Ouderenmonitor 2010 resultaten regio Nijmegen

Transcriptie

1 Ouderenmonitor 2010 resultaten regio Nijmegen GGD Regio Nijmegen postadres postbus BC Nijmegen bezoekadres Groenewoudseweg TV Nijmegen telefoon: (024) fax: (024) GGD Regio Nijmegen December 2011

2 COLOFON COLOFON Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding. Ouderenmonitor 2010 Resultaten regio Nijmegen Met dank aan GGD Gelre IJssel voor het gebruik van hun tekst stramien. drs. ir. J.S. Terpstra (epidemioloog/onderzoeker) GGD Regio Nijmegen Gezondheidsbevordering en Epidemiologie Groenewoudseweg TV Nijmegen GGD Regio Nijmegen Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding. December

3 VOORWOORD Voorwoord Het aantal ouderen zal in de komende jaren flink toenemen, van 15% naar 20% in Dat is één op de vijf inwoners van regio Nijmegen. Ouderen worden daardoor een steeds groter doelgroep, wanneer het om preventief en toekomstgericht gezondheidsbeleid gaat. Dit rapport over de gezondheid van ouderen in 2010 in de regio Nijmegen zal een deel van de informatie geven die nodig is om een goed, preventief en op de toekomst gericht gezondheidsbeleid te voeren. Daarnaast is het de tweede keer dat de GGD regio Nijmegen een dergelijk onderzoek uitvoert, dus van een heel aantal indicatoren kunnen we zien of ze positief, dan wel negatief ontwikkeld hebben in de afgelopen jaren. Al in het voorjaar van dit jaar is een factsheet met de belangrijkste resultaten opgesteld. Daarnaast hebben alle gemeenten een tabellenboek ontvangen met de resultaten van hun gemeenten. Afgelopen zomer hebben we dit besproken met de gemeenten. Deze gesprekken hebben we gebruikt als input voor het finetunen van dit verslag. Uiteindelijk hoop ik dat u hierin genoeg informatie vind om een goed beeld te krijgen van de gezondheid van de inwoners van 65 jaar en ouder, in regio Nijmegen. Drs. Bert Kuijf Directeur GGD regio Nijmegen 3

4 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Voorwoord...3 Inhoudsopgave...4 Samenvatting Inleiding Het wettelijk kader De monitorcyclus van GGD Regio Nijmegen Het model van Lalonde als uitgangspunt Doelstelling ouderenmonitor Leeswijzer Onderzoeksopzet Werkgebied GGD Regio Nijmegen Onderzoekspopulatie Steekproef Onderzoeksopzet Vragenlijst Gegevensverwerking en analyse Respons Respons Representativiteit Weging Algemene kenmerken Leeftijd en geslacht Burgerlijke staat en huishoudensamenstelling Etniciteit Sociaaleconomische status Opleidingsniveau Financiële situatie Gezondheid Ziekten en aandoeningen Langdurige ziekten en aandoeningen Valongevallen Gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen Functioneren en kwaliteit van leven Ervaren gezondheid Lichamelijke beperkingen Psychische gezondheid Risico op angststoornissen en depressie Ervaren problemen Regie over eigen leven Biologische factoren Lichaamsgewicht Overgewicht...42 OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

5 INHOUDSOPGAVE Ondergewicht Leefstijlfactoren Voeding Ontbijten en gebruik van warme maaltijd Groente en fruit Visconsumptie Vochtinname Vitamine D suppletie Alcoholgebruik Roken Beweging Seksualiteit Fysieke omgeving Woonsituatie Huidige woonsituatie Verhuiswens Binnenmilieu Geluidshinder Vervoer Veiligheid Sociale omgeving Tevredenheid met contacten Sociale steun Eenzaamheid Tijdsbesteding Mantelzorg Mantelzorg ontvangen Mantelzorg geven Huiselijk geweld Zorg- en welzijnsvoorzieningen Gebruik en behoefte voorzieningen Bekendheid voorzieningen Bereikbaarheid voorzieningen Gemeenten Overzichtstabel Conclusies en aanbevelingen...79 Geraadpleegde bronnen...81 Bijlage 1. Tabellenboek...84 Bijlage 2. Onderwerpen getoetst op verschillen...85 Bijlage 3. Vragenlijst...86 Bijlage 4. Uitnodiging kaart...87 Bijlage 5. Eerste herinneringsbrief...89 Bijlage 6. Tweede herinneringsbrief...90 OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

6 INHOUDSOPGAVE OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

7 SAMENVATTING Samenvatting Doel van het onderzoek is inzicht verkrijgen in de gezondheidssituatie van ouderen en de determinanten die daarop van invloed zijn. Daarbij is specifiek aandacht besteed aan gezondheidsverschillen die samenhangen met geslacht en leeftijd, maar ook aan verschillen die samenhangen met het opleidingsniveau. De doelgroep voor het onderzoek wordt gevormd door zelfstandig wonende ouderen van 65 jaar en ouder. Ongeveer 95% van de ouderen woont zelfstandig. Algemene kenmerken In regio Nijmegen is 43% van de 65-plussers man en 57% is vrouw. Meer dan de helft is jaar, een klein deel (11%) is 85 jaar of ouder. De meeste ouderen zijn gehuwd (65%) en bijna een kwart is verweduwd. Een heel klein deel is gescheiden of is nooit getrouwd geweest (beide 5%). Vrouwen en jongere ouderen (65-74 jaar) zijn drie keer zo vaak alleenstaand dan mannen en 85- plussers. Bijna twee op de tien respondenten is niet-nederlands, dat zijn voornamelijk Westerse allochtonen (bijvoorbeeld Duitsers). Sociaaleconomische status Door onder andere opleiding wordt de sociaal economische status bepaald. Opleiding hangt sterk samen met gezondheid, gemiddeld genomen zijn hoger opgeleiden gezonder. In regio Nijmegen heeft bijna zeven van de tien ouderen (67%) geen opleiding, basisonderwijs, LBO of MAVO. 15% is middelbaar opgeleid en 19% heeft een hoog opleidingsniveau. Vrouwen zijn vaker laag opgeleid, ook neemt het opleidingsniveau af naarmate de leeftijd toeneemt. In de gemeenten Millingen aan de Rijn, Druten en West Maas en Waal wonen significant meer lager opgeleiden. In Mook en Middelaar en Heumen wonen meer hoogopgeleide ouderen. In vergelijking met 2005 is het opleidingsniveau gestegen. Van de 65-plussers heeft 19% alleen een AOW uitkering, één op de tien ouderen heeft moeite met rondkomen. Er zijn nu minder ouderen die aangeven moeite te hebben met rondkomen dan in Gezondheid: ziekten en aandoeningen De ziekten/aandoeningen die verreweg het meest voorkomen in de regio Nijmegen zijn een hoge bloeddruk (35%) en gewrichtsslijtage van heupen of knieën (29%). Daarna volgen diabetes (15%), astma/cara/copd (13%) en ernstige aandoening van de rug (13%). Vergeleken met 2005 lijken de percentages 65-plussers in regio Nijmegen met een bepaalde langdurige ziekte of aandoening niet veranderd. Meer dan de helft (55%) van de ouderen geeft aan dat zij door deze chronische ziekte(n) belemmerd worden in hun dagelijkse bezigheden. Vrouwen vaker dan mannen. Hoger opgeleiden minder vaak dan lager opgeleiden. Bijna één op de zes ouderen (16%) is in de afgelopen drie maanden gevallen. Dit lijkt iets lager te zijn dan in 2005 (20%). Vijf procent heeft wel eens een cursus valpreventie gedaan en 13% heeft hiervoor belangstelling. In regio Nijmegen hebben 65-plussers vaker een cursus gevolgd in vergelijking met Oost Nederland. Slaap en kalmeringsmiddelen kunnen er voor zorgen dat ouderen suf worden en daardoor eerder vallen. 15% heeft in de afgelopen twee weken voor het onderzoek slaap-en kalmeringsmiddelen gebruikt, vrouwen (26%) vaker dan mannen (11%). In vergelijking met 2005 lijkt dit lager, maar door een andere vraagstelling is dit niet helemaal te vergelijken. Wel is de frequentie te vergelijken, bijvoorbeeld van de ouderen die vijf tot zeven keer per week slaap- of kalmeringsmiddelen gebruiken. Dat is gedaald van 11% in 2005 naar 8% in Het langdurig gebruik (2 jaar of langer) is gedaald van 74% in 2005 naar 57% in OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

