Extra ster-tijd. Een intensieve aanpak maakt het verschil. Wat is extra ster-tijd? Voor wie is de extra ster-tijd bedoeld? Inhoud extra ster-tijd

Transcriptie

1 Extra ster-tijd Een intensieve aanpak maakt het verschil Ingrid van Loosbroek Al vanaf kern start wordt extra ster-tijd beschreven in de handleiding. In dit artikel gaan we nader in op deze extra ster-tijd en is te lezen hoe u op een effectieve manier met de extra ster-tijd kunt omgaan. Wat is extra ster-tijd? Het maan-niveau werkt aan de beheersing van de doelen van groep 3 (leerjaar 1 in Vlaanderen). Binnen dit niveau hanteren we twee aanpakken: de maan-aanpak en de ster-aanpak. Leerlingen van de ster-aanpak hebben meer instructie en begeleide inoefening nodig om de doelen van het maan-niveau te behalen. Binnen het directe instructiemodel, waar kinderen op een actieve manier betrokken zijn, krijgt dit gestalte in de lesfase verlengde instructie en valt het onder de reguliere onderwijstijd van taal en lezen. Veilig leren lezen volgt het advies van de PO-raad voor de omvang van de reguliere lestijd. De basisles, het basiskwartier en de integratieles komen dagelijks terug en vormen samen deze reguliere onderwijstijd. Daarnaast biedt Veilig leren lezen extra ster-tijd. Deze extra ster-tijd is een extra instructie- en oefenkwartier per dag, afgestemd op de onderwijsbehoefte van kinderen die dreigen uit te vallen. Dit sluit aan bij het protocol Ernstige leesproblemen en dyslexie dat adviseert om de leertijd van risicolezers uit te breiden met minimaal één uur per week, verspreid over meerdere momenten. Het is bewezen dat risicolezers baat hebben bij intensivering van de aanpak naast de reguliere onderwijstijd voor taal en lezen. Vroegtijdige interventie kan veel problemen voorkomen. Inhoud extra ster-tijd De extra ster-tijd is vanaf kern start uitgeschreven voor technisch lezen, spelling en woordenschat. Iedere ster-tijd omvat een kwartier. Vanaf kern 1 zijn dagelijks twee extra ster-tijdmomenten beschreven: technisch lezen of spelling; woordenschat. Voor wie is de extra ster-tijd bedoeld? Allereerst is het belangrijk om op grond van observaties en toetsen te signaleren welke kinderen in aanmerking komen voor intensivering van het onderwijsaanbod technisch lezen, spelling of woordenschat. Door de ontwikkeling goed in kaart te brengen, is het inzicht in wat kinderen nodig hebben optimaal. Het kernplan is een uitstekend hulpmiddel om het onderwijs voor de komende tijd te plannen. Per kern biedt het plan aandachtspunten en handelingstips voor de ster-aanpak voor elk van de genoemde vakgebieden. Afhankelijk van de onderwijsbehoefte van kinderen kiest u voor een extra ster-tijd technisch lezen, spelling en/of woordenschat. Het groepje kinderen van de extra ster-aanpak hoeft dus geen vast groepje te zijn voor alle ster-tijden. Een kind dat baat heeft bij intensivering van de woordenschat, heeft niet zonder meer extra onderwijstijd voor lezen nodig. Houd dus goed voor ogen welke kinderen welke extra ster-tijd nodig hebben. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 1 van 6

2 Criteria kern start In kern start zijn gegevens van het vorige schooljaar van belang om te weten welke kinderen behoefte hebben aan de extra ster-aanpak. Voor de extra stertijd technisch lezen en spelling zijn belangrijke criteria: Wie kent nauwelijks een letter, ondanks aandacht hiervoor in de vorige groep? Wie heeft moeite met het auditief analyseren van mkm-woorden? Voor de extra ster-tijd woordenschat is uiteraard de woordenschat van de kinderen leidend. Criteria kern 1 In kern 1 zijn belangrijke criteria voor de extra ster-tijd technisch lezen en spelling: Wie beheerst de aangeleerde letters niet? Wie heeft moeite om met de aangeleerde letters woorden te