NVMO Congres Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs 13 en 14 november 2008 Egmond aan Zee

Transcriptie

1 Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs 13 en 14 november 2008 Egmond aan Zee 1

2 Wetenschappelijk comité NVMO Congres 2008 Dr. Sanneke Bolhuis, Universitair Medisch Centrum St Radboud Prof.dr. Olle ten Cate, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. Janke Cohen-Schotanus, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof.dr. Anselme Derese, Universiteit Gent Prof.dr. Herman van Rossum, Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam Prof.dr. Lambert Schuwirth, Universiteit Maastricht Prof.dr. Cees van der Vleuten, Universiteit Maastricht Commissie NVMO Congres 2008 Dr. Benno Bonke, Erasmus Medisch Centrum Rotterdam Drs. Anita Jacobs, Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam Dr. Eugène Custers, Universitair Medisch Centrum Utrecht Drs. Griet Peeraer, Universiteit Antwerpen Prof.dr. J.H. Bolk, Leids Universitair Medisch Centrum Mw. Marijke Sterman-Vleeschdraager, NVMO Sponsoren Bohn Stafleu van Loghum CBOG Elsevier / Read Business Erasmus MC Rotterdam IAMSE Lemma Uitgevers Mediview Noordhoff Uitgevers Skills Meducation Winvision Dit programmaboek wordt u aangeboden door Bohn Stafleu van Loghum 2

3 Reviewers van de abstracts in 2008 NVMO Congres 2008 Dr. S. Bolhuis, Universitair Medisch Centrum St Radboud (WECO-lid) Prof.dr. T.J. ten Cate, Universitair Medisch Centrum Utrecht (WECO-lid) Dr. J. Cohen-Schotanus, Universitair Medisch Centrum Groningen (WECO-lid) Dr. H. Daelmans, VU medisch centrum Prof.dr. A. Derese, Universiteit Gent (WECO-lid) Dr. D.H.J.M. Dolmans, Universiteit Maastricht Dr. S. van Dooren, Erasmus MC Drs. M. Govaerts, Vroedvrouwenschool Maastricht Dr. F. Grosfeld, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. R.J.L. Hulsman, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Dr.ir. P.G.M. de Jong, Leids Universitair Medisch Centrum Dr. F. Koens, VU medisch centrum Prof.dr. M.M. Levi, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Dr. E. van de Lisdonk, Universitair Medisch Centrum St Radboud Dr. M. Maas, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Prof.dr. W.M. Molenaar, Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. I. Mourer, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Dr. J. Pols, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. H.M.J. Raghoebar-Krieger, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof.dr. R. Remmen, Universiteit Antwerpen Drs. J.M.M. van de Ridder, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. P. Room, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof.dr. H.J.M. van Rossum, VU medisch centrum (WECO-lid) Dr. J. Schönrock-Adema, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof.dr. L. Schuwirth, Universiteit Maastricht (WECO-lid) Drs. M. Soethout, VU medisch centrum Dr. A. van t Spijker, Erasmus MC Prof.dr. T.A.W. Splinter, Erasmus MC Prof.dr. C.P.M. van der Vleuten, Universiteit Maastricht (WECO-lid) Prof.dr. M. van Winckel, Universiteit Gent Dr. H.A.P. Wolfhagen, Universiteit Maastricht 3

4 4

5 Inhoudsopgave NVMO Congres 2008 Pagina Woord vooraf Algemene congres- en programma-informatie Plattegrond Hotel Zuiderduin Preconference programma Congresprogramma Abstracts van de plenaire lezingen Abstracts van de overige sessies Overzicht van de presentaties Auteurslijst Trefwoordenlijst

6 Woord vooraf Namens de NVMO congrescommissie wil ik u graag wat nadere informatie geven over het congres van de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs 2008 in Egmond aan Zee. Nederlandse en Vlaamse collega s, of ze nu onderwijsgevenden, opleiders, studenten, clinici, onderwijskundigen, paramedici zijn, of anderszins professionals betrokken bij onderwijs en opleiding, ontmoeten elkaar in Egmond aan Zee om de nieuwste ontwikkelingen te bespreken en/of zelf een bijdrage te leveren. Of gewoon om hun netwerk uit te breiden. En om de congresdagen voor alle aanwezigen optimaal te laten verlopen heeft de congrescommissie opnieuw haar best gedaan dit jaar een aantrekkelijk programma aan te bieden. Veel is op het NVMO Congres 2008 door traditie en de goede ervaringen van de afgelopen jaren hetzelfde gebleven: de locatie Hotel Zuiderduin, een gevarieerd programma met hoofdlezingen door gerenommeerde sprekers en vele parallelsessies met wetenschappelijke papers, gewone papers, posters en promovendilezingen, opnieuw een flink aantal symposia, workshops en rondetafelsessies, een diner op donderdagavond met aansluitend live dansmuziek en tal van extra s. Zo is er het voornemen een tweetal films te vertonen die elk een bijzonder aspect van medisch onderwijs over het voetlicht brengen. Nadere informatie hierover zal via de website of in het congresprogramma worden verstrekt. Verder zullen vanuit de officiële NVMO-werkgroepen bijdragen worden verzorgd, zodat de thema s die in deze werkgroepen door het jaar heen aan de orde komen, in geconcentreerde vorm aandacht kunnen krijgen van een breder publiek. Daarnaast vinden sessies plaats rondom de kwaliteit van de vervolgopleidingen (onder meer vanuit de CCMS), over patiëntveiligheid, de rol van genderverschillen in de curricula, implementatie van westerse geneeskundeopleidingen in andere culturen, en in de vorm van een studentenforum vanuit het LMSO. Degenen onder u die het NVMO Congres vaker hebben bezocht, zullen dit jaar echter ook een aantal veranderingen ten opzichte van voorgaande jaren zien. Met één verschil heeft u al kennis kunnen maken: het congresboek is in pdf-format beschikbaar gesteld, zodat eenieder met de bekende zoekfunctie ctrl-f alles van zijn of haar gading kan vinden, ruim voor aanvang van het congres. Een opvallend verschil betreft verder het programmaoverzicht. Bij aanvang van het congres zult u het programma, op een overzichtelijke manier weergegeven, als los dubbelzijdig inlegvel ontvangen. Zodra het programma min of meer definitief is zal het tevens op de website worden geplaatst zodat u tijdig kunt nagaan waar u wanneer moet zijn. De zes tijdblokken A t/m F, verdeeld over beide congresdagen, zijn in het programma goed leesbaar van elkaar onderscheiden, en ook in het congresboek kunt u deze tijdblokken gemakkelijk identificeren. Hopelijk is hiermee de leesbaarheid van het programma verbeterd. Een ander punt van aandacht voor de congrescommissie is het programma voor de vrijdagmiddag geweest. Uiteraard is een congres dat zich uitstrekt over de twee dagen voorafgaand aan een weekeinde, voor een aantal deelnemers aanleiding in de loop van de vrijdagmiddag al naar huis te gaan. Met kracht willen wij u vragen niet aan deze verleiding toe te geven. Helpt het u te weten dat de files aan het begin van de vrijdagmiddag vaak langer zijn dan later op de dag? Helpt het u te weten dat er een uitstekende bus-treinverbinding is via Alkmaar die u comfortabel heel Nederland en Vlaanderen doet bereiken? Bijzondere aandacht is aan de invulling van deze middag geschonken, opdat ook het programma een extra reden is om te blijven. Na de hoofdlezing die middag volgen enkele reacties door hiertoe uitgenodigde sprekers, waarna een forumdiscussie met de zaal plaatsvindt. Een muzikaal intermezzo wordt daarna gevolgd door take home messages van een aantal tevoren door ons aangezochte congresdeelnemers. Zij zullen elk hun eigen terugblik presenteren op het congres. Uiteraard zal er ook tijd worden ingeruimd voor de prijsuitreikingen voor de beste bijdragen. Nieuw dit jaar zijn de zogeheten fringe-workshops. Deze zijn bedoeld om deelnemers de gelegenheid te bieden kennis te maken met activiteiten die in het teken staan van het thema burn-out en de preventie daarvan. Degenen die hieraan deelnemen kunnen zo wellicht inspiratie krijgen om de dagelijkse werkzaamheden tijdig af te wisselen met muzikale, creatieve, sportieve of meditatieve activiteiten. In plaats van een wandeling langs het strand kan ook heel verfrissend zijn! bieden we de deelnemers de mogelijkheid in te schrijven voor een workshop Tai Chi, Modeltekenen, Klassieke Muziek of Mindfulness. Het congres start met een hoofdlezing van Prof.dr. Marion Koopmans (Erasmus MC en RIVM) over de vraag of de opleidingen geneeskunde het onderwerp (veterinaire) volksgezondheid in hun opleidingen voldoende aan bod laten komen. De Elsevier-hoofdlezing aan het begin van de donderdagmiddag wordt verzorgd door Dr. Linda Snell (McGill University, Montreal, Canada). Zij zal haar visie geven op kerncompetenties in de klinische context. Op vrijdag zal als genodigde Dr. Lotte Dyrbye (Mayo Medical School, Rochester, MN, USA) de congresdeelnemers toespreken over een thema dat dit jaar binnen het NVMO Congres een prominente plaats inneemt: prevalentie, 6