8 SAMENVATTING Gezondheid: functioneren en kwaliteit van leven Zeven van de tien 65-plussers ervaart zijn eigen gezondheid als goed of uitstekend, 26% als matig en 3% als slecht. Vrouwen en 85-plussers hebben vaker een slechtere ervaren gezondheid. Hoger opgeleiden ervaren een (significant) betere gezondheid dan lager opgeleiden. In vergelijking met 2005 lijkt er een kleine verbetering, in 2005 gaf 31% aan dat de gezondheid matig of slecht was, in 2010 is dat 29%. In regio Nijmegen heeft 10% de 65-plussers een beperking in het horen, 10% heeft een beperking in het zien en 24% heeft een beperking in mobiliteit. In totaal heeft 31% van de 65-plussers in de regio Nijmegen één of meer lichamelijke beperkingen in horen, zien en/of mobiliteit. In vergelijking met 2005 lijkt ook hier een verbetering: van 35% in 2005 naar 31% in Hoger opgeleiden hebben significant minder beperkingen dan lager opgeleiden. In de regio Nijmegen loopt 37% van de 65-plussers een matig of hoog risico op een angststoornis of depressie. Dit percentage komt overeen met het percentage volwassenen wat in 2008 gemeten is. Een matig of hoog risico op angststoornissen en depressie komt vaker voor bij vrouwen, 85-plussers en lager opgeleiden. Mensen die het gevoel hebben controle te hebben over hun leven, kunnen beter omgaan met problemen, waaronder gezondheidsproblemen. Regie over eigen leven is een beschermende factor tegen achteruitgang in lichamelijk functioneren bij mensen met chronische ziekten. In de regio Nijmegen heeft 13% van de 65-plussers niet voldoende regie over het eigen leven. Vrouwen en 85- plussers hebben vaker geen regie. Biologische factoren: lichaamsgewicht Op basis van de zelfgerapporteerde gegevens over lengte en gewicht heeft in de regio Nijmegen 44% van de 65-plussers overgewicht en 14% ernstig overgewicht (samen: 58%). Het percentage 65- plussers met (ernstig) overgewicht is hoger onder laag opgeleiden dan onder middelbaar en hoog opgeleiden. Vooral het verschil in ernstig overgewicht valt hierbij op: 16% bij laag opgeleiden versus 7% bij hoogopgeleiden. In vergelijking met 2005 lijkt het percentage 65-plussers met (ernstig) overgewicht in de regio Nijmegen stabiel te zijn gebleven. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage ouderen met ondergewicht in 2010 in de regio Nijmegen iets hoger te zijn, van 2% naar 3%. Leefstijl: voeding Gemiddeld eten de oudere inwoners in regio Nijmegen gezond. Bijna allemaal eten zij elke dag een ontbijt en een warme maaltijd. Groente en fruit eten ongeveer 8 van de tien ouderen zes of zeven dagen per week, dat is veel beter dan bij de volwassenen. Driekwart van de 65-plussers eet minimaal één keer per week vis, vergelijkbaar met de volwassenen in de regio. De hoeveelheid vocht die gedronken wordt is vaak onvoldoende, slechts 29% drinkt de aanbevolen 1,8 liter. Tenslotte is er naar vitamine D gevraagd, veel ouderen komen onvoldoende buiten om dit in de huid aan te maken, waardoor de helft van de 65-plussers een vitamine D tekort heeft. Driekwart van de 65- plussers in regio Nijmegen gebruikt nooit een vitamine D supplement, 19% af en toe en 7% dagelijks. Leefstijl: alcoholgebruik Tachtig procent van de 65-plussers drinkt wel eens alcohol, 12% heeft nog nooit gedronken. Een kwart drinkt meer dan de Gezondheidsraad adviseert (maximaal 14 glazen alcohol per week voor mannen en maximaal 7 glazen alcohol per week voor vrouwen) jarigen drinken vaker te veel dan 85-plussers. Ook drinken middelbaar en hoog opgeleiden vaker te veel dan laag opgeleiden, en mannen vaker te veel dan vrouwen. OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

