Opleidingsplan Cardiologie Leids Universitair Medisch Centrum. Samen zorgen Samen werken

Transcriptie

1 Opleidingsplan Cardiologie Samen zorgen Samen werken Stages en leerdoelen LUMC JAAR 3-5 Leiden, 2014 Rev 3.18

2 Inhoudsopgave Opleiding Cardiologie Kliniek Modules 4 Module Hartbewaking 5 Module Verpleegafdeling 14 Module Cardiothoracale chirurgie 23 Lijnonderdeel Polikliniek 31 Modules Niet-Invasieve Imaging, Congenitale Hartziekten, Consulten 41 Module Hartkatheterisatiekamer 76 2

3 Samenvatting Opleiding Cardiologie 3

4 Kliniek Modules 4

5 Module Hartbewaking en Centrum Eerste Hulp Supervisor: Dr. Saskia Beeres/ Tijdens dienst door dienstdoende cardioloog Duur: 6 maanden Deze module duurt volgens het landelijk opleidingsplan cardiologie in totaal 6 maanden. In de gecombineerde opleiding zoals aangeboden door het LUMC en de B- opleidingsziekenhuizen wordt deze stage verdeeld (maar niet noodzakelijkerwijs evenredig) over de betrokken instellingen, dit om te voorkomen dat de AIOS in het 1 ste jaar van de vervolgopleiding reeds voldaan heeft aan de opleidingseisen en gedurende de overige jaren de verkregen vaardigheden niet kan blijven oefenen. Het Centrum Eerste Hulp (met daarnaast 2-4 MC bedden) functioneert als Eerste Harthulp. Tijdens de stage wordt vanzelfsprekend rekening gehouden met de dienstroosters. De AIOS zal tijdens de stage afwisselend werken op de Verpleegafdeling en op de CCU/SEH. De Kliniek Cardiologie is een drukke afdeling met een hoge productie. Een belangrijk doel van deze stage is dan ook dat de AIOS leert de werktijd goed in te delen. Daarnaast is een belangrijk doel het leren samenwerken met andere specialisten, verpleegkundigen, en andere bij de zorg betrokken professionals. Tijdens deze stage zal de AIOS zijn/haar poli dagdeel draaien. Indien van toepassing participeert de AIOS in de zogenaamde ECHO-POEL. 5

6 uit het landelijk opleidingsplan Cardiologie zullen aan bod komen I. Coronairlijden II. Hartfalen III. Ritme- en geleiding IV. Niet-invasieve beeldvorming V. Invasieve beeldvorming VI. Aangeboren hartafwijkingen VII. Overige 1. Acute coronaire syndromen 2. Chronische ischemische ziekten 3. Risicofactoren (incl. hypertensie en diabetes mellitus) 1. Hartfalen 2. Myocardziekten 1. Ritme- en geleidingsstoornissen 2. Syncope 3. Plotse hartdood en reanimatie 1. Echocardiografie 2. Cardiale MR en thoracale MR angiografie 3. CT thorax 4. Nucleaire technieken 1. Hartcatheterisatie en angiografie 1. Aangeboren hartafwijkingen 1. Klepziekten 2. Endocarditis 3. Preoperatief consult 4. Zwangerschap 5. Aortaziekten en trauma van aorta & hart 6. Perifere arterieel vaatlijden 7. Harttumoren 8. Pericardziekten 9. (Primaire) pulmonale hypertensie 10. Trombo-embolische veneuze ziekten 11. Cardiogenetica 12. Klinische Farmacologie 13. Hartrevalidatie & inspanningsfysiologie 6

7 Doelen Stage CCU/SEH De AIOS dient zich minimaal de volgende competenties eigen te maken: 1. ten aanzien van medisch handelen: a. de AIOS kan een adequate anamnese afnemen en lichamelijk onderzoek uitvoeren bij de patiënt met een (potentieel) acute cardiale aandoening en is in staat de verkregen gegevens georganiseerd te presenteren en grotendeels te interpreteren, zowel schriftelijk als mondeling. Onder de acute cardiale aandoeningen worden begrepen (maar niet limitatief) de acute coronaire syndromen, het acute hartfalen, en nieuw opgetreden hartritmestoornissen. b. de AIOS doorziet prioriteiten in de aandacht voor patiënten op de Hartbewaking. c. de AIOS is in staat de meest voorkomende ECG presentaties van acute cardiale aandoeningen te beschrijven en te herkennen. d. de AIOS is bekend met de diagnostiek, risicostratificatie en belangrijkste behandelopties bij het acute coronaire syndroom (inclusief reperfusie strategieën en ondersteunende therapieën met zuurstof, nitraten, anti-platelet en anti-trombotische middelen, B- blokkers, ACE remmers, statines etc.) en past deze adequaat toe. e. de AIOS toont aan bekend te zijn met de indicaties, contraindicaties, toedieningsvorm en dosering van farmacologische behandelingen van acute coronaire syndromen (inclusief fibrinolytica, aspirine, clopidogrel, prasugrel, ticagrelor, GPIIbIIIa receptor blokkers, heparine, LMWH, fondaparinux). f. de AIOS is bekend met de mogelijke complicaties van acute cardiale aandoeningen, weet deze te herkennen en nader te evalueren, en kan deze in overleg met de supervisor behandelen. g. de AIOS is bekend met de indicaties, contra van hemodynamische monitoring van de acuut zieke cardiale patiënt. h. de AIOS toont aan patiënten met acuut en/of ernstig hartfalen te kunnen beoordelen en een behandelplan op te kunnen stellen, inclusief de toepassing van vaatverwijders en inotrope middelen. i. de AIOS kent de belangrijkste indicaties voor het inbrengen van een tijdelijke (uitwendige) pacemaker. j. de AIOS is op de hoogte van de initiële behandeling van zowel supraventriculaire als sustained ventriculaire tachycardieën en kan deze, eventueel met hulp van de supervisor, uitvoeren. k. de AIOS is aantoonbaar bedreven in Advanced Cardiac Life Support. l. de AIOS is in staat cardioversie en defibrillatie uit te voeren. m. de AIOS is in staat de betreffende VMS prog (acute cardiale pathologie en kwetsbare ouderen) naar behoren uit te voeren. n. De AIOS is in staat om acute problemen met ICDs of Pacemakers te herkennen en op te lossen. Bij complexe problemen zal de AIOS tijdig de betrokken device specialisten raadplegen. o. De AIOS verdiept zich in het functioneren van de LVAD en is in staat problemen te herkennen. p. De AIOS verdiept zich in het functioneren van de IABP/ impella en is in staat problemen te herkennen. 7

8 2. ten aanzien van communicatie: a. de AIOS toont respect voor en een adequate mate van betrokkenheid bij de patiënt. b. de AIOS is in staat om aan patiënt en diens familie op begrijpelijke wijze de vermoedelijke diagnose uit te leggen en in grote lijnen aan te geven wat het aanvullende onderzoek i aandoening is. Bovendien kan de AIOS tijdens de opname aan de patiënt en diens familie een begrijpelijk en betrouwbaar overzicht bieden van de klinische gebeurtenissen tot op dat moment. c. de AIOS kan ten aanzien van de medische gegevens adequaat zowel schriftelijk als mondeling rapporteren aan andere health care professionals, met inbegrip van een gedegen verslaglegging in de medische status. 3. ten aanzien van samenwerking: a. de AIOS is in staat een goede relatie te onderhouden met andere personen die bij de patiënt betrokken zijn, de diverse taken onderling goed te communiceren, en (eventueel in overleg met de supervisor) adequate instructies te verschaffen aan ondersteunend personeel. b. de AIOS is op de hoogte van de op de afdeling voor paramedisch personeel bestaande protocollen en voorschriften. c. de AIOS is in staat om goed samen te werken met de cardiologen in de regio en bij overdracht van patiënten zorg te dragen voor een adequate mondelinge en schriftelijke overdracht. 4. ten aanzien van kennis en wetenschap: a. de AIOS geeft blijk van het kritisch beschouwen van de medische informatie rondom een casus. b. de AIOS kan in grote lijnen aangeven welke discussiepunten er momenteel in de cardiologie spelen rondom acute coronaire syndromen (inclusief de indicaties voor interventies), acuut opgetreden ritmestoornissen, en hartfalen. 5. ten aanzien van maatschappelijk handelen: a. de AIOS is grofweg bekend met de epidemiologie van acute coronaire syndromen en andere acute cardiale aandoeningen. b. de AIOS toont aan op de hoogte te zijn en nagedacht te hebben over ethische kwesties die de patiëntengroep met acute cardiale aandoeningen betreffen (bijvoorbeeld aangaande het reanimatiebeleid). 6. ten aanzien van organisatie: a. de AIOS overziet het patiëntenaanbod en bestand op de Hartbewaking (en SEH) en kan in overleg met de supervisor de logistiek en efficiënte bezetting van de bedden organiseren. Verantwoordelijk voor het opname beleid van de CCU is het hoofd Kliniek of diens vervanger. 8

9 7. ten aanzien van professionaliteit: a. de AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. b. de AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen. c. de AIOS is op de hoogte van de binnen het LUMC bestaande regels voor wat betreft professioneel gedrag. d. De AIOS is op de hoogte van de regels voor infectiepreventie en gedraagt zich als zodanig. Tevens spreekt de AIOS anderen aan op afwijkend gedrag. Stage indeling Dagelijks -overdracht gevolgd door onderwijs op vaste dagen. -papieren visite samen met supervisor/verpleegkundige. -visite lopen afdeling -overdracht opnemen en ontslaan patiënten Vaste onderdelen -beoordelen catheterisatie gegevens samen met supervisor -beoordelen echo gegevens samen met supervisor Wekelijks -grote visite: maandag Hierbij zijn tenminste aanwezig: hoofd afdeling, waarnemend hoofd afdeling, hoofd kliniek, AIOS, ANIOS kliniek. -chirurgen bespreking: maandag Tijdens deze bespreking zal de AIOS de patiënten bespreken die voor chirurgie in aanmerking komen. Periodiek -Klinische conferentie -Pathologie bespreking -Refereer avonden -Complicatie bespreking Kritische beroepssituaties In de tabel staan de kritische beroepssituaties benoemd zoals zij zijn opgenomen in het landelijke opleidingsplan en zoals zij betrekking hebben op de module ''hartbewaking''. Deze situaties bieden een houvast om tijdens de module beoordelingen op de competenties uit te voeren en feedback te geven. Niet alle situaties hoeven beoordeeld te worden; tijdens de module dienen minimaal 2 kritische beroepssituaties besproken te worden; in het portfolio geeft de AIOS aan welke dat zijn geweest. 9

10 Kritische beroepssituaties in de module Hartbewaking en Centrum Eerste Hulp/MC Kritische beroepssituaties THEMA Medisch handelen communicatie Samenwerken Organisatie Kennis Wetenschap Maatschappelijk handelen Prof. gedrag Patiënt met acute pijn op de borst (I-1) (evaluatie en behandeling) Patiënt met cardiogene shock (evaluatie en behandeling) Preventieve maatregelen nemen om risico op harten vaatziekten te verminderen Risico inschatting op ontwikkeling van hart- en vaatziekten bij individuele patiënt Patiënt met hypertensie: onderbouwing medicatie keuze Patiënt met hypertensie: voorlichting t.a.v. medicatie Patiënt met diabetes en cardiovasculaire complicatie: diagnostiek en behandeling Patiënt met acuut hartfalen: behandeling Patiënt met dyspnoe: evaluatie Patiënt met chronisch hartfalen: behandeling Patiënt met smal complex tachycardie: diagnose en behandeling Patiënt met breed complex tachycardie: diagnose en behandeling Bradyaritmie: diagnose en behandeling I-1 KPB KPB KPB KPB I-1 KPB KPB KPB KPB I-3.a KPB KPB KPB I-3 a KPB KPB I-3.b KPB KPB KPB KPB KPB I-3.c KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB KPB III-1 KPB KPB KPB III-1 KPB KPB KPB KPB III-1 KPB KPB 10

11 Patiënt met syncope: evaluatie Patiënt met ICD problemen Patiënt met PM problemen III-2 KPB KPB KPB III-1 III-1 Reanimatie uitvoeren III-3 KPB KPB KPB KPB KPB KPB Aanvragen/ Beoordelen ECHO Plaats/aanvragen/ Beoordelen MRI Plaats/ Aanvragen/Beoordelen CT Plaats/ Aanvragen / Beoordelen Nucl Aangeboren hartafwijkingen Patiënt met aortadissectie* IV-1 IV-2 IV-3 IV-4 VI-1 KPB KPB KPB KPB VII-5 KPB KPB KPB KPB Patiënt met deceleratie thoraxtrauma* Patiënt met acute pericarditis: evaluatie en behandeling Patiënt met pericarditis constrictiva: evaluatie en behandeling VII-5 KPB KPB KPB VII-8 KPB KPB KPB VII-8 KPB KPB Klinische Farmacologie VII-12 KPB KPB Toetsing Beoordeling van statusvoering en ontslagbrieven, aangevuld met specifieke bespreking hiervan, door de superviserend cardioloog en door de opleider. 3. Beoordeling door de opleider van patiëntbesprekingen tijdens de grote visite. 4. Beoordeling van de overdrachten door het hoofd Kliniek 5. Verslagen van verpleging en patiënten aangaande het functioneren van de AIOS, uitgebracht op verzoek van het hoofd Kliniek. De toetsmomenten worden gedocumenteerd. Daarmee kan een minimaal aantal toetsdocumenten met betrekking tot deze module worden aangegeven: 2 x algemene KPB 2 x KPB briefbeoordeling/statusvoering 1 x KPB referaat/voordracht 1 x zelfreflectie op module 11

12 1 x voortgangsgesprek/beoordeling met het hoofd van de kliniek Portfolio In het portfolio wordt bijgehouden hoeveel patiënten met welke aandoeningen zijn gezien en welke complicaties tegengekomen zijn bij de diverse ziektebeelden. De casus welke bij het ochtendrapport of patiëntenbesprekingen zelfstandig naar voren werden gebracht worden als zodanig gemerkt. In het portfolio worden tevens de besproken ontslagbrieven, AIOS in het portfolio met enige regelmaat op zijn/haar eigen functioneren. Literatuur 1. assistentenklapper cardiologie LUMC 2. ESC Textbook of Cardiovascular Medicine (en andere tekstboeken) 3. CVOI cursusboek Acute Cardiologie 4. medische richtlijnen LUMC, NVVC, ESC, AHA-ACC 5. landelijk opleidingsplan cardiologie en specifiek besluit cardiologie 12

