Veertigste jaargang nr. 7 september 2013 CONFESSIONEEL GEREFORMEERD MAANDBLAD. Thema: Leven om te loven

Transcriptie

1 Veertigste jaargang nr. 7 september 2013 CONFESSIONEEL GEREFORMEERD MAANDBLAD Thema: Leven om te loven

2 COLOFON Redactie: Eindredacteur: drs. W.J.W. Scheltens, Oranjestraat 29, 6741 CV Lunteren tel CG B Leden: Drs. L. Kramer, Zwaagwesteinde, Dr. G.J. Mink, Herwijnen, Drs. J.P. Strietman, Kollumerzwaag, Drs. W.A. Boer, s Gravendeel, Drs. D. de Jong, Voorthuizen Uitgave van: Confessioneel Gereformeerd Beraad (CGB); secretaris: ds. C.G. Kant, Zeeweg 157, 2224 CE Katwijk aan Zee, tel c.g.kant@kpnmail.nl. Credo verschijnt 9 keer per jaar. Advertenties en adres voor abonnement: De heer P.J. Schalk, Kruiskampsingel 251, 5224 KH s Hertogenbosch, tel pjschalk@hetnet.nl. Abonnement per jaar: Zonder lidmaatschap: 18,- Studenten: 13,50 Buitenland: 27,- Abonnement en lid: 25,- Collectief abonnement: 16,50 Opzegging: voor 1 december bij de heer Schalk. Giften voor het CGB: Postrekening: , t.n.v. Confessioneel Gereformeerd Beraad, Den Haag. Website CGB: info@cgb.nu Ontwerp en druk: GBU grafici, Urk Conflict aan de kustlijn In de maanden juli en augustus is het volop zomers weer geweest. Een koud voorjaar kan soms de zonnestralen opsparen voor de zomer. Dat is geen weerkunde, maar een beetje ervaring: gemiddeld hebben we in ons land een zelfde aantal zonuren per jaar. Zodoende hebben we het in onze vakantie getroffen aan de kust. In Zandvoort hebben ze de gezellige gewoonte, dat er karretjes met lekkernijen rijden langs de branding. In 1926 is het begonnen met een juk en een bakfiets, in de zestiger jaren komt er een ponywagen. En steeds is de slagzin: Geef het door... eet haring van Floor. Er is o.a. een gele patatkar bij gekomen en een rode ijskar. En nu begint het. Het is hoog water. En aan de vloedlijn staan zandkastelen met een gracht eromheen te wachten op de komst van dat hoge water. Dat moet de gracht inlopen. Maar de handel gaat ook door. Daar komt de gele kar met de patat aan. En die wil de rode kar van het ijs passeren. Hoog water en veel vaders met kinderen bij de zandkastelen. De ruimte is krap. En toch wil de gele kar langs de rode kar. Dan gaat de gele kar rakelings langs de rode kar. En de man van de rode ijskar wordt boos op de man van de gele patatkar. Schelden en roepen en stoppen en ja hoor: een handgemeen. Alle mensen veren op van hun handdoek of ligbed en er ontstaat een oploop. Met verbazing zie ik het allemaal aan. Ik houd niet zo van zulk rumoer. Ik heb genoeg onenigheid mee gemaakt in en rondom de kerk, dus op vakantie heb ik daar niet nog eens trek aan. Het tumult zwelt aan. Rake klappen Inhoud W.J.W. Scheltens Conflict aan de kustlijn (Column) G. J. Mink Geestelijke lofzangen D. de Jong Mijn ziel maakt groot de Heer W.J.W. Scheltens Het kerklied door de eeuwen heen W.A. Boer De lofzangen in het laatste Bijbelboek W.J.W. Scheltens Eerste ervaringen met het Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk M.C.J. Wielenga Gedenk uw Schepper P. Blokhuis 1. Fondsenwerving en leven in waarheid 2. Kierkegaard 3. Christelijke ethiek (Kroniek) W.J.W. Scheltens Bij het overlijden van prins Johan Friso P. Rozeboom Zingen maakt blij (Jeugdrubriek) Mededelingen L. Kramer Onze Vader - het volmaakte gebed (2) Uw Naam worde geheiligd Jaap Zijlstra Vergeef (Gedicht) W.J.W. Scheltens worden uitgedeeld. Strandgasten proberen de twee kemphanen uit elkaar te trekken. Eén van de twee rolt op de grond. Even later zijn de karren wat van elkaar weggereden. De man van de rode ijskar staat te bellen. Even later komt de politie afdalen van de boulevard. Twee agenten nemen poolshoogte: de één bij de patatkar en de ander bij de ijskar. Na een poosje lopen de agenten diagonaal naar elkaar toe en komen uit precies achter onze handdoeken, nog geen halve meter verder. Daar vindt het overleg plaats. De één heeft de ander in de zee gepleurd, zegt de ene agent. O ja, grinnikte de ander. Ja, zegt de ene agent en nu hebben we een zaak en nu moeten we doorpakken. O ja, zegt de ander: en wou je die beiden mannen dan oppakken en hun karren zo laten staan op het strand - dat kan toch niet. Zegt de ene tegen de andere agent: weet je, de problemen zijn begonnen, toen de man van de patat ook ijs ging verkopen. Want zo pakt de man van de patat de klanten van de man met de ijscokar. Dat moet je wel even bedenken. En dan telefoneren ze nog even naar het bureau. Overleg - is dat ook niet het beste in de kerkenraad? Even overleggen en elkaar bijpraten, zodat je de achtergrond ook mee kunt wegen. En dan samen bespreken, hoe we dit zullen doen en dat zullen aanpakken of iets laten liggen, omdat je met ingrijpen het allemaal erger maakt? De apostelen doen dat ook. Daarbij bidden ze wel om kracht uit de hoge. Die kun je soms goed gebruiken, hier beneden. THEMA: Leven om te loven 2

3 Thema: Leven om te loven Geestelijke lofzangen Zingen, God loven, is een van de meest wezenlijke aspecten van kerk zijn. Van de eerste christenen in Jeruzalem weten we dat ze voortdurend God loofden (Handelingen 2:47). En dat is niet alleen iets voor messiasbelijdende Joden in het begin van de kerkgeschiedenis, in Jeruzalem. Neen, de apostel Paulus roept ook heidenchristenen elders in de wereld, later, op God te loven. Hij stimuleert hen psalmen en hymnen te zingen, liederen die de Heilige Geest hen ingeeft (Efeziërs 5:19; Kolossenzen 3:16). G.J. Mink In de gereformeerde traditie heeft de lofzang in de kerkdienst uiteraard ook gestalte gekregen. Daarbij valt van oudsher alle nadruk op het zingen van de psalmen, meestal in de berijmde versie. Terecht zijn in het nieuwe liedboek dan ook weer alle 150 psalmen opgenomen. Daarnaast zingen we in onze kerken heel veel andere liederen maar dat is eigenlijk nog maar van recente datum. Oorspronkelijk hielden gereformeerden het bij de psalmen waaraan nog maar een paar andere liederen waren toegevoegd. Hieronder namen de hymnen, de lofzangen van Maria, Zacharias en Simeon een belangrijke plaats in. Deze werden beschouwd als liederen die door de Heilige Geest zijn ingegeven. Daarom zijn ze passend voor eredienstelijk gebruik. Aan het begin van het Lucasevangelie, waarin deze drie lofzangen zijn Ein Karem, Lofzang Zacharias opgenomen, krijgt niet voor niets het werk van de Heilige Geest de volle nadruk. Johannes de Doper wordt al in de schoot van zijn moeder vervuld met de Heilige Geest (1:15). Over Maria komt de Heilige Geest (1:35). Na Maria s groet springt Johannes op in de schoot van Elisabeth die daarop komt zij tot haar lofprijzing (1:41). Zacharias wordt na de besnijdenis van Jo hannes vervuld met de Heilige Geest. Hij pro feteert en zingt blij zijn lofzang (1:67). Johannes wordt gesterkt door de Heilige Geest (1:80). De Heilige Geest, doet de Heiland geboren worden. Hij doet versteld staan. Hij maakt blij. Hij brengt de mens tot lofzang. Hoewel ik ervan overtuigd ben dat in de vroege kerk ook andere liederen dan de psalmen en de drie lofzangen zijn gezongen en ik ook dankbaar ben voor het vrije lied nu, vormen de drie lofzangen uit het begin van het Lucasevangelie toch wel een aparte categorie. Reden genoeg om ons hierin te verdiepen. 3

