Ruimte voor Zonnestroom

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ruimte voor Zonnestroom"

Transcriptie

1 Ruimte voor Zonnestroom Structuurvisie voor de ruimtelijke inpassing van stroomopwekking door zonne-energie ontwerp - 11 juni

2 Ruimte voor Zonnestroom

3 Inhoud 1 Inleiding Deventer wil ruimte voor Zonnestroom! Waarom deze structuurvisie Zonnestroom: een gezamenlijk belang Status en procedure structuurvisie Leeswijzer. 5 2 Het belang van zonnestroom Zonnestroom als beleidsambitie Duurzaamheid als economisch belang Strategie: uitvoeringsagenda duurzaamheid Zonnestroom: hoeveel? Mogelijkheden en ontwikkelingen in zonnestroom De ontwikkeling in zonnestroom (Technologische) uitdagingen voor zonnestroom Mogelijke vormen van zonnestroom (Beleids)kaders voor inpassing zonnestroom Algemeen Beleid buitengebied Beleid stedelijk gebied Overige randvoorwaarden Uitwerking visie Rode draad van de visie Wat kan waar?: indeling in zones Spelregels innovatieve zonnestroom oplossingen (E) Spelregels zonneparken in stedelijk gebied (Fs) Spelregels zonneparken in het buitengebied (Fb) Rekenmodellen voor zonnestroom in Deventer Uitvoeringsparagraaf Gemeentelijk instrumentarium voor uitvoering Wettelijk kader Proces en communicatie Consultatie Vooroverleg Inspraak. 61 Bronnen. 63 Bijlage: uitgangspunten rekenmodellen. 65 Colofon. 67

4 Ruimte voor Zonnestroom De opgave voor zonnestroom als onderdeel van de totale duurzaamheidsopgave voor Deventer

5 1 Inleiding 1.1. Deventer wil ruimte voor zonnestroom! Deventer heeft hoge duurzaamheidsambities: we streven na in 2030 een klimaatneutrale gemeente te zijn. Duurzaamheid is één van de rode draden van het coalitieakkoord Naar een nieuw evenwicht in Deventer evenwichtig versoberen en duurzaam versterken. Om de duurzaamheidsambities te verwezenlijken is op 21 december 2011 de uitvoeringsagenda duurzaamheid door de gemeenteraad vastgesteld. Klimaatneutraal betekent dat heel Deventer, inclusief het verkeer, in 2030 is overgeschakeld op duurzame energiebronnen en per saldo geen CO 2 toevoegt aan de atmosfeer. Een opgave waar we als samenleving vorm aan moeten geven. Het opwekken van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen is een belangrijk onderdeel om die opgave te realiseren. Duurzame energiebronnen zijn zon, wind, waterkracht en biomassa. In de uitvoeringsagenda is één van de geformuleerde beleidsprioriteiten het toepassen van subsidieloze vormen van zonne-energie. In deze structuurvisie gaan we specifiek in op deze belangrijke energiebron en de ruimtelijke inpassing daarvan: zonne-energie om zonnestroom op te wekken. Het draagvlak voor zonnestroom groeit, het geitenwollensokken-imago verdwijnt langzaam. Zonnestroom is hernieuwbaar en duurzaam; bij de opwekking komen geen schadelijke stoffen vrij en de hoeveelheid energie die nodig is om zonnepanelen te maken en te installeren is heel gering in vergelijking met wat het systeem over zijn levensduur oplevert. Zonlicht is één van de duurzame bronnen met een praktisch onbeperkt potentieel. Er is ruim voldoende zonlicht beschikbaar om de hele wereld van elektriciteit en zelfs van energie te voorzien. Nu de techniek nog! het belang van zonne-energie voor de Nederlandse economie de komende decennia aanzienlijk toeneemt: In 2020 stijgt het aantal voltijdsbanen in de Nederlandse zonneenergiesector tot circa en in 2050 tot ongeveer Ontwikkeling, fabricage en installatie van zonnestroomsystemen bieden enorme kansen voor het bedrijfsleven, ook in Deventer Waarom deze structuurvisie Opwekking van stroom door zonne-energie heeft ruimte nodig, met het oog op de duurzaamheidsambities véél zelfs. Hierdoor ontstaan een aantal vragen: welke vormen van zonnestroom zijn beschikbaar (op basis van de huidige stand van de techniek), en wat zijn daarvoor (vanuit meerdere perspectieven) de meest optimale plekken? Uitgaande van de verschillende vormen van zonnestroom geeft deze structuurvisie aan wat binnen het grondgebied van Deventer de mogelijkheden zijn voor de ruimtelijke inpassing daarvan. We willen daarbij de mogelijkheden zo breed mogelijk in beeld brengen, van panelen op een dakvlak van een woning tot grootschalige zonneparken in het buitengebied. Die breedte is ook nodig om de ambities te halen. De inpassing van bepaalde vormen, zoals een zonnepark, vraagt om een afweging van mogelijkheden en verschillende belangen: duurzaamheid (energie maar ook duurzaam ruimtegebruik), economische ontwikkeling, ruimtelijke kwaliteit, beheersbaarheid, financiële haalbaarheid, milieu etc. Daarnaast vormt deze structuurvisie in juridischplanologische zin de ruimtelijke onderbouwing die bij realisatie van bepaalde vormen van zonnestroom (bijvoorbeeld het zonnepark) nodig zal zijn. Naast een belang vanuit duurzaamheid is het toepassen, produceren en ontwikkelen van systemen voor zonnestroom ook een economisch belang. De verwachting is dat 3

6 Resumerend willen we met deze structuurvisie inzicht geven in: De mogelijkheden (waar en hoe) om zonnestroom in te passen in de gemeente Deventer. De mogelijke bijdrage van de verschillende vormen van zonnestroom aan de duurzaam op te wekken elektriciteit zoals geformuleerd in het gemeentelijk duurzaamheidsbeleid. De juridisch-planologische randvoorwaarden voor de verschillende vormen van zonnestroom. Waar in de gemeente we grootschalige vormen van zonnestroom opwekking, zoals een zonnepark, inpasbaar achten. Omdat wij ruimte voor zonnestroom willen biedt deze structuurvisie deze ruimte waar dat vanuit functionaliteit, ruimtelijke kwaliteit, cultuurhistorie, natuurwaarden en andere aspecten mogelijk is. Om het draagvlak ook bij heel grootschalig gebruik te behouden, is het van groot belang om de kwaliteit in de brede zin van het woord te bewaken: technische kwaliteit, maar ook esthetische- of beeldkwaliteit. Systemen moeten goed werken en er goed uitzien. Dit om een not on my roof - syndroom te voorkomen. Deze structuurvisie brengt de mogelijkheden voor zonnestroom in Deventer in beeld, kijkend door de bril van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid Zonnestroom: een gezamenlijk belang De gemeente Deventer is zich er in alle haarvaten van bewust dat vooral de samenleving handen en voeten kan geven aan de uitvoering van de duurzaamheidsambities. Participatie en breed draagvlak zijn dus essentieel. Als burgers en bedrijven de noodzaak van realisatie niet inzien, kunnen we dat niet afdwingen. We kunnen dit inzicht en de betrokkenheid wel vergroten door het uitdragen van een open houding als gemeente. Burgers, instellingen en organisaties uit het maatschappelijk middenveld, corporaties, ondernemers en het bedrijfsleven, zijn belangrijke partners. Samen met de samenleving moeten we ontwikkelingen inzetten en daar draagvlak voor verkrijgen. Deze samenwerking omzetten in concrete acties betekent vertrouwen geven aan onze partners en als gemeente kiezen voor een facilitaire en verbindende rol. Als gemeente Deventer zien wij het daarbij overigens wel als onze taak om die maatschappelijke vraagstukken uit te voeren die niet door de markt worden opgepakt. In de samenleving zit de inventiviteit en het initiatief, de kracht van de stad. Als gemeente moeten wij ervoor zorgen dat de kaders voor initiatieven op het vlak van zonnestroom glashelder zijn en zoveel mogelijk stimulerend en motiverend werken. Deze structuurvisie heeft dan ook vooral een uitnodigend en faciliterend karakter. Dat betekent niet dat alles overal kan, maar dat in ieder geval duidelijk is waarom in bepaalde situaties of gevallen iets niet kan. We willen vooral redeneren vanuit mogelijkheden en daarbij de collectieve belangen (duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit, economische ontwikkeling) behartigen Status en procedure structuurvisie Deze structuurvisie is een zogenaamde thematische structuurvisie, gericht op het thema inpassing van zonnestroom in de gemeente Deventer. Een structuurvisie moet aan een aantal digitale eisen voldoen en moet raadpleegbaar worden gemaakt op elektronische wijze. Net als bij bestemmingsplannen gaat dit via de landelijke website Naar aanleiding van een raadsinitiatief is in 2012 een business-case opgesteld voor een zonnepark in Deventer Noord Oost. In de business-case is de financiële haalbaarheid en de ruimtelijke inpasbaarheid van een zonnepark in Deventer Noord Oost onderzocht. Opgedane kennis in die business-case is toegepast in deze structuurvisie. Naast het verkennen van een geschikte locatie binnen Deventer Noord Oost heeft het college van B en W besloten dat het gewenst is een structuurvisie voor het plaatsen van zonnepanelen in de vorm van zonneparken in de gemeente Deventer op te stellen (bestuursopdracht vastgesteld door B en W d.d. 1 mei 2012) Dit is een eerste stap in het planologisch mogelijk maken van de zonneparken. Met deze thematische structuurvisie en de business-case ontstaan er, samen met de lopende processen tot het oprichten van een Deventer Energie bedrijf een aantal sporen die elkaar versterken. Ruimte voor Zonnestroom