13 13

14 Module Verpleegafdeling Duur: 6 maanden. Gezien de opzet van opleiding kan een deel van deze module in een van de betrokken opleidingsziekenhuizen worden gevolgd. De verpleegafdeling omvat 22 bedden. Daarnaast omvat deze afdeling nog 8 zogenaamde short stay bedden. Supervisor van deze afdeling is de fellow interventie cardiologie/electrofysiologie. Hoofd van de kliniek is Dr. S. Beeres. Deze module duurt volgens het landelijk opleidingsplan cardiologie in totaal 6 maanden. In de gecombineerde opleiding zoals aangeboden door het LUMC en de B- opleidingsziekenhuizen wordt deze stage verdeeld (maar niet noodzakelijkerwijs evenredig) over de betrokken instellingen, dit om te voorkomen dat de AIOS in het 1 ste jaar van de vervolgopleiding reeds voldaan heeft aan de opleidingseisen en gedurende de overige jaren de verkregen vaardigheden niet kan blijven oefenen. Het Centrum Eerste Hulp (met daarnaast 2-4 MC bedden) functioneert als Eerste Harthulp. Tijdens de stage wordt vanzelfsprekend rekening gehouden met de dienstroosters. De AIOS zal tijdens de stage afwisselend werken op de Verpleegafdeling en op de CCU/SEH. De Kliniek Cardiologie is een drukke afdeling met een hoge productie. Een belangrijk doel van deze stage is dan ook dat de AIOS leert de werktijd goed in te delen. Daarnaast is een belangrijk doel het leren samenwerken met andere specialisten, verpleegkundigen, en andere bij de zorg betrokken professionals. Tijdens deze stage zal de AIOS zijn/haar poli dagdeel draaien. 14

15 ardiologie zullen aan bod komen: I. Coronairlijden II. Hartfalen III. Ritme- en geleiding IV. Niet-invasieve beeldvorming V. Invasieve beeldvorming VI. Aangeboren hartafwijkingen VII. Overige 1. Acute coronaire syndromen 2. Chronische ischemische ziekten 3. Risicofactoren (incl. hypertensie en diabetes mellitus) 1. Hartfalen 2. Myocardziekten 1. Ritme- en geleidingsstoornissen 2. Syncope 3. Plotse hartdood en reanimatie 1. Echocardiografie 2. Cardiale MR en thoracale MR angiografie 3. CT thorax 4. Nucleaire technieken 1. Hartcatheterisatie en angiografie 1. Aangeboren hartafwijkingen 1. Klepziekten 2. Endocarditis 3. Preoperatief consult 4. Zwangerschap 5. Aortaziekten en trauma van aorta & hart 6. Perifere arterieel vaatlijden 7. Harttumoren 8. Pericardziekten 9. (Primaire) pulmonale hypertensie 10. Trombo-embolische veneuze ziekten 11. Cardiogenetica 12. Klinische Farmacologie 13. Hartrevalidatie & inspanningsfysiologie 15

16 DOELEN MODULE VERPLEEGAFDELING: De AIOS dient zich minimaal de volgende competenties eigen te maken: 1. ten aanzien van medisch handelen: a. de AIOS kan een adequate anamnese afnemen en lichamelijk onderzoek uitvoeren en is in staat de verkregen gegevens georganiseerd te presenteren en te interpreteren, zowel schriftelijk als mondeling. b. de AIOS kent de pathofysiologie en presentatievorm van niet-acute cardiale ziektebeelden, waaronder (maar niet limitatief) chronisch hartfalen, kleplijden, boezemfibrilleren en niet acute vormen van coronarialijden. c. de AIOS kan efficiënt en doelmatig nader diagnostisch onderzoek aanvragen en kan aanzien van coronairangiografie). d. de AIOS kan van de diverse onderzoeken aangeven wat de diagnostische, de therapeutische en de prognostische informatie is die kan worden verkregen, en kan dit toepassen op een individuele casus. e. de AIOS kan op grond van verkregen gegevens en in relatie tot zijn opleidingsfase een adequaat behandelplan opstellen en kan van de gekozen behandeling aangeven in hoeverre die behandeling symptoomverlichting zal geven dan wel de prognose zal verbeteren. f. de AIOS casus. g. de AIOS is op de hoogte van hartrevalidatie en andere vormen van poliklinische en extramurale follow-up en begeleiding van patiënten met cardiale aandoeningen. 2. ten aanzien van communicatie: a. de AIOS toont respect voor en een adequate mate van betrokkenheid bij de patiënt. b. de AIOS is in staat om aan de patiënt en diens familie op begrijpelijke wijze de vermoedelijke diagnose uit te leggen en grofweg aan te geven wat het aanvullende onderzoek i rognose van de aandoening is. Bovendien kan de AIOS ten overstaan van de patiënt en diens familie een begrijpelijk en betrouwbaar overzicht geven van de klinische gebeurtenissen rondom de patiënt. c. de AIOS kan ten aanzien van de medische gegevens adequaat zowel schriftelijk als mondeling rapporteren aan andere health care professionals, met inbegrip van een gedegen verslaglegging in de medische status. 3. ten aanzien van samenwerking: a. de AIOS is in staat een goede relatie te onderhouden met andere personen die bij de patiënt betrokken zijn, de diverse taken onderling goed te communiceren, en adequate instructies te verschaffen aan ondersteunend personeel. b. de AIOS zorgt, tezamen met de verpleegkundige, voor een efficiënt verlopende visite. 16

17 c. de AIOS is op de hoogte van de op de afdeling voor paramedisch personeel bestaande protocollen en voorschriften. d. de AIOS is in staat om goed samen te werken met de cardiologen in de regio en bij overdracht van patiënten zorg te dragen voor een adequate mondelinge en schriftelijke overdracht. 4. ten aanzien van kennis en wetenschap: a. de AIOS geeft blijk van het kritisch beschouwen van de medische informatie rondom een casus. b. de AIOS kan aangeven welke discussiepunten er momenteel in de literatuur spelen rondom niet-acute cardiale ziektebeelden, inclusief discussies met betrekking tot invasief ingrijpen bij coronarialijden, hartklepchirurgie, en ritmestoornissen (ablatie, ICD implantatie). 5. ten aanzien van maatschappelijk handelen: a. de AIOS is bekend met de epidemiologie van chronische cardiale aandoeningen, waaronder coronarialijden, hartkleplijden, hartfalen en hartritmestoornissen. b. de AIOS toont aan nagedacht te hebben over ethische kwesties die de patiëntengroep met chronische niet-behandelbare cardiale aandoeningen betreffen (bijvoorbeeld aangaande het reanimatiebeleid). c. de AIOS kan ongeveer aangeven wat de kosten zijn van diverse diagnostische en therapeutische benaderingen. 6. ten aanzien van organisatie: a. de AIOS overziet het patiëntenaanbod en bestand op de verpleegafdeling en kan in overleg met de supervisor de logistiek en efficiënte bezetting van de bedden organiseren. b. de AIOS weet adequaat prioriteiten te stellen en hulp in te roepen indien geconfronteerd met gelijktijdig optreden van problemen bij meerdere patiënten. c. de AIOS is punctueel met betrekking tot afspraken, o.a. betreffende gesprekken met familie. 7. ten aanzien van professionaliteit: a. de AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. b. de AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen. c. de AIOS is op de hoogte van de binnen het LUMC bestaande regels voor wat betreft professioneel gedrag. d. De AIOS is op de hoogte van de regels voor infectiepreventie en gedraagt zich als zodanig. Tevens spreekt de AIOS anderen aan op afwijkend gedrag. 17

18 Stage indeling Dagelijks -overdracht gevolg door onderwijs op vaste dagen. -papieren visite samen met supervisor/verpleegkundige. -visite lopen afdeling -overdracht opnemen en ontslaan patiënten Vaste onderdelen -beoordelen katheterisatie gegevens samen met supervisor -beoordelen echo gegevens samen met supervisor Wekelijks -grote visite: maandag Hierbij zijn tenminste aanwezig: hoofd afdeling, waarnemend hoofd afdeling, hoofd kliniek, AIOS, ANIOS kliniek -chirurgen bespreking: maandag Tijdens deze bespreking zal de AIOS de patiënten bespreken die voor chirurgie in aanmerking komen Periodiek -Klinische conferentie -Pathologie bespreking -Refereer avonden -Complicatie bespreking Leermomenten, middelen Overdrachtsmomenten, ochtendrapport, grote visite, statusvoering en supervisie daarop, visite aan het bed, gesprek met patiënten en familie. Omgang met co-assistenten en collegae. Schrijven van ontslagbrieven. Daarnaast de diverse onderwijsmomenten en overlegsituaties als probleempatiënt bespreking, referaat en CAT, PA-bespreking. Na de ochtendoverdracht is er een onderwijsmoment, terwijl er tevens cursorisch onderwijs wordt aangeboden door de leden van de vakgroep. Kritische beroepssituaties In de tabel staan de kritische beroepssituaties benoemd zoals zij zijn opgenomen in het landelijke opleidingsplan en zoals zij betrekking hebben op de module ''verpleegafdeling''. Deze situaties bieden een houvast om tijdens de module beoordelingen op de competenties uit te voeren en feedback te geven. Niet alle situaties hoeven beoordeeld te worden; tijdens de module dienen minimaal 2 kritische beroepssituaties besproken te worden; in het portfolio geeft de AIOS aan welke dat zijn geweest. 18

19 Kritische beroepssituaties in de module verpleegafdeling Kritische beroepssituaties THEMA Medisch Handelen Communiceren Samenwerken Organisatie Kennis Wetenschap Maatschappelijk handelen Professioneel gedrag Evaluatie patiënt met angina pectoris Behandeling patiënt met angina pectoris Preventieve maatregelen nemen om risico op hart- en vaatziekten te verminderen Risico inschatting op ontwikkeling van harten vaatziekten bij individuele patiënt Patiënt met hypertensie: onderbouwing medicatie keuze Patiënt met hypertensie: voorlichting t.a.v. medicatie Patiënt met diabetes en cardiovasculaire complicatie: diagnostiek en behandeling Patiënt met acuut hartfalen: behandeling Patiënt met dyspnoe: evaluatie Patiënt met chronisch hartfalen: behandeling Patiënt met hypertrofische cardiomyopathie Patiënt met dilaterende cardiomyopathie Patiënt met smal complex tachycardie: diagnose en behandeling Patiënt met breed complex tachycardie: diagnose en behandeling I-2 KPB KPB CAT I-2 KPB KPB KPB I-3.a KPB KPB KPB I-3 a KPB KPB I-3.b KPB KPB KPB KPB KPB I-3.c KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB KPB II-2 KPB KPB KPB II-2 KPB KPB KPB KPB III-1 KPB KPB KPB III-1 KPB KPB KPB KPB 19

20 Bradyaritmie: diagnose en behandeling Nucleaire beeldvorming: LV functie en perfusie beoordelen Nucleaire beeldvorming: viability beoordelen Patiënt met symptomatische aortaklepstenose en patiënt met symptomatische mitralisklepinsufficiëntie: evaluatie en behandeling Patiënt met infectieuze endocarditis van natieve klep: evaluatie en behandeling Patiënt met infectieuze endocarditis van kunstklep: evaluatie en behandeling Patiënt met acute pericarditis: evaluatie en behandeling Patiënt met pericarditis constrictiva: evaluatie en behandeling Onderbouwing toepassing medicament bij patiënt met bepaalde hartziekte Voorlichting patiënt t.a.v. medicatie Hartrevalidatie van patiënt na hartoperatie of hartinfarct Hartrevalidatie van patiënt met hartfalen III-1 KPB KPB IV-4 KPB KPB KPB IV-4 CAT VII-1 KPB KPB KPB VII-2 KPB KPB KPB VII-2 KPB KPB KPB VII-8 KPB KPB KPB VII-8 KPB KPB VII-12 CAT VII-12 KPB KPB VII-13 KPB KPB KPB KPB VII-13 KPB KPB KPB Toetsing Beoordeling van statusvoering en ontslagbrieven, aangevuld met specifieke bespreking hiervan, door de superviserend cardioloog en de opleider, ook in de vorm van KPB's. 20

21 3. Beoordeling door de opleider van patiëntbesprekingen tijdens het ochtendrapport en tijdens specifiek daartoe gereserveerde onderwijsmomenten. 4. Beoordeling door leden van de opleidingsgroep van referaten. 5. Verslagen van verpleging en patiënten aangaande het functioneren van de AIOS, uitgebracht op verzoek van de opleider. 6. Aanwezigheid bij echo-introductie De toetsmomenten worden gedocumenteerd; bovendien wordt door de AIOS het aantal bijgewoonde en met de supervisor besproken fietstesten bijgehouden alsmede de bijgewoonde dagdelen echocardiografie in het kader van de introductie echocardiografie. Daarmee kan een minimaal aantal toetsdocumenten met betrekking tot deze module worden aangegeven: 2 x algemene KPB 2 x KPB briefbeoordeling/statusvoering 1 x KPB referaat/voordracht 1 x CAT Lijst bijgewoonde en besproken ergometrische onderzoeken 1 x zelfreflectie op module 1 x voortgangsgesprek/beoordeling met opleider Portfolio In het portfolio wordt bijgehouden hoeveel patiënten met welke aandoeningen zijn gezien en welke complicaties tegengekomen zijn bij de diverse ziektebeelden. De casus welke bij het ochtendrapport of patiëntenbesprekingen zelfstandig naar voren werden gebracht worden als zodanig gemerkt. In het portfolio worden tevens de besproken ontslagbrieven, rgometrie en echocardiografie) opgenomen. Bovendien reflecteert de AIOS in het portfolio met enige regelmaat op zijn/haar eigen functioneren. Literatuur 1. LUMC assistentenklapper cardiologie 2. ESC Textbook of Cardiovascular Medicine (en andere tekstboeken) 3. Medische richtlijnen LUMC, NVVC, ESC, AHA-ACC 4. Feigenbaum Echocardiography (of vergelijkbaar tekstboek) 5. Landelijk opleidingsplan cardiologie en specifiek besluit cardiologie 21

22 22

23 Module Cardiothoracale chirurgie Supervisie: Dr. Verwey Duur: 3 maanden. Volgens het Specifiek Besluit Cardiologie aangaande de opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme Cardiologie dient de AIOS gedurende drie maanden een stage cardiothoracale chirurgie te volgen. Binnen het LUMC bestaat er een grote afdeling cardiothoracale chirurgie. De cardiothoracale chirurgie heeft als speerpunten: 1) de chirurgische behandeling van hartfalen, 2) de chirurgische behandeling van complexe hart ritmestoornissen, 3) volwassenen met congenitale afwijkingen (GUCH), 4) thoracale aorta en 5) longchirurgie. Hoewel de meeste patiënten die vallen onder het GUCH protocol elders geopereerd worden, worden vooral patienten met afwijkingen aan de thoracale aorta in het LUMC geopereerd. Er is een samenwerkingsverband met het AMC en het VUMC, het CAHAL, met daarin vastgelegd dat de volwassen met een GUCH zoveel mogelijk in Amsterdam worden geopereerd. De longchirurgie valt buiten het aandachtsgebied van de AIOS. Doel van de stage: Het doel van de stage is dat de AIOS in staat is op grond van de pre-operatieve gegevens het gemaakte behandelplan, de de nazorg van de chirurgische patient te interpreteren. Op de chirurgische afdeling zijn naast de cardiothoracale chirurg ook werkzaam de chirurgische AIOS, ANIOS en de physian assistants die de dagelijkse klinische zorg van de pre- en postoperatieve patient begeleiden. Tijdens de stage wordt vanzelfsprekend rekening gehouden met de dienstroosters. De AIOS zal tijdens de stage muv diensten ingezet kunnen worden om consulten uit te voeren. Om een goede aansluiting te verkrijgen met andere modules binnen het opleidingscurriculum zal deze stage in principe aansluiten bij de stage niet-invasieve imaging. Dit is met name zo ingericht omdat blijkt dat bij veel patiënten nietinvasieve beeldvorming een cruciale rol speelt. Tijdens deze stage zal de AIOS zijn/haar poli dagdeel draaien. 23