4 1:31; 1:36). Dit zijn woorden die in het Oude Testament heel vaak voorkomen maar in het Nieuwe bijna niet. Door nu expres deze woorden, deze semitismen of septuagintismen, aan het begin wel te gebruiken geeft Lucas aan: met Jezus gaat de oudtestamentische profetie in vervulling. Annuntiatie, Aankondiging Het vertrekpunt van Lucas Het is opmerkelijk dat Lucas zijn evangelie met uitbundige lofzang inzet. Deze klinkt uit de mond van vrome en gelovige mensen. Deze woorden hebben een typisch oudtestamentische klankkleur. Het zijn rechtvaardige mensen (1:6): ze houden rekening met het recht van God en stellen Hem centraal in het leven. Ze zijn mensen op wie niets valt aan te merken, volmaakt (vgl. Mat. 5:48) omdat ze de vertroosting van Israël verwachten. Lucas zal in zijn evangelie én in zijn tweede boek, de Handelingen van de apostelen, laten zien dat de goede boodschap aangaande Jezus Christus bestemd is voor alle volken. Dat neemt niet weg dat het heil in Israël begint. Het evangelie is vervulling van Wet, profesten en Psalmen, de drie delen waaruit de TeNaCh, het Oude Testament, bestaat. Dit wordt niet alleen expliciet door de Here Jezus aan de Emmaüsgangers gezegd (24:25-27). Het is ook door Lucas impliciet verwoord in de eerste twee hoofdstukken. Het is de uitleggers altijd weer opgevallen dat deze in een heel andere toonsoort staan dan de volgende 22. Dit is in de Nieuwe Bijbelvertaling helaas niet meer te horen. Maar in het oorspronkelijke Grieks is het duidelijk en ook in de vorige vertaling en de al of niet herziene Statenvertaling. Diverse keren wordt gezegd: En het geschiedde (bijv. 2:1; 2:5; 2:16). Ook staat een aantal keren: En zie (bijv. De lofzangen De drie lofzangen alsmede de engelenzang (2:14) staan bol van woorden uit het Oude Testament. In haar lofzang, elders in dit themanummer van Credo besproken, interpreteert Maria zelfs overduidelijk de lofzang van Hanna (1 Sam. 2). De drie hymnen sluiten inhoudelijk en qua woordkeus sterk op elkaar aan. Er is sprake van een climax. Maria zingt in haar Magnificat over de omgekeerde wereld. Zacharias wijst er in zijn Benedictus op dat dit geschiedt door de komst van de Redder uit het huis van David. Hij is een stralend licht voor heel Israël, voor allen die verkeren in de schaduw van de dood. De engelen borduren hier als het ware weer op voort in de kerstnacht. In hun Gloria in excelsis scanderen zij niet alleen de redding van het gehele volk (2:10) maar prijzen ze de HEER voor de wereldvrede die Hij brengt. De redding strekt zich uit tot alle mensen van zijn welbehagen. Simeon pakt dat op als hij in zijn Nunc dimittis de HEER prijst voor het licht Engelenkoor 4

5 dat voor de hele volkenwereld is opgegaan, tot eer van Israël als volk van God. De HEER is uit op de lofzang. Daarvoor heeft Hij zijn Geest gegeven. Daarvoor heeft Hij zijn Zoon gezonden. De lofzang wordt aangeheven door vrouwen (Maria en Hanna) en mannen (Zacharias en Simeon). De lofzang wordt aangeheven door mensen en engelen. De lofzang is iets voor nu en voor de grote toekomst van God. Dat blijkt wel uit het bijbelboek Openbaring waarin de lofzang voor Gods troon zo n prominente plaats inneemt. De lofzang is nu nog wat gebroken. Niet vanwege onbekendheid met tekst en/of melodie. Niet vanwege geringe zangkwaliteit. Wel vanwege het feit dat de lofzang pas werkelijk gestalte kan krijgen als er eerst een zwaard door de ziel van Maria is gegaan (2:35). De lofzang kan pas werkelijk voluit worden gezongen nà kruisiging en opstanding van Christus. Pas na de realisering van het totale reddingsplan kunnen aarde en hemel vol op het orgel gaan. Lofzang van Zacharias Elisabeth baart Johannes. Zo moet zijn naam zijn: De Heer is genadig. Als alles wat Gabriël beloofd heeft, in vervulling is gegaan, zingt Zacharias zijn lofzang (1:68-79). De Messias is nog niet geboren, de Zoon van God komt eraan om de verlossing voor het volk te brengen. Het is nog niet zover. Toch doet Zacharias in zijn lofzang alsof het al wel zover is. Zacharias zou kunnen zeggen: straks zal God verlossing brengen. Hij zou misschien Deur van de Aankondigingskerk Nazareth ook nog kunnen zeggen: Hij brengt verlossing. Maar Zacharias zegt dat niet. Hij zegt: God hééft verlossing gebracht. Zacharias weet zeker: nu Johannes is geboren, nu God zijn verlossings werk is begonnen, zal Hij niet rusten alvorens Hij het heeft voltooid. Dit is zo zeker dat hij al kan zeggen dat het is gebeurd. Hij leidt de ges chiedenis naar het einde. Zacharias voorzag dat de HEER dat zou doen. Hiervoor loofde hij God al vast met grote blijdschap. Lofzang van Maria De oude priester Zacharias verricht zijn dienst in de tempel. Hem verschijnt de engel Gabriël met de mededeling dat God het gebed van hem en zijn vrouw Elisabeth heeft verhoord. Zij zullen een zoon krijgen wat menselijkerwijs gesproken onmogelijk is. Kort daarna gaat de engel Gabriël naar Nazareth om daar het jonge meisje Maria te vertellen dat zij een Zoon zal baren. Hij is de Messias, de Redder van mens en wereld. Onmogelijk lijkt het dat zij die geen omgang met een man heeft, moeder zal worden. Twee vrouwen met een groot geheim. Die geheimen gaan ze delen. Maria gaat naar Elisabeth toe. Als ze Elisabeth begroet, springt het kind van vreugde op in haar schoot. Maria is namelijk zwanger van de Heer. Hij draait alles om. Daarvoor looft Maria God (1:46-55): Heersers stoot Hij van hun troon wie gering is, geeft Hij aanzien. wie honger heeft, overlaadt Hij met gaven rijken stuurt Hij weg met lege handen. 5

6 Lofzang van Simeon Op de veertigste dag na zijn geboorte stellen Maria en Jozef Jezus voor in de tempel. Hier bevindt zich Simeon, een rechtvaar dig man die de verlossing van Israël verwacht. Hij heeft zijn leven lang uitgezien naar de komst van de Messias. De Heer geeft het hem in. Het Kind dat nu komt, is degene die hij verwacht. Onbegrijpelijk dat Simeon dat ziet. Ja, niet uit zichzelf, maar door de Heer is hem dat bekend gemaakt. Simeon beschouwt zichzelf als een dienaar, een slaaf. Hij wordt in vrede weggezonden, vrijgelaten. Simeon weet zich een zondaar, ja een slaaf der zonde. Maar nu hij Jezus in zijn armen heeft, Hem heeft ontvangen, nu is hij bevrijd van de schuld van de zonde. Daarom kan hij met vreugde God loven (2:29-32). Onze lofzang De herders keren terug en loven God (2:20). Hanna komt erbij staan en looft God (2:38). De Kerk looft de HEER. Met Maria in de eerste plaats. Maar ook met Zacharias, de engelen, de herders, Simeon en Hanna. Laten wij die lofzang Simeon en Hanna in de tempel (Rembrandt) gaande houden. Laten we de HEER loven in psalmen en hymnen, in liederen die de Geest ons ingeeft. BOEKBESPREKING Tjeu van den Berk, Het oude Egypte: bakermat van het jonge christendom, Zoetermeer: Meinema 2011, 281 pagina s, 22,50. Dat Egypte en Israël veel met elkaar te maken hebben is duidelijk. Abraham toog al naar Egypte. Jozef had er een hoge functie. Het volk Israël verbleef er eeuwen. Ook na de uittocht waren er contacten. Toen Babel in Juda heer en meester werd, vluchtten vele Joden naar de Nijldelta. Vooral Alexandrië werd een centrum van joods leven. Tot in de vorige eeuw! Het christelijk geloof heeft al vroeg een belangrijke plaats in de Egyptische samenleving ingenomen. Dit heeft waarschijnlijk veel te maken met de aanwezigheid van zoveel Joden in dit land. Ook elders in de diaspora kwam de christelijke kerk juist daar tot openbaring waar Joden woonden. Tjeu van der Berk die gewerkt heeft aan de Katholieke Theologische Universiteit in Utrecht, gaat een stap verder. Hij zet orthodox jodendom en christelijk geloof sterk tegenover elkaar. Hij vraagt zich af hoe typisch onjoodse thema s als de drie-eenheid, maagdelijke geboorte, twee naturen, nederdaling in het dodenrijk en opstanding uit de dood, in het christelijke geloof zo n prominente plaats konden krijgen. En dan wijst hij op Egypte. Daar waren zijns inziens vele vrijzinnige Joden die sterk beïnvloed waren door de klassieke Egyptische godsdienst. En juist deze Joden konden het christelijke geloof vorm geven waarbij feitelijk het christelijke geloof voortzetting is van het oude Egyptische geloof. Zeker zijn er aanpassingen en, komen er andere namen, wordt de figuur van Jezus belangrijk, maar ten diepste is er een grote overeenkomst. Tjeu van den Berg weet veel overhoop te halen maar het overtuigde mij bepaald niet. Zeker, er is altijd sprake van inculturatie en beïnvloeding. Zeker heeft het Egyptische christendom andere accenten dan het Griekse en het Babylonische. Zeker is het rabbijnse Jodendom niet te vereenzelvigen met het joodse geloof in de tijd van het Oude Testament. Zeker biedt het Nieuwe Testament een verdieping en een verbreding van het Oude. Maar al deze dingen liggen ingewikkelder dan de auteur voor waar wil hebben. Ja, zo formuleer ik het goed: Van der Berk wil een aantal dingen waar hebben en verliest zich daarmee in eenzijdigheid wat het totale relaas dubieus maakt. G.J. Mink 6

