JAARVERSLAG 2014 FOSSA EUGENIA. culture of quality

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2014 FOSSA EUGENIA 2014 culture of quality

2 JAARVERSLAG 2014 FOSSA EUGENIA Voorwoord Verandering is de enige constante wordt wel eens beweerd. En dat slaat niet in de laatste plaats op de sector waar wij ons in bevinden. Dynamisch aan de ene kant, maakt onrustig als je er niet op bent ingesteld als organisatie. Flexibiliteit in een roerige omgeving als de tuinbouw is dan ook een must. We kijken als Fossa Eugenia terug op een redelijk uitdagend jaar, met bijvoorbeeld de lastige prijsvorming rondom de vruchtgroenten. En helaas hebben we daar dan ook afscheid moeten nemen van enkele zeer gerespecteerde collega s. In de volle-grond daarentegen zetten de goede ontwikkelingen hopelijk door. Niet per definitie met nog meer uitbreiding in areaal, maar meer de verdere mechanisatie en het succes van de oogst. Te meer zijn we als telersvereniging trots op hoe onze producten in de schappen liggen en gepresenteerd worden aan de consument. Naast een goede prijs geeft ook dat voldoening voor het harde werken en de passie die onze telers stoppen in hun product. Als laatste wil ik u nog graag wijzen op de door Fossa Eugenia ingeslagen weg van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Zoals het jaarlijks hoort te gaan, hebben we onze ISO Zelfverklaring tegen het licht gehouden, en aangepast en aangescherpt waar nodig en mogelijk. Transparantie voorop, met uitdagende doelen die ons scherp houden voor de toekomst. U mag ons daar aan houden, en de Zelfverklaring is dan ook beschikbaar via de website of op te vragen bij het secretariaat van onze vereniging. Mag ik tot slot alle relaties bedanken, namens de leden van Fossa Eugenia, met wie we het afgelopen jaar weer zo prettig hebben samengewerkt! Ton Holthuijsen Voorzitter Fossa Eugenia B.V. 3

3 JAARVERSLAG 2014 FOSSA EUGENIA Fossa Eugenia Algemene informatie Producten Inhoudsopgave Pag. 26 Duurzaam telen op water; de toekomst van de glastuinbouw?! Pag. 25 Fossa Eugenia en MVO Geschiedenis 9 Missie & visie 11 Kenmerken & resultaat 12 Samenstelling structuur 13 Kengetallen 15 Certificeringen 16 Mens, milieu en maatschappij Partners 21 Vertrouwensbasis 21 Research & development 21 Leerprogramma 21 Kwaliteitsmanagement 23 Kwaliteitsgarantie 23 Biologisch 23 Fossa Eugenia en MVO 25 Duurzaam telen op water 26 Mijn Keukentuintje 30 Overzicht producten 34 Oogstkalender 36 Aardbeien 38 Andijvie 40 Aubergine 42 Chinese Kool 44 Courgette 46 Kruiden 48 Paprika 50 Peen 52 Prei 54 Rabarber 56 Sla 58 Tomaten 60 Spinazie 62 Venkel 64 Colofon Uitgave Vormgeving Druk Fossa Eugenia B.V. ontwerpbureau meneer DE WIT Hannelore Behnke ARSprintmedia 4 5

4 Fossa Eugenia Fossa Eugenia bestaat uit een groep groentetelers uit de euregio Venlo met het volgende doel: Het leveren van een gezond kwaliteitsproduct dat voldoet aan de eisen van de kritische consument. Dit doel spreekt zowel klanten als telers aan. Niet voor niets ook dat de groep nog steeds groeit; in aantal telers, productieareaal en assortiment. The best quality, in the shortest way 6 7

5 Geschiedenis Het ontstaan van Fossa Eugenia In de 17 e eeuw besloot de Spaans-Nederlandse regering tot de bouw van een kanaal tussen de Rijn en de Maas. Helaas werd de verbinding Fossa Eugenia niet afgerond. Zelfs Napoleon kreeg het een eeuw later niet voor elkaar. In tegenstelling tot Bonaparte, hielden oorlog, geldgebrek en hoogteverschillen een vooruitstrevende groep telers uit de omgeving Venlo niet tegen. Zo ontstonden in de herfst van 1995 korte verbindingen met Duitsland, vervolgens met de rest van Europa en zelfs met Amerika. Een eenvoudige formule Het idee van de telers is simpel: lever een kwaliteitsproduct dat in elk opzicht voldoet aan de eisen van de kritische consument en zet dat product af via korte kanalen, zonder onnodige handelingen tussendoor, in de overeengekomen hoeveelheden en tegen de afgesproken prijs. Deze formule spreekt zowel klanten als telers aan. Vanaf het begin werkt Fossa Eugenia samen met geselecteerde, afzonderlijke handelshuizen. Sinds het ontstaan, sluiten zich voortdurend nieuwe telers bij de groep aan, hierdoor blijft het assortiment en het productieareaal groeien. 8 9

6 Missie & visie Meerwaarde en ondersteuning Fossa Eugenia wil met haar handelsmerk en GMO-erkenning een meerwaarde bieden aan haar leden bij de productie en afzet van groenten. Dit wil zij bereiken op basis van duurzame relaties met al haar belanghebbenden. Fossa Eugenia stelt zich verder tot doel haar leden te ondersteunen bij het maatschappelijk verantwoord ondernemen en het opereren als een professionele en betrouwbare leverancier van kwalitatief hoogwaardige producten. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) Ondernemers in de tuinbouw zetten de afgelopen jaren grote stappen. Dit blijkt onder meer uit het feit dat er 90 procent minder milieubelasting door gewasbeschermingsmiddelen is dan in Ook het energiegebruik in de glastuinbouw per eenheid product is met 52 procent gedaald ten opzichte van Ondernemers in de tuinbouw doen er alles aan om mens en milieu zo min mogelijk te belasten tijdens de teelt van hoogwaardige kwaliteitsproducten. Ook de groentetelers van Fossa Eugenia kiezen voor integrale duurzaamheid met een toegevoegde waarde voor milieu, maatschappij en consument. Ons doel is hiermee economisch rendement te behalen. Samen met collegatelers in onze sector leveren we hiermee een belangrijk aandeel aan de internationale opdracht om in 2050 een wereld met 9 miljard mensen te kunnen voeden, met behoud van ecosystemen en biodiversiteit. Bewust investeren Ook innovatie en functionele eisen zijn tegenwoordig sleutelbegrippen binnen de tuinbouw. Fossa Eugenia investeert daarom bewust in Research & Development ( ,-) op het gebied van nieuwe teeltmethoden, bewust omgaan met energie en duurzame innovaties binnen bedrijfssystemen. Fossa Eugenia stelt zich hiermee ten doel een goed product nog beter en kosteneffectiever te maken. Doelstellingen Een kwaliteitsproduct dat via korte kanalen de klant bereikt: Relatie met klanten (eindafnemers) Voedselveilig produceren Tracing en Tracking Product certificering (ISO, GlobalGAP, IFS, BRC etc) Samenwerking met handelsbedrijven Verkorten van de keten Stichting Innovatie Tuinbouw Is er trots op een cheque ter waarde van 1000,- te mogen uitreiken aan Sandra Stromberger voor de beste afstudeerscriptie. Niet alleen als waardering voor de geleverde kwaliteit van deze high potential. Zeker ook voor de kennis die deze scriptie toevoegt aan de continue innovatie en ontwikkeling die de stichting nastreeft. De beschikbare financiële middelen van de Stichting komen ten goede aan initiatieven, start-ups en andere innovatieve projecten, lokaal en regionaal. Een functie die de stichting nog steeds ziet als waardevolle aanvulling op de rol van Greenport Venlo