7 consequenties en preventie van burnout onder medische professionals en hen die daarvoor worden opgeleid. De vrijdagmiddag staat vervolgens in het teken van beter medisch onderwijs, rondom de hoofdlezing van Dr. Ad Verbrugge (Vrije Universiteit Amsterdam). Ieder tijdblok duurt 75 minuten en wanneer een blok gevuld is met papers, bestaat de mogelijkheid tussen de presentaties te wisselen. De voorzitters zullen de instructie krijgen zich aan de afgesproken tijden te houden opdat het wisselen tussen sessies soepel kan verlopen. U treft in uw congrestas een setje gekleurde ruitertjes aan die u kunt gebruiken om de sessies en voordrachten die u wilt bijwonen te markeren. Tevens kunt u deze voor zover nodig gebruiken om de tijdblokken in het congresboek van elkaar te onderscheiden. Alle ingediende abstracts zijn anoniem beoordeeld door tenminste twee reviewers, de bijdragen in de categorie wetenschappelijke papers door drie leden van het Wetenschappelijk Comité (WECO) van de NVMO. Graag willen wij als congrescommissie alle reviewers en WECO-leden hartelijk danken voor het vele werk dat zij hiervoor hebben verricht. Voor alle workshops inclusief de fringe-workshops, geldt dat u zich vooraf dient in te schrijven. De procedure hiervoor wordt via de website ( bekend gemaakt. Voor de preconference workshops op woensdag 12 november dient u zich eveneens via de website van de NVMO in te schrijven. Ten slotte laat ik u weten dat ook voor het NVMO Congres 2008 accreditatiepunten zijn toegekend door het Accreditatie Bureau Medisch Specialisten (ABMS) van de KNMG, alsmede door het College voor Accreditering Huisartsen (CvAH). De aanvraag bij de Beroepsvereniging voor Verpleeghuisartsen en Sociaal Geriaters (NVVA) is nog in behandeling. Van harte wens ik u allen een inspirerend, leerzaam en plezierig congres toe. Namens de NVMO Congrescommissie, Dr. Benno Bonke Hoofdorganisator NVMO Congres 2008 Erasmus MC Rotterdam, afdeling Medische Psychologie & Psychotherapie 7

8 Algemene Congres- en Programma-Informatie Hotel Zuiderduin Het congres wordt gehouden in Hotel Zuiderduin in Egmond aan Zee. Op pagina 10 en 11 in dit abstractboek vindt u een plattegrond. Zie voor meer informatie Tijdens het congres bent u in Hotel Zuiderduin bereikbaar via telefoonnummer +31(0) en faxnummer +31(0) Secretariaat De congresorganisatie van het NVMO Congres 2008 is als volgt te bereiken: Congress & Meeting Services Holland, Postbus 18, 5298 ZG Liempde, telefoonnummer: +31(0) , faxnummer: +31(0) , nvmo@congresservice.nl, website congres: Tijdens de congresactiviteiten is de congresbalie in de 2 de lounge steeds bemand. Aankomst en registratie In de meegestuurde folder kunt u lezen hoe u met eigen vervoer Hotel Zuiderduin bereikt. Op donderdagochtend zullen vanaf NS station Alkmaar speciaal gereserveerde bussen naar hotel Zuiderduin rijden. Op vrijdagmiddag na afloop van het congres rijden er bussen naar NS station Alkmaar. Raadpleeg voor vertrektijden de NVMO-website ( De bussen arriveren ruim voor aanvang van de congresopening bij hotel Zuiderduin. Indien u met de trein komt en geen gebruik kunt of wilt maken van de gereserveerde bussen, kunt u vanaf N.S. station Alkmaar gebruik maken van de lijndienst van de Connexxion naar Egmond aan Zee (lijn 165; vertrektijden: 8.19u, 8.49u, 9.19u, 9.49u etc.; reistijd circa 25 minuten). De uitstaphalte ligt pal voor de hoofdingang van Hotel Zuiderduin. Daarnaast kunt u Hotel Zuiderduin bereiken met de OV-taxi Noord-Holland (deze taxi dient u uiterlijk 30 minuten van tevoren te reserveren; nadere informatie vindt u op onder het kopje Taxi ). Op vrijdagmorgen is geen speciaal vervoer geregeld. Bij aankomst ontvangt u meer congresinformatie aan de congresbalie bij de hoofdentree. Vanaf donderdag uur bevindt de congresbalie zich in de 2 de lounge. De congresorganisatie stelt het op prijs dat u de aanvangstijden van de sessies respecteert, met name in de Zuiderduinzaal. Naambadge Uw naambadge wordt u, na ontvangst van uw betaling, een week voor aanvang van het congres toegestuurd. Op vertoon van deze badge ontvangt u de congresinformatie. Zonder badge wordt geen toegang tot de zalen verleend. Indien u bent toegelaten tot één of meer workshops, ontvangt u tegelijk met uw badge ook vouchers hiervoor. Toegang tot de workshops wordt uitsluitend verleend op vertoon van het betreffende voucher, tenzij de organisatoren van de workshop anders beslissen. De vouchers zijn niet persoonsgebonden en derhalve overdraagbaar. Kamers Op de dag van aankomst kunt u vanaf uur de sleutel van uw kamer ophalen bij de receptie bij de hoofdingang. Tot die tijd kunt u uw bagage opslaan in zaal 534 en 535. Vrijdag dient u de kamer voor uur te verlaten en uw sleutel bij de receptie in te leveren. Uw bagage kunt u dan weer op dezelfde plaats opslaan als op donderdag. Maaltijden Lunch en ontbijt worden geserveerd in het restaurant van Hotel Zuiderduin. Het diner op donderdagavond vindt plaats in de Zuiderduinzaal. Roken en GSM-gebruik Roken is niet toegestaan in Hotel Zuiderduin. Het gebruik van mobiele telefoons (gsm-apparatuur) is niet toegestaan in de ruimten die voor congressessies gebruikt worden. Extra kosten Uw inschrijfgeld verzekert u tijdens het congres van koffie, thee, lunches toegang tot de feestavond en, indien besproken, van het diner, overnachting en ontbijt. Alle overige kosten, inclusief die voor het voeren van telefoongesprekken, zijn voor eigen rekening. Deze kunt u bij vertrek aan de receptie van Hotel Zuiderduin afrekenen. Kopiëren en faxen kunt u tegen vergoeding laten verzorgen door de receptie van Hotel Zuiderduin. 8