7 Thema: Leven om te loven Mijn ziel maakt groot de Heer D. de Jong Maria s lofzang De regel boven dit stuk is de eerste versregel van gezang 157a in het Nieuwe Liedboek, de lofzang van Maria. Dit lied is opgenomen met de tekst van Muus Jacobse, vier verzen. In het Liedboek van 1973 kennen we de lofzang van Maria als gezang 66 naar Johannes Eusebius Voet, bewerkt door W. Barnard, iets uitgebreider in 6 coupletten. En de overbekende eerste regel luidt in Barnard s lied: Mijn ziel verheft Gods eer. Hanna en Maria zingen Het heeft altijd al de aandacht getrokken dat de lofzang van Maria uit Lucas 2 zoveel lijkt op het gebed van Hanna, Samuël s moeder, uit 1 Samuël 2. De lofzang van Hanna, gezang 9 in het Liedboek van 1973 begint zo: Mijn hart verheugt zich zeer. En de bekende Bijbelvertalingen geven het ook zo: Mijn hart juicht, zingt Hanna. Wij zeggen dat Hanna en Maria een loflied zongen, dat is ook zo, maar evengoed was hun lied een gebed. Dit kind wij geven t U Hanna bracht de kleine Samuël naar het heiligdom in Silo om dienaar van de priester en van de Heer te worden. Hebreeuwse vrouwen gaven hun kinderen lang borstvoeding, 2 of wel 3 jaar. Zo jong was Samuël dus toen zijn vader en moeder hem terugbrachten bij de Heer. Elkana en Hanna waren als echtpaar en ouders één in hun geloven en doen. In vers 21 lezen we dat hij met haar de gelofte wilde gaan inlossen. Hun zoontje, waar ze zo intens naar hadden verlangd Hanna stelt haar zoon Samuël voor aan priester Eli, schilderij (ca. 1665) van Gerbrand van den Eeckhout ( ), een gewaardeerde student van Rembrandt in het Museum het Louvre, te Parijs en om wie ze zo met hart en ziel en volhardend hadden gebeden, dit kind wij hebben het van U ontvangen, wij geven t U uit uwe hand (gezang 333). Je kunt je voorstellen dat zoiets met de nodige tranen gaat. Je kind uit handen geven, zo jong en zo definitief in dienst stellen, wie brengt dat op? Maar de lofzang van Hanna begint zo: Mijn hart verheugt zich zeer. Vreugde om Gods gave Hoe is het tot dat juichen gekomen dan? Dat is gekomen door de weg van de Heer die genade en veel meer geeft, die schenkt wat wij nodig hebben. Zoals Sara en Abraham hun zoon Isaak noemden en Sara zei: God maakt dat ik kan lachen, zo gaat Hanna zingen met een verheugd hart. Want zij raakt haar kind niet kwijt, maar de zoon die zij van de Here kreeg wordt in de weg gebracht van wandelen met God. En als geldt wat psalm 25 zingt God zal zelf zijn leidsman wezen, leren hoe hij wandlen moet, dan komt er vreugde. Hanna s blijdschap is wat komt na een intens en diep verdriet dat weg wordt gedaan en plaats maakt voor een diepe dankbaarheid. Hanna bad Eli valt op zijn knieën. Hanna had hem gezegd: Nu geef ik Samuël op mijn beurt aan de Heer, voor alle dagen die hem gegeven zijn. Eli kon toen niet anders, hij knielde voor de Heer. En met de geknielde Eli naast zich begon Hanna te bidden, te zingen. Hanna met Eli samen, dit is een mo- 7

8 De jonge Samuel, Isings ment van gemeenschap der heiligen. Er is een getuige bij haar geloofsdaad en haar gebed. Een medegelovige die beluistert wat de Heer aan jou heeft gedaan en hoe het komt dat je daarvan zo blij bent geworden. Een getuigend lied In Hanna s loflied valt haar vrijmoedigheid op. Niet altijd zijn gelovige mensen vrijmoedig. Niet altijd durven wij zomaar te zeggen dat wij Jezus volgen en God liefhebben. Niet altijd is aan ons woord te horen en aan ons doen te merken dat wij zo zijn en geloven. Hanna is door Gods genadegave gemaakt tot een vrouw die vrijmoedig spreekt. Ze zegt het tegen haar vijanden. Dat zijn zij die haar gepest hadden of haar minachtten. Ze zegt het ronduit: Alleen de HEER is God, groot en machtig. Wees dus beste mensen niet zo hoogmoedig., alsof je zelf alles kunt regelen. Nee, alleen de Heer heeft alles en iedereen in de hand. Hij breekt wie zich groot acht en Hij verhoogt wie onderop ligt. Dat is mijn eigen levenservaring. In hemels perspectief Wat de Heer voor mensen persoonlijk en ook voor haar doet, ziet Hanna in een groot perspectief: het gaat op zijn Koninkrijk aan. Want er komt een koning die de Heer kiest en aan wie Hij macht geeft (vers 10). Hanna s lied doet denken aan Psalm 146: Hij geeft den gebukten moed en heeft lief wie zijn wil doet. Wees en weduw en ontheemde doet Hij wonen op zijn erf. Zo is God, zo doet de Heer. In heel Hanna s lied klinkt deze ondertoon: dankbaar en eerbiedig mag je je leven aan God overgeven en alles van Hem verwachten. En Maria zeide Als eeuwen later Maria haar loflied zingt begint dat zo: Mijn ziel maakt groot de Heer. Maria prijst de Heer. Dit doet Maria niet na een periode van diep verdriet en verlangen zoals Hanna het gedaan had. Maar toch zegt Maria dat haar blijdschap en loven te maken heeft met de genade van God. Hij heeft omgezien naar haar. Ze was de minste dienares. Ze wil het zelfs zo zeggen: God is mijn redder. Met andere woorden: zonder Hem en zonder zijn boodschap door Gabriël was zij reddeloos gebleven. Wat een wonderlijke boodschap voor een meisje in verlovingstijd, dat er een kindje komt. Dat heeft behalve voor blijdschap en een loflied eerst ook voor verwarring en onzekerheid gezorgd. Hoe zal dat gaan? Maar Elisabet riep haar toe: je bent de moeder van mijn Heer! Maria zou de Zoon van God dragen en ter wereld mogen brengen. Opnieuw in groots perspectief Ook Maria zingt haar lied met een persoonlijke kleur en tegelijkertijd in breed perspectief en diepe toekomst- verwachting. Zij prijst God in het bijzijn van Elisabet. Elisabet is alweer een getuige, die hoort wat de Heer met een geliefd medemens doet. Dat maakt ons sterk, wanneer we Gods zegen in andermans leven ontdekken. Maria zegt: God, mijn redder (NBV), God, mijn Heiland (NBG). En dat U dat bent en hebt getoond en bewaarheid, dat, Heer, zullen alle generaties na mij horen en weten. Als Maria Gods grootheid bezingt en zijn macht over alle mensen noemt, dan plaatst zij dat in het licht van de belofte die de Heer heeft gedaan. Aan Abraham beloofde Hij het en daarom trekt de Heer zich nu het lot aan van zijn dienaar Israël, zegt Maria, en dat is pure barmhartigheid voor al de geslachten. De Zaligmaker Hanna gaf haar kind in Gods handen. Daarin mogen wij Hanna s navolgers zijn door elkaar in de hoede van de Here God aan te bevelen. Maria ontving Gods Zoon, die ook haar Kind was. Tegelijkertijd kan Maria ook zingen Mijn ziel verheft Gods eer; mijn geest mag blij den Heer mijn Zaligmaker noemen (gezang 66 Liedboek 1973). Begenadigde mensen Psalm 146 zingt: Heil wien Jakobs God wil bijstaan. Dat is genade van God. En zo heet Hanna. Hanna betekent genade of begenadigde. Maar een begenadigde, dat is Maria ook geworden! Gabriël zei: Wees gegroet, gij begenadigde, de Here is met u. Voor duizenden geslachten Hanna en Maria zongen beide na een geweldige ervaring van Gods liefde in hun eigen leven. En beide vrouwen plaatsten hun persoonlijk geluk en ontvangen zegen in het licht van Gods grote werk en weg. Hanna spreekt tenslotte over de koning, die de Heer uitkiest en die Hij zal zalven zodat de Messias er zijn zal. Daarom zijn wij in onze tijd en in ons 8

