FAUNAONDERZOEK MET DE FOTOVAL IN 23 BOSELEMENTEN VAN STAATSBOSBEHEER IN NOORD-GRONINGEN

Transcriptie

1 FAUNAONDERZOEK MET DE FOTOVAL IN 23 BOSELEMENTEN VAN STAATSBOSBEHEER IN NOORD-GRONINGEN 2012 Albert-Erik de Winter September 2013

2 Dankwoord Dank gaat uit naar Staatsbosbeheer voor toestemming om dit onderzoek in hun bosgebieden te mogen uitvoeren en de Zoogdiervereniging voor het lenen van twee fotovallen. Leon Luijten en Leo Stockmann dank ik voor het doorlezen van een eerdere versie van dit verslag. Ivon Benus wordt bedankt voor het maken van de kaart in figuur 1. Colofon Titel : Faunaonderzoek met de fotoval in 23 boselementen van Staatsbosbeheer in Noord-Groningen in 2012 Veldwerk : Albert-Erik de Winter Auteur : Albert-Erik de Winter Foto kaft : Foto Steenmarter, boselement Kaakhorn (Westernieland). foto s Albert-Erik de Winter tekst Albert-Erik de Winter en Staatsbosbeheer Uithuizen, september

3 Samenvatting In de periode van april t/m december 2012 heeft in 23 boselementen van Staatsbosbeheer in Noord Groningen voor langere of kortere periode een fotoval (automatische camera met infraroodsensor) geïnstalleerd gestaan. Doel van deze actie was om na te gaan welke wilde faunasoorten voorkomen in deze bossen. Om de dieren voor de lens te lokken is gebruik gemaakt van pindakaas en kattenvoer. Incidenteel is een kadaver van haas, wilde eend of gans gebruikt. Tijdens de inventarisatie zijn in de 23 boselementen in totaal 1268 fotobeelden met dieren en/of mensen geregistreerd. Hiervan hadden 446 fotobeelden betrekking op waarnemingen van wilde fauna, de overige 822 beelden op waarnemingen van mens, hond en huiskat. Wilde diersoorten zijn waargenomen op 16 van de 23 onderzochte terreinen. Deze waarnemingen hadden betrekking op de soorten: ree (3 terreinen), haas (2 terreinen), egel (1 terrein), steenmarter (7 terreinen), vos (1 terrein), bruine rat (1 terrein), bosmuis (1 terrein), buizerd (5 terreinen), zwarte kraai (1 terrein), fazant (3 terreinen), kerkuil (1 terrein), grote bonte specht (1 terrein), grasmus (1 terrein), koolmees (1 terrein) en roodborst (1 terrein). Wat betreft het aantal geregistreerde wilde faunasoorten waren boselement 1 (4 soorten) en de boselementen 17 en 19 (3 soorten) het soortenrijkst, gevolgd door de boselementen 2, 3, 5, 6, 9, 13, 15 en 21 (2 soorten) en boselementen 4, 8, 11, 16 en 18 (1 soort). In de boselementen 10, 12, 14, 20, 22 en 23 zijn geen waarnemingen gedaan van wilde dieren, wel van mens, hond en huiskat. In boselement 7 is helemaal geen waarneming geregistreerd. Opvallend aan deze inventarisatie is het groot aantal waarnemingen van hond (426) en huiskat (385) in respectievelijk 11 en 12 boselementen. 2

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Materiaal en methode 4 3. Resultaten Gebiedsbespreking Soortbespreking Ree Haas Egel Steenmarter Vos Bruine rat Bosmuis Buizerd Zwarte kraai Fazant Kerkuil Grote bonte specht Grasmus Koolmees Roodborst Huiskat Hond Mens 8 4. Discussie 8 5. Literatuur 8 Pagina Bijlage 1: Coördinaten geïnventariseerde boselementen 9 Bijlage 2: Waarnemingen per boselement Bijlage 3: (Belangrijkste)