9 SAMENVATTING Leefstijl: roken Er zijn niet veel rokers meer bij de oudere bevolking in regio Nijmegen, 12% rookt, al heeft wel 54% vroeger gerookt. Mannen roken vaker dan vrouwen, en ook de jongere ouderen (65-74 jaar) roken vaker dan de oudere ouderen (85 jaar en ouder). De volwassenen in regio Nijmegen roken twee keer zo vaak (23%). Leefstijl: bewegen In de regio Nijmegen voldoet ruim de helft (56%) van de 65-plussers aan de NNGB. Dit is gelijk aan het percentage 65-plussers dat volgens het CBS landelijk in 2009 aan de NNGB voldoet. Mannen voldoen in de regio Nijmegen vaker aan de beweegnorm dan vrouwen (58% vs. 55%), jarigen voldoen vaker aan de beweegnorm dan 85-plussers (58% vs. 47%) en hoog opgeleiden voldoen vaker aan de beweegnorm dan laag opgeleiden (63% vs. 53%). Fysieke omgeving: woonsituatie, vervoer en veiligheid In de regio Nijmegen woont 55% van de 65-plussers in een koopwoning, de overige 45% woont in een huurwoning. Vergeleken met 2005 lijken er in de regio Nijmegen meer 65-plussers in een koopwoning te wonen (44% in 2005). 14% woont in een woning voor ouderen, alleenstaanden wonen vaker in een woning voor ouderen dan mensen die samen wonen (8% vs. 24%). 80% wil de komende tijd niet verhuizen. In de regio Nijmegen geeft één op de vier 65-plussers aan soms, of (bijna) altijd problemen te hebben met vervoer. Vrouwen geven vaker aan problemen te hebben met vervoer dan mannen. Ook 85- plussers hebben vaker problemen met vervoer dan jarigen. Hetzelfde geldt voor laag opgeleiden in vergelijking met middelbaar en hoog opgeleiden. In de regio Nijmegen voelt 8% van de 65-plussers zich overdag wel eens onveilig. s Avonds en s nachts komen gevoelens van onveiligheid vaker voor: s avonds en s nachts voelt 21% van de 65- plussers in de regio Nijmegen zich wel eens onveilig. Vrouwen voelen zich zowel overdag als s avonds en s nachts vaker onveilig dan mannen. Fysieke omgeving: binnenmilieu en geluidshinder Ventilatie is belangrijk voor de luchtkwaliteit binnenshuis. Er is weinig bekend over de kwaliteit van het binnenmilieu in woningen waar senioren wonen. Ongeveer de helft van de 65-plussers ventileert de woonkamer, de keuken en de badkamer niet voldoende. Ruim één derde ventileert ook de slaapkamer niet genoeg. Dit komt overeen met de resultaten van de volwassenen in regio Nijmegen. Geluidshinder is vooral voor ouderen die niet goed kunnen horen vervelend (10%), door achtergrondgeluid kost het nog meer moeite om een gesprek te kunnen volgen. In de regio Nijmegen ervaren de 65-plussers de meeste geluidshinder door bromfietsers/scooters (9%), daarna vliegtuigen (5%) en op de derde plaats komt verkeer in straten waar men 50 km of minder per uur mag rijden (5%). Sociale omgeving: mantelzorg In de regio Nijmegen heeft 16% van de 65-plussers in het afgelopen jaar mantelzorg ontvangen; 14% ontvangt op het moment van het onderzoek nog steeds mantelzorg. Vrouwen ontvangen vaker mantelzorg dan mannen, 85-plussers ontvangen vaker mantelzorg dan jarigen (49% vs 7%) en laag opgeleiden ontvangen vaker mantelzorg dan hoog opgeleiden (18% vs 7%). De meest voorkomende gebieden waarbij mensen hulp krijgen zijn hulp in de huishouding, begeleiding en vervoer, en geldzaken en administratie. In de regio Nijmegen heeft 16% van de 65-plussers in het afgelopen jaar mantelzorg gegeven; 13% geeft op het moment van het onderzoek nog steeds mantelzorg. Hoog en middelbaar opgeleiden geven vaker mantelzorg dan laag opgeleiden (respectievelijk 22%, 17% en 14%). De meest voorkomende gebieden waarbij mensen hulp geven zijn hulp in de huishouding, gezelschap, troost en OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

10 SAMENVATTING afleiding en begeleiding en/of vervoer. Van de 65-plussers die op dit moment mantelzorg geven, voelt 17% zich tamelijk zwaar belast tot overbelast. Sociale omgeving: sociale steun, eenzaamheid en vrijetijdsbesteding In de regio Nijmegen ontvangt 18% van de 65-plussers weinig steun bij dagelijkse activiteiten, 47% ontvangt weinig steun bij problemen en 34% ontvangt weinig steun die leidt tot waardering. Al deze aspecten samengenomen ontvangt in de regio Nijmegen 24% van de 65-plussers weinig sociale steun. Opvallend is dat mannen vaker ervaren geen steun te krijgen dan vrouwen (31% vs. 18%). In de regio Nijmegen is 41% van de 65-plussers eenzaam. Daarvan is 34% matig eenzaam, 4% ernstig eenzaam en 3% zeer ernstig eenzaam. Eenzaamheid komt vaker voor onder 85-plussers dan jarigen (62% vs. 37%). Ook komt het vaker voor bij laag opgeleiden dan bij hoog opgeleiden (44% vs. 34%). Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen eenzaam is, lager te zijn. Activiteiten zoals fietsen, wandelen, bezoek ontvangen en op bezoek gaan, worden vaak dagelijks of wekelijks gedaan. Maar ook het percentage 65-plussers dat dagelijks of wekelijks internet/ t is hoog (47% nu, 23% in 2005). Zorg- en welzijnsvoorzieningen In de regio Nijmegen wordt door de 65-plussers het meest gebruik gemaakt van de voorzieningen/diensten hulp bij administratieve of financiële activiteiten, georganiseerde recreatieve/culturele activiteiten en georganiseerde sport- of bewegingsactiviteiten. De 65-plussers maken weinig gebruik van de voorzieningen/diensten hulp bij (het uitbreiden van) sociale contacten, ondersteuning bij het geven van mantelzorg en de eettafel. De thuiszorg, de maaltijdendienst en activiteiten voor ouderen de voorzieningen/diensten zijn, die het best bekend zijn bij de 65-plussers. Schuldhulpverlening, PGB en de ouderenadviseur of -voorlichter zijn het minst bekend. Ten opzichte van 2005 lijkt het percentage 65-plussers in de regio Nijmegen dat bepaalde voorzieningen kent, hoger te zijn. Wat betreft de bereikbaarheid van voorzieningen, zijn vooral de polikliniek, de bank en het gemeenteloket te ver weg. De apotheek, fysiotherapeut en de huisarts zijn het vaakst wel goed bereikbaar, volgens de 65-plussers in regio Nijmegen. Ten opzichte van 2005 zijn in de regio Nijmegen nog steeds dezelfde voorzieningen het best en het minst goed bereikbaar. Conclusies en aanbevelingen Een belangrijk uitgangspunt bij gezond voelen, is een gezonde leefstijl, niet alleen in de jaren vóórdat iemand 'oudere' wordt, maar ook in de leeftijd van 65 jaar en ouder. Bijna driekwart van de ouderen in de regio Nijmegen ervaart zijn of haar gezondheid als (zeer) goed of uitstekend. Gemiddeld genomen lijkt de gezondheid van de inwoners van 65 jaar en ouder beter dan in Dit kan te maken hebben met het feit dat de ouderen van nu een hoger opleidingsniveau hebben dan in Hierdoor zijn zij beter op de hoogte van voorzieningen, hebben zij minder financiële problemen en betere toegang tot gezondheidszorg. Belangrijkste aandachtspunt is dat een deel van de ouderen, van een actieve, jonge oudere, langzaam een inactieve, kwetsbare oudere worden. Dit proces overkomt veel ouderen, waarbij het belangrijk is om dit zo veel mogelijk uit te stellen, zo laat mogelijk te laten ingaan, en als het gebeurt, zo langzaam mogelijk te laten plaatsvinden. Ook is het van belang de oudere én de omgeving op dit proces van kwetsbaarheid voor te bereiden. Als ouderen zelfredzaam zijn en kwetsbaarheid kunnen uitstellen, kunnen ze langer thuis wonen. Het is dan van belang dat ouderen voldoende mobiel zijn. Aandachtspunten voor de komende jaren is bewegen. Bijna de helft van de 65-plussers beweegt onvoldoende. Voldoende bewegen vermindert (ernstig) vallen. Ook het gebruik van alcohol en slaap-en kalmeringsmiddelen vergroot de kans op OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