7 Parallel aan de business-case is in 2012 een nota van uitgangspunten voor deze structuurvisie opgesteld. De nota van uitgangspunten is 23 oktober 2012 vastgesteld door het college van B en W. De nota van uitgangspunten ging uit van specifiek het zonnepark om zonnestroom op te wekken. Deze structuurvisie gaat daarnaast ook in op andere mogelijkheden om zonnestroom op te wekken. Voor deze structuurvisie geldt het bestaande beleid van het Rijk, de provincie en de gemeente, zoals vastgelegd in diverse bestemmingsplannen, het landschapsontwikkelingsplan, cultuurhistorisch- en natuurbeleid. Daarnaast zijn er ook dwarsverbanden met onder meer de in voorbereiding zijnde gemeentebrede structuurvisie en de structuurvisie Stadsassen, het vastgestelde masterplan Schipbeek en de economische visie. In de huidige regelgeving is het binnen de gemeente Deventer voornamelijk mogelijk om zonnepanelen op en aan woningen, stallen, bedrijfsgebouwen en overige gebouwen te plaatsen. Vaak kan dit zonder omgevingsvergunning, als wel een omgevingsvergunning nodig is vormen de Welstandsnota en het bestemmingsplannen de kaders. Deze structuurvisie is in feite aanvullend op het welstandsbeleid en de bestemmingsplannen voor die vormen van zonnestroom die niet passen in de bestemmingsplannen, maar die we wel willen faciliteren. Procedure structuurvisie De ontwerp structuurvisie wordt, na vrijgave door het college van burgemeester en wethouders, voorgelegd aan bewoners en organisaties, die daarbij de mogelijkheid hebben om een zienswijze in te dienen op het ontwerp. Dit is op basis van de gemeentelijke inspraakverordening. Daarnaast zoeken we zelf actief contact met bijvoorbeeld dorpsraden, LTO en het Oversticht (welstand). Bij de definitieve structuurvisie geven we aan of en hoe de inspraakreacties tot aanpassing van de visie hebben geleid. De structuurvisie wordt uiteindelijk aan het college van B en W en de gemeenteraad aangeboden ter vaststelling. De vaststelling is conform de strategische raadsagenda beoogd in het 4e kwartaal van Structuurvisie als groeidocument Het opwekken van stroom door zonne-energie is volop in ontwikkeling. De prijzen per opgewekte kwh dalen snel, als gevolg van technologieontwikkeling in combinatie met schaalvergroting bij productie en installatie. De rendementen nemen toe, waardoor installaties compacter worden en/of een dak met panelen meer vermogen kan leveren. Ook de fiscale regelgeving is in beweging: de energiebelasting op teruggeleverde energie aan het net staat grootschalige stroomopwekking nog in de weg. Veranderingen hierin kunnen een flinke impact hebben op de toepassing van grootschalige ontwikkeling van zonnestroom. Daarbij komt dat de fysieke inpassing van stroom door zonne-energie, en dan met name zonneparken een relatief nieuw ruimtelijk fenomeen in Nederland en in Deventer zijn. Daarom het voorstel om van de structuurvisie een groeidocument te maken. Na realisatie van drie zonneparken kijken we of bijstelling van de structuurvisie nodig is Leeswijzer In het eerste deel van deze structuurvisie gaan we dieper in op de waarom en hoe vraag: Hoofdstuk 2 geeft aan dat zonnestroom een belangrijk onderdeel van de duurzaamheidsambities is. Welke vormen van zonnestroom mogelijk zijn beschrijven we in hoofdstuk 3. In het tweede deel gaan we in op de waar vraag: waar vinden we de verschillende vormen van zonnestroom inpasbaar. Om dit te kunnen bepalen beschrijven we in hoofdstuk 4 de beleidskaders. In hoofstuk 5 vertalen we dit naar een concrete visie op de inpassing van zonnestroom. In het derde en laatste deel gaan we in op het draagvlak en de uitvoering van de visie. In hoofdstuk 6 gaan we in op het (juridische) instrumentarium voor de uitvoering van de visie. Tot slot beschrijven we in hoofdstuk 7 de resultaten van de gevolgde inspraak- en overlegprocedures. 5

8 Ruimte voor Zonnestroom

9 2 Het belang van Zonnestroom Het bewustzijn en denken over duurzaamheid in de samenleving groeit. Hiervoor zijn verschillende argumenten zoals het beperken van uitstoot van broeikasgassen (met name CO 2 ), minder afhankelijkheid van een klein aantal olie- en gasproducerende landen, de (hoge) prijzen van fossiele brandstoffen en uiteraard de eindigheid (niet hernieuwbaar) van fossiele brandstoffen. Een belangrijke maatregel om een duurzamere samenleving te krijgen is het opwekken van duurzame energie. De belangrijkste vormen van hernieuwbare energie in Nederland zijn windenergie, zonneenergie, bio-energie en aardwarmte. Zonne-energie is een aantrekkelijke vorm om mensen en bedrijven rechtstreeks te betrekken bij de productie van energie. Wind en bio-massa is op kleinere schaal minder makkelijk toepasbaar Zonnestroom als beleidsambitie Nationaal niveau / Rijksoverheid De rijksoverheid wil duurzame energie stimuleren en innovatie van duurzame energietechnieken bevorderen. In 2012 bedroeg het aandeel duurzame of hernieuwbare energie 4,7% van het nationale energieverbruik. Doel is 16% duurzame energie in 2020 en een volledig duurzame energievoorziening in Zonnestroom is nu nog maar een fractie van de duurzaam opgewekte electriciteit (ca 1% - bron: natuur & milieu), maar dit groeit hard. Grofweg komen er elk jaar twee keer méér zonnepanelen bij dan het jaar ervoor. Om de nationale doelstellingen te halen moet er in de periode 2012 tot 2020 gemiddeld ca. 180 MWp (megawatt-peak) per jaar bijgeplaatst worden. Ter illustratie: uitgaande van 3000 Wp (watt-peak) per woning komt dit op landelijk niveau neer op woningen voorzien van zonnepanelen op een dakvlak per jaar. Provinciaal niveau De provincie Overijssel heeft de duurzaamheidsambities nog scherper gesteld: Met het programma Nieuwe Energie, moet in 2020 maar liefst 20% energie uit biomassa, bodem, wind en zon gehaald worden. Met zonnestroom wil de provincie 28 MW (megawatt) Nieuwe Energie beschikbaar hebben in In 2020 is het doel 0,5 PJ (petajoule) primaire energie op te wekken met behulp van zonnepanelen, zonnecollectoren, zonneboilers, passiefhuizen en zonnewoningen. De provincie stuurt onder meer door het project Asbest eraf, Zon erop : in augustus 2011 kregen 115 agrarische bedrijven in Overijssel een subsidie voor het vervangen van hun asbest daken door zonnepanelen. Zodra alle daken vervangen zijn, zullen de agrariërs voor 57% energieonafhankelijk worden door de groene elektriciteit die zij zelf opwekken. Er wordt gewerkt aan een landelijke regeling voor 2013, de provincie Overijssel is gevraagd deze mede vorm te geven. Gemeentelijk niveau: visie Duurzaam Deventer Deventer neemt de effecten van ons energiegebruik op het klimaat zeer serieus, en heeft die vertaald naar hoge ambities in het duurzaamheidsbeleid duurzaam Deventer. In dit beleid is de Cradle-to-Cradle filosofie de leidraad. Deze filosofie is toepasbaar op alle schaalniveaus: van meervoudig en intensief ruimtegebruik tot herbruikbare bouwmaterialen. Het beleid is opgezet rondom drie samenhangende speerpunten: Klimaat (Deventer klimaatneutraal in 2030) Ecologie (de das terug in Deventer) Afval (in Deventer halen we de grijze container nog maar 2 keer per jaar op) 7

10 Het speerpunt klimaat is bepalend voor de toepassing van zonnestroom in Deventer, en is per thema verder uitgewerkt: -- Woningen Voor nieuwe woningbouwprojecten met een omvang groter dan 200 woningen is uitgangspunt dat deze projecten vrijwel CO2-neutraal gebouwd zijn. Woningbouw buiten deze projecten krijgt een 50% verscherpt energieprestatieniveau mee. -- Gemeentelijke organisatie De gemeente zelf draagt uiteraard ook bij aan de ambities. Onder meer door een duurzaam ontwerp voor de nieuwe gemeentelijke huisvesting en te besparen op de warmtevraag van de overige gemeentelijke gebouwen. Onze energie-inkoop is nu al 100% groen. Ook willen we zelf duurzame energie opwekken. Bijvoorbeeld door op de gemeentelijke daken zonnepanelen te plaatsen. Openbare verlichting wordt door toepassing van LED technologie zuiniger. -- Verkeer & Vervoer We willen meer mensen uit de auto en meer op de fiets: in de stad wordt de fiets het snelste vervoermiddel. We zorgen voor comfortverbetering, toevoeging van gratis bewaakte stallingen op belangrijke locaties en fietssnelwegen op regioniveau. Het openbaar vervoer wordt verder verbeterd en klimaatneutraal gemaakt. -- Bedrijven Op bedrijventerreinen willen we structurele samenwerking met bedrijven waarmee we ten minste 4 % per jaar energie besparen en/of duurzame energie opwekken. Bedrijvenpark A1 wordt een prachtvoorbeeld van het Cradle-to-Cradle-principe. -- Duurzame energie (Deventer DE-stad) Deventer zoekt actief naar oplossingen om Duurzame Energie op te wekken in de gemeente, zoals collectieve toepassing van zonne- en windenergie en het inzetten van biomassa. Deze structuurvisie is een van benodigde (faciliterende) bouwstenen voor de fysieke inpassing van zonnestroom. -- Warmte-koude opslag De bodem gaat in ons streven naar een efficiënter energiegebruik een steeds belangrijkere rol spelen. In de komende jaren stimuleren we de toepassing van warmtekoude-opslag ten behoeve van de verwarming en koeling van gebouwen 2.2. Duurzaamheid als economisch belang: Zet Deventer op de kaart! De economische visie van Deventer stuurt op duurzaamheid in meerdere opzichten. Dat is een goede zaak, want meer dan de helft van het Deventer energieverbruik, een veel groter aandeel van de CO 2 -productie en 75% van het electriciteitsgebruik komt voor rekening van het bedrijfsleven. Investeren in duurzame productieprocessen levert dan ook een dubbel rendement, zowel maatschappelijk als economisch. De expertise in duurzaamheid die het Deventer bedrijfsleven opdoet, kan uitgroeien tot een handelsmerk voor Deventer en zelfs een exportproduct worden. In de economische visie zijn drie speerpunten voor de komende jaren neergezet, waarin duurzaamheid een belangrijke rol Economische speelt. visie Deventer 2020 Zet Deventer op d Boeiende be-leefstad Duurzame maakstad Open informatiestad Economisc Waar gaan wij in 2020 zit de werkgelegenhe De economische visie richting aan. De Economische ko Deventer, juni 2012 Ruimte voor Zonnestroom

11 Boeiende be-leefstad De kwaliteiten van Deventer met zijn historische binnenstad, de IJssel en het groene buitengebied hebben grote economische waarde. Deventer wil zich ontwikkelen tot een recreatief-toeristisch A-merk. Vanuit dit perspectief is het van belang zonne-energie zo toe te passen dat bijvoorbeeld bestaande kwaliteiten van het (ook economisch) waardevolle buitengebied en woongebieden in tact blijven of zelfs sterker worden! Duurzame maakstad Deventer is van oudsher goed in dingen maken (bedden, boeken, kruidkoek). De maakindustrie was in 2010 goed voor 14% van de banen in de regio. De inzet is: het economisch potentieel van Deventer als Duurzame maakstad op zijn minst behouden en nog verder uitbouwen. De duurzaamheidsambities van Deventer vormen een kans om initiatieven en innovaties vleugels te geven. Het gaat om ondernemerschap en het inspelen op en creëren van kansen in soms onverwachte combinaties, zoals bijv. de energiecoöperatie. Er is een stevige verbinding tussen de economische agenda en de duurzaamheidsagenda. Met name op het gebied van de duurzame energievoorziening ontstaan grote kansen voor beide agenda s. Er is behoefte aan innovatie en er zijn kansen voor de maakindustrie, zoals bijvoorbeeld de assemblage van zonnepanelen. Open informatiestad Deventer heeft veel innovatiekracht in huis met relatief veel adviesbureaus, interneten contentbedrijven, Gezamenlijk is deze informatieindustrie goed voor 21% van de banen en dit aandeel stijgt nog steeds. Reden temeer om deze sterke troef van Deventer uit te spelen. De innovatiekracht maakt slimme toepassingen van zonnestroom in Deventer mogelijk. Innoveren in Deventer is gericht op valorisatie: van kennis en kunde tot kassa Strategie: uitvoeringsagenda duurzaamheid Bron: maart 2013 De uitvoeringsagenda is een leidraad voor de gemeente om in samenspraak met de samenleving en externe partners tot realisatie van de duurzaamheidsdoelstellingen te komen. In de agenda zijn acht beleidsprioriteten opgenomen: Tot stand brengen van de productie en toepassing van biogas en de uitbreiding en verduurzamen van het warmtenet in Deventer. Initiëren van een duurzaam dienstenbedrijf in een coöperatieve vorm. Toepassen van subsidieloze oplossingen zonne-energie. Verduurzamen van de bestaande woningvoorraad. Realiseren van twee windturbines langs de A1. Realiseren van een klimaatneutraal Steenbrugge. Realiseren van een klimaatneutraal stadskantoor. Reduceren van het energieverbruik van de eigen gemeentelijke activiteiten. Daarnaast zijn de al lopende activiteiten in de agenda opgenomen en is een uitvoeringsstrategie, de routekaart Duurzaam Deventer, in de uitvoeringsagenda opgenomen. 9