5 1. Inleiding Verspreid over het kleigebied van Noord-Groningen bezit Staatsbosbeheer meerdere kleine boselementen en landschappelijke beplantingen. Deze objecten worden veelal beheerd als beheertype L0104, bossingels en bosjes. In ons huidig agrarisch cultuurlandschap zijn deze bosjes ecologisch zeer waardevol en het leefgebied voor tal van plant- en diersoorten. Om indruk te krijgen in de wilde faunasoorten die zoal voorkomen in deze bossen zijn in de periode van april t/m december 2012 meerdere van deze boselementen en landschappelijke beplantingen geïnventariseerd met een fotoval (automatische camera met infraroodsensor). Dit rapport bevat de resultaten van dit onderzoek. 2. Materiaal en methode Voor deze inventarisatie zijn in totaal 23 boselementen onderzocht. Deze terreinen variëren in oppervlak van 0,12 tot 3,8 hectare en zijn gelegen in of nabij de Noord Groningse dorpen Baflo, Tinallinge, Rasquert en Onderdendam, Wehe den Hoorn, Kloosterburen en Westernieland. Gezamenlijk kenmerk van deze boselementen is het geringe oppervlak (< 3,8 ha.) en de aanwezigheid van opgaand groen met boom- en struiksoorten als gewone es, wilg, eik, iep, meidoorn, hazelaar en vlier. In het verder open landschap geven deze bosjes schuil- en dekkingsmogelijkheden aan tal van diersoorten en zijn (naar verwachting) zeer geschikt om te inventariseren met de fotoval. Een overzicht van de onderzochte boselementen en onderzoeksperiode is weergegeven in figuur 1. Figuur 1: Ligging onderzochte boselementen en onderzoeksperiode 4

6 Boselement Onderzoeksperiode 20 april t/m 11 mei september t/m 29 september oktober t/m 12 oktober augustus t/m 26 augustus december t/m 14 december december t/m 16 december mei t/m 22 mei november t/m 10 december november t/m 10 december juli t/m 18 augustus augustus t/m 11 september december t/m 20 december november t/m 24 november november t/m 24 november november t/m 28 november juni t/m 4 juli april t/m 20 april oktober t/m 27 oktober oktober t/m 5 november december t/m 31 december 16 december t/m 25 december December t/m 31 December December t/m 31 December 2012 Onderzoek is uitgevoerd met een fotoval (een automatische camera) die gedurende meerdere dagen in de boselementen geïnstalleerd heeft gestaan. Het hierbij gebruikte merk en type was Dörr Snapshot 5.0 MP IR. Met deze fotoval zijn tussen 7 april en 31 december 2012, 23 boselementen geïnventariseerd. Twee à drie meter voor de fotoval werden telkens lokstoffen aangeboden die in ieder geval bestonden uit pindakaas en kattenvoer. Daarnaast zijn bij de boselementen 1, 2, 6, 13, 14, 17 en 21 kadavers van o.a. haas, kolgans en eend voor de camera aangeboden. Pindakaas is hierbij het lokmiddel waarvan bekend is dat het een grote diversiteit aan wilde diersoorten aantrekt c.q. naar de fotoval toelokt [Van den Akker, 2009]. Van welke afstand wilde dieren de pindakaasgeur kunnen waarnemen is niet bekend. Kattenvoer en kadavers worden aangeboden als voedsel en zorgen ervoor dat dieren langer voor de fotoval verblijven wat trefkans en kwaliteit van de foto s vergroot. De automatische fotoval werkt met infraroodsensor die reageert op bewegingen. Bij elke reactie voor de camera wordt na 20 seconden een foto genomen. De volgende foto(s) worden gemaakt met een interval van 60 seconden wat doorgaat zolang het bewegend object zich voor de lens/ sensor blijft bewegen. Overdag levert de fotoval beelden in kleur, s nachts wordt verlichting verzorgd door infrarood-leds en is het beeld zwart-wit. Geregistreerde beelden van de fotoval zijn na iedere verplaatsing/installatie uitgelezen. De geregistreerde wilde dieren en huiskat zijn ingevoerd in de database van de fotobeelden worden digitaal bewaard. 3. Resultaten Tijdens deze inventarisatie zijn in totaal 1268 beelden met mensen en/of dieren geregistreerd, de foto s gemaakt tijdens installatie en demontage van de fotoval niet meegerekend. Hiervan hadden 446 beelden betrekking op wilde fauna, de overige 822 beelden op mens, hond en huiskat. Tabel 1 geeft een overzicht van de geregistreerde soorten per boselement, hierbij zijn de voor deze inventarisatie interessante soorten grijs gemarkeerd. 5

