constructiewerken grooth overige bouwmat vervaar metalen ramen, deuren en kozijnen grooth bouwmat. Algemeen vervaardiging van tanks en reservoirs bankwerkerijen, gereedschap-slijperijen detailhandel in keukens vervaar hijs -, hef- en andere transportwerkt bouwmarkten in bouwmat vervaar vanmachines en app voor ind toeltechn detailhandel in kunstvoorwerpen reparatie van overige machines en apparaten detailh in zonwe ring reparatie van landbouwmachines en - werktuigen ov detailh in non-food art vakantiehuisjes bungalowparken vervaardiging van overige elek benodigdheden nieuwbouw/reparatie van sport- en recreatievaart over goederenvervoer weg beleggingsinstellingen bouwnijverheid 45 7 financiele holdings slopen van bouwwerken grondverzet projectontwikkeling algemene burgerlijke en utiliteitsbouw handel in onroerend goed klussenbedrijven woningbouwverenigingen bouwen van kassen verhuur van onroerend goed leggen van kabels en buizen dakdekken en bouwen van dakconstructies verhuur bouwmachines aanleggen van wegen verhuur van huisraad stratenmaken registeraccountants natte waterbouw administratiekantoren vlechten van betonstaal architectenbureaus metselen en voegen technisch ontwerp/adviesbur metselen reclame en ontwerpbureau voegen reclame en advert bemiddeling gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw over reclamediensten electrotechn install sterkstroom schoonmaakbedr gebouwen electrotechn install zwakstroom overige reinigingsbedrijven overige electrotechnm bouwinstall fotografie loodgieters/install van sanitair installatie van CV verpleegh voor somatische pat isolatiewerkzaamheden overige gezondheidsorg overige bouwinstallatie stukadoren milieudienstverlening timmeren vertoning van films behangersbedrijven

19 Bijlage III: gehanteerde handhavingsinstrumenten per inspectiepunt Project: A588 - European Construction Campaign 2003 Inspectielijst Boeterapport Boeterapport Werknemer Stillegging Stillegging+Boeterapport Waarschuwing Arbo Waarschuwing WGW Eindtotaal Ja Omschrijving feit Onderwerp Omschrijving onderwerp kennisgeving aan toezichthouder voor aanvang bouwwerk opstellen V&G-plan bouwwerk veranderingen in gegev V&G-plan bouww tijdens uitvoeringsfase plan overeenk wijz 6 6 coördinator uitvoeringsfase aanstellen bij samenwerking meer werkgevers/zzp-ers 3 3 taken coördinator in uitvoeringsfase veilige en ordelijke inrichting arbeidsplaats vloeren ladders 1 1 markering van plaatsen met valgevaar bij verplaatsing van voertuigen of personen 7 7 bij valgevaar veilige voorz. aanbrengen (steiger, stelling, leuningen, e.d.) vloeren ladders steigers leuningen bij valgevaar zonodig vangnetten, veiligheidsgordels of vanglijnen gebruiken vangnetten veiligheidsgordels vanglijnen arbeidsm. zodanig dat gevaar voor verschuiven, e.d. zoveel mogelijk is voorkomen ladders steigers ervoor zorgen dat werknemers pbm-en waar nodig gebruiken Nee verplichtingen van werknemers m.b.t. voorzichtigheid en zorgvuldigheid bij organisatie bhv rekening houden met aard, grootte en ligging bedrijf 1 1 kennisgeving zichtbaar aanbrengen op de bouwplaats 1 1 opdrachtgever verantwoordelijk voor naleving voorschriften artt t/m coördinatie toezicht uitvoering samenwerking werkgevers (incl. zo nodig zelfst.) zo nod. aanwijzingen geven naleving samenw.verplicht. werkg. of zelfstand. 2 2 maatregelen m.b.t. ordelijkheid, veiligheid en gezondheid bouwplaats 1 1