7 Kenmerken & resultaten Samenstelling structuur Kenmerken Fossa Eugenia Platte organisatie structuur Clustermanagers onderhouden een netwerk van interne en externe contacten, gericht op het realiseren van de doelstellingen van Fossa Eugenia Grotendeels virtuele verenigings structuur Snelle beslisstructuur Groot nationaal/ internationaal netwerk Ondernemersorganisatie (dringen intensief door in datgene wat ze ondernemen) Breed productenpakket (glas/ vollegrond) Moderne bedrijven Innovatieve bedrijven Commerciële conceptontwikkeling Balans tussen people, planet en profit (MVO) De producten van de leden van Fossa Eugeniana U.A. worden via Fossa Eugenia B.V. verkocht Organogram BESTUUR LEDEN CAROLINA B.V. RAAD VAN TOEZICHT FOSSA EUGENIANA U.A. RAAD VAN COMMISSARISSEN FOSSA EUGENIA B.V. Leden Abra B.V. Mts. Arts Mts. Baetsen Bato B.V. Brookberries B.V. Mts. Coenen Dings Aardbeien B.V. Eldorado Agro B.V. Agro B.V. Trostomatenkwekerij Geurts Houwen Groenten B.V. Litjens Venkel Mts. Koks-Verijdt - gastilid Mts. Op het Veld Peelland Agro B.V. Reefresh Kwekerijen B.V. B B A B D A C B D C B A A B D C Het resultaat van onze werkwijze Hoogwaardige producten Vaste en korte (communicatie)wegen Kwaliteitsdenken Gegarandeerde voedselveiligheid Sterke groei van Fossa Eugenia Bestuur Voorzitter Vice-voorzitter Secretaris Adviseur Bestuursleden Ton Holthuijsen Erik Gipmans René Baetsen Nico van Knippenberg Henk Gipmans René Baetsen J.S.P. Reijnders Tenway B.V. Tielen Groenteproducties Van Dijck Groenteproducties B.V. Van Gennip VOF - gastlid C.A.J. Veldhuyzen Mts. Verthé Vitacress Real B.V. - gastlid Mts. Willemssen Mts. In t Zandt-Janssen C B D D D B A B B B Peter van Dijck Marcel Dings Erik Gipmans Cluster managers Verkoop Peter van Dijck René Baetsen Marcel Dings Susan van Horssen Frank Otterdijk Aantal medewerkers: A = 0 5 B = 5 15 C = D =

8 Kengetallen 2014 Product Hoeveelheid in kg Productie in kg % De som is meer dan de delen Ijsbergsla Prei Peen Tros(tomaten) Spinazie Chinese kool Andijvie Courgette Aubergines Aardbeien Paprika Broccoli Spruiten Knolvenkel Bloemkool Boerenkool Sla Romano sla Paksoi Rabarber Kruiden Knolselderij Bio-Courgettes Bleekselderij Snijselderij Asperges Bio-Rabarber Bio-Spinazie Savooiekool Peterselie Bio-Boerenkool Rucola 764 Totaal Romano sla 1% Boerenkool 1% Knolvenkel 1% Spruiten Bloemkool 2% 1% Broccoli 2% Paprika 2% Aardbeien 2% Courgette 4% Andijvie 5% Aubergines 3% Chinese kool 6% Spinazie 7% Productieoppervlak GLAS Sla 1% Tros(tomaten) 10% Peen 10% VOLLE GROND 107 ha 1.896ha IJsbergsla 29% Prei 12% 14 15

