Gezondheid op Peil. in Leidschendam-Voorburg - Kernboodschappen voor lokaal beleid

Transcriptie

1 Gezondheid op Peil in Leidschendam-Voorburg - Kernboodschappen voor lokaal beleid

2 De GGD Zuid-Holland West is de gemeenschappelijke gezondheidsdienst voor alle inwoners van de gemeenten Delft, Leidschendam-Voorburg, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk, Wassenaar, Westland en Zoetermeer. Wassenaar Leidschendam- Voorburg Zoetermeer Rijswijk Pijnacker- Nootdorp Westland Delft Midden- Delfland

3 Gezondheid op Peil in Leidschendam-Voorburg Kernboodschappen voor lokaal beleid GGD Zuid-Holland West Postbus AB Zoetermeer T (079) E info@ggdzhw.nl W 1

4 Colofon Dit rapport is een onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) regio Zuid-Holland West. Het is een uitgave van de GGD Zuid-Holland West in samenwerking met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Bij de ontwikkeling van deze publicatie hebben wij dankbaar gebruik mogen maken van de teksten uit de Lokale Kernboodschappen van de rvtv GGD Rotterdam-Rijnmond Maart 2011 Redactie: J.J.H. Huiszoon-IJsendoorn, R.J. Beuker, J.E. Brussee-Lasschuijt en S.A. ten Wolde Productiebegeleiding: C.C. Kliphuis Vormgeving: Designwise, Leiderdorp Drukwerk: Drukkerij De Swart, Den Haag GGD Zuid-Holland West Postbus AB Zoetermeer T (079) info@ggdzhw.nl W 2

5 Inhoud 1. Bevindingen en aanbevelingen 5 2. Inleiding 7 3. De inwoners van de gemeente Leidschendam-Voorburg 9 4. Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 15 Literatuur, gegevensbronnen en websites 34 Definities 36 Afkortingen 41 Bijlage: Gezondheidsprofiel van de gemeente 43 Leidschendam-Voorburg 3

6 4 GEZONDHEID OP PEIL IN LEIDSCHENDAM-VOORBURG

7 1. Bevindingen en aanbevelingen De uitkomsten van de integrale analyse hebben geleid tot de volgende bevindingen en aanbevelingen voor het gezondheidsbeleid in Leidschendam-Voorburg: De gezondheid van de inwoners van Leidschendam-Voorburg is vergelijkbaar met de regio Zuid-Holland West. In Leidschendam-Voorburg komt ongezondheid en ongezond gedrag meer voor bij lage sociaal-economische groepen. Meer specifieke interventies voor deze groepen zijn erg gewenst. Eenzaamheid is een omvangrijk probleem in Leidschendam-Voorburg. Inzetten op participatie en voldoende psychosociale vaardigheden loont. Een groot deel van de jeugd heeft psychosociale problemen. Nog meer nadruk op preventie en vroegsignalering is wenselijk. Overgewicht is een hardnekkig probleem. Een intensieve en langdurige aanpak blijft nodig. Het alcoholmisbruik in Leidschendam-Voorburg is zorgwekkend. Een integrale aanpak blijft noodzakelijk. Percentage rokers in Leidschendam-Voorburg is lager dan in Nederland maar er is nog veel gezondheidswinst te behalen. Het bereik van de interventies kan verhoogd worden. Huiselijk geweld is een maatschappelijk probleem en komt ook in Leidschendam-Voorburg voor. Niet alleen opvang van slachtoffers, maar ook preventie is nodig. In Leidschendam-Voorburg wonen veel mensen die kampen met meervoudige problemen. Coördinatie van zorg en samenwerking voor deze mensen blijft nodig. De leefomgeving is op een aantal punten onvoldoende in Leidschendam-Voorburg. Meer groen, minder luchtverontreiniging, beter binnenmilieu en minder geluidshinder kunnen de gezondheid positief beïnvloeden. Deze kernboodschappen hebben betrekking op het bevorderen van de gezondheid. Hier kan op verschillende manieren aan worden gewerkt. Op de eerste plaats door acties vanuit de gezondheidssector, wijkgericht en met lokale partners, specifiek gericht op de gezondheid. Daarnaast kan de gezondheidssector samenwerken met andere (beleids) - sectoren om de gezondheid te bevorderen. Tot slot kunnen ook acties buiten de gezondheidssector, die niet zijn gericht op gezondheid, daar wel een positief effect op hebben. Acties gericht op arbeidsparticipatie zijn hiervan een voorbeeld. Gemeenten die werk maken van gezondheid vragen zich niet alleen af hoe goede interventies in te zetten en te bekostigen zijn, maar kijken ook meer en meer hoe bestaande geldstromen effectiever zijn in te zetten om gezondheid te bevorderen. In hoofdstuk 4 worden de kernboodschappen uitgebreid toegelicht. 5

8 6 GEZONDHEID OP PEIL IN LEIDSCHENDAM-VOORBURG

9 2. Inleiding Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar hun volksgezondheidsbeleid vaststellen. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen binnen onder andere de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van de gemeente. Budgetten zijn beperkt, dus gemeenten moeten keuzes maken. Ze willen die keuzes zoveel mogelijk baseren op inzicht in de lokale gezondheidssituatie. Dat is ook wat de Wpg voorschrijft. De GGD Zuid-Holland West heeft de kennis en expertise om lokale gezondheidsinformatie te bieden en om gemeenten goed onderbouwde beleidsadviezen te geven. De GGD Zuid-Holland West doet dit voor het eerst op basis van een integrale analyse van de beschikbare gegevens over de gezondheidssituatie in de gemeente. Deze gegevens worden gebundeld en in samenhang gepresenteerd. Naast deze publicatie is er ook een regionaal rapport en een website. Deze drie producten vormen samen de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (regionale VTV) Zuid-Holland West. Zij schetsen een regionale en lokale beleidsbasis, de bouwstenen voor het formuleren van (gezondheids)beleid, vergelijkbaar met de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning, die het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) elke vier jaar opstelt als basis voor het rijksbeleid op het terrein van de volksgezondheid. De producten van de regionale VTV Zuid-Holland West zijn ook te downloaden via de website van de GGD ZHW: Het regionaal rapport Gezondheid op peil in Zuid-Holland West is het samenvattend rapport waarin de huidige gezondheidstoestand van de regio Zuid-Holland West wordt beschreven en waarbij een vergelijking plaatsvindt van landelijke, regionale en lokale gezondheidscijfers. De website, het regionale kompas ( bevat een schat aan informatie over de gezondheid, achtergrondinformatie en informatie over interventiemogelijkheden in de regio Zuid-Holland West. Deze website wordt regelmatig aangevuld met nieuwe informatie en actuele cijfers. De GGD Zuid-Holland West heeft de intentie om elke vier jaar een regionale VTV op te stellen. Deze rapportage is het resultaat van een integrale analyse van gegevens over de gezondheid in Leidschendam-Voorburg. De belangrijkste bevindingen zijn vertaald in een beperkt aantal kernboodschappen voor gezondheidsbeleid. Vanwege de haalbaarheid is er een selectie gemaakt van de kernboodschappen. In het regionaal rapport Gezondheid op peil in Zuid-Holland West zijn nog veel meer onderwerpen uitgewerkt, zoals bijvoorbeeld de Wmo, de vaccinatiegraad in de regio en mantelzorg. Deze publicatie is vooral 7

