Solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: Interview met Jaap Zwart

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: Interview met Jaap Zwart"

Transcriptie

1 Solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: Interview met Jaap Zwart suzanne konings Veel theoriecenten zullen de situatie herkennen dat zij in hun solfègeklas studenten krijgen die al meerdere jaren en bij verschillende centen het van blad zingen niet onder de knie hebben gekregen. Vaak hebben deze studenten ook moeite om de verschillende disciplines binnen de muziektheoretische vakken met elkaar in een begrijpelijk verband te zien. Voor Jaap Zwart was dit een aanleiding om op zoek te gaan naar een methodiek waarin bij alle theoretische vakken wordt uitgegaan van dezelfde benadering. Een gesprek met Jaap Zwart over solmiseren in alle aspecten van het theorieonderwijs. Wat was de eerste stap van waaruit je deze benadering hebt ontwikkeld? Sinds enkele jaren maak ik in het solfègeonderwijs gebruik van het relatieve solmisatiesysteem, met majeur als de toonladder beginnend op en mineur beginnend op la. Alle studenten in mijn groepen studeren en zingen bekende melodieën a prima vista op deze manier: ook de studenten met een absoluut gehoor. Voor hen is dit de manier om hun relatieve gehoor verder te ontwikkelen en ze blijken hierbij min of meer dezelfde dingen te moeten leren als de studenten zonder absoluut gehoor. Voor echte beginners in het toon treffen en studenten met grote leesproblemen lijkt de combinatie van solmiseren en handzingen volgens de methode Gehrels 1 of Kodály 2 een uitkomst. Dit is echter, net als het solmiseren, geen el op zich. Het el is het ontwikkelen van een goede klankvoorstelling vanuit genoteerde muziek en in het improviseren. Ik heb gekozen voor het relatieve -re-mi systeem, omdat eigenlijk bij iedereen met muzikale ervaring hieraan reeds een klankvoorstelling is gekoppeld: de plaats van de tonen en de afstanden tussen tonen van de toonladders liggen er in vast. Studenten hoeven slechts te leren in dit klankbeeld meer thuis te raken zodat ze het flexibel kunnen toepassen. Improviseren is hiervoor een goede oefening: de student improviseert al zingend een melodie met een beperkt aantal tonen, bijvoorbeeld alleen de tonen -mi-fa of la-mi-fa. Het aantal tonen kan steeds worden uitgebreid tot uiteindelijk een vrije improvisatie ontstaat, waarbij de student op solmisatienamen een eigen melodie zingt. Majeur en mineur horen in het la-based minor systeem tot dezelfde klankruimte en ook de kerktoonladders gaan in één moeite or: de student hoeft geen nieuwe toonladders met andere afstanden te leren, hij leert ervaren hoe een re-ladder voelt, maar weet (hoort) in feite al hoe die klinkt. In andere systemen waarbij bijvoorbeeld uitgegaan wordt van het zingen op cijfers ontbreekt dit voordeel, omdat de student voor elke toonladder moet leren hoe groot bijvoorbeeld de afstand van de derde naar de vierde toon is. In majeur, in mineur, in risch enz. worden met dezelfde cijfers steeds verschillende afstanden aangegeven. Van de veiligheid van een stabiele klankvoorstelling van de afstand tussen bepaalde tonen, zoals tussen mi en fa, kan dan geen gebruik worden gemaakt. Om zich vanuit genoteerde muziek klanken te kunnen voorstellen moet het al aanwezige klankbeeld in verband gebracht worden met die notatie. Aan de hand van de kennis van de twaalf majeurtoonladders en bijbehorende voortekens stelt de student vast welke toon in een melodie de is. Kijkend naar het verloop van de melodie en de slottoon bepaalt hij of het gaat om een -, een la-ladder of een andere ladder. Dit gaat als volgt: mollen, dus es is de ; vaak 1 Willem Gehrels, Algemeen vormend muziekonderwijs, Purmerend: J. Muusses, Beschreven onder andere in Michael Houlahan en Philip Tacka, Kodály Today: A Cognitive Approach to Elementary Music Education, Oxford: Oxford University Press, dutch journal of music theory, volume 1, number (2009) 19

2 discussion - solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: interview met jaap zwart herstelde bes en slottoon c, dus la-ladder. Of: 1 mol, f is de ; centrale toon en slottoon is g, dus re-ladder. Een vooroefening voor het van blad zingen is het spreken van de solfègeoefeningen op solmisatielettergrepen. Op deze manier leert de student de verschillende toonsoorten lezen ; men moet het absolute notenschrift relatief leren lezen. Automatiseren is hierbij net zo belangrijk als bij het leren lezen van de absolute toonhoogtenotatie. In de praktijk blijkt namelijk dat op -re-mi zingen or de lettergrepen zelfs min of meer willekeurig aan te wijzen meestal prima gaat; de klankvoorstelling werkt dus. Problemen ontstaan pas bij het lezen in verschillende toonsoorten. Het gaat om het snel kunnen toepassen van kennis: het kunnen analyseren van alle toonsoorten in tempo. Het solmiseren geeft studenten houvast bij het zelfstandig studeren in solfège, van eenvoudige diatoniek tot meer complexe chromatiek. Ook het analytisch gehoor profiteert van de relatieve solmisatiemethode: de studenten maken zelf hun dictees or bekende of nieuw voorgespeelde melodieën na te zingen op solmisatielettergrepen. Pas daarná wordt hen gevraagd ze op te schrijven in een zelf te kiezen toonsoort. Deze aanpak is een tijdje weg geweest uit het solfègeonderwijs, met uitzondering van enkele kinder- en jeugdkoorscholen. Vaak blijkt dat studenten die deze achtergrond hebben vrij gemakkelijk van blad zingen en een goede klankvoorstelling hebben ontwikkeld. Men merkt dit natuurlijk ook bij studenten die een jarenlange gedegen training hebben ondergaan in het absolute -systeem, ook hier is het vertalen van notennaam naar klank geautomatiseerd. Het relatieve solmisatiesysteem gaat echter mijns inziens meer uit van de klankrelaties tussen tonen, welke worden geautomatiseerd in de klankvoorstelling. Nadat in de solfègelessen het systematisch toepassen van solmisatie goede resultaten opleverde, ook bij de studenten die al een aantal jaren negatieve ervaringen hadden met het onneeembare vak solfège, begon ik mij af te vragen of solmiseren ook in verband zou kunnen worden gebracht met harmonieleer en analyse, zodat bij deze disciplines ook gebruik gemaakt wordt van de gehoorontwikkeling en de klankvoorstelling. Hoe veranderde hieror je werkwijze met betrekking tot het harmonie-onderwijs? Ik ben van mening dat in de traditionele manier waarop harmonieleer wordt onderwezen vaak nauwelijks een beroep gedaan wordt op het gehoor. Daarvoor in de plaats komt een systeem van abstracties: cadensmodellen weergegeven in trappen gecombineerd met melodische formules. Met name het werken met trappen vraagt van onervaren studenten veel stappen denkwerk (uitzoeken van de omkering en bepalen van de grondtoon van het akkoord in vergelijking tot de grondtoon van de toonsoort en is het wel een laddereigen akkoord?), die afleiden van het horen van de werkelijke melodische bas die richting geeft aan de muziek. Ik heb als alternatief een werkwijze ontwikkeld waarbij het solmisatiesysteem in combinatie met het systeem van de becijferde bas wordt gebruikt vanaf het eerste begin dat studenten harmonie gaan schrijven. Het denken in trappen speelt in deze werkwijze hoegenaamd geen rol. In de lessen ga ik ervan uit dat de studenten het -re-mi-systeem beheersen, solfège en zij immers op deze manier. Het schrijven van harmonie wordt vanaf de eerste les benaderd vanuit de bas, die als een melodische beweging (als een solfège ) wordt geanalyseerd met de relatieve solmisatie-lettergrepen. De studenten leren dat bij bepaalde melodische progressies van de bas vaak bepaalde liggingen van samenklanken optreden: deze worden weergegeven in de gebruikelijke basso continuo cijfers. Zie Tabel 1 voor de modellen voor de basbeweging, die gepresenteerd worden in de eerste twee à drie lessen. De gebruikelijke cadensformules worden op dezelfde manier geleerd, vanuit de bas en met de akkoorden weergegeven in cijfers (zie Tabel 2). Naast de combinaties van bastonen en becijfering leren de studenten basisregels voor stemvoering in de vierstemmigheid. Hierbij streef ik ernaar de informatie zo algemeen mogelijk te laten zijn, en de stemvoeringregels niet apart te behandelen per akkoordprogressie. Zie hiervoor Tabel. Tot slot geef ik de studenten enkele modellen van veel voorkomende harmonische sequensen, ook weer gedacht vanuit de beweging van de bas, zie Tabel. Zie bijvoorbeeld Silvère van Lieshout, Jongleren, methode voor koorscholing, Voorburg,