9 leven ook betrokken bij deze blij zingende vrouwen. Onze generatie hoort in de rij van de duizenden geslachten waarover gezongen wordt. Voor al dat nageslacht, al die mensen, is er Gods genade in Christus. Zo spreekt de oude berijming van de lofzang van Maria tot tweemaal toe over Gods barmhartigheid. Hoe heilig is zijn naam! Laat volk bij volk tesaam barmhartigheid verwachten.... Hij trok zich Israël aan, Hij laat niet hulploos staan die Abrams troost verwachten. Groot en in eeuwigheid is Gods barmhartigheid voor duizenden geslachten! Samuël BOEKBESPREKING W. Verboom en P.J. Vergunst (red.), Catechismus.nu. de Heidelberger voor vandaag, Zoetermeer: Boekencentrum 2013, 167 pagina s, 15,90. We leven in het jubileumjaar van de Heidelbergse Catechismus. Vele publicaties zagen het licht, congressen zijn gehouden, themabijeenkomsten georganiseerd. En niet te vergeten: zeer geregeld wordt in gemeenten van confessionele, gereformeerde snit, aan de hand van de catechismus gepreekt. Apostolische Geloofsbelijdenis, Tien Geboden, Onze Vader, Doop en Avondmaal worden hierin tenslotte op actuele en persoonlijke wijze toegelicht. Nu vinden sommigen dit leerboek van de kerk wel wat stoffig. Helaas zijn dit nogal eens mensen die het niet werkelijk ter hand genomen hebben. Of predikanten die aanhikken tegen de wat klassieke tonen. Naast de Psalmberijming van 1967 die ook weer in het nieuwe liedboek is opgenomen, verschijnen de Psalmen van nu. In het boek Catechismus.nu pogen de schrijvers, behorend tot de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk, de actualiteitswaarde van het jubilerende leerboek voor het voetlicht te brengen. Ze doen dit aan de hand van een aantal kernen. In hun opzet zijn ze mijns inziens geslaagd. Het boek bevat een uitstekende handreiking voor actuele catechismusprediking die de gemeente bouwt. Ook voor persoonlijk gebruik kan dit boekje prima dienst doen. De interviews van de secretaris van de Bond, Piet Vergunst, met een aantal moderne christenen plaatsen het 450 jaar oude boek midden in onze tijd. Hartelijk aanbevolen! G.J. Mink G.C. den Hertog en H.G.L. Peels (red.), Vreemdelingen en bijwoners. Opstellen rond een urgent theologisch thema, Apeldoorn: Theologische Universiteit 2012, 229 pagina s, 17,50. Jaarlijks komen Apeldoornse docenten en studenten bij elkaar om zich vanuit verschillende invalshoeken met één specifiek thema bezig te houden. Twee jaar geleden was dat Vreemdelingen en bijwoners. In de tijd van het Oude Testament woonden onder Israël vreemdelingen. Ze hoorden er niet echt bij maar hadden wel rechten. Zelf waren Israëlieten vreemdelingen geweest in Egypte en werden ze het in Babel. Christenen wandelden in vreemdelingschap, althans daartoe werden ze in het Nieuwe Testament opgeroepen. Hoe gaven ze dat gestalte? Hoe kreeg dat gestalte na de Constantijnse omwenteling aan het begin van de 4de eeuw? Hoe kan dat vandaag, in onze geseculariseerde samenleving, vorm krijgen? Kortom: het belang en de actualiteit van het thema is duidelijk. In bundels als deze spreekt de ene bijdrage altijd meer aan dan de andere. Sterk vond ik met name Peels exegese van Jeremia 29 over de biddende bijwoners in Babel. Ook het hoofdstuk van M.C. Mulder over de joodse heroriëntatie in een post-tempelperiode heeft me verrijkt. Gerard den Hertog, altijd lezenswaardig, schrijft over de vraag of en zo ja hoe we van de ethiek van de vroege kerk kunnen leren. Wat me verbaasde was dat het eerste blok gewijd was aan vreemdelingschap in de vroege Kerk, terwijl pas daarná de vreemdelingschap in de wereld van de bijbel aan de orde kwam. Een wonderlijke volgorde voor een confessioneelgereformeerde universiteit. De Bijbel lijkt mij uitgangspunt te moeten zijn waaraan ook het vreemdelingschap van de vroege kerk getoetst moet worden. G.J. Mink 9

10 Thema: Leven om te loven Het kerklied door de eeuwen heen W.J.W. Scheltens Bij het christelijk geloof behoort de lofzang. Dat heeft oude papieren, want de lofzang gaande houden is in Israël een beproefd thema. Denk alleen al aan de muziek ten tijde van de tempel van Salomo en daarvoor. In 1 Kronieken 23:5 en 25:7 vind je de opzienbarende getallen van muziekmakers, zangers en zangleraren. David stelt 4000 koorzangers aan. Zij krijgen als taak de lofzang voor de HEER te begeleiden op instrumenten die David voor dat doel heeft laten maken. Al die zangers studeren onder leiding van 288 zangmeesters. Die zangmeesters zijn nakomelingen van Asaf, Heman en Jedutun. Ze zijn door David aangesteld en zijn als hoofden van de eredienst van de gewone taken vrijgesteld. Hun werk is: lofliederen zingen onder begeleiding van lieren, harpen en cimbalen. Psalm 22 geeft aan, dat God troont op de lofzangen van Israël. Psalm 107 spoort aan: Houdt dan de lofzang gaande voor God die leven laat. En Psalm 150 brengt de muziekwinkel in beeld voor de lofzang: Hef, bazuin uw gouden stem, harp en fluit verheerlijk Hem! Cither, cimbel, tamboerijn, laat uw maat de maatslag zijn van Gods ongemeten wezen.. Lofprijzing over Gods daden Het karakter van de zang is vooral lofprijzing van God. We kunnen denken aan de uitredding uit Egypte, die bezongen wordt in het Schelfzeelied (Exodus14). Het Deboralied prijst God om het terugdringen van koning Jabin van Kanaän, die regeerde in Hasor (Rechters 5). Johannes Chrystomos, mozaïek in de Hagia Sophia te Istanbul Het Lied van Hanna dankt God om het horen naar de jammerklacht van Hanna (1 Samuël 2). En de scheppingsdaden van God worden bezongen in psalmen als Psalm 19, 29 en 104. En in Lucas 1 en 2 hebben we de lofliederen van Maria, Zacharias en van Simeon, waarbij de engelenzang Ere zij God toonaangevend is. Lofprijzing als belijdenis Als je goed kijkt naar genoemde liederen, valt het op, dat lofprijzing heel dicht komt in de buurt van geloof belijden, schuld belijden en dankzegging. Het Hebreeuwse woord (ydh) voor prijzen betekent ook belijden. Lofprijzing als beleving van Gods aanwezigheid In Israël is de lofprijzing sterk gericht op het vasthouden aan Gods aanwezigheid. Bij Psalm 89 vind je de lofprijzing als opstap naar de klacht dat Gods aanwezigheid niet te bemerken is. De heils- 10

11 macht van God wordt aangeroepen om het noodlottige te keren. Om het anders te zeggen: je roemt Gods daden in de hoop dat Hij zijn verlossende daden opnieuw openbaart en wel zo, dat je het merkt. Paulus en het loflied Voor Paulus past de gezamenlijke lofzang bij een gelovige manier van leven. Aan de Efeziërs (5:19,20) schrijft hij: en zing met elkaar psalmen, hymnen en liederen die de Geest u ingeeft. Zing en jubel met heel uw hart voor de Heer en dank God, die uw Vader is, altijd voor alles in de naam van onze Heer Jezus Christus. En aan de Kolossenzen (3:16) schrijft hij: Laat Christus woorden in al hun rijkdom in u wonen; onderricht en vermaan elkaar in alle wijsheid, zing met heel uw hart psalmen en hymnen voor God en liederen die de Geest u vol genade ingeeft.. Hymnen in de Brieven van Paulus In de brieven van Paulus treffen we oude hymnen aan. Ik denk aan Romeinen 11: Hoe onuitputtelijk zijn Gods rijkdom, wijsheid en kennis, hoe ondoorgrondelijk zijn oordelen en hoe onbegrijpelijk zijn wegen. 34 Wie kent de gedachten van de Heer, wie was ooit zijn raadsman? 35 Wie heeft hem iets gegeven dat door hem moest worden terugbetaald? 36 Alles is uit hem ontstaan, alles is door hem geschapen, alles heeft in hem zijn doel. Hem komt de eer toe tot in eeuwigheid. Amen.. Zie hierbij: Lied 703 in het Nieuwe Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk (2013). In Filippenzen 2 treffen we het beroemde het lied van de Mensenzoon aan. In het Nieuwe Liedboek is bij Lied 160a een lied van Huub Oosterhuis hierover te vinden Die rechtens God gelijk. In Lied 160b treffen we een tekst van Sytse de Vries aan: Laat onder u de gezindheid zijn. En van Willem Barnard is de tekst uit Lied 557: Naam van Jezus die ten dode. Aurelius Augustinus, portret door Sando Botticelli uit 1480 in de kerk van Ognissanti te Florence. Ook is te denken aan de tekst uit Efeziërs 5: 14 Ontwaak uit uw slaap, sta op uit de dood, en Christus zal over u stralen. Van Huub Oosterhuis is de tekst in Lied 596: Ontwaak gij die slaapt, sta op uit de dood. In het Bijbelgedeelte Kolossenzen 1: treffen we een oud-christelijk lied, een hymne. Beeld van God, de onzichtbare, is Hij. Ik stel me een solist voor, die deze indrukwekkende woorden zingt. En bij wijze van instemming zingen allen: Hij bestaat vóór alles en alles bestaat in hem. Hij is het hoofd van het lichaam, de kerk. Oorsprong is hij, eerstgeborene van de doden, om in alles de eerste te zijn: in hem heeft heel de volheid willen wonen en door hem en voor hem alles met zich willen verzoenen, alles op aarde en alles in de hemel, door vrede te brengen met zijn bloed aan het kruis. In zijn tweede brief aan Timoteüs (2: 11-13) vinden we ook een oude hymne: Als wij met hem gestorven zijn, zullen we ook met hem leven; als wij volharden, zullen we ook met hem heersen; als wij hem verloochenen, zal hij ons ook verloochenen; als wij hem ontrouw zijn, blijft hij ons trouw, want zichzelf verloochenen kan hij niet. Petrus en het loflied In de Eerste Brief van Petrus zien we ook vier hymnische gedeelten. In 1 Petrus 1:3-5 lezen we: Geprezen zij de God en Vader van onze Heer Jezus Christus: in zijn grote barmhartigheid heeft hij ons opnieuw geboren doen worden door de opstanding van Jezus Christus uit de dood, waardoor wij leven in hoop. En wacht u, die door Gods kracht wordt beschermd omdat u gelooft, in de hemel een onvergankelijke, ongerepte erfenis die nooit verwelkt. U ziet de redding tegemoet, die aan het 11