11 SAMENVATTING vallen. Daarnaast zorgt bewegen voor een betere mobiliteit, en kan bewegen een link zijn bij sociale contacten. Wanneer de mobiliteit dan toch vermindert, is het fijn dat voorzieningen in de buurt zijn of gemakkelijk te bereiken met openbaar vervoer. Bij zelfredzaamheid is het daarnaast belangrijk dat ouderen voldoende regie hebben. Over hun eigen leven en leefstijl, en over hun zorg. (Welzijns)voorzieningen en zorg in de buurt vergroten zelfredzaamheid, maar ook een goede toegang tot zorg vergroot zelfredzaamheid. Wat kan helpen is de zorg niet te centraliseren maar dicht bij de mensen in de buurt te brengen, bijvoorbeeld in de vorm van een wijkverpleegkundige. Of een beweegtuin in de buurt. Of een zorgloket om de hoek. Tenslotte is mantelzorg een punt van aandacht. Veel inwoners van 65 jaar en ouder géven mantelzorg (vooral de jongere oudere) en één op de vijf vindt deze zorg zwaar. Hier kan informatie, advies of ondersteuning van de mantelzorger de last verlichten. Ouderenbonden kunnen hierin een rol spelen Daarnaast is er een groep, meestal oudere ouderen, die mantelzorg ontvangen. Deze mantelzorg is voor deze ouderen vaak van groot belang, zij kunnen hierdoor langer zelfstandig blijven. Vaak zijn het familieleden die mantelzorg geven, maar in vergelijking met 5 jaar geleden zijn er meer mensen die zorg van buurtbewoners ontvangen. Deze ontwikkeling kan de gemeente ondersteunen door de leefbaarheid en sociale cohesie in de wijk te vergroten. De gegevens uit dit onderzoeksrapport en de gesprekken met de wethouders en ambtenaren van alle gemeenten, die samen de GGD Regio Nijmegen vormen, zijn de basis geweest voor een omvattender advies aan het algemeen bestuur betreffende de uitvoeringsagenda voor het ouderengezondheidszorgbeleid OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

12 SAMENVATTING OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

13 INLEIDING 1. Inleiding 1.1 Het wettelijk kader Op grond van de Wet Publieke Gezondheid (WPG) hoort elke gemeente een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid op te stellen. Deze nota moet elke vier jaar geactualiseerd worden. De nota moet gebaseerd zijn op inzicht in de gezondheidssituatie van de lokale bevolking. De WPG schrijft daartoe voor dat iedere vier jaar op gestandaardiseerde wijze, door epidemiologische analyse, inzicht wordt verkregen in de gezondheidssituatie van de bevolking. De gemeenten laten deze taak uitvoeren door de GGD. Op basis van de resultaten van hun onderzoek signaleert en adviseert de GGD de gemeenten bij de ontwikkeling van het gemeentelijk gezondheidsbeleid. Gemeenten en instellingen kunnen hiermee prioriteiten stellen bij de inzet van geld en menskracht voor maatschappelijk verantwoorde voorzieningen en activiteiten. Naast de algemene taak van gemeenten om inzicht te krijgen in de gezondheidssituatie van de bevolking, is in artikel 5a van de WPG nog eens extra de taak van gemeenten over de ouderengezondheidszorg vastgelegd. In dit artikel, dat per 1 juli 2010 in werking is getreden, is de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor preventief gezondheidsbeleid voor ouderen vastgelegd. De gemeente draagt hiermee zorg voor het monitoren, signaleren en voorkomen van gezondheidsproblemen bij 65-plussers. 1.2 De monitorcyclus van GGD Regio Nijmegen GGD Regio Nijmegen hanteert een monitorcyclus van vier jaar, waarin de gezondheid van de hele bevolking in kaart wordt gebracht. Omdat de problematiek in de verschillende leeftijdsgroepen (0-12 jaar, jaar, jaar, 65 jaar en ouder) verschilt, worden vier verschillende onderzoeken (monitors) uitgevoerd: elk jaar één. Door de monitors te herhalen, kunnen veranderingen in gezondheid en leefstijl van de bevolking worden gesignaleerd. Zo is in 2005 al eerder een ouderenmonitor uitgevoerd. De monitors zijn ook bedoeld om groepen in de bevolking te identificeren die naar verhouding een slechtere gezondheidssituatie hebben of meer risico lopen op (toekomstige) gezondheidsproblemen. Door het identificeren van deze risicogroepen kunnen beleidsmaatregelen en preventieve activiteiten gerichter plaatsvinden. De vragen in de monitors worden beïnvloed door nationale en lokale ontwikkelingen. Zo is er een landelijk project gestart met als doel om te komen tot standaardisatie van vraagstellingen. Binnen dit project genaamd Lokale en Nationale Monitor werkt GGD Nederland samen met Actiz en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). GGD Regio Nijmegen gebruikt zoveel mogelijk de standaardvraagstellingen van de lokale en nationale monitor. Deze vraagstellingen zijn vastgesteld op advies van (inter)nationale experts. Hierbij is gekeken naar de begrijpelijkheid van de vraag, maar vooral naar de betrouwbaarheid. Het zijn veelal gevalideerde vraagstellingen, die zo goed mogelijk de werkelijkheid weergeven. Wanneer iedereen gebruik maakt van de landelijke standaardvraagstellingen, kunnen regio s met elkaar vergeleken worden en kunnen ook op landelijk niveau uitspraken over de gezondheidssituatie van de bevolking worden gedaan. GGD Regio Nijmegen voert de monitors samen uit met de andere GGD en in de regio Oost-Nederland (de provincies Gelderland en Overijssel). Door deze samenwerking kan efficiënter gewerkt worden en zijn de uitkomsten onderling vergelijkbaar. OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

14 INLEIDING 1.3 Het model van Lalonde als uitgangspunt De Canadese minister van volksgezondheid, Lalonde, stelde al in 1974 vast dat de meeste gezondheidswinst buiten de gezondheidszorg is te behalen. Hij ging ervan uit dat factoren die de gezondheid beïnvloeden in vier groepen zijn in te delen: - biologische factoren, - gedrag/leefstijl, - fysieke en sociale omgeving, - zorg- en welzijnsvoorzieningen (Lalonde, 1974). De gezondheidstoestand van een mens is het resultaat van de onderlinge wisselwerking tussen deze verschillende gezondheidsdeterminanten. In figuur 1.1 is het model van Lalonde bewerkt door het RIVM, schematisch weergegeven. GGD Regio Nijmegen streeft ernaar om in haar monitors vragen op te nemen naar al deze determinanten van gezondheid. Daarnaast worden vragen opgenomen over de sociale, psychische en lichamelijke gezondheid. Gezondheid wordt dus in brede zin opgevat, vergelijkbaar aan de definitie van gezondheid die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hanteert (World Health Organization, 1948). De WHO definieert gezondheid als een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet alleen de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken. gedrag & leefstijl biologische factoren (geslacht, leeftijd etc.) gezondheid zorg- en welzijnsvoorzieningen fysieke omgeving sociale omgeving Figuur 1.1. Het model van gezondheid (Lalonde). OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