3 dutch journal of music theory Tabel 1 Modellen voor de beweging van de bas. tabel 1 modellen voor de beweging van de bas pentachord ladder re mi fa so so fa mi - - la-ladder la ti re mi mi re dalend tetrachord 2 -ladder ti la so ti b ti la b la so of b of ( ) la-ladder la so fa mi la # so n so # fa n fa mi met sprongen stijgend tetrachord ( ) ( ) -ladder so la ti fa re so la so ti of ( ) la-ladder mi # fa # so la re ti mi fa mi # so la De cijfers op de bas worden steeds gezongen or de student, waarbij die cijfers ook weer vertaald worden naar de relatieve notennamen. De studenten schrijven de akkoordverbindingen in verschillende toonsoorten en spelen ze op de piano. De werkwijze heeft veel gemeen met het partimentospel en maakt gebruik van de becijfering volgens het basso-continuosysteem. Wat is dan de vernieuwing en meerwaarde ten opzichte van deze reeds lang bestaande werkwijzen? Het verschil zit in de vertaling van het bassocontinuosysteem en het partimentospel naar het relatieve -re-mi-systeem dat niet aan één genoteerde toonsoort gebonden is. De bas wordt beschouwd als een melodie, de richting van de bastonen bepaalt de harmonisatie en In de tabellen is niet nagestreefd een volledig overzicht van alle mogelijkheden te geven. Vanuit didactisch oogpunt wordt de studenten een aantal veelvoorkomende, werkbare modellen gepresenteerd, die or gevorderden kunnen worden uitgebreid, voortgezet en gemanipuleerd. Zie Robert O. Gjerdingen, Music in the Galant Style, Oxford: Oxford University Press,

4 discussion - solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: interview met jaap zwart Tabel 2 Slotformules. tabel 2 slotformules volkomen heel slot ladder so so so so so la-ladder mi la mi la mi la mi la mi la 8 8 onvolkomen heel slot (in bas) -ladder so mi * *mogelijkheden als onder volkomen heel slot la-ladder la * half slot -ladder so fa so la-ladder la mi re mi plagaal slot Trugschluß -ladder fa so la () () la-ladder re la mi fa andersom kan een gekozen samenklank ook de richting van de bas sturen. Door bijvoorbeeld te besluiten dat denkend vanuit de -ladder op mi een # klinkt wordt de harmonie richting de la-ladder gestuurd. Modulaties ontstaan ook gemakkelijk or bijvoorbeeld een bereikte te beschouwen als fa, en vanuit dit nieuwe referentiepunt de bas melodisch verder te laten verlopen met bijbehorende harmonisatie. Met de informatie die hierboven beschreven is kunnen studenten al vrij snel in het eerste jaar waarin zij harmonieleer volgen zelfstandig korte stukjes harmoniseren en componeren or de elementen te combineren, daarbij gebruik makend van hun muzikale gehoor, creativiteit en ervaring. 12

5 dutch journal of music theory Tabel Regels en aanwijzingen voor de stemmen op de bas. 1. De afstand tussen sopraan en alt en tussen alt en tenor mag het octaaf niet overschrijden. De afstand tussen tenor en bas is niet gelimiteerd. 2. Stemkruising is niet toegestaan.. Verdubbelingen in drieklanken: Altijd de bas verdubbelen Bij basbeweging so-la of mi-fa in bedrieglijke cadens: op la resp. fa terts verdubbelen In -ladder: op ti nooit de bas verdubbelen In la-ladder: op so nooit de bas verdubbelen In -ladder: op mi meestal geen bas verdubbelen In la-ladder: op meestal geen bas verdubbelen In -ladder: op la meestal terts verdubbelen In la-ladder: op fa meestal terts verdubbelen In -ladder: op re en fa meestal de bas verdubbelen In la-ladder: op ti en re meestal de bas verdubbelen Altijd de bas verdubbelen. Gemeenschappelijke tonen tussen akkoorden laten liggen in dezelfde stem, de andere stemmen bewegen langs de kortste weg.. Dissonanten lossen trapsgewijs dalend op.. In de cadens fa -so of re -mi (halfslot in - en la-ladder) bewegen de drie bovenstemmen in tegenbeweging met de bas.. In de cadens fa -so - of re -mi - moet op de fa en de re de altijd boven de klinken. Hoe vertaalt dit zich naar het harmonisch horen? Wanneer de studenten bijvoorbeeld een homofone (koraal)zetting hebben beluisterd, vraag ik hen de baslijn te onthouden en op relatieve notennamen na te zingen. Vervolgens luisteren ze naar de liggingen op de bastonen en benoemen zij die in basso-continuocijfers. Van belang is dat ze op het gehoor leren beoordelen of er modulaties plaatsvinden, waarbij dus een nieuwe moet worden aangenomen. In de meeste gevallen is echter chromatiek van tijdelijke aard, zoals bij de tussenminant. Dit is overigens een term die wel wordt genoemd, maar niet in eerste instantie vanuit het theoretische concept wordt uitgelegd: een akkoord met een minantfunctie voor een andere dan de eerste trap ; een tussen-vijf-kwint-sext voor vier die niet komt... ; zulke redeneringen bevatten voor veel studenten vaak teveel stappen die in precies de juiste volgorde dienen te worden afgelegd. Het waarnemen van een # waar je een op de bas zou verwachten is een concrete (gehoorde!) aanwijzing die gevolgen kan hebben op korte termijn, namelijk alleen gericht op het volgende akkoord, of op lange termijn: het inzetten van een beweging naar een ander tooncentrum. Leren de studenten naast het realiseren van baslijnen ook hoe zij een melodie van een goede harmonisatie kunnen voorzien? Dit is een stap die inderdaad meer aandacht en leerwerk vraagt, maar dat is ook het geval in de traditionele benadering van de harmonieleer. Net als bij de baslijnen kunnen melodische bewegingen worden samengevat in formules. Hier vormde het werk van Robert Gjerdingen over het partimentospel in de achttiende eeuw een belangrijke inspiratiebron. Vanuit mijn praktijk als organist waarin improvisatie een belangrijke rol speelt, herkende ik daarin veel 1

6 discussion - solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: interview met jaap zwart Tabel Harmonische sequensen. sequensen dalende sequensen, sopraan altijd beginnen op of kwinten enz tertsen enz. enz enz. -ladder fa ti mi la re so la ti so la fa so la-ladder la re so fa ti mi la la fa so mi fa re mi la secundes 2 2 primen 2 2 -ladder la la so so fa so ti ti la la so la-ladder la fa fa mi mi re mi la la la so so fa fa mi la kwarten enz. -ladder so la mi fa re so la-ladder la mi fa re la ti mi la toonladder ladder ti la so fa mi re re la-ladder la so fa mi re ti ti la van de denkwijze en de manier waarop melodieën tot stand komen en hun weg zoeken. De melodische patronen die Gjerdingen beschrijft geef ik weer met solmisatienamen zodat ze niet aan één genoteerde toonsoort gebonden zijn. Deze tonen vormen de hoofdlijn in de melodie, maar kunnen natuurlijk omspeeld worden met versierende tonen. De melodische patronen worden vervolgens gekoppeld aan standaard bijpassende baslijnen met becijfering. Belangrijk is dat de studenten de hoofdlijnen in een melodie leren herkennen; daarnaast zullen ze echter de bijbehorende basformules en bijbehorende becijfering uit hun hoofd moeten leren. Voorbeeld 1 en 2 zijn voorbeelden van opgaven die studenten na één jaar harmonieleer vierstemmig moeten kunnen uitwerken. In tabel zijn enkele van de melodische patronen weergegeven die de studenten hebben moeten leren, en die zij in opgave 2 moeten kunnen herkennen en uitwerken. 1