10 bedoeld voor de beleidsmakers, bestuurders en raadsleden van de gemeente Leidschendam-Voorburg, maar ook voor uitvoerders en andere belanghebbenden op het terrein van volksgezondheid en welzijn. Het geeft antwoord op vragen als: Wat zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen? Waarom zijn dit problemen? Waar liggen mogelijkheden voor verbetering? Leeswijzer Dit rapport met kernboodschappen voor de gemeente Leidschendam-Voorburg is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 1 worden de bevindingen en aanbevelingen weergegeven. In hoofdstuk 2, de inleiding, is toegelicht wat de regionale VTV Zuid-Holland West is. Hoofdstuk 3 brengt de bevolking van de gemeente Leidschendam-Voorburg in kaart. In hoofdstuk 4 zijn de uitkomsten van de integrale analyse omgezet in kernboodschappen op maat, passend bij de specifieke gezondheidssituatie van de bevolking van de gemeente. De kernboodschappen worden toegelicht en mogelijk toekomstig beleid met betrekking tot het betreffende onderwerp wordt beschreven. Tot slot. Deze publicatie eindigt met een overzicht van gebruikte literatuur en een verklaring van gebruikte definities en afkortingen. In de bijlage is een uitgebreid gezondheidsprofiel van de gemeente Leidschendam-Voorburg opgenomen. Basis voor dit gezondheidsprofiel zijn de gegevensbronnen die ook zijn gebruikt bij het schrijven van het regionaal rapport Gezondheid op peil in Zuid-Holland West. In het gezondheidsprofiel worden allerlei cijfers gepresenteerd. Een deel van deze cijfers worden in deze publicatie niet verder besproken. Waar mogelijk wordt een vergelijking gemaakt met regionale en/of landelijke cijfers. 8

11 3. De inwoners van de gemeente Leidschendam-Voorburg Leidschendam-Voorburg behoort tot de Randstad-gemeenten rond Den Haag. Leidschendam-Voorburg combineert het beste van twee werelden. Rustig én goed bereikbaar, midden in de Randstad. De gemeente heeft drie woonkernen en een uitgebreid landelijk gebied. De gemeente ligt strategisch langs snelwegen en spoorlijnen, en langs de populaire watersportroute de Vliet. De duinen en de zee liggen op fietsafstand, net als het Groene Hart. Om een indruk te krijgen van de inwoners van de gemeente Leidschendam-Voorburg wordt in dit hoofdstuk informatie over de bevolkingssamenstelling gegeven. Dit hoofdstuk gaat in op diverse aspecten van de demografie die een relatie kunnen hebben met de gezondheid, zoals de leeftijdsopbouw, de sociaal-economische status (ses) en de bevolkingsprognose. 9

12 Aantal inwoners en leeftijdsopbouw De gemeente Leidschendam-Voorburg had op 1 januari inwoners. In figuur 2.1 is de demografische opbouw van de gemeente Leidschendam-Voorburg te zien. In vergelijking met heel Nederland is in Leidschendam-Voorburg de leeftijdsgroep 5 t/m 30 jaar relatief klein en de leeftijdsgroep 55 jaar en ouder relatief groot. Hierdoor is in Leidschendam-Voorburg de grijze druk hoger dan in heel Nederland (34 tegenover 25%). De groene druk is in Leidschendam-Voorburg juist relatief laag (36 tegenover 39%). Figuur 2.1: Demografische opbouw in Leidschendam-Voorburg op 1 januari 2010 (Bron: CBS-StatLine 2010). 95 plus jr jr jr jr jr jr jr jr jr jr jr jr jr jr jr jr jr 5-9 jr 0-4 jr 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% mannen vrouwen referentielijn van Nederland 10

13 Veel allochtonen in Leidschendam-Voorburg Van de inwoners van Leidschendam-Voorburg is 27% allochtoon, waarvan 13% een nietwesterse herkomst heeft (figuur 2.2). In Leidschendam-Voorburg wonen in vergelijking met heel Nederland (20%) relatief veel allochtonen. Figuur 2.2: Etniciteit van de inwoners van Leidschendam-Voorburg op 1 januari 2010 (Bron: CBS-StatLine 2010.) Etniciteit van de inwoners Niet-westerse allochtonen 14% Westers allochtoon Overige niet-westerse allochtonen 7% 73% Autochtoon 13% Turkije Niet-westers allochtoon Suriname 1% 3% 1% 1% Marokko Ned. Antillen en Aruba Opleidingsniveau In Leidschendam-Voorburg wonen in vergelijking met de regio Zuid-Holland West en Nederland relatief veel hoogopgeleide mensen, 34 versus 30 versus 26% (zie figuur 2.3). Figuur 2.3: Onderwijsniveau van de beroepsbevolking (15 t/m 64 jaar) van Leidschendam- Voorburg, Zuid-Holland West en Nederland in 2007/2009 (Bron: CBS-Statline). 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% lbo/vbo/vmbo, mulo/mavo havo, vwo, mbo hbo, universiteit Leidschendam-Voorburg Zuid-Holland West Nederland 11

14 H ogere sociaal-economische status in Leidschendam-Voorburg Het gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner in Leidschendam-Voorburg bedraagt euro. Dit is hoger dan in heel Nederland waar dit gemiddeld euro bedraagt.van de inwoners van Leidschendam-Voorburg ontvangt 11% een uitkering voor arbeidsongeschiktheid, werkloosheid of algemene bijstand. Dit is iets lager dan landelijk (13%). Het percentage eenpersoonshuishoudens in Leidschendam-Voorburg is 41%; dit is hoger dan landelijk (36%). Van de huishoudens bestaat 30% uit meerpersoonshuishoudens met kinderen (Nederland: 35%). Van deze kinderen woont 6% in een uitkerings - gezin. Dit is vergelijkbaar met landelijk (5%). Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) berekent de sociaal-economische status (ses) van inwoners van gebieden in Nederland. De ses-score wordt ingedeeld in zeven groepen, oplopend van lage naar hoge status (SCP, 2006). In figuur 2.4 is de statusscore te zien voor de gemeente Leidschendam-Voorburg. Vijf postcodegebieden in Leidschendam-Voorburg ben een hoge tot zeer hoge statusscore (Park Veusehout/De Zijde/Duivenvoorde, Voorburg Oud, Essesteijn, Voorburg West, Park Leeuwenbergh). Twee postcodegebieden hebben een lage statusscore (De Heuvel en Prinsenhof). Figuur 2.4: Statusscore per vierpositie postcodegebied in Leidschendam-Voorburg in 2006 (Bron: SCP 2006, bewerkt door RIVM). Statusscore zeer laag laag midden-laag gemiddeld midden-hoog hoog zeer hoog 12

