Rapport. Inventarisatie juridische vragen en belemmeringen IPIN-projecten. Concept 2 (d.d. 18 juli)

Transcriptie

1 Rapport Inventarisatie juridische vragen en belemmeringen IPIN-projecten Concept 2 (d.d. 18 juli) 1

2 Inhoudsopgave I. Inleiding II. Vragen en knelpunten: analyse II.1. II.1.1. II.2. II.2.1. II.3. II.3.1. II.3.2. II.3.3. II.3.4. II.3.5. II.3.6. II.4. II.4.1. II.4.2. II.4.3. II.5. II.5.1. II.5.2. II.5.3. II.5.4. Opslag van energie Wat zegt de wet over opslag van energie Codes voor gelijkspanning Hoe ga je om met nieuwe codes voor met name gelijkspanning? Levering Algemeen Wat is levering en wanneer lever je? Wat zijn de gevolgen? Variabele leveringsprijzen De white labels en de gevolgen Als je energiediensten levert heb je dan een vergunning nodig? Vrije keuze van leverancier Energiebelasting; salderen Algemeen Hoe ga je om met energiebelasting en teruggave van energiebelasting? Beperkingen Netbeheer op maat Inleiding Balanceren op lokaal niveau Efficiënt netbeheer en het terugdringen van transporten Variabele tarieven voor transport 2

3 II.5.5. II.5.6. II.5.7. II.6. II.6.1. II.6.2. II.7. Variabele tarieven voor transport discriminerend? Het privaat netbeheer Lagere tarieven bij een kleine aansluiting Standaardisatie Zijn er voor elektrisch opladen wettelijke standaarden? Meten van verbruik Netkosten bij nieuwe projecten; First Mover III. IV. Conclusies en aanbevelingen Bijlagen 3

4 I. Inleiding Deze rapportage bespreekt juridische vragen en belemmeringen in IPIN-projecten. Het onderzoek maakt onderdeel uit van het traject Wet- en regelgeving van het flankerend kennis- en leertraject binnen het programma van de IPIN-proeftuinen. 1 Proeftuinen leven met vragen wat er nu wel en niet juridisch mag. Zij geven aan dat extra ruimte (juridisch) nodig is om op grotere schaal hun mogelijkheden en toepassingen te kunnen demonstreren. Het traject Wet- en regelgeving is erop gericht om te onderzoeken wat de behoefte is, welke hinderpalen er zijn en hoe deze opgelost kunnen worden. 2 Deze rapportage bevat een eerste inventarisatie van juridische bezwaren die kunnen optreden bij smart gridsprojecten. Daarbij gaat het om bezwaren die geconstateerd zijn in zes proeftuinen. Andere proeftuinen of andere bezwaren zijn niet in het onderzoek betrokken. Procedure Onderzoekers hebben eerst interviews gehouden met deelnemers in zes projecten, die zich voor dit traject hebben opgegeven. Het gaat om de volgende projecten: - Couperus - DC=Decent - Evander - Texelse Cloud Power - Modienet - INZET Tijdens de interviews zijn eventuele juridische knelpunten geïnventariseerd. Belemmeringen en bezwaren zijn ook besproken tijdens een workshop op de werkconferentie 22 mei 2013 Van Taskforce, naar Proeftuin, naar Topsector. Inhoud rapportage Deze rapportage geeft algemene beschouwingen over de aangetroffen belemmeringen. Daarbij zijn de juridische vragen, die gesteld zijn, nader geanalyseerd. De bijlagen bevatten de interviews en het verslag van de werkconferentie. De rapportage gaat met name in op vragen rond de energiewetgeving en ook op enige vragen met betrekking tot het omgevingsrecht. Er waren ook vragen en opmerkingen over privaatrechtelijke kwesties, zoals met betrekking tot het recht van opstal en eigendom 1 O. Ongkiehong, Proeftuinen intelligente netten , Innovatieprogramma Intelligente Netten (IPIN), Agentschap NL, dec

5 betreffende zonnecellen op daken. Deze privaatrechtelijke vragen blijven, ofschoon voor de praktijk ook van belang, verder buiten beschouwing. Experimenten en wetswijzigingen Duidelijkheid over belemmeringen, die de huidige wetgeving kan opleveren voor de praktijk, is ook belangrijk voor de lopende trajecten met betrekking tot wijziging van de wetgeving. Eén van de aanleidingen voor deze wijzigingen is de perceptie dat de wet- en regelgeving niet voldoen. Toen de Elektriciteits- en de Gaswet werden opgesteld waren er vrijwel geen lokale voorzieningen, in ieder geval niet verbonden met het distributienet. De regels waren gericht op het centrale top down systeem, zoals destijds de praktijk was. Binnen dit centrale systeem hadden kleinverbruikers slechts een passieve consumerende rol: zij namen elektriciteit af van hun leverancier en betaalden gestandaardiseerde tarieven voor het gebruik van het netwerk. Zij konden (vrijwel) niet produceren en dus ook niet leveren en niet actief deelnemen aan balanceringsmechanismen en near real time markten, waarin marktpartijen vraag en aanbod onderling op elkaar kunnen afstemmen. Grote markpartijen doen dit geregeld. Voor kleine en lokale partijen wordt dit wellicht in de toekomst ook een bestaande praktijk. De energievoorziening werd en is in vergaande mate gecollectiviseerd en (wat betreft de kosten van transport en distributie) gesocialiseerd. Door technologische veranderingen is lokale productie nu mogelijk, kunnen kleinverbruikers produceren (prosumenten) en zouden zij actief kunnen deelnemen aan (nog nader te benoemen) flexibiliteits- en balansmarkten en zouden de kosten van het distributiesysteem beter kunnen worden doorberekend aan de veroorzakers daarvan. De Rijksoverheid heeft verschillende trajecten ingezet om de regels aan te passen. Op dit moment loopt bijvoorbeeld het wetgevingsproject STROOM. 3 Eén van de doelstellingen is onnodige juridische belemmeringen in wet- en regelgeving voor lokale duurzame energievoorzieningen weg te nemen. Een andere ontwikkeling is de verwachte Experimenteerregeling, 4 waarbij de Minister van Economische Zaken voor bepaalde gevallen/experimenten bij AMvB uitzonderingen maakt op de Elektriciteitswet en Gaswet. 5 3 Zie Kamerstukken II 2010/11, , nr. 45, p. 49, Energierapport 2011 en Regeerakkoord Rutte II. Zie daarnaast op de discussiegroep. Hier kunnen de verschillende discussies gevolgd worden en is de planning bekend gemaakt: Ideeën opdoen in contact met omgeving (april-juni); Wetsvoorstel uitwerken (juni-augustus); Internetconsultatie (najaar); In procedure brengen van het wetsvoorstel (december). 4 Wetgevingsdossier Art. 7a Elektriciteitswet (zie ook art 1i Gaswet): 1. Bij algemene maatregel van bestuur kan, met inachtneming van bindende besluiten van de Raad van de Europese Unie, van het Europees Parlement en de Raad gezamenlijk of van de Europese Commissie, bij wege van experiment worden afgeweken van het bepaalde bij of krachtens deze wet. 5