9 Annulering Na 10 september 2008 is geen restitutie van het inschrijfgeld meer mogelijk en blijft het volledige inschrijfgeld verschuldigd. Bij inschrijving na 10 oktober kan geen overnachtingplaats gegarandeerd worden binnen Hotel Zuiderduin / Hotel de Boei. Algemene ledenvergadering De NVMO ledenvergadering is op vrijdagochtend van uur Typen sessies Wetenschappelijke papers en gewone papers kennen een spreektijd van tien minuten gevolgd door vijf minuten discussie en vijf minuten wisseltijd. Een sessie bevat maximaal vier papers. Promovendilezingen duren een halfuur, inclusief discussie. Binnen een tijdblok vinden derhalve twee promovendilezingen plaats, waartussen kan worden gewisseld. Workshops, rondetafelsessies en symposia duren telkens 75 minuten. Er kan hier uiteraard niet gewisseld worden. Een workshop vergt een actieve deelname van de deelnemers. Rondetafelsessies bestaan uit een inleiding en discussie, eventueel aan de hand van stellingen. Symposia kennen veelal een vorm waarin enkele sprekers ter inleiding hun visie op het onderwerp geven, waarna met de aanwezigen een discussie wordt gevoerd. Er kan ook bij deze laatste twee presentatievormen niet gewisseld worden. Een postersessie is als volgt ingedeeld: gedurende de eerste twintig minuten krijgen de deelnemers gelegenheid de posters te bekijken. Daarna volgt toelichting van de auteurs gedurende twee minuten aan de hand van maximaal twee (powerpoint-)sheets. Hierna vindt discussie plaats (plenair of in subgroepen) onder leiding van de zaalvoorzitter. Tijdens een postersessie kan niet van sessie gewisseld worden. Alle postersessies zijn op donderdag ingepland. Deelnemers aan de postersessies wordt verzocht hun poster ten minste 15 minuten voor aanvang van de sessie te bevestigen op de posterborden in de ruimte waarin de sessie plaatsvindt, zodat op tijd begonnen kan worden. Er is bevestigingsmateriaal aanwezig. Meteen na de sessie worden alle posterborden verplaatst naar de 2e lounge, waar ze geëxposeerd blijven tot vrijdagmiddag. De auteurs van de posters wordt verzocht tijdens de posterborrelsessie op donderdag bij de poster aanwezig te zijn en de poster op vrijdag tussen na de wisselpauze tussen de tijdblokken E en F van de posterborden weg te halen. Een poster heeft maximaal de volgende afmetingen: 90 cm x 120 cm (breedte x hoogte). Behalve de poster levert u maximaal 2 (powerpoint-) sheets, waarmee u de poster toelicht. Een hand-out van de poster wordt op prijs gesteld. Graag de poster in PDF format, uiterlijk 1 week voor het congres toesturen aan het congresbureau (nvmo@congresservice.nl) voor de NVMO-website. Inschrijven voor workshops Op de NVMO-website ( vindt u details over de procedure voor het inschrijven voor workshops. Apparatuurvoorzieningen voor sprekers In alle zalen is een overheadprojector en zijn beamers/pc s aanwezig Er zijn GEEN diaprojectoren aanwezig in de zalen. In ruimte 523 (naast de congresbalie bij de 2 de lounge) kunt u uw PowerPoint presentatie op een computer controleren. Gelieve uw presentatie op de laptop in de zaal waar uw sessie plaatsvindt te installeren vóór het begin van de sessie. Belangrijk: Op het congres worden laptops gebruikt met Windows XP Professional en Office 2003 in de Engelse taal. Wanneer er filmpjes en/of bewegende beelden in de presentatie voorkomen moet dit vooraf in samenwerking met de techniek getest worden. Alternatief hiervoor is: gebruikmaken van de laptop waarop de presentatie is gemaakt, zodat alle benodigde drivers geïnstalleerd zijn. Deelnemers aan het congres kunnen bij de internetcorner gebruik maken van 2 pc s die voorzien zijn van een gratis internetverbinding. Op de website van de NVMO ( staat actuele informatie over het congres 9