12 zwerft rond als een brullende leeuw, op zoek naar een prooi. Stel u tegen hem teweer, gesterkt door uw geloof, in het besef dat uw broeders en zusters, waar ook ter wereld, onder hetzelfde leed gebukt gaan.. In 1 Petrus 4: 11b treffen een lofprijzing aan: Want zo doet u alles tot eer van God, dankzij Jezus Christus, aan wie alle eer en macht toekomt, voor eeuwig. Amen. Gregorius, afgebeeld met een duif die hem de melodieën zou influisteren voor de gregoriaanse kerkmuziek; de duif staat voor de Heilige Geest; afbeelding ca. 1650, Catharijneconvent te Utrecht einde van de tijd zeker geopenbaard zal worden. In 1 Petrus 2:22-25 lezen we: die geen enkele zonde beging en over wiens lippen geen leugen kwam. Hij werd gehoond en hoonde zelf niet, hij leed en dreigde niet, hij liet het oordeel over aan hem die rechtvaardig oordeelt. Hij heeft in zijn lichaam onze zonden het kruishout op gedragen, opdat wij, dood voor de zonde, rechtvaardig zouden leven. Door zijn striemen bent u genezen. Eens dwaalde u als schapen, nu bent u teruggekeerd naar hem die de herder is, naar hem die uw ziel behoedt.. In 1 Petrus 3:18-22 lezen we: Ook Christus immers heeft, terwijl hij zelf rechtvaardig was, geleden voor de zonden van onrechtvaardigen, voor eens en altijd, om u zo bij God te brengen. Naar het lichaam werd hij gedood maar naar de geest tot leven gewekt. Hij is naar de geesten gegaan die gevangenzaten, om dit alles te verkondigen aan hen die ten tijde van Noach weigerden te gehoorzamen, toen God geduldig wachtte en de ark gebouwd werd. In de ark werden slechts enkele mensen, acht in totaal, van de watervloed gered, en dat water is een voorafbeelding van het water van de doop, waardoor u nu wordt gered. De doop wast niet het vuil van uw lichaam, het is een vraag aan God om een zuiver geweten. Hierom kunt u vragen dankzij de opstanding van Jezus Christus, die de hemel is binnengegaan en nu aan Gods rechterhand zit, terwijl de engelen, machten en krachten aan hem onderworpen zijn. In 1 Petrus 5:5-9 treffen we wellicht een hymne aan uit een uit een doopliturgie, gericht op jonge gemeenteleden. Petrus zou van deze hymne een parafrase weergeven: En u, jongeren, moet van uw kant het gezag van de oudsten erkennen. Overigens, in de omgang met elkaar moet ieder van u altijd de minste willen zijn, want God keert zich tegen hoogmoedigen, maar aan nederigen schenkt hij zijn genade. Onderwerp u dus nederig aan Gods hoge gezag, dan zal hij u op de bestemde tijd een eervolle plaats geven. U mag uw zorgen op hem afwentelen, want u ligt hem na aan het hart. Wees waakzaam, wees op uw hoede, want uw vijand, de duivel, Vroege kerk Rond 110 (na Chr.) schrijft Gaius Plinius de Jongere, stadhouder van de provincie Bithynia (landstreek in het noordwestelijke deel van Klein-Azië) aan zijn vriend keizer Trajanus, dat christenen op een vaste dag voor zonsopgang bij elkaar komen om in beurtzang een lied te zingen voor Christus alsof hij een god is. Dat is een eerste getuigenis buiten de Bijbelse geschiedenis. Het is de tijd, waarin de christelijke kerk zich gaat ontplooien in het Romeinse Rijk. De eerste christenen hebben het niet gemakkelijk gehad. Als keizer Constantijn zich bekeert tot het christendom is het al de vierde eeuw. Ambrosius ( ), bisschop van Milaan, schrijft enkele van de meest bekende liturgische hymnen, die nog steeds deel uitmaken van de Latijnse liturgie, o.a. zijn avondhymne (Aeterne Rerum Conditor) en het eerste overgeleverde Kerstlied Veni Redemptor Gentium, later door Maarten Luther vertaald tot Nun komm, der Heiden Heiland. Zijn naam is verder verbonden aan het Ambrosiaans, een vorm van het Gregoriaans. Johannes Chrysostomus (ca ), aartsbisschop van Constantinopel, heeft een eigen mening: Waar fluitspelers zijn, daar is Christus nooit. En als je dan denkt aan de zin uit Psalm 33 (:2) Huldig de HEER bij de klank van de lier, speel voor hem op de tiensnarige harp? Dan is het antwoord, dat dit zinnebeeldig is bedoeld: tien snaren - dat zijn de tien geboden 12

13 Maar zo komt het wel, dat lange tijd muziekinstrumenten niet aanvaard zijn in de christelijke kerk Augustinus ( ) is bisschop van Hippo. Hij schrijft in zijn Belijdenissen (Boek X,33), dat als melodieën gezongen worden door mooie en geschoolde stemmen, dit wel eens ertoe kan leiden, dat de inhoud van de woorden op de achtergrond komt Maar hij zegt ook: niemand is voor de lofprijzing in de hemel geschikt, als hij zich op aarde daarin niet bekwaamd heeft. Voor Augustinus is de lofprijzing de voorsmaak van de eeuwige vreugde van ons toekomstige leven in de hemel. Maar de strijd tussen schoonheidsbeleving en geloofsbeleving speelt sindsdien in de kerk een rol. Kerklied in ons land Deze geluiden hebben hun sporen na gelaten in de geschiedenis van het kerklied in ons land. Al in de vierde eeuw is bisschop Servaas uit Armenië actief in Maastricht. In de 8ste eeuw komen Willibrord en Bonifatius. In de 9de eeuw komt mede door Karel de Grote de Romeinse liturgie met koor en wisselzangen. In de Middeleeuwen is de Gregoriaanse zang ontwikkeld met het zingen van een onberijmde psalm, zoals in Israël ook gebeurt. We kennen dat ook van de Engelse psalmen, die dan aan het slot een lofprijzing voor de drie-enige God toevoegen. Eenvoudige opbouw In de vroege kerk wordt het Kyrië (Heer, ontferm U) en het Gloria (Eer aan God in den hoge) gezongen. Dan het Credo (Ik geloof ). Tussen de Schiftlezingen door worden psalmen gezongen. En tijdens de dienst aan tafel klinkt het Sanctus (Heilig, heilig, heilig), het Benedictus (de gebenedijde, gezalfde of gezegende) en het Agnus Dei (Lam Gods). Ook is er het Halleluja-gezang, waarbij de laatste lettergreep, de slota, langgerekt kan worden tot een lied zonder woorden. Augustinus vindt zo n jubel: zingen van het hart. Later wordt dat uitgewerkt in het Veni, sancte spiritus (Kom, heilige Geest van God). In woord en beeld Hymnoloog dr. Jan Smelik uit Steenwijk schreef een boek dat de achtergronden van het nieuwe Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk belicht. In aparte hoofdstukken vertelt Smelik over het kerklied door de eeuwen heen: van de vroege kerk en de middeleeuwen, via de Reformatie, de 17e en de 18e eeuw en de gezangenkwestie in de 19e eeuw, tot de hervormde zangbundel van 1938 en het Liedboek voor de kerken uit In dit boek wordt heel duidelijk, waarom er een nieuw Liedboek moest komen. De ontwikkelingen staat niet stil: liturgisch is er veel aandacht gekomen voor andere culturen en eigentijdse verwoordingen. Denk aan de Van der Leeuwstichting, de evangelische beweging, Taizé, niet-westerse kerken, maar ook aan dichters als André Troost en Jaap Zijlstra, Sytse de Vries, Huub Oosterhuis, Ria Borkent. Ondertussen verschenen er bundels als Zingend Geloven (8 delen), Tussentijds, Zingende gezegend, Van harte brengen wij U lof. En denk ook aan de plaats van de kinderliederen. Aanbieding van de psalmberijming aan de Staten-Generaal in het (huidige) Mauritshuis te Den Haag 13