15 In Leidschendam-Voorburg minder sterke vergrijzing dan in Nederland De omvang van de bevolking van Leidschendam-Voorburg zal in de komende jaren toenemen van ongeveer inwoners in 2010 naar ongeveer inwoners in 2020 (figuur 2.5). Uit de figuur blijkt dat de gemeente de komende jaren te maken krijgt met een licht vergrijzende bevolking. De sterkste toename is zichtbaar bij de groep inwoners van 65 tot 74 jaar, deze groep zal met 26% toenemen. In vergelijking met heel Nederland is de mate van vergrijzing in Leidschendam-Voorburg lager. Figuur 2.5: Prognose leeftijdsopbouw bevolking Leidschendam-Voorburg, (Bron: CBS-StatLine 2010) jr jr jr jr jr 75+ jr 13

16 14 GEZONDHEID OP PEIL IN LEIDSCHENDAM-VOORBURG

17 4. Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid In dit hoofdstuk worden de belangrijkste bevindingen over de gezondheid van inwoners van de gemeente Leidschendam-Voorburg gepresenteerd, die geresulteerd hebben in een aantal kernboodschappen voor het lokaal gezondheidsbeleid. Elke kernboodschap wordt toegelicht en mogelijk toekomstig beleid van de gemeente Leidschendam-Voorburg wordt beschreven. De gezondheidstoestand van de inwoners wordt beschreven aan de hand van beschikbare enquêtegegevens, zoals de gezondheidsenquêtes (Kinderen, Jongeren, Volwassenen en Ouderen) van de GGD Zuid-Holland West. Daarnaast zijn cijfers uit andere bronnen gebruikt, zoals sterftecijfers en gegevens over huiselijk geweld. Waar mogelijk worden de cijfers van Leidschendam-Voorburg vergeleken met het gemiddelde van de regio ZHW en met Nederlandse landelijke cijfers. Meer kwantitatieve gegevens zijn De cijfers zijn in uitgebreide vorm terug te vinden in de bijlage Gezondheids - profiel van de gemeente Leidschendam-Voorburg, zie bladzijde 43. Bij sommige kernboodschappen worden, (mogelijk bruikbare) interventies beschreven. Er bestaat een uitgebreide landelijke database, de I-database van het Centrum voor Gezond Leven ( Deze database geeft een beschrijving van de meest effectief gebleken interventies die gemeenten kunnen inzetten bij het aanpakken van gezondheidsproblemen. Ook is de Handreiking Gezonde Gemeente te vinden bij dit loket. De Handreiking Gezonde Gemeente geeft informatie over randvoorwaarden en de gemeentelijke beleidscyclus en biedt concrete handvatten om de thema s roken, overgewicht, depressie, alcohol en seksuele gezondheid, op te nemen in lokaal beleid én om te zetten in uitvoeringsprogramma s. De beschreven gezondheidsproblemen in deze publicatie laten zich, vanwege hun complexiteit, echter niet vatten in standaard oplossingen. Het gaat veelal om combinaties van interventies met maatregelen en voorzieningen die passen bij de lokale situatie. De genoemde voorbeelden geven een oplossingsdenkrichting aan. Gemeenten die werk maken van gezondheid vragen zich niet alleen af hoe goede interventies in te zetten en te bekostigen zijn, maar kijken ook meer en meer hoe bestaande geldstromen effectiever zijn in te zetten om gezondheid te bevorderen (ten Dam, 2010). De effectiviteit van preventie kan worden verhoogd door verschillende methoden in samenhang in te zetten, samen te werken met verschillende beleidssectoren (integraal gezondheidsbeleid) en partijen (waaronder gemeente en zorgverzekeraars). Ook kan de effectiviteit van preventie worden verhoogd door een planmatige aanpak, het inzetten van bewezen effectieve interventies en een grondige evaluatie. Er bestaat inmiddels een uitgebreide landelijke data-base (de i-database van het Centrum voor Gezond Leven) met de meest effectief gebleken interventies die gemeenten kunnen inzetten bij het aanpakken van gezondheidsproblemen. 15

18 De gezondheid van de inwoners van Leidschendam-Voorburg is vergelijkbaar met de regio. De gemiddelde levensverwachting bij de geboorte voor mannen uit Leidschendam-Voorburg is 79,4 jaar en voor vrouwen 82,8 jaar. Dit is hoger dan de gemiddelde Nederlandse levensverwachting. De totale sterfte in Leidschendam-Voorburg is lager dan die in Neder - land. In Leidschendam-Voorburg is dit 67,5 per inwoners en landelijk is dit 72,1 per inwoners. De belangrijkste doodsoorzaken zijn: kanker, hart- en vaatziekten en ziekten van de ademhalingsorganen. De ervaren gezondheid van inwoners van Leidschendam-Voorburg is vergelijkbaar met de andere gemeenten in de regio. In Leidschendam-Voorburg ervaart 85% van de volwassenen en 75% van de ouderen hun gezondheid als goed tot uitstekend. In de regio Zuid-Holland West ervaart 88% van de volwassenen en 74% van de ouderen hun gezondheid als goed tot uitstekend. Vrijwel alle jongeren van twaalf tot en met achttien jaar in Leidschendam-Voorburg ervaren hun gezondheid als goed tot uitstekend (98%). In Leidschendam-Voorburg heeft ruim één op de tien volwassenen en 18% van de ouderen psychische klachten. Ruim vier op de tien volwassenen hebben een matig tot hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Het percentage inwoners dat aangeeft minstens één chronische ziekte of aandoening te hebben, is in Leidschendam-Voorburg vergelijkbaar met de andere gemeenten in de regio. Ruim de helft van de 19- tot 64-jarigen en 84% van de 65-plussers geeft aan minstens één ziekte of aandoening te hebben. De grootste ziektelast wordt gevormd door coronaire hartziekten, beroerte, angststoornissen, depressie, diabetes mellitus, COPD, artrose en longkanker. Voor mannen zijn daarnaast nog suïcide(poging) en letsels door privéongevallen belangrijke bronnen van ziektelast, terwijl voor vrouwen borstkanker en dementie de top tien volmaken (Hoeymans, 2010). Ziekten met een hoge ziektelast maar wel beïnvloedbaar door gezonder te gaan leven zijn onder andere coronaire hartziekten, diabetes, longkanker en COPD. Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte. Aanleg, leefstijl, omgeving en de beschikbaarheid van gezondheidszorg bepalen iemands gezondheid. Elke persoon is primair verantwoordelijk voor de eigen gezondheid. De gemeente ondersteunt haar burgers in het houden en krijgen van een goede gezondheid. Dat geldt voor alle leeftijdsgroepen, jongeren, volwassenen en ouderen. Jongeren krijgen extra aandacht omdat het belangrijk is vroegtijdig gezond gedrag aan te leren. Eenmaal verkeerd aangeleerd gedrag is moeilijk weer te veranderen. Met preventie is nog aanzienlijke gezondheidswinst te boeken, vooral via het bevorderen van een gezonde leefstijl met aandacht voor de fysieke en sociale omgeving. Een gecombineerde inzet van de gezondheidssector samen met beleids - terreinen zoals Wmo, veiligheid, verkeer, huisvesting of onderwijs is noodzakelijk om deze gezondheidswinst daadwerkelijk te kunnen boeken. Groepen met gezondheids - achterstand behoeven daarbij extra aandacht. 16