10 10

11 Plattegrond etage 1 ( zie PDF bestand) 11

12 PRECONFERENCE PROGRAMMA (WOENSDAG 12 NOVEMBER) Onderzoek van Medisch Onderwijs Woensdagochtend en -middag Deze pre conference omvat de eerste dag van een vierdaagse cursus. De cursus beoogt cursisten in staat te stellen zelfstandig een onderzoek over een medisch onderwijskundig onderwerp op te zetten en uit te voeren. Door Prof.dr. Albert Scherpbier (cursus Coordinator) en Dr.ir. Arno Muijtjens, namens School of Health Professions Education (SHE), Universiteit Maastricht Doelgroep Docenten en onderwijskundigen die ervaring willen opdoen in onderzoek van medisch onderwijs en opleidingen of hun ervaringen willen uitbereiden. Duur 2 dagdelen Nagespeelde zitting tuchtcollege Woensdagmiddag Tegen iedere arts die patiënten behandelt kan een klacht worden ingediend bij het tuchtcollege voor gezondheidszorg. Het is dan ook van essentieel belang dat studenten, voordat zij aan de klinische fase beginnen, enigszins besef hebben hoe de praktijk in elkaar zit. In deze pre conference workshop spelen de deelnemers een op ware gebeurtenissen gebaseerde tuchtzaak na. Zij worden verdeeld over drie betrokken partijen ( de klagende en beklaagde partij en het tuchtcollege), die elk gedurende een uur de nodige informatie krijgen over de gebeurtenissen. Hierna vindt de eigenlijke zitting plaats, bij voldoende belangstelling in parallelsessies. Aan het einde van de tuchtzaak doet het Tuchtcollege uitspraak. Vervolgens bespreken de deelnemers verschillende aspecten met de begeleider: de medische feiten, de motieven voor het gedrag van de betrokkenen, de tuchtrechtelijke procedures, de psychologische impact voor de betrokkenen, de betekenis voor de medische beroepsuitoefening, etc. Door Studenten geneeskunde Erasmus MC in samenwerking met Dr. Benno Bonke Doelgroep Studenten geneeskunde en andere belangstellenden (bv beleidsmakers of onderwijskundigen) met een geneeskundige achtergrond of enige basiskennis op het gebied van de geneeskunde. Duur 3 uur Cesuurbepaling bij schriftelijke toetsen Woensdagmiddag De cesuur (grens voldoende onvoldoende) kan op verschillende manieren worden bepaald. Bij schriftelijke toetsen kan onderscheid gemaakt worden tussen cesuren die voorafgaand aan de toets worden bepaald (absolute cesuren) en die welke na afname worden vastgesteld. Bij de laatste categorie cesuren wordt rekening gehouden met de prestatie van de groep (relatieve cesuren). Tijdens de workshop zullen verschillende cesuren besproken worden en onderwerpen als verdedigbaarheid van de gekozen cesuur, acceptatie en uitvoerbaarheid aan de orde worden gesteld. Door Dr. Janke Cohen-Schotanus Doelgroep Docenten en studenten Duur 3,5 uur 12

13 Succesvol onderzoek van medisch onderwijs Woensdagmiddag NVMO Congres 2008 Onderzoekers, in het bijzonder promovendi en master-studenten, zijn belangrijk voor de toekomst van medisch onderwijs. Deze workshop is gericht op de interactie tussen onderzoekers en hun begeleiders. Welke rol heb je als onderzoeker en welke kant wil jij op met je onderzoek? Wat kan je daarin wel en niet van je supervisor verwachten? Tijdens deze workshop komen onderzoekers bij elkaar om ervaringen te delen en te kijken of en hoe je je onderzoekstraject richting kan geven. Aantal deelnemers: max. 15 Door Pim Theunissen, Klarke Boor, Debbie Jaarsma Doelgroep iedereen die onderzoek doet (bv. in het kader van een scriptie of promotie) Duur 3 uur Groepsdynamica Woensdagochtend en -middag Wanneer mensen in een groep bijeengebracht worden - bijvoorbeeld om gezamenlijk aan een opdracht te werken - zullen bepaalde interacties gaan plaatsvinden. Binnen deze interacties zijn wetmatigheden te herkennen en te onderkennen; deze wetmatigheden vallen te vangen onder de noemer 'groepsdynamica'. Kennis van groepsdynamische processen is voor docenten van belang: zij kunnen zich instellen op bepaalde wetmatige ontwikkelingen in de groep en er didactisch gebruik van maken. Resultaat Inzicht in, en kennis van de basisbeginselen van groepsdynamische processen. Werkvormen: oefening, discussie, informatieoverdracht Door Jessica Agsteribbe Doelgroep Docenten die werken met groepen studenten en meer willen weten over de groepsprocessen die zich daar afspelen. Duur 2 dagdelen Toepassen van Audience Response Systemen in onderwijs: het maken van interactieve dia s en de didactische aspecten van het gebruik ervan. Woensdagmiddag Thema: Audience Response Systems (ARS) ofwel Stemkastjes Systemen worden steeds vaker gebruikt in het hoger onderwijs. De software is beschikbaar en redelijk eenvoudig te gebruiken. Veel docenten zijn echter niet vertrouwd met de software. En sprekers die er wel bekend mee zijn, gebruiken vaak de interactiviteit niet goed in hun dia s en daarmee de techniek niet op een juiste manier in hun voordracht. Als gevolg daarvan worden de educatief sterke kanten van het systeem vaak niet optimaal benut. Doel: In de workshop leren de deelnemers hoe interactieve dia s in een PowerPoint presentatie kunnen worden gemaakt. Daarnaast leren de deelnemers hoe interactieve dia s in een PowerPoint presentatie op een juiste wijze gebruikt kunnen worden in het onderwijs. Deze workshop is een combinatie tussen een korte theoretische inleiding en een praktische hands-on sessie. Allereerst zullen de uitgangspunten van ARS worden besproken. Daarna zullen de deelnemers leren zelf een PowerPoint presentatie te maken met ingebouwde stemfuncties. De presentaties van enkele deelnemers zullen aan de hele groep worden getoond. Aan de hand van een aantal voorbeelden zal worden gedemonstreerd hoe de techniek juist kan worden toegepast in het onderwijs. Na afloop van de workshop weten de deelnemers hoe zij zelf een presentatie met stemmogelijkheden kunnen maken en hoe zij deze optimaal in hun lezing kunnen gebruiken. Door : Peter de Jong Doelgroep Docenten en sprekers die ARS willen gaan gebruiken in hun voordrachten. Enige ervaring met het zelf maken van PowerPoint presentaties is noodzakelijk. Duur 1 dagdeel 13

14 14

15 CONGRESPROGRAMMA NVMO Congres 2008 Donderdag 13 november 2008 Vanaf uur Ontvangst uur Opening en Plenaire lezing uur Wisselpauze uur Blok A uur Lunch uur Plenaire lezing uur Wisselpauze uur Blok B uur Wisselpauze (koffie/thee) uur Blok C uur Posterborrel Ca uur Diner en aansluitend feestavond Vrijdag 14 november uur Ontvangst uur Algemene ledenvergadering NVMO uur Plenaire lezing uur Wisselpauze uur Blok D uur Lunch uur Blok E uur Wisselpauze (koffie/thee) uur Blok F: plenaire lezing met forumdiscussie uur (idem): Take home messages, uitreiking prijzen, afsluiting 15

16 PLENAIRE LEZINGEN M. Koopmans De arts als vraagbaak: (veterinaire) volksgezondheid in de opleiding? L. Snell Learning Core Competencies in the Clinical Setting: Taking CanMEDS to the Bedside L. Dyrbye Burnout in medical professionals: prevalence, consequences, and prevention A. Verbrugge Beter Medisch Onderwijs 16

