Financiële impactanalyse WWNV Gemeente Arnhem. Martin Heekelaar Jeroen Gelevert Dorrit de Jong

Transcriptie

1 Financiële impactanalyse WWNV Gemeente Arnhem Martin Heekelaar Jeroen Gelevert Dorrit de Jong 21 maart

2 Financiële impactanalyse WWNV Gemeente Arnhem Inhoud Pagina Managementsamenvatting 1 1. Inleiding Aanleiding voor het rapport Aanpak Leeswijzer 6 2. De Wet werken naar vermogen (WWNV) Inleiding Wijzigingen in het beleid Omvang doelgroepen in Arnhem Financiering WWNV Relaties tussen de geldstromen Uitvoeringskosten Wet werken naar vermogen Inleiding Cluster W&I Arnhem Financiering Conclusie Inkomensdeel Inleiding Inkomensdeel onder de WWNV Inkomensdeel Arnhem Bijstandsvolume Extra volumetoename WWNV Toekomstig saldo inkomensdeel Conclusies

3 5. Ongedeeld re-integratiebudget Inleiding Financiering Werkdeel klassiek Gevolgen Arnhem Aandachtspunten naar aanleiding van de bezuinigingen Sociale werkvoorziening Inleiding Ontwikkelingen WSW Presikhaaf Bedrijven Financiële ontwikkeling Presikhaaf Bedrijven Bedrijfsopbrengsten Aandachtspunten Conclusie 47 Bijlagen Bijlage 1: Beschrijving Presikhaaf Bedrijven Bijlage 2: Geraadpleegde literatuur Bijlage 3: Overzicht interviews 45700

4 Managementsamenvatting Inleiding Als gevolg van de Wet werken naar vermogen (WWNV), die naar verwachting op 1 januari 2013 zal worden ingevoerd, is de onderkant van de arbeidsmarkt aan grote veranderingen onderhevig. De WWNV betekent dat de WWB en delen van de WSW en de Wajong worden samengevoegd in één regeling. Voorts gaat de invoering gepaard met grote budgettaire veranderingen wat direct gevolgen heeft voor elke individuele gemeente. De gemeente Arnhem heeft Berenschot gevraagd om een financiële impactanalyse uit te voeren naar de invoering van de Wet werken naar vermogen in de gemeente Arnhem en in het bijzonder voor de sociale werkvoorziening en het SW-bedrijf in de regio. Voor de WWNV bestaan verschillende financieringsbronnen. We gaan hierna in op de uitvoeringskosten, het inkomensdeel, het ongedeeld re-integratiebudget en de sociale werkvoorziening. Tot slot brengen we de verwachte financiële effecten van de WWNV geconsolideerd in beeld. Uitvoeringskosten Gemeenten ontvangen via het gemeentefonds en via het re-integratiebudget geld voor de financiering van de uitvoering van de WWNV. Doordat de toegang tot de WSW en de Wajong wordt aangescherpt, zal de toestroom tot de WWNV hoger zijn dan de toestroom tot de huidige WWB. Dat betekent voor de gemeenten een hogere uitvoeringslast. Gemeenten worden daarvoor via het gemeentefonds gecompenseerd. Via het re-integratiebudget ontvangen gemeenten geen compensatie. Daarop wordt alleen gekort. Door deze bezuinigingen komt de uitvoeringscapaciteit onder druk te staan. In het verleden is er in de gemeente Arnhem voor gekozen om de uitvoering mede te financieren vanuit het werkdeel, omdat er veel geld binnen het werkdeel beschikbaar was. Daarmee werden de algemene gemeentelijke middelen ontlast. Nu het werkdeel fors omlaag is gebracht, is de omgekeerde beweging door de algehele financiële krapte van de gemeente waarschijnlijk minder gemakkelijk te realiseren. In 2012 bedragen de uitvoeringskosten van W&I in Arnhem 19,7 mln. Daarvan komt 8,3 mln ten laste van het WWB-werkdeel en 11,4 mln ten laste van het gemeentefonds. In het gemeentefonds is in 2012 in totaal 26,4 mln beschikbaar voor W&I (stand mei-circulaire 2011). De omvang van dat bedrag is onder meer afhankelijk van het aantal bijstandsgerechtigden. In eerdere jaren was het

5 bedrag van dezelfde orde van grootte 1. Naast de uitvoeringskosten wordt 11,8 mln. besteed aan minimabeleid. De rest, 3,2 mln, wordt aan andere zaken dan W&I besteed. Inkomensdeel Gemeenten ontvangen via het inkomensdeel geld voor het betalen van de WWNV-uitkeringen. De financieringssystematiek is vergelijkbaar met de huidige WWB. Gemeenten mogen besparingen op het inkomensdeel houden en vrij besteden. Tekorten moeten ze vanuit de eigen middelen aanvullen. In 2011 is voor Arnhem sprake van een tekort van 12%. Het tekort wordt bepaald door een tekortschietend macrobudget, voortvloeiend uit bestuurlijke afspraken die in 2007 gemaakt zijn tussen de VNG en het vorige kabinet. Vanaf 2012 zal het macrobudget naar verwachting weer aansluiten bij de werkelijke uitgaven. In de WWNV wordt terug gegaan naar de oorspronkelijke systematiek van voor De verwachting is dat voor Arnhem, als de volumedoelstellingen worden gerealiseerd, vanaf 2012 geen sprake meer zal zijn van grote tekorten Arnhem zet stevig in op volumereductie. Er wordt een doelstelling gehanteerd van Dat is een forse ambitie. Reeds bij een daling van wordt een prima resultaat neergezet. Arnhem zou dan behoren tot de 10% best presterende gemeenten in Nederland. De gevolgen voor het saldo I- deel zijn hoe dan ook ongewis. De omvang van het budget inkomensdeel in de toekomst is onzeker. Er moet voorts rekening mee gehouden worden dat de reductiedoelstelling berekend wordt ten opzichte van de referentiegemeenten. Als ook andere gemeenten extra inspanningen plegen om het aantal bijstandsgerechtigden omlaag te brengen, is de ambitie van een (relatieve) daling van het bijstandsvolume extra lastig. Kortom het toekomstig saldo I-deel laat zich lastig correct ramen. Wij adviseren om daarmee rekening te houden en in de begroting uit te gaan van behoedzame ramingen. Met het oog op de WWNV constateren wij het volgende aandachtspunt. In Arnhem wonen relatief veel Wajongers. Tegelijkertijd ontwikkelt het aantal zich sterker dan in andere gemeenten. Het risico bestaat dat zodra met de invoering van de WWNV, de toegang tot de Wajong beperkt wordt, de extra toestroom tot de Wajong zich verlegt naar de WWNV. De uitgaven WWNV zullen daardoor sterker toenemen dan in andere gemeenten en sterker toenemen dan het beschikbare budget inkomensdeel. Het is niet zeker dat dit effect zich zal voordoen. Als het effect zich wel voordoet, is het mogelijk dat er rekening mee gehouden wordt in een geactualiseerde toekomstige versie van het verdeelmodel inkomensdeel, waardoor de financiële effecten voor Arnhem beperkt zijn. 1. In 2010 en 2011 waren de bedragen respectievelijk 25,8 mln en 25,3 mln, stand mei-circulaire Het gaat om een extra daling met 600 uitkeringen ten opzichte van de landelijke ontwikkeling