6 Deze vernieuwingen dienen bij te dragen aan ontwikkelingen op het gebied van het decentraal opwekken van duurzame elektriciteit of duurzaam gas. 6 Blijkens de wetsgeschiedenis kunnen de experimenten een breed scala aan onderwerpen uit de Elektriciteitswet 1998 of de Gaswet betreffen en verstrekkend zijn. Binnen de kaders die in het wetsartikel zijn neergelegd, is weinig uitgesloten. De eerste experimenteerregeling is nu in behandeling. Wat deze zal inhouden is op dit moment nog niet bekend. Denkbaar is dat daarin voor bepaalde projecten uitzonderingen worden gemaakt op de bestaande strikte regulering van netbeheer. De ervaringen, die in de IPIN-projecten zijn opgedaan, kunnen van groot belang zijn voor deze wetgevingstrajecten. Zij maken duidelijk op welke punten de wet- en regelgeving tekort schiet voor de praktijk en waar wijzigingen noodzakelijk zijn. Dit kan worden meegenomen in deze trajecten. Het is verder mogelijk om op basis van de Crisis- en herstelwet voor projecten van de regels die bij en krachtens de Elektriciteitswet zijn gesteld, af te wijken. Innovatieve lokale energie projecten kunnen in aanmerking komen voor plaatsing op de zogeheten Bijlage II bij de Chw. Deze voorziening is geregeld in Afdeling 2 Hoofdstuk 2 Chw (experimenteerartikelen artikel 2.4 en volgende Chw). Vereist is sprake is van innovatie en duurzaamheidsdoelstellingen worden gediend. Deze wet geldt nu voor onbepaalde tijd, oorspronkelijk was deze van kracht verklaard tot 1 januari Deze voorziening bespreken wij verder niet, ofschoon deze wel in de toekomst van belang zou kunnen zijn voor IPIN-projecten die zich in volgende fase bevinden Er kan uitsluitend toepassing worden gegeven aan het eerste lid indien het experiment bijdraagt aan ontwikkelingen op het gebied van de decentrale productie, het transport en de levering van gas dat decentraal is opgewekt in een installatie die uitsluitend gebruik maakt van hernieuwbare energiebronnen en past binnen verantwoorde financiële kaders van het Rijk. 3. Bij de algemene maatregel van bestuur, bedoeld in het eerste lid, worden regels gesteld over experimenten, als bedoeld in het eerste lid, waarbij in elk geval wordt bepaald: a) welke afwijking of afwijkingen van deze wet zijn toegestaan, b) voor welke categorieën afnemers de afwijkingen gelden en de omvang van de groep afnemers waarvoor een afwijking geldt, c) de ten hoogste toegestane tijdsduur van die afwijking of afwijkingen, d) het aantal situaties waarin een afwijking is toegestaan en e) de wijze waarop wordt vastgesteld of een afwijking aan haar doel beantwoordt, en of de tijdsduur daarvan aanpassing behoeft. 4. Onze Minister zendt uiterlijk drie maanden na de beëindiging van een experiment een verslag over de doeltreffendheid en de effecten ervan, alsmede een standpunt inzake de voortzetting ervan anders dan als experiment, aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal 5. De voordracht voor een krachtens het eerste lid vast te stellen algemene maatregel van bestuur wordt niet eerder gedaan dan vier weken nadat het ontwerp aan beide kamers der Staten-Generaal is overgelegd. Kamerstukken II 2011/12, , Wijziging van de Crisis- en herstelwet en diverse andere wetten. De Wijzigingswet is grotendeels in werking getreden op 25 april 2013 (Stb. 2013,145). 6

7 Projecten nog in startfase Veel IPIN projecten zijn nog niet gerealiseerd, of verkeren in een opstartfase. Voor een diepgaande analyse van de juridische mogelijkheden en moeilijkheden is het noodzakelijk om te weten op welke wijze de projecten functioneren en is ruime ervaring met de experimenten nodig. Deze rapportage gaat zo goed mogelijk in op gesignaleerde knelpunten en op verwachte belemmeringen. 7

8 II. Vragen en knelpunten: analyse Dit onderdeel van de rapportage gaat dieper in op belemmeringen, die zijn aangedragen in de interviews en de workshop. De volgorde van behandeling is in overeenstemming met de problematiek, zoals deze in het verslag van de bijeenkomst van 22 mei is genoemd. 1. Opslag van energie Opslag van energie kan belangrijk zijn bij lokale voorzieningen. Door energie op te slaan kunnen overschotten, die op het ene moment ontstaan, op een ander moment gebruikt worden. De vraag werd gesteld wie energie mag opslaan en wat de regels zijn. 1.1 Wat zegt de wet over opslag van energie? In een lokale voorziening kan opslag plaatsvinden van elektriciteit en biogas. De Elektriciteitswet kent geen regels voor lokale opslag van elektriciteit. Dit betekent dat de opslag van elektriciteit volgens de Elektriciteitswet vrij is: iedereen mag opslaan als hij dat wenst. Dat geldt overigens niet voor netbeheerders. De wet belast hen met een limitatief aantal taken, daarnaast mogen geen ondernemingsactiviteiten verrichten waarmee zij in concurrentie met marktpartijen kunnen treden en zij mogen dus niet handelen in elektriciteit 8 en opslag gaat meestal gepaard met inkoop op het ene moment en verkoop op het andere moment. Ook bij distributienetten is het noodzakelijk dat vraag en aanbod op ieder moment aan elkaar gelijk zijn. Als er problemen dreigen op een distributienet, is de landelijk netbeheerder in beginsel verantwoordelijk om de balans te handhaven. Het systeem van programmaverantwoordelijkheid en de bevoegdheden met betrekking tot de markt voor onbalans stelt de landelijke netbeheerder hiertoe in staat. Als er meer geproduceerd wordt aan de distributienetten, kunnen de onevenwichtigheden en de problemen met betrekking tot balancering daar toenemen. Het op het laatste moment in evenwicht brengen van vraag en aanbod (bijvoorbeeld van zonne-energie) mogen beheerders van lokale netten waarschijnlijk niet verrichten (zie paragraaf 5). Veel partijen, die zijn aangesloten op het distributienet, zijn overigens niet zelf programmaverantwoordelijk: hun leverancier doet dat voor hen. In het verlengde hiervan is de vraag actueel of beheerders van distributienetten in het kader van hun taak als netbeheerder fysieke capaciteit voor opslag zouden kunnen bouwen, waarbij zij die capaciteit ter beschikking stellen aan derden. Dat wil zeggen dat zij bijvoorbeeld accu s bouwen in een wijk, maar dat derden die accu s zouden kunnen 8 Artt. 16 lid 1 en 17 lid 1 Elektriciteitswet. 8