lezen? Wie komt niet tot synthese? Wie heeft moeite met het auditief analyseren van mkm-woorden? sterke opbouw in de leerlijn woordenschat en de automatiseerlijn technisch lezen en spelling. Risicolezers profiteren hiervan optimaal mits ze voldoende oefentijd krijgen. Een voorbeeld: Na afloop van de basisles en het basiskwartier concludeert u dat bepaalde leerlingen van de ster-aanpak de pagina uit Veilig & vlot met de afbeeldingen krul (goed) en klokje (vlot) nog niet goed en vlot kunnen lezen. Het is verstandig om de extra ster-tijd technisch lezen hiervoor te benutten en aan de slag te gaan met voor-koor en zelf lezen. Om variatie in de oefenvormen aan te brengen zijn oefenvarianten beschreven (Oefenvarianten Veilig & vlot), te vinden in digiregie/lesgeven/extra materiaal. Het advies is om risicolezers na iedere kern te toetsen zodat u de ontwikkeling op de voet kunt volgen en goed onderwijsaanbod kunt plannen. Planning extra ster-tijd Plan extra ster-tijden op het weekrooster en in het kernplan. Bedenk dat deze extra ster-tijd buiten de reguliere lestijden gepland moet worden. Zorg voor een goede inhoudelijke afstemming indien een andere leerkracht de extra ster-tijd begeleidt. Omdat het cruciaal is dat kinderen eenzelfde strategie aangereikt krijgen en de leerkracht op de hoogte is van de vorderingen, heeft het de voorkeur dat u zelf de extra ster-tijd begeleidt. Houd het groepje van de extra ster-aanpak klein (bij technisch lezen en spelling maximaal 4 kinderen, bij woordenschat maximaal 6 kinderen), zodat voldoende interactie plaatsvindt. Flexibel omgaan met beschrijvingen Ga flexibel om met de beschrijvingen van de extra ster-tijd. Het is belangrijk om het onderwijs optimaal af te stemmen op de leerbehoeften van de kinderen. Beschouw de beschrijvingen van de extra ster-tijd daarom als een bronnenboek waaruit geput kan worden en neem de vrijheid om dit naar eigen inzicht aan te passen, afhankelijk van datgene wat u in de reguliere les hebt waargenomen. Veilig leren lezen heeft een vernieuwde didactiek met een Aandachtspunten extra ster-tijd technisch lezen en spelling Leerkracht als model Als kinderen nog veel spellend lezen, is het van belang dat in de extra ster-tijd zoemend voor-koor-zelf wordt gelezen. Kinderen moeten horen en zien hoe u het aanpakt, zodat ze de strategie kunnen overnemen. Let erop dat voldoende woorden achter elkaar worden voorgelezen zodat kinderen woorden echt zelf lezen en ze niet oproepen vanuit hun auditieve geheugen. Meer informatie hierover staat in het artikel Zoemend lezen. Leest het kind voldoende? Behalve luisteren hoe u het lezen voordoet, moeten risicolezers vooral ook veel zelf hardop lezen tijdens de extra ster-tijd, zodat u hoort hoe het kind leest en directe ondersteuning kunt bieden. Ook hiervoor staan veel tips in het artikel Zoemend lezen. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 2 van 6

3 Kijk kritisch naar de effectieve leestijd. Extra werkbladen inzetten in extra oefentijd is minder effectief voor de automatisering van het lezen dan insteken op voor-koor-zelf - lezen onder uw begeleiding. Motivatie Het is belangrijk dat het kind gemotiveerd blijft om te lezen. Door intensieve begeleiding te geven, voorkomt u dat kinderen een te grote achterstand oplopen in hun technische leesvaardigheid. Het gevoel bekwaam te zijn, komt de motivatie ten goede. Daarnaast kan het motiverend werken dat een kind een tekst, die het goed heeft geoefend, mag voorlezen in de klas of aan een kleuter. Zorg ervoor dat het kind tijdens de integratielessen lezen kan lezen in verschillende soorten leesboekjes. De aanvullende leesseries bieden een schat aan boeken waaruit het kind zelf een keuze kan maken. Rubriceerdictee in combinatie met woordkaartjes. Aangezien