6 Ongedeeld re-integratiebudget Voor de re-integratie ontvangen gemeenten onder de WWNV het ongedeeld re-integratiebudget. In het ongedeeld re-integratiebudget worden het huidige werkdeel WWB en de middelen voor de WSW samengevoegd. Er wordt drastisch door het kabinet op deze middelen bezuinigd. Om deze budgetverlagingen op te vangen is door de gemeente Arnhem reeds omgebogen op de re-integratie-uitgaven. Deze zijn echter onvoldoende om de landelijke bezuinigingen volledig op te vangen. In 2012 is sprake van een verwacht tekort op het re-integratiebudget van 3,1 mln, oplopend tot 8,7 mln in 2015 (op basis van de cijfers uit de coutourennota I). Er ligt een relatie tussen de re-integratie en het bijstandsvolume. Meer re-integratie leidt in principe (afhankelijk van de re-integratietrajecten) tot een lager volume. Minder re-integratie leidt mogelijk tot meer mensen in de bijstand en hogere bijstandsuitgaven. Daarmee moet bij de verdere ombuigingen op re-integratie door de gemeente Arnhem rekening worden gehouden. Een lager re-integratiebudget geeft een extra stimulans om te zoeken naar andere manieren om volume te reduceren. Hierbij kan worden gedacht aan het vergroten van de eigen verantwoordelijkheid van burgers, een expliciete focus op volumereductie, meer/effectievere handhaving, scherpere controle aan de poort, inzetten van social return, inzet van financiële middelen van werkgevers en een betere benutting van sectorfondsen. Sociale werkvoorziening Het tekort van PB in 2011 bedraagt 6,3 mln. In het gunstige scenario van PB neemt het tekort van PB in 2015 toe tot 6,8 mln. De forse tekorten als gevolg van de rijksbezuinigingen worden gedempt door een oplopend operationeel resultaat van 7,4 mln. negatief in 2011 naar 6,8 mln. positief in De verbetering van het resultaat wordt voor een belangrijk deel gerealiseerd door een afwaardering van de vaste activa, die mogelijk wordt gemaakt door de door het Rijk landelijk beschikbaar gestelde herstructureringsfaciliteit. Er zijn verschillende financiële risico s waarmee rekening moet worden gehouden. Belangrijke risico s doen zich voor bij de bedrijfsopbrengsten. We presenteren twee alternatieve scenario s die leiden tot grotere tekorten dan de huidige verwachtingen. Met name gezien de huidige marktomstandigheden (economische crisis) moet met deze scenario s serieus rekening worden gehouden. Andere risico s: Omvang herstructureringsfaciliteit: De totale herstructureringskosten van PB worden geraamd op mln. Vanuit de herstructureringsfaciliteit komt naar verwachting maximaal 11,7 mln

7 beschikbaar. Het verschil zal moeten worden bijgepast door de gemeenten. Voor Arnhem komt dat neer op 4,1 mln tot 7,7 mln 3. Transitievermogen: PB staat voor een grote veranderopgave. Reeds eerder is ervoor gekozen om de beweging van binnen naar buiten te maken. Deze verandering is nog niet doorgevoerd. De nieuwe directeur zet wel juiste veranderingen in. Op dit moment is nog onduidelijk welke waarborgen er zijn dat de juiste veranderingen worden doorgevoerd, en de effecten moeten zichtbaar gaan worden. Wel zijn er eerste aanwijzingen (recente stijging aantal uitplaatsingen) die op verandering duiden. Verder is er politiek en bestuurlijk draagvlak nodig voor het doorvoeren van de veranderingen. Het bestuur moet de veranderingen en de noodzakelijk daarvoor te nemen maatregelen ondersteunen. Omvang weerstandvermogen: Het eigen vermogen is ultimo 2012 naar verwachting lager dan de afgesproken grens. PB is grotendeels met vreemd vermogen gefinancierd. Gemeenten staan daarvoor garant. Tot slot De uitvoeringskosten voor de WWNV worden betaald vanuit het gemeentefonds. Met de invoering van de WWNV worden er extra middelen geplaatst in het gemeentefonds. Vooralsnog is niet de verwachting dat de extra middelen in het gemeentefonds onvoldoende zijn voor de compensatie van de extra uitvoeringskosten. Het uitgangspunt in de WWNV is dat het macrobudget inkomensdeel toereikend is voor het betalen van de landelijke uitkeringslast. Het is niet de verwachting dat zich in het inkomensdeel grote tekorten zullen voordoen. De gemeente Arnhem kan besparingen realiseren door extra volumereductie. De ambities zijn hoog. De omvang van toekomstige besparingen is echter zeer onzeker. Mede op basis van wat wij hebben gezien bij andere gemeenten, adviseren wij gemeenten om zich v.w.b. het inkomensdeel niet rijk te rekenen en zeer terughoudend te zijn met het vooraf inboeken van besparingen. Er is door het kabinet fors bezuinigd op het WWB-werkdeel. In 2011 was het budget voor de gemeente Arnhem 27,4 mln. In 2012 is het budget verlaagd tot 14,7 mln. In 2012 kan Arnhem nog gebruikmaken van een reservering van 7,9 mln. De bezuiniging zal daardoor met name vanaf 2013 hard voelbaar zijn. Arnhem heeft reeds maatregelen genomen, maar nog onvoldoende om het volledige tekort te dekken. De resterende financiële problematiek op het werkdeel ziet er als volgt uit. 3 Het aandeel in de kosten van Arnhem is 50%. De bijdrage van Arnhem kan als volgt worden berekend: 50% van 20 mln minus 11,7 mln respectievelijk 50% van 27 mln minus 11,7 mln

