Overleg samenwerking Praxis P - Code 31/01/2013

Transcriptie

1 ADHD: EEN STOORNIS IN ONTWIKKELING Dieter Baeyens Code, Thomas More Antwerpen FPPW, KU Leuven ADHD ADHD (DSM-IV TR; APA, 2000) Attention Deficit/Hyperactivity Disorder Aandachtstekortstoornis met Hyperactiviteit Hyperkinetische stoornis (ICD-10; WHO, 1992) ADHD HD 2 1

2 ADHD A) Stabiliteitscriterium: zes (of meer) van de inattentiviteit of hyperactiviteit/impulsiviteit symptomen van aandachtstekort zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau Aandachtsproblemen Hyperactiviteit & Impulsiviteit 3 ADHD B) Aanvangscriterium: enkele symptomen die beperkingen veroorzaken waren voor het zevende jaar aanwezig C) Pervasiviteitscriterium: enkele beperkingen uit de groep symptomen zijn aanwezig op twee of meer terreinen (bv. op school/werk en thuis). Klachten dienen dus inherent aan de persoon te zijn en niet reactief op bijvoorbeeld de gedragsaanpak van een leerkracht. D) Beperkingscriterium: er moeten duidelijke aanwijzingen van significante beperkingen zijn in het sociale, school- of beroepsmatige functioneren E) Exclusiviteitscriterium: de symptomen zijn primair toe te schrijven aan ADHD en niet aan bv. ASS 4 2

3 ADHD, RESULTAAT VAN ONZE WESTERSE CULTUUR? Canada % Nederland 1.3% Duitsland 4.2% China 6-9% Mexico 5% Brazilië 5.8% India 5-12% Wereldwijde prevalentie varieert tussen 1.3% en 12% gemiddelde 5.29% Australië 3.4% N-Zeeland 2-6.7% 5 Polanczyk et al., 2005 ADHD, RESULTAAT VAN ONZE WESTERSE CULTUUR? Vlaamse steekproef: Epidemiologisch onderzoek bij > 18 jaar (n=2419) Prevalentie: 4.1% Voornamelijk in jongere groepen: 18-24j (7.7%) > 25-34j (4.2%) > 35-44j (2%) Voornamelijk bij lager geschoolden: 10.8% bij laagst geschoolden vs 1.3% bij hoogst geschoolden De Ridder et al.,

4 ADHD, EVEN EEN VRAGENLIJST INVULLEN? Ca. 19% Ca. 5% 7 ADHD, RECENTE HYPE? ste congres over impulsiviteit bij kinderen met gedragsproblemen MPH wordt ontwikkeld Minimal Brain Dysfunction Hyperkinetic reaction of Childhood (DSM-II) Attention Deficit with or without Hyperactivity (DSM-III) Attention Deficit Hyperactivity Disorder (DSM-III-R) Attention Deficit Hyperactivity Disorder (DSM-IV) Attention Deficit Hyperactivity Disorder (DSM-IV TR) Attention Deficit Hyperactivity Disorder (DSM-5) 8 4

5 ADHD, RECENTE HYPE? Prevalentie (%) ADHD a.d.h.v. verschillende versies van de DSM op basis van leerkrachtrapportage in een steekproef van 1077 leerlingen tussen 5 en 12 jaar (Baumgaertel et al., 1995) , ,6 10,9 DSM III DSM III R DSM IV 9 CONCLUSIE 1. ADHD, niet alleen een Westers fenomeen. 2. Diagnostische criteria dragen bij tot een betrouwbare diagnostiek. 3. Diagnostische criteria variëren op basis van wetenschappelijke inzichten. 10 5

6 ADHD SUBTYPES Aandachtsproblemen Hyperactiviteit /Impulsiviteit ADHD-IA ADHD-COM ADHD-HI 27% 55% 18% 11 HET VERHAAL VAN MILAN Voorlopers: Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 0j 9m moeilijk temperament eet- en slaapproblemen moeilijk om te kalmeren ( huilbaby ) regulatiestoornis 12 6

7 HET VERHAAL VAN MILAN Ontwikkelingsverloop: Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 5j 6m Altijd in de weer Excessief lopen en klimmen Instructies niet opvolgen Niet kunnen stil zitten Tekort aan volgehouden aandacht Sterke afleidbaarheid 13 HET VERHAAL VAN MILAN Ontwikkelingsverloop: Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 8j 6m Hyperactiviteit Impulsiviteit Aandachtsproblemen Schoolse problemen Stereotiep beeld van ADHD 14 7