19 In Leidschendam-Voorburg komt ongezondheid en ongezond gedrag meer voor bij lage sociaal-economische groepen. Meer specifieke interventies voor deze groepen zijn erg gewenst. Ongezondheid en ongezond gedrag komt meer voor bij lage sociaal-economische groepen. In Leidschendam-Voorburg is de sociaal-economische status (ses) weliswaar hoger dan gemiddeld in Nederland. Toch zijn er in deze gemeente ook veel mensen in achterstandssituaties (mensen met een lage opleiding, mensen met een een laag inkomen en mensen met een niet-westerse herkomst). Zij wonen vaker in een ongunstige fysieke omgeving (minder gezond binnen- en buitenmilieu) en hebben vaker een ongezondere leefstijl. Laagopgeleiden in Nederland leven zes jaar korter dan hoogopgeleiden. Laagopgeleiden in Zuid-Holland West ervaren hun gezondheid vaker als matig of slecht dan hoogopgeleiden (19 versus 6%) en hebben vaker drie of meer chronische aandoeningen (16 versus 6%). Ook zijn laagopgeleiden vaker psychisch matig of ernstig ongezond dan hoogopgeleiden (11 versus 5%) en zijn ze vaker ernstig eenzaam (11 versus 6%). Laagopgeleiden hebben vaker dan hoogopgeleiden overgewicht (52 versus 39%) en roken vaker (34 versus 19%). Voor niet-westerse allochtonen zijn soortgelijke verschillen te zien ten opzichte van autochtonen. De komende jaren zullen partnerorganisaties meer gaan samenwerken om de regionale visie op het voorkomen en terugdringen van gezondheidsverschillen verder te verfijnen. Hierbij zal ook aandacht zijn voor burgers die een beroep doen op de sociaal medische advisering of op de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ). Het uitvoeren van gangbare best practices en effectieve interventies die ontwikkeld zijn om gezondheidsverschillen bij bepaalde doelgroepen terug te dringen blijft belangrijk. Het in samenspraak met gemeenten kijken naar interventies op maat is nodig, omdat interventies vaak niet voldoende toegesneden zijn. Veel preventieactiviteiten blijken vooral effect te hebben bij mensen met een hogere ses, waardoor de sociaal-economische verschillen de afgelopen jaren groter zijn geworden. Daarom zal, in samenwerking met betrokken partijen waar mogelijk, deelgenomen worden aan pilotonderzoek om nieuwe interventies te evalueren. Monitoren blijft belangrijk om het up-to-date houden van regionale kennis over gezondheidsverschillen en de determinanten van gezondheids - verschillen. Dit kan via informatie uit de gezondheidsenquêtes, de OGGZ-monitor en gericht toegepast onderzoek. Het verdient aanbeveling om het terugdringen van gezondheidsverschillen als een expliciete doelstelling op te nemen in de nota gezondheidsbeleid. Een wijkgerichte aanpak in nauwe samenwerking met de doelgroep en lokale partners geeft daarbij het beste resultaat. Naast het inzetten van interventies bij specifieke doelgroepen is het het terugdringen van schoolverzuim, het voltooien van een opleiding en snelle deelname aan de arbeidsmarkt van groot belang. 17

20 Eenzaamheid is een omvangrijk probleem. Inzetten op participatie en voldoende psychosociale vaardigheden loont. Ruim één derde van de inwoners van 19- t/m 64 jaar van de gemeente Leidschendam- Voorburg is eenzaam. Van deze populatie is 9% ernstig eenzaam. Regionaal is dit respectievelijk 36 en 7%. De totale eenzaamheid in Leidschendam-Voorburg is vergelijkbaar met de regio. Het percentage inwoners van 65 jaar en ouder dat eenzaam is, is 45% (waarvan 6% ernstig eenzaam). In de regio Zuid-Holland West is 45% van de 65-plussers eenzaam (waarvan 8% ernstig eenzaam). Eenzaamheid tast het welzijn ofwel het psychisch of sociaal welbevinden van mensen aan en is daarmee in de brede definitie van gezondheid van de World Health Organization (WHO) een gezondheidsprobleem. Eenzaamheid kan in allerlei opzichten ook ziekmakend zijn, zowel geestelijk als lichamelijk (Fokkema & Van Tilburg, 2005). Eenzaamheid komt vaker voor bij mensen van 75 jaar en ouder, allochtonen, mensen met een laag of middelbaar opleidingsniveau en mensen die moeite hebben om met hun inkomen rond te komen. Vrouwen zijn vaker emotioneel eenzaam, terwijl mannen vaker sociaal eenzaam zijn. De kans op sociale eenzaamheid neemt toe vanaf de leeftijd van 35 jaar. De kans op sociaal isolement van volwassenen is kleiner wanneer zij een baan hebben of aan vrijwilligerswerk zinvolle contacten kunnen ontlenen. In de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid Leidschendam-Voorburg van de gemeente wordt aandacht gevraagd voor eenzaamheid onder ouderen. Dit speerpunt is als actiepunt opgenomen in de Kadernota Openbare Geestelijke Gezondheidszorg In Leidschendam-Voorburg organiseren de Geestelijke Gezondheidszorginstellingen Context en GGZ Haagstreek diverse activiteiten en trainingen gericht op de problematiek gerelateerd aan eenzaamheid. In de gemeente is hierbij een goede samenwerking met Stichting Welzijn Oud en Jong (Woej) opgezet. Aansluitend op een (sport-)activiteit van Woej geeft Context een workshop over bijvoorbeeld omgaan met stress, ontspanningstechnieken en zelfvertrouwen. Voor de deelnemers aan de workshop wordt zodoende de instroom naar de (uitgebreidere) trainingen van Context laagdrempelig. Naast een aanpak in de zorg- en welzijnssector, kan de gemeente voorwaarden realiseren om sociaal isolement van ouderen te voorkomen of bestrijden. Bijvoorbeeld het bevorderen van de mobiliteit via toegankelijkheid van de openbare ruimte en vervoersvoorzieningen. De gemeente Leidschendam-Voorburg biedt rijvaardigheidstrainingen aan en maakt vervoer mogelijk via regiotaxi en Woej. Ook verleent zij aan inwoners individuele voorzieningen, zoals scootmobielen en aanpassingen aan auto s. 18

21 Uit onderzoek blijkt dat het niet eenvoudig is personen op hoge leeftijd te activeren (Fokkema & Van Tilburg, 2005). Effectief gebleken interventies voor ouderen zijn kleinschalige groepsactiviteiten (bijvoorbeeld in een woonzorgcentrum) en vriendschaps - cursussen, gericht op het verbeteren van sociale contacten en het bevorderen van vriendschappelijke relaties. Er is echter meer nodig dan het organiseren van gezamenlijke activiteiten. Er is namelijk een grote groep ouderen die aangeeft zich eenzaam te voelen, maar wel tevreden zijn met het aantal contacten en activiteiten. Voor hen heeft eenzaamheid te maken met onzekerheid, gebrek aan assertiviteit of aan sociale vaardigheid. 19