9 Overzicht certificeringen AQS GlobalGAP ISO 9001 TESCO Nurture Naast de onaangekondigde TÜV controles worden De hedendaagse consument rekent erop dat het Alle telers die zijn aangesloten bij Fossa Eugenia zijn TESCO s Nurture Standaard is opgesteld voor telers alle telers van Fossa Eugenia wekelijks door voedsel dat hij koopt veilig is. Niet voor niets dat o.a. ISO 9001 gecertificeerd. Deze ISO-certificatie stelt (primaire productie) die hun producten aan TESCO (UK) kwaliteitscontroleurs van Agro Quality Support (AQS) supermarkten voedselveiligheid hoog in het vaandel hoge eisen aan het gehanteerde kwaliteitsmanage- leveren. De standaard is door TESCO zelf opgesteld en getest. AQS is opgericht door het Kwaliteits-Controle- hebben staan. Tegenwoordig is GlobalGAP dé Europese mentsysteem. Met deze ISO-certificering verhoogt behelst o.a. jaarlijkse inspecties door geaccrediteerde Bureau (KCB: voor Groenten en Fruit en overkoepelende norm voor kwaliteit en voedselveilig- Fossa Eugenia de klanttevredenheid. ISO-normen instellingen namens CMi. De Nurture Standaard is een is als onafhankelijke inspectie-instelling actief in de heid in de primaire sector. worden ook gebruikt om te beoordelen of de organi- certificaat dat gezien kan worden als GlobalGAP +, agro-en foodsector. satie voldoet aan de eisen van klanten, aan die van de geheel gericht op de visie van TESCO. In vergelijking AQS verleent een uitgebreid pakket diensten aan teelt-, handels- en grootwinkelbedrijven, en aan sorteer- en pakstations. De diensten variëren van kwaliteitsbeoordelingen van verse groenten en IFS & BRC Food Technical Standards eigen organisatie en aan wet- en regelgeving. Sinds de tweede helft van de jaren 90 heeft de tomatenteelt in Nederland een revolutie doorgemaakt. Dit is te danken aan een moderne manier van telen, met de GlobalGAP, wordt in de Nurture Standaard vooral meer aandacht gegeven aan eisen op gebied van milieu en op sociale en ethische verantwoordelijkheid. Bij telersvereniging Fossa Eugenia is de ven- fruit tot systeembeoordelingen in het kader van IFS en BRC stellen de hoogst mogelijke eisen aan biologische gewasbestrijding en nieuwe hoogwaardige kel van Litjens Venkel gecertificeerd voor de Nurture kwaliteits- en hygiënezorg. management en productie in relatie tot voedsel- variëteiten. De trostomaten van Fossa Eugenia zijn Standaard. veiligheid en kwaliteit. Alle kruiden geproduceerd hiervan een goed voorbeeld: voor Fossa Eugenia zijn IFS en BRC gecertificeerd. ze hebben een mooie donkerrode kleur EU Biologisch BRC is de belangrijkste norm voor levering naar het Verenigd Koninkrijk. een uitgebalanceerde zoet/zuur-verhouding en ze zijn stevig en sappig TÜV Deze EU verordening stelt het juridische raamwerk Onze telers leveren continu topprestaties voor kwaliteit, voor alle niveaus van productie, distributie, toezicht milieu en zuiverheid. Die kwaliteit is sinds 1997 en etikettering van biologische producten die in de EU kunnen worden aangeboden en verhandeld. Vanaf IFS Broker QS gedocumenteerd met de certificering van het TÜVkwaliteitszegel voor hoogwaardige groenten. Naast 1 juli 2010 introduceerde de EU een nieuw Biologisch Sinds de winter van 2010 is Fossa Eugenia als ver- Om ook Duitse klanten een kwaliteitsgarantie te kunnen de periodieke TÜV-onderzoeken worden de producten logo ter bescherming van de consument en als waar- kooporganisatie gecertificeerd volgens de IFS Broker bieden, zijn de telers van Fossa Eugenia bovendien van Fossa Eugenia ook permanent gecontroleerd borg voor naleving van de regelgeving op het gebied Standaard en mag daardoor rechtstreeks leveren QS-gecertificeerd. QS is een specifieke Duitse stan- door de kwaliteitscontroleurs van Agro Quality Support. van biologische landbouw. aan Duitse grootwinkelbedrijven. IFS Broker is een daard voor de primaire sector. Deze certificering is Sinds 2012 zijn Bio Brothers en Especia als eerste variant van de IFS Food Standaard, dit is een standaard voor verkooporganisaties die geen opslag-, verpak- opgezet door een samenwerking van zes grote Duitse ondernemingen. Het doel is: veilige en kwalitatief RIK Certificering producenten van telersvereniging Fossa Eugeniana, of ompakactiviteiten uitvoeren, maar vanuit een kantoor hoogwaardige producten bieden. Fossa Eugenia heeft een zorgsysteem voor product- BIO gecertificeerd door SKAL. Ook Fossa Eugenia opereren. kwaliteit, dat voldoet aan de eisen van het RIK (KCB is BIO gecertificeerd. Deze certificering stelt ons Certificatie). Op deze manier voldoen we aan de eisen in staat om de productie en handel in biologische van de KCB-kwaliteitscode. Dit wordt op regelmatige producten verder uit te breiden. basis middels een audit gecontroleerd. RIK-deelnemers krijgen jaarlijks een bedrijfsaudit. Tijdens de audit wordt gecontroleerd of nog aan de eisen van de KCB-kwaliteitscode wordt voldaan. Daar wij als telersvereniging ook onze teeltbedrijven on- Diverse certificaten zijn te downloaden van de website van der de RIK-erkenning hebben gebracht, worden deze als onderdeel van de audit ook door KCB bezocht en gecontroleerd. Fossa Eugenia

10 Mens Maatschappij Milieu Mens, maatschappij & milieu staan centraal bij Fossa Eugenia. Samen streven we naar de hoogste kwaliteit, onderling vertrouwen tussen alle leden en met onze zakelijke relaties. Drievoudige kwaliteitsgarantie 18 19

11 Partners Optimale teelt door samenwerking Fossa Eugenia werkt nauw samen met toeleveranciers, testinstituten voor de tuinbouw en vakorganisaties om zo de teelttechnieken te perfectioneren. Bij de zaadselectie voor de geteelde soorten zijn altijd de smaak, de vorm en het uiterlijk van het te oogsten consumptierijpe product doorslaggevend. Milieuvriendelijke teeltmethoden en biologische gewasbescherming completeren de kwaliteit van onze producten die regelmatig worden beoordeeld, door zowel experts als consumentenpanels. Vertrouwensbasis Onderling vertrouwen De zakelijke relaties van Fossa Eugenia zijn gebaseerd op onderling vertrouwen en kenmerken zich door het voortdurend zoeken naar de best uitvoerbare oplossingen in elke handelsfase. Producentenorganisatie Fossa Eugenia investeert in langdurige betrekkingen met haar klanten, en zet zich daar volledig voor in, als het nodig is zelfs dag en nacht. Elke dag werkt Fossa Eugenia hard aan haar succes en aan de tevredenheid van haar klanten. En dat zullen we blijven doen! Research & development Bewuste investering Innovatie en functionele eisen zijn tegenwoordig sleutelbegrippen binnen de tuinbouw. Fossa Eugenia investeert daarom bewust in Research & Development ( ,-) op het gebied van nieuwe teeltmethoden, bewust omgaan met energie en duurzame innovaties binnen bedrijfssystemen. Fossa Eugenia stelt zich hiermee ten doel een goed product nog beter en kosteneffectiever te maken. Leerprogramma Duurzame innovaties Ontwikkeling Fossa Eugenia biedt een uitgebreid leerprogramma op diverse gebieden. Zo houden we het teelttechnisch kennisniveau van al onze individuele leden up-to-date en ontwikkelen we de ondernemersvaardigheden van alle leden. Voorbeelden Kadercursussen Managementcursussen Cursussen op het gebied van bedrijfseconomie Certificeringscursussen Scoutingcursussen Corporate Performance Management cursussen 20 21