24 I. Coronairlijden II. Hartfalen III. Ritme- en geleiding IV. Niet-invasieve beeldvorming V. Invasieve beeldvorming VI. Aangeboren hartafwijkingen VII. Overige 1. Acute coronaire syndromen 2. Chronische ischemische ziekten 3. Risicofactoren (incl. hypertensie en diabetes mellitus) 1. Hartfalen 2. Myocardziekten 1. Ritme- en geleidingsstoornissen Plotse hartdood en reanimatie 1. Echocardiografie 2. Cardiale MR en thoracale MR angiografie 3. CT thorax 4. Nucleaire technieken 1. Hartcatheterisatie en angiografie Klepziekten 2. Endocarditis 5. Aortaziekten en trauma van aorta & hart 6. Perifere arterieel vaatlijden 7. Harttumoren 8. Pericardziekten 12. Klinische Farmacologie 13. Hartrevalidatie & inspanningsfysiologie 24

25 DOELEN MODULE CARDIOTHORACALE CHIRURGIE: De AIOS dient zich minimaal de volgende competenties eigen te maken: 1. Ten aanzien van medisch handelen: a. de AIOS is bekend met de uitkomsten van de uitgevoerde chirurgische ingrepen van de chirurgische ingrepen de AIOS kan een adequate anamnese en lichamelijk onderzoek uitvoeren bij de patient met een (potentiele) complicatie van de chirurgische ingreep de AIOS is instaat tegen de achtergrond van de pre- en peroperatieve gegevens een differentiaal diagnose op te stellen van de meest waarschijnlijke oorzaak of oorzaken de AIOS is in staat opgrond van de differentiaal diagnose een diagnose/ behandelplan op te stellen en prioriteiten aan te geven b. de AIOS draagt bij aan de klinische zorg van de geopereerde patiënt met cardiovasculaire aandoening c. de AIOS toont aan patiënten met acuut en/of chronisch hartfalen te kunnen beoordelen en een behandelplan te kunnen opstellen de AIOS is in staat postoperatief ontstane hartritmestoornissen zowel supraventriculair als ventriculair te kunnen interpreteren en een behandelplan op te stellen 2. Ten aanzien van communicatie: a. de AIOS kan ten aanzien van de medische gegevens adequaat zowel schriftelijk als mondeling rapporteren aan andere health care professionals, met inbegrip van een gedegen verslaglegging in de medische status. b. de AIOS draagt bij aan de uitvoering van het behandelplan en is in staat de indicatie en te verwachten resultaten van de behandeling aan de collegae te communiceren c. de AIOS is op de hoogte van de op de afdeling vigerende protocollen voor medisch en paramedisch personeel. 3.Ten aanzien van communicatie: a. de AIOS is in staat in multidisciplinair verband samen te werken en een bijdrage te leveren aan de implementatie van de richtlijnen met betrekking tot de behandeling van de geopereerde patient. 4.Ten aanzien van kennis en wetenschap: a. de AIOS geeft blijk van het kritisch beschouwen van de medische informatie rondom een casus. b. de AIOS kan aangeven welke discussiepunten er momenteel in de literatuur spelen rondom niet-acute cardiale ziektebeelden, inclusief discussies met betrekking tot invasief ingrijpen bij coronarialijden, hartklepchirurgie, en ritmestoornissen (ablatie, ICD implantatie, chirurgie) 25

26 5. Ten aanzien van maatschappelijk handelen: a. de AIOS is bekend met de epidemiologie van cardiovasculaire aandoeningen. b. de AIOS is bekend met de richtlijnen ten aanzien van de meest voorkomende cardiale aandoeningen en de resultaten van behandeling. c. de AIOS is op de hoogte van de ethische kwesties die patiënten groepen met cardiovasculaire aandoeningen betreffen( ICD bij ouderen, reanimatie beleid, behandeling van klepafwijkingen bij ouderen, behandelen van hartfalen). 6. Ten aanzien van organisatie: a. de AIOS overziet het patiënten aanbod en bestand op de afdeling cardiothoracale chirugie en kan mee werken aan een efficient behandel en ontslag beleid. 7. Ten aanzien van professionaliteit: b. de AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. c. de AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen. d. de AIOS is op de hoogte van de binnen het LUMC bestaande regels voor wat betreft professioneel gedrag. e. de AIOS is op de hoogte van de regels voor infectie preventie en gedraagt zich als zodanig. Stage indeling Dagelijks Overdracht gevolg door onderwijs op vaste dagen. Visite mee lopen op de afdeling cardiothoracale chirurgie Overdracht Vaste onderdelen Beoordelen van postoperatieve hartritmestoornissen Interpreteren van verslagen van postoperatief vervaardigde echo cardiogrammen en daaraan gekoppeld het instellen van het behandelplan samen met de cardio-thoracaal chirurgen. Wekelijks Grote visite op dinsdagochtend van 09:00 tot 11:00 waarbij aanwezig de voor de afdeling verantwoordelijke cardiothoracale chirurg, de supervisor van de cardiologie, de physian assistants, de AIOS en de ANIOS, verpleegkundigen. Grote visite meelopen op donderdag middag van 15:30 tot 16:30 waarbij aanwezig is het afdelingshoofd van de cardiothoracale chirurgie, de verantwoordelijke thoraxchirurg, de AIOS en ANIOS en de physian assistants en de verpleegkundigen. Aanwezig zijn bij het Hartteam overleg op maandagmiddag van 16:30 tot 17:30 26

27 Leermomenten, middelen Overdrachtsmomenten, ochtendrapport, grote visite, statusvoering en supervisie daarop, visite aan het bed, gesprek met patiënten en familie. Omgang met co-assistenten en collegae. Schrijven van ontslag-brieven. Daarnaast de diverse onderwijsmomenten en overlegsituaties als probleempatiënt bespreking, referaat en CAT, PA-bespreking. Na de ochtendoverdracht is er een onderwijsmoment, terwijl er tevens cursorisch onderwijs wordt aangeboden door de leden van de vakgroep. Kritische beroepssituaties In de tabel staan de kritische beroepssituaties benoemd zoals zij zijn opgenomen in het landelijke opleidingsplan en zoals zij betrekking hebben op de module ''cardio-thoracale chirurgie''. Deze situaties bieden een houvast om tijdens de module beoordelingen op de competenties uit te voeren en feedback te geven. Niet alle situaties hoeven beoordeeld te worden; tijdens de module dienen minimaal 2 kritische beroepssituaties besproken te worden; in het portfolio geeft de AIOS aan welke dat zijn geweest. 27

28 Kritische beroepssituaties in de module cardiothoracale chirurgie Kritische beroepssituaties THEMA Medisch Handelen Communiceren Samenwerken Organisatie Kennis Wetenschap Maatschappelijk handelen Professioneel gedrag Evaluatie patiënt met angina pectoris Behandeling patiënt met angina pectoris Preventieve maatregelen nemen om risico op hart- en vaatziekten te verminderen Patiënt met hypertensie: voorlichting t.a.v. medicatie Patiënt met diabetes en cardiovasculaire complicatie: diagnostiek en behandeling Bradyaritmie: diagnose en behandeling Patiënt met symptomatische aortaklepstenose en patiënt met symptomatische mitralisklepinsufficiëntie: evaluatie en behandeling Patiënt met infectieuze endocarditis van natieve klep: evaluatie en behandeling Patiënt met infectieuze endocarditis van kunstklep: evaluatie en behandeling Patiënt met pericarditis constrictiva: evaluatie en behandeling Hartrevalidatie van patiënt na hartoperatie of hartinfarct I-2 KPB KPB CAT I-2 KPB KPB KPB I-3.a KPB KPB KPB KPB KPB KPB I-3.c KPB KPB KPB III-1 KPB KPB VII-1 KPB KPB KPB VII-2 KPB KPB KPB VII-2 KPB KPB KPB VII-8 KPB KPB VII-13 KPB KPB KPB KPB Toetsing Beoordeling van statusvoering en ontslagbrieven, aangevuld met specifieke bespreking hiervan, door de superviserend cardioloog en de opleider, ook in de vorm van KPB's. Beoordeling door de opleider van patiëntbesprekingen tijdens het ochtendrapport en 28

29 tijdens specifiek daartoe gereserveerde onderwijsmomenten. Beoordeling door leden van de opleidingsgroep van referaten. Verslagen van verpleging en patiënten aangaande het functioneren van de AIOS, uitgebracht op verzoek van de opleider. 2 x algemene KPB 1 x KPB briefbeoordeling/statusvoering 1 x zelfreflectie op module 1 x voortgangsgesprek/beoordeling met stage begeleider Portfolio In het portfolio wordt bijgehouden hoeveel patiënten met welke aandoeningen zijn gezien en welke complicaties tegengekomen zijn bij de diverse ziektebeelden. De casus welke bij het ochtendrapport of patiëntenbesprekingen zelfstandig naar voren werden gebracht worden als zodanig gemerkt. In het portfolio worden tevens de besproken ontslagbrieven, echocardiografie) opgenomen. Bovendien reflecteert de AIOS in het portfolio met enige regelmaat op zijn/haar eigen functioneren. Literatuur LUMC assistentenklapper cardiologie ESC Textbook of Cardiovascular Medicine (en andere tekstboeken) Medische richtlijnen LUMC, NVVC, ESC, AHA-ACC Feigenbaum Echocardiography (of vergelijkbaar tekstboek) Landelijk opleidingsplan cardiologie en specifiek besluit cardiologie 29

30 30

31 Lijnonderdeel Polikliniek 31

32 Lijnonderdeel Polikliniek Supervisie: Dr. De Grooth Duur: 4 de - 6 de jaar, lijnonderdeel, 1 a 2 dagdelen per week Volgens het Specifiek Besluit Cardiologie aangaande opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme cardiologie dient de AIOS dagdelen poli te doen. De polikliniek is een drukke afdeling binnen het LUMC en volledig geïntegreerd met de hartfunctieafdeling. Er bestaan algemene poliklinieken en thema poliklinieken. De AIOS begint in het vierde jaar met een spoedspreekuur en een MISSION hartinfarctspreekuur. In het vijfde en zesde jaar krijgt zij gedurende drie maanden tot een jaar een vaste polikliniek. Welke polikliniek dit in het zesde jaar is, is mede afhankelijk van het aandachtsgebied. Naast een algemene polikliniek zijn dit de volgende themapoliklinieken: hartkleppolikliniek, hartfalenpolikliniek, ritme(stoornissen) polikliniek, pacemaker/ ICD polikliniek en een polikliniek aangeboren hartafwijkingen. In principe wordt getracht iedereen een algemene poli te laten draaien en een aantal specialistische gedurende de opleidingsperiode. De patiënten worden gezien door de AIOS, waarbij de AIOS een diagnose stelt en een behandelplan maakt. Daarna wordt dit besproken met de supervisor van de betreffende poli of met het hoofd van de polikliniek. Wekelijks vindt de polikliniekbespreking plaats, waar zowel complexe als veel voorkomende cardiale problemen worden besproken. komen: I. Coronairlijden II. Hartfalen III. Ritme- en geleiding IV. Niet-invasieve beeldvorming 1. Acute coronaire syndromen 2. Chronische ischemische ziekten 3. Risicofactoren (incl. hypertensie en diabetes mellitus) 1. Hartfalen 2. Myocardziekten 1. Ritme- en geleidingsstoornissen 2. Syncope 3. Plotse hartdood en reanimatie 1. Echocardiografie 2. Cardiale MR en thoracale MR angiografie 3. CT thorax 32

33 V. Invasieve beeldvorming VI. Aangeboren hartafwijkingen VII. Overige 4. Nucleaire technieken 1. Hartcatheterisatie en angiografie 1. Aangeboren hartafwijkingen 1. Klepziekten 2. Endocarditis 3. Preoperatief consult 4. Zwangerschap 5. Aortaziekten en trauma van aorta & hart 6. Perifere arterieel vaatlijden 7. Harttumoren 8. Pericardziekten 9. (Primaire) pulmonale hypertensie 10. Trombo-embolische veneuze ziekten 11. Cardiogenetica 12. Klinische Farmacologie 13. Hartrevalidatie & inspanningsfysiologie DOELEN MODULE polikliniek De AIOS dient zich minimaal de volgende competenties eigen te maken: 1. ten aanzien van medisch handelen: a. de AIOS kan een adequate anamnese afnemen en lichamelijk onderzoek uitvoeren en is in staat de verkregen gegevens georganiseerd te presenteren en te interpreteren, zowel schriftelijk als mondeling. b. de AIOS kent de pathofysiologie en presentatievorm van niet-acute cardiale ziektebeelden, waaronder (maar niet limitatief) chronisch hartfalen, kleplijden, boezemfibrilleren en niet acute vormen van coronarialijden. c. de AIOS kan efficiënt en doelmatig nader diagnostisch onderzoek aanvragen en kan aangeven wat de aanzien van coronairangiografie). d. de AIOS kan van de diverse onderzoeken aangeven wat de diagnostische, de therapeutische en de prognostische informatie is die kan worden verkregen, en kan dit toepassen op een individuele casus. e. de AIOS kan op grond van verkregen gegevens en in relatie tot zijn opleidingsfase een adequaat behandelplan opstellen en kan van de gekozen behandeling aangeven in hoeverre die behandeling symptoomverlichting zal geven dan wel de prognose zal verbeteren. f. casus. g. de AIOS is op de hoogte van hartrevalidatie en andere vormen van poliklinische en extramurale follow-up en begeleiding van patiënten met cardiale aandoeningen. 33