12 Zonne-energie is een van de beleidsprioriteiten in de agenda: toepassen van subsidieloze oplossingen zonne-energie. Om hieraan invulling te geven werken we aan een businesscase waarin de haalbaarheid van toepassing van subsidieloze oplossingen voor zonne-energie wordt vastgesteld. Het kostenplaatje voor zonne-energie is in vergelijking met fossiele stroomopwekking vaak niet interessant. Er moet vaak een voorfinanciering plaatsvinden gedurende acht tot twaalf jaar. Voor de meeste burgers en bedrijven is dit nog een te nemen hobbel. Daarom wordt dit vaak met subsidie opgelost. Nog los van het feit dat er niet genoeg overheidsmiddelen zijn om alle initiatieven te subsidiëren, is dit economisch niet handig. Een ontwikkeling die op termijn rendabel is (geld oplevert), maar in de eerste jaren tot een negatieve cashflow leidt, moeten we via de financieringskant bedienen. Financieringsmiddelen vloeien op enig moment weer terug, subsidie niet. Wij zoeken daarom naar toepassingsmogelijkheden waarvoor geen subsidie nodig is en die toch interessant genoeg zijn voor partijen om in deel te nemen. We verbinden initiatieven (zowel van bedrijven als burgerinitiatieven) en delen kennis met omliggende gemeenten. De kracht van de stad benutten Om de duurzaamheidsdoelstellingen te realiseren moeten de kracht van de stad optimaal benut worden. Als gemeente moeten we vertrouwen geven aan onze partners en kiezen voor een facilitaire rol. Als overheid zien wij het daarbij overigens wel als onze taak om die maatschappelijke vraagstukken uit te voeren die niet door de markt worden opgepakt. Daarom is helderheid over de rol van zowel ons als gemeente als onze partners van groot belang. Als overheid zoeken wij daarnaast ook kansen door samen te werken met andere overheidslagen zoals de Stedendriehoek, provincie Overijssel, waterschappen en Rijk. De Deventer aanpak gaat uit van een hoge participatie van burgers en bedrijven bij het zoeken naar werkende oplossingen voor het duurzaamheidsvraagstuk. Daarbij hoort een bewustzijn over wat burgers en bedrijven wel en niet willen: BURGERS EN BEDRIJVEN WILLEN WEL: duurzaam zijn, maar niet meer betalen voor energie; keuzemogelijkheden hebben in hun eigen huis; goed geholpen worden bij het maken van keuzen; dichtbij zeggenschap hebben en eigen keuzes kunnen maken; maatregelen kunnen snappen (het moet niet ingewikkeld zijn); vaak in kleine stappen naar een (grotere) oplossing; economische ontwikkeling en werkgelegenheid door duurzaamheidsmaatregelen. BURGERS EN BEDRIJVEN WILLEN NIET: bevoogd worden door overheden en instanties; met handen en voeten gebonden zijn aan energieleveranciers en/of banken; op afstand staan / cq afhankelijk zijn van beslissers ; te veel betalen. Een van de activiteiten waarbij burgerparticipatie een nadrukkelijke rol gaat krijgen, is het initiatief voor een energiecoöperatie (van en voor burgers van Deventer). Wij stellen ons voor dat dit een echte coöperatie wordt, met leden en zonder overmatige overheidsbemoeienis. Bij dit alles zoeken we nauw contact met andere partners in de stad zoals DKW, MKB, Cambio, Sallcon, woningbouwcorporaties en andere partners in de stad. De expertise van verschillende partijen wordt volop benut. Dit doen zij vanuit de overtuiging dat juist kennisuitwisseling in de bedrijfsketen leidt tot innovatie, efficiëntie en een optimaal resultaat. Ruimte voor Zonnestroom

13 2.4. Zonnestroom: hoeveel? Deventer wil in 2020 een grote stap gemaakt hebben op weg naar een klimaatneutraal Deventer in Als we het toespitsen op elektriciteit: wat betekent dit voor de hoeveelheid te wekken zonnestroom? in 2011 werd in Deventer kwh gebruikt. Hiervan kwam ca kwh (25%) voor rekening van huishoudens en 75% voor rekening van bedrijven. Het gemiddeld elektriciteitsgebruik van een huishouden in Deventer is kwh (bron: de staat van Deventer 2011). Volgens het NIBUD is op nationaal niveau het gemiddelde elektriciteitsgebruik van een huishouden kwh per jaar. Volgens de uitvoeringsagenda duurzaamheid moet er voor de klimaatdoelstelling uiteindelijk jaarlijks 0,9 PJ (petajoule) = kwh aan elektriciteit via zonnepanelen opgewekt worden. Dit is ruwweg de helft van het huidige totale electriciteitsgebruik van Deventer! Hiervoor is op basis van de huidige rendementen van zonnepanelen ca kwp vermogen, ca m2 aan zonnepanelen nodig. Ter vergelijking: het totale bebouwde oppervlak in Deventer is ca m2, het beschikbare dakoppervlak bedraagt ca m2, waarvan ca m2 qua ligging en type dak geschikt is. Belemmeringen zoals bouwkundige staat, ligging in beschermde gezichten of obstakels die schaduw veroorzaken zijn daarbij nog niet meegenomen (inschatting aan de hand van BAG-gegevens en Arcadis onderzoek duurzame daken ). In de business-case voor het zonnepark in Deventer Noord-Oost (juli 2012) met een bruto-omvang van 19,5 ha. is aangegeven dat deze een opbrengst van kwh (=5% van de doelstelling) genereert. Op nationale schaal is er in 2011 voor kwh aan zonnepanelen geplaatst. Duidelijk is dus dat we in Deventer voor een ambitieuze opgave staan! Het is daarbij overigens goed om te beseffen dat de ontwikkelingen op het gebied van zonnepanelen erg snel gaan. De technieken worden beter en efficiënter waardoor het rendement en daarmee ook het ruimtebeslag en de prijs van zonnepanelen verder zal afnemen. Op de technologische ontwikkeling gaan we in in hoofdstuk 3 verder in. gemiddeld elektriciteitsgebruik van een huishouden in Deventer: kwh gemiddeld elektriciteitsgebruik van een bedrijf in Bergweide: ca kwh gemiddeld elektriciteitsgebruik van een agrarisch bedrijf: ca kwh 11

14 bron: www. scientias.nl december 2012 Ruimte voor Zonnestroom

15 3 Mogelijkheden en ontwikkelingen in zonnestroom Zonne-energie wordt in toenemende mate gezien als dé energiebron van de toekomst. Ook in Deventer zien we dit in en gaan in onze duurzaamheidsagenda voor 2030 uit van jaarlijks kwh opgewekte zonnestroom. Ook op met het oog op keuzevrijheid en flexibiliteit is het een goed systeem: het is vraaggericht en modulair toepasbaar: van kleine consumentenproducten (rekenmachine), op het dak van een huis tot grote zonneparken. Zonnestroomsystemen worden steeds efficiënter, zijn stil en schoon en daarom veelal goed toepasbaar in dichtbevolkte gebieden (meervoudig ruimtegebruik: zonnepanelen Kantoor WNF, Zeist. Naast veel energiemaatregelen zijn er zonnepanelen op het dak geplaatst. op daken, op geluidswallen, boven parkeerplaatsen etc.). licht (fotonen) contactstroken (voorcontact) negatieve laag (n-laag) scheidingslaag (p/n-overgang) positieve laag (p -laag) achtercontact De Werking Van Een Zonnecel De zonnecel is het hart van het zonnestroom- of PV-systeem. Als zonlicht invalt in de cel, staat een lichtdeeltje (foton) zijn energie af aan een negatief geladen deeltje (elektron) uit het materiaal van de zonnecel, dat hierdoor losraakt en zich vrij gaat bewegen. Een in het materiaal aangebracht elektrisch veld (de zogenaamde p-n overgang) trekt de elektronen naar de voorzijde van de zonnecel. De elektronen laten een positief geladen materiaal met lege plaatsen (gaten) achter. De achterzijde van de zonnecel is daardoor positief geladen. Wanneer de voor- en achterzijde van de zonnecel buitenom met elkaar worden verbonden, gaat een elektrische stroom lopen. Zo levert de cel energie aan een accu, een pomp of het elektriciteitsnet. De techniek van zonnestroom-systemen Het opwekken van elektriciteit door middel van zonne-energie is nog sterk in ontwikkeling. Deze ontwikkeling heeft onder meer effecten op de (dalende) prijs van zonnestroom, de rendementen en de verschijningsvorm. Installaties kunnen compacter worden en/of een dak met panelen kan meer vermogen leveren. Met name dit laatste is uiteraard van belang voor deze structuurvisie. Een structuurvisie heeft normaal gesproken een houdbaarheidsdatum van 10 jaar, een periode waarin bron: Leidraad Zonnestroomprojecten, enorme ontwikkelingen in zonnestroom te verwachten zijn. Het is onmogelijk om deze Zonnepanelen zetten zonlicht direct om in elektriciteit ( zonnestroom ). Dit proces heet 2010 ontwikkelingen op dit moment precies te voorspellen. Wel kunnen we bepaalde trends AgentschapNL, het fotovoltaïsch effect. De officiële beschrijven die door gerenommeerde organisaties op dit vlak worden gezien. In deze benaming voor zonnestroomtechnologie is kortweg PV, van het Engelse photovoltaic. paragraaf gaan we in op de ontwikkelingen in zonnestroom. Daarnaast gaan we in op de verschillende mogelijkheden die er zijn om zonnestroom op te wekken op kleine en Zonnestroom wordt opgewekt door zonnecellen, grote schaal. die tezamen een zonnepaneel vormen. Elke zonnecel is opgebouwd uit flinterdunne laagjes halfgeleidend materiaal waartussen onder invloed van zonlicht een spanningsverschil ontstaat. Een standaard paneel 3.1. De ontwikkeling in zonnestroom heeft een vermogen van circa 150 tot 200 Watt bij volle zon. Dit vermogen wordt ook wel piekvermogen genoemd, met als eenheid watt piek (Wp). Het grootste deel van de tijd levert een Om elektriciteit uit zonlicht op te kunnen wekken, zijn zonnecellen nodig. Zonnecellen zonnepaneel minder omdat de zon niet altijd zo sterk schijnt. Een omvormer zet de stroom uit het paneel zijn om gemaakt in wisselstroom van halfgeleiders. en De meest gebruikte grondstof voor commerciële levert deze vervolgens aan het elektriciteitsnet. zonnecellen We spreken is silicium, dan over in de vorm van een plak mono- of multikristallijn materiaal. een netgekoppeld zonnestroomsysteem. Dit Een is terug netgekoppeld te vinden zonnepaneel van 100 Wp kan in Nederland jaarlijks zo n 80 kwh zonne- in de meeste panelen die nu toegepast worden op daken van huizen, bedrijfsgebouwen en zonneparken. Deze zonnecellen worden gecombineerd stroom leveren. Wordt de opbrengst niet aan het net geleverd maar opgeslagen in bijvoorbeeld een accu, dan tot is een er sprake regulier van een zonnepaneel of gemonteerd in een concentratormodule. De panelen autonoom zonne stroom systeem. leveren een optimaal rendement wanneer ze op het zuiden staan opgesteld onder 13

