Eindrapportage Overgewicht, BOFT-gedrag en determinanten bij leerlingen op B-Fit scholen

Transcriptie

1 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Eindrapprtage vergewicht, BFT-gedrag en determinanten bij leerlingen p B-Fit schlen Behaviural and Scietal Sciences Wassenaarseweg AL Leiden Pstbus E Leiden T F infdesk@tn.nl Datum Nvember 2012 Auteur(s) D.F. Schkker P.E. van Empelen M.W. Verheijden Aantal pagina's 44 (incl. bijlagen) Aantal bijlagen 4 pdrachtgever Gelderse Sprt Federatie Prjectnummer Alle rechten vrbehuden. Niets uit deze uitgave mag wrden vermenigvuldigd en/f penbaar gemaakt dr middel van druk, ft-kpie, micrfilm f p welke andere wijze dan k, znder vrafgaande testemming van TN. Indien dit rapprt in pdracht werd uitgebracht, wrdt vr de rechten en verplichtingen van pdrachtgever en pdrachtnemer verwezen naar de Algemene Vrwaarden vr pdrachten aan TN, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen geslten vereenkmst. Het ter inzage geven van het TN-rapprt aan direct belang-hebbenden is tegestaan TN

2 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 Samenvatting De Gelderse Sprt Federatie (GSF) heeft het drie jaar durende B-Fit prgramma pgezet m de grei van vergewicht nder jeugdigen van 2 tt en met 15 jaar in Gelderland te stabiliseren en het ntstaan van vergewicht te vrkmen. TN nderzcht he gewicht, BFT-gedrag 1 en determinanten bij leerlingen p B-Fit basisschlen (grep 4-8) veranderden. In dit rapprt wrden de resultaten van dit nderzek, bestaande uit een nulmeting (2009), een tussenmeting (2011) en een eindmeting (2012), besprken. In ttaal deden 26 basisschlen mee aan het nderzek naar B-Fit. De leerlingen deden mee aan een fittest, waarin lengte en gewicht werd gemeten, en vulden vragenlijsten in ver hun gezndheidsgedrag en determinanten. Van 391 leerlingen van zestien deelnemende basisschlen is infrmatie beschikbaar ver alle drie de meetmmenten (nulmeting, tussenmeting en eindmeting). Deze data is gebruikt m veranderingen in de tijd te analyseren. uders van de leerlingen vulden een vragenlijst in ver determinanten van gezndheidsgedrag. De samenstelling van de grep uders verschilt tussen de meetmmenten, waardr verschillen tussen de meetmmenten p grepsniveau zijn bekeken. Het percentage leerlingen met vergewicht f besitas is tussen de nulmeting en de eindmeting afgenmen van 20,7% naar 14,6%. Het percentage leerlingen met een geznd gewicht nam te van 79,3% naar 85,4%. k het percentage leerlingen dat vldeed aan de Nederlandse Nrm Geznd Bewegen (NNGB) nam te van 87% naar 95%. Zwel bij de nul- als de eindmeting ntbeten ngeveer evenveel leerlingen: resp. 86% en 88%. Het percentage leerlingen dat vldeed aan de nrm vr frisdrankgebruik nam af van 64% tt 53%. k het percentage leerlingen dat vldeed aan de nrm vr TV kijken/cmputeren nam af ver de tijd: van 81% tt 62%. Bij een beperkt aantal determinanten van gedrag bij leerlingen was verandering ver de tijd te bespeuren: het percentage leerlingen dat de kennisvragen ver geznd gewicht en beweeggedrag ged beantwrdde nam te, net als het percentage leerlingen dat bewegen en ntbijt (heel) belangrijk nemde. Meer dan de helft van de uders beantwrdde de kennisvragen ver geznd BFT-gedrag juist, met uitzndering van de vraag ver frisdrank. uders vnden ntbijten belangrijk: p alle determinanten werd ntbijt psitiever gescrd dan de andere gedragingen. Bij de eindmeting vnd een hger percentage van de deelnemende uders geznd BFT-gedrag (heel) belangrijk dan bij de nulmeting: meer uders hadden een psitieve attitude ten aanzien van geznd BFT-gedrag. Verder werden er bij uders weinig verschillen in determinanten van geznd BFTgedrag van hun kind gevnden tussen de nul- en de eindmeting. nclusie is dat het del van het B-Fit prgramma - het stabiliseren en vrkómen van een verdere tename van vergewicht en besitas bij jeugdigen van 2-15 jaar - is behaald vr de leerlingen in grep 4 t/m 8 van de deelnemende basisschlen. Ten sltte wrdt een aantal aanbevelingen gedaan vr het B-Fit prgramma en nderzek naar B-Fit. 1 BFT-gedrag en bijbehrende nrmen: Bewegen: elke dag minimaal 60 minuten ten minste matig intensief; ntbijt: elke dag; Frisdrank: max. 1 glas / dag; TV kijken/cmputeren: max. 2 uur / dag.

3 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 Inhudspgave Samenvatting Inleiding vergewicht en besitas Het prgramma B-Fit Het nderzek Leeswijzer Methden Del en vraagstelling van het nderzek Uitkmstmaten nderzekspzet Analyses Resultaten leerlingen nderzeksppulatie Achtergrndkenmerken Gewicht Gedrag Determinanten van gedrag Vergelijking tussen leerlingen met vlledige en met nvlledige gegevens Resultaten: uders nderzeksppulatie Determinanten van gedrag nclusie, discussie en aanbevelingen nclusie Discussie Aanbevelingen Referenties Bijlage(n) A Vragenlijst Leerlingen B Vragenlijst uders BMI-klasse bij alle leerlingen met drie keer metingen (k als vragenlijst niet werd ingevuld) D Tabellen met achtergrndkenmerken en resultaten gewicht, gedrag en determinanten vr leerlingen met vlledige gegevens per meetmment (nulmeting, tussenmeting, eindmeting)

4 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 1 Inleiding 1.1 vergewicht en besitas Uit de Vijfde Landelijke Greistudie van TN uit 2009 blijkt dat van de Nederlandse jeugd van 4 tt 12 jaar gemiddeld bijna 15% vergewicht heeft en ruim 2% ernstig vergewicht, k wel besitas genemd. Als de cijfers uit 1980 en 1997 hier naast wrden gelegd, is te zien dat zwel vergewicht als besitas steeds meer vrkmt (Schönbeck et al, 2011). Gewichtstename ntstaat bij een langdurig verstrde energiebalans: de inname van energie (vedselcnsumptie) is grter dan het energieverbruik (.a. lichamelijke activiteit). Kinderen met vergewicht hebben meer kans p gezndheids- en psychsciale prblemen, zwel p jnge als p latere leeftijd (RIVM, 2011). Dr kinderen aan te leren m geznd te eten en vldende te bewegen, kan de leefstijl p latere leeftijd psitief beïnvled wrden. 1.2 Het prgramma B-Fit B-Fit gaat uit van een (preventieve) psitieve aanpak van vergewicht en bewegingsarmede bij jeugdigen van 2 tt en met 15 jaar. Fitheid staat hierbij centraal. Het prgramma van activiteiten is gericht p het verwerven en behuden van een actieve en geznde leefstijl. k de sciale mgeving van de jeugdigen wrdt betrkken: uders en leerkrachten f pedaggisch medewerkers. Peuterspeelzalen, basisschlen en middelbare schlen die deelnemen aan B-Fit kunnen een eigen prgramma samenstellen p basis van een menukaart. Hieruit kunnen, binnen de gestelde vrwaarden van B-Fit, passende activiteiten gekzen wrden. Het prgramma vr basisschlen bestaat uit diverse nderdelen zals een lespakket ver geznde veding, vldende bewegen en diverse beweeginterventies zals pauze-activiteiten en caching tijdens de gymlessen. m de uders bij het prject te betrekken wrden er uderavnden gerganiseerd. Daarnaast wrdt de buitenruimte pgeknapt m te kmen tt een uitndigende speelplek vr de kinderen. Het vlledige prgramma heeft een duur van 3 jaar. 1.3 Het nderzek Tussen september 2009 en januari 2010 heeft een nulmeting plaatsgevnden. De tussenmeting van het nderzek werd in mei en juni 2011 uitgeverd. De eindmeting werd gedaan in april, mei en juni p alle meetmmenten werden gegevens verzameld p peuterspeelzalen en basisschlen, waarbij kinderen werden gemeten en vragenlijsten bij basisschlleerlingen, uders en pedaggisch medewerkers f leerkrachten werden afgenmen. De resultaten van de nulmeting (Blansn Henkemans & Verheijden, 2010) en de tussenmeting (Schkker & van Empelen, 2011) zijn gepresenteerd in aparte factsheets. Alleen p basisschlen was de respns hg geneg m dit ver de tijd te rapprteren. In dit eindrapprt wrden daarm de resultaten van het vlledige nderzek p basisschlen, de nulmeting, de tussenmeting èn de eindmeting, beschreven. 1.4 Leeswijzer Het rapprt is als vlgt pgebuwd: in hfdstuk 2 wrden de methden van het nderzek beschreven. Hfdstuk 3 gaat ver de resultaten van het nderzek bij leerlingen, hfdstuk 4 ver de resultaten van de uders. In hfdstuk 5 sluit af met een cnclusie, discussie en aanbevelingen.