7 dutch journal of music theory Voorbeeld 1 Gegeven baslijn, becijfering niet overal aangegeven, toonsoort zelf kiezen. Harmonische sequensen. mi so fa mi ti re mi fa so so =fa fa mi re re fa mi mi la=mi re ti la la so so fa fa mi mi la la 19 so fa mi mi fa fa so so 2 Een andere benadering is studenten te onderwijzen in het tweestemmig contrapunt, zodat zij echt zelf een baslijn leren creëren. De becijfering is dan het gevolg van de relatie tussen sopraan en bas. Hierbij zal veel aandacht moeten zijn voor de tonale of modale context die bepaalde combinaties van melodie en bas opleveren. Het is waarschijnlijk dat je daarbij dan toch ook weer gebruik wilt maken van bepaalde formules en combinaties die goed blijken te werken. De disciplines van contrapunt en harmonieleer bestaan in de meeste studieprogramma s aan conservatoria als gescheiden vakken. Het is interessant om te onderzoeken of en hoe in de benadering van deze vakken or middel van solmiseren ook daar een verband gelegd zou kunnen worden. Maar dat is iets voor een volgende fase. De koppeling met analyse blijkt heel belangrijk te zijn. Is het zinvol om deze benadering ook toe te passen in het analyseren van bestaande werken? Het is een goede oefening voor studenten om in bijvoorbeeld een meerstemmig koorwerk bij alle noten van alle partijen de relatieve notennamen te schrijven. Zo moeten ze bepalen welke noot als tooncentrum wordt waargenomen en waar de andere noten zich ten opzichte van dat tooncentrum bevinden. Studenten merken ook dat wanneer zij hiermee bezig zijn zij de noten al inwendig beginnen te horen; analyse krijgt zo een direct verband met de klankvoorstelling. Ik weet zelfs van een amateurkoor waar de dirigent voor alle koorstemmen in de partijen bij elke noot de relatieve notennaam schrijft. Het koor studeert het stuk in eerste instantie op deze relatieve notennamen en pas in de laatste fase van afwerking wordt gezongen op de echte tekst. De koorzangers zingen dus in feite de analyse van de dirigent. Volgens hem is dit de enige manier waarop een amateurkoor echt overweg kan met genoteerde muziek; de dirigent moet als het ware voorschrijven hoe de noten zich verhouden tot een (mogelijk veran- 1

8 discussion - solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: interview met jaap zwart Voorbeeld 2 Gegeven melodie, met analyse in solmisatienamen en partimentopatronen. so re mi fa fa mi romanesca prinner2 so =fa so fa mi re re ti so romanesca pentachord cadens romanesca 1 so la so fa fa mi=ti so ti la prinner1 monte 19 re ti so re mi re ti midden cadens derend) tooncentrum. De leesvaardigheid van de meeste amateurkoorzangers is namelijk niet toereikend om bijvoorbeeld de relatie g-f in alle mogelijke toonsoorten en modi te orzien. De relatieve notenbenaming geeft informatie over de klank van de te zingen tonen, hetgeen een positieve invloed heeft op de intonatie. Naast deze praktische toepassing wilde ik bekijken of het solmiseren ook toegevoegde theoretische waarde kan hebben in het analyseren van muziek zoals dit op vakopleidingen wordt onderwezen. Ik ben begonnen een aantal werken uit verschillende stijlperioden te analyseren zonder daarbij gebruik te maken van trappen en omkeringen in Romeinse cijfers om het harmonisch verloop te benoemen. Ik ga uit van het tooncentrum ( of la) in combinatie met de beweging van de klinkende bas die wordt voorzien van solmisatienamen, waarboven de samenklanken in basso-continuocijfers worden vermeld. Levert dit inzichten op die verschillen van de traditionele analysemethode die uitgaat van trappen en/of functiebenamingen? Een voorbeeld: het begin van Koraal nr. 1 voor orgel van César Franck (zie Voorbeeld ). In een Romeinse trappenanalyse zul je gebruik moeten maken van tussenminanten voor akkoorden die vervolgens niet komen. Je moet dus vaak een nieuw (tijdelijk) tooncentrum aannemen dat alleen wordt gesuggereerd, maar niet echt bereikt. Het is niet gemakkelijk om vanuit één overkoepelende toonsoort de analyse weer te geven. Dit zegt natuurlijk wel iets over de werking en waarneming van deze muziek. Maar toen ik de bas solmiseerde en daarbij zo lang mogelijk uitging van hetzelfde tooncentrum (de E is de ) werd het verband veel duidelijker. Ik kan mij zelfs voorstellen dat Franck dit stuk componeerde (improviseerde?) vanuit de lineair gedachte baslijn die in de eerste maat start op E, stijgt naar B en vervolgens via een steeds chroma- 1

9 2 dutch journal of music theory Tabel Enkele melodische patronen in de -ladder (behorend bij Voorbeeld 2). romanesca prinner 1 sopraan so la so fa fa mi bas ti la mi fa mi re so pentachord dalend prinner 2 sopraan so fa mi re re mi fa fa mi bas re mi so fa mi re so cadens monte sopraan re ti b ti la re ti -ladder fa so so mi fa # fa so midden-frase sopraan so re mi fa mi re tischer wordende zoektocht weer uitkomt op E. De sequensmatige harmonisatie van deze baslijn met al dan niet laddereigen akkoorden (de mate van chromatiek is zichtbaar in de becijfering) lijkt echter niet altijd de invloed op het verloop van de baslijn te hebben die je zou verwachten. Ik merkte dat het vanuit deze analyse veel gemakkelijker werd om het fragment al spelend te transponeren naar een andere toonsoort: de benodigde informatie over de baslijn en de bovenstemmen is namelijk heel direct weergegeven. De stappen denkwerk die wel nodig zijn als je een analyse in Romeinse cijfers getransponeerd wilt spelen (wat is de (tijdelijke) tonica wat is de grondtoon van het akkoord welke toon is de bastoon bij deze omkering is er sprake van een alteratie) zijn overbodig. Nu is dit niet een stuk dat je met gemiddelde eerstejaarsstudenten zult bespreken. Het solmiseren geeft echter ook bij harmonisch minder complexe muziek inzicht in het normale en meer bijzondere van het harmonisch verloop. In Voorbeeld, een analyse van enkele maten uit Schumanns Von fremden Ländern und Menschen, wordt ordat de bastoon ti wordt geharmoniseerd met, gevolgd or mi met #, duidelijk dat hier een uitwijking plaatsvindt naar de la-ladder. In een Romeinse trappenanalyse zou je dit moeten weergeven als een tussen-vi-ii -V voor vi die niet komt. Een modulatie aannemen naar e-klein met een spilakkoord kan ook, maar volgens mij is ook dat teveel gewicht voor deze kleuring van de harmonie die Schumann hier bijna achteloos laat optreden. Namen van de patronen zijn ontleend aan Gjerdingen, Music in the Galant Style. 1

10 discussion - solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: interview met jaap zwart Voorbeeld César Franck, Koraal nr. 1 voor orgel. Moderato Man. G.O. GREAT Ped. () re mi fa mi la re so so re RECIT SWELL 2 la fa mi la so so so fa fa re re ti la la fa Voorbeeld Robert Schumann, Von fremden Ländern und Menschen, maat ri tar dan rit. la re ti mi fa sol -ladder la-ladder mi ri fa tar 2 fa -ladder dan mi 18

11 dutch journal of music theory Voorbeeld Johann Sebastian Bach, koraal Ich will hier bei dir stehen uit de Matthäus Passion. Choral Chori I. II Ob. Ich will hier bei dir ste hen: ver ach te mich ch Vl. Vla. Von dir will ich nicht ge hen, wenn dir dein Her ze Cont.Org. fa mi la ti fa so ti la (ti) (re) mi mi -ladder la-ladder DO LA nicht! bricht! Wenn dein Herz wird er blas sen im letz ten To des 8 la la re mi fa re fa re (mi) fa (so) -ladder so so la la-ladder so FA sto, als denn will ich dich fas sen in mei nen Arm und Scho. la mi mi re SO la so fa so ti mi la ti -ladder 2 fa so fa fa DO -ladder Een laatste voorbeeld: het harmonisch analyseren van Bachkoralen is vaak lastig voor studenten vanwege het snelle harmonisch ritme en de veelvuldige uitwijkingen naar andere toonsoorten, die met een heel of half slot worden bereikt. In Voorbeeld is te zien hoe gebruikelijke uitwijkingen kunnen worden gesolmiseerd : van majeur naar mineur (van - naar la-ladder); naar de minanttoonsoort (van -laddder met mollen naar -ladder met 2 mollen) en naar de subminanttoonsoort (van -ladder met mollen naar la-ladder met mollen). Het overkoepelende 19