12 Kwaliteitsmanagement Een gezonde basis De waarde die Fossa Eugenia hecht aan kwaliteit zit ingebakken in het DNA van de telers. Als extra kwaliteitsgarantie heeft de telersgroep zich aangesloten bij diverse certificerende instanties. Hierdoor zijn er intensieve interne en externe productcontroles Drievoudige kwaliteitsgarantie Kwaliteit, milieu en zuiverheid De voortdurende inspanningen voor kwaliteit, milieu en zuiverheid worden sinds 1997 bevestigd door de certificering met het TÜV-kwaliteitszegel voor hoogwaardige groenten. Naast de periodieke TÜVonderzoeken worden de producten van Fossa Eugenia ook permanent gecontroleerd door de kwaliteitscontroleurs van Agro Quality Support. De belangrijkste productbeoordeling vindt echter dagelijks plaats op de markt. Daaruit kan de beste kwaliteitsgarantie voor de producten van Fossa Eugenia worden afgeleid: Uw beoordeling als consument. Biologisch Verordening (EG) nr. 834/2007 Deze EU verordening stelt het juridische raamwerk voor alle niveaus van productie, distributie, toezicht en etikettering van biologische producten die in de EU kunnen worden aangeboden en verhandeld. Vanaf 1 juli 2010 introduceerde de EU een nieuw Biologisch logo ter bescherming van de consument en als waarborg voor naleving van de regelgeving op het gebied van biologische landbouw. Sinds 2012 zijn Bio Brothers en Especia als eerste producenten van telersvereniging Fossa Eugeniana, BIO gecertificeerd door SKAL. Ook Fossa Eugenia is BIO gecertificeerd. Deze certificering stelt ons in staat om de productie en handel in biologische producten verder uit te breiden. Kwaliteit, milieu en zuiverheid 22 23

13 Fossa Eugenia en MVO Al sinds haar ontstaan in 1995 probeert Fossa Eugenia voorop te lopen als het gaat om het leveren van prestaties op gebied van kwaliteit. Al deze jaren, is er veel vooruitgang geboekt op gebied van een betrouwbare kwaliteit, milieubescherming, voedselveilige producten en een veilige en prettige werkomgeving voor de medewerkers die dit mede realiseren bij onze tuinders. MVO is de Nederlandse term, voor de wereldwijde ontwikkeling die Corporate Social Responsibility (CSR) wordt genoemd. Duurzaamheid is het uiteindelijke doel. Implementatie van MVO en de Zelfverklaring In 2014 werd de eerste Zelfverklaring ISO26000 door Fossa Eugenia opgesteld. De organisatie gaf met deze zelfverklaring een onderbouwing en uitwerking van de gemaakte keuzes ten aanzien van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid op de volgende gebieden: 1. Onderschrijven en toepassen van de 7 principes van MVO 2. Identificeren en betrekken van stakeholders 3. De 7 MVO kernthema s en 37 MVO Onderwerpen 4. Integratie van maatschappelijke verantwoordelijkheid binnen de organisatie In het algemeen kan gesteld worden dat het bewustzijn m.b.t. MVO onderwerpen en de concrete invulling hiervan voor onze telersvereniging en zijn stakeholders zijn toegenomen. De telers zijn hierbij nauw betrokken. Concrete successen in de afgelopen 2 jaren zijn: Het opstellen van de zelfverklaring, prioriteiten matrix, stakeholder analyse en actieplan Het opnemen van de 7 MVO principes in ons beleid Het uitvoeren van GRASP audits in 2014 bij alle aangesloten telers Het behalen van RIK certificatie voor de vereniging Het behalen van BIO certificatie bij Fossa Eugenia, Especia en Bio Brothers De implementatie van een centrale klachtenafhandeling MVO communiceren via de website van Fossa Eugenia. Benoeming van een MVO woordvoerder voor Fossa Eugenia De Zelfverklaring van 2014 is door het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) erkend als zijnde volledig en in overeenstemming met de ISO26000 norm. Dit wordt bevestigd door publicatie op het daarvoor ingerichte platform ( htm). De actuele Zelfverklaring is tevens te downloaden via de website van Fossa Eugenia Hans Klerken draagt zorg voor alle certificeringen van Fossa Eugenia 24 25

14 Interview Jaap van den Beukel Duurzaam telen op water; de toekomst van de glastuinbouw?! Het bestaansrecht van Especia is voor een groot deel afhankelijk van een gezonde, en liefst groeiende tuinbouwsector. Het rendement in de tuinbouwsector staat echter onder druk. Voor het behoud van de sector is innoveren noodzakelijk. Daarom investeert Especia in innovaties en duurzaamheid. Zo trachten zij hun eigen toekomst, maar zeker ook die van de tuinbouwsector veilig te stellen. Een van de innovaties waar Especia veel toekomst in ziet is het LUA-project. De afkorting LUA staat voor Let s Use Aqua en verwijst naar teelt op water. Sinds oktober 2013 is Jaap van den Beukel werkzaam bij Especia als business developer. Hij is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van innovaties, waaronder de teelt op water. Jaap legt uit waarom innovatieprojecten zoals de LUA zo belangrijk zijn. Wat is het LUA-project precies? Let s use aqua is een vraaggestuurd project waarbij we sla op water telen. Een vaste retailklant van Fossa Eugenia kwam met de vraag om sla te leveren die vrij is van gewasbeschermingsmiddelen (GWB), vrij is van zand, die van goede kwaliteit is en die het hele jaar rond geleverd kan worden. Fossa Eugenia legde deze vraag van de retail neer bij Especia waarna wij kozen voor teelt op water. In 2011 gingen we op kleine schaal van start met dit project. Wat is de grootste uitdaging van telen op water? In 2011 startten we deze teelt op 400 m2, dat ging heel gemakkelijk. Maar, we weten dat opschalen problemen oplevert. Wat in het klein werkt, functioneert niet in het groot. Especia en onze automatiseringspartner Viscon zagen dit al aankomen. Daarom hebben we opgeschaald tot m2, en niet meteen naar een hele hectare. Een tweede uitdaging was het automatiseren van de teelt op water. Als je deze teeltmethode grootschalig oppakt, ondervind je problemen met de hoeveelheid personeel dat je nodig hebt. Geen enkel systeem op het gebied van deep floating is geautomatiseerd. Dat is de bottle neck. Wij leren van die kennis. Daarom hebben wij geïnvesteerd in het ontwikkelen en bouwen van een volledig geautomatiseerd systeem, van zaaien tot oogsten. de uitdaging van innoveren; je werkt in een gebied waar de kennis nog ontwikkeld moet worden Waar zijn jullie nu mee bezig? De techniek is ontwikkeld maar het teeltsysteem, daar hebben we nog wat vraagtekens bij. Binnen de tuinbouwsector heeft Especia naar mijn inzien de meeste kennis en ervaring op het gebied van telen op water. Daarom dienen we op zoek te gaan naar partijen buiten de sector, in de hoop dat zij ons verder kunnen helpen. Dat is ook een van de vele uitdagingen van innoveren; je werkt in een gebied waar de kennis nog ontwikkeld moet worden. è 26 27