9 gebruiken. Het is niet duidelijk of dat is toegestaan volgens de wet. Om de elektriciteit te gebruiken voor het uitvoeren van de taken van de netbeheerder zou deze voorts moeten kunnen stimuleren dat de partij, die de opslag verricht, op de juiste momenten de elektriciteit op het netwerk zet of daar vanaf haalt. Opslag biedt mogelijkheden om vraag en aanbod van elektriciteit in overeenstemming te brengen. Experimenten met opslag zijn belangrijk om te onderzoeken op welke wijze en onder welke voorwaarden in de toekomst opslag kan plaatsvinden. 9 De ruimte voor experimenten met opslag op het openbare netwerk is op dit moment zeer beperkt. De Gaswet bevat strikte voorschriften voor grootschalige opslag van aardgas (artikel 9a e.v.). 10 Deze voorschriften zijn niet van belang voor de IPIN-projecten, althans voor zover wij konden nagaan op basis van de gegevens die ons ter beschikking stonden. Biogas valt niet onder de Gaswet. Dit heeft te maken met de definitie van gas. Ruw biogas voldoet niet aan deze definitie. 11 Dit betekent dat de regels uit de Gaswet niet op de opslag 9 Netbeheer Nederland, discussiemodel kleinschalige energieopslag, Accenture, 22 februari 2013, 10 Art. 1 aanhef en onder f Gaswet: een gasopslaginstallatie is een LNG-installatie dat voor opslag wordt gebruikt, maar met uitzondering van het gedeelte dat wordt gebruikt voor gasproductie, en met uitzondering van installaties die uitsluitend ten dienste staan van de netbeheerder van het landelijk gastransportnet bij de uitvoering van zijn taken. Art. 1 aanhef en onder g Gaswet: een gasopslagbedrijf is een ieder die een gasopslaginstallatie beheert. Art. 9a Gaswet: 1. Degene aan wie een gasopslaginstallatie of een LNG-installatie toebehoort, wijst ten behoeve van de uitvoering van de taken, bedoeld in artikel 10, een beheerder van die installatie aan. 2. Met betrekking tot de aanwijzing van een beheerder als bedoeld in het eerste lid zijn van overeenkomstige toepassing: a. artikel 2, negende lid met dien verstande dat de periode van tien jaar wordt gerekend vanaf de dag waarop overeenkomstig artikel 4, eerste lid, de aanwijzing aan Onze Minister is gemeld, b. artikel 4, eerste lid, c. artikel 5, eerste lid, met dien verstande dat de beheerder geen naamloze of besloten vennootschap hoeft te zijn, en artikel 6, eerste tot en met derde lid, met dien verstande dat de beheerder geen naamloze of besloten vennootschap hoeft te zijn. Art. 9b Gaswet: 1. Een gasopslagbedrijf is onafhankelijk wat betreft de rechtsvorm, organisatie en besluitvorming van andere, niet met gastransport of gasopslag samenhangende activiteiten indien: a. een gasopslagbedrijf tevens producent of leverancier is of een producent of leverancier deel uitmaakt van de groep als bedoeld in artikel 24b van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek waarvan ook een gasopslagbedrijf deel uitmaakt en b. op een gasopslagbedrijf de verplichting, bedoeld in artikel 18g, eerste lid, van toepassing is. 2. Bij algemene maatregel van bestuur worden, ter implementatie van de richtlijn, nadere eisen gesteld aan de onafhankelijkheid van een gasopslagbedrijf. 11 Art. 1 aanhef en onder b Gaswet: gas is 1. aardgas dat bij een temperatuur van 15 Celsius en bij een druk van 1,01325 bar in gasvormige toestand verkeert en in hoofdzaak bestaat uit methaan of een andere stof die vanwege haar eigenschappen aan methaan gelijkwaardig is en 2. stof die: - is opgewekt in een productie-installatie die uitsluitend gebruik maakt van hernieuwbare 9

10 en netwerken voor distributie van biogas van toepassing zijn. Dit is wel het geval zodra biogas is opgewerkt naar groen gas om geïnjecteerd te kunnen worden op het openbare gasnetwerk, dat wil zeggen biogas met de kwaliteit van aardgas. 12 Dit is mogelijk van belang, bijvoorbeeld voor de eventuele te realiseren energieopslag in het kader van het project INZET (Zeewolde). Bij opslag kan wetgeving voor de leefomgeving van toepassing zijn, zoals regels voor milieu en ruimtelijke ordening. Het gemeentebestuur en in bijzondere gevallen ook het provinciebestuur zijn bijvoorbeeld bevoegd om ondergrond planologisch te bestemmen (in bestemmings- en inpassingsplannen). 13 Met de inwerkingtreding per 1 juli 2008 van de Wet ruimtelijke ordening bestaat er een uitdrukkelijke wettelijke basis voor het ondergronds bestemmen. In de meeste gemeenten is dit overigens nog niet gebeurd. Over opslag van warmte en koude in de grond zijn geen vragen gesteld. 2. Codes voor gelijkspanning 2.1 Hoe ga je om met nieuwe codes voor met name gelijkspanning? In het project DC=DeCent wordt geëxperimenteerd met gelijkstroom. Zolang dat binnen één installatie, achter de aansluiting is, is dit toegelaten. Knelpunten kunnen ontstaan indien verschillende installaties met elkaar verbonden moeten worden via een lijn. In beginsel gaat het dan om een netwerk, dat beheerd moet worden door een netbeheerder. Het systeem in Nederland gaat echter uit van wisselstroom en er is geen ruimte voor uitzonderingen daarop. De NetCode laat geen uitzonderingen toe. Gelijkspanning voor een netwerk is niet mogelijk. 14 De NetCode maakt deel uit van een pakket van door de ACM vastgestelde Technische Codes. De Codes bevatten algemeen verbindende voorschriften voor netbeheer en zijn op basis van de Elektriciteitswet en Gaswet vastgesteld. Deze zijn bindend voor netbeheerders en aangeslotenen. energiebronnen of - is opgewekt in een hybride productie-installatie die gebruik maakt van zowel hernieuwbare als fossiele energiebronnen en - bij een temperatuur van 15 Celsius en bij een druk van 1,01325 bar in gasvormige toestand verkeert en in hoofdzaak bestaat uit methaan of een andere stof die vanwege haar eigenschappen aan methaan gelijkwaardig is voor zover het mogelijk en veilig is deze stof overeenkomstig hoofdstuk 2 te transporteren. 12 Kamerstukken II 2010/ , nr. 3 (MvT). 13 Art. 1.1 lid 2 aanhef en onder a en art. 3.1 Wro. Zie voor het inpassingsplan art Wro. 14 Art NetCode. 10