7 Bos 1 Bos 2 Bos 3 Bos 4 Bos 5 Bos 6 Bos 7 Bos 8 Bos 9 Bos 10 Bos 11 Bos 12 Bos 13 Bo s14 Bos 15 Bos 16 Bos 17 Bos 18 Bos 19 Bos 20 Bos 21 Bos 22 Bos 23 Tabel 1: Geregistreerde soorten per boselement Ree X X X Haas X X Egel Steenmarter X X X X X X X Vos X Bruine rat X Bosmuis X Buizerd X X X X X Zwarte kraai X Fazant X X X Kerkuil X Grote bonte specht X Grasmus X Koolmees X Roodborst X Huiskat X X X X X X X X X X X X Hond X X X X X X X X X X X Mens X X X X Aantal soorten Een overzicht van het maximum aantal waargenomen exemplaren en totaal aantal is weergegeven in tabel 2. Tabel 2: Maximum aantal exemplaren en totaal aantal Soort Max. aantal exemplaren Aantal bossen Ree Haas Egel Steenmarter Vos Bruine rat Bosmuis Buizerd Zwarte kraai Fazant Kerkuil Grote bonte specht Gasmus Koolmees Roodborst Huiskat Hond Mens X 3.1 Gebiedsbespreking Het aantal wilde faunasoorten dat in de bossen en landschappelijke beplantingen is aangetroffen varieerde van minimaal één soort in de boselementen 1, 8, 11, 16 en 18 tot maximaal vier soorten in boselement 1. In de boselementen 10, 12, 14, 20, 22 en 23 zijn geen wilde faunasoorten geregistreerd, in boselement 7 is zelfs geen enkele fotovalwaarneming gedaan. Hond (23 x), huiskat (16 x), steenmarter (7x) en buizerd (7x) zijn het vaakst geregistreerd in de boselementen. Andere leuke soorten die zijn waargenomen tijdens deze inventarisatie zijn ree (3 terreinen), egel (1 terrein), vos (1 6