22 Een groot deel van de jeugd heeft psychosociale problemen. Nog meer nadruk op preventie en vroegsignalering is wenselijk. Bij een deel van de jeugd van Leidschendam-Voorburg komen psychosociale problemen voor. In Leidschendam-Voorburg heeft 18% van de 5- t/m 11-jarigen en 11% van de 12- t/m 18-jarigen een indicatie voor psychosociale problematiek. Van de 12- t/m 18-jarigen heeft 12% in het afgelopen jaar gedacht aan suïcide. Aan deze gedachten gaan vaak: faalangst, gebrek aan sociale contacten/sociale vaardigheden, depressie, angststoornissen en echtscheiding, vooraf. Psychische problematiek kan verregaande gevolgen hebben. Het hebben van een depressie op jonge leeftijd is bijvoorbeeld een belangrijke voorspeller voor het ontwikkelen van een depressie op latere leeftijd. Psychische problematiek belemmert het functioneren in het dagelijks leven en kan ernstige zelfdestructieve vormen aannemen, zoals suïcidaal gedrag. Psychische problemen vroeg in de levensloop zijn van invloed op persoonlijke ontwikkeling van het kind, de school- en beroepscarrière en uiteindelijk op de maatschappelijke positie die iemand zich kan verwerven. Gezien de mogelijke impact van dergelijke problemen is vroegtijdige onderkenning uitermate belangrijk. Psychisch gezond functioneren uit zich bij kinderen en jongeren in tevredenheid met hun leven, kunnen omgaan met tegenslagen, niet teveel druk ervaren om te presteren en een vriendenkring waarin ze zich thuis voelen. De twee belangrijkste typen van psychi - sche problemen zijn emotionele problemen en gedragsproblemen. Als overkoepelende term voor alle vormen van psychische problemen spreekt men vaak over psychosociale problemen (Meijer & Schoemaker, 2008). Met het voorkomen van psychosociale problemen, waaronder depressie, is grote gezondheidswinst en ook maatschappelijke winst te behalen. Depressie beïnvloedt het dagelijkse leven op een negatieve manier, tast de kwaliteit van leven aan en veroorzaakt maatschappelijke kosten (behandel-, medicijn- en verzuimkosten). Als een kind op jonge leeftijd met een depressie kampt, kan dat negatieve effecten hebben op zijn school - prestaties en op de omgang met andere kinderen. Depressie is daarom één van de speerpunten in het lokale gezondheidsbeleid in Leidschendam-Voorburg. Nadruk ligt hierbij op het voorkómen van depressie en het bevorderen dat mensen met depressieve klachten eerder hulp gaan zoeken. Met het uitvoeringsprogramma Depressie (en psychosociale problemen) wordt een combinatie nagestreefd van publieksvoorlichting, primaire preventie programma s, vroegsignalering, ondersteuningsprogramma s en maatregelen gericht op de omgeving. Er is veel aandacht binnen de Jeugdgezondheidszorg, de scholen en de centra voor Jeugd en Gezin voor zowel het vroegtijdig signaleren van psychosociale problemen als preventie. 20

23 Voorbeelden van interventies uit het uitvoeringsprogramma gericht op jeugd zijn: Publieksvoorlichting: Depressie on te spot Voorlichtingsactiviteiten over het voorkómen van depressie en het aanbod ten aanzien van depressiepreventie. Primair preventieprogramma: Doe - praatgroep Programma waarbij kinderen op speelse wijze informatie krijgen over de psychische en/of verslavingsproblemen van hun vader of moeder. Signaleren en adviseren: Vroegsignalering depressie Consultatie en casuïstiekbespreking voor intermediairs (zoals leerkrachten) om eerder depressieproblematiek bij kinderen te kunnen signaleren. Ondersteuningsprogramma s: Schatjes, katjes, watjes Programma voor kinderen met angstklachten en beperkte sociale competenties. Maatregelen in de omgeving: Pestprotocol Scholen hebben protocollen om pesten te voorkomen en om pestgedrag te stoppen. Daarbij zetten zij vaak lesmethoden in om leerlingen weerbaarder te maken en te leren hoe ze met conflicten moeten omgaan. Diverse organisaties voeren deze activiteiten uit, waaronder de Jutters (centrum voor jeugd-ggz in de regio Haaglanden). Bovendien komen er ook e-healthprogramma s (hulpverleningsprogramma s via internet), zoals Grip op je dip. 21

24 Overgewicht is een hardnekkig probleem. Een intensieve en lang - durige aanpak blijft noodzakelijk. Van de kleuters in Leidschendam-Voorburg heeft 13% overgewicht. Bij de 10- t/m 11- jari gen is dit 17% en bij de 13- t/m 14-jarigen 20%. Het percentage inwoners met (ernstig) overgewicht loopt op met de leeftijd; van 41% bij de 19- t/m 64-jarigen tot 49% van de 65-plussers. Ernstig overgewicht (obesitas) komt voor bij 13% van de volwassenen en 11% van de ouderen. Het percentage inwoners met overgewicht in Leidschendam-Voorburg is bij de meeste leeftijdsgroepen vergelijkbaar met de totale regio Zuid-Holland West. Voeding en bewegen zijn belangrijke determinanten voor overgewicht. Van de 1- t/m 11- jarigen in Leidschendam-Voorburg ontbijt 2% minder dan 5 doordeweekse dagen, eet 45% niet dagelijks groente en 37% niet dagelijks fruit. Van de 12- t/m 18-jarigen in Leidschendam-Voorburg ontbijt 13% minder dan 5 doordeweekse dagen, eet 39% niet dagelijks groente en 63% niet dagelijks fruit. Ruim 34% van de inwoners van Leidschendam-Voorburg van 19- t/m 64-jaar voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB), hiermee wijkt Leidschendam-Voorburg nauwelijks af van de andere gemeenten in de regio Zuid-Holland West (34 versus 33%). Van de inwoners van 65 jaar en ouder voldoet 42% niet aan deze norm (Zuid-Holland West: 41%). Overgewicht, met name ernstig overgewicht, hangt samen met meerdere chronische ziekten, zoals diabetes mellitus type 2 (suikerziekte), hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Ook hebben mensen met (ernstig) overgewicht vaker verschillende vormen van kanker, aandoeningen aan het bewegingsapparaat (artrose) en de ademhalingsorganen. Bovendien komen bij vrouwen met (ernstig) overgewicht menstruatiestoornissen en onvruchtbaarheid vaker voor (Visscher & Schoemaker, 2008). Daarnaast houdt over - gewicht verband met het optreden van psychosociale problemen en een relatief groot verlies aan kwaliteit van leven (Voedingscentrum, 2008). Een kind met (ernstig) over - gewicht kan gemakkelijk doelwit worden van pesterijen, een negatief zelfbeeld ontwikkelen en in een sociaal isolement raken. Leidschendam-Voorburg onderkent het belang van het bestrijden van overgewicht. In de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid Leidschendam-Voorburg is over - gewicht opgenomen als speerpunt. De gemeente heeft de volgende doelen benoemd: het percentage volwassenen met overgewicht mag niet verder stijgen; het percentage jeugdigen met overgewicht moet dalen. In het uitvoeringsprogramma staan de interventies om deze doelen te behalen. Het Voedingscentrum adviseert een combinatie van interventies om optimaal effect te bewerkstelligen tegen de bestrijding van overgewicht, de zogenoemde LOCCOO 22