5 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 2 Methden 2.1 Del en vraagstelling van het nderzek B-Fit richt zich p het stabiliseren en vrkómen van (ernstig) vergewicht bij jeugdigen dr het bevrderen van psitieve veranderingen in de zgenaamde BFT gedragingen: het bevrderen van vldende Beweging en dagelijks ntbijten en het beperken van Frisdrankgebruik en sedentair gedrag (TV kijken en cmputeren). Het nderzek richt zich primair p de veranderingen in het gewicht en het gedrag van de leerlingen. Daarnaast wrdt gekeken naar determinanten die ten grndslag liggen aan het gezndheidsgedrag. De daarmee samenhangende nderzeksvragen zijn de vlgende: Is er p schlen die deelnemen aan B-Fit sprake van een stabilisatie f zelfs een afname van het percentage leerlingen met vergewicht f besitas? Is er p schlen die deelnemen aan B-Fit een tename van het percentage leerlingen dat vldet aan de nrmen vr geznd gedrag als het gaat m bewegen, ntbijten, frisdrankgebruik en TV kijken/cmputeren (de BFTgedragingen)? Is er p schlen die deelnemen aan B-Fit een tename van het percentage leerlingen dat psitief scrt p de determinanten van de BFT-gedragingen? Welke verschillen zijn er te zien in het percentage uders van leerlingen p schlen die deelnemen aan B-Fit dat psitief scrt p determinanten van de BFT gedragingen? gewicht energiebalans BFT-gedrag determinanten Geznd gewicht, vergewicht f besitas Energiegebruik (lichamelijke activiteit) Energieinname (veding) B: Beweging (vldende) T: TV/ cmputeren (met mate) F: Frisdrank (met mate) : ntbijt (dagelijks) kennis attitude eigen effectiviteit kennis attitude eigen effectiviteit kennis attitude eigen effectiviteit kennis attitude eigen effectiviteit Figuur 2.1 De samenhang tussen de uitkmstmaten in het nderzek naar B-Fit: gewicht, BFT gedragingen en determinanten van gedrag.

6 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / Uitkmstmaten In deze paragraaf wrdt beschreven he de verschillende uitkmstmaten zijn geperatinaliseerd en he deze gemeten werden in het nderzek naar B-Fit. In figuur 2.1 is aangegeven he deze uitkmstmaten zich tt elkaar verhuden Achtergrndkenmerken De nderzeksgrep leerlingen wrdt beschreven aan de hand van de achtergrndkenmerken leeftijd, geslacht en etniciteit. Etniciteit is bepaald dr te vragen naar het gebrteland van beide uders en het gebrteland van het kind. Als het kind zelf, f ten minste één van beide uders, in een ander land dan Nederland is gebren, krijgt het kind de etniciteit die hrt bij het andere land. Vr uders wrden geslacht (man f vruw, dus vader/verzrger f meder/verzrgster van het kind) en de grep waarin hun kind zit beschreven Gewicht Bij de leerlingen werd dr de bewegingscnsulent van de Gelderse Sprt Federatie (GSF) p schl een fittest afgenmen waarbij lengte en gewicht werden gemeten. p basis hiervan kn de Bdy Mass Index (BMI), een maat vr lichaamsgewicht, wrden bepaald. Hierte werd het gewicht gedeeld dr de lengte in het kwadraat (kg/m 2 ). p basis van leeftijds- en geslachtsafhankelijke afkapwaarden (le et al., 2000) is bepaald f een kind een geznd gewicht (inclusief ndergewicht) dan wel vergewicht f besitas had. Bij uders zijn geen metingen uitgeverd Gedrag In de vragenlijst vr leerlingen (bijlage A) werd gevraagd naar beweeg- en vedingsgedrag. Het gedrag van de leerlingen werd vergeleken met bestaande nrmen vr geznd gedrag. Vr beweging gaat het m het percentage van de kinderen dat vldet aan de Nederlandse Nrm Geznd Bewegen (Kemper et al., 2000). Dat wil zeggen dat zij elke dag minimaal 60 minuten ten minste matig intensief actief zijn ( nrmactief ). Dit werd bepaald dr het aantal dagen per week dat de leerlingen per dag besteedden aan actief transprt, sprten bij de sprtclub, gym p schl, sprten buiten clubverband en buitenspelen te vermenigvuldigen met het gemiddelde aantal minuten dat ze de activiteit uitverden. p basis van het ttaal aantal minuten per week werd een leerling geclassificeerd als nrmactief (minimaal 60 minuten * 7 dagen = minimaal 420 minuten per week) f niet. Leerlingen die 5 f 6 dagen per week aan de nrm van ten minste 60 minuten per dag vlden, wrden semi-actief genemd; bij 3 f 4 dagen semi-actief en bij minder dan 3 dagen per week inactief. Daarnaast is de leerlingen gevraagd heveel dagen per week en heveel minuten zij gemiddeld per dag televisie kijken en cmputeren. p basis hiervan werd bepaald f zij aan de nrm (American Academy f Pediatrics, 2001) van maximaal 2 uur per dag vlden. Vr veding werd gevraagd naar ntbijt en frisdrankcnsumptie. De nrm vr geznd ntbijtgedrag is elke dag, die vr frisdrank een gemiddelde cnsumptie van maximaal 1 glas per dag Determinanten van gedrag B-Fit richt zich p een viertal determinanten van beweeg- en vedingsgedrag: kennis, attitude, sciale invled / sciale steun en eigen effectiviteit. Bij leerlingen is in de vragenlijst gevraagd naar kennis, attitude en eigen-effectiviteit. De kennisvragen gaan ver de Nederlandse Nrm Geznd Bewegen (NNGB), het belang van een geznd gewicht en de relatie tussen lichaamsgewicht enerzijds en