15 Facts en figures De triosla van LUA bestaat uit drie slatypen: Lolla Bionda, Lolla Rossa, Eikenblad. Dit is traditioneel de triosla. Omdat wij vraaggestuurd produceren is dit wat wij telen. Alle slarassen die we telen op water komen oorspronkelijk uit de grond, ze zijn niet veredeld voor teelt op water. Het productieproces bij telen op water is waar mogelijk geoptimaliseerd: waaronder de teeltomstandigheden, grotere planten poten, de voeding en het vocht zijn optimaal, je hebt geen last van ziektes en er wordt geen gewasbescherming gebruikt. Traditioneel kun je 5 productierondes Wat is er zo uniek aan het LUA-project? Van oudsher is de samenwerking in de tuinbouwsector hoofdzakelijk horizontaal, dat wil zeggen met andere tuinders. De toekomst vraagt om verticale samenwerking; niet alleen met tuinders, Wat is het doel van het LUA-project? Het LUA-project heeft niet alleen als doel trio sla op water telen, we denken breder dan alleen planten verkopen. Het LUA-project heeft drie businessmodellen: Is het LUA-project noodzakelijk voor de toekomst van de tuinbouwsector? Ja, in mijn optiek kom je hier als sector niet onderuit. Wet- en regelgeving komt voort uit een maatschappelijke trend, anders verzint men die per jaar telen. Door sla te telen op water, halen we 13 rondes per jaar. Met de huidige triosla worden 260 kroppen sla per jaar per m2 gekweekt. maar ook met de retail, de consument en met 1. Sla produceren regels niet. Met telen op water verminder je het automatiseringsbedrijven, zoals Viscon. Het is be- 2. Hardware verkopen: zoals vijvers, machines, waterverbruik met 80%! En in 2027 moet de tuin- langrijk om van elkaar te leren, want alleen dan kun je innoveren. Daarnaast is LUA een vraaggestuurd project: wij produceren datgene waar de retail om vraagt. We gaan verder dan alleen sla kweken. We denken mee met onze klant, samen bespreken we waar drijvers en potjes. 3. Teeltconcept verkopen: de kennis over deze teeltmethode delen met anderen. De markt vraagt om een andere manier van produceren. Het is de trend om met minder meer te doen, en gezonder. Duurzaam produceren dus, bouwsector nagenoeg emissievrij zijn. Daarom is het belangrijk dat dit soort projecten aandacht krijgen. Nu! Al lijkt 2027 nog heel ver weg. Innoveren doe je niet van vandaag op morgen, het is een geleidelijk proces dat jaren in beslag neemt. Welke kant wil Especia hiermee op? Innoveren doe je niet van vandaag op morgen, het is een geleidelijk proces dat jaren in beslag neemt de consument behoefte aan heeft en daar probe- met minder waterverbruik, geen gewasbescher- We zijn gestart met sla, maar in de toekomst kun- ren we een passend product voor te ontwikkelen. mingsmiddelen, minder kunstmest en minder nen we alles op water telen. Het belangrijkste op Dit doen we bijvoorbeeld door mee te denken over energie. De consument vraagt hier om en de retail dit moment is het ontwikkelen van een robuust een effectieve en aantrekkelijke manier van presenteren in de supermarkt. We ontwikkelen verpakkingen, een aansprekende doos en eventueel speelt daarop in. Door te telen op water teeltsysteem. Als we dat bereikt hebben, zetten we de volgende stap. We willen niet alles tegelijk doen. Jaap van den Beukel business developer bij Especia, is verantwoordelijk een opvallende display. Zo bieden we toegevoegde voor ontwikkelingen van waarde ten opzichte van onze concurrent. innovaties waaronder de teelt op water 28 29

16 De toekomst is digitaal: Mijn Keukentuintje gaat voor 99% online De inmiddels grootste online leefstijlcampagne van Nederland rondom vers, Mijn Keukentuintje, is zo n 2 jaar onderweg. En op steeds meer plekken worden we herkend, opgepikt en zelfs actief benaderd. De boodschap houden én onderhouden van vers spreekt aan, en van moestuinieren als hype is al geen sprake meer. Urban Farming heet het, en het is een trend. De volgende stap die Fossa Eugenia gaat zetten om mee te kunnen blijven liften op deze trend is de bijna 100% focus op digitaal. Ons (MVO) doel blijft namelijk het contact met de consument. Die zit online. Die is digitaal. Ontwikkeling digitale kanalen Mobile First Heel Europa verversen We hadden al een website (onze bibliotheek, ons archief), we hebben al diverse social media zoals Facebook, Twitter en Pinterest (voor de interactie). En daarnaast is er ook een digitale nieuwsbrief en een webshop met cadeauartikelen. Daarentegen zijn we onze aanwezigheid op events, beurzen en markten bewust aan het inperken. We zien namelijk te weinig conversie zoals dat zo mooi heet, naar onze Concreet zullen we nog beter moeten inspringen op waar de consument nu al staat; Die leeft met z n mobiel in de hand. Dus onze site moet makkelijk te raadplegen worden op mobiele apparaten. Sterker nog. De vorm en presentatie is zelfs primair afgestemd op smartphone of tablet. Dat heet mobile first. De volgende stap is van digitale nieuwsbrief naar e-magazine. Waarin er veel meer Komen we Mijn Keukentuintje dan nooit meer tegen op de winkelvloer? De mogelijkheden van digitaal zorgen juist voor nog meer kansen. Van verpakking (offline) naar online; Scan de code en win of, Bij aankoop van product X maakt u kans op Tot slot, de strategische keuze voor online en digitaal maakt ook de internationale varianten Mein Küchengärtchen, My Little Kitchen Garden en Mon Mini Jardin haal- inspiratie inspiratie inspiratie! digitale kanalen. Daarvoor zijn de ontmoetingen te ruimte komt voor bewegend beeld en interactie. baar. Opdat we onze missie, samen met onze partners kort, vaak eenmalig en te veel stappen verwijderd Ook voor de (retail)partners van Fossa Eugenia. kunnen uitbreiden naar heel Europa verversen van online. Dat geld kunnen we dus beter stoppen in de verdere ontwikkeling van onze digitale kanalen waarbij we veel beter kunnen meten wat het rendement is en we vaker (ook actief) met consumenten in contact staan