technisch lezen en spelling elkaar positief beïnvloeden, is het rubriceerdictee in combinatie met woordkaartjes een krachtige oefenvorm: de koppeling tussen lezen en spelling is dan nog sterker aanwezig. Maak woordkaartjes van de drie typen woorden. Een kind wijst de goede kolom aan bij het horen van een woord. Het woordkaartje wordt in de kolom gelegd. Na afloop leest het kind de woorden per kolom. De woordkaartjes worden door elkaar geschud en het kind leest de woordkaartjes opnieuw, maar nu door elkaar. Hierna volgt het dictee. Na afloop van het dictee worden de geschreven woorden nog een keer gelezen. Voor de letters b, ui en ei zijn steunkaarten ontworpen. In het artikel Steunkaarten is deze aanpak verder beschreven. Enkele tips bij hardnekkige letterfouten Maak een kopie van een pagina van Veilig & vlot en laat het kind de woorden met de doelletter markeren. Voordat de hele pagina van Veilig & vlot wordt gelezen, is het goed om eerst de gemarkeerde woorden te lezen. Extra tips voor de aanvankelijke fase Ondanks het zoemend voor-koor -lezen zullen er aanvankelijk kinderen zijn, die deze strategie nog niet zelfstandig kunnen overnemen. Wees hier niet ongerust over: het is een heel natuurlijk proces dat kinderen spellend of gedeeltelijk spellend lezen. Het doel van het zoemend voor-koor -lezen is om kinderen te stimuleren geleidelijk aan meer synthese toe te passen. Indien een kind een woord deels zoemend en deels spellend leest (bijv. r-aaaaam) is het belangrijk dat het kind het woord nog een keer leest zodat het woord verklankt wordt met volledige synthese (rraaaam of raam). Als het woord volledig zoemend is gelezen, hoeft het woord hierna niet meer herhaald te worden. Het is immers al gelezen in volledige synthese. Rubriceerdictee. We nemen als voorbeeld een kind dat de letters m en n verwisselt. Maak een tabel met drie kolommen: boven de eerste kolom staat m, boven de middelste kolom niets en boven de derde kolom n. Dicteer drie typen woorden: woorden met m, woorden zonder m en zonder n en woorden met een n. Het kind hanteert het stappenplan spelling en schrijft de woorden in de goede kolom. Na afloop leest het de woorden. Dit kan uiteraard ook met een groepje kinderen. Zoals in het artikel Zoemend lezen is vermeld, is het van belang om het spellend lezen niet af te keuren. Kinderen mogen niet het gevoel krijgen dat ze het niet goed doen. Dit is niet goed voor hun zelfvertrouwen en motivatie. Zorg voor een positieve benadering waarin veel ruimte is voor complimenten. Geef een compliment als het kind bijvoorbeeld Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 3 van 6

4 de woorden goed aanwijst en goed meedoet met het zoemend voor-koor -lezen maar ook als het kind de middelste en laatste letter al zoemend aan elkaar kan zeggen, maar de eerste letter nog niet zoemend aan de middelste letter kan verbinden. Kan een kind de letters goed benoemen maar komt het nog niet tot synthese? Prijs het kind dat het de letters kent en help vervolgens met de synthese. Steunkaart Leesstrategieën Op de steunkaart Leesstrategieën (digiregie/lesgeven/extra materiaal) staan de verschillende leesstrategieën afgebeeld. Het geeft de kinderen inzicht in de verschillende manieren van lezen zonder er een oordeel over te vellen. Tegen de kinderen kan in de eerste kernen bijvoorbeeld gezegd worden: Bij voor- en koor -lezen, lezen we zoemend. Als je zelf leest en het lukt niet meteen zoemend is het helemaal niet erg om eerst de losse letters te zeggen. Het is al heel knap wanneer je zelf een woord kunt lezen! Vanaf kern 3 of 4 kan deze steunkaart ook ingezet worden tijdens het lezen in de extra ster-tijd. Na het lezen van een woord mag het kind het woord achter het goede plaatje leggen, corresponderend