11 Dit is anders als de voorziening aangemerkt kan worden als gesloten distributiesysteem of een directe lijn (zie paragraaf 5, die gaat over flexibel netbeheer). Huishoudens mogen daar in Nederland overigens (in principe) niet op aangesloten zijn. 3. Levering 3.1 Algemeen Het begrip levering is belangrijk. In proeftuinen willen deelnemers vaak al dan niet gezamenlijk elektriciteit opwekken en die elektriciteit vervolgens zelf gebruiken of aan elkaar doorleveren. In de meeste gevallen is dat echter niet mogelijk omdat een leveringsvergunning noodzakelijk is voor het leveren van elektriciteit aan kleinverbruikers. De voorwaarden, waaraan voldaan moet worden om een vergunning te krijgen zijn zwaar, voor veel proeftuinen is het onhaalbaar. Om die reden vallen zij dan terug op een leverancier, die wel een vergunning heeft. Dit zal in paragrafen 3.2 en 3.4 nader worden uitgelegd. 3.2 Wat is levering en wanneer lever je? Wat zijn de gevolgen? Een leveringsvergunning is vereist bij levering aan kleinverbruikers. 15 Dat geldt voor elektriciteit, gas en ook voor warmte op het moment dat de nieuwe Warmtewet van kracht wordt. In lokale voorzieningen gaat het vrijwel steeds om kleinverbruikers, het aantal grootverbruikers in Nederland is relatief klein. 16 Kleinverbruikers zijn niet alleen huishoudens, maar ook veelal (exploitanten van) middenen kleinbedrijf en kantoren. 15 Art. 95a Elektriciteitswet (zie ook art. 43 Gaswet). 1. Het is verboden zonder vergunning elektriciteit te leveren aan afnemers die beschikken over een aansluiting op een net met een totale maximale doorlaatwaarde van ten hoogste 3*80 A. 2. Het verbod geldt niet ten aanzien van het leveren van elektriciteit: a. indien de elektriciteit is opgewekt met een installatie die voor rekening en risico van de afnemer, alleen of, voor een evenredig deel, tezamen met andere afnemers, in werking wordt gehouden en de afnemer de geleverde elektriciteit verbruikt; b. door een buiten Nederland gevestigde leverancier van elektriciteit aan ten hoogste 500 afnemers, bedoeld in het eerste lid, die wonen in gebieden aan de Nederlandse landsgrens; c. indien de afnemer aan dezelfde rechtspersoon toebehoort als de producent die de elektriciteit heeft opgewekt dan wel een dochtermaatschappij daarvan in de zin van artikel 24a van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en de afnemer de geleverde elektriciteit verbruikt, of d. indien de elektriciteit anders dan bedrijfsmatig wordt geleverd overeenkomstig bij ministeriële regeling te stellen regels; e. indien de elektriciteit wordt geleverd in het kader van een overeenkomst als bedoeld in artikel 95n. 16 Een kleinverbruiker is die afnemer die beschikt over een aansluiting op een net met een totale maximale doorlaatwaarde van ten hoogste 3*80 A (art. 95a lid 1 Elektriciteitswet) en die beschikt over een aansluiting op een net met een totale maximale capaciteit van ten hoogste 40 m 3 (n) per uur (art. 43 lid 1 Gaswet). 11

12 Slechts in een beperkt aantal in de wet opgesomde gevallen is voor levering aan kleinverbruikers geen leveringsvergunning vereist. 17 Geen leveringsvergunning is bijvoorbeeld nodig ingeval elektriciteit is opgewekt met een installatie die voor eigen rekening en risico door de afnemer wordt geëxploiteerd. 18 Ingeval een energiecoöperatie, aan haar leden levert is niet voldaan aan de eisen voor toepassing van deze uitzondering, omdat de coöperatie een afzonderlijke rechtspersoon is, die de risico s draagt. Deze liggen dus niet bij de afnemers zelf. Daarom is op dit moment (nog) wel een leveringsvergunning vereist ingeval van een (bewoners-)energiecoöperatie die elektriciteit, gas (en straks: of warmte) aan haar leden verstrekt. Als het gaat om een kleine coöperatie, namelijk als het aantal leden minder is dan vijftien en de leverancier aan niet meer dan vijftien kleinverbruikers in totaal niet meer dan 0,25GWH per jaar levert, dan is een leveringsvergunning niet noodzakelijk. 19 Om in aanmerking te komen voor een leveringsvergunning gelden diverse eisen, die organisatorisch, financieel en technisch van aard zijn. 20 De Minister van Economische Zaken is belast met de vergunningverlening. In de praktijk beslist de ACM (directie Energie) namens (in mandaat) de minister op vergunningaanvragen en over een eventuele intrekking van de vergunning. Wie de beschikking heeft over een leveringsvergunning is vervolgens verplicht om landelijk te leveren aan elke kleinverbruiker die daarom verzoekt, dit op basis van gelijkheid en tegen redelijke prijzen 21 en is vanaf 1 augustus 2013 tevens verplicht de door zijn kleinverbruikers aan netbeheerders verschuldigde periodieke nettarieven te innen (leveranciersmodel). 22 De Minister heeft echter in zijn toelichting op de hiervoor genoemde experimenteerregeling aangekondigd dat bij de AMvB tot uitvoering van de experimenteerregeling van de eis tot landelijke levering kan worden afgeweken. 23 Of dit 17 Regeling niet-bedrijfsmatige levering aan kleinverbruikers Elektriciteitswet 1998: Overeenkomstig artikel 95a, tweede lid, onderdeel d, van de wet wordt elektriciteit anders dan bedrijfsmatig geleverd indien: a. de leverancier niet het recht van gebruik heeft van een net, dan wel de leverancier op grond van artikel 15, eerste of tweede lid, van de wet vrijgesteld onderscheidenlijk ontheven is van de plicht een netbeheerder aan te wijzen; b. de levering van elektriciteit in het geheel van de onderneming van de leverancier van ondergeschikte betekenis is, dan wel de levering van elektriciteit een onlosmakelijk onderdeel vormt van de handelingen, anders dan het leveren van elektriciteit, die de onderneming van de leverancier verricht, en c. de leverancier reeds op 29 juli 1998 elektriciteit leverde aan beschermde afnemers, dan wel de leverancier aan niet meer dan vijftien kleinverbruikers in totaal niet meer dan 0,25GWh per jaar levert. 18 Art. 95a lid 2 sub a Elektriciteitswet. 19 Art. 95a lid 2 aanhef en onder c Elektriciteitswet. 20 Art. 95d Elektriciteitswet en art. 45 Gaswet. 21 Art. 94c Electriciteitswet en art. 44 lid 1 Gaswet. 22 Art.95cb Elektriciteitswet (nieuw) en art. 44 lid 1 Gaswet (nieuw). 23 Kamerstukken II, vergaderjaar 2011/12, , C (MvA), p. 7 en 8. 12