34 2. ten aanzien van communicatie: a. de AIOS toont respect voor en een adequate mate van betrokkenheid bij de patiënt. b. de AIOS is in staat om aan de patiënt en diens familie op begrijpelijke wijze de vermoedelijke diagnose uit te leggen en aan te geven wat het aanvullende onderzoek (inclusief de daaraan verbonden Bovendien kan de AIOS ten overstaan van de patiënt en diens familie een begrijpelijk en betrouwbaar overzicht geven van de poliklinische/ klinische gebeurtenissen rondom de patiënt. c. de AIOS kan ten aanzien van de medische gegevens adequaat zowel schriftelijk als mondeling rapporteren aan andere health care professionals, met inbegrip van een gedegen verslaglegging in de medische status. 3. ten aanzien van samenwerking: a. de AIOS is in staat een goede relatie te onderhouden met andere personen die bij de patiënt betrokken zijn, de diverse taken onderling goed te communiceren, en adequate instructies te verschaffen aan ondersteunend personeel. b. de AIOS zorgt voor een efficiënt verlopend spreekuur. c. de AIOS is op de hoogte van de op de polikliniek bestaande protocollen en voorschriften. d. de AIOS is in staat om goed samen te werken met de huisartsen en zorg te dragen voor een adequate schriftelijke verslaglegging. Daarnaast indien nodig te overleggen met de huisarts. 4. ten aanzien van kennis en wetenschap: a. de AIOS geeft blijk van het kritisch beschouwen van de medische informatie rondom een casus. b. de AIOS is op de hoogte van het bestaan en de inhoud van de Nederlandse (NVVC) en Europese (ESC) richtlijnen betreffende bepaalde veel voorkomende cardiale aandoeningen. Indien nodig zoekt hij deze op en handelt hiernaar. 5. ten aanzien van maatschappelijk handelen: a. de AIOS is bekend met de epidemiologie van chronische cardiale aandoeningen, waaronder coronarialijden, hartkleplijden, hartfalen en hartritmestoornissen. b. de AIOS toont aan nagedacht te hebben over ethische kwesties die de patiëntengroep met chronische niet-behandelbare cardiale aandoeningen betreffen (bijvoorbeeld aangaande het reanimatiebeleid). c. de AIOS kan ongeveer aangeven wat de kosten zijn van diverse diagnostische en therapeutische benaderingen. 6. ten aanzien van organisatie: a. de AIOS overziet het spreekuur en bereid deze voor indien nodig. 34

35 b. de AIOS zorgt voor snelle en adequate terugkoppeling naar de huisarts. 7. ten aanzien van professionaliteit: a. de AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. b. de AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen. c. de AIOS is op de hoogte van de binnen het LUMC bestaande regels voor wat betreft professioneel gedrag. d. De AIOS is op de hoogte van de regels voor infectiepreventie en gedraagt zich als zodanig. Tevens spreekt de AIOS anderen aan op afwijkend gedrag. Stage indeling Polikliniek werkzaamheden -Voorbereiding spreekuur -Spreekuur -Bespreken casussen met supervisor -Verslaglegging naar huisarts Vaste onderdelen Wekelijks -Polikliniekbespreking: donderdagmiddag 13:00-13:30 uur Hierbij zijn aanwezig: Hoofd polikiniek, AIOS, ANIOS kliniek, coassistenten. Vaste onderdelen Beoordelen echo gegevens samen met supervisor Wekelijks Chirurgen bespreking: maandag Tijdens deze bespreking zal de AIOS de patiënten bespreken die voor chirurgie in aanmerking komen. Periodiek Klinische conferentie Pathologie bespreking Refereer avonden Complicatie bespreking 35

36 Video opname polikliniek Tijdens de module polikliniek zal 3 x een video opname worden gemaakt van een polikliniek bezoek. Dit onderdeel van de stage staat onder supervisie van Dr. Van Erven. Na de opname zal feedback worden gegeven door Dr. Van Erven/Dr de Grooth. Leermomenten, middelen Anamnese, lichamelijk onderzoek. Gesprek met patiënten en familie. Interpreteren diagnostiek. Opstellen behandelplan. Verslaglegging en supervisie daarop. Intercollegiaal overleg. Hartteambespreking. Polibespreking. Kritische beroepssituaties In de tabel staan de kritische beroepssituaties benoemd zoals zij zijn opgenomen in het landelijke opleidingsplan en zoals zij betrekking hebben op de module ''polikliniek''. Deze situaties bieden een houvast om tijdens de module beoordelingen op de competenties uit te voeren en feedback te geven. Niet alle situaties hoeven beoordeeld te worden; tijdens de module dienen minimaal 2 kritische beroepssituaties besproken te worden; in het portfolio geeft de AIOS aan welke dat zijn geweest. 36

37 Kritische beroepssituaties in de module polikliniek Kritische beroepssituaties THEMA Medisch Handelen Communiceren Samenwerken Organisatie Kennis Wetenschap Maatschappelijk handelen Professioneel gedrag Evaluatie patiënt met angina pectoris Behandeling patiënt met angina pectoris Preventieve maatregelen nemen om risico op hart- en vaatziekten te verminderen Risico inschatting op ontwikkeling van harten vaatziekten bij individuele patiënt Patiënt met hypertensie: onderbouwing medicatie keuze Patiënt met hypertensie: voorlichting t.a.v. medicatie Patiënt met diabetes en cardiovasculaire complicatie: diagnostiek en behandeling Patiënt met dyspnoe: evaluatie Patiënt met chronisch hartfalen: behandeling Patiënt met hypertrofische cardiomyopathie Patiënt met dilaterende cardiomyopathie Patiënt met smal complex tachycardie: diagnose en behandeling Patiënt met breed complex tachycardie: diagnose en behandeling Bradyaritmie: diagnose en behandeling Patiënt met syncope: evaluatie Patiënt met syncope: informatie verstrekken I-2 KPB KPB CAT I-2 KPB KPB KPB I-3.a KPB KPB KPB I-3 a KPB KPB I-3.b KPB KPB KPB KPB KPB I-3.c KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB KPB II-2 KPB KPB KPB II-2 KPB KPB KPB KPB III-1 KPB KPB KPB III-1 KPB KPB KPB KPB III-1 KPB KPB III-2 KPB KPB KPB KPB KPB KPB 37

38 Nucleaire beeldvorming: LV functie en perfusie beoordelen Nucleaire beeldvorming: viability beoordelen Patiënt met symptomatische aortaklepstenose en patiënt met symptomatische mitralisklepinsufficiëntie: evaluatie en behandeling Patiënt met infectieuze endocarditis van natieve klep: evaluatie en behandeling Patiënt met infectieuze endocarditis van kunstklep: evaluatie en behandeling Patiënt met claudicatio intermittens Patiënt met acute pericarditis: evaluatie en behandeling Patiënt met pericarditis constrictiva: evaluatie en behandeling Onderbouwing toepassing medicament bij patiënt met bepaalde hartziekte Voorlichting patiënt t.a.v. medicatie IV-4 KPB KPB KPB IV-4 VII-1 KPB KPB KPB VII-2 KPB KPB KPB VII-2 KPB KPB KPB VII-6 KPB KPB KPB VII-8 KPB KPB KPB VII-8 KPB KPB VII-12 VII-12 KPB KPB CAT CAT Toetsing Beoordeling van polikliniekbrieven, aangevuld met specifieke bespreking hiervan, door de superviserende cardioloog en de opleider, ook in de vorm van KPB's. 3. Beoordeling door de superviserende cardioloog en opleider van patiëntbesprekingen tijdens specifiek daartoe gereserveerde onderwijsmomenten. De toetsmomenten worden gedocumenteerd; bovendien wordt door de AIOS het aantal bijgewoonde en met de supervisor besproken fietstesten bijgehouden alsmede de bijgewoonde dagdelen echocardiografie in het kader van de introductie echocardiografie. Daarmee kan een minimaal aantal toetsdocumenten met betrekking tot deze module worden aangegeven: 2 x algemene KPB 2 x KPB briefbeoordeling/statusvoering 38

39 1 x KPB referaat/voordracht 1 x CAT Lijst bijgewoonde en besproken ergometrische onderzoeken 1 x zelfreflectie op lijnonderdeel Voortgangsgesprek met het hoofd polikliniek Portfolio In het portfolio wordt bijgehouden hoeveel patiënten met welke aandoeningen zijn gezien en welke complicaties tegengekomen zijn bij de diverse ziektebeelden. De casus welke bij het ochtendrapport of patiëntenbesprekingen zelfstandig naar voren werden gebracht worden als zodanig gemerkt. In het portfolio worden tevens de besproken ontslagbrieven, echocardiografie) opgenomen. Bovendien reflecteert de AIOS in het portfolio met enige regelmaat op zijn/haar eigen functioneren. Literatuur 1. LUMC assistentenklapper cardiologie 2. ESC Textbook of Cardiovascular Medicine (en andere tekstboeken) 3. Medische richtlijnen LUMC, NVVC, ESC, AHA-ACC 4. Feigenbaum Echocardiography (of vergelijkbaar tekstboek) 5. Landelijk opleidingsplan cardiologie en specifiek besluit cardiologie 39

40 40

41 Modules niet-invasieve Imaging, Congenitale Hartziekten en Consulten 41

42 Module Niet Invasieve Beeldvorming Niet invasieve beeldvorming vormt een zeer belangrijk onderdeel van de cardiologie. Het is daarom dan ook van groot belang dat alle AIOS voldoende kennis van de verschillende mogelijkheden van de verschillende modaliteiten. Tijdens deze stage zal de nadruk liggen op dingsplan Cardiologie. I. Coronairlijden II. Hartfalen IV. Niet-invasieve beeldvorming VI. Aangeboren hartafwijkingen VII. Overige 1. Acute coronaire syndromen 2. Chronische ischemische ziekten 1. Hartfalen 2. Myocardziekten 1. Echocardiografie 2. Cardiale MR en thoracale MR angiografie 3. CT thorax 4. Nucleaire technieken 1. Aangeboren hartafwijkingen 1. Klepziekten 2. Endocarditis 5. Aortaziekten en trauma van aorta & hart 7. Harttumoren 8. Pericardziekten 9. (Primaire) pulmonale hypertensie 42

43 Supervisie: Dr. E. Holman (echo) Dr. A. Scholte (CT/nucleaire geneeskunde) Dr. H.M. Siebelink (MRI) Duur: 9-12 maanden, in combinatie met stage congenitale cardiologie en consulten. Volgens het Specifiek Besluit Cardiologie aangaande opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme cardiologie dient de AIOS gedurende zes maanden een stage niet invasieve beeldvorming te volgen gedurende het basis deel cardiologie. In de gecombineerde opleiding zoals geboden door het LUMC en de betrokken B- opleidingen wordt de stage niet invasieve imaging verdeeld (maar niet noodzakelijkerwijs evenredig) over de twee instellingen, dit om te voorkomen dat de AIOS in het 1e jaar van de opleiding reeds voldaan heeft aan de opleidingseisen en gedurende de overige jaren de verkregen vaardigheden niet kan blijven oefenen. Overigens leert de ervaring dat reeds in de betreffende B-opleidingen de genoemde aantallen worden gehaald. Tijdens deze stage dienen (tenminste) de volgende doelen behaald te worden: ECHO: -250 TTEs en 40 TEEs gemaakt en beoordeeld te worden Doel: te verkrijgen bewaamheidsniveau: 2b tav medisch handelen. (m.u.v. congenitale hartziekten). Te verkrijgen: certificaat echocardiografie (Dr. Holman) MRI: -50 verrichtingen en interpretaties bijwonen en verslagen maken onder supervisie van een bekwaamheidsniveau 3 getrainde arts. Doel: als cardioloog zinnig kunnen verwijzen voor CMR Te verkrijgen: certificaat MRI (Dr. Siebelink) CT: - 50 MSCT angiografie verrichtingen, reconstructies en interpretaties bijwonen en verslagen maken onder supervisie van een bekwaamheidsniveau 3 getrainde arts. Doel: als cardioloog zinnig kunnen verwijzen voor MSCT angiografie. Te verkrijgen: certificaat CT (Dr. Scholte) Nucleaire Cardiologie: -Minimaal 30 verrichtingen en interpretaties bijwonen en verslagen maken onder supervisie van een bekwaamheidsniveau 3 getrainde specialist Te verkrijgen: certificaat Nucleaire Cardiologie (Dr. Scholte en Drs. Al Younis) 43

44 Algemene leerdoelen stage Niet Invasieve Beeldvorming: De AIOS moet zich minimaal de volgende competenties eigen maken: 1.ten aanzien van medisch handelen a. de AIOS kent de indicaties voor de verschillende onderzoeken die deel uitmaken van de groep niet invasieve imaging. b. de AIOS kan zelfstandig, na zorgvuldige afweging de indicatie voor een individuele patiënt stellen. c. de AIOS kan de bevindingen plaatsen in het ziektebeeld van de patiënt en vertalen naar therapeutische opties. d. behandelplan. e. de AIOS kent de mogelijke complicaties van de verschillende onderzoeken (bijvoorbeeld Stress Echocardiografie, Contrast Echocardiografie) en weet die op te vangen c.q. te behandelen. f. het ALARA principede AIOS verkrijgt door zelfstudie voldoende kennis van de anatomie, fysiologie, en de mogelijke onderzoeken. g. de AIOS kan zelfstandig transthoracale echo onderzoeken uitvoeren evenals slokdarm onderzoeken. Het tempo waarin de AISO zelfstandig gaat werken gaat in samenspraak met de supervisor van de echo afdeling. 2.ten aanzien van communicatie: a. de AIOS is in staat om aan de patiënt op begrijpelijke wijze de gang van zaken rondom de ingreep uit te leggen. b. de AIOS is in staat om aan de patiënt op begrijpelijke wijze de bevindingen van de ingreep uit te leggen met inachtneming van de afspraken daaromtrent gemaakt met de behandelaar. c. de AIOS kan de procedure en de bevindingen adequaat zowel schriftelijk als mondeling rapporteren aan de behandelaar. 3.ten aanzien van samenwerking: a. de AIOS overlegt met de behandelaar omtrent eventuele specifieke wensen ten aanzien van de ingreep. b. de AIOS is in staat een goede relatie te onderhouden met andere personen die bij de ingreep betrokken zijn, de diverse taken onderling goed te communiceren, en adequate instructies te verschaffen aan ondersteunend personeel. c. de AIOS is op de hoogte van de op de afdeling voor paramedisch personeel bestaande protocollen en voorschriften. 44