7 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 beweeg- en vedingsgedrag anderzijds. Met attitude wrdt de huding van leerlingen ten aanzien van geznd beweeg- en vedingsgedrag bedeld: als leerlingen aangaven het genemde gedrag (heel) belangrijk te vinden, was sprake van een psitieve attitude. Eigen effectiviteit heeft betrekking p de mate waarin een leerling zichzelf in staat acht het geznde gedrag uit te gaan veren: zeker wel werd gescrd als psitief. k uders is middels een vragenlijst (bijlage B) gevraagd naar hun kennis ver gewicht en geznd BFT-gedrag van hun kind en naar determinanten van de BFT-gedragingen. Bij attitude gaat het m de vraag he belangrijk een uder het vindt dat het kind vldende beweegt f geznd eet: (heel) belangrijk f niet. Bij eigen effectiviteit ver de eigen inschatting van de uder f het zu lukken m hun kind zich geznd te laten gedragen: zeker wel werd hier psitief gescrd. Daarnaast werd bij uders gekeken naar de mate van sciale invled van het gedrag van de uder p dat van het kind (zeer grt werd psitief gescrd), steun en aanmediging (bij beiden werd altijd psitief gescrd). Sciale invled, steun en aanmediging hebben betrekking p de invled, steun en aanmediging van de uder m geznd gedrag bij hun kind te bevrderen. 2.3 nderzekspzet Het nderzek naar het B-Fit prgramma vnd plaats p 26 basisschlen. Deze basisschlen deden drie jaar lang mee aan B-Fit. Het nderzek bestnd uit drie metingen die gedaan werden bij zveel mgelijk dezelfde grep leerlingen en hun uders, zals weergegeven in tabel 2.1. Tabel 2.1 nderzekspzet B-Fit Meetmment Wanneer Leerlingen uders Nulmeting Begin schljaar (sept. 09-jan. 10) Tussenmeting Eind schljaar (mei-jun. 11) Eindmeting Eind schljaar (apr-jun. 12) Vragenlijst & Fittest Grep 4 (alleen Fittest), 5 en 6 Grep 5, 6 en 7 Grep 6, 7 en 8 Vragenlijst Van leerlingen uit grep 4, 5 en 6 Van leerlingen uit grep 5, 6 en 7 Van leerlingen uit grep 6, 7 en 8 Dr bij de nulmeting, de tussenmeting en de eindmeting gegevens te verzamelen bij dezelfde grep leerlingen en uders kunnen (bij minimaal 100 respndenten) de gegevens van één persn ver de tijd bekeken wrden. Dit geeft infrmatie ver de veranderingen in gewicht, gedrag en determinanten bij de delgrep gedurende het B-Fit prgramma. 2.4 Analyses De analyses vr de veranderingen bij leerlingen zijn gedaan vr de grep leerlingen die p alle drie meetmmenten is gemeten en de vragenlijst invulden. Zij wrden de leerlingen met vlledige gegevens genemd. Bij hen is gekeken naar verschillen tussen de meetmmenten. Er zijn vr elke uitkmstmaat drie vergelijkingen gemaakt: tussen de nulmeting en de eindmeting; tussen de nulmeting en de tussenmeting; tussen de tussenmeting en de eindmeting.

8 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 m te bepalen f er al dan niet significante verschillen bestaan tussen de meetmmenten is vr categrische variabelen, bijvrbeeld wel f niet vlden aan een bepaalde nrm, de McNemar tets gebruikt. Vr nrmaal verdeelde cntinue variabelen is de gepaarde t-tets gebruikt, indien ndig na het uitveren van een lg-transfrmatie. Bij niet nrmaal verdeelde cntinue variabelen was dat de Wilcxn signed rank tets. Een statistische tets maakt gebruik van een p- waarde die aangeeft he grt de kans is dat de gevnden verschillen p teval berusten. Meestal wrdt een p-waarde kleiner f gelijk aan 0,05 (fwel: 5%) als statistisch significant beschuwd. In de tabellen zijn deze p-waarden aangegeven met één sterretje (*). Daarnaast wrdt in de tabellen met twee sterretjes (**) een p- waarde van kleiner f gelijk aan 0,01 aangegeven. Bij deze p-waarde is de kans dat de uitkmst p teval berust ng kleiner (namelijk: 1%). De grep leerlingen met vlledige gegevens is vr elk meetmment vergeleken met de leerlingen die geen vlledige gegevens hadden m te bepalen f ze anders waren dan leerlingen met nvlledige gegevens. Dat is van belang als het gaat m de representativiteit van de leerlingen met vlledige gegevens. Hierbij is gekeken naar de achtergrndkenmerken en naar het al dan niet vlden aan de nrmen vr geznd BFT-gedrag. Hiervr is bij categrische variabelen de hi-kwadraat tets gebruikt en bij cntinue variabelen de ANVA tets. Bij uders was het gezien het gezien de aantallen niet mgelijk m te kijken naar verschillen binnen dezelfde uders p drie meetmmenten. Daarm is bij uders gekeken naar verschillen tussen de ttale grep uders p de drie meetmmenten. m dit te tetsen, is de hi-kwadraat tets gebruikt. k hier zijn verschillen met p- waarden kleiner f gelijk aan 0,05 (*) en 0,01 (**) als statistisch significant gemarkeerd in de tabellen.

9 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 3 Resultaten leerlingen In dit hfdstuk zijn de resultaten van de leerlingen beschreven. Allereerst is de nderzeksppulatie beschreven: heveel leerlingen deden mee aan het nderzek, he ud waren ze en waar kwamen zij vandaan? Daarna wrdt ingegaan p de resultaten die verband huden met de nderzeksdelen: het aantal leerlingen met een geznd gewicht en met vergewicht f besitas, het percentage leerlingen dat vldet aan de nrmen vr geznd BFT-gedrag en de determinanten. De resultaten van de uders staan beschreven in hfdstuk nderzeksppulatie Het aantal leerlingen dat deelnam aan het nderzek is weergegeven in figuur 3.1. In deze figuur is af te lezen dat bij de nulmeting 1008 leerlingen een vragenlijst invulden en 1013 leerlingen werden gemeten. p dezelfde manier zijn de aantallen van de tussen- en de eindmeting af te lezen. mdat het bij het nderzeken van veranderingen ver de tijd bij vrkeur gaat ver dezelfde leerlingen, zijn de bestanden van de nulmeting, de tussenmeting en de eindmeting aan elkaar gekppeld. In eerste instantie is gematched p schl en gebrtedatum van de leerling, maar dit is handmatig gecntrleerd mdat de gebrtedatum ng wel eens ntbrak f njuist was weergegeven. Uiteindelijk knden de gegevens van 391 leerlingen verdeeld ver zestien schlen wrden gematched. Zij hebben bij alle drie meetmmenten een vragenlijst ingevuld en een fittest gedaan. Dit wrdt de nderzeksppulatie met vlledige gegevens genemd. ver hen gaan de resultaten die in dit hfdstuk zijn beschreven. 3.2 Achtergrndkenmerken Tabel 3.1 Achtergrndkenmerk De leerlingen waar vlledige gegevens van waren, waren bij de nulmeting gemiddeld 9,2 jaar ud (tabel 3.1). Bij de tussenmeting waren zij 10,7 jaar ud en bij de eindmeting 11,7 jaar. Van hen was iets minder dan de helft jngen (47%) en had het grtste deel twee uders die in Nederland gebren waren (86,7%). Een heel klein deel had ten minste één uder die niet in Nederland was gebren, maar in Turkije, Markk f Suriname. Van bijna 9% was het gebrteland van de leerling zelf f van één van beide uders nbekend. Achtergrndkenmerken van de leerlingen met vlledige gegevens die deelnamen aan het nderzek naar B-Fit (n=391). Leeftijd (in jaren; gemiddeld, sd) Geslacht (%) - Jngens - Meisjes Etniciteit (%) - Nederlands - Turks - Markkaans - Surinaams - nbekend Nulmeting Tussenmeting Eindmeting 9,2 (0,7) 10,7 (0,7) 11,7 (0,7) 47,3% 52,7% 86,7% 1,5% 1,0% 0,5% 8,7%