17 De producten De telersgroep van Fossa Eugenia laat bij de zaadselectie voor de geteelde soorten altijd de smaak, vorm en het uiterlijk de doorslag geven. Milieuvriendelijke teeltmethoden en biologische gewasbescherming maken de kwaliteit van onze producten compleet. Zeker met de regelmatige beoordeling door experts en consumentenpanels. Smaak, vorm en uiterlijk 32 33

18 Compleet assortiment 34 35

19 De oogstkalender van Fossa Eugenia Jaarrond levering Fossa Eugenia levert het jaarrond diverse groenten. Niet alle groenten zijn altijd verkrijgbaar, want diverse telers kiezen er bewust voor om niet te belichten. Ook volle grond groenten zijn maar in een bepaald seizoen leverbaar. jan feb mrt apr mei juni juli aug sep okt nov dec opmerkingen Aardbeien kasaardbeien Andijvie Aubergines Boerenkool Courgette Chinese kool levering jaarrond IJsbergsla Knolselderie Kruiden Little Gem levering jaarrond diverse kruiden levering jaarrond levering jaarrond Paksoi Paprika Peen Prei levering jaarrond levering jaarrond Rabarber Sla (kas) levering jaarrond Snijbonen Trostomaten Venkel 36 37

20 Aardbeien De aardbei (Fragaria) is een geslacht uit de rozenfamilie (Rosaceae), dat vooral bekend is om zijn eetbare vruchten. Dit zijn schijnvruchten: de pitjes op de aardbei zijn feitelijk de echte vruchten. Al in de bronstijd werden wilde aardbeien gegeten, maar de Romeinen hebben de plant gecultiveerd. Na de val van het Romeinse Rijk raakte de plant uit de gratie. Vanaf de 14 e eeuw worden de planten in Nederlandse tuinen aangeplant, voornamelijk voor medicinaal gebruik. Aardbeien werken namelijk bloedreinigend, ze stimuleren de stofwisseling en ze hebben een goede werking op onze botten. Ook verlagen aardbeien de bloedspiegel, waardoor ze erg geschikt zijn voor mensen met diabetes. Doordat de vrucht laxerend en ontgiftend werkt, is het bovendien een ideale vrucht voor mensen met overgewicht. Vanaf de middeleeuwen werd de aardbei pas echt als lekkernij gezien. De vruchten waren in die tijd nog klein maar door kruising en veredeling ontstond de hedendaagse aardbei! De aardbeientelers Dings Aardbeien en Brookberries van Fossa Eugenia zijn toonaangevend op het gebied van innovatief en marktgericht produceren. Ze spelen zo optimaal mogelijk in op de wensen van hun klanten. Telers Dings Aardbeien B.V. Brookberries B.V. Tielen Groenteproducties 38 39

21 Andijvie Andijvie is een groene bladgroente met een licht bittere smaak. Krulandijvie of frisee is een variëteit met lichtgroene gekrulde bladeren. Deze variant is heel lekker en decoratief in salades. Andijvie kan gekookt of rauw gegeten kan worden. Eet de groente apart of als stamppot. Vooral het buitenste groene blad van andijvie is rijk aan vitamine A, vitamine C en mineralen. De gladde andijvie van Van Dijck Groenteproducties wordt vooral geteeld voor de verwerkingsmarkt. Het product wordt alleen of in combinatie met andere bladgewassen versneden en verpakt. Een gedeelte van de productie is voor de versmarkt. Het gemiddelde kropgewicht is rond 600 gram. Als extra kan ook gebleekte andijvie worden geleverd. De kroppen worden een aantal dagen voor de oogst afgedekt met witte plastic kappen. De bladeren onder de kap krijgen een gele kleur. Dit is speciaal voor de Franse markt, maar ook vanuit Nederland begint er vraag te komen. Tweemaal in de week wordt er geplant met een 4 rijige v.d. Beucken plantmachine. Na ongeveer 6 weken wordt er geoogst met behulp van een Tumoba Kangaroo Harvester. Voor de versmarkt 6 kg. per verpakking en voor de snijderij meestal 8 kg. per verpakking. In totaal wordt er 105 ha. gladde andijvie geteeld. De geteelde standaardrassen zijn Nuance, Seance en Allure van Enza Zaden. Teler Van Dijck Groenteproducties B.V

22 Aubergines De aubergine behoort, net als de tomaat, tot de nachtschadefamilie. Oorspronkelijk komt de aubergine uit Birma. Pas in de vijftiende eeuw leerden wij hem kennen in Europa. Net als andere groentesoorten, kent de aubergine verschillende varianten waarvan de vruchten in grootte en vorm kunnen verschillen. De plant wordt ook wel eierplant of eiervrucht genoemd, omdat wilde aubergines op kippeneieren lijken. In Nederland kennen we voornamelijk de donkerpaarse aubergines met wit vruchtvlees. Gezonde & sterke planten De auberginetelers van Fossa Eugenia richten hun aandacht op smaak, uiterlijk en houdbaarheid. Met speciale aandacht voor gelijkmatigheid en samenstelling van de vrucht, die zo weinig mogelijk stekels moet hebben. Aubergines met weinig stekels lopen namelijk minder kans op beschadigingen en dat leidt weer tot een betere kwaliteit en houdbaarheid. Alleen de beste soorten met een volle smaak en een gelijkmatige, fraai gevormde vrucht, worden uitgekozen voor de verkoop. Telers ABRA B.V. C.A.J. Veldhuyzen 42 43