12 discussion - solmiseren over methodiek in het theorieonderwijs: interview met jaap zwart harmonische verloop van het gehele koraal wordt eveneens duidelijk: de opeenvolgende tooncentra (ten opzichte van de hoofdtoonsoort) blijken DO-LA-FA-SO-DO te zijn. Is het solmiseren tijdloos, met andere woorden, is het toepasbaar ongeacht de stijl van de muziek? In muziek die op de een of andere manier verbonden is met modaliteit of tonaliteit is solmiseren mijns inziens mogelijk en relevant om tot inzicht en klankvoorstelling te komen. Wanneer er geen grondtoonfunctie waarneembaar is zal het relatieve systeem, dat immers uitgaat van vastliggende toonrelaties tot een tooncentrum, weinig uitkomst bieden. Bij extreem chromatische, maar wel tonale muziek zal de interpretatie dubbelzinnig kunnen zijn, maar dit is ook het geval wanneer met een trappenanalyse in Romeinse cijfers wordt gewerkt. Andere uitzonderingen zijn composities waarin de afwisseling van de gelijknamige majeur- en mineurtoonsoort een hoofdrol spelen. Daar lijkt het niet zinvol om dezelfde toon met tonicafunctie in majeur te noemen en in de mineur la. Mineur treedt in dit geval op als een soort verkleuring van de majeurladder en in dit geval blijft de -ladder het uitgangspunt, met verlagingen van de laddereigen tonen. Hier zou je gebruik kunnen maken van het zogenaamde -based minor systeem: -re-me. Wat is je conclusie ten aanzien van je ervaringen tot nu toe met het solmiseren? Het benoemen van noten is uiteindelijk niet het el van het solmiseren. Het gaat erom dat een goede klankvoorstelling getraind wordt met een systeem waarin de afstanden en toonrelaties een betekenis krijgen. Het is mogelijk om in de verschillende disciplines van de muziektheoretische vakken vanuit hetzelfde uitgangspunt te werken. Door de samenhang blijkt het in eerste instantie voor de zang- en koorpraktijk ontwikkelde solmiseren ook bij de meer papieren vakken zoals harmonieleer en analyse bruikbaar te zijn. Deze vakken krijgen een meer praktische component als de modellen en analyses vervolgens ook weer ingezet worden voor gestuurde improvisaties en nieuwe composities op basis van modellen uit bestaande composities. Zeker bij het improviseren heeft een systeem met praktische aanwijzingen veel voordelen ten opzichte van een theoretisch systeem waarin veel denkwerk verricht moet worden. Studenten blijken behoorlijk snel resultaten te kunnen boeken ordat vanuit verschillende invalshoeken op dezelfde manier wordt gewerkt. Dit is van positieve invloed op hun motivatie en geeft zelfvertrouwen, zelfs bij het meest onneembare solfègetentamen; zij hebben geleerd hoe te werk te gaan, daarbij vertrouwend op de klankvoorstelling die vastligt in een heel oud en relatief eenvoudig systeem. (Jaap Zwart is organist en cent muziektheoretische vakken aan het Conservatorium van Amsterdam en het Utrechts Conservatorium.) (Suzanne Konings is cent en coördinator muziek theoretische vakken aan het Koninklijk Conservatorium, Den Haag.) 180

Tips voor gehoortraining

Tips voor gehoortraining Tips voor gehoortraining Doel Gehoortraining is nooit doel op zich, maar staat in dienst van je ontwikkeling tot musicus. Gehoortraining geeft daarvoor de noodzakelijke en fundamentele ondersteuning. Bij

Nadere informatie

SOLFEGE GEHOORVORMING

SOLFEGE GEHOORVORMING SOLFEGE GEHOORVORMING TIPS & TRICKS ArtEZ Conservatorium Reinier Maliepaard 1 INHOUDSOPGAVE 1. intervallen 2. toonladders 3. melodie 4. meerstemmigheid 5. horen en lezen ArtEZ Conservatorium Reinier Maliepaard

Nadere informatie

Toelatingsexamen LUISTERVAARDIGHEDEN

Toelatingsexamen LUISTERVAARDIGHEDEN ANTWOORDEN Toelatingsexamen blad Conservatorium Utrecht - Bmus-klassiek LUISTERVAARDIGHEDEN 206 OPDRACHT : omcirkel het voorgespeelde fragmentje A B 2A 2B A B 4A 4B OPDRACHT 2: geef de maatsoort van de

Nadere informatie

ODM theoretisch toelatingsexamen

ODM theoretisch toelatingsexamen ODM theoretisch toelatingsexamen Gehoortest Herkennenbenoemen enof noteren: Majeur- vs mineurtonaliteit Maatsoorten herkennen Intervallen tm het octaaf Drieklanken in grondligging en omkering Melodische

Nadere informatie

Eisen standaardpakket Algemene Theoretische vakken, klassiek

Eisen standaardpakket Algemene Theoretische vakken, klassiek Eisen standaardpakket Algemene Theoretische vakken, klassiek SOLFÈGE A / B Solfège A: klassikaal a. het herkennen/noteren van een aantal intervallen, drie- en vierklanken (in functionele liggingen) met

Nadere informatie

Reinier Maliepaard: kerktoonsoorten ofwel modi

Reinier Maliepaard: kerktoonsoorten ofwel modi Reinier Maliepaard: kerktoonsoorten ofwel modi 1.1. Systematisering Lang nadat de Gregoriaanse melodieën al ingeburgerd waren, werden deze gesystematiseerd tot in 8 kerktoonsoorten ofwel modi. De volgende

Nadere informatie

Toonhoogte. Toonaarden Groot of klein

Toonhoogte. Toonaarden Groot of klein Toonhoogte Een klank ontstaat door trilling. Een snaar, een riet, een trommelvel, wordt aan het trillen gebracht, en deze trilling doet ook luchtdeeltjes trillen, waardoor het geluid zich voortplant. Hoe

Nadere informatie

Akkoorden spelen. o1 PIANO

Akkoorden spelen. o1 PIANO Akkoorden spelen o1 PIANO Een lied bestaat uit een melodie die begeleid wordt door harmonie. Een leuke goedklinkende melodie zal mooier worden en meer karakter krijgen als er passende harmonieuze akkoorden

Nadere informatie

Over afstanden in een toonladder, majeur en mineur (noodzakelijk voorproefje)

Over afstanden in een toonladder, majeur en mineur (noodzakelijk voorproefje) Gelders Projectkoor / Project van huis en haard / info Wat maakt muziek westers of oosters/arabisch? De verklaring hiervoor vanuit de muziektheorie is interessant in het project van huis en haard. Daarom

Nadere informatie

Begintermen Basiscursus 1

Begintermen Basiscursus 1 Begintermen Basiscursus 1 noten kunnen lezen en benoemen in de vioolsleutel, met kruisen en mollen notenwaarden en rusten van hele t/m zestiende kunnen lezen en benoemen inzicht hebben in maatsoorten:

Nadere informatie

Kempische Steenweg 400 3500 Hasselt Tel. : 011 27 84 60 www.musart.be. Basistheorie m.b.t. de toelatingsproeven voor het 4 e en 5 e jaar

Kempische Steenweg 400 3500 Hasselt Tel. : 011 27 84 60 www.musart.be. Basistheorie m.b.t. de toelatingsproeven voor het 4 e en 5 e jaar Kempische Steenweg 400 3500 Hasselt Tel. : 011 27 84 60 www.musart.be Basistheorie m.b.t. de toelatingsproeven voor het 4 e en 5 e jaar 1. INTERVALLEN OF TOONAFSTANDEN 1.1. Inleiding De onderlinge verhouding

Nadere informatie

THEORIE D. Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,vierklank,grondtoon,leidtoon,mineur, majeur,modaal.

THEORIE D. Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,vierklank,grondtoon,leidtoon,mineur, majeur,modaal. THEORIE D Wat moet je leren : Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,vierklank,grondtoon,leidtoon,mineur, majeur,modaal. De grote en kleine terts toonladders. Kerktoonladders : dorisch. De

Nadere informatie

Een handige link met wat basisinformatie over akkoorden is: http://studwww.ugent.be/~mfvhauwe/wauter/reason/notenenakkoorden.html

Een handige link met wat basisinformatie over akkoorden is: http://studwww.ugent.be/~mfvhauwe/wauter/reason/notenenakkoorden.html Een handige link met wat basisinformatie over akkoorden is: http://studwww.ugent.be/~mfvhauwe/wauter/reason/notenenakkoorden.html Ze gaan er helaas er niet zo diep op in, maar om snel wat dingen duidelijk

Nadere informatie

Hennie Schouten HARMONIELEER. Oud-Hoofdleraar Amsterdamsch Conservatorium. Elfde druk

Hennie Schouten HARMONIELEER. Oud-Hoofdleraar Amsterdamsch Conservatorium. Elfde druk HARMONIELEER HARMONIELEER Boekbeschrijving De harmonieleer wordt door vele leerlingen als het moeilijkste muziek-theoretische vak beschouwd. Teneinde voor hen de weg zoveel mogelijk te effenen, is er in

Nadere informatie

Inleiding in de jazzharmonie op de piano

Inleiding in de jazzharmonie op de piano Inleiding in de jazzharmonie op de piano Masja van der Meer INLEIDING 3 HOE GEBRUIK JE HET BOEK? 4 Tijdsplanning studeren: 5 HOOFDSTUK 1: DE BASIS 6 Welke kennis en vaardigheden heb je nodig? 6 Notatie,

Nadere informatie

Intervallen. Een interval is de afstand tussen twee tonen. Dit kan melodisch of harmonisch zijn.