10 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 VRAGENLIJST METINGEN Nulmeting (n=1008) Tussenmeting (n=1287) Eindmeting (n=1387) Nulmeting (n=1013) Tussenmeting (n=1724) Eindmeting (n=1578) Leeftijd / geslacht nbekend (n=247) BMI-klasse bepaald (n=1011) BMI-klasse bepaald (n=1499) BMI-klasse bepaald (n=1558) VRAGENLIJST VLLEDIG: 3x ingevuld (n=518) METINGEN VLLEDIG: 3x BMI-klasse (n=741) VLLEDIGE GEGEVENS (n=391) Figuur 3.1 Strmdiagram nderzeksppulatie B-Fit leerlingen bij de nulmeting, de tussenmeting en de eindmeting

11 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / Gewicht Tabel 3.2 Het percentage leerlingen met een geznd gewicht is tegenmen van 79,3% bij de nulmeting tt 85,4% bij de tussen- en de eindmeting, zals weergegeven in tabel 3.2. Bij de nulmeting had iets meer dan 1 p de 5 leerlingen (20,7%) vergewicht f besitas. Bij de tussenmeting was dit afgenmen tt 14,6% en dit bleef stabiel bij de eindmeting. Tussen de tussenmeting en de eindmeting was er geen significant verschil in het percentage leerlingen met een geznd gewicht, vergewicht f besitas. BMI-categrie van de nderzeksppulatie leerlingen van B-Fit bij de nulmeting, de tussenmeting en de eindmeting (n=391). GEWIHT Nulmeting Tussenmeting Eindmeting p-waarden Nulmeting - Tussenmeting Nulmeting - Eindmeting Tussenmeting - Eindmeting BMI in 2 categrieën - Geznd gewicht (incl. ndergewicht) - vergewicht f besitas vergewicht besitas 79,3% 20,7% 17,4% 3,3% 85,4% 14,6% 12,8% 1,8% 85,4% 14,6% 13,0% 1,5% <0,001** 0,001** 1,000 **Significant verschillend: p 0,01. Bijna de helft van de leerlingen die bij de start van het B-Fit prgramma vergewicht had, werd bij de eindmeting geclassificeerd als geznd gewicht (zie figuur 3.2). Het grtste deel van de leerlingen had zwel bij de nulmeting als bij de eindmeting een geznd gewicht (76,5%). Een klein deel van de leerlingen, 2,8%, had bij de nulmeting een geznd gewicht en had bij de eindmeting vergewicht ntwikkeld.

12 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 vergewicht (incl. besitas) 20,7% De leerlingen met vergewicht bij de nulmeting hadden bij de eindmeting vergewicht 11,8% Geznd gewicht 9,0% vergewicht 2,8% Geznd gewicht (incl. ndergewicht) 79,3% De leerlingen met geznd gewicht bij de nulmeting hadden bij de eindmeting Geznd gewicht 76,5% BMI-categrie nulmeting BMI-categrie eindmeting Figuur 3.2 Verschuiving in het percentage leerlingen met vergewicht en besitas: het verlp ver de BMI-categrieën van de nulmeting naar de eindmeting. 3.4 Gedrag Bewegen Vr beweeggedrag is te zien dat het percentage leerlingen dat vldeed aan de Nederlandse Nrm Geznd Bewegen was tegenmen van 87,3% bij de nulmeting tt 95,3% bij de eindmeting (tabel 3.3). De tijd die leerlingen gemiddeld per dag actief waren, nam te van 148 minuten bij de nulmeting tt 191 minuten bij de eindmeting. Dat verschil kwam met name drdat ze bij de eindmeting aangaven meer tijd te besteden aan sprten buiten clubverband (gemiddeld 18 minuten per dag meer: van 28 naar 46 minuten) en aan buitenspelen (gemiddeld 13 minuten per dag meer: van 70 naar 83 minuten). Het merendeel van deze veranderingen in beweeggedrag was al zichtbaar bij de tussenmeting: tussen de tussen- en de eindmeting is het beweeggedrag grtendeels stabiel gebleven. Alleen het aantal minuten lpen/fietsen naar schl is tegenmen (van gemiddeld 12 tt 15

13 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 minuten) en het aantal minuten buitenspelen is, na een tename tussen de nulmeting en de tussenmeting (van gemiddeld 70 tt 93 minuten per dag), weer afgenmen tussen de tussenmeting en de eindmeting (tt gemiddeld 83 minuten per dag) Inactiviteit Het aantal leerlingen dat vldeed aan de nrm vr TV kijken en cmputeren nam van de nulmeting tt de tussenmeting en van de tussenmeting tt de eindmeting af van respectievelijk 81,0% naar 71,6% naar 61,9%. In lijn met deze percentages nam het aantal minuten dat de leerlingen per dag besteedden aan TV kijken en cmputeren te van gemiddeld 74 minuten per dag bij de nulmeting tt 94 minuten per dag bij de tussenmeting en 113 minuten per dag bij de eindmeting. Er werd zwel meer tijd besteed aan TV kijken (resp. 46 minuten per dag bij de nulmeting, 57 minuten per dag bij de tussenmeting en 65 minuten per dag bij de eindmeting) als aan cmputeren (resp. 28 minuten per dag bij de nulmeting, 38 minuten per dag bij de tussenmeting en 48 minuten per dag bij de eindmeting) Veding De meeste leerlingen ntbeten elke dag: bij de nulmeting was dit 85,7% en bij de tussenmeting (87,8%) en de eindmeting was dit niet significant veranderd (87,7%). Het aantal dagen per week dat leerlingen gemiddeld ntbeten, nam te van 6,4 dagen per week bij de nulmeting tt 6,6 dagen per week bij de eindmeting. Het aantal leerlingen dat vldeed aan de nrm vr frisdrankgebruik nam van de nulmeting tt de eindmeting af van resp. 63,7% tt 52,6%. Het aantal glazen frisdrank dat de leerlingen per dag drnken, nam te met gemiddeld 2 glazen per week: van 7,3 glazen per week bij de nulmeting tt 9,3 glazen per week bij de tussenmeting en de eindmeting.