25 combinatie (verbinding van Lesprogramma s, Omgevingsinterventies, Cursussen, Campagnes, Ondersteunend beleid/materiaal en Onderzoek/signalering). Leidschendam-Voorburg werkt aan deze combinatie met bijvoorbeeld de volgende interventies: Lesprogramma s In de gemeente Leidschendam-Voorburg wordt in het schooljaar een start gemaakt met de invoering van Lekker Fit! Dit is een lesprogramma over voeding, bewegen en gezonde keuzes maken voor het basisonderwijs. Ook voor het voortgezet onderwijs verdient het de aanbeveling om een structurele interventie uit te voeren op het gebied van overgewicht (voeding en beweging). Hiervoor wordt Weet wat je eet aangeraden, een online lesprogramma van het Voedingscentrum. Omgevingsinterventies Door het in stand houden van groen- en speelvoorzieningen werkt Leidschendam- Voorburg aan een gezonde omgeving. De sport- en speelinfrastructuur kan verder versterkt worden door de speelpleinen van basisscholen optimaal te benutten door ze toegankelijk en aantrekkelijk te maken voor de kinderen uit de wijk (met name lage ses wijken) buiten schooltijd. Cursussen Voor kinderen en volwassenen zijn er in Leidschendam-Voorburg behandelings - programma s voor overgewicht, zoals Door Dik en Dun (8-12 jaar) en Sportief op Gewicht (volwassenen). Er ontbreekt een cursus voor jongeren (12-18 jaar) met (ernstig) overgewicht. Het bereik van de cursussen, met name bij kwetsbare burgers, kan de komende jaren verder geoptimaliseerd worden. Campagnes De landelijke campagnes gericht op overgewicht van bijvoorbeeld het Voedingscentrum kunnen ook effect hebben op de inwoners van Leidschendam-Voorburg. De gemeente zou deze campagnes lokaal kunnen ondersteunen. Ondersteunend beleid/materiaal Er zijn diverse landelijke onderzoeken waaruit blijkt dat overgewicht een groot probleem is, zoals de Vijfde Landelijk Groeistudie (TNO jeugd). Ook zijn er diverse samenwerkingsafspraken en convenanten rondom overgewicht afgesloten, bijvoorbeeld het Convenant Gezond Gewicht. Onderzoek/signalering Bij de jeugd is het signaleren van overgewicht en obesitas in alle gemeenten een vast onderdeel van de drie Preventieve Gezondheidsonderzoeken (PGO s) van de Jeugdgezondheidszorg. Hierdoor is sprake van een structurele signalering bij de jeugd. In Lekker Fit! kan dit uitgebreid worden door jaarlijks de fitheid van kinderen te meten met de fittest. Investeren in beweegactiviteiten is niet alleen van belang met het oog op overgewicht, maar kan ook een bijdrage leveren aan de bestrijding van eenzaamheid en depressiviteit. Door het opnemen van overgewicht als speerpunt in de komende beleidsperiode ( ) kan een intensieve en langdurige aanpak van overgewicht worden gewaarborgd. 23

26 Het alcoholgebruik in Leidschendam-Voorburg is zorgwekkend. Een integrale aanpak blijft noodzakelijk. Het percentage volwassenen dat overmatig drinkt is in Leidschendam-Voorburg 10%. Regionaal is dit 13%. Van de ouderen in Leidschendam-Voorburg drinkt 17% overmatig alcohol. Dit is hetzelfde als regionaal. Onder jongeren in Leidschendam-Voorburg wijkt het alcoholgebruik niet veel af van het gemiddelde van de regio Zuid-Holland west. In Leidschendam-Voorburg had 16% van de 12- t/m 15-jarigen recent gedronken, ten opzichte van 18% in de regio. Het percentage 16- t/m 18-jarigen in Leidschendam-Voorburg dat recent heeft gedronken, is met 71% eveneens vergelijkbaar met de regio (75%). Ruim vier op de tien (42%) 16- t/m 18-jarigen in Leidschendam-Voorburg doet aan binge-drinken (in de regio is dit 51%). De schadelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik zijn talrijk. Alcoholgebruik heeft invloed op alle organen in het lichaam en hangt samen met ongeveer zestig aandoeningen (Kuunders & Van Laar, 2009). Er zijn aanwijzingen dat het drinken van (grote hoeveel - heden) alcohol door een kind dat in de groei is extra schadelijk is en een negatief effect heeft op de ontwikkeling van de hersenen. Tot slot geldt dat hoe jonger kinderen met alcohol in aanraking komen, hoe groter de kans is op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd. Alcoholgebruik vergroot ook de kans op ander risicogedrag zoals onveilig vrijen, vandalisme en uitgaansgeweld. Oudere mensen verdragen alcohol over het algemeen slechter. Dit komt door allerlei veranderingen in het lichaam die ontstaan bij het ouder worden. Overmatig alcohol - gebruik kan leiden tot uiteenlopende lichamelijk en psychische klachten, zoals hoge bloeddruk, maagproblemen en depressie. Voor ouderen die slecht ter been zijn, verhoogt alcoholgebruik het risico op vallen. Ook kan alcohol de werking van medicijnen versterken of juist teniet doen. Gelet op de negatieve effecten van alcoholgebruik op jonge leeftijd is iedere alcoholdrinker onder de zestien jaar er één te veel. Het doel van landelijk alcoholbeleid is daarom dat jongeren onder de zestien jaar geen alcohol drinken. Bovendien is er een discussie gaande om deze leeftijd te verhogen naar achttien jaar. Het streven is dat minder mensen lichamelijk of geestelijk afhankelijk zijn van alcohol en dat alcoholgebruik minder schadelijke gevolgen heeft in het gezin, op het werk, in het verkeer en in uitgaans situaties. In de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid Leidschendam-Voorburg is het terugdringen van schadelijk alcoholgebruik opgenomen als speerpunt (Nota Lokaal gezondheidsbeleid Leidschendam-Voorburg, 2008). De gemeente Leidschendam-Voorburg heeft de volgende doelen benoemd: het voorkómen en terugdringen van schadelijk alcoholgebruik bij jongeren, volwassenen en ouderen; het verhogen van de leeftijd waarop jongeren gaan drinken; het bevorderen van niet drinken onder de zestien jaar. 24