17 De arts als vraagbaak: (veterinaire) volksgezondheid in de opleiding? Marion Koopmans Erasmus MC, Rotterdam; Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Millieu, Bilthoven Evaluaties van de vogelgriep-epidemie en de SARS-uitbraak in de afgelopen jaren noemen de grote afstand tussen veterinairen en medici als een van de grote knelpunten in de voorbereiding op nieuwe infectieziekten. Daarnaast vormen de ontwikkelingen in de gezondheidszorg en medische technologie belangrijke risicofactoren voor het opduiken en verspreiden van infectieziekten. Deze constateringen hebben geleid tot hernieuwde aandacht, merkbaar in de oprichting van nationale en internationale organisaties gericht op bestrijding van infectieziekten. Hoewel medici in vrijwel alle vormen van praktijkuitoefeningen gezien worden als cruciale schakel in de bestrijdingsketen, is dat (nog) niet terug te vinden en de meeste curricula. Learning Core Competencies in the Clinical Setting: Taking CanMEDS to the Bedside Linda Snell McGill University, Montreal, Canada The CanMEDS competencies are internationally used as a guide to teach physicians in training, at the student and resident level. Although factual information about the competencies of Scholar, Communicator, Collaborator, Professional, Manager and Health Advocate can be taught using many traditional educational strategies, the student and resident must have the opportunity to learn skills and attitudes relevant to these areas, and then have the opportunity to apply these in practice. Learning strategies to foster the application of these core competencies in the clinical context include experiential learning, role modeling and reflection. Teachers must become familiar with the teaching strategies, evaluation in the clinical setting must match the competencies, and the learning environment must promote the behaviors being taught. 17

18 18

19 Burnout in medical professionals: prevalence, consequences, and prevention NVMO Congres 2008 Lotte Dyrbye Mayo Medical School, Rochester, Minnesota, USA During Dr. Dyrbye's talk she will define burnout and discuss the prevalence of burnout among trainees and physicians in practice. Recent literature regarding potential causes of burnout and consequences of burnout will be reviewed. Lastly, Dr. Dyrbye will make suggestions for how physicians and their employers can minimize the risk of burnout, and provide directions for further research. Learning objectives: After the presentation audience members will: 1) be aware of the prevalence of distress across the continuum 2) recall factors thought to influence burnout 3) summarize personal and professional consequences of burnout 4) give examples of personal, educational, and human resource strategies that might reduce burnout Beter Medisch Onderwijs Ad Verbrugge Vrije Universiteit Amsterdam Dr. Verbrugge, als filosoof verbonden aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, is oprichter van de vereniging Beter Onderwijs Nederland (BON) en levert in die hoedanigheid een belangrijke bijdrage aan het debat over onderwijsvernieuwing in Nederland. In zijn voordracht zal de heer Verbrugge ingaan op een aantal moderne onderwijstrends, waaronder het competentiegericht leren. Hij zal hier kritische kanttekeningen bij plaatsen en een beeld schetsen hoe in zijn visie goed medisch onderwijs er zou moeten uitzien. 19

20 SYMPOSIUM Sessie A1: Gender (A1.1) Gender en het leergesprek Lagro-Janssen T, Dielissen P, Kramer A UMC St. Radboud Thema De invloed van gender in het onderwijs is evident. Zo zijn er verschillen tussen vrouwen en mannen in leerbehoeftes en leerstijlen. Dit heeft gevolgen voor de inrichting en uitvoering van het onderwijs. Wij richten ons in deze workshop op het persoonsgerichte leergesprek. Dit is een onderwijssituatie die zich goed leent voor dit thema. De persoon (en dus ook het geslacht) van de lerende en onderwijsgevende staan immers centraal. In deze workshop geven we u inzicht in de algemene principes van gender en socialisatie. We laten u aan de hand van een videoband van een leergesprek tussen een vrouwelijke aios huisartsgeneeskunde en een mannelijke huisartsopleider zoeken naar genderspecifieke thema s. Tot slot spreken we deze thema s met u door en vullen we aan met wat bekend is in de literatuur over zelf-evaluatie, reflectie en leerstijlen. Doel Bewustworden en benoemen van genderspecifieke aspecten in het persoonsgerichte leergesprek Doelgroep Iedereen die leergesprekken voert (opleiders in de vervolgopleidingen, begeleiders van co-assistentes ed); betrokkenen bij docentprofessionalisering; curriculumplanners Maximum aantal deelnemers: 45 Trefwoord: Gender Wijze van presentatie: symposium Prof.dr. A.L.M. Lagro Janssen UMC St. Radboud Huisartsgeneeskunde Postbus 9101, huispost nr HB NIJMEGEN a.lagro-janssen@hag.umcn.nl 20

21 RONDETAFELSESSIE Sessie A2: Kwaliteitszorg (A2.1) Dilemma's in kwaliteitszorg van onderwijs Stalmeijer RE, Wolfhagen HAP, Dolmans DHJM Universiteit Maastricht Thema Kwaliteitszorg is een hot topic waaraan binnen veel onderwijsinstellingen uitgebreid aandacht wordt besteed. In de praktijk levert het proces van kwaliteitszorg (instrumentontwikkeling, dataverzameling, rapportage en verbetertrajecten) vele dilemma s op en visies op de aanpak kunnen verschillen en elkaar tegenspreken. Voorbeelden van dilemma s zijn: Publicatie van gegevens: anoniem of publiek? Wie is verantwoordelijk voor verbetering: de opleidingsdirecteur of de kwaliteitsmanager? Elektronisch afnemen en rapporteren of blijven we alles op papier doen? Met name vragenlijstengebruik of juist interviews afnemen? Doel De rondetafelsessie richt zich primair op het bediscussiëren van dilemma s en knelpunten binnen kwaliteitszorg van onderwijs. Doel is argumenten voor en tegen bepaalde keuzes binnen kwaliteitszorg te bediscussiëren en verhelderen om zo tot gefundeerde en afgewogen keuzes te komen. Doelgroep Studenten, docenten en beleidsmakers die belangstelling hebben voor kwaliteitszorg van onderwijs Opzet Allereerst wordt een korte inleiding gegeven in het doel, nut en belang van kwaliteitszorg van onderwijs. Vervolgens worden verschillende dilemma s voorgelegd in de vorm van praktijkrelevante casus waaraan discussievragen zijn toegevoegd. Deze casus vormen het uitgangspunt voor discussie (plenair en in subgroepen) over de verschillende standpunten en argumenten. Er wordt afgesloten met een korte samenvatting en conclusie. Maximum aantal deelnemers: 20 Trefwoord: kwaliteitszorg Wijze van presentatie: rondetafelsessie Drs. R.E. Stalmeijer Universiteit Maastricht Onderwijsontwikkeling en Onderwijsresearch Postbus MD Maastricht r.stalmeijer@educ.unimaas.nl 21