14 Het boek van Jan Smelik biedt een mooie inleiding op de brede zangbundel, die 25 mei 2013 in Monnickendam is gepresenteerd. In veel gemeenten kan gezongen worden uit deze bundel met liederen (inclusief 150 psalmen) tot nummer 1016 geteld - waarbij heel wat extra nummers komen, die met a, b, c, d etc. zijn aangeduid en zo hangen aan de oorspronkelijke tekst. Zo is het lied De Heer is mijn herder aangehangen aan Psalm 23 en is lied 23b. Door het geheel van de liederen kan dit Liedboek zeker niet eenzijdig heten. Gelukkig hebben alle 150 psalmen een plek gekregen in het Liedboek. Dat is een Nederlandse gewoonte, die in veel landen zo niet bestaat. Daar hebben ze een keuze uit de 150 psalmen. Het is een misverstand, dat in de berijming zomaar sprake is van het Psalmboek van Israël. Joodse mensen vinden onze psalmberijming een interpretatie. Bijzonder is dat bij de psalmen ook bewerkingen tussen de psalmen in zijn opgenomen: dat geeft m.i. aan, dat er een lijn ligt naar die psalm en dat de oorspronkelijke psalm aanleiding is geweest voor het bewerkende lied. Zo lees je bij Smelik, hoe deze nieuwe bundel tot stand is gekomen. Het Liedboek kent ook gebeden naast de liederen, en dat is werkelijk meer dan alleen bladvulling. Gelukkig is de theologische notie van de verzoening door Jezus Christus aanwezig in het nieuwe Liedboek en ook de persoonlijke aanspraak van God, Jezus als onze Heer en de Heilige Geest ontbreekt niet. Er zijn wel liederen bij, die u of ik niet gekozen zou hebben, maar een Standbeeld van Adriaen Valerius in Veere; van hem zingen we nog altijd liederen, zoals de gezangen in het Liedboek voor de Kerken Monnickendam is op 25 mei 2103 vol kerkmuziek liedboek is niet voor een enkeling. Het Liedboek is er voor veel gemeenten en gezinnen en scholen. Belangrijk lijkt me, dat dit nieuwe Liedboek in de praktijk niet het Liedboek van 1973 hoeft te vervangen, maar een aanvulling kan zijn. J. Smelik, Het nieuwe liedboek in woord en beeld. Boeken centrum, Zoetermeer, 2013, 155 blz., 17,50 (Uit dit boek zijn ook enkele illustraties overgenomen.) BOEKBESPREKING 14 Jos de Heer, Jezus Geestkracht wereldwijd. Commentaar op Handelingen, Vught: Skandalon 2013, 820 pagina s, 54,50. Een felicitatie waard. Dat is het zeker als een gemeentepredikant geloof, tijd, inzet, doorzettingsvermogen beloond ziet met de afsluiting van een bijbeluitlegproject. Zo kunnen we toch wel het hier besproken boek typeren. Jos de Heer heeft zich grondig verdiept in het oeuvre van Lucas. Deze heeft een evangelie en het boek Handelingen geschreven. Waar de auteur het evangelie in drie banden verklaarde, heeft hij aan één genoeg wat betreft Lucas tweede boek. Dit betekent in het geheel niet dat hij er zich nu maar met een jantje van leiden heeft afgemaakt. Integendeel. Ook dit deel ademt grondige wetenschappelijke exegese en persoonlijke geloofsbetrokkenheid. De schrijver weet ook wat schijven is. Hij vervalt niet in jargon. Dit commentaar kan als boek gelezen worden en dat is bij een werk als dit allerminst vanzelfsprekend. Uiteraard kan men op details met de auteur van mening verschillen. De definitieve commentaar zal nooit geschreven worden. Maar waar ik heel wat boeken over Handelingen in mijn kast heb staan, graag vanuit dit bijbelboek het evangelie verkondig, zal ik voortaan ook Jos de Heer erbij pakken want wat hij biedt is beslist meer dan meer van hetzelfde! G.J. Mink

15 Thema: Leven om te loven De lofzangen in het laatste Bijbelboek De heilige God van Israel troont op de lofzangen van zijn volk. Zo staat het in Psalm 22:4. Wat betreft de gemeente van Jezus Christus is dat niet anders. Zijn Vader en onze Vader troont op de psalmen, lofzangen en geestelijke liederen waarmee christenen Hem de dank toebrengen die Hem toekomt, Colossenzen 3:16. Met name uit het laatste Bijbelboek blijkt dat Jezus Christus, Gods Zoon, onze Redder deelt in de aanbidding van God. Dat is veelzeggend over wie Hij is! In het boek Openbaring komen wij een hele reeks lofliederen op God en het Lam tegen zoals Johannes die hoorde. W.A. Boer De openbaring van onze Heer Verbannen naar het eilandje Patmos (het huidige Patino vlak voor de Turkse kust) kreeg de apostel (zoals de traditie leert!) Johannes de opdracht op te schrijven hetgeen hij te zien en horen kreeg. Eigenlijk gaat het laatste Bijbelboek, de Openbaring van (beter is: aan) Johannes, over het openbaar worden van Jezus Christus. Zoals Hij eenmaal verschenen was in het vlees, waarvan Johannes oog- en oorgetuige is geweest, maakt Hij zich telkens bekend aan Zijn gemeente en zal Hij aan het einde van de tijd wanneer Hij komt met der wollen en elk oog Hem zal zien, openbaar worden in Zijn glorie en luister. Johannes kreeg te zien wat die openbaring losmaakt. Ontzettende maar Patmos is het meest noordelijke eiland van de Dodekanesos. Het ligt tussen de Griekse eilanden Ikaria en Leros en heeft een oppervlakte van 34 km2, een totale kustlijn van 63 kilometer en ongeveer vaste inwoners. ook heerlijke dingen op Zijn dag. Dat is de dag des Heren, die al in het Oude Testament een dag van duisternis genoemd wordt (o.a. Amos 5:18-20). Ook Paulus schreef aan de Thessalonicenzen over de komende dag van duisternis en toorn Gods (1 Thessalonicenzen 5:1-11) die - Gode zij dank - niet bestemd is voor hen die gekocht en betaald zijn met Jezus bloed waardoor Hij ons uit onze zonden verlost heeft en bewaart voor de toorn van God (zie o.a. Openb.3:10). De aanbidding van God, de Almachtige Daarmee zitten we al bij de eerste lofzang die opklinkt aan het begin van het laatste Bijbelboek: 1:5 en 6. Gezongen wordt dat wij dankzij Jezus koningen en priesters voor zijn God en Vader zijn geworden. We zijn dat dus nu al, geroepen om met Jezus Christus als koningen te heersen (die uitdrukking komt herhaaldelijk terug in het boek Openbaring) en om de lofzang en aanbidding van ook onze God en Vader gaande te houden. Ook nu al hier op aarde terwijl kennelijk in de hemel de eredienst volop aan de gang is. Het vierde hoofdstuk begint ermee dat Johannes opklimmen moet in de hemel. In geestesvervoering ziet hij de heilige God op Zijn troon en hoort als eens Jesaja (Jesaja 6) het driemaal heilig is de Here God, de Almachtige die was en is en die komt, 4:8. Ook ziet hij hoe 24 oudsten (vertegenwoordigers van Israel en de gemeente?) zich neerwerpen voor Gods troon en hun kronen voor Hem neerleggen en zeggen/zingen: Gij, onze Here en God, zijt waardig te ontvangen de heerlijkheid, de eer en de macht; want Gij hebt alles geschapen, en om Uw wil was het en werd het geschapen, 4: Jezus Christus deelt in de aanbidding van God Niet veel later wordt Johannes gewaar dat er iemand is die deelt in het waardig zijn van de almachtige God. Johannes ziet de leeuw uit de stam Juda, de wortel Davids als een lam, als geslacht, met zeven horens en zeven ogen. Degene die Johannes had gezien toen de hemel boven hem openging op het eiland Patmos (zie hoofdstuk 1:9-20): Jezus Christus. Zijn Heer en Heiland in Zijn koninklijke glorie. Die een nieuw gezang wordt toegezongen door degenen die eerder de Almachtige God 15