Intervallen. Een interval is de afstand tussen twee tonen. Dit kan melodisch of harmonisch zijn. Intervallen Intervallen Een interval is de afstand tussen twee tonen. Dit kan melodisch of harmonisch zijn. De benaming is hetzelfde voor zowel melodisch als harmonisch. Voor de uitleg gebruik ik C groot.

Nadere informatie

EEN SELECTIE UIT: Algemene Muziekleer. Ch.Hendrikx & L.Jakobs

EEN SELECTIE UIT: Algemene Muziekleer. Ch.Hendrikx & L.Jakobs EEN SELECTIE UIT: Algemene Muziekleer Ch.Hendrikx & L.Jakobs versie 2009 Inhoud Notatie... 2 Sleutels, hulplijnen,... 2 Octaafaanduiding... 3 Voortekens... 4 Notenwaarden en rusten... 8 Toonladders...

Nadere informatie

THEORIE B. Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,grondtoon,leidtoon. Een melodie die voorgespeeld wordt opschrijven (melodisch dictee).

THEORIE B. Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,grondtoon,leidtoon. Een melodie die voorgespeeld wordt opschrijven (melodisch dictee). THEORIE B Wat moet je leren : Basisstof (laatste twee bladen). Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,grondtoon,leidtoon. De grote terts toonladders t/m drie kruizen en mollen. Voortekens van

Nadere informatie

MUZIEK IN DE LAGERE SCHOOL EERSTE KLAS

MUZIEK IN DE LAGERE SCHOOL EERSTE KLAS MUZIEK IN DE LAGERE SCHOOL EERSTE KLAS Muziek in de eerste klas: het gaat hier vooral om de inhoud van de muzieklessen in de namiddagperiodes. Sommige elementen daarvan komen ook aan bod in de ochtendmuziek.

Nadere informatie

Muziekvakexamens 2015

Muziekvakexamens 2015 Muziekvakexamens 2015 Algemene Onderwijsleer Donderdag 4 juni Tijdstip: 14.00-15.30 uur Naam: Woonplaats: Advies: - Vult u uw naam in op het voorblad en het eerste blad, de overige bladen graag voorzien

Nadere informatie

ALGEMENE MUZIEKLEER VOOR HET B-EXAMEN

ALGEMENE MUZIEKLEER VOOR HET B-EXAMEN ALGEMENE MUZIEKLEER VOOR HET B-EXAMEN INHOUDSOPGAVE TEMPO AANDUIDINGEN... 3 INTERVALLEN... 4 MAATSOORTEN EN RITME TRIOLEN... 5 MAATSOORTEN EN RITME - SYNCOPEN... 6 MAATSOORTEN EN RITME - HET SWINGRITME...

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE. Harmoniseren met I, IV en V in de toonsoort C Pagina 6. Harmoniseren met I, IV en V in de toonsoorten D, F en G Pagina 11

INHOUDSOPGAVE. Harmoniseren met I, IV en V in de toonsoort C Pagina 6. Harmoniseren met I, IV en V in de toonsoorten D, F en G Pagina 11 INHOUDSOPGAVE Voorwoord Pagina 2 De basis Pagina 3 Harmoniseren met I, IV en V in de toonsoort C Pagina 6 Harmoniseren met I, IV en V in de toonsoorten D, F en G Pagina 11 Harmoniseren met I t/m VI Pagina

Nadere informatie

majeur mineur mineur majeur majeur mineur verminderd

majeur mineur mineur majeur majeur mineur verminderd 9. Majeur Mineur Majeur en mineur zijn twee cruciale begrippen. Zowel in toonladders als in akkoorden en trappen worden ze gebruikt. Majeur of mineur wordt altijd bepaald door de afstand tussen de eerste

Nadere informatie

sample Inhoudstafel :

sample Inhoudstafel : Inhoudstafel : Inhoudstafel... 1 Begeleidingspraktijk?... 2 Vier deelgebieden... 2 Praktische Harmonie en Begeleiding... 3 Akkoorden... 3 Letterbenamingen en Akkoordsymbolen... 4 Omkeringen... 6 De Hoofdgraden...

Nadere informatie

Alles over akkoorden en akkoordverbindingen. Klassieke Harmonieleer

Alles over akkoorden en akkoordverbindingen. Klassieke Harmonieleer Alles over akkoorden en akkoordverbindingen Klassieke Harmonieleer 1 INHOUD 1. INLEIDING 2. ALGEMENE BEGRIPPEN 2.1. INLEIDING. 2.2. TWEEKLANKEN. 2.2.1. Inleiding. 3 2.2.2. Overzicht van de enkelvoudige

Nadere informatie

Algemene Muziek Theorie 3de jaar

Algemene Muziek Theorie 3de jaar Algemene Muziek Theorie 3de jaar AMT M3-1 - Theorie A. HERHALING AMT M1 & 2... - 2-1. Hoofdakkoorden en nevenakkoorden; verbindingsregels.... - 2-2. Akkoordverloopschema.t... - 3-3. Harmoniseren van melodieën,

Nadere informatie

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord OEFENINGENBOEK. Naam:...

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord OEFENINGENBOEK. Naam:... Hagelandse Academie voor Muziek en Woord OEFENINGENBOEK L3 Naam:.... INHOUDSTABEL A. HERHALING GROTE EN KLEINE TERTSTOONLADDERS... 3 B. GROTE EN KLEINE TERTSTOONLADDERS MET # EN B... 4 C. DE KLEINE TERTSTOONLADDER

Nadere informatie

Toonladders en 3-klanken. Toonladders en 3-klanken. Toonladders en 3-klanken. PHCC-G Walk-in. Beginselen van muziek-theo-rie.

Toonladders en 3-klanken. Toonladders en 3-klanken. Toonladders en 3-klanken. PHCC-G Walk-in. Beginselen van muziek-theo-rie. Toonladders en 3-klanken PHCC-G Walk-in Beginselen van muziek-theo-rie Noodzakelijke kennis bij gebruik van muziekprogramma's Akkoorden-hulpje bij melodiën Theo Henrichs - 29 Toonladders en 3-klanken Agenda

Nadere informatie

sample G = sol Let op volgende zaken:

sample G = sol Let op volgende zaken: Inhoud 1. de toonladder van do 4 2. de intervallen 9 3. de wondere wereld der drieklanken 11 4. diatonische harmonie 14 5. pentatonieken 18 6. de wonderbaarlijke geschiedenis van I, IV en V 22 7. wat kan

Nadere informatie

Module 3e. Algemene muziekleer, componeren en gehoortraining met Music Ace

Module 3e. Algemene muziekleer, componeren en gehoortraining met Music Ace Module 3e Algemene muziekleer, componeren en gehoortraining met Music Ace Studielast: 4-14 uur. Doel: Leren omgaan met dit softwarepakket of onderdelen ervan (zoals het Doodle pad om mee te componeren).

Nadere informatie

THEORIE C. Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,grondtoon,leidtoon

THEORIE C. Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,grondtoon,leidtoon THEORIE C Wat moet je leren : Basisstof (laatste twee bladen) Begrippen : toonsoort,toonladder,akkoord,drieklank,grondtoon,leidtoon De grote en kleine terts toonladders t/m drie kruizen en mollen De grote

Nadere informatie

Nakijkblad. Analyse opdrachten Schumann Wiegenliedchen Beluister het stuk

Nakijkblad. Analyse opdrachten Schumann Wiegenliedchen Beluister het stuk Nakijkblad Analyse opdrachten Schumann Wiegenliedchen Beluister het stuk Eenvoudig 1. Wat is de maatsoort? weekwarts maat 2. Wat is de toonsoort? G-majeur 3. Wat is het tempo in een italiaanse aanduiding?