8 HET VERHAAL VAN MILAN Ontwikkelingsverloop: Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 13j 9m Hyperactiviteit Impulsiviteit Aandachtsproblemen Gedragsproblemen Experimenteergedrag Hevige emoties Schoolse achterstand ADHD-symptomen en bijkomende diagnoses 15 HET VERHAAL VAN MILAN Ontwikkelingsverloop: Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 28j 7m (Vooral) aandachtstekort academische beperkingen, moeilijker job vinden (Ook nog) impulsiviteit risicogedrag, relationele moeilijkheden, job-hopping Bijkomende emotionele problematiek Vage ADHD-symptomen aangevuld met bijkomende klachten 16 8

9 SYMPTOOMREDUCTIE (WILENS ET AL., 2002) Kernsymptomen: evolutie tussen 6 en 19j 17 SYMPTOOMEVOLUTIE Aandachtsproblemen in de volwassenheid Slecht time-management Moeilijk taken afwerken Moeilijk aandacht bewaren bij het lezen of bij het uitvoeren van papierwerk Gemakkelijk afgeleid, vergeetachtig Slechte concentratie 18 9

10 SYMPTOOMEVOLUTIE Hyperactiviteit in de volwassenheid Subjectieve gevoelens van rusteloosheid Workaholic Kiezen voor een zeer actieve job Impulsiviteit in de volwassenheid Zinnen van anderen afmaken Moeilijk zijn of haar beurt kunnen afwachten Anderen storen wanneer ze het druk hebben Lage frustratietolerantie Snel geïrriteerd of boos worden Veel wisselen van jobs of relaties 19 IMPACT OP VELE DOMEINEN Druggebruik 2 x risico Vroeger begin stop in volwassenheid Gezin 2-4 x ruzies 3-5 x echtscheidingen Gezondheidszorg 50% fietsongelukken 2-4 x auto-ongelukken 33% aanmeldingen op spoeddiensten School & Carrière 35% uitval 46% schorsingen productiviteit 20 10

11 Omgevingsfactoren ADHD, ETIOLOGIE? Genetische factoren Sterke evidentie erfelijkheid Interactie van meerdere risicogenen Kwetsbaarheid, geen determinatie Neurobiologische factoren Gedrag Hersenchemie (o.a. dopamine) Hersenstructuur Hersenactiviteit Grote variabiliteit 21 OMGEVINGSFACTOREN Prenataal Alcohol- en druggebruik moeder Blootstelling aan toxische stoffen (bv. lood) Zwangerschapsduur, geboortegewicht Zwangerschapscomplicaties Perinataal Complicaties tijdens de bevalling zuurstoftekort 22 11

12 OMGEVINGSFACTOREN Postnataal Gestructureerd en responsief opvoedingsklimaat Verwaarlozing en misbruik SES (huisvesting, toegang tot goed onderwijs, etc.) Eigen middelenmisbruik Aansluiting bij deviante groep... Ingrijpen op de problematiek is mogelijk! 23 DIAGNOSTISCHE RICHTLIJNEN Nationale richtlijnen Organisatie Land Jaar <18j 18j Online Royal Australasian College of Physicians AUS 2009 Canadian ADHD Resource Alliance CAN 2008 Trimbos-Instituut NL 2005 Ministry of Health NZ 2001 National Collaborating Centre for Mental Health Scottish Intercollegiate Guidelines Network UK 2008 UK 2009 American Academy of Pediatrics USA

13 DIAGNOSTISCHE RICHTLIJNEN Internationale richtlijnen Auteur Organisatie Jaar <18j 18j Online Taylor et al. Kooij et al. European Network for Hyperkinetic Disorders European Network Adult ADHD Vlaamse richtlijn: ADHD & verslaving Auteur Organisatie Jaar <18j 18j Online Matthys et al. Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen WAARUIT BESTAAT DIAGNOSTIEK? Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j 18j UK AUS USA NL EU Diagnose volgens DSM-IV criteria Age-appropriate Multi-informant presentations assessment should be taken into account Cut-off of 4/9 current DSM-IV criteria may be sufficient, when significant Multi-method assessment impairments Age-of-onset Differentiaaldiagnostisch criteria required onderzoek < persistence and impairment 26 13

14 WAARUIT BESTAAT DIAGNOSTIEK? Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j 18j UK AUS USA NL EU Diagnose volgens DSM-IV criteria Multi-informant assessment Diagnosis Multi-method should assessment be based on self-report and in-depth evaluation, but collateral information is desirable Differentiaaldiagnostisch onderzoek 27 WAARUIT BESTAAT DIAGNOSTIEK? Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j 18j UK AUS USA NL EU Diagnose volgens DSM-IV criteria Multi-informant assessment Multi-method assessment Validation of instruments is urgently needed Differentiaaldiagnostisch onderzoek Neurobiological/-psychological tests are neither imperative nor sufficient but may document functional impairment 28 14