15 INLEIDING 1.4 Doelstelling ouderenmonitor 2010 Het doel van de ouderenmonitor is het bieden van inzicht in de lichamelijke, sociale en geestelijke gezondheid en in factoren die gezondheid van de zelfstandig wonende 65-plussers in de 10 gemeenten van de regio Nijmegen beïnvloeden. De ouderenmonitor draagt hiermee bij aan de ontwikkeling en evaluatie van beleid en interventies om de gezondheid van de 65-plussers te bevorderen en ziekten te voorkomen. 1.5 Leeswijzer In de rapportage die voor u ligt, worden de resultaten van de ouderenmonitor voor de regio Nijmegen gepresenteerd. Deze regio bestaat uit de gemeenten Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Millingen aan de Rijn, Mook en Middelaar, Nijmegen, Ubbergen, West Maas en Waal en Wijchen. Iedere gemeente heeft al een tabellenboek met de cijfers van de eigen gemeente ontvangen. In dit rapport worden de regionale resultaten gepresenteerd, indien er (opvallende) verschillen tussen de gemeenten zijn wordt dit ook gepresenteerd per gemeente In hoofdstuk 2 wordt de onderzoeksopzet beschreven. De respons, representativiteit en weging worden besproken in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 komen de algemene kenmerken van de 65-plussers in de regio Nijmegen aan de orde. In de hoofdstukken 5 t/m 10 worden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd voor achtereenvolgens gezondheid, leefstijlfactoren, fysieke omgeving, sociale omgeving en zorg- en welzijnsvoorzieningen. In hoofdstuk 11 is een overzicht met de belangrijkste resultaten per gemeente, met in hoofdstuk 12 een overzichtstabel. Tot slot worden in hoofdstuk 13 de conclusies en aanbevelingen weergegeven. Naar aanleiding van de ouderenmonitor is in het voorjaar 2011 een factsheet uitgebracht waarin de resultaten van regio Nijmegen gepresenteerd zijn (Terpstra, 2011). OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

16 INLEIDING OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

17 ONDERZOEKSOPZET 2. Onderzoeksopzet 2.1 Werkgebied GGD Regio Nijmegen De ouderenmonitor is uitgevoerd in de 10 gemeenten binnen GGD Regio Nijmegen. Figuur 2.1 geeft een overzicht van het werkgebied van GGD Regio Nijmegen. Figuur 2.1. Werkgebied GGD Regio Nijmegen. 2.2 Onderzoekspopulatie Alle zelfstandig wonende 65-plussers, die wonen in de regio Nijmegen, behoorden tot de doelgroep van het onderzoek. De in de WPG beschreven preventieve gezondheidszorg voor ouderen richt zich in eerste instantie niet op de 65-plussers, die wonen in een verzorgings- of verpleeghuis. Deze groep is bij dit onderzoek daarom niet benaderd. 2.3 Steekproef Per gemeente is een aselecte (=willekeurige) steekproef getrokken uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA), waarbij alleen zelfstandig wonende 65-plussers in de steekproef zijn opgenomen. Per gemeente zijn 900-plussers in de steekproef opgenomen; jarigen en plussers. In totaal zijn in de regio Nijmegen ouderen geselecteerd. De respons, representativiteit en weging van de onderzoekspopulatie worden besproken in hoofdstuk Onderzoeksopzet De 65-plussers in de steekproef ontvingen eind september 2010 de eerste uitnodiging voor deelname aan het onderzoek. De uitnodiging bestond uit een kaart met daarbij een inlogcode, waarmee men de vragenlijst via internet kon invullen. Na het invullen van de digitale vragenlijst kregen de respondenten een persoonlijk leefstijladvies, gericht op gezond ouder worden en vitaal blijven. Om de 65-plussers ook de gelegenheid te geven de vragenlijst op papier in te vullen, is half oktober met de eerste herinneringsbrief een papieren versie van de vragenlijst meegestuurd. Tot slot is half november een tweede herinnering verstuurd. De herinneringsbrieven zijn niet verstuurd aan de 65-plussers die OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

18 ONDERZOEKSOPZET tussentijds de vragenlijst hadden ingevuld of telefonisch hadden aangegeven niet aan het onderzoek mee te kunnen of willen doen. De ingevulde vragenlijsten zijn verwerkt tot een anoniem databestand. Het databestand bevat dan ook alleen de antwoorden van de respondenten en dus geen naam, adresgegevens en inlogcodes. De NAW gegevens zijn na het onderzoek vernietigd. Hiermee is de privacy van de deelnemers gewaarborgd. 2.5 Vragenlijst In de vragenlijst kwamen de volgende onderwerpen aan de orde: Algemene kenmerken (geslacht, leeftijd, burgerlijke staat, huishoudensamenstelling, etniciteit, opleidingsniveau, financiële situatie); Gezondheid (ziekten en aandoeningen, gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen, valongevallen, ervaren gezondheid, lichamelijke beperkingen, psychische gezondheid, risico op angststoornissen en depressie, regie over eigen leven); Biologische factoren (lengte en gewicht); Leefstijl (voeding, vochtinname, vitamine D suppletie, alcoholgebruik, roken, beweging en seksualiteit); Fysieke omgeving (huidige woonsituatie, verhuiswens, binnenmilieu, geluidshinder, vervoer en veiligheid); Sociale omgeving (tevredenheid met contacten, sociale steun, eenzaamheid, tijdsbesteding, mantelzorg ontvangen, mantelzorg geven en huiselijk geweld); Zorg- en welzijnsvoorzieningen (gebruik, behoefte, bekendheid en bereikbaarheid van voorzieningen). De vragenlijst is tot stand gekomen op basis van de wensen van gemeenten en ouderenorganisaties. Daarnaast is rekening gehouden met de eisen van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Ook is de vragenlijst afgestemd met de andere GGD'en in Oost Nederland. Voor zover mogelijk is bij de formulering van de vragen aangesloten bij de standaardvraagstellingen van de Lokale en Nationale Monitor. 2.6 Gegevensverwerking en analyse De resultaten worden weergegeven in percentages. Het kan door afronding voorkomen dat de percentages in figuren en tabellen niet precies optellen tot 100%. Bij sommige onderwerpen kon men meerdere antwoorden aankruisen. Bij deze onderwerpen zijn de percentages bij elkaar opgeteld hoger dan 100%. In de figuren worden steeds de resultaten weergegeven voor de afzonderlijke gemeenten binnen de regio Nijmegen. Daarnaast staan in de figuren de gemiddelde waarden voor de regio Nijmegen en Oost Nederland weergegeven. Voor zover beschikbaar, worden in de tekst en figuren ook de resultaten van de ouderenmonitor uit 2005 vermeld. In een aantal gemeenten in regio Nijmegen is echter nog niet eerder een ouderenmonitor uitgevoerd. Als een bepaalde vraag niet is gesteld in 2005 en deze wel is opgenomen in de volwassenenmonitor van 2008 (Terpstra, 2009), zal daar een vergelijking mee worden gemaakt. Voor een groot aantal onderwerpen (zie bijlage 2) zijn de verschillen tussen de gemeenten en de regio Nijmegen getoetst op statistische significantie. Hiervoor is gebruik gemaakt van een Chi-kwadraat toets. Een statistisch significant verschil betekent dat de rol van het toeval (zo goed als) uitgesloten is. Ook de verschillen en de verschillen tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland, zijn op deze manier getoetst. De verschillen met de resultaten uit 2005 en met de volwassenenmonitor zijn niet getoetst op statistische significantie. De analyses zijn gedaan met het statistisch programma IBM SPSS Statistics voor Windows versie OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