8 Mln Saldo W-deel +7,9-3,1-9,2-9,1-8,7-8,7 Tabel 1: Huidige verwachte tekorten WWB-werkdeel gemeente Arnhem Re-integratie is erop gericht om de bijstandsafhankelijkheid zo laag mogelijk te houden. De verlaging van de re-integratie-uitgaven werkt daardoor negatief door op de bijstandsuitgaven. Daar zal rekening mee gehouden moeten worden in de prioritering bij de toekomstige reintegratie. Ook vraagt de WWNV daarom volgens ons om een bredere oriëntatie op het vraagstuk van de volumebeheersing dan alleen vanuit de re-integratie (bv meer eigen verantwoordelijkheid van burgers, handhaving, controle aan de poort e.d.). Er worden drastische kabinetsbezuinigingen doorgevoerd op de WSW. PB voert grote veranderingen door. Bij een succesvolle uitvoering is het totale exploitatietekort in 2015 voor PB gelijk aan 6,8 mln. De bijdrage voor Arnhem binnen de GR is in dat geval 3,4 mln (50% van het totaal). Er wordt rekening gehouden met een ombuiging van het operationeel resultaat van 7,4 mln negatief in 2011 naar 6,8 mln positief in Dat is een forse en daarmee onzekere ambitie. Mln Exploitatieresultaat WSW (aandeel Arnhem) -3,1-0,4-1,4-2,8-3,4-3,4 Tabel 2: Door PB verwachte kosten SW gemeente Arnhem Arnhem is niet de enige gemeente die geconfronteerd wordt met grote tekorten. De VNG verwacht dat ruim 130 gemeenten in 2015 geen geld meer overhouden om uitkeringsgerechtigden te re-integreren of te begeleiden vanwege de lonen die betaald moeten worden aan mensen in de sociale werkvoorziening. De meeste gemeenten zullen extra eigen geld moeten bijleggen. Nog eens 180 gemeenten zien meer dan de helft van hun (gekrompen) re-integratiemiddelen opgaan aan de SW

9 1. Inleiding 1.1 Aanleiding voor het rapport Als gevolg van de Wet werken naar vermogen, die naar verwachting op 1 januari 2013 zal worden ingevoerd, is de onderkant van de arbeidsmarkt aan grote veranderingen onderhevig. De WWNV betekent dat de WWB en delen van de WSW en de Wajong worden samengevoegd in één regeling. Daarnaast gaat de invoering gepaard met grote budgettaire veranderingen wat direct gevolgen heeft voor elke individuele gemeente. De gemeente Arnhem heeft Berenschot gevraagd om een financiële impactanalyse uit te voeren naar de invoering van de Wet werken naar vermogen in de gemeente Arnhem en in het bijzonder voor de sociale werkvoorziening en het SW-bedrijf in de regio. In dit rapport presenteert Berenschot de bevindingen van dit onderzoek. 1.2 Aanpak Onder een financiële impactanalyse verstaan wij dat we nagaan wat de meerjarige financiële gevolgen zijn van de WWNV voor de gemeentelijke begroting. Daarbij gaat het niet louter om een kwantitatieve analyse. Het gaat ook om een kwalitatief oordeel over de (beheer)maatregelen en strategieën in het kader van de WWNV. We gaan na of deze logisch en consistent zijn en of er alternatieve oplossingsrichtingen mogelijk zijn. In deze financiële impactanalyse kijken we naar de uitvoeringskosten van de WWNV en naar het beschikbare budget. Daarnaast onderzoeken we het budget inkomensdeel, het ongedeeld reintegratiebudget en de WSW in Arnhem. 1.3 Leeswijzer In het hoofdstuk hierna gaan wij eerst in op de Wet werken naar vermogen. De daaropvolgende hoofdstukken behandelen we achtereenvolgens de uitvoeringskosten WWNV, het budget inkomensdeel, het ongedeeld re-integratiebudget en de WSW in Arnhem