met de gebruikte leesstrategie. Hierna kunt u samen met de kinderen de woorden die spellend worden gelezen, zoemend voor-koor-zelf lezen. Letterkennis Een voorwaarde om te kunnen lezen, is dat kinderen de letters kennen. Als het kind de aangeleerde letters niet beheerst, is het van groot belang om vanaf de start de letterkennis flink te oefenen. Dit kan via de Leerkrachtassistent met de modules Letters oefenen en Letters flitsen. Daarnaast kunt u het letterbord en de losse letterkaartjes gebruiken. Tijdens de verlengde instructie of extra ster-tijd is het van belang de letters die niet goed beheerst worden opnieuw alzijdig te verkennen via luisteren, kijken, voelen van de articulatie en ordenen. Laat de klank en de daaraan gekoppelde letter leven en pas deze stappen toe tijdens het oefenen met de losse letterkaartjes en het letterbord. Vraag bij luisteren bijvoorbeeld door waar je de klank hoort (vooraan/ achteraan/midden), leg de aandacht op wat je voelt bij de klank (articulatie) en ontdek bij welke familie de letter hoort. Ontdekt het kind het onderscheid tussen korte, lange en tweetekenklinkers? De articulatiebeschrijvingen van alle letters in één overzicht kunt u vinden in digiregie/lesgeven/extra materiaal. Indien de letterkaartjes verspreid op de tafel liggen maar uiteraard wel zo dat alle kinderen de goede lettervorm zien kan de spelvorm Ik ben de juf/ meester ingezet worden. Een kind noemt een klank, een ander kind mag de corresponderende letter pakken. Het kind dat voor leerkracht speelt mag zeggen of het goed of fout is. Als de letterbordkaartjes worden gebruikt, mag het kaartje bij de goede familie geplaatst worden. Na afloop kunnen de letters in de families herhaald worden. Herhaal de letters het liefst meerdere malen op een dag met kinderen die veel moeite hebben met teken-klankkoppeling. Indien een kind zelfstandig een woord moet lezen en de letterkennis nog niet volledig geautomatiseerd is, laat u het benoemen van de letters door het kind voorafgaan aan het zoemend lezen of geeft u het kind eerst tijd om naar de letters te kijken. Een kind noemt de letters maar komt niet tot synthese Het is uiterst zinvol om direct na het flitsen van de letters, enkele analyse- en syntheseoefeningen met deze letters en klanken te doen. Het is goed om te starten met een analyseoefening die wordt gevolgd door een leesoefening. Spelling en technisch lezen ondersteunen elkaar immers. Voorbeeld: Noem het woord mis (zonder het te laten zien), kinderen zeggen het na en analyseren de klanken m/i/s. Hierna wordt het woord gemaakt met de letters. Als u met een groter groepje werkt, kunnen alle kinderen het woord maken met de magnetische letterdoos. Het woord wordt nu gelezen. Het is handig om met leesstroken te werken waarop de woorden staan, die u gaat gebruiken. Deze leesstroken zijn te downloaden via digiregie/lesgeven/ extra materiaal. U kunt een strook van een plastic map (doorzichtig of licht getint) gebruiken om het zoemend lezen visueel te ondersteunen. Deze plastic schuif ligt op alle letters, behalve de eerste letter. Zet je mond klaar en zoemen maar. De schuif wordt van links naar rechts verplaatst: mmmiiis. Qua opbouw is het goed om te starten met woorden die uit twee letters bestaan. Als het lukt om deze woorden te zoemen, komen woorden van drie letters aan bod. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 4 van 6