16 3.1.2 Ontwikkeling celtechnologieën in cijfers Onder de verschillende celtechnologieën die toegepast worden door de PV-industrie is er nog geen enkele die zich definitief onderscheidt op basis van de laagste kostprijs per opgewekte hoeveelheid energie. Hoewel CdTe momenteel de laagste productiekosten claimt hebben alle andere hiervoor genoemde technologieën ook nog grote mogelijkheden voor kostenverlaging. De race is daarom nog niet voorbij of gewonnen. In alle gevallen draait het om een combinatie van technologieverbetering en atie vanbron: zonnepanelen Leidraad Zonnestroomprojecten, AgentschapNL, 2010 hitectuur amorf-silicium zomer Kristallijn silicium /2050 Rendementdoelen (commerciële modules) Monokristallijn Si : 21% Multikristallijn Si: 17% Monokristallijn Si : 23% Multikristallijn Si: 19% Monokristallijn Si : 25% Multikristallijn Si: 21% Aspecten van industriële maakprocessen Si consumptie < 5 g/w Si consumptie < 3 g/w Si consumptie < 2 g/w Geselecteerde R&D-thema s Nieuwe siliciummaterialen Verbeterde cel- en Wafer-equivalent technologieën en -processen modulestructuren winter ergie Productiviteitverbetering Nieuwe celstructuren met Celcontacten, emitters, zonne-en energie gie ermische zonne-doorsnede th interconnectie, passivering en kostenoptimalisatie in nieuwe concepten collectoren ner van een zonnehuis, waarin passieve zonne-energie ische e a lt e o n v n Overige technologieën Concentrator PV Opkomendeproductieprocessen technologieën Nieuwe PV-concepten zo(lichtstraat) photo volume(schaal)vergroting. De de vorige subparagraaf Ontwikkeling celtechnologieën in cijfers ve in en twee vormen van actieve zonne-energie (fotoie s s a p pv-panelen benoemde technologische ontwikkelingen moeten mede Onder de verschillende celtechnologieën die toegepast Integratie van zonnepanelen in architectuur worden door de PV-industrie is er nog geen enkele die Geïntegreerd tussen de dakpannen zich definitief onderscheidt op basis van de laagste kostprijs per opgewekte hoeveelheid energie. Hoewel CdTe momenteel de laagste productiekosten claimt hebben alle andere hiervoor genoemde technologieën ook nog grote mogelijkheden voor kostenverlaging. De race is daarom nog niet voorbij of gewonnen. In alle gevallen draait het om een combinatie van technologieverbetering en Celtype kosten, superhoge Lage kosten, redelijke Zeer hoge rendementen voltaïsch ofwel en thermisch ofwel zonneboiler) Hoge bijdragen aan de realisatie van internationaal gesteldezonnestroom doelrendementen rendementen mogelijk lichtstraal Dunne films stellingen voor PV zoals onder meer gedefinieerd Volledige benutting zijnrecent toegepast. Ditinontwerp benut alle vormen van zonne-energie zonnespectrum de IEA PV Roadmap Deze doelstellingen zijn uitgeoptimaal, zowel in de zomer als in de winter. Rendementdoelen Dunne-fi lm Si: 10% Dunne-fi lm Si: 12% Dunne-fi lm Si: 15% drukt in termen van energierendementen en in termen van Status en potentieel Nu op demonstratieniveau Grote variëteit aan (commerciële modules) 23% systeemrendement CIGS: 14% is CIGS: 15% CIGS: 18% materiaalverbruik en -verwerking in productieprocessen. reeds gedemonstreerd (bijvoorbeeld OPV, geprint omzettingsprincipes en CdTe: 12% CdTe: 14% CdTe: 15% De doelstellingen en ontwikkeltrajecten zijn in de drie onmeer dan 30% rendement CIGS, dye-sensitized PV) celconcepten in laboratorium derstaande tabellen zowel voor kristallijn silicium- als voor Potentiële doorbraakis haalbaar op middellange Eerste toepassingen zomer Status en potentieel Hoge-snelheid depositie Vereenvoudigingtechnologieën van Grote hoog-rendement dunne-film en de overige technologieën weergegeven. in nichemarkten termijn Kristallijn silicium Rendementdoelen (commerciële modules) Monokristallijn Si : 21% Multikristallijn Si: 17% Monokristallijn Si : 23% Multikristallijn Si: 19% Si consumptie < 5 g/w Si consumptie < 3 g/w Dakpannen met zonnecellen Aspecten van industriële maakprocessen Geïntegreerd met profielen Geselecteerde R&D-thema s Geïntegreerd tussen de dakpannen Nieuwe siliciummaterialen en -processen Celcontacten, emitters, interconnectie, passivering el als bouwelement heeft een beroep gedaan op de ele architecten. Diverse goede en fraaie oplossingen t. Dunne films aken bron: Roadmap Zon op Nederland, kernteam Roadmap, maart 2011 Rendementdoelen (commerciële modules) Dunne-film Si: 10% CIGS: 14% CdTe: 12% Verbeterde cel- en modulestructuren Productiviteitverbetering en kostenoptimalisatie in productieprocessen Roll-to-roll productie- productieprocessen productiesystemen rendement Proof-of-principleBeschikbaarheid van Bereik superhoge rendementen Verbetering van processen Goedkope encapsulatie van de en stabiliteit voor eerste nieuwe omzettingsconcepten meer dan 45% te gebruiken materialen Encapsulatie Management van wintervan /2050 e commerciële toepassingen fabricage, karakterisering en Goedkope en kwalitatief gi er en en toxische materialen Recyling van PV-modules ie e zon modellering van (in bijzonder) goede oplossingen voor Encapsulatie van organische Monokristallijn Si : 25% thermisch e zonne-energ ergie collectoren nanogestructureerde optische concentratie en concepten en Multikristallijn Si: 21% -Geselecteerde ltaisch e o n v R&D-thema s Depositieprocessen voor Verbeterde celstructuren Geavanceerde materialen n to o o materialen en cellen tracking (zonvolgen) ph ieve z Verbeterde depositieen concepten grote oppervlakken Si consumptie < 2 g/w pv-panelen pass Verbeterde ente verwarren technieken met celrendementen) per technologiefamilie Naast het vastleggen van de technologische doelensubstraten in lichtstraal transparantevergeleidendevastgelegd. Deze verwachtingen zijn weergegeven in tabellen, heeft de IEA de mogelijke, respectievelijk Wafer-equivalent onderstaande figuur. wachte ontwikkeling van modulerendementen (let op: niet oxides (TCO s) technologieën Nieuwe celstructuren met nieuwe concepten 40% Geselecteerde R&D-thema s Dunne-film Si: 12% CIGS: 15% CdTe: 14% Dunne-film Si: 15% CIGS: 18% CdTe: 15% hebben hun sporen verdiend als drager van zonnestatus en potentieel Hoge-snelheid depositie Vereenvoudiging van Grote hoog-rendement gende methoden staan de architect ter beschikking: Roll-to-roll productieproductieprocessen productiesystemen Metalen dak met amorf-silicium Dakpannen met zonnecellen processen Goedkope encapsulatie Beschikbaarheid van de laminaten of standaardpanelen zonnepanelenin het dak metencapsulatie te gebruiken materialen Management van Recyling van PV-modules toxische materialen rofielen; Geselecteerde R&D-thema s Depositieprocessen voor Verbeterde celstructuren Geavanceerde materialen et geïntegreerde zonnecellen; grote oppervlakken Verbeterde depositieen concepten lpstukmethoden voor het leggen van de panelen, Klein systeem gemonteerd boven de dakpannen, Zoetermeer Verbeterde substraten en beroep technieken Het zonnepaneel als bouwelement heeft een gedaan op de transparante geleidende rame, boven de dakpannen. creativiteit van vele architecten. Diverse goede en fraaie oplossingen oxides (TCO s) e ontwerp is het zonnestroomsysteem als een apart zijn het resultaat. s van de rest van het dak. Lessenaardaken, iggende dakgedeelten en uit- of aanbouwen bieden 24 Hellende daken ogelijkheden. Hellende daken hebben hun sporen verdiend als drager van zonneruimte voor Zonnestroom ijn vanwege de maatvoering en esthetische aspecten panelen. De volgende methoden staan de architect ter beschikking: e combineren met traditionele dakpannen. Daarom Efficiency rates of industrially manufactured module/product profielen Doorsnede van een zonnehuis, waarin passieve zonne-energie (lichtstraat) en twee vormen van actieve zonne-energie (fotovoltaïsch ofwel zonnestroom en thermisch ofwel zonneboiler) zijn toegepast. Dit ontwerp benut alle vormen van zonne-energie optimaal, zowel in de zomer als in de winter. volume(schaal)vergroting. De in de vorige subparagraaf benoemde technologische ontwikkelingen moeten mede bijdragen aan de realisatie van internationaal gestelde doelstellingen voor PV zoals onder meer recent gedefinieerd in de IEA PV Roadmap Deze doelstellingen zijn uitgedrukt in termen van energierendementen en in termen van materiaalverbruik en -verwerking in productieprocessen. De doelstellingen en ontwikkeltrajecten zijn in de drie onderstaande tabellen zowel voor kristallijn silicium- als voor dunne-film en de overige technologieën weergegeven. logies techno ts erging III - Em novel concep and ics ta ol photov rating oncent rmediate IV - C converters, inte s, etc ls, up-down photovoltaic Quantum wel monics, thermoband gaps, plas 30% 20% 10% 0 hnologies: e silicon tec on I - Crystallin multi-crystalline, ribb line, single crystal ride, cadmium-tellu 2008 Advanced inor ganic thin-film, technologies: compounds related II-VI II - Thin-film isulphide and,-diselenide/d Organic solar cells technologies on thin-film silic /gallium copper-indium Figuur 6. Mogelijke, respectievelijk verwachte ontwikkeling modulerendementen (bron: IEA PV Roadmap, 2010). 25