20 veilige inrichting werkplekken, toegangsmogelijkh., verbindingswegen bouwplaats zorgen voor veilig intern transport op de bouwplaats 1 1 zo snel mogelijk herstellen van geconstateerde gebreken op arbeidsplaatsen 1 1 inrichting arbeidsplaats ter voorkoming instorten, schuiven, omvallen, kantelen 1 1 waarborg veilig gebruik elektrische installaties 1 1 vloeren zoveel mogelijk effen, vlak, vast, stabiel en stroef 1 1 beschikbaarheid adequaat uitgeruste en gemakkelijk toegankelijke pauzeruimte 2 2 iedere werknemer moet beschikken over een plaats om zijn kleding op te hangen 1 1 in een bedrijf is ten minste één toilet beschikbaar 3 3 adequaat ingerichte toiletten en urinoirs 1 1 in ri&e aard/mate/duur blootstelling beoordelen bij mog. blootstell. gev. stof 1 1 doeltr. maatr. tegen blootstelling aan hoeveelheden hinderlijke/schadel. stoffen 1 1 bij overschr. grenswaarde direct maatr. waardoor concentratie onder grensw. 1 1 doeltr. maatr. ter voorkoming schade zolang maatregelen niet voldoende zijn verbod bewerken asbest(houdende producten) 1 1 vervangen vluchtige organische stoffen/producten bij aangewezen werkzaamheden 1 1 arbeidsmiddelen zodanig dat tijdens werking equivalent geluidsniveau < 85 db(a) 1 1 arbeidsmiddelen moeten worden gebruikt overeenkomstig de gebruiksvoorschriften bij keuze van arbeidsmiddelen rekening houden met risico's uit de ri&e 1 1 ter voork. gevaren arbeidsmiddelen uitsl. gebruiken waarvoor zij zijn bestemd hoogwerker ladders 1 1 arbeidsmiddelen moeten geschikt / aangepast zijn aan het uit te voeren werk 1 1 deugdelijk materiaal arbeidsmiddel vloeren ladders 1 1 deugdelijke constructie arbeidsmiddel 4 4 arbeidsm. zodanig dat gevaar getroffen te worden, e.d. zoveel mog. wordt beperkt 1 1 arbeidsmiddel waar veiligheid afhangt v wijze v installatie: keuren na install ladders 1 1 keuren/beproeven mobiel arbeidsmiddel dat onderhevig is aan verslechtering ladders 1 1 schrift. bewijs keuring mobiel arbeidsm. aanwezig op arbeidsplaats +tonen aan AI hijs- en hefwerktuigen

21 adequate maatregelen onderhoud arbeidsmiddelen 1 1 schermen/beveiligingsinr. ter voorkoming gevaar bewegende delen van arbeidsm houtbewerkingsmachines houtcirkelzaagmachine vloeren ladders schermen of beveiligingsinrichtingen van arbeidsmiddelen moeten stevig zijn 2 2 schermen/beveiligingsinr. mogen niet genegeerd of buiten werking gesteld worden opstell. hijs- en hefwerkt. dat gevaar door lasten geraakt te worden is beperkt doeltr. maatr. opdat werknemers zich niet onder hangende lasten kunnen bevinden 1 1 doelmatige keuze hijs- en hefgereedschap v.w.b. te hanteren lasten,e.d. 1 1 beproeving hijs- en hefgereedschap ten minste een maal per jaar door deskundige 4 4 geen personen vervoeren met hijs- en hefwerktuig dat is bestemd voor goederen 1 1 adequate inrichting, e.d. werkbak ter voorkoming gevaar voor werknemers 1 1 ladders en trappen zijn voldoende sterk en stijf ladders 2 2 ladders en trappen zijn stabiel opgesteld, zo nodig vastgezet en v vold. lengte opbouwen, wijzigen en afbreken van steigers onder toezicht van deskundige regelmatige controle steiger door deskundige in bepaalde omschreven gevallen steigers 1 1 beveiliging verrijdbare steigers tegen ongewilde verplaatsingen 1 1 pbm-en moeten geschikt zijn voor te vermijden gevaren 2 2 in het kader van ri&e noodzaak en juiste keuze pbm-en beoordelen 1 1 beschikbaarheid en gebruik pbm-en 1 1 schriftelijke ri&e aanwezig, incl. risico's bijz. categorieën werknemers 1 1 onvolledige ri&e 1 1 doeltreffende info aan werknemers over werkzaamheden, risico's en maatregelen 1 1 informatie over doel en werking pbm -en en beveiligingen 1 1 toezicht op naleving instructies en voorschriften en op juist gebruik pbm-en doeltreffende maatregelen ter voorkoming van gevaar voor derden bouwputten 3 3 deskundige bijstand 1 1 Aanwezigheid en inhoud kraanboek 1 1 Eindtotaal

22 Bijlage IV: Geconstateerde overtredingen per onderwerp per grootteklasse Onderwerp Grootteklasse Onbekend 0 en 1 2 t/m 9 10 t/m 100 en Totaal 99 meer Bouwputten Hoogwerkers 1 1 Houtbewerkingsmachines 1 1 Houtcirkelzaagmachine Hijs- en hefwerktuigen 1 1 Vloeren Ladders Steigers Leuningen Vangnetten Veiligheidsgordels Vanglijnen Geen onderwerp Totaal

23 Bijlage V 1. General information European Construction Campaign Memberstate report Report period YEAR 2003 Inspection results of memberstate The Netherlands Size class of the site TOTAL Number of sites inspected in this size class Compliance in this size class (number of sites) Identification of activities and precautions ing flinvolving falls from height Full compliance Broad compliance Some compliance Limited or no compliance Topic Selection, use and maintenance of equipment Selection and control of contractors Topic Not present Not discussed Not applicable Total Topic Identification of activities and precautions involving falls from height Selection, use and maintenance of equipment Selection and control of contractors EU Directive (92/57/EEC), Compliance in this size class (number of sites) Yes No N/A Appointment of Coordinators Health & Safety Plan Prior Notice Given Health & Safety File Produced Number of enforcement instruments used in this size-class Verbal Warning 0 Written Warning / Advise 445 Cessation of Work 298 Fine 155 Legal Prosecution 0 23