19 RESPONS 3. Respons Dit hoofdstuk beschrijft de respons op de ouderenmonitor en de mate waarin de 65-plussers die hebben meegedaan aan het onderzoek een goede afspiegeling zijn van de gehele bevolking van 65 jaar en ouder in de regio Nijmegen. Ook wordt de methode van weging uitgelegd die in het kader van de representativiteit is toegepast. 3.1 Respons Eind september 2010 hebben zelfstandig wonende 65-plussers in de Regio Nijmegen een uitnodiging gekregen om deel te nemen aan de ouderenmonitor. In de Regio Nijmegen hebben plussers meegedaan aan het onderzoek (60%). Niet of zeer onvolledig ingevulde vragenlijsten zijn niet meegenomen in de analyses. Van de deelnemers heeft 28% de vragenlijst via internet ingevuld en 72% op papier. Per gemeente varieert de respons van 56% tot 69%, waarbij de gemeente Heumen de hoogste respons heeft en de gemeenten West Maas en Waal en Druten de laagste (zie figuur 3.1). Oost NL Regio Nijmegen Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen % Figuur 3.1. Respons per gemeente (%). 3.2 Representativiteit Van de deelnemers aan de ouderenmonitor in de regio Nijmegen is 53% vrouw en 47% man. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS, 2011) waren er op 1 januari 2010 echter nog iets meer vrouwen (57%) en iets minder mannen (43%) woonachtig in de regio Nijmegen. Aan de ouderenmonitor hebben in verhouding dus iets meer mannen dan vrouwen meegedaan (zie figuur 3.2). OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

20 RESPONS Daarnaast zijn in de steekproef evenveel jarigen en 75-plussers opgenomen, terwijl de groep 75-plussers in werkelijkheid iets kleiner is dan de groep jarigen. De reden hiervoor is dat 75- plussers over het algemeen minder vaak meedoen aan de monitors dan jarigen en voldoende respondenten nodig zijn om uitspraken te kunnen doen over een bepaalde groep. Hierdoor blijken de deelnemers aan de ouderenmonitor in verhouding iets vaker jaar te zijn en iets minder vaak jaar en 85 jaar en ouder te zijn (zie figuur 3.2). Van de deelnemers aan de ouderenmonitor in de regio Nijmegen is 55% jaar, 38% jaar en 7% 85 jaar of ouder. Op 1 januari 2010 was volgens het CBS 56% van de 65-plussers in de regio Nijmegen jaar, 33% jaar en 11% 85 jaar of ouder (CBS, 2011) man vrouw jaar jaar 85+ jaar CBS ouderenmonitor Figuur 3.2. Vergelijking tussen de verhouding naar geslacht en leeftijd van de deelnemers aan de ouderenmonitor en de inwoners van de GGD Regio Nijmegen volgens het CBS (CBS, 2011). 3.3 Weging Uit paragraaf 3.2 blijkt dat de 65-plussers die hebben meegedaan aan de ouderenmonitor niet helemaal representatief zijn (qua leeftijd en geslacht) voor de 65-plussers die in werkelijkheid in de regio Nijmegen wonen. Daarbij zijn de afzonderlijke gemeenten van de regio niet in verhouding tot hun inwoneraantal vertegenwoordigd in het databestand van de totale Regio Nijmegen, omdat een steekproef is getrokken van plussers per gemeente. Voor de verschillen in leeftijd, geslacht en gemeentegrootte tussen de deelnemers aan de ouderenmonitor en de werkelijke bevolking van 65 jaar en ouder wordt gecorrigeerd door de resultaten statistisch te herwegen. Weging betekent dat een categorie respondenten in de analyses meetelt naar de mate waarin deze categorie in de totale populatie is vertegenwoordigd. Hierdoor zijn de uiteindelijke resultaten steeds representatief voor de werkelijke bevolking van 65 jaar en ouder. In deze rapportage worden alleen gewogen resultaten gepresenteerd (tenzij anders is vermeld). OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

21 ALGEMENE KENMERKEN 4. Algemene kenmerken Dit hoofdstuk beschrijft de algemene kenmerken van de 65-plussers in de regio Nijmegen. Demografische kenmerken spelen een belangrijke rol bij het verklaren van verschillen in gezondheid, welzijn, zorgconsumptie en -behoefte. Zo wordt de lichamelijke gezondheid bijvoorbeeld slechter naarmate men ouder wordt. En ook tussen mannen en vrouwen bestaan verschillen in gezondheid. Mannen hebben over het algemeen een slechtere leefstijl, maar vrouwen hebben vaker lichamelijke beperkingen. Ook de burgerlijke staat en de samenstelling van het huishouden zijn van invloed op de gezondheid. De kans op overlijden aan bijna alle doodsoorzaken is lager bij gehuwden dan bij niet-gehuwde, gescheiden of verweduwde mensen (Verweij & Sanderse, 2010). Deze verschillen in gezondheid zijn mogelijk het gevolg van verschillen in leefstijl tussen gehuwden en niet-gehuwden. Alleenstaanden leven gemiddeld genomen ongezonder en risicovoller dan gehuwden. Ook is een partner vaak een belangrijke bron van steun bij (gezondheids)problemen (Verweij & Sanderse, 2010). Ondanks de slechtere gezondheid van alleenstaande ouderen is er geen hoger zorggebruik als het gaat om bezoek aan de huisarts, specialist en fysiotherapeut (Verweij & Sanderse, 2010). Verder bestaan ook verschillen in gezondheid naar etniciteit. De gezondheidstoestand van allochtonen is over het algemeen minder goed dan die van autochtone Nederlanders (van der Lucht & Foets, 2010). Tot slot bestaan verschillen in gezondheid en welzijn naar sociaaleconomische status (SES). Om SES te meten wordt vaak gevraagd naar de indicatoren opleidingsniveau, beroepsstatus en/of inkomen. Het opleidingsniveau is in gezondheidsonderzoek de meest gebruikte indicator voor SES. Bij opleiding gaat het vooral om culturele en intellectuele facetten van sociaaleconomische status. Een voordeel van opleiding boven inkomen en beroepsstatus is dat het niet moeilijk te meten is; in vragenlijstonderzoek krijgt de vraag over opleiding vaak een hoge respons. Inkomen meet op directe wijze het materiële facet van SES. Bij vragenlijstonderzoek wordt deze vraag echter vaak niet (naar waarheid) ingevuld. Wel is het zo dat inkomen bij ouderen een betere afspiegeling zou zijn van de sociaaleconomische status dan het opleidingsniveau, omdat de opleidingskansen door de jaren heen zijn toegenomen en ouderen daardoor gemiddeld lager zijn opgeleid dan jongeren. Beroep meet vooral de facetten macht en prestige. Een nadeel van beroep als indicator is dat het niet voor de totale bevolking een relevante indicator is voor SES, omdat niet iedereen een beroep heeft (gepensioneerden, huisvrouwen en - mannen, studenten en werklozen) (Verweij, 2010). 4.1 Leeftijd en geslacht In de regio Nijmegen is 43% van 65-plussers man en 57% vrouw. Van hen valt 56% in de leeftijdsgroep jaar, 33% in de groep jaar en 11% in de groep 85 jaar en ouder. In tabel 4.1 wordt een overzicht gegeven van de verdeling van de 65-plussers in de regio Nijmegen naar leeftijd en geslacht. Omdat dit de gewogen percentages zijn, komen de percentages overeen met de cijfers van het CBS (voor meer uitleg over weging, zie paragraaf 3.3). Tabel 4.1. Verdeling van 65-plussers in de regio Nijmegen naar leeftijd en geslacht (%) jaar jaar 85 jaar en ouder totaal mannen vrouwen totaal OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