Nadere informatie

MUZIEK EN WISKUNDE: samen klinkt het goed! INTERVALLEN: KWINT EN OCTAAF

MUZIEK EN WISKUNDE: samen klinkt het goed! INTERVALLEN: KWINT EN OCTAAF LES 1 INTERVALLEN: KWINT EN OCTAAF Basis notenleer We hebben 7 notennamen: do re mi fa- sol la si (-do) Deze notennamen kunnen we ook wel in letters weergeven: C D E F G A B (-C) Als we dan terug bij do

Nadere informatie

Inventaris (wanneer wordt er gezongen, wanneer wordt er instrumentaal gemusiceerd en wat komt aan bod)

Inventaris (wanneer wordt er gezongen, wanneer wordt er instrumentaal gemusiceerd en wat komt aan bod) Muziek in kleuterschool en lagere school KLEUTERSCHOOL Inventaris (wanneer wordt er gezongen, wanneer wordt er instrumentaal gemusiceerd en wat komt aan bod) 1. s Morgens in de kring (verschillende liederen

Nadere informatie

Geschreven Harmonie. Annemarijn Verbeeck Page 0

Geschreven Harmonie. Annemarijn Verbeeck Page 0 Geschreven Harmonie Annemarijn Verbeeck Page 0 Geschreven harmonie I. Inleiding 1. Tessituur Tessituur van de sopraan Tessituur van de alt Tessituur van de tenor Tessituur van de bas 2. Notatie van de

Nadere informatie

3. Tritonus vervanging

3. Tritonus vervanging 3. Tritonus vervanging De verhoogde IV e trap wordt gespeeld om een extra leidtoon te krijgen voor de V e trap. In C majeur wordt de f verhoogd (fis). De cadens I IV +IV V I (C F F# G C) wordt geharmoniseerd

Nadere informatie

Les 1 (van een reeks van 3) aan beginnende orgelleerlingen volgens de in de scriptie beschreven inzichten. (Duur van de les: 30 min.

Les 1 (van een reeks van 3) aan beginnende orgelleerlingen volgens de in de scriptie beschreven inzichten. (Duur van de les: 30 min. Bijlage 1 Les 1 (van een reeks van 3) aan beginnende orgelleerlingen volgens de in de scriptie beschreven inzichten. (Duur van de les: 30 min.) Beginsituatie: De leerling heeft enkele lessen gehad. Hij

Nadere informatie

De hele noot Deze noot duurt 4 tellen

De hele noot Deze noot duurt 4 tellen HERHALING KLAS 1. In de eerste klas heb je geleerd hoe je een melodie of een ritme moet spelen. Een ritme is een stukje muziek dat je kunt klappen of op een trommel kunt spelen. Een ritme bestaat uit lange

Nadere informatie

EERSTE KLAS Zie ook:

EERSTE KLAS Zie ook: MUZIEK IN DE LAGERE SCHOOL EERSTE KLAS Zie ook: https://www.cielen.eu/muziek-in-de-eerste-klas.pdf Muziek in de eerste klas: het gaat hier vooral om de inhoud van de muzieklessen in de namiddagperiodes.

Nadere informatie

Copyright Co Atpress

Copyright Co Atpress Het Ei van Co Beknopte gebruiksaanwijzing Akkoordenschuifsysteem van Co Atpress (Kees Jaspers) Het in twee kleuren uitgevoerde akkoordenschuifsysteem Het Ei van Co berust geheel op algemene muziektheoretische

Nadere informatie

Muziektheorie-examen D

Muziektheorie-examen D Muziektheorie-examen D 2016 In te vullen door de leerling Naam: In te vullen door de docent Aantal punten... Docent:.. Cijfer.. Instrument: Geslaagd: Ja / nee Het examen bestaat uit de volgende onderdelen:

Nadere informatie

Eindexamen muziek havo 2005-I

Eindexamen muziek havo 2005-I 4 Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. J.H. Schein - Wir gläuben all an einen Gott een kruis voor de twee lage c s per voorteken 2 unisono 3 Het al

Nadere informatie

Eindexamen muziek vwo 2006-I

Eindexamen muziek vwo 2006-I 4 Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. L. van Beethoven - Symfonie no. 4, deel 1 1 terts 2 per noot 1 3 1 hele orkest; ook goed: strijkinstrumenten,

Nadere informatie

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord THEORIE L3. Naam:...

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord THEORIE L3. Naam:... Hagelandse Academie voor Muziek en Woord THEORIE L3 Naam:.... INHOUDSTABEL A. Herhaling grote en kleine tertstoonladders... 3 1. Grote tertstoonladders... 3 2. Kleine tertstoonladders... 3 3. Volgorde

Nadere informatie

Oefen het lied Do-re-mi

Oefen het lied Do-re-mi Lesbrief 1. UIT DE VIDEO Oefen het lied Do-re-mi Muzikale activiteit: Zingen Moeilijkheidsgraad: Tijdsduur: 5 10 minuten minuten Voorbereidingstijd: 5 10 minuten minuten Benodigdheden: karaokeband (hier

Nadere informatie

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Dinsdag 22 juni uur

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Dinsdag 22 juni uur Muziek Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak Dinsdag juni.0 6.00 uur 9 99 Opgavenboekje Examennummer... Naam... Dit examen bestaat uit 54 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven

Nadere informatie

Les 2. Als je op een piano alleen de witte toetsen gebruikt, kun je meteen de majeur- toonladder van C spelen: C D E F G A B C.

Les 2. Als je op een piano alleen de witte toetsen gebruikt, kun je meteen de majeur- toonladder van C spelen: C D E F G A B C. Les 2 TOONLADDERS Witte toetsen Als je op een piano alleen de witte toetsen gebruikt, kun je meteen de majeur- toonladder van C spelen: C D E F G A B C. De majeur-toonladder Je hebt het al gezien in het

Nadere informatie

1. Het ritme wat ik voor ga spelen bestaat uit twee bouwstenen en extra halve noot. Schrijf de nummers van de goede bouwstenen op de juiste plek.

1. Het ritme wat ik voor ga spelen bestaat uit twee bouwstenen en extra halve noot. Schrijf de nummers van de goede bouwstenen op de juiste plek. Werkblad B Les 1 Naam:. 1. Het ritme wat ik voor ga spelen bestaat uit twee bouwstenen en extra halve noot. Schrijf de nummers van de goede bouwstenen op de juiste plek.. Het ritme wat ik voor ga spelen

Nadere informatie

Josquin Desprez, begin van het Kyrie uit de Missa de Beata Virgine Josquin Desprez, beginning of the Kyrie from the Missa de Beata Virgine

Josquin Desprez, begin van het Kyrie uit de Missa de Beata Virgine Josquin Desprez, beginning of the Kyrie from the Missa de Beata Virgine Josquin Desprez, begin van het Kyrie uit de Missa de Beata Virgine Josquin Desprez, beginning of the Kyrie from the Missa de Beata Virgine 1 2 Martijn Hooning ANALYSE COLLEGE OPDRACHT 4

Nadere informatie

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord OEFENINGEN BOEK L2 NAAM:... Hagelandse Academie voor Muziek en woord - AMV L 2 - Oefeningenboek p.

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord OEFENINGEN BOEK L2 NAAM:... Hagelandse Academie voor Muziek en woord - AMV L 2 - Oefeningenboek p. Hagelandse Academie voor Muziek en Woord OEFENINGEN BOEK L2 NAAM:... Hagelandse Academie voor Muziek en woord - AMV L 2 - Oefeningenboek p. 1 Oefenblad 1 Wijzigingstekens 3-4 Oefenblad 2 Hele en halve

Nadere informatie

samengesteld bovenste cijfer is 4 of meer

samengesteld bovenste cijfer is 4 of meer Werkblad C Les 1 Naam:.. enkelvoudig bovenste cijfer is 2 of samengesteld bovenste cijfer is 4 of meer regelmatig onregelmatig 2-delig (binair) -delig (ternair) 2 2 2 2 4 8 2 4 8 4 4 4 6 6 12 4 2 8 4 8

Nadere informatie

Eindexamen muziek vwo 2007-I

Eindexamen muziek vwo 2007-I Beoordelingsmodel J.H. Schein - Da Jakob vollendet hatte 1 maximumscore 1 één van de volgende: Soms is het (eerste) interval stijgend, soms dalend. Soms is het interval een secunde, soms een terts. ook

Nadere informatie

Diatoniek Cadensen en voicelead Hoofdstuk

Diatoniek Cadensen en voicelead Hoofdstuk Diatoniek Cadensen en voicelead Hoofdstuk 11 12-13 CM Diatonische akkoorden Dm Em 2 FM GM 3 Am B 4 Diatonische graadsakkoorden Graadsakkoorden blijven ONGEWIJZIGD Ze zijn in ELKE toonaard DEZELFDE De VIe

Nadere informatie

Toonaarden. Grote en kleine tertstoonladders

Toonaarden. Grote en kleine tertstoonladders Toonaarden Grote en kleine tertstoonladders De meeste westerse muziek staat in een grote of een kleine toonaard. Die twee soorten toonaarden heb je al uitgebreid bekeken bij AMV. Even een herhaling. Er

Nadere informatie

Dit keer ga je aan de slag met het fantastische stuk River flows van Yurima waarin je zult ontdekken;

Dit keer ga je aan de slag met het fantastische stuk River flows van Yurima waarin je zult ontdekken; River flows Yiruma Dit keer ga je aan de slag met het fantastische stuk River flows van Yurima waarin je zult ontdekken; - dat het eigenlijk uit 2 thema s bestaat waarop gevarieerd wordt - de basistheorie

Nadere informatie

sample Les 17 - $. 2. G & \ \.. % \ \ #. " 2. Am ...#. -.# .! - %. # ... D -.!... E.! - Les 17: CD 2 nr 9 û $... & \ \ 1. D

sample Les 17 - $. 2. G & \ \.. % \ \ #.  2. Am ...#. -.# .! - %. # ... D -.!... E.! - Les 17: CD 2 nr 9 û $... & \ \ 1. D Les 17 Toonaard? O groot of la klein? SOL groot of mi klein? & \ \ & \ \ antabile (zangerig) legato Les 17: 2 nr 9 û $ & # " & 1 & #! 2 Em & Em ine 0 0 % \ \ - 1 & 7 2 Q E 0! - - $ $ E Q 2 Em 1 olden River

Nadere informatie

Les 2. Wat ga je leren in deze tweede les?