17 een helling van 35 graden. Bij concentratormodules wordt zonlicht geconcentreerd op de zonnecelen en is het mogelijk om het zonlicht te volgen gedurende de dag. Concentrator modules worden (nog) niet veel toegepast in Nederland. Steeds vaker worden zonnepanelen op basis van dunne-film of amorf-siliciumpanelen toegepast. Kenmerkend voor panelen met dunne film is dat ze een lager rendement (circa de helft) hebben dan de panelen met mono- of multikristallijn materiaal. Voordeel van deze panelen is echter dat er meer mogelijkheden zijn met betrekking tot de instraalhoek en dat de panelen ook bij lage zonintensiteit rendement levert. Deze panelen kunnen dus makkelijker vlak op daken of verticaal tegen wanden worden gemonteerd, het is zelfs toepasbaar te maken op flexibele materialen. Er zijn ook panelen met andere grondstoffen (galliumarsenide) in de omloop die met name voor concentratorcellen, maar ook voor de ruimtevaart en voor zonneauto s worden gebruikt. Zonnecellen en -panelen met nog weer andere materialen, zoals polymeren en kleurstoffen ( organische zonnecellen ) verkeren in de laboratorium- en proefproductiefase. In aanvulling op deze hele serie bestaande technologieën wordt door onderzoekers gewerkt aan een groot aantal nieuwe concepten voor zonnecellen. Daarbij wordt onder meer gebruik gemaakt van nanotechnologie, om daarmee zonlicht in een paneel nog meer te kunnen concentreren. Een belangrijke eigenschap van een zonnecel, zonnepaneel of zonnestroomsysteem is het energieomzettings rendement. Dat is de verhouding van de energie in het opvallende zonlicht die in elektrische energie wordt omgezet. Bij de nu het meest toegepaste mono- en polykristallijn ligt het rendement op circa 15-18%. Het wereldrecord is op dit moment 44%. Ook zijn er diverse ontwikkelingen die effect hebben op de verschijningsvorm / esthetiek van zonnepanelen. Zonnecellen kunnen bijvoorbeeld in folie, in transparante glazen elementen, in dakpannen, zonwerende elementen, gevelpanelen verwerkt worden. Het rendement van dergelijke systemen is in de regel echter lager dan een normaal zonnepaneel op een dakvlak (Technologische) uitdagingen voor zonnestroom Techniek Om grootschalige toepassing van zonnestroom mogelijk te maken staan wetenschappers en producenten nog voor een aantal uitdagingen: Verhoging van het omzettingrendement van zonlicht naar elektriciteit. Behoud en/of verdere verbetering van de betrouwbaarheid en de levensduur van alle systeemonderdelen. Op langere termijn en voor grootschalig gebruik zijn aanpassingen aan het elektriciteitsnet nodig die grootschalige decentrale opwekking mogelijk maken. Omdat het aanbod van zonlicht fluctueert zijn daarnaast buffers nodig. Geleidelijke toepassing van uitsluitend ruim beschikbare en milieuvriendelijke materialen en grondstoffen voor de productie van zonnepanelen. Sommige materialen die voor zonnecellen worden gebruikt zijn relatief schaars of kunnen schadelijk zijn voor het milieu, daarvoor zijn alternatieven nodig om zonnestroom op zeer grote (terawatt) schaal en duurzaam te kunnen gebruiken. Bedreiging voor de ontwikkeling van zonnestroom is de opkomst van goedkoop schaliegas in de Verenigde Staten. Stroomopwekking met fossiele brandstoffen kan daardoor weer goedkoper worden, dat is een gevaar voor de ontwikkeling van duurzame energie (bron: Prof. Dr. W. Sinke, Volkskrant 2 maart 2013). Regelgeving / financieel Voor de toepassing van zonnestroom zijn er daarnaast ook nog een aantal aspecten die meer met de regelgeving en financiële kaders te maken hebben: Op dit moment betalen huishoudens energiebelasting over de afname van energie, ook over duurzame energie. Dit staat haaks op het gevoel van burgers m.b.t. inzet op schone energie. Huishoudens betalen geen energiebelasting over de zonnestroom die in/op de eigen woning wordt opgewekt, met een maximum van 5000 kwh per jaar. Hierbij wordt dit verbruik door het energiebedrijf afgetrokken van de verbruikte hoeveelheid inclusief energiebelasting, dit wordt saldering genoemd. 15

18 integration into buildings, infrastructure and networks. A new generation of related solar energy inverter string layout; ducts will be developed within this Innovation Theme. This means that apart from standard - PV connection to the grid: due to location of the systems and the expected large size separate grid racteristics to be considered like electricity production (kwh/yr), investment cost ( ) and maintenance connections need to be made. How to optimize in view of cost and exploitation; t ( /yr) also other characteristics need to be considered like color, appearance, size, weather tightness, - safety; in for instance sound barriers; module integrity, behavior under calamities, access and flight ety in the construction, mechanical connectivity and electrical connectivity. routes; - life span and durability; infrastructure objects are expected to have a long life span with minimum maintenance, whereas the environment in most cases poses extra load due to chemical substances main technical challenges for BIPV are: (salt), abrasive particles (steel and stone grit). Moreover, the locations are in general more exposed to BIPV products have to perform as building material. This means: functionality as part of the building the elements. envelope (weatherproofing, thermal insulation, noise insulation, etcetera), but also a durability equivalent to the materials replaced. Some EU building codes also forbid the use of EVA as encapsulant. Reasonable access to replacement, repair and maintenance. Aesthetics and full flexibility in color, shape and size against reasonable cost. Ease of installation. This means that the electrical connection system is designed Top plug Sector and play Energy (even Innovation Contract Solar Energy wireless is an option). Mounting systems in line with construction practice. Efficiency. Efficiency is the main driver for kwh/m 2 energy generation. Low cost. Prevention of BIPV module heat-up. For instance using back ventilation. Zonnecellen in Low weight. Maximum weight load of many existing roofs is too low for standard solar installations. In transparante vlakken addition also for installation of façade systems, the weight of the modules translates into a cost factor. System design to prevent Zonnepanelen power loss from shading and pollution. One option is the development of micro-inverters (see Project 7). Figure 22 and Figure 23: PV on a sound barrier and in a horticultural application. ingepast als Product design to minimize dakafwerking, power loss for non-optimum orientations, e.g. in facades. Horticulture Greenhouse Solar Systems BIPV on non-glass materials. architectonische In horticulture greenhouses, the challenge is to optimize temperature, light and CO 2 concentration for each specific crop against the lowest possible energy cost. PV and can play a role in that, if combined in a smart integratie way into a total system approach. enten: Langedijk Lagune Etten-Leur EnergieEvenwichtWoningen Nieuwland, Amersfoort: integratie in lessenaarsdaken February 2012 vs2 Figure 16 and Figure 17: Semi-transparent façade based on crystalline silicon- and thin film- technology. Figure 14 and Figure 15: Solar tiles and shingles February 2012 vs2 Zonnecellen toegepast in flexibele materialen, toepasbaar op gebogen vlakken. ek: zonnepanelen worden als dakpannen gelegd. Ruimte voor Zonnestroom Grijze zonnepanelen op een hellend dak, Breda Figure 18 and Figure 19: A façade cladding PV solution and thin film PV solution on a curved roof.

19 Top Sector Energy Zonwering met zonnecellen (ECN, Petten) Zonwering Buitenzonwering kan worden verzorgd met speciale zonnepanelen. De panelen kunnen vast aan de gevel gemonteerd worden of als beweegbare lamellen. Met een beweegbaar systeem kan de lichttoetreding geregeld worden door de lamellen in een andere stand te zetten. Dit heeft als nadeel dat de stroomopbrengst minder is. Ook bij zonwering met zonnecellen is het zo goed mogelijk wegwerken Figure 16 and van Figure de bekabeling 17: een uitdaging Semi-transparent voor de architect. Kabels moeten façade based on crystalline silicon- and thin film- technology. bovendien bestand zijn tegen weersinvloeden. Er zijn met name in de utiliteitsbouw vele geslaagde voorbeelden van zonnestroomsystemen als zonwering. Zonwering met zonnecellen (Adverium, Drachten) Atrium met zonnecellen (De Kleine Aarde, Boxtel) Zonwering met zonnecellen tegen gevels Zonnepanelen ingepast als gevelpanelen of zonwering 23 Leidraad Zonnestroomprojecten Architectonische en bouwkundige integratie Atrium met lichtdoorlatende zonnepanelen (ECN, Petten) Salderen is nog niet mogelijk bij afgenomen stroom van productie op een andere plek. Dus vormen van mede-eigendom van zonnepanelen op bijvoorbeeld daken van grote gebouwen/bedrijven valt binnen de heffing van de energiebelasting en is hierdoor in de meeste gevallen financieel niet interessant. Inmiddels is nieuwe wetgeving in de maak waarbij binnen postcode-gebieden (vermoedelijk postcode Innovation Contract Solar Energy 4-gebieden) toch gesaldeerd kan worden. Hierdoor ontstaan meer mogelijkheden voor grootschalige en collectieve vormen van zonnestroom-opwekking binnen die postcode gebieden (NB: er is nog geen besluit genomen in de landelijke politiek) Met het oog op bovenstaande komen ook initiatieven voor zonneparken zoals in Duitsland in Nederland moeilijk van de grond. Met name de Nederlandse belastingwetgeving (energiebelasting), de transportprijs en de huidige kwh prijs voor grijze stroom zitten (voorlopig) een rendabele exploitatie van zonneparken in de weg. De toepassing van zonnepanelen op huurwoningen is financieel complex, omdat de kosten van maatregelen aan woningen en de baten van de gebruiker niet bij elkaar komen. De huurders zien het voordeel in hun energierekening, en niet de kosten van de investering Mogelijke vormen van Zonnestroom Voor het opwekken van zonnestroom bestaan verschillende mogelijkheden. We maken een onderscheid in een aantal verschillende en meest voorkomende vormen en types. Voor deze structuurvisie is het onderscheid dat wij maken toereikend. Eventueel op detailniveau afwijkende andere vormen kunnen middels interpretatie geschaard worden onder een van de vormen die we hier beschrijven. Het onderscheid maken we op basis van een aantal kenmerken: De relatie van de zonnestroom opwekking met de gebruiker, voor wie is het. Of er een omgevingsvergunning voor nodig is. Of de huidige juridisch-planologische kaders (zoals een bestemmingsplan) al voorzien in de plaatsing van zonnepanelen. De plaatsing van de zonnepanelen; op het dak van een gebouw (gebouwgebonden), eigenstandig op het maaiveld (grondgebonden) of gekoppeld aan infrastructurele werken. Figure 18 and Figure 19: A façade cladding PV solution and thin film PV solution on a curved roof. 17

20 A 600 kwh/jr kwh/jr C kwh/jr kwh/jr kwh/jr m 2 dakopp kwh/jr m 2 dakopp kwh/jr B kwh/jr D kwh/jr Ruimte voor Zonnestroom

NEKOVRI 22 SEPTEMBER 2015 Jan-Jaap van Os MSc.

NEKOVRI 22 SEPTEMBER 2015 Jan-Jaap van Os MSc. Het echte rendement van uw zonnepanelen NEKOVRI 22 SEPTEMBER 2015 Jan-Jaap van Os MSc. AGENDA Zonne-installaties Zonnepanelen, opbouw en verschillen Opgewekte zonnestroom Paneel vermogen Degradatie Performance

Nadere informatie

One size fits all? Ontwikkeling zonnestroomtechnologie. Wim Sinke ECN Zonne-energie, TKI Solar Energy & European Photovoltaic Technology Platform

One size fits all? Ontwikkeling zonnestroomtechnologie. Wim Sinke ECN Zonne-energie, TKI Solar Energy & European Photovoltaic Technology Platform One size fits all? Ontwikkeling zonnestroomtechnologie Wim Sinke ECN Zonne-energie, TKI Solar Energy & European Photovoltaic Technology Platform Here comes the SUN Amsterdam 4 juni 2014 www.ecn.nl One

Nadere informatie

FHI dag 3 april 2013 Wiep Folkerts, directeur SEAC

FHI dag 3 april 2013 Wiep Folkerts, directeur SEAC FHI dag 3 april 2013 Wiep Folkerts, directeur SEAC Innovaties in Zonne-energie ~~~~ een bloeiend stukje Nederlandse kenniseconomie Waarom zonne-energie? Prijsdaling PV modules Average module spot price

Nadere informatie

Zonnestroom: prepare(d) for impact

Zonnestroom: prepare(d) for impact Zonnestroom: prepare(d) for impact Wim Sinke ECN Zonne-energie, TKI Solar Energy, Universiteit van Amsterdam en European Photovoltaic Technology Platform Duurzame Vecht Breukelen 21 maart 2013 www.ecn.nl

Nadere informatie

Beleidsnota kleinschalige zonne-energie in de gemeente Olst-Wijhe

Beleidsnota kleinschalige zonne-energie in de gemeente Olst-Wijhe CVDR Officiële uitgave van Olst-Wijhe. Nr. CVDR608705_1 13 maart 2018 Beleidsnota kleinschalige zonne-energie in de gemeente Olst-Wijhe Het college van burgemeester en wethouders van Olst-Wijhe, Gelet

Nadere informatie

Nuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie.

Nuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. 2 Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos 3 Een duurzame samenleving staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Een wezenlijke

Nadere informatie

Zonnecellen 2.0. Oktober 2013 Beurs Elektrotechniek 2013

Zonnecellen 2.0. Oktober 2013 Beurs Elektrotechniek 2013 Zonnecellen 2.0 Oktober 2013 Beurs Elektrotechniek 2013 Innovatiereis 0-energieomgeving De toekomst van zonne-energie Oktober 2013 3 Inhoud Commerciële haalbaarheid Zonne-cellen 2.0 Smart grid Rexel Nederland

Nadere informatie

Businesscases zonne-energie: waar kan het, en wat levert het op?

Businesscases zonne-energie: waar kan het, en wat levert het op? Businesscases zonne-energie: waar kan het, en wat levert het op? Door: Ronald Franken en Maarten Corpeleijn (r.franken@atrive.nl / m.corpeleijn@atrive.nl) 3 september 2013 Ten geleide Met het nieuwe energie-akkoord

Nadere informatie

Waarom zonnestroom? 21 maart 2013 1

Waarom zonnestroom? 21 maart 2013 1 Waarom zonnestroom? De zon is ruim voorradig. Je eigen stroom duurzaam zelf opwekken. Verwachte levensduur panelen ca. 30 jaar. Minder afhankelijk van de grote maatschappijen Minder invloed van wat ver

Nadere informatie

AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND

AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Opsterland. Nr. 25469 16 februari 2017 AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND 1.INLEIDING ZONNE-ENERGIE IN OPKOMST Het

Nadere informatie

STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied

STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied STRUCTUURVISIE ZON Beleidskader ten behoeve van het opwekken van grondgebonden zonne-energie in het landelijk gebied Status: Ontwerp Versie: vastgesteld Provinciale Staten 18 april 2018 1 1 Aanleiding

Nadere informatie

Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA

Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Verplicht aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouw Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, kantoor

Nadere informatie

Harderwijk in de zon

Harderwijk in de zon Harderwijk in de zon Informatieavond zonne-energie Veluwe Duurzaam samen met Gemeente Harderwijk 17 juni 2014 ir. A.D. Hekstra Handicom Solar solar@handicom.nl 0341-412629 Vanavond Zonnestraling -> warmte

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

Zonnestroom installatie in Overasselt

Zonnestroom installatie in Overasselt Zonnestroom installatie in Overasselt Overzicht Voor wie is het interessant? Toelichting Zonnecellen Principewerking zonnecellen Verschillende PV technieken Autonome- of net gekoppelde systemen Systemen

Nadere informatie

De toekomst is zeker. met Nefit Zonnestroom. Begrippenlijst

De toekomst is zeker. met Nefit Zonnestroom. Begrippenlijst N e f i t h o u d t N e d e r l a n d w a r m De toekomst is zeker met Nefit Zonnestroom Begrippenlijst Autonoom systeem (standalone) - op zichzelf staand systeem bestaand uit zonnepanelen, regelunit en

Nadere informatie

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders

Nadere informatie

De opkomst van all-electric woningen

De opkomst van all-electric woningen De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige

Nadere informatie

Vooronderzoek Zonnepanelen VvE Mauritius Augustus Jan Klootsema

Vooronderzoek Zonnepanelen VvE Mauritius Augustus Jan Klootsema Vooronderzoek Zonnepanelen VvE Mauritius Augustus 2012 Jan Klootsema Aanleiding Zonnepanelen Meer en meer VvE s hebben interesse in zonnepanelen. De stroom die wordt opgewerkt wordt gebruikt voor de collectieve

Nadere informatie

ZONNE ENERGIE. Woensdag 4 maart 2015 Oude Leije GERKE DRAAISTRA

ZONNE ENERGIE. Woensdag 4 maart 2015 Oude Leije GERKE DRAAISTRA ZONNE ENERGIE Woensdag 4 maart 2015 Oude Leije GERKE DRAAISTRA Onderwerpen introductie zonne energie in Nederland uitleg werking zonnestroom installaties plaatsing op verschillende daken financiële aspecten

Nadere informatie

Mogelijkheden voor energie coöperaties. Jeroen Leclercq jeroen.leclercq@wijkenergie.coop 06-53544195

Mogelijkheden voor energie coöperaties. Jeroen Leclercq jeroen.leclercq@wijkenergie.coop 06-53544195 Mogelijkheden voor energie coöperaties Jeroen Leclercq jeroen.leclercq@wijkenergie.coop 06-53544195 Inhoud Samen sterker Belang van gezamenlijke projecten Variant 1: alles achter de meter Variant 2: korting

Nadere informatie

Ontwerp Gezonde Systemen

Ontwerp Gezonde Systemen Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden

Nadere informatie

Is flexibiliteit het nieuwe goud?

Is flexibiliteit het nieuwe goud? Is flexibiliteit het nieuwe goud? Presentatie Congres Duurzaam Gebouwd 13 november 2014 Enexis Elektriciteit: 2,7 miljoen aangeslotenen 135,000 km MS / LS 53,000 stations Gas: 2,1 miljoen aangeslotenen

Nadere informatie

Zonne-energie gratis en schoon

Zonne-energie gratis en schoon Zonne-energie gratis en schoon Samen gaan we voor duurzaam Genieten van de zon. Buiten in de tuin, in het park of op het strand. De zon geeft ons gratis energie. We kunnen de zon ook op een andere manier

Nadere informatie

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Nadere informatie

1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd

1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd 1E SCHOOL duurzaam gerenoveerd DUURZAAM RENOVEREN investeren in MEERVOUDIGE OPBRENGST INHOUD PRESENTATIE 1 Niet duurzame school 2 Duurzaam bouwen & leven 3 Duurzame energie, kleinschalig opgewekt 4 Passief

Nadere informatie

MONO-, POLY-, OF DUNNE FILM PANELEN?

MONO-, POLY-, OF DUNNE FILM PANELEN? MONO-, POLY-, OF DUNNE FILM PANELEN? LEER ALLES OVER DE VERSCHILLEN. BNRG Distribution. Paul van Deursen Zonnepanelen zetten (zon)licht om in elektriciteit. Het zonnepaneel is dus een onmisbaar onderdeel

Nadere informatie

Grootschalige PV, stimulansen voor, en vanuit het bedrijfsleven. Marc Kok, directeur Energie Service Noord West

Grootschalige PV, stimulansen voor, en vanuit het bedrijfsleven. Marc Kok, directeur Energie Service Noord West Grootschalige PV, stimulansen voor, en vanuit het bedrijfsleven Marc Kok, directeur Energie Service Noord West Trends:: Stijgende prijzen? foto: epa Duitse zon drukt dagprijs Nederlandse stroom 31-01-2012

Nadere informatie

www.ikwordgroen.nl 045-5690525 info@ikwordgroen.nl Alleen de beste kwaliteit voor een eerlijke prijs 1

www.ikwordgroen.nl 045-5690525 info@ikwordgroen.nl Alleen de beste kwaliteit voor een eerlijke prijs 1 045-5690525 info@ikwordgroen.nl Alleen de beste kwaliteit voor een eerlijke prijs 1 Energie opwekken met kwalitatief hoogwaardige zonnepanelen voor een duurzamere toekomst Inhoudsopgave Wie zijn wij? 3

Nadere informatie

Wat moet de CV installateur met PV PV heeft de toekomst. Door: Richard Ogink

Wat moet de CV installateur met PV PV heeft de toekomst. Door: Richard Ogink Wat moet de CV installateur met PV PV heeft de toekomst Door: Richard Ogink Wat moet de CV installateur met PV Indeling presentatie 1. Zon als duurzame energiebron 2. Wetgeving 3. PV in de praktijk 4.

Nadere informatie

Voorlichtingsbijeenkomst Coöperatie Waalre Energie Lokaal. Waalre, 28 november 2012

Voorlichtingsbijeenkomst Coöperatie Waalre Energie Lokaal. Waalre, 28 november 2012 Voorlichtingsbijeenkomst Coöperatie Waalre Energie Lokaal Waalre, 28 november 2012 Pieter Brouwers Voorzitter Agenda Doel van deze avond Hoe is de coöperatie geboren Wat kan er momenteel op het gebied

Nadere informatie

Nu ook zonnepanelen mogelijk op west, oost en noord georiënteerde daken!!!!

Nu ook zonnepanelen mogelijk op west, oost en noord georiënteerde daken!!!! Nu ook zonnepanelen mogelijk op west, oost en noord georiënteerde daken!!!! Tot voor kort was het alleen mogelijk en rendabel om zonnepanelen te monteren op zuid georiënteerde daken. Daken aan de west,

Nadere informatie

100% groene energie. uit eigen land

100% groene energie. uit eigen land 100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse

Nadere informatie

Eemstroom ZonneBerg - Licht op het dak

Eemstroom ZonneBerg - Licht op het dak Eemstroom ZonneBerg - Licht op het dak Globaal denken, lokaal handelen Zonlicht voorziet de aarde van enorm veel energie: duurzame energie. De hoeveelheid zoninstraling en de daaruit te halen energie is

Nadere informatie

Energievisie Energiecoöperatie Noordseveld

Energievisie Energiecoöperatie Noordseveld Energievisie Energiecoöperatie Noordseveld Opschalen en Opschieten! Concept 5 juli 2017 Energievisie ECN versie 1.2 1 Inhoud 1. Koers Energiecoöperatie Noordseveld 2. Opgave Noordenveld 3. Ruimtelijke

Nadere informatie

Duurzame Energie in Utrecht

Duurzame Energie in Utrecht Duurzame Energie in Utrecht The future is now Dr. Wilfried van Sark Groep Natuurwetenschap en Samenleving Universiteit Utrecht Beat the Heat NOW!, 12 december 2009 inhoud Klimaatprobleem Waarom de zon

Nadere informatie

RAADSVOORSTEL. Onderwerp. : Programmering en strategie. Voorstel De uitvoeringsagenda duurzaamheid vast te stellen.

RAADSVOORSTEL. Onderwerp. : Programmering en strategie. Voorstel De uitvoeringsagenda duurzaamheid vast te stellen. RAADSVOORSTEL Onderwerp : Uitvoeringsagenda duurzaamheid Raadsvergadering : 9 november 2011 Politieke markt d.d.: 26 oktober 2011 Agendapunt : Portef.houder : Wethouder Pierey Voorstelnummer : 639907 BenW-besluit

Nadere informatie

Jij en energie: zonne-energie

Jij en energie: zonne-energie De oneindige bron: Zonne-energie Passieve zonne-energie Een soort zonne-energie zal je al snel kunnen bedenken en dat is passieve zonne-energie. Passieve zonne-energie is energie waar je niets voor hoeft

Nadere informatie

BIPV. Waar praten we over?