13 uiteindelijk gebeurt moeten we afwachten. Daarnaast moet de leverancier die levert aan kleinverbruikers aan diverse (andere) wettelijke voorschriften voldoen die beogen consumenten te beschermen. 24 De ACM houdt toezicht op naleving van deze eisen. In de praktijk worden deze verplichtingen voor energie-coöperaties die produceren voor hun leden als (onevenredig) belastend ervaren. 3.3 Variabele leveringsprijzen Soms wordt de vraag gesteld of dynamische prijzen (de wet spreekt van tarieven 25, wij noemen het hier prijzen) voor levering mogelijk zijn. In dat geval kunnen de prijzen voor kleinverbruikers variëren, bijvoorbeeld al naar gelang de schaarste of overschot van elektriciteit op de markt. Het bevordert de inpassing van intermitterende duurzame energiebronnen zoals wind en zon. Volgens artikel 95b lid 2 moet de leverancier ACM vooraf informeren over de prijzen en andere voorwaarden. Variabele prijzen voor de levering van elektriciteit lijken mogelijk, binnen dit artikel. De vergunninghouder kan toestemming vragen voor de prijsschema s, die hij hanteert om de tarieven te bepalen. 3.4 De white labels en de gevolgen Omdat lokale initiatieven niet aan de eisen voor een leveringsvergunning kunnen voldoen, sluiten zij in de praktijk vaak een contract af met een andere leverancier die wel een vergunning heeft. Tot voor kort konden zij dan onder eigen naam aan de afnemers leveren, terwijl zij gebruik maakten van de vergunning en de back-office van de leverancier, een zogenaamde white label constructie. Vanwege het faillissement van Orro Energy 26 en Trianel 27 is aan deze mogelijkheid een einde gekomen, ook met betrekking tot de reeds bestaande praktijk. Op 9 januari 2013 heeft de NMA (per 1 april 2013 opgegaan in de ACM) bedrijven en organisaties (zoals energiecoöperaties) met de betrokken white labels tot 1 april 2013 de tijd gegeven om een eigen leveringsvergunning te verkrijgen. 28 Een alternatieve mogelijkheid is dat de energiecoöperatie zonder leveringsvergunning uitdrukkelijk het energiebedrijf waarvan het ten behoeve van zijn leden/kleinverbruikers afneemt, als leverancier vermeldt. Dit gaat ten koste van de eigen branding, de coöperatie draagt de klanten als het ware over aan een concurrent. 24 Art. 95m Elektriciteitswet e.v. en art. 52b Gaswet e.v. 25 Wij hanteren het onderscheid tussen een leveringsprijs die in de markt tot stand komt en nettarieven die uiteindelijk door de ACM worden goedgekeurd of vastgesteld, dus bij overheidsbesluit tot stand komen. 26 De leveringsvergunningen (voor elektriciteit en gas) van Orro Energy zijn ingetrokken bij het besluit van de NMa namens de Minister d.d. 19 december 2012 nrs /6 en /7. 27 De leveringsvergunningen (voor elektriciteit en gas) van Triandel zijn ingetrokken bij het besluit van de NMa namens de Minister d.d. 14 januari 2013 nrs _1/ en _2/

14 3.5 Als je energiediensten levert heb je dan een vergunning nodig? Met de opkomst van diverse lokale energievoorzieningen kan discussie ontstaan of sprake is van levering óf van een andere energiedienst. Het kan van belang zijn om dit vast te stellen voor toepassing van energiewetgeving, vooral om na te gaan of een leveringsvergunning vereist is; voorts in verband met het eventueel sluiten van meerjarige dienstverleningscontracten. In het project Evander is het bijvoorbeeld de bedoeling dat de energie-coöperatie mobiliteitsdiensten aan haar leden verschaft. Een onderdeel van deze mobiliteitsdienst is het opladen van de elektrische deel auto op het eigen interne netwerk. Een vergunning is alleen noodzakelijk als het gaat om het leveren aan een kleinverbruiker, dus aan iemand die beschikt over een aansluiting op het net. Bij veel energiediensten is er geen sprake van levering in de zin van de wet. Als het gaat om het ter beschikking stellen van elektriciteit aan iemand zonder dat er een aparte aansluiting is dus bijvoorbeeld via een stopcontact achter de aansluiting van de aanbieder van de dienst, zoals een mobiliteitsdienst of kantoordienst - dan is geen vergunning noodzakelijk. Maar zodra het gaat om levering voor de meter, dus via een andere aansluiting, dan is wel een vergunning nodig. 3.6 Vrije keuze van leverancier Voor het opstellen van een sluitende business case voor een lokale duurzame energievoorziening kan het van belang zijn dat de leverancier 29 (veelal de coöperatie) van voldoende afnemers verzekerd is. De deelnemers moeten zich dan voor langere tijd aan elkaar verbinden, bijvoorbeeld door gezamenlijk te investeren, op te wekken en dan ook af te nemen. Men dient er in dit verband rekening mee te houden dat kleinverbruikers te allen tijde gerechtigd zijn van energieleverancier te veranderen. Zij kunnen hun leveringsovereenkomst opzeggen, ook een tijdelijke, met inachtneming van een beperkte opzegtermijn en tegen een redelijke vergoeding 30 (recht van vrije leverancierskeuze). Denkbaar is dat er privaatrechtelijke constructies zijn waarmee kleinverbruikers zich voor langere tijd verbinden met het project. De vraag is in hoeverre dergelijke afspraken zich verdragen met het wettelijk recht van leverancierskeuze en dus om van leverancier te wisselen. 29 De Elektriciteitwet en Gaswet geven geen omschrijving van levering, maar definiëren wel wie leverancier is. Art. 1 aanhef en onder ah Gaswet: een leverancier is een organisatorische eenheid die zich bezig houdt met het leveren van gas. 30 Art. 95m leden 7 en 8 Elektriciteitswet en art. 52b leden 7 en 8 Gaswet. 14