Les 2. Wat ga je leren in deze tweede les? Les 2 Wat heb je al geleerd? Je weet dat het toetsenbord van een orgel een klavier heet en dat de toetsen namen hebben. Als iemand je een letter van a tot en met g noemt, kun je daarbij de bijbehorende

Nadere informatie

Eindexamen Muziek vwo 2003-I

Eindexamen Muziek vwo 2003-I 3 Antwoordmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend. Orlandus Lassus - Osculetur me 1 onderdeel 4 2 twee van de volgende: Het onderdeel is volledig achtstemmig. Er wordt

Nadere informatie

Beknopte uitleg B. Duur en B. Mol.

Beknopte uitleg B. Duur en B. Mol. Beknopte uitleg B. Duur en B. Mol. Wie zich verdiepen wil in het systeem van de C-sleutel en B. Duur en B. Mol, leze eerst het voorbericht dat voorin elk vierstemmenboek staat afgedrukt en dat ook hieronder

Nadere informatie

Eindexamen havo muziek 2013-I

Eindexamen havo muziek 2013-I Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. Andrew Lloyd Webber - Evita, Rainbow High 1 maximumscore 1 2e gedeelte: regel 3 3e gedeelte: regel 5 4e gedeelte:

Nadere informatie

Examen VWO. Muziek (oude stijl en nieuwe stijl)

Examen VWO. Muziek (oude stijl en nieuwe stijl) Muziek (oude stijl en nieuwe stijl) Examen VWO Opgavenboekje Examennummer Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs... Naam... Voor dit examen zijn maximaal 90 punten te behalen; het examen bestaat uit

Nadere informatie

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord THEORIE L2 NAAM:... Hagelandse academie voor muziek en woord - AMV L2 : Theorie p.

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord THEORIE L2 NAAM:... Hagelandse academie voor muziek en woord - AMV L2 : Theorie p. Hagelandse Academie voor Muziek en Woord THEORIE L2 NAAM:... Hagelandse academie voor muziek en woord - AMV L2 : Theorie p. Wijzigingstekens 3 Toonladder van Fa groot 3-4 Fasleutel 4 Syncope 4 Triool 5

Nadere informatie

DIDACTISCH LESMATERIAAL & DIDACTISCH TIPS TOOLBOX

DIDACTISCH LESMATERIAAL & DIDACTISCH TIPS TOOLBOX DIDACTISCH LESMATERIAAL & DIDACTISCH TIPS TOOLBOX Musix rond Vier weverkens LES 1: (bijlagen 1,2 > deze kunnen ev. Via smartboard worden geprojecteerd ) Viva voce aanleren 1 ste strofe Vier weverkens (Kaderen

Nadere informatie

Curriculum Leerorkest groep 5 t/m 8

Curriculum Leerorkest groep 5 t/m 8 Curriculum Leerorkest groep 5 t/m 8 Alle nieuwe doelen per leerjaar worden cursief- en dikgedrukt. Zingen Spelen Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8 20 liedjes correct zingen, klassikaal en in een groepje

Nadere informatie

Schrijven en Componeren

Schrijven en Componeren Schrijven en Componeren Muziek Havo 5 Naam.. Klas.. Wikipedia: Een componist(e) of toondichter(es) is een persoon die muziek componeert. Dit wil zeggen dat hij/zij deze bedenkt, creëert en meestal opschrijft.

Nadere informatie

Toonladders en toonsystemen 5 havo

Toonladders en toonsystemen 5 havo Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Paul van der Heijden 27 march 2019 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/97186 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Eindexamen Muziek vwo 2002-I

Eindexamen Muziek vwo 2002-I 3 Antwoordmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend. Josquin des Prez - Tu solus qui facis mirabilia 1 maat 6: een mol voor de e 2 parallel 3 per haak 1 4 A 5 stemparen

Nadere informatie

Eindexamen muziek havo 2010 - I

Eindexamen muziek havo 2010 - I Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Josquin Desprez - Adieu mes Amours 1 maximumscore 1 tenor 2 maximumscore 1 luit ook goed: gitaar 3 maximumscore

Nadere informatie

1. Het ritme wat ik voor ga spelen, bestaat uit 2 bouwstenen en een extra halve noot. Schrijf de nummers van de juiste bouwstenen op de goede plek.

1. Het ritme wat ik voor ga spelen, bestaat uit 2 bouwstenen en een extra halve noot. Schrijf de nummers van de juiste bouwstenen op de goede plek. Werkblad A Les 1 Naam:... 1. Het ritme wat ik voor ga spelen, bestaat uit 2 bouwstenen en een extra halve noot. Schrijf de nummers van de juiste bouwstenen op de goede plek. a. b. c. d. 2. Het ritme wat

Nadere informatie

Voor polyfone muziek bestaan er een aantal specifieke vormen. De belangrijkste daarvan zijn de canon en de fuga.

Voor polyfone muziek bestaan er een aantal specifieke vormen. De belangrijkste daarvan zijn de canon en de fuga. Polyfone muziek Inleiding Polyfonie is een Grieks woord dat letterlijk veel klank betekent. Het wordt gebruikt voor meerstemmige muziek waarbij elke stem zelfstandig is. Er is dus niet één melodie met

Nadere informatie

1.2 Maatwisseling, polyritmiek, polymetriek en hemiool

1.2 Maatwisseling, polyritmiek, polymetriek en hemiool 1 Inhoud 1 Maat en ritme 1.1 Onderwerpen uit C....2 1.2 Maatwisseling, polyritmiek, polymetriek en hemiool...2 2 Toonladders 2.1 Onderwerpen uit C....3 2.2 De pentatonische toonladder, hele toonstoonladder

Nadere informatie

Zondag 16 oktober 2016 Koorstage in de orthodoxe parochie H. Andreas te Gent Onder de leiding van Paul Morreel

Zondag 16 oktober 2016 Koorstage in de orthodoxe parochie H. Andreas te Gent Onder de leiding van Paul Morreel Zondag 16 oktober 2016 Koorstage in de orthodoxe parochie H. Andreas te Gent Onder de leiding van Paul Morreel De opkomst voor de eerste koorstage die plaats vond in de schoot van de parochie te Gent was

Nadere informatie

Onthoud wel dat dit alleen een oefening is. Als je dit examen goed maakt, betekent dat niet dat je genoeg weet voor het echte examen!

Onthoud wel dat dit alleen een oefening is. Als je dit examen goed maakt, betekent dat niet dat je genoeg weet voor het echte examen! Theorie Examen A01 Niveau A Dit examen kun je maken om te oefenen voor je theorie examen. Het examen bestaat uit 3 onderdelen; Luistervragen, Leervragen en Inzichtvragen. Je kunt in totaal 8 halen, maar

Nadere informatie

Eindexamen vwo muziek I

Eindexamen vwo muziek I Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. A. Bruckner - Symfonie nr. 4, deel 1 1 maximumscore 1 één van de volgende: tremolo het snel op een snaar heen en weer bewegen

Nadere informatie

Verdeling vakinhoud leerlijn muziek groep 1-8

Verdeling vakinhoud leerlijn muziek groep 1-8 Verdeling vakinhoud leerlijn muziek groep 1-8 Definities Puls: in de maat (in een vierkwartsmaat 1,2,3,4 en in een driekwartsmaat 1,2,3) Afterbeat: Op de beat speel je op de tellen 1 en 3 van de maat,

Nadere informatie

Analyse Door Stan Kuunders www.degitarist.nl

Analyse Door Stan Kuunders www.degitarist.nl Analyse Door Stan Kuunders www.degitarist.nl Naam: Die Post Componist: F.P. Schubert (1797-1828) Toonsoort: B-groot Tijdens de analyse is o.a. rekening gehouden met: 1. Harmonie (grote lijnen, toonsoorten

Nadere informatie

Eindexamen Muziek havo 2002-I

Eindexamen Muziek havo 2002-I 3 Antwoordmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend. T. Tomkins - Too much I once lamented 1 inzet 1: alt 1 inzet 3: sopraan 1 2 la-men-ted; ook goed: la-men-ted 3 parallel

Nadere informatie

Eindexamen Muziek havo 2003-I

Eindexamen Muziek havo 2003-I 3 Antwoordmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend. Silvia, mijn lief 1 cello/gamba 1 luit/gitaar 1 2 sopraan 1 tenor 1 3 per juiste regel 1 www. - 1 - 4 amineur Indien

Nadere informatie

INLEIDING. Veel Succes!