BIPV. Waar praten we over? BIPV Waar praten we over? Inhoud Nieuws Kosten Begrippen PV, PV Si, TFL, PV-installatie BAPV BIPV-projecten Aandachtspunten Organisaties in NL Links en events Publicaties Toekomst? Afsluiting 30 mei 2012

Nadere informatie

Introductie. Ernst van Tongeren. Directeur Besseling Installatietechniek

Introductie. Ernst van Tongeren. Directeur Besseling Installatietechniek Introductie Ernst van Tongeren Directeur Besseling Installatietechniek Programma 1. Presentatie duurzame technieken (E. vantongeren) 2. Bouwkundige randvoorwaarden (H. Nieman) 3. Presentatie praktijkvoorbeeld

Nadere informatie

D Duurzaamheid PV-systemen

D Duurzaamheid PV-systemen D Duurzaamheid door fotografie publicatiedatum AWM editie : Toine Bullens, Jurjen Ophuis : diversen : 14 december 2010 : 38 Artikel downloaden de architectuur voorbij als pdf nummer 38 5e jaargang dec

Nadere informatie

Visionair Scenario PV

Visionair Scenario PV Visionair Scenario PV Nanotechnologie &PV:een toekomstvisie Jean V. Manca Universiteit Hasselt-IMEC./IMOMEC jean.manca@uhasselt.be Heusden-Zolder, 11 mei 2012 De toekomst van zonnecellen De Tera-Watt uitdaging

Nadere informatie

Raymond Roeffel Directeur Trineco. Regelgeving, Organisatie en beheermodellen rondom Zonne

Raymond Roeffel Directeur Trineco. Regelgeving, Organisatie en beheermodellen rondom Zonne Raymond Roeffel Directeur Trineco Regelgeving, Organisatie en beheermodellen rondom Zonne Agenda Waarom zonnestroom? Wet en regelgeving rondom zonnesystemen Salderingstarieven De meest voorkomende situaties

Nadere informatie

Ontwikkelingen Zonne-energie

Ontwikkelingen Zonne-energie Ontwikkelingen Zonne-energie : Energieke Samenleving onderweg naar morgen Bert Bakker NIEUW: Bezuidenhoutseweg 50 2594 AW Den Haag 070 3040114 De oorsprong van (duurzame) energie De zon als energieleverancier

Nadere informatie

PARKSTAD LIMBURG ENERGIE TRANSITIE

PARKSTAD LIMBURG ENERGIE TRANSITIE 1 PARKSTAD LIMBURG ENERGIE TRANSITIE BIJEENKOMST 3 DECEMBER 2015 Programma Duurzaam Landgraaf TON ANCION WETHOUDER GEMEENTE LANDGRAAF RONALD BOUWERS PROJECTLEIDER DUURZAAMHEID WIE ZIJN WIJ? PROJECTTEAM

Nadere informatie

Presentatie van het onderzoek: Windenergie in Dordrecht? Verkenning van kansen

Presentatie van het onderzoek: Windenergie in Dordrecht? Verkenning van kansen Presentatie van het onderzoek: Windenergie in Dordrecht? Verkenning van kansen 1 Doelstelling Dordrecht 2015 Routekaart Duurzaamheidsdoelstellingen 2010-2015: Doelstelling 2015 Duurzame energie 132 TJ

Nadere informatie

Investeer NU in uw eigen zonnepanelen!

Investeer NU in uw eigen zonnepanelen! Web pagina : www.installatietechniekdwcschoutens.nl E mail : its@brunssum.net Zonne-energie Investeer NU in uw eigen zonnepanelen! Hoe werkt Zonnestroom? Voor het opwekken van zonnestroom heb je nodig:

Nadere informatie

Bijlage: Green Deal Sun Share Breda

Bijlage: Green Deal Sun Share Breda 1. Breda DuurSaam Breda DuurSaam is een onafhankelijke coöperatie die projecten opzet, begeleidt en uitvoert die bijdragen aan een volhoudbare, leefbare en gezonde Bredase samenleving. Deze projecten richten

Nadere informatie

ZonneEnergie voor Thuis

ZonneEnergie voor Thuis ZonneEnergie voor Thuis Programma 20:00 22:00 Welkom Introductie ReestdalEnergie ZonneEnergie: het hoe en waarom Pauze ZonneEnergie van ReestdalEnergie Afsluiting Vragenvuur Reestdal Duurzame Energie

Nadere informatie

Zonnestroomprojecten Gemeente Amsterdam. ProjectManagement Bureau Joost de Valk

Zonnestroomprojecten Gemeente Amsterdam. ProjectManagement Bureau Joost de Valk Zonnestroomprojecten Gemeente Amsterdam ProjectManagement Bureau Joost de Valk Noodzaak en ambitie Klimaatbeleid Amsterdam: forse CO 2 reductie 40% in 2025 en klimaatneutraal bouwen en gemeentegebouwen

Nadere informatie

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,

Nadere informatie

Informatiebron Thema 2b. Zonnepanelen

Informatiebron Thema 2b. Zonnepanelen Auteur Energy College Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 November 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/68732 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Nefit Zonnestroom. N e f i t h o u d t N e d e r l a n d w a r m. CentroSolar PV-systemen

Nefit Zonnestroom. N e f i t h o u d t N e d e r l a n d w a r m. CentroSolar PV-systemen Nefit Zonnestroom N e f i t h o u d t N e d e r l a n d w a r m CentroSolar PV-systemen Een stroom gratis zonne- Elektriciteit van eigen huis De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland levert

Nadere informatie

ZONNE - PANELEN INFORMATIE. Bouwbedrijf Bruggink BV Molenweg 11 7055AW Heelweg 0315-242929

ZONNE - PANELEN INFORMATIE. Bouwbedrijf Bruggink BV Molenweg 11 7055AW Heelweg 0315-242929 ZONNE - PANELEN INFORMATIE Bouwbedrijf Bruggink BV Molenweg 11 7055AW Heelweg 0315-242929 www.bruggink-bv.nl Oktober 2012 ZONNE - PANELEN 1. Algemene informatie Inhoud 2. Landelijke subsidieregeling, afkomstig

Nadere informatie

www.pletteinstallaties.nl Bosch Solar zonne-energie

www.pletteinstallaties.nl Bosch Solar zonne-energie 1 Bosch Solar zonne-energie 2 Bosch: dat klinkt bekend én vertrouwd! Geen wonder, want miljoenen mensen over de hele wereld gebruiken de producten van Bosch. Dag in, dag uit. Huishoudelijke apparaten,

Nadere informatie

19.45 uur Welkom, dhr. F. Witjes, wethouder Milieuzorg gemeente Overbetuwe

19.45 uur Welkom, dhr. F. Witjes, wethouder Milieuzorg gemeente Overbetuwe Programma 19.45 uur Welkom, dhr. F. Witjes, wethouder Milieuzorg gemeente 20.00 uur Plan voor collectieve aanschaf, dhr. H. Bruggeman, Zonnecollectief 20.30 uur Techniek en randvoorwaarden voor plaatsing

Nadere informatie

VAN HARTE WELKOM INFORMATIE AVOND PV- PROJECT NAMENS WETHOUDER TON ANCION OP DE. Duurzame Verlichting Landgraaf

VAN HARTE WELKOM INFORMATIE AVOND PV- PROJECT NAMENS WETHOUDER TON ANCION OP DE. Duurzame Verlichting Landgraaf 1 NAMENS WETHOUDER TON ANCION VAN HARTE WELKOM OP DE INFORMATIE AVOND PV- PROJECT Duurzame Verlichting Landgraaf PROJECTLEIDER GEMEENTE LANDGRAAF: RONALD BOUWERS ALGEMEEN Een van de milieu ambities van

Nadere informatie

Solar Frontier productinformatie

Solar Frontier productinformatie Solar Frontier productinformatie De hoogste opbrengst, zelfs onder zware omstandigheden In veel situaties zijn de omstandigheden voor een zonne-energiesysteem niet 100% optimaal. Maar wat wordt nu precies

Nadere informatie

Overijssel maakt werk van nieuwe energie!

Overijssel maakt werk van nieuwe energie! Overijssel maakt werk van nieuwe energie! U wilt met uw onderneming of woningcorporatie werk maken van nieuwe energie of energiebesparing. Maar u krijgt de financiering niet (volledig) rond via een bancaire

Nadere informatie

FAQ zonnepanelen ééngezinswoningen

FAQ zonnepanelen ééngezinswoningen FAQ zonnepanelen ééngezinswoningen Om onze huurders zo goed mogelijk voor te lichten over het zonnepanelenprogramma hebben wij een lijst van veel gestelde vragen opgesteld. Deze lijst is aanvullend op

Nadere informatie

Zon op VVE. Wormerveer Eric de Lange 19 mei 2016

Zon op VVE. Wormerveer Eric de Lange 19 mei 2016 Zon op VVE Wormerveer Eric de Lange 19 mei 2016 Waarom doen we dit? Wereldwijde klimaatcrisis Klimaat top Parijs Energie Akkoord Nederland Klimaatzaak Urgenda Maar er gebeurt nog steeds te weinig en te

Nadere informatie

Sirius Solar. Sirius Solar Veranda

Sirius Solar. Sirius Solar Veranda Sirius Solar brengt twee werelden samen: genieten van comfort, duurzaamheid en rendement. Word ook thuis bewust van duurzaam en kies voor een overkapping met zonnepanelen! Zelf energie opwekken met zonnepanelen

Nadere informatie

Informatieavond Zonnepanelen. Hans Pulles in samenwerking met: Wilko Kistemaker (Groen Zonnig) Pieter Biewenga (NewSolar)

Informatieavond Zonnepanelen. Hans Pulles in samenwerking met: Wilko Kistemaker (Groen Zonnig) Pieter Biewenga (NewSolar) Informatieavond Zonnepanelen Hans Pulles in samenwerking met: Wilko Kistemaker (Groen Zonnig) Pieter Biewenga (NewSolar) 16 mei 2013 Agenda Informatieavond 19:30 Welkom Aanleiding Energiepunt Wonen (Gem.

Nadere informatie

Zonnepanelen (PV-installatie)

Zonnepanelen (PV-installatie) Zonnepanelen (PV-installatie) 1. Wat is een PV-installatie? 2. Hoogwaardige kwaliteit 3. Een installatie naar uw wensen en mogelijkheden 4. Een op elkaar afgestemde installatie 5. Garanties 6. Uw voordelen

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

De planologie van zonne-energie

De planologie van zonne-energie De planologie van zonne-energie Ruimtelijk beleidskader Zon Noord-Holland OBC Castricum 12 december 2016 Matthijs van Oosterhout, Provincie Noord-Holland Duurzaamheidsbeleid provincie De provincie kom

Nadere informatie

Agenda Informatieavond Zonnepanelen

Agenda Informatieavond Zonnepanelen Informatieavond Hans Pulles in samenwerking met: Wilko Kistemaker (Groen Zonnig) Pieter Biewenga (NewSolar) 16 mei 2013 19:30 21:45 Agenda Informatieavond Welkom Aanleiding Energiepunt Wonen (Gem. Utrecht)

Nadere informatie

echt Nul op de meter HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen

echt Nul op de meter HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen echt Nul op de meter HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen Agenda Wie is HRsolar Zonnewarmte V1.0 De markt Zonnewarmte V2.0 Zonnewarmte NOM Wie is HRsolar Nederlandse fabrikant van complete

Nadere informatie

Nefit Zonnestroom. Nefit houdt Nederland warm. CentroSolar PV-systemen

Nefit Zonnestroom. Nefit houdt Nederland warm. CentroSolar PV-systemen Nefit Zonnestroom Nefit houdt Nederland warm CentroSolar PV-systemen Een stroom gratis zonne- Elektriciteit van eigen huis De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland levert de zon meer dan vijftig

Nadere informatie

ENERGIE IN EIGEN HAND

ENERGIE IN EIGEN HAND Zonne-energie voor bedrijven? ENERGIE IN EIGEN HAND De Stichting Beheer Bedrijvenpark Merm, heeft een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor bedrijven om d.m.v. aanbrengen van zonnepanelen op het

Nadere informatie

Bosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie

Bosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie Bosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie 2 Bosch Solar Bosch: dat klinkt bekend én vertrouwd! Geen wonder, want miljoenen mensen over de hele wereld gebruiken de producten van Bosch. Dag in, dag

Nadere informatie

Informatiebrochure. Besparen met zonnepanelen. Quality solar solutions

Informatiebrochure. Besparen met zonnepanelen. Quality solar solutions Informatiebrochure Besparen met zonnepanelen Quality solar solutions Er is steeds meer vraag naar zonnepanelen. Zonnepanelen hebben veel voordelen. Een zonnepanelen-installatie levert duurzame elektrische

Nadere informatie

Feeding the world with solar power.