22 SYMPOSIUM Sessie A3: Portfolio (A3.1) Begeleidingsprekken naar aanleiding van een portfolio tijdens de coschappen en de vervolgopleidingen Werkgroep NVMO Portfolio Dekker H, Driessen E, Braak E ter, Scheele F, Tartwijk J van, Vleuten C van der Thema Portfolio s worden steeds vaker gebruikt binnen het medisch klinisch onderwijs. In de vervolgopleidingen is het gebruik van een portfolio voorschrift geworden, maar ook coassistenten moeten steeds vaker een portfolio samenstellen. Uit onderzoek is gebleken dat een belangrijke voorwaarde voor succesvol portfoliogebruik, het voeren van begeleidingsgesprekken op basis van het portfolio betreft. Interactie van arts-assistenten/coassistenten met anderen over het portfolio, zoals opleiders, supervisors, begeleiders blijkt essentieel voor de reflectieve meerwaarde. Echter, in de praktijk blijkt dat het voeren van effectieve begeleidingsgesprekken op basis van het portfolio nog niet zo eenvoudig is. Vandaar dat de Werkgroep Portfolio van de NVMO dit symposium aangrijpt om een aantal aspecten van portfoliobegeleiding met elkaar te bespreken. Concrete vragen en problemen maar vooral ook handige oplossingen zullen aan de orde komen. Opzet Na een inleiding zullen de volgende vragen/onderwerpen worden besproken: 1) Do s and don ts bij het begeleidingsgesprek dat plaats vindt aan de hand van het portfolio: het perspectief van de opleider/begeleider 2) Do s and don ts bij het begeleidingsgesprek dat plaats vindt aan de hand van het portfolio: het perspectief van de arts-assistent/coassistent 3) Wat zijn de mogelijkheden en beperkingen van elektronisch begeleiden? 4) Is het betrekken van peers bij portfoliobegeleiding ook een zinvolle aanvulling? 5) Hoe kunnen mentoren ondersteund worden bij het adequaat vervullen van deze begeleidende taak? Elk onderwerp wordt kort geïntroduceerd door een werkgroepslid met kennis over en de nodige ervaring met het betreffende onderwerp. Daarna wordt tijdens een plenaire discussie aan de hand van stellingen verschillende kanten van het onderwerp belicht. Het symposium wordt afgesloten met een voordracht over wat we kunnen leren vanuit de theorie over dit onderwerp. Doelgroep Docenten die portfoliobegeleidingsgesprekken voeren of dit in de toekomst gaan doen en onderwijsontwikkelaars die de begeleiding van portfolioleren in de klinisch setting op een kwalitatief goede, maar ook efficiënte, manier willen vormgeven. Trefwoord: portfolio Wijze van presentatie: symposium H. Dekker UMC Groningen CIOMO Anton Deusinglaan AV GRONINGEN h.dekker@mer.umcg.nl 22

23 PAPERS Sessie A4: Evidence Based Medicine; Voortgangstoets (A4.1 t/m A4.4) A4.1 Brouwer CMP van, Voogd AC, Mommers M, Kant IJ, Prins Mh Critical Appraisal of a Topic; Training in onmisbare vaardigheden voor de toekomstige arts in het EBM tijdperk A4.2 Brouwer CPM de, Amelsvoort LGPM, Kant IJ, Prins Mh Van klinische vraag naar evidence in 22 stappen; stappenplan om systematisch literatuur te zoeken A4.3 Timmermans I, Cohen-Schotanus J, Thoben AJNM, Wenink ACG, Muijtjens AMM Feedback op basis van voortgangstoetsresultaten: een verkenning A4.4 Medema H, Timmermans I, Muijtjens AMM, Cohen-Schotanus J Verschillende typen grafieken voor het geven van feedback op voortgangstoetsresultaten: de behoefte van studenten 23

24 Critical Appraisal of a Topic; Training in onmisbare vaardigheden voor de toekomstige arts in het EBM tijdperk Brouwer CMP van, Voogd AC, Mommers M, Kant IJ, Prins Mh Universiteit Maastricht Probleem Op een prikkelende manier trainen in wetenschappelijk denken bij geneeskundestudenten is geen makkelijke taak. In Maastricht is binnen het nieuwe curriculum Geneeskunde (2001) ervoor gekozen door middel van Critical Appraisal of a Topic (CAT) derdejaars geneeskundestudenten te onderwijzen in de klinische epidemiologie. Doordat bij de CAT-training de link met het primaire proces, de patiëntenzorg, behouden wordt is het nut van wetenschappelijk leren denken veel zichtbaarder voor de studenten, wat motiverend werkt (contextgebonden onderwijs). Methode CAT is een gestructureerde werkwijze om een antwoord op een klinische vraag (beide op patiëntniveau geformuleerd) met wetenschappelijke literatuur te onderbouwen. Een CAT bestaat altijd uit dezelfde 7 onderdelen (zie figuur 1). Het maken van een CAT doet aanspraak op 3 belangrijke basisvaardigheden voor een toekomstige arts, namelijk klinisch denken, systematisch literatuur zoeken en appraisal (kritisch lezen en wegen van medisch wetenschappelijke literatuur). De onderlinge verwevenheid van deze vaardigheden binnen het CAT proces maakt dat studenten zich alle drie de vaardigheden eigen moeten maken om tot een goed eindproduct te komen. Het klinische denken begint bij een patiënt die men daadwerkelijk in de praktijk heeft gezien (1. Klinisch scenario) en bij wie een zorgvraag is gerezen (2. Klinische vraag). Systematisch literatuur zoeken (3. Search) waaruit evidence geëxtraheerd kan worden om de klinische vraag mee te onderbouwen, wordt gestructureerd aangeleerd op basis van een systematisch stappenplan. Nadat een geschikt artikel geselecteerd is wordt dit aan de hand van een criterialijst beoordeeld op methodologische kwaliteit (4. Beoordelen artikel). In jaar 3 passeren de methodologische domeinen diagnostiek, prognose en therapie achtereenvolgend de revue en aan het einde van het jaar staat het evidence based onderbouwen van de follow-up strategie centraal. De belangrijkste resultaten uit de gekozen publicatie worden samengevat (5. Evidence). Bij het wegen en toepassen van de evidence op de patiënt (6. Commentaar) wordt weer een sterk beroep gedaan op het klinisch denken van de student. Tot slot formuleert men een antwoord op de gestelde klinische vraag (7. Bottom line). Resultaten Deze vorm van onderwijs wordt goed ontvangen door de studenten in jaar 3 en wordt aan het eind van de studie geëvalueerd als een van de belangrijkste vaardigheden die ze aangereikt hebben gekregen. CAT is hierdoor ook een veelgebruikte tool tijdens de co-schappen geworden. Discussie Het trainen van de onderdelen van CAT op wetenschap-niveau (rechter kolom figuur 1) komt vooral voor rekening van epidemiologen/onderzoekers. Artsen hebben een cruciale rol in het stimuleren van klinisch denken bij studenten (figuur 1; patiëntniveau + vertaalslag) én in het overbrengen van enthousiasme voor deze vorm van onderwijs! Figuur 1: Onderdelen van CAT op patiëntniveau en wetenschapniveau met de noodzakelijke vertaalslag daar tussen in. Patiënt Vertaalslag Wetenschap 1. Klinisch Scenario 2. Klinische Vraag Trefwoorden 3. Literatuur Search 7. Bottom Line 6. Commentaar: in welke mate is evidence geldig/bruikbaar voor patiënt (input vanuit medische praktijk wordt hier meegewogen in besluitvorming) 4. Kritisch beoordelen artikel 5. Evidence Trefwoorden: Evidence Based Medicine, klinisch denken, klinische epidemiologie Wijze van presentatie: paper C.P.M. de Brouwer Universiteit Maastricht P. Debeyenplein 1, 6229 HA MAASTRICHT Carin.debrouwer@epid.unimaas.nl 24