INLEIDING. Veel Succes! AKKOORDBEGELEIDING INLEIDING Dit boek is bedoeld voor mensen die graag met akkoorden willen pianospelen. Het leuke is dat je zonder noten lezen een solist, een koor, of jezelf kunt begeleiden met akkoorden.

Nadere informatie

Theorie groep 2. Popcursus

Theorie groep 2. Popcursus Theorie groep 2 Popcursus DWORP 2015 In het najaar: Harmonie in de Praktijk Improvisatieworkshops Inleiding tot de Jazzgeschiedenis Zie: halewynstichting.be POPCURSUS 2015 THEORIE GROEP 2 1 THEORIE GEVORDERDEN

Nadere informatie

Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend.

Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend. 3 Antwoordmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 punt toegekend. C. Monteverdi - Beatus vir 1 2 toonsoort: van majeur naar mineur 1 maatsoort: van tweedelig naar driedelig 1 3 één

Nadere informatie

Eindexamen muziek vwo I

Eindexamen muziek vwo I Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. F. Schubert - Wohin? 1 maximumscore 1 (a) - a - b - a - a 2 maximumscore 2 veel korte notenwaarden / triolen (of

Nadere informatie

Een cadens is een harmonische formule om een muzikale (deel)frase the beëindigen. We onderscheiden:

Een cadens is een harmonische formule om een muzikale (deel)frase the beëindigen. We onderscheiden: Cadensen Een cadens is een harmonische formule om een muzikale (deel)frase the beëindigen. We onderscheiden: de authentieke cadens (of heel slot): eindigt met V - I (dominant naar tonica); twee subtypen:

Nadere informatie

algemene muziekleer voor het schriftelijke examen ALGEMENE MUZIEKLEER VOOR HET C-EXAMEN

algemene muziekleer voor het schriftelijke examen ALGEMENE MUZIEKLEER VOOR HET C-EXAMEN ALGEMENE MUZIEKLEER VOOR HET C-EXAMEN 1 INHOUDSOPGAVE VOORTEKENS... 3 DE KWINTENCIRKEL... 4 DE KWINTENCIRKEL - HULP... 5 ARTICULATIE... 5 INTERVALLEN CONSONANT EN DISSONANT... 7 DE STAMTONEN EN DE MAJEUR-

Nadere informatie

ANTWOORDBLAD D-EXAMEN THEORIE 2017

ANTWOORDBLAD D-EXAMEN THEORIE 2017 ANTWOORDBLAD D-EXAMEN THEORIE 017 LUISTERVRAGEN Je hoort vier drieklanken. Geef aan of ze majeur, mineur, overmatig of verminderd zijn Punten 1 1. majeur mineur overmatig verminderd. majeur mineur overmatig

Nadere informatie

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord L 1 NAAM:... Hagelandse academie voor Muziek en Woord - AMV L1 : Theorie p.

Hagelandse Academie voor Muziek en Woord L 1 NAAM:... Hagelandse academie voor Muziek en Woord - AMV L1 : Theorie p. Hagelandse Academie voor Muziek en Woord THEORIE L 1 NAAM:... Hagelandse academie voor Muziek en Woord - AMV L1 : Theorie p. We schrijven noten op een NOTENBALK. Die bestaat uit 5 lijnen. We tellen ze

Nadere informatie

Reflets dans l eau. Schematisch, met tonale centra: A B A B A Des As Des Es Des T D T S T (ook de totaalstructuur is plagaal!)

Reflets dans l eau. Schematisch, met tonale centra: A B A B A Des As Des Es Des T D T S T (ook de totaalstructuur is plagaal!) Reflets dans l eau We kiezen uit het rijke piano-oeuvre van Debussy de Image Reflets dans l eau, de eerste Image uit het eerste boek Images. Het is een sterk voorbeeld van impressionistische vaagheid,

Nadere informatie

Samenvatting Muziek Muziek theorie B-examen

Samenvatting Muziek Muziek theorie B-examen Samenvatting Muziek Muziek theorie B-examen Samenvatting door een scholier 640 woorden 5 april 2004 6,5 110 keer beoordeeld Vak Methode Muziek Centraal examen Theorie uit B- examen voor piano. Tempo: Zeer

Nadere informatie

Toelatingseisen primair instrument (muziekpraktisch deel)

Toelatingseisen primair instrument (muziekpraktisch deel) Afdeling Docent Muziek Toelatingseisen primair instrument (muziekpraktisch deel) Hieronder volgt een indicatie van de eisen voor het primair instrument. Docent Muziek is een brede opleiding, ook in muziekstijlen.

Nadere informatie

Principes van de westerse tonaal-functionele harmonie

Principes van de westerse tonaal-functionele harmonie Principes van de westerse tonaal-functionele harmonie een algemene harmonieleer Compendium van het traditionele harmonieonderricht in West-Europa Lut Verbeke ISBN 9789074253062 tweede editie November 2012

Nadere informatie

Beknopte Theoriecursus intervallen en accoorden

Beknopte Theoriecursus intervallen en accoorden Beknopte Theoriecursus intervallen en accoorden Leon van Mil C# D Het Toetsenord C D E F G A B C D E F G A 1 1 1/2 1 1 1 1/2 1 1 1/2 1 1 Theoriecursus intervallen en akkoorden. In deze korte cursus zullen

Nadere informatie

LESSEN SANNE VERBOGT

LESSEN SANNE VERBOGT sen LESSEN SANNE VERBOGT Basgitaarles Alles wat jij wilt leren om een betere bassist te worden Van beginners tot professionals Alle muziekstijlen Muziektheorieles Op maat Alle instrumenten Alles wat jij

Nadere informatie

De opbouw van notenladders

De opbouw van notenladders De opbouw van notenladders Door Dirk Schut Voorwoord Iedereen kent de notennamen wel: a, bes, b, c, cis, d, es, e, f, fis, g en gis, maar wat stellen deze namen voor en waarom vinden we juist deze noten

Nadere informatie

Eindexamen muziek vwo 2005-I

Eindexamen muziek vwo 2005-I 4 Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. G.F. Händel - Concerto grosso, opus 6 no. 8, deel 3 1 viool, viool, cello ook goed: viool, altviool, cello 2

Nadere informatie

Impressionisme. Wanneer? Kenmerken van muziek uit het impressionisme

Impressionisme. Wanneer? Kenmerken van muziek uit het impressionisme Impressionisme Wanneer? Aan het einde van de negentiende eeuw lopen verschillende stijlen door elkaar. Je had de postromantiek in Duitsland, die verder gingen in romantische stijl met vooral Wagner als

Nadere informatie

Pentatonic. Hoofdstuk 28. Ozma Music Ware vzw

Pentatonic. Hoofdstuk 28. Ozma Music Ware vzw Pentatonic Halve toonsafstanden hebben de neiging om STIJDEND of DALEND OP TE LOSSEN Toonladder(s) met 7 noten = SEPTONISCHE toonladder 2 Rustgevende en bewegende noten Majeur pentatonisch : 11 en 7 vallen

Nadere informatie

Voorbereidende bedenkingen:

Voorbereidende bedenkingen: Voorbereidende bedenkingen: begrippen: Tetrachorden verhaal Toonaard: majeur en mineur Moedertoonladders Diatonische reeksen van majeur en harmonisch mineur Akkoordtypes De basisfuncties van de functionele

Nadere informatie

D-examen extra informatie

D-examen extra informatie D-examen extra informatie Hieronder staan nog een aantal nieuwe onderwerpen bij het D-examen genoemd. Deze onderwerpen staan nog niet op de website van Muziekschool Oost-Gelderland. Intervallen groter

Nadere informatie

Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek

Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek Toelatingsprocedure Opleiding docent muziek De adspirant student meldt zich aan voor het toelatingsexamen op twee manieren. Na aanmelding via Studielink vult hij online de vragen in op de pagina inschrijving

Nadere informatie