Feeding the world with solar power. Feeding the world with solar power. inteqnion-solar.com Zonne-energie. Duurzame energiebron van de toekomst. De markt voor energievoorziening is volop in beweging. Fossiele brandstoffen als gas en olie

Nadere informatie

Regio Stedendriehoek

Regio Stedendriehoek Regio Stedendriehoek 1 Energieneutrale regio Energietransitie Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst,Zutphen Netbeheer en Duurzame Gebiedsontwikkeling Pieter van der Ploeg, Alliander

Nadere informatie

ECO Oostermoer in oprichting

ECO Oostermoer in oprichting Samen sterk voor een leefbaar en duurzaam platteland ECO Oostermoer in oprichting Nieuwsbrief 18 juni 2012 Voor u ligt de eerste nieuwsbrief van ECO Oostermoer, waarin wij u nader informeren over de stand

Nadere informatie

aanbiedingsnota raad invullen organisatie beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017

aanbiedingsnota raad invullen organisatie beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017 beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017 invullen organisatie registratienr. 17INT09157 casenr. BBV17.0501 voorstel over vaststellen Nota Zonne-energie

Nadere informatie

Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking

Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking Erik van der Steen HYS legal 1 HYS Legal Inleiding Triodos Bank: Waarom we graag duurzaam vastgoed financieren Jones

Nadere informatie

Zonne-energie in het buitengebied

Zonne-energie in het buitengebied Zonne-energie in het buitengebied Notitie voor de ruimtelijke inpassing van stroomopwekking door zonne-energie in het buitengebied. Bijlage 1: Overzicht van gebieden waar zonneparken aangelegd mogen worden

Nadere informatie

Alphen aan den Rijn, Boskoop, Rijnwoude Samen, lokaal en duurzaam! ENERGIEK ALPHEN AAN DEN RIJN

Alphen aan den Rijn, Boskoop, Rijnwoude Samen, lokaal en duurzaam! ENERGIEK ALPHEN AAN DEN RIJN Alphen aan den Rijn, Boskoop, Rijnwoude Samen, lokaal en duurzaam! ENERGIEK ALPHEN AAN DEN RIJN Energiek Alphen aan den Rijn AGENDA 1. Opening 2. Wie en wat is Energiek Alphen aan den Rijn 3. Gemeente

Nadere informatie

MEI Westerkwartier 4 april 2011

MEI Westerkwartier 4 april 2011 Duurzame Energie veranderingen in de markt van Photo Voltaische systemen (PV) MEI Westerkwartier 4 april 2011 Frans Debets Duurzame energie 4 redenen om het te ontwikkelen 1. Klimaatbeleid, CO2 reductie

Nadere informatie

Werkatelier duurzame energieopwekking

Werkatelier duurzame energieopwekking Werkatelier duurzame energieopwekking Plaats Bodegraven Datum 12 maart 2018 Presentator Jody de Graaf Duurzame energie 12 maart 2018 Pagina 1 Welkom Wethouder Kees Oskam Duurzame energie 12 maart 2018

Nadere informatie

Onderwerp: Kaders voor windenergie

Onderwerp: Kaders voor windenergie Aan het Algemeen Bestuur Datum: 02-10-2013 Onderwerp: Kaders voor windenergie Voorstel 1. Vaststellen van beleidskaders voor windenergie-initiatieven; 2. Kennis te nemen van het initiatief voor een windmolenpark

Nadere informatie

WELKOM. Woensdag 10 december 2014. Presentatie: Leo van der Grinten en Jaap van de Sande Verkoopadviseur: Ralf Leunissen

WELKOM. Woensdag 10 december 2014. Presentatie: Leo van der Grinten en Jaap van de Sande Verkoopadviseur: Ralf Leunissen WELKOM Woensdag 10 december 2014 Presentatie: Leo van der Grinten en Jaap van de Sande Verkoopadviseur: Ralf Leunissen 1 Pebble Green Systems 2 KLNE Europe 3 Thuisvester 4 Oomen 5 Van Poppel 6 Agenda Wie

Nadere informatie

Introductie 040energie

Introductie 040energie 1 Introductie 040energie 040energie is een 100% non profit vereniging Vrijwilligers, door burgers, voor burgers Doel: betaalbare, duurzame energie middels lokale energieopwekking en energiebesparing Bestaat

Nadere informatie

Zon, wind, water... Ontdek je eigen energie

Zon, wind, water... Ontdek je eigen energie Zon, wind, water... Ontdek je eigen energie Groen Duurzame energie komt voort uit schone en onuitputtelijke bronnen zoals de bodem, zon, wind of water. U kunt deze op kleine schaal zelf opwekken. De energie

Nadere informatie

Nefit Zonnestroom. Nefit houdt Nederland warm. CentroSolar PV-systemen

Nefit Zonnestroom. Nefit houdt Nederland warm. CentroSolar PV-systemen Nefit Zonnestroom Nefit houdt Nederland warm CentroSolar PV-systemen Een stroom gratis zonne-energie Elektriciteit van eigen huis De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland levert de zon meer

Nadere informatie

Criteria voor de locatiekeuze van zonnevelden

Criteria voor de locatiekeuze van zonnevelden Criteria voor de locatiekeuze van zonnevelden Arnhem, maart 2016 Introductie Op 28 september 2015 is het programmaplan 'New Energy made in Arnhem, programma 2015-2020' vastgesteld in de raad. Daarin zijn

Nadere informatie

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Duurzame energie. Een wenked perspectief? Deel II: zonne-energie. 2003-2011 G.P.J. Dijkema, TU Delft, TBM, B.Sc Opleiding Technische Bestuurskunde

Duurzame energie. Een wenked perspectief? Deel II: zonne-energie. 2003-2011 G.P.J. Dijkema, TU Delft, TBM, B.Sc Opleiding Technische Bestuurskunde Duurzame energie Een wenked perspectief? Deel II: zonne-energie Hernieuwbare Energiebronnen Oorsprong: Kernfusie in de zon Benutting Indirect Drukverschillen in de atmosfeer: wind Windenergie Verdamping

Nadere informatie

1. Mobiele telefoons uit 2. Over Arcus Zonnepanelen Advies Begeleiding 3. Waarom Zonnepanelen in Meerhoven 4. Vragen 5. Wat kunt u verwachten en wat

1. Mobiele telefoons uit 2. Over Arcus Zonnepanelen Advies Begeleiding 3. Waarom Zonnepanelen in Meerhoven 4. Vragen 5. Wat kunt u verwachten en wat 1. Mobiele telefoons uit 2. Over Arcus Zonnepanelen Advies Begeleiding 3. Waarom Zonnepanelen in Meerhoven 4. Vragen 5. Wat kunt u verwachten en wat niet Missie, visie en kernwaarden Droom Benadering Waarom

Nadere informatie

FOTOVOLTAISCHE ZONNE-ENERGIE BIJ BEDRIJVEN INFOBROCHURE

FOTOVOLTAISCHE ZONNE-ENERGIE BIJ BEDRIJVEN INFOBROCHURE FOTOVOLTAISCHE ZONNE-ENERGIE BIJ BEDRIJVEN INFOBROCHURE Waarom gebruik maken van zonne-energie? Fotovoltaïsche systemen produceren een vorm van duurzame energie door zonlicht in één stap om te zetten in

Nadere informatie

Het ontwerpen van PV-installaties (zonnestroomsystemen) Jacco Putman

Het ontwerpen van PV-installaties (zonnestroomsystemen) Jacco Putman Het ontwerpen van PV-installaties (zonnestroomsystemen) Jacco Putman Topics - Korte intro - Het ontwerpen Artist's rendering of Orange's solar concept tent - Keuze van panelen en omvormers - Wat betekent

Nadere informatie

ZONNE-ENERGIE IS DE ENERGIE VAN NU ÉN VAN ONZE TOEKOMST!

ZONNE-ENERGIE IS DE ENERGIE VAN NU ÉN VAN ONZE TOEKOMST! ZONNE-ENERGIE IS DE ENERGIE VAN NU ÉN VAN ONZE TOEKOMST! MONTAGE DOOR KOMO GECERTIFICEERD DAKDEKKERS- BEDRIJF ADVISEREN LEVEREN INSTALLEREN ADVISEREN Green Power Systems is uw adviseur, leverancier en

Nadere informatie

Landen - TECHN!K Architectuur & Energie (Merksem) SOLESIA ZONNEDAKEN

Landen - TECHN!K Architectuur & Energie (Merksem) SOLESIA ZONNEDAKEN Landen - TECHN!K Architectuur & Energie (Merksem) SOLESIA ZONNEDAKEN SOLESIA ZONNEDAKEN SOLESIA ZONNEDAKEN, ESTHETISCH ÉN EFFICIËNT Met Solesia zonnepanelen in combinatie met leien biedt Eternit, bij nieuwbouw

Nadere informatie

Rabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres

Rabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres Samen op weg naar een klimaatneutraal Den Haag Rabin Baldewsingh wethouder duurzaamheid gemeente Den Haag 27 juni SBR congres Den Haag Ambitie Den Haag klimaatneutraal in 2040 CO 2 -emissie reduceren door:

Nadere informatie

Onderw erp Beschikbaar stellen daken maatschappelijk vastgoed aan energiecoöperaties voor zonnepanelen

Onderw erp Beschikbaar stellen daken maatschappelijk vastgoed aan energiecoöperaties voor zonnepanelen Collegevoorstel Sector : SOB Opsteller : P.M. Sparenburg Telefoon : (033) 469 50 43 User-id : SPAP Onderw erp Beschikbaar stellen daken maatschappelijk vastgoed aan energiecoöperaties voor zonnepanelen

Nadere informatie

Zonnepanelen Het Zon Effect

Zonnepanelen Het Zon Effect Haal er samen meer energie uit Zonnepanelen Het Zon Effect Programma 20.00 uur Opening door de Wethouder Melse 20.10 uur De initiatiefnemers: ZMF & Zeeuwind 20.220 uur Alles over de Zonnepanelen Niek Tramper,

Nadere informatie

Stappenplan Zon op Huurwoning Amsterdam

Stappenplan Zon op Huurwoning Amsterdam Context Klimaatprobleem Er is sprake van een wereldwijd klimaatprobleem, waarbij de temperatuur over de afgelopen decennia structureel is opgelopen. Deze trend wordt veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgas,

Nadere informatie

INITIATIEFVOORSTEL CONFORM ARTIKEL 4:2 REGLEMENT VAN ORDE

INITIATIEFVOORSTEL CONFORM ARTIKEL 4:2 REGLEMENT VAN ORDE INITIATIEFVOORSTEL CONFORM ARTIKEL 4:2 REGLEMENT VAN ORDE 1. Rol van de gemeente bij het opzetten en ondersteunen van lokale duurzame energie initiatieven. 2. Onderzoek naar de mogelijkheden plaatsing

Nadere informatie

Energiek Gelderland. Gelders debat. 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen. www.gelderland.

Energiek Gelderland. Gelders debat. 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen. www.gelderland. Uitnodiging Energiek Gelderland Gelders debat 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen www.gelderland.nl/geldersdebat Provinciale Staten van Gelderland gaan graag met u in

Nadere informatie