45 4. ten aanzien van kennis en wetenschap: a. de AIOS geeft blijk van het kritisch beschouwen van de medische informatie rondom een casus. b. de AIOS kan aangeven welke discussiepunten er momenteel in de literatuur spelen 5. ten aanzien van maatschappelijk handelen: a. de AIOS stelt zich op de hoogte van de kosten van de diverse binnen deze stage vallende procedures en gebruikte materialen. b. de AIOS stelt zich op de hoogte van de wettelijke bepalingen met betrekking tot het werken met röntgenapparatuur (CT/nucleaire geneeskunde). 6. ten aanzien van organisatie: a. de AIOS overziet de planning op de hartfunctie en waar nodig in samenspraak met de supervisor bijsturen. 7.ten aanzien van professionaliteit: a. de AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. b. de AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen. c. de AIOS is op de hoogte van de binnen het LUMC bestaande regels voor wat betreft professioneel gedrag. d. De AIOS is op de hoogte van de regels voor infectiepreventie en gedraagt zich als zodanig. Tevens spreekt de AIOS anderen aan op afwijkend gedrag. Indeling Module (zie onderstaand schema) Dagelijks -overdracht gevolgd door onderwijs op vaste dagen. -werkzaamheden echokamer: planning: zie planbord. Indeling dagsupervisor. -beoordelen CT scans met interventiecardiologen -beoordelen MRI scans met cardioloog en radioloog -beoordelen Nucleaire onderzoeken met cardioloog en nucleair geneeskundige Vaste onderdelen: -beoordelen resultaten echo onderzoeken samen met supervisor Wekelijks -Chirurgen bespreking: maandag Gezamenlijke MRI bespreking met de Radiologie: u scans met H.J. Lamb en H.J. Siebelink (van Voorthuizenzaal) 45

46 -Gezamenlijke Nucleaire Cardiologie bespreking met de Nucleaire Geneeskunde: (Scholte en Al Younis) Donderdagochtend uur C2-afdeling Nucleaire Geneeskunde Maandelijks Cardiac Imaging Conference uur, woensdag 1 x per maand, van Voorthuizen zaal (4e etage). Aois Radiologie, Cardiologie, Nucleaire geneeskunde. Patientencasuistiek met verschillende cardiale imaging modaliteiten. Presentatie: Aios Radiologie, Aois Cardiologie, Aois Nucleaire geneeskunde. Vooraf overleg over de te presenteren casus / onderwerp met supervisor. Periodiek -Klinische conferentie -refereeravonden 6/jaar -groot team bespreking: wekelijk op maandagmiddag Ochtend Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Nucl / CT Cong PHT HartCath MRI scannen Nucl verslaan Cong poli bespreking congenitaal Regulier en (NP) (2 x pm) (kindercardioloog) congenitaal Nucl verslaan CT scannen Nucl verslaan Echo Congenitaal Nucl bespreking HartCatheterisatie congenitaal EP (kindercardioloog) Middag CT scannen Cardiac Imaging Conference (1/ maand zie lijst) MRI bespreking (andere woensdagen) Echo Congenitaal CT scannen Cong poli supervisie GUCH bespreking (1 x pm) Echocardiografie Er is een stage echocardiografie (6 maanden) en er is een continue opleiding (na de 1 e 3 maanden) door middel van een speciale echocardiografie polikliniek (zg. echopoel). Het voldoen aan de eisen wordt gefaciliteerd, maar is de verantwoordelijkheid van assistent. De TTE stage vindt plaats in de eerste 3 maanden. Dit gebeurt in het LUMC, of in het Rijnland ZH onder supervisie van Dr. Sieders. De TEE stage vindt plaats in de 2 e 3 maanden, steeds onder supervisie van een van de imaging cardiologen. 46

47 Evaluatie Aantal verrichtingen: Met custom made software worden verrichtingen bijgehouden. Telling is niet altijd correct als samen gewerkt wordt (bv i.s.m. laborant wordt TEE verricht, deze wordt geregistreerd op naam van laborant). Daarom moet de assistent / fellow zelf een logboek bijhouden met verrichtingen! Bij aanvang van 1 e stage vindt een intake gesprek plaats waarbij programma, eisen en Via een door ER Holman ontwikkelt inquiry-systeem wordt à 4-6 weken geëvalueerd in een voortgangsgesprek waarbij gestuurd wordt op mogelijke verbeteringen. Daarnaast is er continue feedback via verschillende media (directe communicatie, , via geprinte aangepaste reports). Aan het einde van de stage volgt een stage-eind gesprek. Aanbieden beoordelingskaarten en epass is verantwoordelijkheid van de stagiairs. systeem van het echolab. Aantal en kwaliteit van verrichtingen kan dan nog significant verbeterd worden. Onderwijs - 2 keer per maand is er een casus bespreking - 1 keer per maand congenitaal onderwijs (i.s.m. kindercardiologie) - 1 keer per maand groot echo onderwijs (regionaal, in LUMC) - 1 per maand donderdag ochtend imaging onderwijs - wekelijks groot team hart bespreking e-learnings beschikbaar op intranet (eigen gemaakte online multimedia uitwerkkamer). Stages TTE stage: Bij introductie op de afdeling wordt begonnen met een uitleg over het aanvraagsysteem voor de echo's en de werkwijze op de echokamers. De volgende aandachtspunten zijn van belang; o Rondleiding en voorstellen indien nodig o Noodoproep systeem o Crashkar o Voorraadkamer o Fietskamer. o Faciliteiten rekenkamer; Rooster (superviserende cardiologen). Protocollenmappen op albinusnet Boeken Uitwerkstations ( uitleg inzage vorige onderzoeken). Onderwijsmomenten in het rooster Gebruik e-learning modules. Aanvraag systeem met aanmeld/afmeld systeem via EPD. Bezet houden van echokamer in overleg met stip. 47

48 Extra (consult) aanvragen via de klinische supervisor (cardioloog) van de dag. o Inwerk-schema: Aan de hand van ervaringsniveau. Ervaren assistenten krijgen een korte test. Beginners krijgen onderstaand schema. o Leren overzetten van kliniek-beelden (stand alone apparaten) (klinieksein voor spoed aanvragen 8421) In overleg met de STIP (senior laborant met dag-leiding) wordt bepaald welke echocardiografie hij /zij verricht, begeleid door senior laborant. Stagiair geeft dit zelf aan bij de STIP, stagiair wordt niet actief gecontacteerd. TEE stage: Droge training Vooraf gaand aan 1 e introductie wordt de procedure aangeleerd op een TEE simulator en/of wordt de verplichte CVOI cursus gevolgd. De populatie van patiënten bestaat voornamelijk uit minder complexe vraagstellingen (bv bron voor cardiale embolie). De stagiair dient dagelijks zelf het programma te bespreken met STIP om te bepalen superviserende cardioloog die de specifieke situatie bepaald (status patiënt, type vraagstelling, complicerende factoren, etc.). Werkschema: Voor het inwerken geldt het volgende globale schema; (wanneer er eerder al echo-ervaring is opgedaan kunnen, in overleg met de superviserende arts, inwerkstadia overgeslagen worden) Schema TTE 2 weken meekijken met laborant Hierbij staan centraal: -het invoeren van patiënt gegevens -kennis nemen van vorige onderzoeken -het omgaan met de apparatuur met name het gebruik van 2D, CW,PW, M-mode, en TDI- Optimaliseren gain, compress, TGC, low-velocity-reject, framerate, het belang van het vastzetten van 2D beelden en het werken op de uitwerkstations. -standaard opnames, metingen en volgorde -standaard verslag (en maken door stagiair) 2 weken deel van opnamen maken Daarna neemt de laborant het over en maakt het onderzoek volledig opnieuw. De probe-positie en opname kwaliteit worden besproken. Verslaglegging door stagiairs. 1 maand zelfstandig echo's maken Een laborant kijkt het onderzoek na en maakt aanvullende opnamen. Indien voldoende basistraining wordt in overleg eindsupervisie door een cardioloog gegeven. 48

49 Voor de eerste twee maanden maakt de laborant standaard nog de volgende opnames en metingen; patiënt info-checken parasternale lange as opnemen M-mode metingen samen (over) doen Apicaal 4CH, 2CH en 5Ch CW metingen altijd controleren (ook in worksheet, dubbele en onzinmetingen verwijderen) 1 maand zelfstandig TTE's maken In dit deel wordt direct supervisie gegeven door cardioloog. Supervisie door de laboranten is dan niet meer nodig wanneer de controlerende laborant vindt dat er geen toegevoegde opnames/metingen etc. meer nodig zijn. In dit deel leert de stagiair het echoverslag in alle details en de interpretatie naar de (poli)kliniek toe. Hiervoor geeft hij een conclusie bestaande uit 1-3 statements na Uitsluitingen De volgende echo's blijven uitgesloten tenzij de supervisor anders beslist - Congenitale echo's - Patiënten die na het echo andere afspraak hebben (bv fiets, poli) - Protocollaire echo's (m.u.v. mission zorgtracks). - Patiënten van de thorax na ok Schema TEE De opleiding voor TEE gebeurt onder directe en strikte supervisie van een cardioloog. De load is 1- Gestart wordt met TEE simulator. Structuren moeten herkend worden, en welke structuren gevisualiseerd moeten worden in relatie tot de vraagstelling. zelfstandig op de simulator verricht kunnen worden. Aanvang: Bij de 1 e patiënt beoordeelt/leert stagiair hoe 1 e contact verloopt en welke handelingen behandeling van de probe, communicatie met patiënt en echolaborant, schoonmaak en desinfectie van probe, etc.) Afhankelijk van omstandigheden mag in een van de daaropvolgende examens zelf geïntroduceerd worden onder strikte begeleiding superviserend cardioloog. Aangeleerd wordt de beeldenset benodigd voor de vraagstelling, inclusief gebruik van geagiteerd zout oplossing voor aantonen shunts. Verslaglegging volgens geldend protocol. Interpretatie van onderzoeken. Evaluatie met superviserend cardioloog. 49

50 Echocardiografie, technieken en administratie Hieronder overzicht van onderwerpen die in beloop van de stage beheerst moeten worden. Van stagiair wordt een hoge mate van self-assessment verwacht. Er zijn verschillende naslagwerken beschikbaar, onderwijsmodules (digitaal, zie eerder) en op internet is veel informatie beschikbaar. Algemeen schema opbouw gebruik en kennis van de volgende technieken: Week 1 Patiëntgegevens invoeren, werking EchoPac en patiënten stroom uitleggen. Protocol standaard echo, standaard verslag en normaalwaarden uitleggen. Week 2 PLAX; 2D en 2D met CFM M-mode; LV, MV, Ao/LA, (zoom Ao) Gebruik, Gain, Dept, TGC, Focus, Probe en settings kiezen Week 3 SAX; Ao 2D en CFM, PV : 2D, 2D + CFM + CW LV, basaal, mid en apicaal Sector width, focus, verschil CW en PW Week 4 Overzicht 4 kamer en 2 kamer met atria ( width/focus) Wall motionscore 16 segmenten model EF biplane meten Week 5 Metingen dimensies LA/Ao, LV ( m-mode versus 2D Atria apicaal RV opnamen en metingen parasternaal en apicaal Tapse Week 6 TDI opnamen, Q analysis Longveneflow PW mitralis E/A ratio Diastolische LV functie Week 7 Mitralisklep, CFM 4kamer en 2 kamer CW MI Inflow metingen CW en PW MVA by PHT, VTI en planimetry 50

51 Pisa berekening Week 8 Aortaklep, CFM %kamer en 3 kamer CW/PW AVA berekening Pencilprobe metingen Week 9 AoI kwantificatie, vena contracta/lvot, CFM, PHT Ao boog opnamen AoI diast terugflow ascendens Week 10 TV, met CFM en CW regurgitatie Pulmonale hypertensie protocol RV functie bepaling Week 11 Subcostale, suprasternale en andere bijzondere opnamen. HOCM & knie buigingen CW en PW metingen Week 12 Contrast opnamen Sonovieuw/geagiteerd zout Trombus LV, Wandbewegingen, shunting op cardiaal en pulmonaal niveau. 51

52 Procedure rondom echo ingreep 1. de AIOS is bekend met de technische aspecten van een echo onderzoek. 2. de AIOS is bekend met de bediening van de echo apparatuur en de archivering en verslaglegging. 3. de AIOS stelt zich voor de ingreep op de hoogt van de medische achtergrond van patient, toetst de indicatie tot het onderzoek. 4. de AIOS stelt zich aan de patiënt voor en maakt zijn/haar positie duidelijk. 5. de AIOS verifieert of de patiënt voldoende voorgelicht is omtrent het onderzoek en legt de procedure uit. 6. de AIOS voert het onderzoek uit tezamen met de supervisor/echo laborant uit, waarbij de mate waarin de AIOS zelfstandig werkt wordt aangegeven door de supervisor. 7. na de ingreep geeft de AIOS aan de patiënt een summiere toelichting op de bevindingen. De uitslag krijgt de patiënt in principe van zijn/haar poli- of kliniek arts. 8. de AIOS maakt een schriftelijk verslag van het onderzoek. 9. de AIOS bespreekt de studie en het verslag met de supervisor en zoekt naar potentiële verbeterpunten. Kritische beroepssituaties In de tabel staan de kritische beroepssituaties benoemd zoals zij zijn opgenomen in het landelijke opleidingsplan en zoals zij betrekking hebben op de module Niet invasieve beeldvorming. Deze situaties bieden een houvast om tijdens de module beoordelingen op de competenties uit te voeren en feedback te geven. Niet alle situaties hoeven beoordeeld te worden; tijdens de module dienen minimaal 2 kritische beroepssituaties PER MODALITEIT besproken te worden; in het portfolio geeft de AIOS aan welke dat zijn geweest. 52

53 Non-invasieve beeldvorming ECHOCARDIOGRAFIE Kritische beroepssituaties Medisch handelen communicatie Samenwerken organisatie Kennis/wetenscha p Maatschappelijk handelen Prof gedrag Evaluatie hemodynamisch instabiele patient (TTE/TEE) Evaluatie patient met MI Evaluatie patient met HF KPB KPB KPB KPB KPB KPB KPB KPB KPB Non-invasieve beeldvorming CMR Indicatiestelling cardiale MRI Basisprincipes en veiligheidsaspecten KPB KPB KPB KPB KPB Non-Invasieve beeldvorming Cardiale CT Calciumscore KPB KPB Coronaire Anatomie KPB KPB Non-invasieve beeldvorming Nucleaire beeldvorming Gated SPECT stressrest perfusion imaging KPB KPB KPB SPECT/PET viability studies KPB KPB KPB CAT 53