10 2. De Wet werken naar vermogen (WWNV) 2.1 Inleiding Op 1 januari 2013 zal de Wet werken naar vermogen in werking treden. Deze wet sluit aan bij de adviezen van de commissie-de Vries (commissie fundamentele herbezinning WSW). De WWB, WSW en Wajong worden grotendeels samengevoegd. De Wet werken naar vermogen zal veel overeenkomsten vertonen met de huidige WWB. Mede aangemoedigd door het succes van de WWB wordt de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de WWNV neergelegd bij de gemeenten. Gemeenten worden daarbij financieel en beleidsmatig verantwoordelijk. Tegelijkertijd wordt er fors op de re-integratiemiddelen bezuinigd. Het aantal klanten en daarmee de werklast voor gemeenten zal daardoor toenemen. De aard van de werkzaamheden verandert ook. Gemeenten zullen zich meer moeten richten op de re-integratie van mensen met een arbeidshandicap, terwijl mensen met een beperkte verdiencapaciteit aan de slag kunnen met de nieuwe systematiek van loondispensatie. 2.2 Wijzigingen in het beleid Puntsgewijs betekent de WWNV het volgende: Er komt één regeling voor personen met arbeidsvermogen die onder de verantwoordelijkheid van gemeenten vallen: de WWNV (samenvoeging WWB, WIJ en delen van WSW en Wajong). De Wajong blijft bestaan voor personen die volledig én duurzaam jonggehandicapt zijn. De WSW blijft bestaan voor personen met een indicatie beschutte arbeid. Het huidig zittend bestand blijft in de WSW en de Wajong. Er komt voor gemeenten een nieuw instrument loondispensatie. Er komt één ongedeeld re-integratiebudget (WWB/WIJ, WSW en gedeeltelijk de re-integratiemiddelen voor de Wajong). De systematiek voor het inkomensdeel is conform de systematiek van voor 2007 (= voor het bestuursakkoord dat het laatste kabinet-balkenende afsloot met de gemeenten). Er komt een herstructureringsfaciliteit ten behoeve van de SW-sector met in totaal 400 mln. Er wordt stevig bezuinigd op het WWB-re-integratiebudget en de WSW. Daarnaast worden de volgende wijzigingen doorgevoerd:

11 Het aantal vestigingen van UWV WERKbedrijf wordt teruggebracht van honderd naar dertig regiovestigingen. Dubbele heffingskorting voor bijstandsgerechtigden wordt afgeschaft. Jongeren tot 27 jaar krijgen een baanzoekplicht van vier weken voordat ze een uitkering of ondersteuning kunnen aanvragen. Gemeenten krijgen ruimere mogelijkheden om een tegenprestatie te vragen voor een uitkering. Afschaffing bijstand voor inwonenden en de toets op het partnerinkomen wordt vervangen door een toets op het huishoudinkomen (met een beperkte vrijlatingsregeling voor minderjarige kinderen). Aanscherping van de ontheffingsregeling voor alleenstaande bijstandsouders met kinderen. De bijverdienregeling voor alleenstaande ouders wordt verruimd. WWB ers mogen voortaan maximaal nog maar vier in plaats van dertien weken per jaar naar het buitenland. 2.3 Omvang doelgroepen in Arnhem Ter illustratie zijn in het onderstaand overzicht de aantallen WWB ers (inclusief WIJ), Wajongers en WSW ers opgenomen. De peildatum is ultimo De bron is het CBS. De aantallen worden vergeleken met de landelijke aantallen. Tevens zijn de dichtheden opgenomen. De dichtheden zijn de aantallen doelgroepen als percentage van het aantal huishoudens. Het blijkt dat in Arnhem ten opzichte van het landelijk gemiddelde sprake is van een hoog aantal bijstandsgerechtigden en een hoog aantal Wajongers. Het verschil van de WSW-dichtheid met de landelijke dichtheid is minder groot dan bij de andere regelingen. De hoge dichtheidspercentages zijn verklaarbaar. We gaan in hoofdstuk 4 in op de verklaring. Nederland Arnhem Aantal uitkeringen Dichtheid Aantal uitkeringen Dichtheid WWB/WIJ< ,10% ,10% Wajong ,60% ,30% WSW ,40% ,70% Totaal ,10% ,10% Tabel 3: Uitkeringsafhankelijkheid d.d. sept Bron: CBS, Ministerie van SZW

12 2.4 Financiering WWNV De financiering van de Wet werken naar vermogen ziet er als volgt uit: Baten Budget inkomensdeel Ongedeeld re-integratiebudget: W-deel klassiek WSW zittend bestand WSW-beschut Lasten Uitkeringen WWNV Gemeentefonds (fictief budget W&I) Uitvoeringskosten Minimabeleid Tabel 4: Financiering WWNV Toelichting Ondersteuning, begeleiding, bemiddeling WSW zittend bestand WSW-beschut Aan de batenkant ontvangen gemeenten het budget inkomensdeel. Het budget inkomensdeel is een algemene uitkering. Het geld is bestemd voor de uitkeringen die vanaf 2013 in het kader van de WWNV verstrekt gaan worden. Besparingen zijn voor gemeenten vrij besteedbaar. Tekorten moeten vanuit de algemene gemeentelijke middelen worden aangevuld. Onder de WWB is er ook sprake van een inkomensdeel. Met de invoering van de WWNV zal er aan de systematiek van het inkomensdeel weinig veranderen. Voorts ontvangen gemeenten aan de batenkant onder de WWNV een ongedeeld reintegratiebudget. Het betreft een specifieke uitkering. Het geld moet worden besteed aan reintegratie van burgers. Het budget wordt samengesteld vanuit het huidige re-integratiebudget in het kader van de WWB- en de WSW-gelden. Het ongedeeld re-integratiebudget is bedoeld voor ondersteuning, begeleiding en bemiddeling van werkzoekenden en voor de kosten van zowel het zittend bestand als de nieuwe instroom WSW-beschut. Tot slot ontvangen gemeenten geld voor de WWNV via het gemeentefonds, het zogenoemde cluster W&I. Het geld in het gemeentefonds is bestemd voor het minimabeleid en voor de uitvoeringskosten WWNV. Onder de WWB ontvangen de gemeenten voor de uitvoeringskosten en het minimabeleid ook geld via het gemeentefonds. Deze systematiek zal onder de WWNV niet veranderen. In de hoofdstukken hierna zal nader worden ingegaan op de verschillende hiervoor besproken financieringsbronnen