25 Van klinische vraag naar evidence in 22 stappen; stappenplan om systematisch literatuur te zoeken Brouwer CPM de, Amelsvoort LGPM, Kant IJ, Prins Mh Universiteit Maastricht Probleem Systematisch zoeken in de literatuurdatabases is naast kritisch beoordelen van literatuur en klinisch redeneren een van de essentiële vaardigheden die een arts moet leren in het kader van Evidence Based Medicine (EBM). Goed en systematisch zoeken vormt vaak een groot probleem voor studenten geneeskunde, maar is in tegenstelling tot de andere twee vaardigheden in korte tijd aan te leren. Aan de Universiteit Maastricht is ten behoeve van Critical Appraisal of a Topic (CAT; een methodiek om op basis van wetenschappelijke literatuur een klinische vraag te onderbouwen), een stappenplan ontwikkeld waarmee studenten op systematische wijze literatuur leren zoeken. Omdat het streven is best evidence te vinden voor de onderbouwing van de klinische vraag, wordt de studenten aangeleerd zowel te zoeken aan de hand van MeSH-termen als met behulp van vrije-tekst termen volgens een stappenplan. Methode Het stappenplan bestaat uit 22 stappen die altijd in dezelfde volgorde uitgevoerd kunnen worden, zoals weergegeven in onderstaand stroomdiagram. De cijfers naast de pijlen corresponderen met het volgnummer van de stappen. Stap 1, de belangrijkste stap, is het opstellen van een Top 5 met zoektermen. Die top 5 is per methodologisch domein verschillend en geeft in volgorde van belangrijkheid de zoektermen weer. In onderstaand stroomdiagram is de Top 5 zoals die hoort bij een therapeutische klinische vraag gegeven. Na het opstellen van de Top 5 kan een literatuurdatabase geopend worden, waarbij Pubmed het best aansluit bij de kliniek. Op 1 in de Top 5 staat altijd de aandoening die de basis vormt van elke zoekstrategie. Alle 22 stappen corresponderen met een losse zoekactie in Pubmed en zijn terug te vinden onder het tabblad History in de Pubmed-omgeving. Als alle 22 stappen zijn doorlopen kan bekeken worden van welke zoekstrategie men uit wil gaan (E1, E2, E3 of E4). Aangeraden wordt een strategie te kiezen die nog ongeveer 20 hits bevat, zodat er nog keuze is (op basis van de belangrijkste methodologische criteria bij het betreffende domein) en er ook nog zicht gekregen wordt op het onderwerp. Resultaten Studenten zijn sinds de uitwerking van het stappenplan veel beter in staat in korte tijd passende literatuur te vinden bij een klinische vraag. Dit wordt waargenomen tijdens de nabespreking van de CAT s door de begeleiders en komt naar voren uit evaluatie van de CAT-training bij studenten. Discussie: Systematisch literatuur leren zoeken is een onmisbare vaardigheid voor studenten geneeskunde in het EBM-tijdperk. Tijd investeren in deze vaardigheid vroeg in de studie genereert veel tijdwinst in de studie zelf en in de latere beroepspraktijk! Stap 1 Start Stel een top 5 op voor een therapeutische klinische vraag 3. methodologische 4. Controle Top 5: 1. Aandoening 2. Interventie 5. Uitkomstmaat termen behandeling Stap 2: Start hier pas Pubmed op! Zoekactie A2. Zoekactie A3. Zoekactie A4: A: Zoeken in MeSH Zoekactie A1. Aandoening Zoekactie A5: Uitkomst Stap 6 Interventie als MeSH Stap 9 Methodologische term(en) Stap 12 Controlebehandeling als Stap 15 database als MeSH-term als MeSH-term term als MeSH term(en). MeSH term. Stap 3 Zoekactie B1. Aandoening B: Zoeken met een in query (type therapy, Stap 7 Stap 10 Stap 13 Stap 16 query broad/sensitive) Stap 4 Zoekactie C1: Aandoening Zoekactie C3. Zoekactie C4: C: Zoeken met "vrije als vrije tekst (treffer als Zoekactie C2. Zoekactie C5: uitkomst Methodoligsche term(en) Controlebehandeling als tekst" woord voorkomt in titel of Interventie als vrije tekst als vrije tekst als vrije tekst vrije tekst abstract) Stap 5 Stap 8 Stap 11 Stap 14 Stap 17 D: samengestelde zoekactie van Zoekactie D1: ((zoekactie Zoekactie D2: Zoekactie D4: Zoekactie D5: Zoekactie D3: ((zoekactie gelijkwaardige A1) OR (zoekactie B1) OR ((zoekactie A2) OR ((zoekactie A4) OR ((zoekactie A5) OR A3) OR (zoekactie C3)) termen (gebruik hier (zoekactie C1)) (zoekactie C2)) (zoekactie C4)) (zoekactie C5)) alleen OR) Stap 18 E: opbouw zoekstrategie door gebruik te maken Zoekstrategie E1: van de zoekacties D1 (zoekactie D1 AND tot en met D5 zoekactie D2) (gebruik AND om af te bakenen) Stap 19 Bekijk hoeveel hits je overhoud Zoekstrategie E2: (Zoekactie D1 AND zoekactie D2 AND zoekactie D3) Stap 20 Zoekstrategie E3: Bekijk (zoekactie D1 AND hoeveel hits zoekactie D2 AND D3 je overhoud AND D4) Stap 21 Zoekstrategie E4: (zoekactie D1 AND Bekijk zoekactie D2 AND hoeveel hits zoekactie D3 AND je overhoud zoekactie D4 AND zoekactie D5) Stap 22 Bekijk hoeveel hits je overhoud Finish: Beslis op basis van het aantal hits (ergens tussen de 20 en 40 hits overhouden)met welke zoekstrategie je aan de slag gaat om de abstracts te beoordelen. Trefwoorden: Evidence Based Medicine, literatuursearch Wijze van presentatie: paper C.P.M. de Brouwer Universiteit Maastricht P. Debeyenplein 1, 6229 HA MAASTRICHT, Carin.debrouwer@epid.unimaas.nl 25