54 Specifieke eisen Echocardiografie (zie ook boven) Kennis Indicatie en toepassing, sterke- en zwakke punten van TTE (M-mode, 2D-echo, Doppler), TEE (2-D-echo en Doppler), stress echo, contrast echo en nieuwere technieken (3D echo, Tissue Doppler, strain) voor de diagnostiek van cardiovasculaire aandoeningen zoals vermeld in de Core Curriculum for the General Cardiologist Literatuur The ESC Textbook of Cardiovascular Medicine. Camm, Luscher en Serruys. Hoofdstuk ISBN -13: Echocardiografie naslagwerk (Feigenbaum/Otto/Hamer) ACC guidelines Toetsing van kennis: KPB en toetsing via CVOI en /of regionaal Vaardigheden Kwalitatief aspect Basisblok (3 jaar): : onder supervisie een kwalitatief goed en volledig TTE en TEE kunnen maken en verslaan. Samenwerking met interventie cardiologen, electrofysiologen, anesthesiologen, thoraxchirurgen en met paramedici. Communicatie met patiënt. Kwantitatief aspect De algemeen klinisch cardioloog dient aan het eind van de opleiding bekwaamheids niveau 2b te hebben t.a.v. medisch handelen. (met uitzondering van congenitale hartafwijkingen) Toetsing van vaardigheid: KPB en Portfolio Specifieke eisen MRI Kennis Indicatie en toepassing, sterke- en zwakke punten van CMR voor de diagnostiek van cardiovasculaire aandoeningen zoals vermeld in de Core Curriculum for the General Cardiologist Literatuur The ESC Textbook of Cardiovascular Medicine. Camm, Luscher en Serruys. Hoofdstuk ISBN 13: Pennell et al. KPB en toetsing via CVOI en /of regionaal Clinical indications for CMR: consensus panel report. Eur Heart J 2004;25:

55 Leerboek Cardiologie, eds vd Wall, vd Werf, Zijlstra, Hoofdstuk 15, ISBN Websites: en (CMR Atlas) Toetsing van kennis KPB en toetsing via CVOI en /of regionaal Vaardigheden Gebaseerd op Task Force 12: Training in advanced cardiovascular imaging (cardiovascular magnetic resonance (CMR). Pohost et al. JACC 2008:51(3): Kwalitatief en kwantitatief Basisblok (3 jaar): minimal 30 verrichtingen en interpretaties bijwonen en verslagen maken onder supervisei van een bekwaamheidsniveau 3 getrainde arts Samenwerking met nucleair geneeskundigen en paramedici Communicatie met patiënt De algemeen klinisch cardioloog dient aan het eind van zijn opleiding bekwaamheidsniveau 2A te hebben t.a.v. medisch handelen Specifieke eisen CT Kennis Basis principes van de fysica, de technische beperkingen en de stralen belasting van cardiale CT. Indicatie en toepassing, sterke- en zwakke punten van cardiovasculaire CT met en zonder contrast, zoals verwoord in het Core Curriculum for the General Cardiologist Literatuur The ESC Textbook of Cardiovascular Medicine. Camm, Luscher en Serruys ISBN - 13: ESC guidelines: Leerboek Cardiologie. Van der Wall, van der Werf, Zijlstra, 2007 ISBN Cardiovascular imaging. A handbook for clinical practice. Bax, Kramer, Marwick, Wijns ISBN 10: ETP course ESC nuclear cardiology and CT: NuclearCardiology 6) CVOI imaging course: Toetsing van kennis: KPB en toetsing via CVOI en /of regionaal 55

56 Vaardigheden Gebaseerd op Task Force 13: Training in advanced cardiac imaging (computed tomography). Budoff M et al. J Am Coll Cardiol 2008;51: Kwalitatief en kwantitatief aspect Basis blok ( 3 jaar): 50 MSCT angiografie verrichtingen, reconstructies en interpretaties bijwonen en verslagen maken onder supervisie van een bekwaamheidsniveau 3 getrainde arts. Doel: als cardioloog zinnig kunnen verwijzen voor MSCT angiografie. Samenwerking met radiologen en paramedici. Communicatie met patiënt. De algemeen klinisch cardioloog dient aan het eind van zijn opleiding bekwaamheidsniveau 2A te hebben t.a.v. medisch handelen. Toetsing van vaardigheid: KPB en portfolio Specifieke eisen Nucleaire Geneeskunde Kennis: Basis principes van de fysica, de technische beperkingen, stralen belasting Indicatie en toepassing, sterke- en zwakke punten van cardiale nucleaire beeldvorming, zoals verwoord in het Core Curriculum for the General Cardiologist Literatuur: The ESC Textbook of Cardiovascular Medicine. Camm, Luscher en Serruys. Hoofdstuk ISBN 13: Cardiovascular imaging. A handbook for clinical practice. Bax, Kramer, Marwick, Wijns ISBN -10: Clinical nuclear cardiology. State of the art and future directions. 3 rd edition. Zaret, Beller ISBN Brindis RG et al. ACCF/ASNC appropriateness criteria for single-photon emission computed tomography myocardial perfusion imaging (SPECT MPI). J Am Coll Cardiol 2005;18:46(8): ETP course ESC nuclear cardiology and CT: NuclearCardiology CVOI imaging cursus: Toetsing van kennis: KPB en toetsing via CVOI en /of regionaal Vaardigheden: Gebaseerd op Task Force 5: Training in nuclair cardiology. Cerqueira M. et al. JACC 2008;51:

57 Kwalitatief en kwantitatieve aspecten: Basis blok (3 jaar): minimaal 30 verrichtingen en interpretaties bijwonen en verslagen maken onder supervisie van een bekwaamheidsniveau getrainde arts. Samenwerken met nucleair geneeskundigen en paramedici. Communicatie met patient. Toetsing kennis: KPB en portfolio Portfolio Niet-Invasieve Imaging Alle onderzoeken worden vermeld in het eigen portfolio, inclusief de bij nabespreking naar voren gebrachte kritiek- of verbeterpunten. Tevens wordt in het portfolio opgenomen hoeveel dagdelen werden besteed aan de stage, waarbij aantekeningen worden gemaakt van de specifieke problemen die daarbij werden tegengekomen. De AIOS neemt in het portfolio met enige regelmaat een reflectie op ten aanzien van het eigen functioneren. 57

58 58

59 Congenitale Hartziekten Supervisie: Dr. Vliegen/ Dr. Jongbloed/Dr. Kiès Duur: 3 maanden. Volgens het Specifiek Besluit Cardiologie aangaande opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme cardiologie dient de AIOS gedurende drie maanden een stage congenitale hartziekten te volgen. Binnen het LUMC is sprake van een grote afdeling aangeboren hartafwijkingen. De afdelingen kindercardiologie, cardiologie en chirurgie voor congenitale hartafwijkingen van het, het Academisch Medisch Centrum van de Universiteit van Amsterdam en het Vrije Universiteit Medisch Centrum te Amsterdam, maken onderdeel uit van het centrum voor aangeboren hartafwijkingen Amsterdam-Leiden (CAHAL), en werken hierbinnen samen. De module duurt volgens het landelijke opleidingsplan 3 maanden. Tijdens de stage wordt vanzelfsprekend rekening gehouden met de dienstroosters. De AIOS zal tijdens de stage m.u.v. diensten ingezet worden bij de behandeling van patiënten met aangeboren hartafwijkingen. Om een goede aansluiting te verkrijgen met andere modules binnen het opleidingscurriculum zal deze stage in principe aansluiten bij de stage niet-invasieve imaging. Dit is met name zo ingericht omdat ook bij de patienten met congenitale hartziekten niet-invasieve beeldvorming een cruciale rol speelt. Tijdens deze stage zal de AIOS zijn/haar poli dagdeel draaien. 59

60 I. Coronairlijden II. Hartfalen III. Ritme- en geleiding IV. Niet-invasieve beeldvorming V. Invasieve beeldvorming VI. Aangeboren hartafwijkingen VII. Overige Hartfalen 2. Myocardziekten 1. Ritme- en geleidingsstoornissen 2. Syncope Echocardiografie 2. Cardiale MR en thoracale MR angiografie 3. CT thorax 4. Nucleaire technieken 1. Hartcatheterisatie en angiografie 1. Aangeboren hartafwijkingen 1. Klepziekten Preoperatief consult 4. Zwangerschap 5. Aortaziekten en trauma van aorta&hart (Primaire) pulmonale hypertensie 10. Trombo-embolische veneuze ziekten 11. Cardiogenetica 12. Klinische farmacologie 13. Hartrevalidatie & inspanningsfysiologie Bij Thema I, coronairlijden, ligt het zwaartepunt op ischemische hartziekten gerelateerd aan coronaire anomalieën. Deze afwijkingen worden relatief vaak gezien op de polikliniek Congenitale Hartziekten door veelvuldige externe verwijzing naar Dr. Vliegen, 60

61 expert op dit gebied. Ischemische hartziekten worden eveneens gezien bij deze relatief jonge populatie die op basis van hun onderliggende hartziekte een verhoogd risicoprofiel kunnen hebben voor coronairlijden. Leerdoelen module Congenitale hartziekten De AIOS dient zich minimaal de volgende competenties eigen te maken: 1. ten aanzien van medisch handelen: a. de AIOS kan een adequate en gerichte anamnese afnemen bij een patient met een aangeboren hartafwijking, kan lichamelijk onderzoek uitvoeren en is in staat de verkregen gegevens georganiseerd te presenteren en te interpreteren, zowel schriftelijk als mondeling. b. de AIOS kent de anatomie, pathofysiologie, toegepaste chirurgische correcties en presentatievorm van de verschillende congenitale hartziekten, inclusief de te verwachten late complicaties na voorgaande chirurgie, waaronder chronisch hartfalen, kleplijden, en hartritmestoornissen. c. de AIOS heeft kennis van het ziektebeeld pulmonale hypertensie, inclusief ECG criteria en interpretatie van longvaatdrukken op aanvullend onderzoek (echo, MRI, catheterisatie). d. de AIOS kan efficiënt en doelmatig nader diagnostisch onderzoek aanvragen en kan nden aan deze onderzoekingen. e. de AIOS kan van de diverse onderzoeken aangeven wat de diagnostische, de therapeutische en de prognostische informatie is die kan worden verkregen, en kan dit toepassen op een individuele casus. f. de AIOS kent de indicaties voor (re)interventie (medicamenteus, percutaan, chirugisch) bij ongecorrigeerde en gecorrigeerde congenitale hartafwijkingen op basis van interpretatie van anamnese, lichamelijk onderzoek en aanvullende diagnostiek. g. de AIOS kan op grond van verkregen gegevens en in relatie tot zijn opleidingsfase een adequaat behandelplan opstellen en kan van de gekozen behandeling aangeven in hoeverre die behandeling symptoomverlichting zal geven dan wel de prognose zal verbeteren. h. De AIOS kan een inschatting maken bij welke patiënt het beleid in multi-disciplinair teamverband dient te worden besproken i. De AIOS heeft inzicht in maatregelen ter preventie van complicaties bij ongecorrigeerde en gecorrigeerde congenitale hartafwijkingen, inclusief de indicaties voor orale antistolling. j. De AIOS heeft inzicht in indicaties en contra-indicaties voor specifieke vormen van anticonceptie, de mogelijkheden van pre-conceptionele counseling en genetische screening. De AIOS heeft kennis van congenitale hartziekten die zijn geassocieerd met een hoog zwangerschapsrisico en betrekt deze kennis bij de advisering rondom zwangerschap. k. De AIOS is in staat om de follow up van een zwangere patient met een congenitale hartafwijking te plannen, gebaseerd op de onderliggende hartziekte, risicoprofiel en klinische presentatie van de patient. l. context van een gegeven casus, rekening houdend met de mogelijk afwijkende anatomie en fysiologie van de individuele patient met een congenitale hartziekte. 61

62 m. de AIOS is op de hoogte van hartrevalidatie en andere vormen van poliklinische en extramurale follow-up en begeleiding van patiënten met een aangeboren hartafwijking. 2. ten aanzien van communicatie: a. de AIOS is in staat om aan de patiënt op begrijpelijke wijze de gang van zaken rondom een ingreep uit te leggen. b. de AIOS is in staat om aan de patiënt op begrijpelijke wijze de bevindingen van de ingreep uit te leggen met inachtneming van de afspraken daaromtrent gemaakt met de behandelaar. c. de AIOS kan de procedure en de bevindingen adequaat zowel schriftelijk als mondeling rapporteren aan de behandelaar. d. de AIOS kan op begrijpelijk wijze voorlichting en adviezen geven over zaken als anticonceptie, pre-conceptionele counseling, genetische screening en zwangerschap, een inschatting maken van eventuele beperkingen en patient zo nodig voor aanvullende begeleiding verwijzen. e. de AIOS kan voorlichting en adviezen geven ten aanzien van sportbeoefening. f. de AIOS kan bij patienten met een verstandelijke handicap een inschatting maken van de mate van cognitieve beperking en de communicatie daarop aanpassen. g. gezien de specifieke patientengroep is de AIOS in staat om zowel met patient als met ouders of begeleiders van patient te communiceren h. de AIOS toont respect voor en een adequate mate van betrokkenheid bij de patient en diens familie. 3. ten aanzien van samenwerking: a. AIOS is op de hoogte van de op de afdeling voor paramedisch personeel bestaande protocollen en voorschriften. b. de AIOS kan op adequate wijze in samenspraak met de kindercardioloog een transitiegesprek voeren, voorlichting geven over praktische zaken op de afdeling volwassen cardiologie, en verschillen met de afdeling kindercardiologie toelichten, waardoor een soepele transitie van de kindercardiologie naar de volwassen cardiologie bewerkstelligd kan worden. 4. ten aanzien van kennis en wetenschap: a. de AIOS geeft blijk van het kritisch beschouwen van de medische informatie rondom een casus. b. De AIOS heeft kennis van discussiepunten in de literatuur, inclusief (maar niet gelimiteerd tot) de indicatie voor orale antistolling bij patiënten met Eisenmenger fysiologie, indicaties voor medicamenteuze behandeling voor pulmonale hypertensie gerelateerd aan NYHA klasse en percutane behandeling van hartklepafwijkingen bij status na eerdere chirurgische correctie (bijv. bij patiënten met tetralogie van Fallot). c. De AIOS heeft inzicht in de heterogeniteit van specifieke congenitale ziektebeelden en is in staat om, rekening houdend met dit gegeven, beschikbare informatie uit de literatuur en richtlijnen toe te passen op de individuele patiënt. d. De AIOS is in staat om gedegen literatuuronderzoek te doen bij het opstellen van een behandelplan voor patiënten met zeldzame congenitale/genetische afwijkingen. 62