13 2.5 Relaties tussen de geldstromen De verschillende geldstromen staan niet los van elkaar. Ze hebben invloed op elkaar. In de onderstaande figuur worden de relaties tussen de verschillende geldstromen weergegeven. Tussen haakjes staan de bedragen die voor de verschillende onderdelen beschikbaar zijn. Figuur 1: Geldstromen W&I Toelichting Het werkdeel staat in relatie met de andere uitgavenposten. Door de inzet van het werkdeel kunnen de re-integratie-inspanningen omhoog. Dat leidt tot meer mensen die aan het werk gaan en daardoor een lager bijstandsvolume en daardoor lagere uitgaven ten laste van het inkomensdeel. Het werkdeel staat ook in relatie tot de uitvoeringskosten. Een deel van de uitvoering (gericht op re-integratie) mag ten laste worden gebracht van het werkdeel. Deze kosten komen daarmee niet meer ten laste van de budgetten voor de uitvoeringskosten (cluster W&I in het gemeentefonds). Tussen de uitvoeringskosten en de uitgaven inkomensdeel bestaat een vergelijkbare relatie als tussen het werkdeel en de uitgaven inkomensdeel. De uitvoeringskosten en de uitgaven ten laste van het inkomensdeel zijn in het algemeen positief met elkaar gecorreleerd. Meer geld voor de uitvoering kan leiden tot een kwalitatief betere uitvoering en daardoor minder mensen die afhankelijk zijn van een uitkering

14 Verder staat het werkdeel in relatie tot de WSW. De WSW wordt onder de WWNV gefinancierd vanuit het ongedeeld re-integratiebudget (waarin het werkdeel en de WSW-budgetten worden samengevoegd). De WSW kan mede worden gefinancierd ten laste van het werkdeel. Als de werkdeeluitgaven omhoog gaan, blijft er vanuit het werkdeel minder over voor de WSW en vice versa. De WSW-uitgaven zijn voor een deel onvermijdelijk. De rechten van het zittend bestand WSW zijn door het kabinet gegarandeerd. Tegelijkertijd wordt er fors bezuinigd op de WSW. Met andere woorden: de kosten blijven hoog, terwijl de middelen fors omlaag gaan. Gemeenten kunnen ervoor kiezen om de tekorten op de WSW in de toekomst ten laste te brengen van het werkdeel. Door dit laatste gaan de re-integratie-uitgaven omlaag en stijgen mogelijk de WWNV/bijstandsuitgaven. Met andere woorden: de tekorten op de WSW kunnen via de financiering ten laste van het werkdeel leiden tot extra uitgaven ten laste van het inkomensdeel. Tot slot zijn ook de WSW-uitgaven gerelateerd aan de uitgaven ten laste van het inkomensdeel. Immers, naarmate er meer mensen in de WSW zitten dan wel naarmate de gemeenten erin slagen om meer mensen uit de WSW te laten uitstromen, neemt de kans op bijstandsafhankelijkheid en daarmee de uitgaven ten laste van het inkomensdeel, toe. De betrokkenen hebben immers niet meer de beschutting van de WSW en maken dus een grotere kans om in de bijstand/wwnv te komen. Het volgende schema biedt handvatten voor de keuze van de beschikbare middelen op het terrein van Werk en Inkomen. Middelen: Inkomensdeel Ongedeeld reintegratiebudget GF (cluster W&I) Vrije bestedingsruimte Kiezen Re-integratie en participatie Verplichte uitgaven: Uitkeringen WSW-beschut WSW-oud Diverse re-integratie uitvoeringskosten Figuur 2: Beschikbare middelen W&I

15 In het schema worden eerst de beschikbare middelen en de verplichte uitgaven met elkaar geconfronteerd. De beschikbare middelen bestaan uit het inkomensdeel, het ongedeelde reintegratiebudget en de middelen die via het gemeentefonds beschikbaar worden gesteld voor werk en inkomen. De verplichte uitgaven betreffen de harde uitgaven, die noodzakelijk moeten worden gedaan en waar de gemeente Arnhem dus niet aan ontkomt. Het gaat dan bijvoorbeeld om de uitkeringsverstrekking, de vergoeding van de WSW, de vergoeding voor de gesubsidieerde arbeid en uitvoeringskosten. Let op: met verplichte uitgaven wordt niet bedoeld dat de gemeente er geen invloed op heeft. De gemeente heeft bijvoorbeeld invloed op het bijstandsvolume. De gemeente kan ook maatregelen nemen gericht op de hoogte van de uitkering. Ook heeft de gemeente door het nemen van maatregelen invloed op de hoogte van de WSW-uitgaven. Echter, gegeven deze maatregelen blijven er verplichte uitgaven over. Voor de gemeente is het belangrijk om de hoogte van deze verplichte uitgaven in beeld te krijgen. Het saldo van de beschikbare middelen en de verplichte uitgaven leidt tot de vrije bestedingsruimte. De vrije bestedingsruimte is voor de gemeente beschikbaar om maatregelen te nemen op het terrein van de re-integratie, met als doel om het aantal mensen dat afhankelijk is van een uitkering of afhankelijk is van ondersteuning via gesubsidieerde arbeid of de WSW omlaag te brengen. Gemeenten moeten daarin keuzen maken. Gegeven het pakket aan re-integratie wordt via de feedback-pijl het bijstandsvolume (plus volume gesubsidieerde arbeid plus het volume WSW) en daarmee de bijstandsuitgaven beïnvloed. Kortom, de maatregelen waarvoor de gemeente Arnhem kiest op het terrein van re-integratie zijn op hun beurt van invloed op de totale bijstandsuitgaven, wat vervolgens via de vrij besteedbare ruimte van invloed is op (mogelijk) de in te zetten reintegratiemiddelen