26 Feedback op basis van voortgangstoetsresultaten: een verkenning Timmermans I, Cohen-Schotanus J 1, Thoben AJNM 2, Wenink ACG 3, Muijtjens AMM Universiteit Maastricht, UMC Groningen 1, UMC St Radboud 2, LUMC 3 Probleemstelling Voortgangstoetsing, waarbij met regelmatige tussenpozen de kennis van alle studenten gemeten wordt op het eindniveau van de opleiding, kan een belangrijk hulpmiddel zijn bij de reflectie over gerealiseerde en gewenste vorderingen in de competentieontwikkeling tijdens een medische (of andere) opleiding. Gegevens over een aantal jaren en verschillende instellingen kunnen trends in kennisontwikkeling aan het licht brengen waaruit niet alleen individuele studenten en docenten, maar ook faculteiten conclusies kunnen trekken over prestaties en competentieontwikkeling. 1,2 De bevindingen van die reflectie kunnen dienen als basis voor verbetering van het leergedrag van een student, respectievelijk verbeteringen in het onderwijsprogramma van de instelling. Hiervoor is het echter noodzakelijk dat de gegevens goed toegankelijk zijn. De geneeskundefaculteiten in Maastricht, Groningen, Nijmegen en Leiden werken samen in een project om de formatieve waarde van de interfacultaire voortgangstoetsen te vergroten door ontwikkeling van een systeem dat met behulp van ICT inzichtelijke, vraaggestuurde, longitudinale feedback mogelijk maakt. Om inzicht te krijgen in wat er op dit gebied al gedaan is, is er een verkennend onderzoek gedaan naar feedback van voortgangstoetsing. Methode Er is een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de rapportage van voortgangstoetsresultaten. Er is gezocht met behulp van Pubmed, Web of Science (SSCI & SCI) en ERIC. Gebruikte zoektermen waren progress test, feedback, assessment, medical education. Dit leverde een onbevredigend resultaat op voor deze verkenning. Vervolgens is bij instellingen waarvan bekend is dat ze gebruik maken van voortgangstoetsing informatie gevraagd over de manier waarop zij feedback geven. Resultaten Het literatuuronderzoek levert een onbevredigend resultaat op. Er is, zeker recent, weinig gepubliceerd over feedback van voortgangstoetsing. Verdere verkenning bij geneeskundefaculteiten die gebruik maken van voortgangstoetsing was dan ook gewenst. Uit deze verkenning bij 7 verschillende instellingen blijkt dat alle universiteiten hun eigen methode hebben voor het geven van feedback op de voortgangsresultaten. Dit bestaat bij 6 van de 7 universiteiten uit een tekstbestand op papier of in digitale vorm. De nadruk ligt op feedback betreffende individuele toetsmomenten; de feedback is aanbodgestuurd met zeer weinig aandacht voor het zichtbaar maken van longitudinale kennisontwikkeling. Grafische weergave van de resultaten, hoewel dit de interpretatie van de gegevens makkelijker kan maken, vindt nauwelijks plaats. Nergens wordt gebruik gemaakt van de voorspellende waarde van de beschikbare gegevens. Discussie Op dit moment is de feedback van voortgangstoetsing gericht op individuele toetsmomenten en is er weinig aandacht voor het longitudinale aspect. De huidige feedback is overwegend aanbodgestuurd en biedt weinig mogelijkheden inzicht te krijgen in de competentieontwikkeling gedurende de opleiding. Het ontwikkelen van een systeem dat webgebaseerde, vraaggestuurde feedback kan leveren voor alle belanghebbenden (studenten, docenten, onderwijsorganisatie) lijkt een interessant toekomstperspectief te bieden. Literatuur 1 Muijtjens AM, Schuwirth LW, Cohen-Schotanus J, Van der Vleuten CPM. Differences in knowledge development exposed by multi-curricular progress test data. Adv Health Sci Educ Theory Pract May 4. 2 Van der Vleuten CPM, Verwijnen GM, Wijnen WHFW. Fifteen years of experience with progress testing in a problem-based learning curriculum. Medical Teacher Jun;18(2):103-9 Trefwoorden: voortgangstoets, feedback op resultaten Wijze van presentatie: paper Drs. I. Timmermans Universiteit Maastricht Universiteitssingel MAASTRICHT i.timmermans@educ.unimaas.nl 26

27 Verschillende typen grafieken voor het geven van feedback op voortgangstoetsresultaten: de behoefte van studenten Medema H 1, Timmermans I 2, Muijtjens AMM 2, Cohen-Schotanus J 1 1 UMC Groningen, 2 Universiteit Maastricht, Probleemstelling Feedback op toetsresultaten is voor studenten een belangrijke factor om het leren te verbeteren. 1 In het kader van de voorgangstoetsing hebben de geneeskunde-opleidingen van Maastricht, Leiden, Nijmegen en Groningen gezamenlijk een project gestart om feedback op de voortgangstoetsresultaten van studenten te verbeteren. Aan studenten werd bij het tonen van verschillende feedback-grafieken gevraagd: Wat is jouw behoefte aan dit type feedback? Het onderzoek heeft als doel de grafieken zo aan te passen dat studenten gestimuleerd worden hun leergedrag te verbeteren. Methode In april 2008 werd 361 derdejaars Groninger geneeskundestudenten verzocht via Blackboard een enquête in te vullen over verschillende typen grafieken. De eerste twee grafieken toonden actuele informatie over de laatst gemaakte toets: de eindscore en de score per categorie. Categorieën zijn bijvoorbeeld ademhalingsstelsel of moleculaire en cellulaire aspecten. De andere drie, longitudinale, grafieken toonden naast de scores van de laatst gemaakte toets, scores uit het verleden en een prognose van zowel eindscores als scores per categorie. Resultaten: De enquête werd ingevuld door 128 studenten (35%). De twee grafieken met alleen de eindscore en scores per categorie worden hoog gewaardeerd. Slechts één op de zes studenten bestempelt deze vorm van feedback als niet gewenst of overbodig'. Na het zien van de eerste twee grafieken geeft iets meer dan de helft van de studenten aan behoefte te hebben aan een overzicht van het toetsscoreverleden en een prognose voor de toekomst. Ruim tweederde van de studenten vindt de longitudinale grafiek met het reële scoreverleden en de prognose over de categorie Ademhalingsstelsel overbodig. Een cumulatieve, maar visueel minder gelijkmatige versie, wordt wel gewaardeerd. Meer dan de helft van de studenten geeft aan behoefte te hebben aan informatie, inclusief toetsuitslagen uit het verleden en het scoreverleden per categorie. Driekwart van de studenten heeft behoefte aan meer informatie per categorie om zichzelf te kunnen verbeteren. Tenslotte geven de studenten aan dat met name de beste 5% van hun jaargroep en studenten die (net) onvoldoende scoren het meest profijt zullen hebben van de getoonde feedback. Discussie De meeste studenten zeggen behoefte te hebben aan feedback op de voortgangstoets. Opmerkelijk is dat cumulatieve grafieken de voorkeur genieten boven reële grafieken. De studenten geven aan dat de behoefte van hun jaargenoten aan feedback op voortgangstoetsresultaten prestatie-afhankelijk zal zijn. Tijdens een groepsgewijs, gestructureerd interview zal de studenten gevraagd worden naar commentaar op en suggesties ter verbetering van deze grafieken. Literatuur Hattie, J. & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77(1), Trefwoorden: voortgangstoets, feedback op resultaten Wijze van presentatie: paper Drs. H. Medema UMCG/RUG, CIOMO A. Deusinglaan AV GRONINGEN h.medema@med.umcg.nl 27