14 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 Tabel 3.3 Beweeggedrag, inactiviteit en vedingsgedrag van de nderzeksppulatie leerlingen van B-Fit bij de nulmeting, de tussenmeting en de eindmeting (n=391). GEDRAG Nulmeting Tussenmeting Eindmeting p-waarden 1 Nulmeting - Tussenmeting Nulmeting - Eindmeting Tussenmeting - Eindmeting Bewegen NNGB categrie (%): 0,011* <0,001** 0,119 - Nrmactief 87,3% 92,8% 95,3% - Semi-actief 4,4% 4,7% 1,3% - Semi-inactief 6,2% 1,8% 2,1% - Inactief 2,1% 0,8% 1,3% Tijdsduur beweegactiviteiten (gemiddeld, sd): Ttaal: actief in minuten per dag 148 (100) 194 (115) 191 (111) <0,001** <0,001** 0,917 - Actief transprt naar schl 13 (16) 12 (14) 15 (15) 0,176 <0,001** <0,001** - Sprtvereniging 25 (32) 32 (33) 33 (30) <0,001** <0,001** 0,122 - Schlgym 12 (7) 12 (6) 12 (6) 0,394 0,378 0,783 - Sprten buiten clubverband 28 (37) 43 (49) 46 (50) <0,001** <0,001** 0,269 - Buitenspelen 70 (61) 93 (66) 83 (61) <0,001** 0,002** 0,001** Inactiviteit Inactiviteit nrm (TV + cmputer): - Vldet aan nrm (%) 81,0% 71,6% 61,9% <0,001** <0,001** 0,001** Tijdsduur inactiviteiten (gemiddeld, sd): Ttaal: inactief in minuten per dag 74 (84) 94 (84) 113 (91) <0,001** <0,001** <0,001** - TV kijken 46 (51) 57 (51) 65 (53) <0,001** <0,001** 0,004** - mputeren 28 (43) 38 (45) 48 (51) <0,001** <0,001** <0,001** Veding Vedingsnrmen (%): - ntbijt elke dag 85,7% 87,8% 87,7% 0,200 0,222 1,000 - Frisdrank, max. 1 glas per dag 63,7% 50,4% 52,6% <0,001** 0,001** 0,478 Vedingsgedrag (gemiddeld, sd): - ntbijt: dagen per week 6,4 (1,6) 6,6 (1,4) 6,6 (1,2) 0,050* 0,006** 0,231 - Frisdrank: glazen per week 7,3 (7,9) 9,3 (8,2) 9,3 (8,3) <0,001** <0,001** 0,783 *Significant verschillend: p 0,05. **Significant verschillend: p 0,01. 1 ategrische variabelen: McNemar-tets; ntinue variabelen: variabele ttaal actief (lg) met de gepaarde t-tets, verige variabelen met Wilcxn signed ranked tets. 3.5 Determinanten van gedrag Kennis Het percentage leerlingen dat de kennisvraag ver de Nederlandse Nrm Geznd Bewegen ged beantwrdde, nam te van iets minder dan een kwart van de leerlingen bij de nulmeting (21,9%) en ruim een derde (34,9%) bij de tussenmeting tt ruim de helft (53,8%) bij de eindmeting (zie tabel 3.4). k de kennisvraag ver gewicht werd steeds vaker ged beantwrd: 50,4% bij de nulmeting, 73,4% bij de tussenmeting en 81,5% bij de eindmeting. De drie kennisvragen ver bewegen werden bij de nulmeting dr ruim een kwart van de leerlingen (26,3%) ged beantwrd, bij de eindmeting was dit gestegen tt ruim een p de drie leerlingen (36,1%). Dat kwam mdat de derde vraag ver bewegen, ver de relatie tussen TV/cmputer en gewicht, vaker ged werd beantwrd: bij de eindmeting wist 60,0% het gede antwrd p deze vraag, terwijl dit bij de nulmeting 44,0% was.

15 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 De kennis ver veding was niet meetbaar tegenmen tussen de nul- en de eindmeting Attitude De attitude van leerlingen ten aanzien van bewegen en ntbijten was bij de eindmeting psitiever dan bij de nulmeting: het percentage leerlingen dat vlden aan de nrm vr geznd bewegen (heel) belangrijk nemde, was gestegen van 56,8% bij de nulmeting tt 76,5% bij de eindmeting. Elke dag ntbijten werd bij de nulmeting dr respectievelijk 72,2% (heel) belangrijk genemd en bij de eindmeting dr 88,7%. De attitude van de leerlingen ten aanzien van niet meer dan 1 glas frisdrank per dag drinken was iets minder tegenmen, maar wel tegenmen: van 19,8% naar 23,3%. De attitude van leerlingen ten aanzien van TV kijken/cmputeren nam af: bij de nulmeting nemde ng 42,3% het (heel) belangrijk m dit niet meer dan 2 uur per dag te den, bij de eindmeting was dit afgenmen tt 34,5% Eigen effectiviteit Het aantal leerlingen dat aangaf dat het zeker wel zu lukken m te vlden aan de nrmen vr geznd BFT gedrag als ze dat zuden willen, verschilde bij de eindmeting significant van de nulmeting als het ging m bewegen en m TV kijken/cmputeren. Bij bewegen waren er bij de eindmeting meer leerlingen die dachten dat het zu lukken m aan de nrm te vlden dan bij de nulmeting (resp. 59,8% en 51,7%). Het percentage leerlingen dat dacht aan de nrm vr TV kijken/cmputeren te kunnen vlden, nam af van 40,1% bij de nulmeting tt 32,5% bij de eindmeting. Tabel 3.4: Determinanten ten aanzien van de BFT gedragingen en gewicht bij basisschlleerlingen van B-Fit bij de nulmeting, de tussenmeting en de eindmeting (n=391). DETERMINANTEN Nulmeting Tussenmeting Eindmeting p-waarden 1 Nulmeting - Tussenmeting Nulmeting - Eindmeting Tussenmeting - Eindmeting Kennis (% gede antwrd) - NNGB - Gewicht 21,9% 50,4% 34,9% 73,4% 53,8% 81,5% <0,001** <0,001** <0,001** <0,001** <0,001** 0,001** Bewegen ttaal (alle drie ged) - Belang van bewegen - Bewegen en eten - TV/cmputer & gewicht 26,3% 96,1% 63,5% 44,0% 33,8% 99,2% 63,0% 57,1% 36,1% 96,9% 60,8% 60,0% 0,019* 0,008** 0,937 <0,001** 0,003** 0,690 0,445 <0,001** 0,518 0,035* 0,504 0,298 Veding ttaal (alle drie ged) - Belang van geznd eten - ntbijt - Frisdrank 17,4% 99,2% 90,7% 19,8% 15,9% 97,9% 94,8% 17,8% 20,2% 97,4% 94,1% 23,3% 0,617 0,227 0,040* 0,566 0,347 0,092 0,092 0,250 0,107 0,581 0,728 0,043* Attitude (% (heel) belangrijk) Ttaal BFT - Bewegen - ntbijt - Frisdrank - TV / cmputer 12,0% 56,8% 72,2% 24,5% 42,3% 14,3% 71,3% 81,9% 25,1% 39,8% 17,4% 76,5% 88,7% 30,7% 34,5% 0,380 <0,001** 0,001** 0,931 0,600 0,040* <0,001** <0,001** 0,047* 0,023* 0,224 0,050* 0,003** 0,062 0,085

16 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 DETERMINANTEN Nulmeting Tussenmeting Eindmeting p-waarden 1 Nulmeting - Tussenmeting Nulmeting - Eindmeting Tussenmeting - Eindmeting Eigen effectiviteit (% zeker wel) Ttaal BFT 16,4% 15,6% 15,6% 0,836 0,841 1,000 - Bewegen 51,7% 53,7% 59,8% 0,515 0,019* 0,037* - ntbijt 87,9% 86,6% 86,1% 0,630 0,457 1,000 - Frisdrank 36,7% 37,7% 39,7% 0,758 0,399 0,618 - TV / cmputer 40,1% 35,1% 32,5% 0,121 0,041* 0,382 *Significant verschillend: p 0,05. **Significant verschillend: p 0,01. 1 ategrische variabelen: McNemar-tets. 3.6 Vergelijking tussen leerlingen met vlledige en met nvlledige gegevens m een indicatie te geven van de representativiteit van de grep leerlingen waarp dit rapprt is gebaseerd, de grep leerlingen met vlledige gegevens, is gekeken naar de vergelijkbaarheid van deze leerlingen met de leerlingen met nvlledige gegevens. Dit is gedaan per meetmment: vr de nulmeting, de tussenmeting en de eindmeting Nulmeting De leerlingen die bij alle drie de meetmmenten vlledige gegevens hadden, verschilden qua geslacht en etniciteit niet van de 398 leerlingen die wel bij nulmeting, maar niet bij de tussen- en de eindmeting vlledige gegevens hadden. k in het percentage leerlingen dat vergewicht f besitas had f dat vldeed aan de nrmen vr geznd BFT-gedrag waren geen significante verschillen. Het enige significante verschil dat tussen deze twee grepen leerlingen werd gevnden, is in leeftijd: degenen met vlledige gegevens waren gemiddeld 9,2 jaar ud, de anderen gemiddeld 9,3 jaar. De resultaten van alle leerlingen met vragenlijst- en meetgegevens bij de nulmeting zijn weergegeven in bijlage D Tussenmeting De 792 leerlingen die bij de tussenmeting een vragenlijst invulden en gemeten werden, maar niet k gegevens hadden zwel bij de nulmeting als de eindmeting, waren gemiddeld 10,1 jaar ud. Daarmee zijn ze significant jnger dan leerlingen met vlledige gegevens p alle drie meetmmenten (10,7 jaar). In geslacht, etniciteit en vlden aan de nrmen waren er geen verschillen. De gegevens van alle leerlingen met vragenlijst- en meetgegevens bij de tussenmeting zijn weergegeven in bijlage D Eindmeting Bij de eindmeting waren er 874 leerlingen met gegevens uit de vragenlijst en de metingen die geen vlledige gegevens hadden bij de nulmeting èn de tussenmeting. Deze leerlingen waren jnger (gemiddeld 10,9 jaar) dan leerlingen met vlledige gegevens (11,7 jaar). Daarnaast vldeden leerlingen met vlledige gegevens minder vaak aan de nrm vr TV kijken/cmputeren (61,9%) dan de andere leerlingen met gegevens bij de eindmeting (69,5%). In geslacht, etniciteit en vlden aan de andere nrmen vr geznd BFT-gedrag waren er geen verschillen tussen de leerlingen. De gegevens van alle leerlingen met vragenlijsten meetgegevens bij de eindmeting zijn weergegeven in bijlage D.