22 ALGEMENE KENMERKEN Ten opzichte van de resultaten van de ouderenmonitor uit 2005 lijkt het percentage 85-plussers in de Regio Nijmegen iets hoger en het percentage jarigen iets lager te zijn. 4.2 Burgerlijke staat en huishoudensamenstelling Ruim tweederde (65%) van de 65-plussers in de regio Nijmegen is gehuwd, heeft een geregistreerd partnerschap of woont samen, 24% is verweduwd, 5% is gescheiden of leeft gescheiden en 5% is ongehuwd of nooit gehuwd geweest. Het percentage alleenstaanden in de regio Nijmegen komt daarmee op 35%. Uit de resultaten van de ouderenmonitor blijkt dat in de regio Nijmegen het percentage alleenstaande vrouwen bijna drie keer zo hoog is als het percentage alleenstaande mannen (48% vs. 18%). Hetzelfde geldt voor de 85-plussers ten opzichte van de jarigen (72% vs. 23%). Onder laag opgeleiden zijn er meer alleenstaanden dan onder hoog opgeleiden (37% vs. 28%). Tussen de regio Nijmegen en Oost Nederland bestaan geen significante verschillen in het percentage 65- plussers dat alleenstaand is. In de gemeenten Heumen en Druten zijn significant minder mensen alleenwonend (zie figuur 4.1). Oost NL Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2010 Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen Figuur 4.1. Percentage 65-plussers, dat alleenstaand is. Vergeleken met de ouderenmonitor uit 2005 lijken in de Regio Nijmegen in 2010 iets minder 65- plussers verweduwd te zijn (28% vs. 24%). Naast burgerlijke staat is ook gevraagd naar de samenstelling van het huishouden. Ook wanneer men geen partner heeft met wie men samenwoont, kan iemand anders met wie wordt samengeleefd een steun zijn bij (gezondheids)problemen en helpen bij alledaagse activiteiten. OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

23 ALGEMENE KENMERKEN In de regio Nijmegen woont een derde (32%) van de 65-plussers alleen en woont iets meer dan tweederde (65%) samen met de partner/echtgeno(o)t(e). De overige 65-plussers wonen samen met zijn/haar kind(eren) (3%), met ander(e) familielid/-leden (1%) en met ander(e) perso(o)n(en) (minder dan 1%). 4.3 Etniciteit In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de definitie van het CBS om iemand als allochtoon of autochtoon te classificeren. Volgens die definitie wordt iemand tot de allochtone bevolkingsgroep gerekend wanneer ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Een persoon wordt gerekend tot de autochtone bevolkingsgroep als beide ouders in Nederland zijn geboren ongeacht het geboorteland van de persoon zelf. Allochtonen zijn vaak ondervertegenwoordigd in gezondheidsmonitors, omdat de vragenlijsten in het Nederlands zijn. Bij de ouderenmonitor blijkt dit ook het geval te zijn: volgens de resultaten van de ouderenmonitor zou 9% van de 65-plussers in de regio Nijmegen van niet-nederlandse afkomst zijn, terwijl dat op 1 januari 2010 volgens het CBS 18% is (Westerse en niet-westerse allochtonen opgeteld (CBS, 2011)). Oost NL 2005 Oost NL 2010 Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2010 Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen Figuur 4.2. Percentage niet-nederlandse 65-plussers. Tussen de gemeenten en de regio Nijmegen bestaan significante verschillen in het percentage niet Nederlandse 65-plussers (zie figuur 4.2). In de gemeente Millingen aan de Rijn wonen meer niet- Nederlandse 65-plussers, in West Maas en Waal en Druten significant minder. Het percentage 65- plussers van niet Nederlandse afkomst is groter onder de middelbaar en hoog opgeleiden dan onder de laag opgeleiden. Een mogelijke verklaring hiervoor is een grotere taalbarrière bij laag opgeleide allochtonen bij het invullen van de vragenlijst. OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

24 ALGEMENE KENMERKEN 4.4 Sociaaleconomische status In dit onderzoek hebben we zowel het opleidingsniveau nagevraagd als enkele vragen gesteld over de financiële situatie. Omdat 65-plussers veelal gepensioneerd zijn, is in dit onderzoek onder 65- plussers beroep niet nagevraagd Opleidingsniveau In de vragenlijst is gevraagd naar het hoogst voltooide opleidingsniveau van de respondenten. De opleidingen zijn vervolgens ingedeeld naar laag (geen opleiding, basisonderwijs, LBO en MAVO), midden (MBO, HAVO en VWO) en hoog (HBO en WO) in overeenstemming met het CBS. In de regio Nijmegen heeft 67% van de 65-plussers een laag opleidingsniveau, waarvan een derde geen opleiding of alleen basisonderwijs heeft gevolgd en tweederde MAVO of LBO heeft voltooid. Verder heeft 15% een gemiddeld opleidingsniveau en 19% een hoog opleidingsniveau. Vrouwen van 65 jaar en ouder zijn vaker laag opgeleid dan mannen van 65 jaar en ouder. Ook neemt het opleidingsniveau af naarmate de leeftijd toeneemt. In de gemeenten Millingen aan de Rijn, Druten en West Maas en Waal wonen significant meer ouderen met een lage opleiding, in Mook en Middelaar en Heumen wonen significant meer hoger opgeleide ouderen (zie figuur 4.3). Wanneer het huidige opleidingsniveau in de Regio Nijmegen wordt vergeleken met het opleidingsniveau van de 65-plussers bij de ouderenmonitor uit 2005, dan lijkt het opleidingsniveau in 2010 iets hoger te zijn (zie figuur 4.3). Deze stijging kan verklaard worden door de werkelijke stijging in opleidingsniveau die ook landelijk waarneembaar is en de lagere respons bij deze monitor in vergelijking met 2005, waarbij naar verwachting de daling in respons vooral speelt in de groep lager opgeleiden. Oost NL 2005 Oost NL 2010 Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2010 Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% laag midden hoog Figuur 4.3. Percentage 65-plussers met een laag, gemiddeld en hoog opleidingsniveau. OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