8 terrein), bruine rat (1 terrein) en bosmuis (1 terrein). Bijzonder zijn in ieder geval de fotovalregistraties van kerkuil (boselement 18) en grote bonte specht (boselement 16). 3.2 Soortbespreking Ree Deze soort alleen aangetroffen in boselementen 1,2 en 3 met in totaal 9 geregistreerde. De waarnemingen in bosselementen 1 en 3 betrof een bok, de waarneming in bos 2 een geit. Aangezien pindakaas, kattenvoer en kadavers niet het voedsel van ree zijn is het logisch dat de soort niet vaker is geregistreerd Haas Ook fotovalregistraties van haas zijn vaak toevalstreffers. Het betreft meestal passerende dieren die geen binding hebben met de lokstof en voerplek. Tijdens deze inventarisatie is de soort alleen geregistreerd in de boselementen 8 en 17 met respectievelijk 2 en 1 fotowaarneming Egel Van deze soort is slechts één waarneming gedaan in boselement 19. Het betrof hier een pindakaasetende egel. Waarschijnlijk kent de soort een ruimere verspreiding in de Noord- Groningse bossen Steenmarter Soort die inmiddels wijd verspreid lijkt voor te komen in Noord Groningen. Tijdens deze inventarisatie is de Steenmarter aangetroffen in zeven boselementen. In totaal zijn van de soort 22 geregistreerd Vos Tijdens deze inventarisatie slechts 1 maal aangetroffen. Dit in boselement 15 waar twee fotovalregistraties van vos gedaan zijn. Met een oppervlak van circa 3000 vierkante meter is dit object het kleinste boselement dat heeft deelgenomen aan deze inventarisatie Bruine rat Deze soort is alleen aangetroffen in boselement 9. Het betrof één exemplaar waarvan in totaal drie zijn geregistreerd Bosmuis Van deze soort zijn 13 waarnemingen geregistreerd in boselement 4. Het betrof hier foto s van een bij de lokstok omhoog klimmend en van de pindakaas snoepende bosmuis Buizerd Buizerdwaarnemingen zijn alleen gedaan bij kadavers in de boselementen 1, 6, 13, 17 en 21. Hier zijn in totaal 348 beelden geregistreerd van zeven verschillende vogels. Leuk zijn in ieder geval de registraties in boselementen 1 en 13 waar in beide gevallen een buizerd voorzien van metalen pootring is gefotografeerd. Helaas is de kwaliteit van deze foto s te slecht om de ringen af te lezen Zwarte kraai Alleen waargenomen in boselement 5 met maximaal 3 exemplaren. 7

9 Fazant Fazant is waargenomen in de boselementen 1, 5 en 19 met in totaal zeven geregistreerde waarnemingen. De waarnemingen in boselementen 1 en 19 betrof een haan, in boselement 5 is een hen geregistreerd Kerkuil Een op de lokstok zittende kerkuil is zonder twijfel de meest opmerkelijke registratie van deze inventarisatie. De soort is waargenomen op 26 oktober in boselement Grote bonte specht Deze soort is waargenomen in boselement 16 op 4 juni Dat spechten op pindakaas afkomen is bekend. Toch is deze waarneming op het circa 20 cm hoog piketstokje een leuke aanvulling op deze inventarisatie Grasmus Deze waarneming is gedaan op 11 mei 2012 in boselement 1. Het betreft een exemplaar dat in het fluitenkruid voor de fotoval zit Koolmees Koolmees is alleen geregistreerd in boselement 21. Het betreft drie vage foto s van een koolmeeskop voor de lens. Waarschijnlijk is de vogel in de beschermhoes rond de fotoval op zoek naar voedsel, insecten en spinnetjes Roodborst Alleen aangetroffen in boselement 6 met drie geregistreerde. Roodborst is op alle drie de foto s gefotografeerd met buizerd Huiskat Soort die het vaakst is aangetroffen in de geïnventariseerde boselementen. De soort is waargenomen in 12 bossen, hier zijn 385 geregistreerde waarnemingen gedaan van 16 verschillende exemplaren Hond Met 23 exemplaren en 426 de soort die het vaakst is geregistreerd. Hond is in 11 boselementen waargenomen. Rassen die o.a. konden worden geregistreerd zijn: Labrador, Duitse staande ruwhaar, Duitse staande langhaar, Heidewachtel, Bordercollie, Drentsche patrijs en Jack Russel terriër Mens In 4 van de 23 boselementen zijn tijdens deze inventarisatie mensen aangetroffen. In totaal gaat het hier om 6 geregistreerde personen en Discussie De fotoval heeft vaak voor korte periode (hooguit enkele weken) in de verschillende boselementen gestaan. Indien dit een langere periode zou zijn geweest zouden waarschijnlijk meer waarnemingen zijn gedaan en ook andere soorten zijn geregistreerd. Opvallend is verder dat in het voor- en najaar meer waarnemingen zijn gedaan dan in de zomerperiode. 5. Literatuur Akker, R, van den, Mogelijkheden en beperkingen van technische hulpmiddelen bij inventarisaties. Marterpassen XV:

10 Bijlage 1: Coördinaten geïnventariseerde boselementen Boselement XY coördinaten Oppervlak Beheertype ,57 ha. Bossingels en bosjes ,12 ha. Bossingels en bosjes ,83 ha. Bossingels en bosjes ,26 ha. Bossingels en bosjes ,05 ha. Bossingels en bosjes ,80 ha. Bossingels en bosjes ,60 ha. Bossingels en bosjes ,64 ha. Bossingels en bosjes ,90 ha Bossingels en bosjes ,28 ha. Bossingels en bosjes ,49 ha. Bossingels en bosjes ,43 ha. Erfpacht gemeente Winsum ,29 ha. Bossingels en bosjes ,39 ha. Bossingels en bosjes ,26 ha. Bossingels en bosjes ,66 ha. Bossingels en bosjes ,52 ha. Bossingels en bosjes ,12 ha. Bossingels en bosjes ,79 ha. Bossingels en bosjes ,54 ha. Bossingels en bosjes ,26 ha. Bossingels en bosjes ,32 ha. Bossingels en bosjes ,98 ha. Bossingels en bosjes 9

11 Bijlage 2: Waarnemingen per boselement Boselement 1 Periode: 20 april t/m 11 mei 2012 Aantal foto s: 489 Lokvoer: Kattenvoer, pindakaas en kadaver (haas) Soort Max. aantal Aantal dagen Ree(bok) Buizerd (met ring) Fazant Grasmus Huiskat (zwart/wit) Hond (Labrador) Boselement 2 Periode: 13 september t/m 29 september 2012 Aantal foto s: 179 Lokvoer: Kattenvoer, pindakaas en kadaver (eend) Soort Max. aantal Aantal dagen Ree Steenmarter Huiskat (lapjeskat) Huiskat (zwart) Boselement 3 Periode: 1 oktober t/m 12 oktober 2012 Aantal foto s: 48 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Ree Steenmarter Huiskat Boselement 4 Periode: 6 augustus t/m 26 augustus 2012 Aantal foto s: 48 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Bosmuis Huiskat (zwart/ wit) 1 18 Boselement 5 Periode: 2 december t/m 14 december 2012 Aantal foto s: 56 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Zwarte kraai Fazant (hen) Huiskat

12 Boselement 6 Periode: 10 december t/m 16 december 2012 Aantal foto s: 33 Lokvoer: Kattenvoer, pindakaas en kadaver (haas) Soort Max. aantal Aantal dagen Buizerd Roodborst Boselement 7 Periode: 17 mei t/m 22 mei 2012 Aantal foto s: 2 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Geen (fauna)waarnemingen Xxxxx xxxxx xxxxx Boselement 8 Periode: 29 november t/m 10 december 2012 Aantal foto s: 89 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Haas Huiskat (zwart) Hond (Herder?) Hond (Terriër?) Hond (Bordercollie?) Hond (Dog?) Hond (Duitse langhaar) Hond (Heidewachtel) Hond (Labrador) Mens Boselement 9 Periode: 29 november t/m 10 december 2012 Aantal foto s: 42 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Steenmarter Bruine rat Hond (Heidewachtel) Hond (Golden retriever) Hond (Bordercollie??)

13 Boselement 10 Periode: 20 juli t/m 18 augustus 2012 Aantal foto s: 48 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Huiskat (rood) Boselement 11 Periode: 6 augustus 2012 t/m 11 september 2012 Aantal foto s: 72 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Steenmarter Huiskat (rood) Huiskat (bruin) Boselement 12 Periode: 11 december t/m 20 december 2012 Aantal foto s: 22 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Hond (Golden retriever) Hond (Drentsche patrijs) Boselement 13 Periode: 10 november t/m 24 november 2012 Aantal foto s: 72 Lokvoer: Kattenvoer, pindakaas en kadaver (haas) Soort Max. aantal Aantal dagen Steenmarter Buizerd (met ring) Huiskat (zwart) Hond (Golden retriever) Boselement 14 Periode: 11 november t/m 24 november 2012 Aantal foto s: 51 Lokvoer: Kattenvoer, pindakaas en kadaver (haas) Soort Max. aantal Aantal dagen Hond (Golden retriever) Hond (Drentsche patrijs) Mens