15 WAARUIT BESTAAT DIAGNOSTIEK? Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j 18j UK AUS USA NL EU Diagnose volgens DSM-IV criteria Multi-informant assessment Multi-method assessment Differentiaaldiagnostisch onderzoek Co-morbidity is the rule, with 75% of clinical patients having at least one other disorder, and the mean number being three. 29 WAARUIT BESTAAT DIAGNOSTIEK? Kooij et al., 2010 Diagnostiek <18j 18j UK AUS USA NL EU Diagnose volgens DSM-IV criteria Multi-informant assessment Multi-method assessment Differentiaaldiagnostisch onderzoek 30 Multidisciplinaire diagnostiek aangestuurd door een geneeskundige! 15

16 MEDICATIE National Collaborating Centre for Mental Health, MEDICATIE National Collaborating Centre for Mental Health,

17 NAAST MEDICATIE % van de volwassenen met ADHD zijn niet of onvoldoende geholpen met medicatie Onvoldoende afname van symptomen Onvoldoende tolerantie Pills do not build skills Although medicines are thought to help with the core neurobiological impairments, they do not ensure that patients will adopt compensatory strategies in organizing and planning, coping with distractibility and enhancing optimal thinking strategies Safren et al NAAST MEDICATIE Psycho-educatie Psychotherapie (gebaseerd op CGT) Individueel In groep Coaching (H)erkenning bij lotgenoten Correcte interpretatie van ervaringen Ontschuldiging/responsabilisering Nieuw gevoel van controle en motivatie Herstel van communicatie en steun Familie- of koppeltherapie Kooij et al 2010 : European Consensus Statement 34 17

18 PSYCHOTHERAPIE Geschiedenis van - falen - onderprestatie - relatieproblemen Aandachtstekort Rusteloosheid Impulsiviteit (Emotie-ontregeling) medicatie Psychotherapie - Organiseren - Plannen (takenlijst) - Uitstellen, vermijdingsgedrag en afleidbaarheid aanpakken Negatieve gedachten en opvattingen (negatief over zichzelf) Somberheid Schuldgevoelens Angst Woede Aanpassing van Safren et al 2005 Psychotherapie Functionele handicaps 35 PSYCHOTHERAPIE Stappenplan In groep Handboek & Werkboek 36 18

19 NAAST MEDICATIE Psycho-educatie Psychotherapie (gebaseerd op CGT) Individueel In groep Coaching Structuur ondersteuning feedback Familie- of koppeltherapie Oplossingsgericht Actiegericht Kooij et al 2010 : European Consensus Statement 37 NAAST MEDICATIE Psycho-educatie Psychotherapie (gebaseerd op CGT) Individueel In groep Coaching Familie- of koppeltherapie Kooij et al 2010 : European Consensus Statement 38 19

20 WAT KAN U DOEN? Attitude t.a.v. persoon met ADHD: - Geduldig zijn - Niet beledigd voelen bij impulsieve act - Gedrag niet als een intentioneel proces be-/veroordelen - Structuur bieden (bv. herinneringen inbouwen bv. GSM, apps) - Pauzes & beweging toestaan - Mits toestemming, het netwerk van de persoon als een bron van steun inschakelen - 39 WAT KAN U DOEN? Communicatiestijl t.a.v. persoon met ADHD: - Enkelvoudige instructies geven - Herhaling en laten herhalen - Feedback geven - Telkens een stap verder denken bv. schrijf dit in uw agenda hoe kunnen we ervoor zorgen dat je je agenda regelmatig controleert 40 20

21 WAT KAN U DOEN? Omgeving - Prikkelarme lokalen bevorderen aandacht - Visualiseren van afspraken, opdrachten, als reminder - Risicosituaties voorkomen om impulsiviteit geen kans te geven Teamwork - n=1 met team samen naar oplossingen voor moeilijke situaties zoeken - Alert zijn voor bijkomende/nieuwe klachten signaliseringsfunctie - Gericht extra hulp inschakelen 41 Sociale kaart 42 21

22 LESSEN VAN MIJN GROOTVADER LES 6 Als ge maar uw best doet Als iedereen maar zijn best doet 43 Dank voor uw aandacht! Dieter Baeyens Tel Dieter.Baeyens@ppw.kuleuven.be 22