17 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 4 Resultaten: uders De vragenlijst vr uders werd p alle drie de meetmmenten dr een beperkt aantal uders ingevuld. Er zijn te weinig uders die de lijst zwel bij de nulmeting, de tussenmeting als de eindmeting hebben ingevuld m binnen persnen naar significante verschillen ver de tijd te kijken: de samenstelling van de grep uders, gecntrleerd dr de namen p de vragenlijsten te vergelijken, was p elk meetmment anders. In de eerste paragraaf van dit hfdstuk wrdt beschreven welke uders de vragenlijst invulden, in de tweede paragraaf wrden de resultaten per meetmment vergeleken. 4.1 nderzeksppulatie Bij de nulmeting vulden 256 uders de vragenlijst in. Het merendeel (85,5%) werd ingevuld dr de meder/verzrgster, een klein gedeelte (14,5%) dr de vader/verzrger (zie tabel 4.1). De kinderen van deze uders zaten vral in grep 4, 5 en 6. Bij de tussenmeting werd de vragenlijst vr uders 114 maal ingevuld. De meerderheid van de respndenten was vruwelijk (78,9%). De kinderen van de uders die deze vragenlijst invulden, zaten vral in grep 5, 6 en 7. Hnderd-endertig uders vulden de vragenlijst van de eindmeting in. Ruim 9 van de 10 respndenten was vruw. Het merendeel van de kinderen waarver de vragenlijst werd ingevuld, zat in grep 6, 7 en 8. Tabel 4.1 De samenstelling van de grep uders varieerde per meetmment: er waren vrijwel geen uders die meer dan één keer een vragenlijst in hebben gevuld. k de schlen waarp de kinderen van de deelnemende uders zaten, waren elk meetmment anders. Achtergrndkenmerken van deelnemende uders bij de nul-, de tussen- en de eindmeting. AHTERGRNDKENMERKEN Nulmeting Tussenmeting Eindmeting p-waarden 1 Geslacht - Man - Vruw Grep kind - Grep 4 - Grep 5 - Grep 6 - Grep 7 - Grep 8 (n=256) (n=114) (n=130) 14,5% 85,5% 25,4% 38,3% 28,9% 6,3% 1,2% 21,1% 78,9% 7,0% 22,8% 35,1% 27,1% 7,9% *Significant verschillend: p 0,05. **Significant verschillend: p 0,01. 1 ategrische variabelen: hi-kwadraat tets. 7,7% 92,3% 6,9% 6,2% 34,6% 29,2% 23,1% Nulmeting - Tussenmeting Nulmeting - Eindmeting Tussenmeting - Eindmeting 0,114 0,055 0,003** <0,001** <0,001** <0,001** 4.2 Determinanten van gedrag De uders werd gevraagd naar hun kennis ver geznd BFT-gedrag. Daarnaast werd hen gevraagd aan te geven welk gedrag zij (heel) belangrijk vnden vr hun kind (zgn. attitude), de mate van invled die zij denken te hebben p het gedrag

18 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 van hun kind (sciale invled) en f zij verwachten dat het lukt m er vr te zrgen dat hun kind zich geznder gaat gedragen (eigen effectiviteit). k werd gevraagd he vaak zij hun kind aanmedigen f steunen m het geznde gedrag te laten zien. De resultaten van de grep uders bij de nulmeting werden vergeleken met de resultaten van de deelnemende uders bij de tussenmeting en de uders die de vragenlijst invulden bij de eindmeting, zals weergegeven in tabel 4.2. Hier nder wrden de resultaten per determinant besprken Kennis p elk meetmment wisten bijna alle uders de gede antwrden p de vragen ver het belang van bewegen, het belang van geznd eten en ntbijten. De kennisvraag ver de Nederlandse Nrm Geznd Bewegen (NNGB) werd p alle meetmmenten het minst vaak juist beantwrd. Het percentage uders dat de NNGB-kennisvraag juist beantwrdde, was bij de eindmeting en de tussenmeting hger dan bij de nulmeting. De kennisvragen ver veding werden bij de eindmeting dr een hger percentage uders alle drie ged beantwrd dan bij de nulmeting (resp. 46,9% en 33,6%). Dat kwam met name drdat bij de eindmeting meer uders de kennisvraag ver frisdrank ged beantwrdden (47,7%) dan bij de nulmeting (34,4%) Attitude Bijna alle uders nemden dagelijks ntbijten (heel) belangrijk vr hun kind. Bij de eindmeting was het percentage uders dat alle vier de BFT-gedragingen (heel) belangrijk vnd vr hun kind (52,3%) hger dan bij de nulmeting (39,8%). Als gekeken wrdt naar de afznderlijke gedragingen, is te zien dat de attitude ten aanzien van bewegen psitiever is bij de eindmeting (resp. 72,5% van de uders bij de nulmeting en 82,3% van de eindmeting). k waren er bij de eindmeting meer uders die vlden aan de nrm vr geznd frisdrankgebruik (heel) belangrijk vnden dan bij de nulmeting (resp. 59,0% en 70,0%) Invled van gedrag uder p elk van de drie meetmmenten nemde minder dan de helft van de uders de invled van het gedrag van de uder p dat van hun kind zeer grt. Bij de tussenmeting waren er minder uders die dit dachten (34,8%) dan bij de nul- en de eindmeting (resp. 46,5% en 47,7%) Aanmediging en steun Vr elk van de drie meetmmenten gld dat circa negen p de tien uders hun kind altijd aanmedigde m te ntbijten. Veel minder uders, ngeveer 10% (één p de tien), medigden hun kind altijd aan m vldende te bewegen. Minder dan de helft van de uders medigde hun kind altijd aan m niet teveel frisdrank te drinken f m niet meer dan 2 uur per dag TV te kijken/te cmputeren. Er waren vrijwel geen verschillen in het percentage uders dat bij de nulmeting hun kind altijd aanmedigde tt geznd BFT-gedrag en het percentage uders dat dit bij de eindmeting deed. Alleen vr TV kijken/cmputeren was het percentage uders dat hun kind aanmedigde bij de eindmeting lager dan bij de nulmeting (resp. 24,6% en 36,6%). Het percentage uders dat hun kind altijd steunde m geznd BFT-gedrag te vertnen, was bij de nulmeting en de eindmeting vr alle gedragingen vergelijkbaar. k vr steun sprng dagelijks ntbijten er uit, met vr elk meetmment ruim 9 p de tien uders die hun kind hier altijd bij steunden.