23 Chinese kool Licht verteerbaar, calorie-arm: en gezond! Van oorsprong is Chinese kool afkomstig uit Oost-Azië. Het wordt ook wel Chinakool of pe-tsai genoemd. Al in de 18 e eeuw werd Chinese kool door missionarissen als een veel in China gebruikte groente gesignaleerd. Deze bladgroente heeft een ietwat zoete smaak. Het is een losse krop van langwerpige, gekrulde bladeren met een brede, sappige nerf. Chinese kool is licht verteerbaar, arm aan calorieën (16 kcal per 100 gram) en bevat veel vitamine C en calcium. Het heeft ook een hoog nitraatgehalte. De Chinese kool van Fossa Eugenia wordt door Van Dijck Groenteproducties in de vollegrond geteeld en geoogst met behulp van een Tumoba Kangaroo Harvester. Naast de Chinese kool teelt Van Dijck Groenteproducties ook boerenkool, spruiten en diverse andijviesoorten. Tielen Groenteproducties en J.S.P. Reijders telen ook Chinese kool naast een aantal andere groenten zoals courgette, koolrabi, rucola, snijselderij, spitskool en rabarber. Telers Van Dijck Groenteproducties B.V. Tielen Groenteproducties J.S.P. Reijnders 44 45

24 Courgette De courgette komt van oorsprong uit Midden-Amerika, uit het grensgebied van Mexico en Guatemala. Via Spanje zijn ze naar Europa gekomen en hier groeien ze ook uitstekend. Met name in de Italiaanse keuken (heerlijk bij pasta s) waren ze al snel niet meer weg te denken. Tegenwoordig zijn courgettes in vrijwel alle landen rond de Middellandse zee een onmiskenbaar ingrediënt voor vele beroemde gerechten. In Nederland worden ze al veertig jaar geteeld. De courgette is familie van onder andere de pompoen, de komkommer en de augurk. In Italië en Duitsland zijn de courgettes bekend onder de naam zucchini. In Amerika noemt men deze vruchtgroente squash. De courgette is een langwerpige vruchtgroente met een lengte van tussen de 10 en 25 centimeter. De groente is familie van de komkommer en heeft een zachte, neutrale smaak. De courgette is het lekkerst als die nog klein en maximaal 30 cm (350 gram) lang is. In Nederland wordt vanaf 7 cm (50 gram) lengte geoogst. Een courgette heeft geen uitgesproken smaak van zichzelf, die moet vooral komen van de andere ingrediënten in een courgetterecept. De courgettes van de telers van Fossa Eugenia groeien in de volle grond. Bio Brothers teelt biologische courgette. Teler Bio Brothers Tielen Groenteproducties J.S.P. Reijnders 46 47

25 Kruiden Smaakmakers in de keuken Verse kruiden zijn niet alleen een trendproduct, ze nemen ook een steeds belangrijkere plek in op de schappen van de detailhandel. Kruiden zijn de beslissende ingrediënten in culinaire meesterwerken en bovendien een verrijking voor de tuin. De aromatische kruiden van Fossa Eugenia kunnen eenvoudig vanuit de tuin in de keuken worden verwerkt in smakelijke gerechten. Elke dag een nieuwe en verrassende toepassing. Het kruidenassortiment van Fossa Eugenia is enorm. Alle kruiden voldoen aan de strengste normen voor kwaliteit en uniformiteit en zijn leverbaar in grote hoeveelheden en diverse verpakkingen. Especia B.V. levert kruiden in pot, Vitacress Real levert gesneden kruiden. kruiden in pot Basilicum Dille Peterselie Dragon Kervel Koriander Lavas (Maggi) Marjoraan Citroenmelisse Munt Oregano Rozemarijn Rucola Salie Tijm Bieslook gesneden kruiden Munt Kervel Rozemarijn Basilicum Tijm Salie Peterselie Dille Krul Peterselie Oregano Selderij Bieslook Koriander Telers Especia B.V. Vitacress Real B.V 48 49

26 Paprika s De paprika is officieel een eenjarig vruchtgewas dat oorspronkelijk afkomstig is uit Midden en Zuid- Amerika. De naam paprika is afkomstig uit het Hongaars waar het pepertje betekent. Paprika is een zoete variant van de peper. We kennen ze in verschillende vormen en kleuren. Zo heb je langwerpige en ronde paprika s, in de kleuren geel, groen, rood en oranje. Alle paprikasoorten worden eerst groen voordat ze hun uiteindelijke kleur krijgen. Alle groene paprika s zijn overigens wel gewoon eetbaar. Zodra ze rijp worden en van kleur veranderen, verandert ook de smaak. Rode en gele paprika s zijn bijvoorbeeld zoet van smaak, terwijl de groene paprika een meer bittere smaak heeft. Kleurrijke vitamines Het paprika-assortiment van Fossa Eugenia kent de kleuren rood, geel, groen en wit. Bij de teelt en de selectie van de soorten concentreren de telers zich op eigenschappen als smaak, kwaliteit en houdbaarheid. Telers Reefresh Kwekerijen B.V

27 Peen Kwaliteit en versheid De peen is in Nederland een heel bekende groente. Sterker nog, we hebben veel verschillende variaties. We kennen de busselwortelen, oftewel bospenen, de losse wortelen, oftewel de waspenen en de winterwortelen, ook wel breekpenen genoemd. Bospenen kun je vaak al in het voorjaar oogsten. Waspenen eet je meestal in de zomer en de winterwortelen, de naam zegt het al, kun je in het najaar oogsten. Ben je liefhebber van een iets kleiner soort? Dan zijn er de Parijse worteltjes, ze hebben de vorm van radijsjes. Wortelen zijn dus het hele jaar door verkrijgbaar in de winkel. Bij Fossa Eugenia wordt peen op een economische en milieuvriendelijke manier geteeld. Vandaar dat alle bedrijven GLOBALG.A.P. en TUV/ISO gecertificeerd zijn. Door een bundeling van ervaring en kennis voldoet de peen aan alle eisen die de klant stelt. s morgens geoogst, gewassen, gesorteerd s middags geleverd morgen in de winkel Telers Mts. Baetsen Mts. Coenen Mts. In t Zandt-Janssen 52 53