5 Nadat u een vijftal woorden met de kinderen op deze wijze hebt doorgenomen, is het aan te raden deze woorden opnieuw, in een steeds wisselende volgorde, zoemend te lezen met de schuif. Afhankelijk van het niveau van de kinderen kunt u zoemend voor-koorzelf per woord te werk gaan (om zeker succes te hebben) of om de beurt een kind zelfstandig laten lezen. Stimuleer andere kinderen door hen te laten ontdekken of het kind dat aan de beurt is de eerste letter direct zoemt. Geef veel complimenten en laat de kinderen elkaar complimenten geven! Voor kinderen die moeilijkheden ervaren met deze stappen kunt u starten met woorden die goed te zoemen zijn (bijv. waar de letter k of p achteraan staat en niet vooraan, en de andere letters van kern start i-m-s en aa-r-e-v van kern 1). Nadat u hebt geoefend met de letters k en p achteraan, oefent u woorden die beginnen met deze letters. U kunt ze op zich niet lang aanhouden maar u kunt wel de uitspraak vertragen. Daar gaat het bij het zoemend lezen om. Zet de mond klaar voor de eerste letter, bekijk de tweede letter en zoemen maar. Een kind kan de woorden die intensief geoefend zijn, eventueel in een woordendoosje doen en deze vaker herhalen zodat het steeds beter gaat. De inhoud van het doosje kan groeien. Een kind komt niet tot auditieve analyse Een goede tussenstap is om het woord eerst te zoemen zodat de klanken beter hoorbaar zijn. Wanneer kinderen het woord zelf zoemend zeggen, en dus vertraagd uitspreken, bevordert dit hun natuurlijk klankbewustzijn. Zo voelen en horen ze makkelijker welke klanken in het woord zitten (bijv. aaaapp). Nadat het woord zoemend is gezegd en de klanken ontdekt zijn, hakt het kind het woord in klanken. Ondersteun de klanken na het hakken steeds met letters (bijv. van het letterbord of de letterdoos) omdat de afzonderlijke letters symboliseren om hoeveel klanken het gaat. Klanken zijn immers bij het uitspreken van een woord niet als aparte stukjes hoorbaar. Start met woorden die uit twee klanken bestaan en bouw dit op naar woorden die uit drie klanken bestaan. Wanneer u werkt met de klanken p, t, k is het belangrijk deze eerst achteraan te laten ontdekken en dan pas vooraan. Wanneer kinderen moeite hebben met een mkmwoord als raam, kunt u de analyse opbouwen door het kind via zoemend zeggen eerst de klanken te laten ontdekken in het km-stukje: Welke klanken hoor je in aam?. Vervolgens in het mk-stukje: Welke klanken hoor je in raa? Nu gaan we opnieuw goed luisteren naar raam. Zoem het woord en hak het maar. Vaak is het zo dat kinderen wel gedeeltelijk klanken kunnen benoemen in een woord maar niet allemaal. Zo kan het voorkomen dat ze bij het woord raak aangeven dat ze de klanken raa en k horen na het nazeggen en zoemen. Een lege hakstrook met hetzelfde aantal vakjes als het aantal klanken in een woord is een goed hulpmiddel (digiregie/lesgeven/ extra materiaal). U gaat dan als volgt te werk. Heel goed, -k hoor je achteraan. Laat tegelijkertijd de letter zien en leg deze in het laatste vakje van een lege hakstrook met drie vakjes. En welke klanken hoor je in rraaaa? Luister eens goed mee en zoem maar mee: rrrraaaaa. Bij rrr wijst u het eerst vakje aan en bij aaaa is de vinger naar het tweede vakje geschoven. Als het kind na herhaaldelijk zoemen nog steeds niet tot de afzonderlijke klanken komt, modelt u en ondersteunt u tegelijk met de letters. Andere zinvolle activiteiten Herhaal via de Leerkrachtassistent de module Zoekwoorden maken en laat de kinderen actief meedoen met de magnetische letterdoos. Na afloop leest u deze woorden zoemend voor-koor en laat u de woorden enkele malen zelfstandig lezen. Leesblad van de week: herhaald lezen van een automatiseerpagina uit Veilig & vlot (met klok en krul): hierin zijn woorden opgenomen t/m één kern terug. Deze pagina laat u herhaald oefenen met een leesmaatje en als het kan ook thuis. Hiervoor kan het Registratieblad zelf oefenen met Veilig & vlot gebruikt worden. Om variatie in oefenvormen aan te brengen kunt u putten uit Oefenvarianten Veilig & vlot. Deze zijn beide te vinden in digiregie/lesgeven/extra materiaal. Het kind doet een succeservaring op omdat het steeds beter zal gaan. Misschien vindt het kind het wel motiverend om de geoefende pagina voor te lezen aan de groep of aan een kleuter? Herhaalpagina (dobbelsteen met 1 stip) en basispagina (dobbelsteen met 2 stippen) van Veilig gespeld, onder begeleiding van de leerkracht. Denk Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 5 van 6