63 e. de AIOS heeft kennis van de meest voorkomende genmutaties en syndromen die geassocieerd zijn met aangeboren hartafwijkingen. 5. ten aanzien van maatschappelijk handelen: a. de AIOS is bekend met de epidemiologie van aangeboren hartafwijkingen. b. de AIOS heeft kennis van de herhalingskans van de verschillende congenitale hartafwijkingen bij het nageslacht van de patient. c. de AIOS toont aan nagedacht te hebben over ethische kwesties die de patiëntengroep met chronische niet-behandelbare cardiale aandoeningen betreffen (bijvoorbeeld aangaande het reanimatiebeleid bij patienten met een ernstige ongecorrigeerde hartafwijking). d. de AIOS kan ongeveer aangeven wat de kosten zijn van diverse diagnostische en therapeutische benaderingen. e. de AIOS neemt kennis van de geschiedenis van de congenitale hartchirurgie en heeft inzicht in het feit dat de lange termijn prognose van veel gecorrigeerde congenitale hartafwijkingen momenteel nog onbekend is. 6. ten aanzien van organisatie: a. de AIOS overziet het patiëntenaanbod en kan afspraken organiseren voor nieuwe patienten, patienten die de transitie maken van de kindercardiologie naar de volwassen cardiologie en voor de efficiente follow van reeds bekende patienten. 7. ten aanzien van professionaliteit: a. de AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. b. de AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen. Stage indeling Dagelijks Overdracht gevolgd door onderwijs op vaste dagen. Wekelijks -Groot chirurgisch team bespreking : maandag , van Voorthuijsen zaal -Electrofysiologie bespreking: vrijdag , vergaderruimte staf Hartziekten C05-P -Congenitale cardiologie polibespreking: vrijdag 14.00, staf Hartziekten 2 wekelijks -Pulmonale hypertensie bespreking: om de week in echo rekenkamer Maandelijks -Grown Up Congenital Heart Disease (GUCH) bespreking: eerste vrijdag van de maand in echo rekenkamer C09-P 63

64 -MDO Verloskunde-Cardiologie (bespreking zwangere patienten): eerste vrijdag van de maand 8.30, K6P-75 (overdrachtruimte Verloskunde-Gynaecologie) Besprekingen in het kader van gecombineerde stage niet-invasieve beeldvorming: zie betreffende module. Periodiek -Klinische conferentie -Refereeravonden Kritische beroepssituaties In de tabel staan de kritische beroepssituaties benoemd zoals zij zijn opgenomen in het landelijke opleidingsplan en zoals zij betrekking hebben op de module Congenitale Hartziekten. Deze situaties bieden een houvast om tijdens de module beoordelingen op de competenties uit te voeren en feedback te geven. Niet alle situaties hoeven beoordeeld te worden; tijdens de module dienen minimaal 2 kritische beroepssituaties besproken te worden; in het portfolio geeft de AIOS aan welke dat zijn geweest. Tabel 9: Kritische beroepssituaties in de module Congenitale Hartziekten Congenitale Hartziekten Kritische beroepssituaties THEMA Medisch handelen Communicatie Samenwerken organisatie Kennis/wetenschap Maatschappelijk handelen Prof gedrag CMR: Indicatiestelling cardiale MRI Patiënt met congenitale hartziekte: evaluatie Patiënt met congenitale hartziekte: behandeling ritmestoornis Zwangerschap bij hartaandoening -counseling bij zwangerschapswens -behandeling ritmestoornis tijdens zwangerschap IV-2 KPB KPB KPB KPB VI KPB KPB KPB KPB VI KPB KPB KPB KPB VII-4 KPB KPB KPB KPB 64

65 Patient met aortadissectie hartafwijking Patiënt met pulmonale hypertensie: evaluatie en behandeling Patient met monogenetische cardiovasculaire aandoening: evaluatie en behandeling VII-5 KPB KPB KPB KPB VII-9 KPB KPB KPB VII-11 KPB KPB KPB KPB KPB Kennis en Literatuur Kennis van klinische presentatie, beeldvorming en behandeling van aangeboren hartafwijkingen op volwassen leeftijd zoals verwoord in de ESC Core Curriculum for the general cardiologist 1) The ESC Textbook of Cardiovascular Medicine. Camm, Luscher en Serruys. Hoofdstuk ISBN -13: ) Aangeboren hartafwijkingen bij volwassenen, redactie Mulder, Meijboom, Pieper en Hamer, 2006, ISBN ) NVVC guidelines: Adult congenital heart disease in the Netherlands. 3) ESC guidelines: management of grown-up congenital heart disease Toetsen Kennis: KPB en toetsing via CVOI en/of regionaal Vaardigheden Kwalitatief aspect Basisblok (3 jaar): Anamnese, Lichamelijk onderzoek en Selectie van juiste beeldvormende techniek Differentiatie jaar tot algemeen cardioloog: Anamnese, Lichamelijk onderzoek, Selectie van juiste beeldvormende techniek en interpretatie beelden; Behandeling; Tijdig de indicatie tot doorverwijzing naar een gespecialiseerd centrum stellen; Begeleiding (incl. psychosociale aspecten) Kwantitatief aspect Toetsing van vaardigheid: 1. Di 2. Beoordeling van brieven naar huisartsen en medisch specialisten, aangevuld met specifieke bespreking hiervan, door de superviserend cardioloog en de opleider, in de vorm van 3. Beoordeling door de begeleider van patiëntbesprekingen tijdens de verschillende 65

66 De toetsmomenten worden gedocumenteerd; Minimaal aantal toetsdocumenten met betrekking tot deze module worden aangegeven: 2 x KPB 1 x KPB briefbeoordeling 1 x zelfreflectie op module 1 x voortgangsgesprek/beoordeling met stage begeleider In aanvulling op de toetsmomenten van de stagemodule niet-invasieve beeldvorming. Portfolio In het portfolio wordt bijgehouden hoeveel patiënten met specifieke congenitale hartafwijkingen zijn gezien en welke complicaties tegengekomen zijn bij de diverse ziektebeelden. Verschillende ziektebeelden en op patiëntenbesprekingen besproken patiënten worden vermeld in het eigen portfolio, inclusief de bij nabespreking naar voren gebrachte kritiek- of verbeterpunten. Tevens wordt in het portfolio opgenomen hoeveel dagdelen werden besteed aan de stage, waarbij aantekeningen worden gemaakt van de specifieke problemen die daarbij werden tegengekomen. In het portfolio worden tevens de AIOS neemt in het portfolio met enige regelmaat een reflectie op ten aanzien van het eigen functioneren. 66

67 67

68 Module Consulten Supervisie: Dr. Atsma/ Dr. Holman Duur: 3 maanden. Volgens het Specifiek Besluit Cardiologie aangaande opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme cardiologie dient de AIOS gedurende drie maanden een stage consulten te volgen. Binnen het LUMC worden consulten op een groot aantal afdelingen uitgevoerd. Tijdens de stage wordt vanzelfsprekend rekening gehouden met de dienstroosters. Om een goede aansluiting te verkrijgen met andere modules binnen het opleidingscurriculum zal deze stage in principe aansluiten bij de stage niet-invasieve imaging. Dit is met name zo ingericht omdat blijkt dat bij veel patiënten die in consult gezien worden niet-invasieve beeldvorming een cruciale rol speelt. Tijdens deze stage zal de AIOS zijn/haar poli dagdeel draaien. komen: I. Coronairlijden II. Hartfalen III. Ritme- en geleiding IV. Niet-invasieve beeldvorming V. Invasieve beeldvorming 1. Acute coronaire syndromen 2. Chronische ischemische ziekten 3. Risicofactoren (incl. hypertensie en diabetes mellitus) 1. Hartfalen 2. Myocardziekten 1. Ritme- en geleidingsstoornissen 2. Syncope 3. Plotse hartdood en reanimatie 1. Echocardiografie 2. Cardiale MR en thoracale MR angiografie 3. CT thorax 4. Nucleaire technieken 1. Hartcatheterisatie en angiografie 68

69 VI. Aangeboren hartafwijkingen VII. Overige Klepziekten 2. Endocarditis 3. Preoperatief consult 4. Zwangerschap 5. Aortaziekten en trauma van aorta & hart 6. Perifere arterieel vaatlijden Pericardziekten 9. (Primaire) pulmonale hypertensie 10. Trombo-embolische veneuze ziekten Klinische Farmacologie 13. DOELEN MODULE CONSULTEN: De AIOS dient zich minimaal de volgende competenties eigen te maken: 1. ten aanzien van medisch handelen: a. de AIOS kan een adequate anamnese afnemen en lichamelijk onderzoek uitvoeren en is in staat de verkregen gegevens georganiseerd te presenteren en te interpreteren, zowel schriftelijk als mondeling. b. de AIOS kent de pathofysiologie en presentatievorm van niet-acute cardiale en acute cardiale ziektebeelden, waaronder (maar niet limitatief) acuut en chronisch hartfalen, kleplijden, boezemfibrilleren, acute tamponade, en acute vormen van coronarialijden. c. de AIOS kan efficiënt en doelmatig nader diagnostisch onderzoek aanvragen en kan aanzien van coronairangiografie). d. de AIOS kan van de diverse onderzoeken aangeven wat de diagnostische, de therapeutische en de prognostische informatie is die kan worden verkregen, en kan dit toepassen op een individuele casus. e. de AIOS kan op grond van verkregen gegevens en in relatie tot zijn opleidingsfase een adequaat behandelplan opstellen en kan van de gekozen behandeling aangeven in hoeverre die behandeling symptoomverlichting zal geven dan wel de prognose zal verbeteren. f. klinische context van een gegeven casus. 69

70 2. ten aanzien van communicatie: a. de AIOS toont respect voor en een adequate mate van betrokkenheid bij de patiënt. b. de AIOS is in staat om aan de patiënt en diens familie op begrijpelijke wijze de vermoedelijke diagnose uit te leggen en grofweg aan te geven wat het aanvullende aandoening is. Bovendien kan de AIOS ten overstaan van de patiënt en diens familie een begrijpelijk en betrouwbaar overzicht geven van de klinische gebeurtenissen rondom de patiënt c. de AIOS kan ten aanzien van de medische gegevens adequaat zowel schriftelijk als mondeling rapporteren aan andere health care professionals waaronder de aanvragende zorgverleners van andere verpleegafdelingen, met inbegrip van een gedegen verslaglegging in de medische status. 3. ten aanzien van samenwerking: a. AIOS is in staat een goede relatie te onderhouden met andere personen die bij de patiënt betrokken zijn, de diverse taken onderling goed te communiceren, en adequate instructies te verschaffen aan ondersteunend personeel. b. de AIOS is in staat om goed samen te werken met de cardiologen in de regio en bij overdracht van patiënten zorg te dragen voor een adequate mondelinge en schriftelijke overdracht. 4. ten aanzien van kennis en wetenschap: a. de AIOS geeft blijk van het kritisch beschouwen van de medische informatie rondom een casus. b. de AIOS kan aangeven welke discussiepunten er momenteel in de literatuur spelen rondom niet-acute cardiale ziektebeelden, inclusief discussies met betrekking tot invasief ingrijpen bij coronarialijden, hartklepchirurgie, en ritmestoornissen (ablatie, ICD implantatie). 5. ten aanzien van maatschappelijk handelen: a. de AIOS is bekend met de epidemiologie van chronische cardiale aandoeningen, waaronder coronarialijden, hartkleplijden, hartfalen en hartritmestoornissen. b. de AIOS toont aan nagedacht te hebben over ethische kwesties die de patiëntengroep met chronische niet-behandelbare cardiale aandoeningen betreffen (bijvoorbeeld aangaande het reanimatiebeleid). c. de AIOS kan ongeveer aangeven wat de kosten zijn van diverse diagnostische en therapeutische benaderingen. 6. ten aanzien van organisatie: a. de AIOS overziet nut en noodzaak van opname op een specifiek cardiologische patienten die worden gezien in consult. 70

71 b. De AIOS is in staat op adequate wijze het diagnostisch en therapeutisch proces rondom de cardiaal belaste patient op andere verpleegkundige afdeling te organiseren en te bewaken. c. de AIOS weet adequaat prioriteiten te stellen en hulp in te roepen indien geconfronteerd met gelijktijdig optreden van problemen bij meerdere patiënten. d. de AIOS is punctueel met betrekking tot afspraken, o.a. betreffende gesprekken met familie maar ook aanvragende artsen. 7. ten aanzien van professionaliteit: a. de AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. b. de AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen. c. de AIOS is op de hoogte van de binnen het LUMC bestaande regels voor wat betreft professioneel gedrag. d. De AIOS is op de hoogte van de regels voor infectiepreventie en gedraagt zich als zodanig. Tevens spreekt de AIOS anderen aan op afwijkend gedrag. Stage indeling Dagelijks -Voor niet spoedeisende consulten komen verzoeken binnen op het secretariaat hartziekten. -De AOIS haalt dagelijks om 12:00 uur de lijst met nieuwe consultverzoeken op en beoordeelt en handelt deze consulten nog dezelfde dag af. Vaste onderdelen -Alle consulten worden met een van de supervisors overlegd. Leermomenten, middelen Aanvragen aanvullend onderzoek (noodzaak en nut van-) Gesprek met patiënten en familie. Omgang met collegae. Schrijven van consult-brieven. Daarnaast de diverse onderwijsmomenten en overlegsituaties als probleempatiënt bespreking, referaat en CAT, PA-bespreking in samenhang met de stage niet-invasieve imaging. Kritische beroepssituaties In de tabel staan de kritische beroepssituaties benoemd zoals zij zijn opgenomen in het landelijke opleidingsplan en zoals zij betrekking hebben op de module. Deze situaties bieden een houvast om tijdens de module beoordelingen op de competenties uit te voeren en feedback te geven. Niet alle situaties hoeven beoordeeld te worden; tijdens de module dienen minimaal 2 kritische beroepssituaties besproken te worden; in het portfolio geeft de AIOS aan welke dat zijn geweest. 71

72 Kritische beroepssituaties in de module consulten Kritische beroepssituaties THEMA Medisch Handelen Communiceren Samenwerken Organisatie Kennis Wetenschap Maatschappelijk handelen Professioneel gedrag Evaluatie patiënt met angina pectoris Behandeling patiënt met angina pectoris Preventieve maatregelen nemen om risico op hart- en vaatziekten te verminderen Risico inschatting op ontwikkeling van harten vaatziekten bij individuele patiënt Patiënt met hypertensie: onderbouwing medicatie keuze Patiënt met hypertensie: voorlichting t.a.v. medicatie Patiënt met diabetes en cardiovasculaire complicatie: diagnostiek en behandeling Patiënt met acuut hartfalen: behandeling Patiënt met dyspnoe: evaluatie Patiënt met chronisch hartfalen: behandeling Patiënt met dilaterende cardiomyopathie Patiënt met smal complex tachycardie: diagnose en behandeling Patiënt met breed complex tachycardie: diagnose en behandeling I-2 KPB KPB CAT I-2 KPB KPB KPB I-3.a KPB KPB KPB I-3 a KPB KPB I-3.b KPB KPB KPB KPB KPB I-3.c KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB II-1 KPB KPB KPB KPB II-2 KPB KPB KPB KPB III-1 KPB KPB KPB III-1 KPB KPB KPB KPB 72