19 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 Tabel Eigen effectiviteit en psitieve invled p elk meetmment was het percentage uders dat denkt er zeker wel vr te kunnen zrgen dat hun kind zich geznd gedraagt het hgste vr ntbijten (ca. 90%), gevlgd dr frisdrank (ca. 60%), TV/cmputeren (ca %) en bewegen (ca. 35%). Het percentage uders dat dacht hun kind zich zeker wel geznd te kunnen laten gedragen en dat het helemaal eens was met de stelling psitieve invled te hebben p het gedrag van hun kind, was bij de nulmeting steeds ngeveer gelijk aan het percentage uders dat dit bij de eindmeting heeft aangegeven. Alleen vr TV kijken/cmputer is te zien dat het percentage uders vr zwel eigen effectiviteit als psitieve invled lager was bij de eindmeting dan bij de nulmeting. Determinanten van gedrag bij uders van basisschlleerlingen van B-Fit bij de nulmeting, de tussenmeting en de eindmeting. DETERMINANTEN Nulmeting Tussenmeting Eindmeting p-waarden 1 Kennis (% gede antwrd) - NNGB - Gewicht Bewegen ttaal (alle drie ged) - Belang van bewegen - Bewegen en eten - TV / cmputer en gewicht Veding ttaal (alle drie ged) - Belang van geznd eten - ntbijt - Frisdrank Attitude (% (heel) belangrijk) Ttaal BFT - Bewegen - ntbijt - Frisdrank - TV / cmputer Invled van gedrag uder (%) (n=256) (n=114) (n=130) 21,9% 68,4% 46,5% 99,2% 55,9% 80,1% 33,6% 99,6% 98,8% 34,4% 39,8% 72,5% 96,8% 59,0% 67,3% 36,8% 64,9% 40,4% 97,4% 53,5% 74,6% 36,8% 98,2% 96,5% 40,4% 43,9% 72,3% 94,6% 57,1% 67,9% 41,5% 74,6% 45,4% 100% 52,3% 82,3% 46,9% 98,5% 96,9% 47,7% 52,3% 82,3% 97,7% 70,0% 71,5% Nulmeting - Tussenmeting 0,003** 0,514 0,273 0,155 0,675 0,234 0,544 0,177 0,128 0,269 0,468 0,970 0,321 0,745 0,921 Nulmeting - Eindmeting <0,001** 0,203 0,838 0,312 0,508 0,599 0,011* 0,225 0,185 0,011* 0,020* 0,034* 0,627 0,035* 0,401 Tussenmeting - Eindmeting 0,454 0,099 0,428 0,063 0,851 0,140 0,112 0,895 0,850 0,249 0,188 0,063 0,211 0,038* - zeer grt 46,5% 34,8% 47,7% 0,038* 0,818 0,043* Aanmediging (% altijd) Ttaal BFT - Bewegen - ntbijt - Frisdrank - TV / cmputer Steun (% altijd) Ttaal BFT - Bewegen - ntbijt - Frisdrank - TV / cmputer 4,3% 11,0% 95,3% 43,3% 36,6% 13,7% 24,0% 95,3% 49,2% 43,7% 5,3% 13,4% 89,3% 34,8% 27,7% 14,0% 25,0% 91,1% 41,1% 35,7% 2,3% 8,5% 96,2% 41,5% 24,6% 14,6% 31,5% 97,7% 49,2% 35,4% 0,682 0,517 0,033* 0,128 0,096 0,925 0,840 0,119 0,150 0,153 0,323 0,432 0,692 0,740 0,018* 0,801 0,114 0,247 0,997 0,117 0,534 0,222 0,217 0,037* 0,284 0,588 0,897 0,261 0,023* 0,204 0,957

20 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 DETERMINANTEN Nulmeting Tussenmeting Eindmeting p-waarden 1 (n=256) (n=114) (n=130) Eigen effectiviteit (% zeker wel) Ttaal BFT 18,0% 20,2% 17,7% - Bewegen 31,2% 40,2% 36,2% - ntbijt 94,4% 90,2% 95,4% - Frisdrank 63,2% 51,8% 64,6% - TV / cmputer 59,6% 43,8% 40,0% Psitieve invled p gedrag (% helemaal eens) Ttaal BFT 16,0% 14,9% 13,8% - Bewegen 23,7% 23,2% 21,5% - ntbijt 80,3% 66,1% 80,8% - Frisdrank 47,8% 34,8% 40,0% - TV / cmputer 39,4% 23,2% 23,1% *Significant verschillend: p 0,05. **Significant verschillend: p 0,01. 1 ategrische variabelen: hi-kwadraat tets. Nulmeting - Tussenmeting Nulmeting - Eindmeting 0,615 0,947 0,095 0,330 0,143 0,683 0,041* 0,785 0,005** <0,001** 0,788 0,576 0,921 0,636 0,003** 0,917 0,022* 0,148 0,003** 0,001** Tussenmeting - Eindmeting 0,621 0,520 0,114 0,043* 0,555 0,813 0,755 0,009** 0,407 0,980

21 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 5 nclusie, discussie en aanbevelingen 5.1 nclusie In dit rapprt werd het driejarige nderzek naar de veranderingen in vergewicht, BFT-gedrag en gerelateerde determinanten bij leerlingen in grep 4 t/m 8 van basisschlen die deelnamen aan het B-Fit prgramma van de Gelderse Sprt Federatie beschreven. Het del van dit prgramma was het stabiliseren van het percentage jeugdigen van 2-15 jaar in Gelderland met vergewicht en besitas. p basis van de resultaten kan wrden gecncludeerd dat bij leerlingen in de nderzeksgrep het percentage vergewicht en besitas is afgenmen en het percentage dat vldet aan de beweegnrm is tegenmen. Hewel er van maar een gedeelte van de leerlingen vlledige gegevens van alle drie de meetmmenten waren, verschilden deze leerlingen qua achtergrndkenmerken, gewicht, BFTgedrag en determinanten vrijwel niet van degenen met nvlledige gegevens. Dat is een aanwijzing dat de gevnden resultaten generaliseerbaar zijn naar de ttale grep van leerlingen die meededen aan B-Fit. In figuur 5.1 staat een verzicht van alle gevnden veranderingen bij de leerlingen met vlledige gegevens. gewicht energiebalans BFT-gedrag determinanten Geznd gewicht, vergewicht f besitas Energiegebruik (lichamelijke activiteit) Energieinname (veding) B: Beweging (vldende) T: TV/cmputer (met mate) F: Frisdrank (met mate) : ntbijt (dagelijks) kennis attitude eigen effectiviteit kennis attitude eigen effectiviteit kennis attitude eigen effectiviteit kennis attitude eigen effectiviteit Legenda Gren: psitief veranderd bij eindmeting Grijs: geen significante verandering ranje: negatief veranderd bij eindmeting Figuur 5.1 verzicht van de resultaten van het nderzek naar B-Fit bij leerlingen: verschillen tussen de nulmeting en de eindmeting. Bij uders viel p dat de determinanten van ntbijten p elk meetmment dr de vergrte meerderheid van de uders psitief gescrd werden dan vr bewegen, TV/cmputer en frisdrank, terwijl meer dan de helft van de uders wel kennis had van geznd BFT-gedrag (behalve frisdrank). De attitude die uders hadden ten aanzien van geznd BFT-gedrag leek bij de eindmeting psitiever dan bij de nulmeting. Vr de andere determinanten waren minder verschillen tussen de uders p de drie meetmmenten te zien.