16 3. Uitvoeringskosten Wet werken naar vermogen 3.1 Inleiding Via cluster W&I in het gemeentefonds (GF) ontvangen gemeenten geld voor de uitvoeringskosten WWB (wettelijke taken) en voor minimabeleid (bijzondere bijstand en schuldhulpverlening). De middelen in het gemeentefonds zijn volledig vrij besteedbaar. De verdeling is afgestemd op de kostenstructuur van de gemeenten. Het gemeentefonds is opgebouwd uit zogenoemde fictieve budgetten (ook wel clusters). Het staat gemeenten vrij om meer, minder of eenzelfde bedrag via het fictieve budget beschikbaar te stellen voor het desbetreffende beleidsterrein. Na de invoering van de WWNV zullen gemeenten ook de middelen voor de uitvoering van de WWNV via het cluster W&I in het gemeentefonds ontvangen. Wij verwachten vooralsnog geen wijziging van de verdelingssystematiek door de invoering van de WWNV, anders dan het reguliere onderhoud van het gemeentefonds. Voor de re-integratie ontvangen gemeenten geld via het reintegratiebudget. De middelen in het re-integratiebudget kunnen zowel voor de eigen uitvoering als voor externe inkoop worden ingezet. Landelijk zit er mln. ( mln. inclusief de zogenoemde uitkeringsfactor (zie hierna)) in het cluster W&I. Het bedrag in het gemeentefonds zal structureel met 24 mln. per jaar worden opgehoogd vanwege de toename van het aantal klanten voor gemeenten onder de WWNV. De omvang van het cluster W&I is afhankelijk van factoren zoals het aantal bijstandsgerechtigden, het aantal inwoners en het aantal inwoners met een laag inkomen. Zo neemt de omvang van het fictieve budget W&I toe bij een toename van het aantal bijstandsgerechtigden en daalt deze bij een afname van het aantal bijstandsgerechtigden. In de praktijk is het lastig om de omvang van het fictieve budget vast te stellen. Wij komen weinig gemeenten tegen die zich bij het beschikbaar stellen van middelen aan de sociale dienst laten leiden door de omvang van het fictieve budget. Dat geldt echter niet voor mutaties op de fictieve budgetten (als gevolg van uitnamen en toevoegingen door de rijksoverheid aan het gemeentefonds). Die leiden vaak wel tot (discussies over) maatregelen. Hierbij kan gedacht worden aan uitnamen uit het gemeentefonds vanwege vermeende doelmatigheidswinsten op de uitvoering van de bijstand of toevoegingen op het gemeentefonds als gevolg van een intensivering van het armoedebeleid. 3.2 Cluster W&I Arnhem De omvang van het cluster W&I wordt bepaald aan de hand van de verdeelmaatstaven, de bedragen/gewichten per eenheid en de uitkeringsfactor. De uitkeringsfactor houdt rekening met de jaarlijkse groei van het gemeentefonds (het accres). De berekening voor 2012 voor de gemeente Arnhem is opgenomen in de tabel 3. Dit is een raming van het budget. De omvang van de

17 algemene uitkering (en dus ook het fictieve budget W&I) wordt vastgesteld op basis van nacalculatie. Gewicht Aantal Bedrag Huishoudens met laag inkomen 38, Huishoudens met laag inkomen (drempel) 53, Bijstandsontvangers 1.346, ABW schaalnadeel ,32 0, ABW schaalvoordeel 3.711, Klantenpotentieel regionaal 1, Uitkeringsontvangers 16, Inwoners 0, Vast bedrag voor elke gemeente 6952, ,91 Totaal basis Totaal cluster W&I voor Arnhem inclusief UF (1,532) Tabel 5: Cluster W&I Gemeentefonds Arnhem 2012 (in Euro s). Bron: Ministerie van BZK. In de bovenstaande tabel staan de verdeelmaatstaven die gelden voor het cluster W&I. In de derde kolom staat de omvang van de verdeelmaatstaven voor de gemeente Arnhem. Voor alle gemeenten gelden dezelfde verdeelmaatstaven. De gewichten zijn gelijk, maar de omvang (bijvoorbeeld het aantal bijstandsgerechtigden) verschilt per gemeente. Uit de tabel blijkt bijvoorbeeld dat in Arnhem huishoudens wonen met een laag inkomen en dat het aantal inwoners gelijk is aan (2010). In de tweede kolom staan de bedragen per eenheid. Een wat bijzondere verdeelmaatstaf is het vaste bedrag per gemeente. Dat betekent dat elke gemeente zonder meer 6952,91 ontvangt in het cluster W&I. Dit bedrag is voor alle gemeenten gelijk, maar kan wel van jaar tot jaar verschillen. In de laatste kolom staat het product (de vermenigvuldiging) van de verdeelmaatstaven en de bedragen per eenheid. De som van deze producten (totaal) leidt tot de zogenoemde uitkeringsbasis. De uitkeringsbasis maal de uitkeringsfactor (in 2010 is de uitkeringsfactor gelijk aan 1,532) leidt tot het totaalbedrag in het cluster Werk en Inkomen. Voor Arnhem is dat bedrag in 2010 gelijk aan ongeveer 26,4 mln. 4 Stand meicirculaire De bedragen voor 2010 en 2011 waren respectievelijk 25,8 mln en 25,3 mln, beide stand meicirculaire