73 Bradyaritmie: diagnose en behandeling Patiënt met syncope: evaluatie Patiënt met syncope: informatie verstrekken Nucleaire beeldvorming: LV functie en perfusie beoordelen Nucleaire beeldvorming: viability beoordelen Patiënt met infectieuze endocarditis van natieve klep: evaluatie en behandeling Patiënt met infectieuze endocarditis van kunstklep: evaluatie en behandeling Patiënt met acute pericarditis: evaluatie en behandeling Onderbouwing toepassing medicament bij patiënt met bepaalde hartziekte Voorlichting t.a.v. medicatie patiënt III-1 KPB KPB III-2 KPB KPB KPB IV-4 KPB KPB KPB IV-4 VII-2 KPB KPB KPB KPB KPB KPB VII-2 KPB KPB KPB VII-8 KPB KPB KPB VII- 12 VII- 12 KPB KPB CAT CAT Toetsing Daarbij wordt het diagnostisch beleid (aanvullend onderzoek, o.a. echocardiografie) en behandelplan getoetst. Beoordeling van statusvoering en ontslagbrieven, aangevuld met specifieke bespreking hiervan, door de superviserend cardioloog en de opleider, ook in de vorm van KPB's. Verslagen van verpleging en patiënten aangaande het functioneren van de AIOS, uitgebracht op verzoek van de opleider. De toetsmomenten worden gedocumenteerd. Deze betreffen tenminste: 2 x algemene KPB 2 x KPB briefbeoordeling/statusvoering 1 x zelfreflectie op module 1 x voortgangsgesprek/beoordeling met opleider 73

74 Portfolio In het portfolio wordt bijgehouden hoeveel consultaties voor welke aandoeningen zijn gedaan en welke complicaties tegengekomen zijn bij de diverse ziektebeelden. In het portfolio worden tevens de besproken ontslagbrieven en. Bovendien reflecteert de AIOS in het portfolio met enige regelmaat op zijn/haar eigen functioneren. Literatuur LUMC assistentenklapper cardiologie ESC guidelines: Leerboek Cardiologie. Van der Wall, van der Werf, Zijlstra, 2007 ISBN ESC Textbook of Cardiovascular Medicine (en andere tekstboeken) Medische richtlijnen LUMC, NVVC, ESC, AHA-ACC Landelijk opleidingsplan cardiologie en specifiek besluit cardiologie 74

75 75

76 Module Hartkatheterisatiekamer 76

77 MODULE HARTKATHETERISATIE/Pacemakers/Elektrofysiologie Plaats: Bronovo Ziekenhuis Den Haag / LUMC Supervisie: Dr. Van Dijkman, vakgroep cardiologie / Dr. Van der Kley, LUMC / Dr. Van Erven Duur: 9 maanden. Volgens het Specifiek Besluit Cardiologie aangaande opleidings- en erkenningseisen voor het medisch specialisme cardiologie dient de AIOS gedurende zes maanden werkzaam te zijn op een hartcatheterisatiekamer. De afdeling Cardiologie van het LUMC beschikt over 5 moderne catheterisatie kamers waar jaarlijks meer dan 4500 pocedures worden uitgevoerd. In verband met het specifieke karakter van de afdeling Cardiologie van het LUMC worden catheterisatiekamer stages aangeboden samen met de betrokken B-opleidingen. De specifieke LUMC stage wordt in het Bronovo ziekenhuis gevolgd. In de gecombineerde opleiding zoals geboden door het LUMC en de betrokken B-opleiding wordt de tijd doorgebracht op de hartcatheterisatiekamer (HCK) verdeeld (maar niet noodzakelijkerwijs evenredig) over de twee instellingen, dit om te voorkomen dat de AIOS in het 1e jaar van de opleiding reeds voldaan heeft aan de opleidingseisen en gedurende de overige jaren de verkregen vaardigheden niet kan blijven oefenen. Overigens leert de ervaring dat reeds in de betreffende B-opleidingen de genoemde aantallen worden gehaald. Tijdens de stage wordt vanzelfsprekend rekening gehouden met de dienstroosters. De AIOS zal tijdens de stage afwisselend werken op de Verpleegafdeling en op de CCU/SEH. De Kliniek Cardiologie is een drukke afdeling met een hoge productie. Een belangrijk doel van deze stage is dan ook dat de AIOS leert de werktijd goed in te delen. Daarnaast is een belangrijk doel het leren samenwerken met andere specialisten, verpleegkundigen, en andere bij de zorg betrokken professionals. Tijdens deze stage zal de AIOS zijn/haar poli dagdeel draaien. Indien van toepassing zal de AIOS participeren in de echo-pool. 77

78 aan bod komen I. Coronairlijden III. Ritme- en geleiding 1. Acute coronaire syndromen 2. Chronische ischemische ziekten 3. Risicofactoren (incl. hypertensie en diabetes mellitus) 1. Ritme- en geleidingsstoornissen V. Invasieve beeldvorming VII. Overige 1. Hartcatheterisatie en angiografie 1. Klepziekten 7. Harttumoren 8. Pericardziekten Leerdoelen module Hartcatheterisatie De AIOS dient zich minimaal de volgende competenties eigen te maken: 1. ten aanzien van medisch handelen: a. de AIOS kent de indicaties voor hartcatheterisatie en pacemakerimplantatie, en kan die voor de individuele patiënt aangeven. b. de AIOS kan de bevindingen bij hartcatheterisatie vertalen in therapeutische opties. c. minimaliseren. d. de AIOS kent de mogelijke complicaties van de ingreep en weet die op te vangen c.q. te behandelen. e. de AIOS verkrijgt door zelfstudie voldoende kennis van de anatomie, fysiologie, mogelijke technieken en uitvoering van de ingrepen (zie literatuurlijst). f. de AIOS kan zelfstandig coronairangiografisch onderzoek uitvoeren (inclusief LV angiografie) via a. femoralis en a. radialis, zowel van natieve coronairvaten als van bypass grafts. g. de AIOS kan zelfstandig pacemakerelectroden plaatsen, zowel van tijdelijke als van definitieve pacemakersystemen, zowel van enkel- als dubbelkamer systemen. h. de AIOS kan zelfstandig Swan Ganz catheters inbrengen en drukmetingen uitvoeren. i. de AIOS kent de basisprincipes van de pacemakertechnologie en is in staat de gegevens verkregen bij poliklinische follow up metingen van geïmplanteerde pacemakers te interpreteren en eventuele aanpassingen in de pacemakerinstelling te benoemen. 78

79 2. ten aanzien van communicatie: a. de AIOS is in staat om aan de patiënt op begrijpelijke wijze de gang van zaken rondom de ingreep uit te leggen. b. de AIOS is in staat om aan de patiënt op begrijpelijke wijze de bevindingen van de ingreep uit te leggen met inachtneming van de afspraken daaromtrent gemaakt met de behandelaar. c. de AIOS kan de procedure en de bevindingen adequaat zowel schriftelijk als mondeling rapporteren aan de behandelaar. 3. ten aanzien van samenwerking: a. de AIOS overlegt met de behandelaar omtrent eventuele specifieke wensen ten aanzien van de ingreep. b. de AIOS is in staat een goede relatie te onderhouden met andere personen die bij de ingreep betrokken zijn, de diverse taken onderling goed te communiceren, en adequate instructies te verschaffen aan ondersteunend personeel. c. de AIOS is op de hoogte van de op de afdeling voor paramedisch personeel bestaande protocollen en voorschriften. 4. ten aanzien van kennis en wetenschap: a. de AIOS geeft blijk van het kritisch beschouwen van de medische informatie rondom een casus. b. de AIOS kan aangeven welke discussiepunten er momenteel in de literatuur spelen rondom pacemakertechnologie en coronaire interventies. 5. ten aanzien van maatschappelijk handelen: a. de AIOS stelt zich op de hoogte van de kosten van de diverse binnen deze stage vallende procedures en gebruikte materialen. b. de AIOS stelt zich op de hoogte van de wettelijke bepalingen met betrekking tot het werken met röntgenapparatuur. 6. ten aanzien van organisatie: a. de AIOS overziet de planning op de HCK en kan helpen om deze effectief en doelmatig bijsturen. 7. ten aanzien van professionaliteit: a. de AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag. b. de AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daarbinnen. 79

80 Indeling Module (indien deze in het LUMC wordt gevolgd) Dagelijks -overdracht gevolgd door onderwijs op vaste dagen. --opnemen en ontslaan patiënten short stay C4 -werkzaamheden catheterisatiekamer: planning: zie planbord. Indeling dag supervisor. Vaste onderdelen: -beoordelen resultaten catheterisatie gegevens samen met supervisor Wekelijks -chirurgen bespreking: maandag electrofysiologie bespreking: vrijdagochten Periodiek -Klinische conferentie -Pathologie bespreking -refereeravonden -complicatiebespreking Verantwoordelijkheden ingrepen 1. de AIOS stelt zich vóór de ingreep op de hoogte van de medische achtergrond van de patiënt zo minimaal mogelijk zijn gemaakt (bijvoorbeeld door te letten op INR, nierfunktie e.d.). 2. de AIOS stelt zich aan de patiënt voor en maakt zijn/haar positie duidelijk. 3. de AIOS verifieert of de patiënt voldoende voorgelicht is omtrent de ingreep en legt de procedure uit. 4. de AIOS maakt in overleg met de behandelaar of supervisor een plan van aanpak betreffende de ingreep. 5. de AIOS voert de ingreep tezamen met de supervisor uit, waarbij de mate waarin de AIOS zelfstandig werkt wordt aangegeven door de supervisor. 6. na de ingreep geeft de AIOS aan de patiënt een summiere toelichting op de bevindingen, rekening houdende met de kaders die binnen onze kliniek daartoe gelden. 7. de AIOS instrueert de patiënt met betrekking tot de aandachtspunten ten aanzien van de wond. 8. de AIOS maakt een schriftelijk verslag van de ingreep, inclusief de bevindingen. 9. de AIOS bespreekt de ingreep met de supervisor en zoekt naar potentiële verbeterpunten. 10. Voorafgaande aan de start van de procedure wordt ALTIJD! Een time out procedure uitgevoerd samen met het betrokken personeel. De TIME out procedure wordt schriftelijk vastgelegd. 80

81 Simulatoren De afdeling heeft een aantal simulatoren. Deze worden gebruikt bij de introductie voor de verschillende onderdelen. Voor dat daadwerkelijk een procedure in een patient mag worden uitgevoerd moet het betreffende onderdeel worden geoefend op de simulator. Voor een feitelijke werk indeling wordt verwezen naar de introductie hartcatheterisatie (protocollen intranet) Volume eisen Catheterisaties: Coronairangiografie 50; LV angiografie 10; aortainjectie 10; rechtscatheterisatie 15 Devices: Tijdelijke pacemaker 10; eenkamersysteem: 10; twee kamer systeem 10; pacemaker controle 35; ICD controle 10 Kritische beroepssituaties In de tabel staan de kritische beroepssituaties benoemd zoals zij zijn opgenomen in het landelijke opleidingsplan en zoals zij betrekking hebben op de module Hartkatheterisatie. Deze situaties bieden een houvast om tijdens de module beoordelingen op de competenties uit te voeren en feedback te geven. Niet alle situaties hoeven beoordeeld te worden; tijdens de module dienen minimaal 2 kritische beroepssituaties besproken te worden; in het portfolio geeft de AIOS aan welke dat zijn geweest. Kritische beroepssituaties in de module hartkatheterisatie: Kritische beroepssituaties THEMA Medisch handelen Communicatie Samenwerken Organisatie Kennis Wetenschap Maatschappelijk handelen Prof. gedrag Bradyaritmie: diagnose en behandeling Hartcatheterisatie: verrichten coronairangiografie, hemodynamisch onderzoek, cineangiografie aorta en LV Hartcatheterisatie: interpretatie coronairangiografie en opstellen behandelplan III-1 KPB KPB V KPB KPB KPB V KPB KPB KPB 81

82 Patiënt met symptomatische aortaklepstenose en patiënt met symptomatische mitralisklepinsufficiëntie evaluatie en behandeling VII-1 KPB KPB KPB Kennis Basis principes van de fysica, de technische beperkingen, de stralenbelasting en complicaties van hartcatheterisatie. Indicatie en interpretatie, van coronairangiografie, LV angiografie, aorta angiografie en hemodynamisch onderzoek (links-en rechtszijdige drukmeting) voor de diagnostiek van cardiovasculaire aandoeningen en opstellen van behandelingsplan, zoals vermeld in de Core Curriculum for the General Cardiologist Literatuur 1. The ESC Textbook of Cardiovascular Medicine. Camm, Luscher en Serruys. Hoofdstuk ISBN -13: ESC guidelines 3. Intervention 4. Barold et al: Cardiac pacemakers step by step 5. ACCF/AHA/HRS/SCAL clinical competence statement on physician knowledge to optimize patiënt safety and image quality in fluoroscopically guided invasive procedures 6. Medische richtlijnen LUMC, NVVC, ESC, AHA-ACC Toetsing van kennis: KPB en toetsing via CVOI en /of regionaal Vaardigheden Basisblok (3 jaar): onder supervisie een kwalitatief goede en volledige hartcatheterisatie via a. femoralis en a. radialis kunnen verrichten en beoordelen. Differentiatie jaar tot algemeen cardioloog: zelfstandig een kwalitatief goede en volledige hartcatheterisatie kunnen verrichten en beoordelen Samenwerking met interventie cardiologen, thoraxchirurgen en met andere (para) medici Communicatie met patiënt Kwantitatief aspect Basisblok (3 jaar): coronairangiografie 50; LV angiografie 10; aorta-angiografie 10; rechtscatheterisatie: 15 82

83 Stralencursus De algemeen cardioloog dient uiteindelijke bekwaamheidsniveau 2B te hebben Toetsing van vaardigheid: KPB en Portfolio De toetsing van de binnen de stage te verkrijgen competenties omvat: beoordeling van verslaglegging van de ingrepen, aangevuld met specifieke bespreking hiervan, door de supervisor. De toetsmomenten worden gedocumenteerd; bovendien wordt door de AIOS het aantal uitgevoerde verrichtingen bijgehouden en worden de bijgewoonde dagdelen pacemakerfollow-up genoteerd. Daarmee kan een minimaal aantal toetsdocumenten met betrekking tot deze module worden aangegeven: 4 x KPB en/of OSATS hartcatheterisatie/pacemaker Lijst van verrichtingen Lijst bijgewoonde dagdelen pacemakerfollow-up 1 x zelfreflectie op module 1 x voortgangsgesprek/beoordeling met supervisor HC/devices Portfolio Alle ingrepen worden vermeld in het eigen portfolio, inclusief de bij nabespreking naar voren gebrachte kritiek- of verbeterpunten. Opgetreden complicaties worden expliciet beschreven. De casus welke bij het ochtendrapport zelfstandig naar voren werden gebracht worden als zodanig gemerkt. Tevens wordt in het portfolio opgenomen hoeveel dagdelen werden besteed aan de stage en aan poliklinische pacemakerfollow-up, waarbij aantekeningen worden gemaakt van de specifieke problemen die daarbij werden tegengekomen. De AIOS neemt in het portfolio met enige regelmaat een reflectie op ten aanzien van het eigen functioneren. 83

84 84