22 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / Discussie Dr het ntbreken van een cntrlegrep kan echter niet gezegd wrden dat de gevnden veranderingen een effect zijn van het B-Fit prgramma. m tch een indruk te krijgen, kan de nderzeksppulatie van B-Fit ten tijde van de nulmeting en de eindmeting vergeleken wrden met landelijke TN cijfers ver vergewicht en met reginale gegevens ver vergewicht en BFT-gedrag uit de kindermnitr 2009 van de twee GGD-regi s die verlappen met de regi waar B-Fit werd uitgeverd: GGD regi Gelre-IJssel en GGD regi Gelderland Midden (VGGM). Bij de nulmeting van B-Fit in 2009 werd bij 20,7% van de leerlingen vergewicht f besitas gemeten. In de kindermnitr van GGD Gelre-IJssel werd een vergelijkbaar percentage genemd: bij 20% van de leerlingen in grep 7 was vergewicht f besitas gecnstateerd p basis van dr Jeugdgezndheidszrg gemeten lengte en gewicht (GGD Gelre-IJssel, 2009). De natinale greistudie uit 2009 vnd dat bij 17% van de Nederlandse kinderen sprake was van vergewicht f besitas (Schönbeck et al, 2011). k het percentage B-Fit leerlingen dat vldeed aan de nrmen vr geznd BFT-gedrag is vergeleken met gegevens van de GGD kindermnitr uit 2009: Bewegen Bij B-Fit vldeed bij de nulmeting 87% van de leerlingen aan de NNGB. In de kindermnitr van GGD Gelre-IJssel was dit 86% van de 8-12 jarigen, bij de kindermnitr van VGGM (Hulpverlening Gelderland Midden, 2010) 75% van de 2-12 jarigen. ntbijten Bij B-Fit ntbeet bij de nulmeting 86% van de leerlingen dagelijks. GGD Gelre-IJssel rapprteert dat 95% van de 8-12 jarigen dagelijks ntbijt, VGGM dat vrijwel alle kinderen dagelijks ntbijten. Frisdrank 2 Ten tijde van de nulmeting gaf 64% van de leerlingen van B-Fit aan maximaal 1 glas frisdrank per dag te drinken. Bij GGD Gelre-IJssel was dit 17% van de leerlingen, VGGM geeft hier geen infrmatie ver. TV kijken/cmputeren Eén-en-tachtig prcent van de leerlingen van B-Fit was bij de nulmeting maximaal 2 uur per dag inactief (TV/cmputer). In regi Gelre- IJssel was dit 65%, in de regi Gelderland Midden 79%. p basis van deze vergelijkingen kan wrden gecnstateerd dat bij de nulmeting van B-Fit het percentage leerlingen met vergewicht en besitas en het percentage leerlingen dat vldeed aan de gestelde nrmen vr geznd BFT-gedrag, met uitzndering van frisdrank, redelijk vereenstemt met het algemene beeld van kinderen in de GGD-regi s Gelre-IJssel en Gelderland Midden. Vergelijkbare gegevens ten tijde van de eindmeting (in 2012) zijn helaas ng niet beschikbaar. Deelnemende basisschlen knden bij B-Fit verschillende prgrammanderdelen kiezen van een menukaart. Uit het uitgeverde nderzek wrdt ng niet duidelijk welke nderdelen mgelijk hebben bijgedragen aan de gevnden veranderingen bij de leerlingen. De Gelderse Sprt Federatie (GSF) heeft een prduct- en prcesevaluatie uitgeverd, waardr inzicht is verkregen in de activiteiten die p de deelnemende basisschlen zijn uitgeverd. In het huidige nderzek is gekeken naar de samenhang tussen het gekzen lespakket en de veranderingen in kennis bij leerlingen, maar hier werd geen significant verband gevnden. Het zu interessant zijn m te kijken welke andere nderdelen van B-Fit (mgelijk) hebben bijgedragen aan de gevnden veranderingen bij de leerlingen, mdat dat de gevnden veranderingen in gewicht en BFT-gedrag zu kunnen nderbuwen. 2 Hierbij met pgemerkt dat de vergelijkbaarheid zeer beperkt is, want in de B-Fit vragenlijst werd nder frisdrank zwel frisdrank als aanmaaklimnade en vruchtensap verstaan, terwijl in de Kindermnitr vruchtensap niet wrdt meegeteld bij frisdrankcnsumptie.

23 TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Nvember / 24 pvallend was dat de meeste veranderingen waren pgetreden tussen de nulmeting en de tussenmeting: al bij de tussenmeting was het percentage leerlingen met een geznd gewicht hger dan bij de nulmeting. Dat zu kunnen kmen dr het tijdsbestek: tussen de nul- en de tussenmeting zat anderhalf jaar; tussen de tussen- en de eindmeting zat één jaar. Daarnaast valt p dat leerlingen bij de eindmeting zwel meer tijd besteedden aan de sprt- en beweegactiviteiten die in de vragenlijst werden nagevraagd als aan de inactieve gedragingen TV kijken en cmputeren. De ttale tijd waarver leerlingen rapprteerden nam te van ruim 3,5 uur bij de nulmeting tt z n 5 uur bij de eindmeting. Dat zu kunnen kmen drdat leerlingen met het uder wrden minder zijn gaan slapen, maar k mdat de tijd die ze besteedden aan andere activiteiten dan die in de vragenlijst werden nagevraagd afnam. Het aantal leerlingen met vlledige gegevens was, vergeleken met het ttaal aantal leerlingen dat p de drie meetmmenten aan het nderzek meedeed, vrij beperkt. Deels kwam dat drdat leerlingen die bij de nulmeting in grep 4 zaten geen vlledige gegevens hadden: zij vulden bij de nulmeting geen vragenlijsten in, mdat ze daar ng te jng vr werden geacht. Bij de tussen- en eindmeting knden zij wel vragenlijsten invullen. 5.3 Aanbevelingen p basis van de respns en de resultaten van het nderzek kunnen een aantal aanbevelingen gedaan wrden vr het B-Fit prgramma en vr nderzek naar de effecten hiervan. m de effectiviteit van B-Fit aan te tnen is vervlgnderzek met een cntrlegrep aan te raden. k kunnen de gegevens van de B-Fit eindmeting vergeleken wrden met gegevens van bijvrbeeld reginale GGD en (in 2013 zal er weer een kindermnitr wrden gedaan), m de trend die gevnden is bij deelnemers aan B-Fit te vergelijken met de algemene trend in vergewicht en geznd BFT-gedrag. Het is van belang m in het B-Fit prgramma naast aandacht vr het bevrderen van geznd gedrag als fitheid en bewegen k vldende aandacht te hebben vr het beperken van de tename van ngeznd gedrag. uders hadden ver het algemeen juiste kennis ver geznd gedrag en het merendeel van de uders vnd het belangrijk dat hun kind geznd BFTgedrag vertnde. uders maakten echter niet altijd gebruik van aanmediging en steun en waren zich niet altijd bewust van de psitieve invled van hun eigen gedrag. Het zu daarm ged zijn m in het B-Fit prgramma (meer) aandacht te besteden aan de belangrijke rl die uders hebben als het gaat m geznd gedrag van hun kind. Bij nieuw nderzek naar de effecten B-Fit zu gezcht meten wrden naar methden m het percentage leerlingen met vlledige gegevens te vergrten. Dit kan bijvrbeeld dr k bij kinderen in grep 4 gegevens ver beweegen vedingsgedrag te verzamelen. In vergelijkbare nderzeken wrden vragenlijsten vaak dr kinderen ingevuld vanaf grep 5 f 6, f wrden niet de jnge kinderen zelf, maar hun uders gevraagd naar het gezndheidsgedrag van hun kind. Een instrument dat bruikbaar is vr kinderen in grep 4 zu k in grep 5 t/m 8 gebruikt meten wrden m veranderingen te kunnen detecteren.