16 aanbaden, 5:8. Zij zingen: Gij zijt waardig de boekrol te nemen en haar zegels te verbreken; want Gij zijt geslacht en Gij hebt hen gekocht voor God met uw bloed, uit elke stam en taal en volk en natie; en Gij hebt hen voor onze God gemaakt tot een koninkrijk en tot priesters, en zij zullen als koningen heersen op de aarde, 5:9,10. Zij krijgen bijval van andere hemelbewoners die met luide stem zeggen: Het Lam, dat geslacht is, is waardig te ontvangen de macht en de rijkdom, en de wijsheid en de sterkte, en de eer en de heerlijkheid en de lof. En daarbij voegt zich dan alles wat leeft in het universum en wordt beaamd: Hem, die op de troon gezeten is, en het Lam zij de lof en de eer en de heerlijkheid en de kracht tot in alle eeuwigheden,5:12 en 13. Lofzangen tijdens het verbreken van de zegels Daarna opent Jezus Christus de boekrol door de zegels een voor een te verbreken. Daaruit komen voort de rechtvaardige gerichten van God die in handen van Jezus zijn. Temidden van die gerichten, na het openen van het vijfde zegel, zijn er de zielen die Johannes zag onder het altaar van hen die geslacht waren om het Woord Gods en om het getuigenis en die met luider stem roepen: tot hoelang,o heilige en waarachtige Heerser, oordeelt en wreekt Gij ons bloed niet aan hen die op de aarde wonen?,6:10. Na het verbreken van het zesde zegel en voor het openen van het zevende is er een intermezzo. Johannes ziet de verzegelden uit de stammen Israels. Daarna de grote schare die niemand tellen kon, mensen gered uit de grote verdrukking, 7:1-17. Die laatstgenoemden ziet Johannes staande voor de troon en voor het Lam. Zingend: de zaligheid is van onze God, die op de troongezeten is en van het Lam,,7:10. Deze schare krijgt bijval van de hemelbewoners die God aanbidden zeggende: Amen, de lof en de heerlijkheid, en de wijsheid en de dankzegging, en de eer en de macht en de sterkte zij onze God tot in alle eeuwigheden! Amen,7:12. Johannes op Pathmos, paneel (1479) van Hans Memling (ca ) in het Memlingmuseum, St.-Janshospitaal, te Brugge. De apostel Johannes schrijft tijdens zijn ballingschap op het eiland Patmos in de Egeïsche Zee een aantal brieven en visioenen op in de Openbaring van Johannes. In het achtste hoofdstuk is sprake van de gebeden van alle heiligen waaronder ook onze lofzang en aanbidding op aarde gerekend mag worden. Met reukwerk stijgen ze op voor het aangezicht van God. Kennelijk hebben onze (gezongen) gebeden eeuwigheidswaarde. Lofzang en de zeven bazuinen Het zevende zegel blijkt te bestaan uit zeven bazuinen. Wanneer eenmaal de zevende bazuin klinkt is er opnieuw een hemelse lofzang. Luide stemmen klinken in de hemel zeggende: Het koningschap over de wereld is gekomen aan onze Here en aan Zijn Gezalfde, en Hij zal als koning heersen tot in alle eeuwigheden. Waarop de 24 oudsten zich werpend op hun aangezicht aanbidden zeggende: Wij danken U, Here God, Almachtige, die is en die was dat Gij uw grote macht hebt opgenomen en het koningschap hebt aanvaard; en de volkeren waren toornig geworden, maar Uw toorn is gekomen en de tijd voor de doden om geoordeeld te worden en om het loon te geven aan uw knechten, profeten, en aan de heiligen en aan hen die Uw naam vrezen, aan de kleinen en de groten en om te verderven wie de aarde verderven. 11: Met dit gezang dat onmiskenbaar verband heeft met Psalm 2, wordt Jezus terugkeer op aarde en de val van satan aangekondigd. Satans val uit de hemel reden tot lofzang Hoe de verderver verdorven wordt dat openbaart ons hoofdstuk 12 en volgende. Hoewel daarover verschil van mening bestaat houden wij het erop dat het in deze hoofdstukken gaat om een vervolg en niet een herhaling van eerdere gerichten. De zevende bazuin blijkt te bestaan in een zevental schaalgerichten. In verband daarmee staat de komst van degene die in naam van satan - in hoofdstuk 12 de draak genoemd - de aarde verderft: de antichrist. Kennelijk is daar een moment dat satan en zijn engelen uit de hemel verwijderd worden en op aarde een beperkte tijd vrij baan krijgen. Die gebeurtenis leidt tot de lofzang in de hemel: Nu is verschenen het heil en de kracht en het koningschap van onze God en de macht van Zijn Gezalfde; want de aanklager van onze broeders, die hen dag en nacht aanklaagde voor onze God, is neergeworpen. En zij hebben hem overwonnen door het bloed van het Lam en door het woord van hun getuigenis, en zij hebben hun leven niet liefgehad, tot in de dood. Daarom verheugt u, gij hemelen en wie daarin wonen. Wee de aarde en de zee, want de duivel is tot u neergedaald in grote grimmigheid, wetende dat hij weinig tijd heeft, 12: Wat satan op aarde teweeg brengt 16

17 komt in de vervolg ter sprake. Het betekent in elk geval oorlog tussen hemel en aarde en op aarde!, 12:17. Opmerkelijk is dan dat satan de aanbidding van de mensheid gaat opeisen, 13:8. Niemand, dus ook God en het Lam niet, mag aanbeden worden, alleen hij. Daartoe incarneert hij zich in de antichrist, het beest (satan is zoals Luther zei: de aap van God!!) en deze bedient zich van de valse profeet (tegenhanger van de heilige Geest!) die diens aanbidding overal in de wereld promoot en de mensheid door bedriegelijke wonderen en tekenen er toe verleidt, zie ook 2 Thessalonicenzen 2:9 v.v.. De lofzang van overwinnaars en vrijgekochten In het 14e hoofdstuk wordt Johannes blik weer verplaatst van de rampzalige aarde naar de hemel en ziet dan het Lam en de vrijgekochten. En hij hoort de stem als van vele wateren en van zware donder, een stem als van citerspelers die een nieuw gezang zingen voor de troon van God en ten aanhoren van al de hemelbewoners. De inhoud van deze lofzang wordt door Johannes niet meegedeeld. Niemand kon het leren dan de losgekochten van de aarde, 14:1-5. Nog weer later ziet Johannes in de hemel overwinnaars van satans incarnatie (het beest) staande aan de glazen zee, met citers Gods zingend het lied van Mozes, de knecht Gods (verwijzing naar Exodus 15?) en het lied van het Lam: Groot en wonderbaar zijn uw werken, Here God, Almachtige; rechtvaardig en waarachtig zijn uw wegen, Gij koning der volkeren! Wie zou niet vrezen, Here, en uw naam niet verheerlijken? Immers Gij alleen zijt heilig. Want alle volken zullen komen en zullen voor U neervallen in aanbidding, omdat Uw gerichten openbaar zijn geworden, 15:3 en 4. Met andere woorden satans plannen mislukken. Niet hij, maar God en Zijn gezalfde komen lof, eer en aanbidding toe en zij zullen die krijgen. Maar voor het zover is komen eerst nog gerichten die gebeuren door het uitgieten van de zeven schalen der gramschap. Johannes op Patmos, schilderij (ca. 1618) van Diego Rodríguez da Silva y Velázquez ( ) in de National Gallery te Londen Wanneer de derde schaal wordt leeggegoten klinkt een vergelijkbare lofzang: Rechtvaardig zijt Gij, die zijt en die waart, Gij Heilige, dat Gij dit oordeel hebt geveld. Omdat zij het bloed der heiligen, en der profeten vergoten hebben, hebt Gij hun ook bloed te drinken gegeven; zij hebben het verdiend, 16:5-6. Vanuit het altaar in de hemel wordt dat dan beaamd met: ja, Here God, Almachtige, uw oordelen zijn waarachtig en rechtvaardig. De val van Babylon reden tot aanbidding van God Terwijl dat in de hemel gezongen wordt gaat op aarde de aanbidding van de duivel gelijk op met de lastering van God, 16:9. Deze tegenstelling duurt totdat Jezus Christus uit de hemel op de aarde neerdaalt, zie hoofdstuk 19: Dan maakt Hij een eind aan de heerschappij van de antichrist. In direct verband daarmee staat de val van het grote (menselijke en duivelse!) Babylon, 16:19 en de hoofdstukken 17 en 18. Wanneer het hoofdkwartier van satan op aarde verwoest is hoort Johannes als een luide stem een grote schare in de hemel zegen: Halleluja! Het heil en de heerlijkheid en de macht zijn van onze God, want waarachtig en rechtvaardig zijn zijn oordelen, want Hij heeft de grote hoer geoordeeld, die de aarde met haar hoererij verdierf, en Hij heeft het bloed zijner knechten van 17