27 In de notitie Preventief Alcoholbeleid Jeugd ( ) geeft de gemeente subdoelen aan voor het terugdringen van (overmatig) alcoholgebruik door jongeren: het verminderen van het percentage jongeren tot zestien jaar dat alcohol drinkt; het verminderen van het percentage jongeren van twaalf tot en met veertien jaar dat wel eens alcohol heeft gedronken; het vergroten van het bewustzijn bij ouders van de gevolgen van alcoholgebruik door jongeren in de leeftijd van tien tot vijftien jaar. Om effect te bereiken in het verminderen van schadelijk alcoholgebruik dient het lokaal alcoholbeleid gericht te zijn op (een combinatie van) vier pijlers: 1. Publiek draagvlak door communicatie via de media, scholen en verenigingen. 2. Regelgeving in relatie tot beschikbaarheid van alcohol, zoals sluitingstijden (bijvoorbeeld in de regio Kop van Noord-Holland waar het uitgaan vroeger op de avond begint en eerder eindigt (sluitingstijd), toelatingsbeleid en schenkbeleid van horecagelegenheden en alcoholvrije schoolfeesten). 3. Handhaving van lokale regels en van landelijke wetgeving. 4. Vroegsignalering en preventie. Bij ouderen is dit een aandachtspunt; een alcohol - probleem wordt bij hen vaak slecht en laat herkend, zowel door de omgeving als door professionals. In Leidschendam-Voorburg is er een evenwichtige pakket aan interventies gericht op alle hierboven genoemde pijlers. De gemeente kan hierin meer nadruk leggen op het integrale karakter van deze maatregelen. Om de verschillende interventies met elkaar te verbinden kunnen ze uitgevoerd worden onder één naam, zoals de gemeente Delft doet met Lekker Helder, 0% alcohol. De gemeente Leidschendam-Voorburg is van plan haar aandacht te richten op het alcoholgebruik in sportclubs vanaf Met deze aanpak bereikt de gemeente de jongeren in een andere setting dan scholen, jongerencentra of evenementen en vergroten ze de reikwijdte van de boodschap. Veel van de lopende interventies zijn al geschikt om uit te voeren op de sportclub, zoals de voorlichting, prijsafspraken en frisfeesten. Deze aanpak vereist echter wel de nodige inspanningen en een lange adem. Veel sportclubs zijn niet direct bereid om mee te werken, aangezien zij voor hun inkomsten afhankelijk zijn van de verkoop van alcoholhoudende dranken. De ervaring van de sportsector van Den Haag met de alcohol - matigingscampagne is hierbij waardevol. Samenwerking in deze campagne is ook een mogelijkheid, aangezien jongeren uit Leidschendam-Voorburg ook in Den Haag komen. Een groter effect op het tegengaan van alcoholmisbruik zou bereikt kunnen worden, wanneer er meer nadruk komt te liggen op het integrale karakter van de verschillende maatregelen en het vergroten van de reikwijdte van de boodschap. 25

28 26 Percentage rokers in Leidschendam-Voorburg is lager dan in Nederland maar er is nog veel gezondheidswinst te behalen. Het bereik van de interventies kan verhoogd worden. Van de 15- t/m 16-jarigen jongeren in Leidschendam-Voorburg rookt 6%; bij 17- t/m 18- jarigen is dit 9%. In te totale regio zijn deze percentages respectievelijk 7 en 14%. Van de inwoners van 19- t/m 64-jaar rookt 21% en van de inwoners van 65 jaar en ouder rookt 15%. Het percentage volwassenen van Leidschendam-Voorburg dat rookt is vergelijkbaar met de andere gemeenten in de regio, maar lager dan landelijk (29%). Roken verhoogt het risico op verschillende vormen van kanker, bijvoorbeeld longkanker. Ook het risico op COPD, beroerte en hartfalen wordt verhoogd door roken. In 2007 stierven in Nederland mensen die ten gevolge van roken één van bovenstaande ziekten kregen. Daarnaast is door roken het risico op veel andere aandoeningen verhoogd. Ook passief roken (inademen van tabaksrook uit je omgeving) verhoogt het risico op het krijgen van verschillende aandoeningen (Van Gelder et al., 2009). En, een roker leeft gemiddeld vier jaar korter dan een niet-roker. In de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid van de gemeente Leidschendam-Voorburg gaat specifieke aandacht uit naar het bevorderen van het niet-roken door het als speerpunt op te nemen. De gemeente Leidschendam-Voorburg heeft de volgende doelen benoemd: het voorkomen dat jongeren gaan roken; het voorkomen van meeroken; het ondersteunen van rokers die willen stoppen met roken. Deze doelstellingen zijn gebaseerd op het advies van Stivoro om optimaal effect te bewerk stelligen voor een rookvrije toekomst. Het uitvoeringsprogramma dat hoort bij de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid van de gemeente Leidschendam-Voorburg bevat kwalitatief goede interventies om deze doelen te bereiken. In het voorkómen dat jongeren gaan roken is winst te behalen met het lesprogramma Gezonde School en Genotmiddelen. Hierbij gaat het niet alleen om het vergroten van het bereik door actievere werving in Leidschendam-Voorburg, maar juist om de veranke - ring van het programma op scholen. Wat betreft stoppen met roken zijn er diverse mogelijkheden in Leidschendam-Voorburg. Zorgaanbieder Florence geeft cursussen stoppen met roken en ook huisartsen bieden ondersteuning bij stoppen met roken. Het aantal deelnemers aan dergelijke cursussen kan nog wel vergroot worden in Leidschendam-Voorburg. Mogelijk wordt het bereik pas groter in 2011, als gedragsmatige (en farmacologische) stopondersteuning deel uitmaakt van de verzekerde zorg. Daarnaast kan de gemeente de effecten van landelijk beleid voor haar inwoners versterken door actief mee te werken aan landelijke massamediale campagnes.