18 3.2.1 Schaaleffect Zoals eerder gesteld, is het bedrag in het cluster W&I mede afhankelijk van het aantal bijstandsgerechtigden. Je kunt je afvragen met hoeveel het cluster toeneemt met een stijging van het aantal bijstandsgerechtigden. Berekend kan worden dat het cluster van de gemeente Arnhem met (inclusief UF) toe-/afneemt als het aantal bijstandsgerechtigden met één toe-/afneemt ( exclusief UF). De bedragen per bijstandsgerechtigde verschillen per gemeente. Dat heeft te maken met de schaal van de gemeente. Grotere gemeenten hebben schaalvoordelen (= lagere gemiddelde kosten per bijstandsgerechtigde). Dat betekent dat de uitvoeringskosten per bijstandsgerechtigde afnemen naarmate het bijstandsvolume in de gemeente toeneemt. De bedragen per bijstandsgerechtigde zijn dus groter naarmate de gemeente kleiner is. De bedragen in het cluster W&I landelijk bedragen gemiddeld exclusief en inclusief uitkeringsfactor per bijstandsgerechtigde. Ter illustratie: Rotterdam krijgt per extra bijstandsgerechtigde (exclusief UF) en (inclusief UF) minder erbij dan gemiddeld. 3.3 Financiering In deze paragraaf gaan we na hoe hoog de uitvoeringskosten zijn van Arnhem voor de uitvoering van de WWB en in hoeverre dat beslag legt op het cluster W&I en op het werkdeel. In het onderstaand overzicht (figuur 3) staan de betreffende geldstromen. Werkdeel 14,7 mln Cluster W&I / gemeentefonds 26,4 mln 8,3 mln 11,4 mln Overige besteding re-integratie 6,4 mln Uitvoeringskosten WWB 19,7 mln Minimabeleid 11,8 mln Bestedingen buiten W&I 3,2 mln Figuur 3: Geldstromen uitvoering W&I Arnhem 2012 De twee financieringsbronnen voor de uitvoering van de WWB zijn het werkdeel WWB en het cluster W&I in het gemeentefonds. Het werkdeel in 2012 is gelijk aan 14,7 mln 5 bij. Daarvan wordt 5 Dat is exclusief 7,9 mln die in 2012 beschikbaar is via de reserversingsregeling

19 8,3 mln. besteed aan de eigen uitvoeringskosten voor re-integratie. Het overige deel ( 6,4 mln.) wordt aan andere vormen van re-integratie besteed, zoals de externe inkoop van re-integratie, loonkostensubsidies en ID-banen. Het totale cluster W&I bedraagt, zoals we hiervoor zagen, 26,4 mln. Daarvan gaat 11,4 mln. naar de uitvoeringskosten WWB en 11,8 mln. naar het minimabeleid (waaronder 4,7 mln. naar schuldhulpverlening). Het cluster W&I wordt in Arnhem niet geheel aan W&I besteed. Uit de bovenstaande opstelling blijkt dat in ,2 mln elders binnen de programmabegroting van de gemeente Arnhem wordt besteed. Hieruit blijkt dat de totale uitvoeringskosten voor de WWB in Arnhem in ,7 mln. bedragen. Deze worden voor 8,3 mln. gefinancierd vanuit het werkdeel WWB en voor 11,4 mln. vanuit het gemeentefonds/cluster W&I. Wij verwachten geen grote gevolgen door de invoering van de WWNV. Vooralsnog gaat het ministerie ervan uit dat de systematiek bij de invoering van de WWNV ongewijzigd blijft. Wel zal de werklast toenemen door de extra toestroom van mensen met een uitkering. Zoals hiervoor al aangegeven, zal het gemeentefonds landelijk met structureel 24 mln. worden verhoogd. Op individueel gemeenteniveau neemt de omvang van het cluster W&I toe. Het cluster stijgt naar rato van het extra aantal nieuwe klanten met een WWNV-uitkering. 3.4 Conclusie De totale uitvoeringskosten WWB van de gemeente Arnhem bedragen in ,7 mln. Daarvan wordt 8,1 mln. gefinancierd vanuit het werkdeel WWB en 9,1 mln. vanuit het cluster W&I in het gemeentefonds. Vanuit het cluster W&I wordt eveneens het minimabeleid gefinancierd. Het cluster W&I (in totaal 26,4 mln.) wordt echter niet volledig aan W&I besteed. Per saldo wordt 3,2 mln. elders binnen de programmabegroting van Arnhem besteed. In tegenstelling tot de situatie in Arnhem, zien wij dat in veel gemeenten vanuit het gemeentefonds meer geld aan W&I wordt besteed dan in het cluster W&I beschikbaar is. Een groot deel van het werkdeel in Arnhem wordt besteed aan re-integratie. Daar is in het verleden voor gekozen, mede omdat er toen veel geld in het werkdeel beschikbaar was. Het (cluster W&I in het) gemeentefonds werd en wordt daardoor ontlast, waardoor er algemeen besteedbare middelen voor de gemeente overbleven. De systematiek zal met de invoering van de WWNV hoogstwaarschijnlijk niet veranderen. Het cluster W&I in het gemeentefonds stijgt naar rato met het extra aantal klanten dat een WWNVuitkering zal ontvangen