25 ALGEMENE KENMERKEN Financiële situatie Bij de ouderenmonitor is niet het precieze inkomen van de respondenten nagevraagd, omdat deze vraag vaak niet wordt ingevuld en leidt tot een lagere respons. In plaats daarvan is gevraagd naar de moeite die men heeft om rond te komen met het eigen inkomen en of het (gezamenlijk) inkomen bestaat uit alleen een AOW-uitkering. Van de 65-plussers in de regio Nijmegen geeft 10% aan enige moeite te hebben om rond te komen van het eigen inkomen en 2% geeft aan grote moeite te hebben. Het percentage 65-plussers dat moet rondkomen van enkel een AOW-uitkering ligt hoger, namelijk op 19%. Het moeten rondkomen van enkel een AOW-uitkering is in dit geval als soort minimaal inkomen beschouwd. Om die reden is het opvallend dat het percentage 65-plussers dat aangeeft moeite te hebben met rondkomen lager ligt dan het percentage 65-plussers die moeten rondkomen van alleen een AOW-uitkering. Uit de resultaten blijkt verder dat het percentage 65-plussers dat aangeeft moeite te hebben met rondkomen ruim twee keer zo hoog is onder laag opgeleiden als onder middelbaar en hoog opgeleiden (14% vs. 6%). In de gemeenten Heumen en Mook en Middelaar wonen significant minder ouderen die moeite hebben met rondkomen. Tot slot lijkt het percentage 65-plussers in de Regio Nijmegen dat aangeeft moeite te hebben met rondkomen nu lager te zijn dan in 2005 (zie figuur 4.4). Oost NL 2005 Oost NL 2010 Regio Nijmegen 2005 Regio Nijmegen 2010 Wijchen West Maas en Waal Ubbergen Nijmegen Mook en Middelaar Millingen a/d Rijn Heumen Groesbeek Druten Beuningen ja, enige moeite ja, grote moeite Figuur 4.4. Percentage 65-plussers dat aangeeft enige of grote moeite te hebben met rondkomen van het eigen inkomen. OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

26 ALGEMENE KENMERKEN OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

27 GEZONDHEID 5. Gezondheid Dit hoofdstuk gaat over de gezondheid van 65-plussers in de regio Nijmegen. Zoals in paragraaf 1.3. al is aangegeven, is gezondheid een breed begrip, dat door de WHO wordt gedefinieerd als een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet alleen de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken (World Health Organization, 1948). In dit rapport wordt deze brede definitie van gezondheid gehanteerd bij de beschrijving van de gezondheidssituatie. Zie figuur 5.1 voor de plaats van gezondheid in het model van Lalonde. gedrag & leefstijl biologische factoren (geslacht, leeftijd etc.) gezondheid zorg- en welzijnsvoorzieningen fysieke omgeving sociale omgeving Figuur 5.1. Model van Lalonde. 5.1 Ziekten en aandoeningen Langdurige ziekten en aandoeningen Het vóórkomen van ziekten en aandoeningen in een bevolking is een maat voor de gezondheidstoestand van die bevolking. Bij de ouderenmonitor is aan de 65-plussers gevraagd te rapporteren welke langdurige ziekten en aandoeningen ze in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek hebben gehad (zie tabel 5.1). De ziekten/aandoeningen die verreweg het meest voorkomen in de regio Nijmegen zijn een hoge bloeddruk (35%) en gewrichtsslijtage van heupen of knieën (29%). Daarna volgen suikerziekte/diabetes OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN

28 GEZONDHEID (15%), astma/copd (13%) en ernstige aandoening van de rug (13%). Dit beeld komt overeen met de resultaten van Oost Nederland (zie tabel 5.1). Ook vergeleken met 2005 lijken de percentages 65- plussers in de Regio Nijmegen met een bepaalde langdurige ziekte/aandoening niet veel veranderd. Tabel 5.1. Vóórkomen van langdurige ziekten en aandoeningen bij 65-plussers. Regio Nijmegen 2005 (%) Regio Nijmegen 2010 (%) Oost NL 2005 (%) Oost NL 2010 (%) Suikerziekte, diabetes Beroerte, hersenbloeding, herseninfarct, TIA Hartinfarct Andere ernstige hartaandoening Een vorm van kanker Migraine, ernstige hoofdpijn Hoge bloeddruk Vernauwing bloedvaten in buik of benen Astma, chronische bronchitis, longemfyseem of CARA/COPD Ernstige darmstoornissen langer dan 3 maanden Psoriasis Chronisch eczeem Onvrijwillig urine verlies Ernstige aandoening van de rug Gewrichtsslijtage van heupen of knieën Chronische gewrichtsontsteking Andere ernstige aandoening van nek of schouder Andere ernstige aandoening van elleboog, pols of hand Botontkalking (osteoporose) Ziekten van het zenuwstelsel (Parkinson, MS, epilepsie) Duizeligheid met vallen Prostaatklachten (niet prostaatkanker of prostaatontsteking) In de regio Nijmegen heeft 81% van de 65-plussers één of meer langdurige ziekten of aandoeningen gehad in de afgelopen 12 maanden. Dit is iets minder dan in Oost Nederland (82%). Tot 75 jaar komen langdurige ziekten of aandoeningen minder voor dan bij 75-plussers. Bij middelbaar en hoog opgeleiden komen langdurige ziekten of aandoeningen minder vaak voor dan bij laag opgeleiden. Tussen de gemeenten en het gemiddelde van de regio Nijmegen bestaan geen significante verschillen. Aan de 65-plussers is ook gevraagd of ze door hun langdurige ziekten of aandoeningen worden belemmerd bij het uitvoeren van dagelijkse bezigheden thuis, op het werk of bij vrijetijdsbesteding. In de Regio Nijmegen blijkt dit bij 55% van de 65-plussers het geval te zijn. Vrouwen geven vaker aan dat hun chronische ziekte hen belemmert dan mannen (61% vs. 48%). Ook hoe ouder, hoe vaker de oudere zich belemmerd voelt als gevolg van een chronische aandoeningen (45%, 64% en 77%). En laag opgeleiden (59%) voelen zich ook vaker belemmerd dan middelbaar (48%) en hoog opgeleiden (42%). Tussen de gemeenten, Oost Nederland en regio Nijmegen zijn geen significante verschillen (zie figuur 5.2). OUDERENMONITOR GGD REGIO NIJMEGEN