15 4. Energiebelasting; salderen 4.1 Algemeen Over het verbruik van elektriciteit wordt energiebelasting en BTW geheven. De kosten van deze belastingen maken een relatief groot deel uit van de elektriciteitsrekening van verbruikers. Kleinverbruikers die zelf produceren hoeven soms geen energiebelasting en BTW te betalen. Dit hangt onder meer af van de vraag achter welke aansluiting de productie plaatsvindt. Voor veel IPIN-projecten geldt op dit moment nog dat alleen een sluitende business-case valt te realiseren als geen belasting wordt betaald voor lokale opwekking van zonneenergie. Dit wordt hieronder besproken. 4.2 Hoe ga je om met energiebelasting en teruggave van energiebelasting? Voor elektriciteit die kleinverbruikers zelf achter de eigen aansluiting elektriciteit produceren en meteen gebruiken, hoeven zij geen belastingen - energiebelasting en BTW - te betalen 31. Deze elektriciteit wordt niet ingevoed op het netwerk en er is ook geen sprake van een transactie in het kader van een onderneming. Vaak hebben producerende kleinverbruikers op het ene moment elektriciteit over en voeden zij deze in op het netwerk. Deze elektriciteit mogen zij verrekenen met elektriciteit die zij op een ander moment verbruiken. Dat is het zogenaamde salderen. Het recht op salderen geldt tegenover de leverancier en heeft bovendien gevolgen voor de belastingen. Het werkt als volgt: de ingevoede elektriciteit wordt meteen bij het opnemen van de meter afgetrokken van het verbruik. De leverancier (zie artikel 31c Elektriciteitswet) is verplicht om ten behoeve van de jaarlijkse afrekening met de leverancier de hoeveelheid afgenomen elektriciteit te verminderen met de hoeveelheid ingevoede elektriciteit, indien de hoeveelheid ingevoede elektriciteit minder bedraagt dan 5000 kwh. 32 Ingeval van salderen, staat alleen het saldo op de rekening. 33 Er wordt dus gehandeld alsof de kleinverbruiker alle zelfgeproduceerde elektriciteit zelf heeft gebruikt. Hierdoor betaalt de verbruiker ook minder energiebelasting: hij betaalt geen belasting over de elektriciteit die hij op het ene moment invoedde en later weer gebruikte. Als er meer dan 5000 kwh wordt ingevoed, staat het de leverancier vrij om te salderen. Sommige leveranciers doen dat ook. Als de leverancier niet saldeert bij een invoeding van 31 Art. 50 lid 5 Wet Belastingen op milieugrondslag. 32 Art. 31c Elektriciteitswet. 33 Art. 50 leden 1 en 5 Wet belastingen op milieugrondslag. 15

16 meer dan 5000 kwh, dan blijft hij overigens verplicht dit meerdere op verzoek van de prosument/afnemer af te nemen en daarvoor een redelijke vergoeding te betalen. 34 Deze prijs kan lager zijn dan welke de verbruiker voor de elektriciteit betaalt, die hij afneemt van zijn leverancier. Een voordeel van salderen voor de kleinverbruiker is dat er geen energie- en omzetbelasting wordt betaald over de gesaldeerde energie, de energiebelasting wordt immers berekend over de afgenomen elektriciteit minus de ingevoede elektriciteit: de totale opwek in een jaar wordt afgetrokken van de totale afname. Energiebelasting wordt betaald over het verschil. Daarnaast is de prijs voor de ingevoede elektriciteit dezelfde als de prijs voor de afgenomen elektriciteit. 4.3 Beperkingen De eis bij saldering dat opwek en verbruik achter dezelfde meter moeten plaatsvinden, wordt in de praktijk door betrokkenen bij smart grid projecten veelal als een ongerechtvaardigde beperking en belemmering ervaren. Als kleinverbruikers zelf zonnecellen financieren en elders aanbrengen mogen zij niet salderen. Dit betekent dat zij in ieder geval energiebelasting en BTW moeten betalen als zij de elektriciteit die zij zelf opwekten met eigen installaties willen gebruiken. Dat geldt ook voor eigenaren van appartementen die zonnepanelen aanbrengen op het dak van het appartementengebouw, welk dak meestal in eigendom is van de Vereniging van Eigenaren (VvE). De zonnepanelen moeten dan verbonden worden met de aansluiting van de VvE, de eigenaren zijn niet gerechtigd om een lijn te leggen tussen de panelen en hun eigen woning, omdat het meestal gaat om verschillende percelen conform de Wet waardering onroerende zaken. Voorts wensen gebruikers soms zonnepanelen te leggen bij een boer of op een school, en ook dan mogen zij niet salderen omdat de productie achter een andere aansluiting plaatsvindt. In het regeerakkoord is om aan deze bezwaren tegemoet te komen opgenomen dat voor levering van een energie-coöperatie van decentraal opgewekte energie aan haar leden/kleinverbruikers een verlaagd energiebelasting tarief wordt opgenomen, mits aan nog diverse andere eisen is voldaan. 35 In het begin juli 2013 gesloten SER-akkoord op hoofdlijnen is afgesproken dat deze belasting wordt aangepast. We moeten afwachten welke uitwerking deze afspraak krijgt. 34 Art. 95c leden 2 en 3 Elektriciteitswet. 35 Bruggen slaan. Regeerakkoord VVD PvdA, 29 oktober 2012, p

17 Voor grootverbruikers is er geen gelijksoortige salderingsregeling in de wet opgenomen. Voor grootverbruikers is dat ook minder noodzakelijk, onder meer omdat zij minder energiebelasting betalen. Recente jurisprudentie van het Hof van Justitie van de EU is aanleiding voor de vraag of (toch) in beginsel BTW verschuldigd is over het overschot van zelfopgewekte elektriciteit die de prosument - ook bij toepassing van de salderingsregeling - aan zijn leverancier levert. Tot nu toe werd veelal aangenomen dat daarover geen BTW verschuldigd is. 36 Op grond van een eerste lezing van deze jurisprudentie lijkt het erop dat wel BTW verschuldigd zou kunnen zijn. Op 20 juni jl. heeft het Europese Hof van Justitie naar aanleiding van vragen van een Oostenrijkse rechtbank beslist dat het leveren van zonne-energie aan de leverancier als een economische activiteit aangemerkt kan worden. 37 Dit houdt in beginsel in dat over deze activiteit BTW in rekening moet worden gebracht. Het voordeel is echter dat de BTW betaald bij de aanschaf van de zonnepanelen teruggevraagd kan worden. Maar de daarin aan de orde Oostenrijkse casus is niet gelijk aan de salderingsgevallen in Nederland. En vervolgens kunnen bovendien ook weer uitzonderingen gelden. Omdat het op dit moment lastig is om al definitief conclusies te trekken over toepasbaarheid van deze uitspraak op de situatie in Nederland, volstaan we hier met een paar opmerkingen. Stel dat inderdaad ingeval van teruglevering door de prosument in beginsel wel BTW verschuldigd zou zijn, wat nog onduidelijk is. De uitspraak zou in zoverre ongunstig kunnen zijn voor de kleinverbruiker, omdat deze administratieve handelingen moet verrichten. Dit legt een extra last op prosumenten. Mocht dit toch het geval zijn, kunnen zij vervolgens wel voor belastingvermindering of algehele uitzondering in aanmerking komen. In Nederland is immers voorzien in een speciale regeling voor kleine ondernemers (Kleine ondernemersregeling). Indien een kleine ondernemer tot 1.883,00 per jaar aan BTW in rekening brengt, komt de ondernemer in aanmerking voor belastingvermindering. Voor een bedrag lager dan 1.345,00 per jaar mag de ondernemer ontheffing voor administratieve lasten aanvragen waarna hij geen BTW-aangifte hoeft te doen en derhalve geen BTW hoeft af te dragen. Indien de in rekening gebrachte BTW tussen 1.345,00 en 1.883,00 uitkomt, wordt een korting berekend over het bedrag. Om dit te verduidelijken een rekensom: de BTW die over zonne-energie in rekening dient te worden gebracht bedraagt 6%. Om 1.200,00 aan BTW te moeten afdragen, dient een jaaromzet van ,- gemaakt te worden. 36 Rb Arnhem, EK, 2 februari 2006, s nr. AWB 05/2766 (Smit), Vakstudienieuws 2007/32.25: Dit brengt naar het oordeel van de rechtbank mee dat de activiteiten van eiser niet kunnen worden geacht te worden verricht in het economische verkeer en dus geen economische activiteiten zijn. Eiser is daarom niet aan te merken als ondernemer in de zin van artikel 7, eerste lid, Wet OB, uitgelegd in het licht van artikel 4, eerste lid, Zesde Richtlijn. De annotator merkt op dat mogelijk wel BTW verschuldigd zou zijn als de verbruikers tegen een vergoeding levert aan zijn buurman. 37 Arrest van het Europese Hof van Justitie, 20 juni 2013, C-219/12. 17