18 haar hand geëist. En opnieuw klinkt het Halleluja! En vallen andere hemelbewoners weer bij met: Amen. Halleluja. Looft onze God, al zijn knechten, die Hem vreest, gij kleinen en gij groten!, 19:1-5. Dan is daar weer die stem als van een grote schare en als een stem van vele wateren en van zware donderslagen zeggende: Halleluja! Want de Here onze God, de Almachtige, heeft het koningschap aanvaard. Laten wij blijde zijn en vreugde bedrijven en Hem de eer geven, want de bruiloft des Lams is gekomen en zijn vrouw heeft zich gereedgemaakt; en haar is gegeven zich met blinkend en smetteloos fijn linnen te bekleden, want dit linnen zijn de rechtvaardige daden der heiligen, 19:6-8. Johannes op Patmos, manuscript ( ) van de Gebr. Van Limburg ( ) in het Musée Condé te Chantilly Jezus wederkomst betekent aanbidding Nu gaat gebeuren waarom het gaat in het laatste Bijbelboek: Jezus komt terug!! Toen Johannes de engel wilde aanbidden en zich voor diens voeten neerwierp zei deze: aanbid God!, 19:6-10; zie later: 22:9. En dan gaat de hemel open en ziet Johannes Hem komen, de koning der koningen en Here der Heren. Dan dus zal elk oog Hem zien en zal iedere tong Hem moeten eren, zoals Paulus al schreef aan de Filippenzen, wanneer ook elke knie zich zal buigen voor Hem, 2:11. Naar dat moment kijken wij als het goed is uit. En roepen wij met de Geest en de bruid, zie Openb.22:17: Kom!. Jezus zegt: Ja, Ik kom spoedig (dat is met haast!). Dat zal nog meer reden geven tot lofzang en aanbidding van God en van Jezus Christus. We zullen eeuwig zingen van Gods goedertierenheen, Psalm 89:2. Wanneer wij hier en nu al en zolang wij op aarde zijn God lofzingen voegen wij ons zoals het laatste Bijbelboek ons laat zien - bij de hemelse aanbidding zoals die reeds nu gaande is en zal voortgaan tot op de dag van Jezus wederkomst. Als kerk en gelovigen hebben we meer dan genoeg reden om de lofzang gaande te houden. Daarbij is het zonneklaar dat Jezus Christus net als en met de Vader tronen wil en mag op onze nu nog stamelende, onvolmaakte lofzangen. Zoals we dat doen telkens als we als gemeente samenkomen. Zingend de talloze liederen die door de eeuwen gedicht en op muziek gezet zijn. Dan gebeurt wat Gez.457:4 uit het Liedboek 1973 (ontleend aan Jesaja 6 en Openbaring 4) zingt: hemel, zee en aarde verhoogt uw heerlijkheid!. Of zoals Gez.399:1 en 2 zingt: door heel de kerk, daarboven, hier beneden wordt Gods grote naam beleden en belijden ook wij Hem als onze Heer! 18

19 Thema: Leven om te loven Eerste ervaringen met het Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk Eind mei 2013 is een nieuw Liedboek verschenen: Liedboek zingen en bidden in huis en kerk. Daarin het grote aantal van 1016 liederen! Maar het zijn er zeker veel meer, omdat er ook a, b, en c- nummers zijn bij gekomen. W.J.W. Scheltens Het nieuwe liedboek opent met de Psalmen. Alle psalmen en dat is Nederlands eigen. Die psalmen worden lied 1 t/m 150. Dat is een bijzondere keuze: psalmen worden liederen - dat klinkt gewoon, maar is best bijzonder, ook omdat we ze eeuwen lang onderscheiden hebben. Paulus gaat ons daarin voor: psalmen en geestelijke liederen. Zing met heel uw hart psalmen en hymnen voor God en liederen die de Geest u vol genade ingeeft. (Kolossenzen 3: 16). Dat s HEEREN zegen op u daal In dit liedboek nummeren ze de liederen door vanaf 151. Daar komt bij, dat sommige liederen aan de psalm gekoppeld worden met een a- versie. Zo is Gezang 14 De Heer is mijn herder uit het Liedboek voor de kerken in dit nieuwe liedboek lied 23b. Daarbij ontdek ik dat van Psalm 134 het derde couplet in de oude berijming ook is terug te vinden in dit nieuwe liedboek, maar dan niet als lied 134a of zo, maar als een los nummer 363! Dat s HEEREN zegen op u daal ; Zijn gunst uit Sion u bestraal ; Hij schiep t heelal, Zijn naam ter eer; Presentatie van het nieuwe Liedboek op 25 mei 2013 in Monnickendam Looft, looft dan aller heren HEER. Deze psalmregels in de oude berijming zijn erg geliefd gebleven bij het toezingen van een bruidspaar, bevestiging van ambtsdragers, belijdenis doen en op nieuwjaar als zegenwens voor de hele gemeente. De uitdrukking een daaltje komt uit deze psalmregels. Avondmaal Er staan veel mooie avondmaalsliederen in dit Liedboek. Niet altijd is de melodie goed zingbaar en dat is jammer voor een kerklied. Ik denk aan het lied van Jaap Zijlstra, Wie kent de eenvoud van het breken (Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk, lied 392). Daarbij weet ik, dat Jaap Zijlstra meestal zijn liederen maakt op bestaande melodieën. Ik ben dus gaan zoeken in het Liedboek voor de kerken en vond een passende melodie in het dooplied gezang 333. Omdat ik Jaap Zijlstra wel eens spreek, kon ik dat mooi eens navragen. Mijn vondst bleek een schot in de roos te zijn, want dat was de melodie waarop hij oorspronkelijk zijn tekst maakte. 1. Wie kent de eenvoud van het breken, de stille omgang van het brood? Wie hoort de wijn van liefde spreken, een liefde sterker dan de dood? 2. Er is een kind bereid tot delen, het komt met brood, het komt met vis, het geeft zijn voedsel aan de velen, een weldaad in de wildernis. 3. Er staat tot ons geluk geschreven dat God zeer overvloedig is, wij zijn geschapen om te geven, zo tonen wij zijn beeltenis. 19

20 en brengt ons bij de Vader thuis; want door uw bloed, uw levenskracht komen wij vrij voor God te staan. Van eerste kreet tot laatste zucht leef ik in U en U in mij. Geen boze macht, geen kwaad gerucht, niets is er dat mij van U scheidt. Want U regeert, U overwint, U neemt mij aan. Ik ben Gods kind. Totdat U komt, mij roept voorgoed, bent U het doel van mijn bestaan. En het lied 285 Het licht is ons voorgegaan heeft een verrassende eenvoud: Jaap Zijlstra met het nieuwe Liedboek (l) en Menne Vellinga (r). De in Amsterdam wonende ds. Jaap Zijlstra was als genodigde aanwezig in Monnickendam om kennis te nemen van de nieuwe bundel. In de editie uit 1973 mocht de toen nog startende dichter 2 gezangen opgenomen zien. Veertig jaar later heeft de redactie 19 liederen en ook 2 gedichten gepubliceerd. Op AmsterdamFM zegt Jaap Zijlstra: Daar ben ik wel verrukt over ( ) Dat doet me heel veel ( ) Je blijft als dichter dan ook leven onder de mensen. 1. Het licht is ons voorgegaan en straalt als een lopend vuur. Het wijst ons de weg, hoe wij in vrede kunnen gaan. 2. Dit licht is voor ons de zon! Het zegt hoe de goede God het donker van onze nacht met liefde overwon. 4. Er is een mens ons bijgebleven, bij brood en wijn hoor ik zijn stem, als water vloeit zijn kostbaar leven, een vis is tekenend voor hem. Melodieën Het valt op, dat bij sommige liederen de bekende wijs van de waarop de schrijver het lied heeft gedicht is opgenomen. Dat is bij de liederen van ds. Troost het geval. Maar de liederen van Jaap Zijlstra zijn op andere melodieën weergegeven, die niet altijd makkelijk in het gehoor liggen. Dat vind ik eigenlijk wel jammer. Misschien kan in een volgende druk ook de oorspronkelijk gekozen melodie genoemd worden. Door golven heen, door storm en nacht leidt mij uw hand, U blijft nabij. Uw vrede diep, uw liefde groot verjaagt mijn angst, verdrijft de dood. Mijn vaste rots, mijn fundament, U bent de grond waarop ik sta. U werd een mens, U daalde neer in onze pijn en schuld en strijd. U droeg de last, verrezen Heer die ons van elke vloek bevrijdt: U sloeg de zonden aan het kruis Andere teksten Dit nieuwe Liedboek is bedoeld voor gebruik in de kerk, maar ook persoonlijk, in kringen en vergaderingen- ter bezinning of als opening. Dat is een mooie element in dit liedboek, zoals ook in het Liedboek voor de kerken al enigszins aanwezig is. Er staan gedichten in en gebeden - eerlijk gezegd van wisselende kwaliteit. Ik denk aan het gedicht Onder vreemden van Ida Gerhardt (blz. 1197) Mooi verstild lied Een aanwinst in dit nieuwe liedboek is ook het lied Op U alleen, mijn licht, mijn kracht (Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk, lied 939). Na enig voorbreiden is dit lied goed en mooi te zingen. Op U alleen, mijn licht, mijn kracht stel ik mijn hoop. U zorgt voor mij. Ida Gerhardt ( ) 20