29 Huiselijk geweld is een maatschappelijk probleem en komt ook in Leidschendam-Voorburg voor. Niet alleen opvang van slachtoffers, maar ook preventie is nodig. Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer gepleegd is. Onder geweld wordt de aantasting van de persoonlijke integriteit verstaan met daarbij een onderscheid tussen psychisch en lichamelijk geweld (waaronder seksueel geweld en ongewenste seksuele toenadering). De huiselijke kring van het slachtoffer bestaat uit (ex-)partners, gezinsleden, familieleden en huisvrienden. Het begrip huiselijk betreft hier de relatie tussen dader en slachtoffer en niet de locatie. Een belangrijk kenmerk van huiselijk geweld is de omstandigheid dat dader en slachtoffer vaak - soms nood - gedwongen - deel blijven uitmaken van elkaars leefomgeving. Vaak is er sprake van een verstoorde machtsverhouding. Bij ouderenmishandeling gaat het ook om andere gevolgen van geweld: verwaarlozing, financiële uitbuiting en schending van rechten. In Leidschendam-Voorburg geeft 8% van de inwoners van 19- t/m 64-jaar aan ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Van de 65-plussers in Leidschendam-Voorburg geeft 3% aan ooit slachtoffer te zijn geweest. Dit is vergelijkbaar met de andere gemeenten in de regio. Het aantal nieuwe meldingen huiselijk geweld in Leidschendam-Voorburg in 2009 vanuit het Steunpunt Huiselijk Geweld Haaglanden bedroeg 35. Het aantal nieuwe meldingen huiselijk geweld in Leidschendam-Voorburg in 2009 via Haaglandse Aanpak bedroeg ook 35. Het totaal aantal meldingen huiselijk geweld in Leidschendam- Voorburg in 2009 komt dus neer op 70. Huiselijk geweld is een ernstig volksgezondheidsprobleem en een maatschappelijk probleem met grote gevolgen voor slachtoffers, vaak nog vele jaren nadat de gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Slachtoffers kunnen ernstige lichamelijke en/of psychische klachten hebben, waaronder lichamelijk letsel, spier- en gewrichtspijnen, hoofdpijn, onverklaarbare chronische buikklachten, nervositeit, angst, slaapproblemen, minder waardig heids gevoe - lens, faalangst, depressie, suïcidale gedachten en posttraumatische stressstoornis. Ze leven vaak, mede door de (opgedrongen) geheimhouding, in een isolement. Per jaar sterven naar schatting in Nederland 80 vrouwen en 50 kinderen als gevolg van het geweld. Huiselijk geweld brengt tevens enorme verborgen kosten met zich mee door medicijngebruik, werkverzuim en bezoeken aan huisarts en ziekenhuis (Reijnders & Drijber, 2006). De aanpak van huiselijk geweld beslaat de hele keten van preventie en signalering tot interventies en nazorg, en is gericht op het beschermen en versterken van het hele (gezins-)systeem (slachtoffers, kinderen en plegers). Iedereen die direct of indirect met huiselijk geweld te maken heeft in de gemeente Leidschendam-Voorburg, kan zich melden bij het Steunpunt Huiselijk Geweld regio Den Haag. Het Steunpunt is voor hen zeven dagen per week, 24 uur per dag bereikbaar. Het Steunpunt biedt hulp en advies bij het stoppen van huiselijk geweld aan slachtoffers, plegers, omstanders en getuigen, maar ook aan huisartsen en andere hulpverleners. 27

30 Door een regionale aanpak, betere signaleringsproblematiek en hulpmiddelen waaronder de OGGZ- monitor wordt de situatie rondom huiselijk geweld beter inzichtelijk gemaakt. Het feit dat er door deze aanpak meer en beter wordt gesignaleerd - en daardoor meer gevallen van huiselijk geweld aan het licht komen - impliceert echter niet dat huiselijk geweld in het verleden vaker of juist minder vaak voorkwam. Om huiselijk geweld te stoppen, is vaak hulp nodig van buitenaf. Als er lange tijd sprake is van geweld zijn cliënten vaak niet goed meer in staat het geweld te stoppen en hulp te zoeken en/of te aanvaarden. Hulpverleners zijn getraind hiermee om te gaan. Deskundigheidsbevordering is een specifiek onderdeel van de aanpak van huiselijk geweld en wordt op maat aangeboden. Door deskundigheidsbevordering leren professionals met cliënten om te gaan en huiselijk geweld vroegtijdig te signaleren. Op dit moment wordt de regionale aanpak kindermishandeling geïmplementeerd en medewerkers van ketenpartners getraind in het signaleren van huiselijk geweld. Met het oog op vroegtijdige signalering is er door de overheid een Meldcode ontwikkeld. Na invoering van deze Meldcode gaan professionals actiever om met vermoedens van huiselijk geweld. Streven is de Meldcode (onder andere voor Huiselijk geweld, Kindermishandeling en Eergerelateerd geweld) ook in te voeren in het totale gebied van de regio Haaglanden. De Meldcode moet in 2011 geïmplementeerd zijn. Tenslotte is preventie van belang. Het gaat hierbij onder meer om doelgroepspecifieke campagnes, voorlichting en preventieprogramma s. Met de campagne Omdat je altijd iets kunt doen wordt een beroep gedaan op de inwoners van de gemeenten van het Steunpunt Huiselijk Geweld regio Den Haag. De campagne wil duidelijk maken dat het niet meer acceptabel is om weg te kijken en niets te doen tegen (het vermoeden van) huiselijk geweld. Zie ook Onderzoek leert dat nog steeds veel mensen van mening zijn dat ze zich niet moeten bemoeien met het leven van anderen, of dat ze inschatten dat de situatie wel meevalt. 28

31 In Leidschendam-Voorburg wonen veel mensen die kampen met meervoudige problemen. Coördinatie van zorg en samenwerking voor deze mensen blijft nodig. Elke gemeente kent mensen die problemen hebben op verschillende leefgebieden. Bij de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) gaat het om ongevraagde bemoeienis met kwetsbare mensen die kampen met problemen op die meerdere leefgebieden. Ze verwaarlozen zichzelf, verkeren vaak in een sociaal isolement, zijn in de war en/of veroorzaken overlast en hebben vaak financiële problemen. De opeenstapeling van problemen kan uiteindelijk leiden tot uithuiszetting, opname in een psychiatrisch ziekenhuis of dak- en thuisloosheid. De GGD Den Haag en GGD Zuid-Holland West werken samen om kwetsbare groepen voor de regio Haaglanden in kaart te brengen. Ook wordt bekeken in welke mate mensen sociaal uitgesloten zijn en problemen hebben. Daarom wordt onderscheid gemaakt in risicogroepen, signalering en tenslotte zorg en opvang in instituten en op straat. Deze informatie is binnenkort terug te vinden in de OGGZ-monitor Haaglanden Hieronder worden een aantal voorlopige bevindingen weergegeven: Jaarlijks worden er in Nederland ongeveer incidenten huiselijk geweld geregistreerd door de politie. Dit betekent 3,9 incidenten huiselijk geweld per inwoners. Onderzoek naar risicogroepen laat zien dat 5% van de volwassenen in Zuid-Holland West een hoog risico loopt op een depressie- of angststoornis en dat 7% aangeeft ernstig vereenzaamd te zijn. Bij het vangnet en Meldpunt Bezorgd GGD Zuid-Holland West kwamen in nieuwe meldingen ofwel signalen over zorgwekkende zorgmijders binnen. Bij het Meldpunt Bezorgd? Kwadraad waren dat er 360. Het gaat hier vaak om mensen die zorgmijdend zijn, dus zij moeten vanuit de hulpverlening actief worden benaderd. De hulpverlening moet in omvang en deskundigheid in staat zijn de nodige hulp, te bieden. Omdat de problematiek niet door één organisatie kan worden opgelost, is samenwerking tussen verschillende instanties, in de directe leefomgeving van de cliënt, noodzakelijk. In lokale zorgnetwerken worden deze mensen geholpen middels een ketenaanpak waarin relevante hulp- en zorgverleners met elkaar samenwerken. Om dit te bereiken is er in de gemeente Leidschendam-Voorburg onder meer een Meldpunt Bezorgd ingesteld. Dit meldpunt wordt gecoördineerd door de GGD Zuid-Holland West en is bedoeld voor professionals (zoals politie, woningbouw en zorgverleners) die in aanraking komen met de doelgroep. Daarnaast is er een signaleringsoverleg in Leidschendam-Voorburg. Dit is een periodiek overleg waarin de meest ingewikkelde situaties rond personen door medewerkers van verschillende (hulpverlenings-)organisaties besproken worden om tot een passend hulpaanbod te komen. 29