18 Een zonnepaneel van een vierkante meter levert per jaar ongeveer 80 kwh aan elektriciteit op. 38 De prijs voor een kwh elektriciteit is 0,07. Om nu te bepalen hoeveel kwh elektriciteit verkocht moet worden berekenen we ,- / 0.07 = kwh. Om uit te rekenen hoeveel zonnepanelen daarvoor nodig zijn om dit jaar zoveel kwh op te brengen berekenen we /80 = 3571 zonnepanelen. Een particulier moet dus 3571 zonnepanelen hebben om 1.200,- aan BTW af te dragen. Particulieren hoeven zich dan ook niet druk te maken dat zij niet onder de kleine ondernemingsregeling vallen. Zij kunnen met één aanvraag ontheffing krijgen van de administratieve last én de afdracht Netbeheer op maat 5.1 Inleiding Met betrekking tot een aantal projecten bestaat behoefte aan andere vormen van netbeheer, waarbij andere tarieven, diensten en (technische) afspraken kunnen worden toegepast. We spreken in dit geval ook wel over netbeheer op maat of flexibel netbeheer. 5.2 Balanceren op lokaal niveau Onder balanceren wordt hier verstaan de zorg dat er geen storingen plaatsvinden op het netwerk, doordat vraag en aanbod niet met elkaar in evenwicht zijn of door gebrek aan transportcapaciteit. Het zijn uiteraard de marktpartijen die op ieder moment bepalen hoeveel elektriciteit zij innemen of invoeden. Om het balanceren goed te laten verlopen, moeten netbeheerders samenwerken met marktpartijen. Het systeem van programmaverantwoordelijkheid is hierbij belangrijk. De Elektriciteitswet definieert het handhaven van de energiebalans op alle netten als systeemdienst. 40 Afstemming van vraag en aanbod van elektriciteit kan op verschillende momenten plaatvinden, namelijk op langere termijn van tevoren door planning en inschatting van productie en vraag, vlak voor het moment van de uitwisseling (near real time) en daarnaast Zie voor een uitleg van de oude situatie: S.C.A. Nierop, Het zonnepaneel belicht de ontwikkeling van een juridisch kader, Nederlands Tijdschrift voor Energierecht, 2012 (4) en S. Akerboom, G. Buist, A. Huygen, A. Ottow, S. Pront-van Bommel (red.), Smart grids pilots. Handvatten voor toepassing van wet- en regelgeving, september 2011, Amsterdam, Utrecht en Delft. 40 Art. 1 onder p van de Elektriciteitswet 1998 definieert systeemdiensten als: de diensten die de netbeheerder van het landelijk hoogspanningsnet uitvoert om het transport van elektriciteit over alle netten op een veilige en doelmatige wijze te waarborgen, om grootschalige onderbrekingen van het transport van elektriciteit op te lossen en om de energiebalans op alle netten te handhaven of te herstellen. 18

19 op het moment zelf, real time. Afstemming van tevoren kan ons inziens juridisch door markpartijen zelf plaatsvinden (1 e te onderscheiden situatie). Wetgeving lijkt daaraan niet in de weg te staan. Als het gaat om afstemming kort van tevoren, near real time, wordt ook wel gedacht aan een faciliterende rol voor regionale netbeheerders (2 e situatie). De vraag is echter of dit zich verdraagt met de huidige wettelijke regeling die aan netbeheerders een limitatief aantal taken toekent en daarnaast het verrichten van diensten waarmee in concurrentie wordt getreden verbiedt (artikelen 16 lid 1 en 17 lid 1 Elektriciteitswet). Afstemming op het moment zelf, dus real time (het moment waarop storing dreigt), lijkt daarentegen een specifieke netbeheertaak (3 e situatie). Hierbij gaat het onder meer om de inzet van regel, reserve- en noodvermogen. Verondersteld wordt dat uit artikel 16 lid 2 van de Elektriciteitswet volgt dat de landelijk netbeheerder TenneT de exclusieve bevoegdheid heeft om deze systeemdienst uit te voeren en dat beheerders van distributienetten dat niet mogen doen. Lokale afstemming van vraag en aanbod door lokale netbeheerders real time zou dan niet mogelijk zijn. Op lokaal niveau wordt steeds meer elektriciteit geproduceerd, bijvoorbeeld met zon of met wind. Als alle zonnepanelen tegelijk produceren, is het mogelijk dat er op sommige momenten een tekort komt aan transportcapaciteit. Omgekeerd kan de vraag zeer hoog worden als de elektriciteitsprijzen laag zijn vanwege overschotten aan bijvoorbeeld windenergie of zonne-energie elders in het systeem. Netbeheerders kunnen uiteraard de netwerken steeds uitbreiden, zodat altijd voldaan kan worden aan de volledige vraag naar transportcapaciteit. De kosten daarvan kunnen echter hoger zijn dan de baten, als de extra transportcapaciteit maar een of twee keer per jaar wordt gebruikt. Dat is niet doelmatig. Er kunnen kosten worden bespaard als vraag en aanbod beter op elkaar worden afgestemd, zodat minder transportcapaciteit nodig is. Dit vraagt echter om een relatie tussen netbeheerders en vragers en aanbieders. Zo is het mogelijk om de diensten van de netbeheerder en het in evenwicht brengen van vraag en aanbod als het ware te integreren: via ICT worden vraag, aanbod en de capaciteit van het netwerk automatisch met elkaar real time in evenwicht gebracht. Een dergelijke integratie bevordert een efficiënte inpassing van duurzame bronnen. Er zijn in Nederland projecten, die op deze wijze werken, zoals Couperus. De vraag kan gesteld worden in hoeverre deze integratie wettelijk is toegestaan, nu er actief en real time wordt gebalanceerd op het distributienetwerk. Regionale netbeheerders zouden eventueel het afstemmen van vraag en aanbod kunnen stimuleren door uiteenlopende transporttarieven te hanteren, afhankelijk van de beschikbaarheid van lokaal aanbod van duurzame energie of een lokale (dreigende) piekvraag. Dit wordt hieronder uitgebreid besproken. Het capaciteitstarief, dat geldt voor kleinverbruikers, laat die ruimte in ieder geval niet. Overigens zou wellicht ontheffing aan de ACM kunnen worden gevraagd van de bestaande tariefstructuren en voorwaarden, dit om een doelmatig handelen van afnemers te bevorderen (artikel 37a Elektriciteitswet). Ons zijn 19