6 aan het stappenplan spelling. Na afloop worden alle woorden nog een keer zoemend voor-koor gelezen. Wie kan het zelf? Extra oefenen met de leerlingsoftware in de Speeltuin, met technisch lezen en spelling, is aan te bevelen. Zowel op school en, als er sprake is van een thuisabonnement, ook thuis. Aandachtspunten extra ster-tijd woordenschat Vaak zijn de extra ster-tijden een extra herhaling van woorden die in de integratielessen aan de orde zijn geweest. Herhaling is immers ook bij woordenschat de beste remedie. Soms wordt gekozen voor woorden die wel in de software maar niet in de woordenschatlessen aan de orde komen. Naast de extra ster-tijd is het aan te bevelen om kinderen met een beperkte woordenschat zeer regelmatig met de oefensoftware woordenschat te laten werken. Veel taalzwakke kinderen in de groep? Juist voor groepen waarin veel kinderen zitten met een andere taalachtergrond of een taalzwakke thuissituatie kunt u ervoor kiezen om de suggesties van de extra ster-tijd uit te voeren met de hele groep. In de adviezen van de POraad wat betreft lestijden voor taal wordt immers de suggestie gegeven om de reguliere lestijd voor deze kinderen uit te breiden met een uur extra per week. Dat kan met een klein groepje, maar kan natuurlijk ook met de hele groep. De suggesties bij de extra ster-tijd zijn dan uitstekend bruikbaar, net als de module Woordenhulp van de Leerkrachtassistent. In deze module is een directe koppeling gemaakt met de resultaten van de oefensoftware woordenschat waardoor u direct, in woord en beeld, gericht kunt oefenen met woorden die minder goed gekend zijn. Afstemming met ouders De intensieve aanpak kan nog verder worden geïntensiveerd door ouders er bewust bij te betrekken. Betrokken ouders leveren een positieve bijdrage in de ontwikkeling van hun kind. Hoe vaker een risicolezer leest, hoe beter dit nu eenmaal is. In Digiregie is het registratieformulier Zelf oefenen met Veilig & vlot te vinden. Dit hulpmiddel voor herhaald lezen slaat een brug tussen school en thuis en kan de leesmotivatie verhogen. Kinderen kunnen bijvoorbeeld vijf keer registreren aan wie ze een pagina uit Veilig & vlot hebben voorgelezen en het ingevulde formulier aan de leerkracht laten zien. Ook is het belangrijk dat de ouders weten hoe ze hun kind kunnen begeleiden tijdens het lezen: zoemend lezen in plaats van hakken en plakken. Naast Veilig & vlot is het lekker lezen in andere leesboekjes uiteraard van groot belang voor het leesplezier. Varieer in soorten boeken en laat het kind vooral zelf een boek kiezen. Indien de thuissoftware beschikbaar is, is dit natuurlijk ook een zeer stimulerende leeromgeving voor het kind. In de thuissoftware zijn de leerlijnen technisch lezen, spelling, begrijpend lezen en woordenschat verwerkt. Als een kind zelf gaat lezen, stop dan niet met voorlezen uit een voorleesboek. Voorlezen is voor ieder kind goed om het begrijpend luisteren te ontwikkelen. Dit heeft weer een positieve invloed op het begrijpend lezen. Voor kinderen met een beperkte woordenschat is het voorlezen extra belangrijk en is het goed om ouders dit te adviseren. De module Woordenschat van de thuissoftware kan ook een goede oefening zijn voor ouders die problemen hebben met de Nederlandse taal. Stimuleer deze ouders om dit thuis samen met hun kind te doen. Veilig leren lezen Digiregie Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 6 van 6