28 Prei Prei, ook wel look genoemd, hoort net als uien en knoflook tot de gezonde gewassen. De intense smaak en het scherpe aroma leveren het indringende bewijs van hun onderlinge verwantschap. Prei is op velerlei manieren te gebruiken, in iedere keuken. Als pangroente, in salades, in pasta s of rijstgerechten en natuurlijk in de soep. Gezond en lekker! De preitelers van Fossa Eugenia doen de grootst mogelijke moeite om de gezonde eigenschappen van hun producten te optimaliseren. Bijvoorbeeld door het uitproberen van nieuwe soorten, door te testen met smaakpanels. Ook de snelheid waarmee het product in de schappen beland, bepaalt de kwaliteit. De prei wordt vanzelfsprekend direct na de oogst bij de producent gekoeld. Naar wens kan de prei met of zonder pluim worden geleverd. Telers Mts. Arts Tenway B.V. Peelland Agro B.V. Mts. Willemssen Van Gennip VOF 54 55

29 Rabarber Heerlijk friszuur van smaak Rabarber (Rheum) is familie van de duizendknopige en vindt zijn oorsprong in China en Tibet, waar hij nog steeds in het wild groeit. Rabarber wordt op verschillende wijzen geteeld. Er is een vervroegdeen een natuurteelt en de twee hoofdrassen zijn de Goliath en de Frambozen Rood. De eerste is een groenkokend enigzins zure soort waarbij men veel suiker moet toevoegen voor een goede smaak, de tweede is een roodkokend soort die zoeter is. Rabarber wordt tot de groenten gerekend, maar behoort gevoelsmatig toch meer tot het fruit. Dit gewas is namelijk prima te verwerken tot jam, compote, siroop of andere zoete nagerechten. Het kenmerkt zich door een heerlijk frisse smaak. Telers Mts. Koks-Verijdt (gastlid) Tielen Groenteproducties 56 57

30 IJsbergsla / Kropsla Knapperige ijsbergsla en malse kropsla Sla is een geslacht van bladgroenten en is afkomstig uit het gebied van de Middellandse Zee. Er zijn veel verschillende typen sla. Typen die een krop vormen en typen die dat niet doen. In Nederland is vooral de kropsla erg bekend. Het slablad kan wel of geen anthocyaan bevatten, waardoor zowel rode als groene slatypes bestaan. Tegenwoordig wordt sla rauw gegeten, maar in de Romeinse tijd werd sla gekookt, omdat hij nog niet mals genoeg was. In de westerse keuken heeft sla een belangrijke plaats ingenomen. De IJsbergsla heeft een frisgroene kleur, een knapperige bite, lange houdbaarheid en de frisse smaak. IJsbergsla kan niet alleen worden gebruikt als salade of garnituur, maar ook als soepgroente en om te stoven of te smoren! Kropsla is mals en zacht van smaak. Met het oog op het behoud van alle goede eigenschappen teelt Fossa Eugenia met de grootst mogelijke zorg, goed verpakt in folie, direct bij de teler gekoeld en nog dezelfde dag aangeboden. Grootschalige aanbouw & moderne oogsttechnieken Telers Eldorado Agro B.V. Houwen Groenten B.V. Mts. Verthé (Glas) Van Dijck Groenteproducties B.V

31 Tomaten Natuurlijk gerijpt voor de consument Sinds de tweede helft van de jaren 90 heeft de Nederlandse tomatenteelt een revolutie doorgemaakt. Een moderne manier van telen op grote arealen, biologische gewasbescherming en vooral een grote hoeveelheid nieuwe, hoogwaardige variëteiten. De trostomaat geldt nog steeds als het paradepaardje van deze revolutie, vooral die van Fossa Eugenia: een revolutie van de tomatensmaak. Doorslaggevend voor de selectie van geteelde soorten is niet de opbrengst per meter, maar vooral de zogeheten interne waarde. De trostomaten van Fossa Eugenia hebben een mooie donkerrode kleur en een uitgebalanceerde zoet/zuur-verhouding. Bovendien zijn ze stevig en sappig en hebben ze een aanmerkelijk harder en daardoor minder taai vel. Vanwege de volle smaak is de trostomaat zeer geschikt als hoofdbestanddeel van salades en als broodbeleg. Ook als tussendoortje of in warme gerechten is de trostomaat niet meer weg te denken. Telers Trostomatenkwekerij Geurts Bato B.V. G.P.H. Lücker 60 61

32 Spinazie Spinazie is een veelzijdige groente die je rauw in salades kunt verwerken of heerlijk kunt wokken, koken of stoven met wat boter. Het woord spinazie is afkomstig van het Perzische woord Esfenaj. Spinazie groeit over de gehele wereld met uitzondering van de tropische gebieden. Hoewel spinazie al eeuwen geteeld werd in China bereikte de plant Europa pas in de twaalfde eeuw met de komst van de Moren in Spanje. In de 16e eeuw was spinazie nog een nieuwigheid in Italië, maar wel al ingeburgerd in Engeland. Het eerste gebruik bleef beperkt tot laxeermiddel. Het laxeereffect is te danken aan het hoge oxaalzuurgehalte. Fossa Eugenia teler Van Dijck Groenteproducties oogst van begin april tot eind november spinazie. Na de oogst wordt de spinazie direct gewassen, teruggedroogd en verpakt. Verser kan niet. Indien gewenst is ongewassen spinazie ook beschikbaar. Teler Van Dijck Groenteproducties B.V. Tielen Groenteproducties 62 63

33 Venkel Venkel komt oorspronkelijk uit Azië en is via de handel naar Europa gekomen. Pas sinds 1979 wordt venkel ook in Nederland geteeld. Het gewas behoort officieel tot de schermbloemenfamilie en staat bekend om zijn anijsachtige smaak. Venkel wordt gezien als groente én als kruid. De takken en bladeren vallen meestal onder het kruidensoort en de knol wordt gebruikt als groente. Venkel is een zeer gezonde groente met weinig calorieën en ook volkomen vetvrij. Het is bovendien een goede bron van mineralen. Venkel bevordert de spijsvertering het gaat de vorming van darmgassen tegen en helpt tegen een opgeblazen gevoel. Steeds meer raakt venkel populair als ingrediënt van moderne gerechten. Je kunt er simpelweg niet meer omheen. De venkelteler van Fossa Eugenia - Litjens Venkel heeft in 2010 de minivenkel geïntroduceerd. Deze kleinere variant smaakt iets zoeter en aromatische dan de authentieke venkel. Teler Litjens Venkel 64 65

34 66 67

35