20 geen toepassingen bekend in relatie tot smart grids. Volgens de wettekst zouden deze mogelijk zijn. 41 Flexibiliteit is voor de inpassing van duurzame energie belangrijk. Het betekent bijvoorbeeld dat de vraag het lokale aanbod van duurzame energie zoveel mogelijk volgt; de vraag wordt afgestemd op de lokale productie van zonne- en windenergie. 5.2 Efficiënt netbeheer en het terugdringen van transporten Een afweging tussen de kosten van uitbreiding van de netwerken en de baten van de extra transporten, die via deze uitbreiding kunnen geschieden, bevordert de efficiëntie. Het is niet zinvol om een netwerk aan te leggen of uit te breiden, als hiervan maar enkele keren per jaar gebruik wordt gemaakt. Artikel 16 lid 1 onder c Elektriciteitswet schrijft ook voor dat netbeheerders maatregelen omtrent lokale productie, vraagsturing en duurzame elektriciteit in overweging moet nemen waardoor de noodzaak van vervanging of vergroting van de productiecapaciteit ondervangen wordt. Maar tegelijkertijd is het uitgangspunt van de wet- en regelgeving dat netbeheerders altijd voldoende transportcapaciteit hebben om te voldoen aan de volledige vraag. Het (structureel) beperken van de transporten om overbelasting van het netwerk tegen te gaan kan worden gezien als een weigering om te transporteren. Dit kan strijd opleveren met artikel 24 van de Elektriciteitswet dat netbeheerders verplichting oplegt om transporten uit te voeren voor ieder die dat verzoekt. Weigeringen om een transport uit te voeren dienen (iedere keer) met redenen omkleed te zijn. Daarbij dient de netbeheerder desgevraagd informatie te verschaffen over de maatregelen die nodig zijn om het net te versterken, zodat de transportcapaciteit voldoende is. Maar als de uitbreiding inefficiënt is, is het juist de bedoeling om bepaalde transporten in de toekomst te weigeren wegens gebrek aan capaciteit. 5.3 Variabele tarieven voor transport Variabele/dynamische transporttarieven kunnen ondersteunen bij de wens om netwerken efficiënt te gebruiken en afnemers en producenten te prikkelen om rekening te houden met de bezetting op het netwerk. Van belang is in dit verband de wettelijke geregelde tariefcomponenten te onderscheiden. Er is een tarief(deel) dat betrekking heeft op de aansluiting, dat ziet op het transport (voor kleinverbruikers gefixeerd) en voorts dat ziet op systeemdiensten die ertoe dienen om de balans op het net te handhaven. Over alle 41 Deze bepaling stamt uit een tijd waarin smart grids nog niet aan de orde waren. Het is daarvoor dus oorspronkelijk niet bedoeld. Rekening houdend met de veranderingen in de sector en volgens een doelgerichte interpretatie zou ontheffing ook met betrekking tot smart grids mogelijk zijn, mits het om individuele bijzondere gevallen gaat. Kamerstukken II 2002/ nr. 23, Amendement van het Lid Kortenhorst, 2 december

21 aansluitingen op de lokale distributienetten is bijvoorbeeld een tarief verschuldigd voor de systeemdiensten die de landelijk netbeheerder TenneT verricht. Variatie in nettarieven (maatwerk) kan in IPIN-(en andere) projecten een stimulans zijn om lokaal vraag en aanbod op elkaar in evenwicht te brengen en om efficiënt met beschikbare transportcapaciteit om te gaan. Tarieven worden daarbij afhankelijk gesteld van het moment of van de plaats waarop energie wordt afgenomen of ingevoed of van de netwerken, die gebruikt worden om het transport te laten plaatsvinden. Tarieven stijgen dan bijvoorbeeld bij een tekort aan transportcapaciteit en dalen bij voldoende capaciteit. Zo weerspiegelen de transporttarieven beter de marginale kosten van het transport. In de literatuur worden dynamische transporttarieven dan ook als efficiënt gezien. Slimme meters maken de uitvoering daarvan mogelijk. In de wet- en regelgeving is er echter een omgekeerde trend waar te nemen. Transporttarieven worden steeds meer vast, en onafhankelijk van omvang en tijdstip van verbruik. Voorheen betaalden kleinverbruikers nog tarieven die waren opgebouwd uit een vastrecht dat afhing van de omvang van de aansluiting(kw) en het daadwerkelijk gebruik (kwh). Ook systeemdiensten werden verrekend met daadwerkelijk verbruik als uitgangspunt. Met de invoering van het leveranciersmodel betalen consumenten nu een tarief dat alleen bestaat uit een vastrecht, dat correspondeert met de omvang van de aansluiting(kw). Variabele transporttarieven zijn niet mogelijk. Bovendien zijn er nu plannen om het transporttarief overal in Nederland precies gelijk te maken voor consumenten, onafhankelijk van de regio waar zij wonen. Blijkbaar wordt het onrechtvaardig geacht als consumenten in verschillende regio s verschillende prijzen betalen voor transport, die afhankelijk zijn van de daadwerkelijke kosten. 42 Europese wetgeving biedt overigens ruimte om variabele tarieven in te voeren, mits deze aan eisen van non-discriminatie, transparantie en objectiviteit voldoen. Wellicht dat voor pilots op basis van het hiervoor in paragraaf 5.1 genoemde artikel 37a Elektriciteitswet een ontheffing van het ACM voor toepassen van tarifering op maat mogelijk is. 5.4 Variabele tarieven voor transport discriminerend? De vraag is gesteld of variabele tarieven voor het gebruik van de netwerken indruisen tegen het verbod op discriminatie. Ons inziens is dat niet het geval. Als er op grond van objectieve 42 Kamerstukken II, vergaderjaar , , nr. 3, (MvT) p. 8: Voorgesteld wordt om artikel 29 van de Elektriciteitswet 1998 zodanig te wijzigen dat ook in de situatie waarin er geen sprake is van een producententarief de netbeheerders de kosten voor het transport van elektriciteit kunnen terugverdienen via de tarieven. Dit wordt geregeld door het eerste lid te wijzigen zodat duidelijk is dat er sprake is van één transportdienst met een tarief dat betrekking heeft op zowel de ontvangst als het invoeden van elektriciteit, ongeacht de plaats van ontvangst of invoeding van elektriciteit en ongeacht de plaats van de aansluiting waar de elektriciteit op het net is ontvangen of ingevoed. 21