14 Boselement 15 Periode: 18 november t/m 28 november 2012 Aantal foto s: 148 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Steenmarter Vos Buizerd Huiskat (zwart-wit) Huiskat (rood) Hond (Golden retriever) Boselement 16 Periode: 2 juni t/m 4 juli 2012 Aantal foto s: 12 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Grote bonte specht Boselement 17 Periode: 7 april t/m 20 april 2012 Aantal foto s: 260 Lokvoer: Kattenvoer, pindakaas en kadaver (kolgans) Soort Max. aantal Aantal dagen Haas Buizerd (bruin/wit) Buizerd (bruin) Huiskat (roodwit) Huiskat (bruin) Boselement 18 Periode: 25 oktober t/m 27 oktober 2012 Aantal foto s: >2 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Kerkuil Boselement 19 Periode: 30 oktober t/m 5 november 2012 Aantal foto s: 3 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Egel Steenmarter Fazant

15 Boselement 20 Periode: 26 december t/m 31 december 2012 Aantal foto s: 38 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Hond (Duiste st. ruwhaar) Hond? Mens Boselement 21 Periode: 16 december t/m 25 december 2012 Aantal foto s: 139 Lokvoer: Kattenvoer, pindakaas en kadaver (haas) Soort Max. aantal Aantal dagen Buizerd Koolmees Hond (Drentsche patrijs) Mens Boselement 22 Periode: 16 december t/m 31 december 2012 Aantal foto s: 30 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Hond (Jack Russel terriër) Huiskat (zwart-wit) Boselement 23 (slechte foto s door defecte camera) Periode: 21 december t/m 31 december 2012 Aantal foto s: 85 Lokvoer: Kattenvoer en pindakaas Soort Max. aantal Aantal dagen Hond (Labrador) Hond (bruin)

16 Bijlage 3: (Belangrijkste) Ree(bok), boselement 1 Haas, boselement 8 15

17 Haas, boselement 17 Egel, boselement 19 16

18 Steenmarter, boselement 9 Steenmarter, boselement 15 (foto 1) 17

19 Steenmarter, boselement 19 Vos, boselement 15 18

20 Bruine rat, boselement 9 (foto 1) Bruine rat, boselement 9 (foto 2) 19

21 Bosmuis, boselement 4 (foto 1) Bosmuis, boselement 4 (foto 2) 20

22 Buizerd (met metalen pootring), boselement 1 Buizerd (bruin), boselement 6 21

23 Buizerd (wit), boselement 6 Buizerd (wit), boselement 21 22

24 Buizerd (2 exemplaren), boselement 21 Buizerd, boselement 21 23

25 Buizerd (2 exemplaren), boselement 21 Zwarte kraai, boselement 5 24

26 Zwarte kraai (3 exemplaren), boselement 5 Fazant (hen), boselement 5 25

27 Fazant (haan), boselement 19 Kerkuil, boselement 18 26

28 Grote bonte specht, boselement 16 Grasmus, boselement 1 27

29 Roodborst en Buizerd, boselement 6 Huiskat, boselement 1 28

30 Huiskat, boselement 5 Huiskat, boselement 8 29

31 Huiskat, boselement 15 Huiskat, boselement 17 30

32 Huiskat, boselement 17 Huiskat (2 exemplaren), boselement 17 31

33 Huiskat, boselement 22 Hond (Labrador), boselement 1 32

34 Hond (Terriër), boselement 8 Hond (kruising met Herdershond?), boselement 8 33

35 Hond (Golden retriever), boselement 9 Hond (Drentsche patrijs), boselement 20 34

36 Hond (Jack Russel Terrier), boselement 22 Voorbeeld van door het bos struinende mensen (2 personen), boselement 8 35