20 4. Inkomensdeel 4.1 Inleiding In 2004 is de WWB ingevoerd. Met de WWB zijn gemeenten volledig financieel en beleidsmatig verantwoordelijk geworden voor de bijstand. Gemeenten ontvangen jaarlijks een budget via het inkomensdeel voor het betalen van de uitkeringen. Besparingen op het inkomensdeel zijn volledig vrij besteedbaar. Tekorten moeten worden aangevuld vanuit de eigen algemene middelen. Bij nietverwijtbare structurele tekorten of incidentele tekorten groter dan 10% kunnen gemeenten in aanmerking komen voor een tegemoetkoming door het Rijk via de Incidentele aanvullende uitkering (IAU). Bij een meerjarig tekort bestaat de mogelijkheid van een Meerjarige aanvullende uitkering (MAU). Het budget wordt door het Rijk landelijk vastgesteld (het macrobudget). In 2011 was er 4,08 mld. beschikbaar. Het macrobudget wordt verdeeld op basis van objectieve factoren. Objectieve factoren zijn niet (of beter: niet direct) door de gemeente te beïnvloeden kenmerken van de gemeente, zoals het aantal arbeidsongeschikten, de regionale economische groei of het aantal huurwoningen. Zo ontvangt een gemeente met een lage economische groei een relatief groter aandeel van het budget dan andere gemeenten. Het goed ramen van het definitieve budget is door de complexiteit van de verdeel- en de macrosystematiek geen sinecure en met veel onzekerheid omgeven. Jaarlijks wordt na Prinsjesdag het voorlopige budget aan de gemeente bekend gemaakt, maar gedurende het jaar kan dat echter nog veranderen als gevolg van bijvoorbeeld beleidsmaatregelen of nieuwe inzichten in de conjunctuur. De definitieve vaststelling vindt pas plaats in het najaar van het lopende begrotingsjaar. Het macrobudget golfde bij de invoering van de WWB in 2004 mee met de totale uitgaven van de gemeenten. Macro kwamen de gemeenten daardoor grosso modo niet tekort. In het bestuursakkoord tussen VNG en het vorige kabinet is het macrobudget meerjarig echter vastgezet. Gemeenten hadden veel last van die afspraak toen het bijstandsvolume omhoog ging als gevolg van de crisis. Macro ontstonden daardoor tekorten. Vanaf 2012 zal worden teruggegaan naar de oude systematiek. 4.2 Inkomensdeel onder de WWNV Het uitgangspunt van het Ministerie van SZW is om voor de WWNV te gaan werken met dezelfde systematiek als voor de WWB. Door de WWNV zal het aantal klanten van gemeenten, ten opzichte van de WWB, met een WWNV-uitkering toenemen. In het macrobudget zal daarmee rekening worden gehouden. De vraag is of de WWNV effecten heeft op de verdeling. Wij verwachten dat de extra toestroom scheef over het land zal zijn verdeeld. Onbekend is op welke wijze het ministerie hiermee op voorhand rekening houdt c.q. rekening kan houden bij de verdeling

21 4.3 Inkomensdeel Arnhem In de onderstaande tabel staan de budgetten en de uitgaven ten laste van het inkomensdeel voor de gemeente Arnhem. De bedragen in de jaren tot en met 2010 zijn definitief. De uitgaven in 2011 zijn nog voorlopig. De bedragen voor 2012 zijn conform de programmabegroting Budget 83,1 85,0 74,9 72,4 71,1 71,9 75,7 73,0 77,2 Uitgaven 84,4 83,7 78,8 76,0 73,0 70,9 77,3 81,7 78,4 Saldo -1,3 1,2-3,9-3,6-1,9 1,1-1,6-11,9-1,2 %Saldo -1,5% 1,4% -5,2% -4,9% -2,7% 1,5% -2,2% -12% -1,6% Tabel 5: Budgetten en uitgaven inkomensdeel (mln. ) In de onderstaande grafiek is het verloop van het budget en de uitgaven grafisch weergegeven. Figuur 4: Verloop budgetten en uitgaven Arnhem (mln. ) Hieruit volgt dat de tekorten in Arnhem vanaf 2006 worden veroorzaakt door een ten opzichte van de uitgaven snelle daling van het budget in In 2009 ging het budget omhoog, terwijl in Arnhem nog sprake was van een daling van de uitgaven. Per saldo was toen sprake van een overschot. In 2010 en 2011 liggen de uitgaven fors boven het budget (net zoals in vrijwel alle andere Nederlandse gemeenten). Macro komen de gemeenten in 2011 volgens de VNG naar verwachting 13% tekort. Het tekort van de gemeente Arnhem is 12%, waardoor in vergelijking met andere gemeenten sprake is van een relatief goede prestatie (12% < 13%). In 2012 is zichtbaar dat het budget weer toeneemt, als gevolg van het aflopen van het oude bestuursakkoord. Tegelijkertijd gaat Arnhem in 2012 uit van een daling van de bijstandsuitgaven

22 4.4 Bijstandsvolume De omvang van de bijstandsuitgaven wordt voor een belangrijk deel bepaald door het bijstandsvolume. Het aantal huishoudens dat een uitkering ontvangt (de bijstandsdichtheid) ligt voor Arnhem boven het Nederlands gemiddelde. Dit kan worden verklaard door de relatief zwakkere sociaaleconomische structuur ten opzichte van andere gemeenten. Vanuit financieel perspectief is dat niet per se een probleem. Bij de verdeling van het budget inkomensdeel wordt rekening gehouden met de sociaaleconomische structuur van gemeenten. Om te kunnen beoordelen of Arnhem veel bijstandsgerechtigden heeft en of het aantal verder omlaag kan, moet Arnhem worden vergeleken met vergelijkbare gemeenten. Wij noemen dat de referentiegemeenten. Op basis van het door het Ministerie van SZW toegepaste objectief verdeelmodel voor het inkomensdeel, gaan wij na welke tien gemeenten het meest op Arnhem lijken 6. Wij komen tot de volgende groep gemeenten: Nijmegen Emmen Vlaardingen Schiedam Kerkrade Leeuwarden Groningen 's-gravenhage Heerlen Amsterdam Vervolgens bepalen we de gemiddelde bijstandsdichtheid van deze groep en vergelijken die met de bijstandsdichtheid in de gemeente Arnhem. De uitkomst van deze analyse is weergegeven in de volgende grafiek. 6 We selecteren de gemeenten waarvan de objectieve bijstandsuitgaven per huishouden het dichtst bij die van Arnhem liggen

23 Figuur 5: Bijstandsdichtheid (% van de huishoudens) Hieruit blijkt dat de bijstandsdichtheid in de gemeente Arnhem sinds 2002 relatief hoog is. De positie van Arnhem is de laatste jaren verbeterd. Inmiddels is de bijstandsdichtheid vergelijkbaar met de bijstandsdichtheid in vergelijkbare gemeenten. In totaal zijn er WWB ers onder de 65 jaar (inclusief WIJ). De verbetering deed zich met name voor vanaf De bijstandsdichtheid is in de referentiegemeenten als gevolg van de crisis sterk toegenomen. In Arnhem ging de bijstandsdichtheid in 2009 zelfs nog omlaag en in 2010 en 2011 was sprake van een (in vergelijking met de referentiegemeenten) bescheiden stijging. De relatief goede positie van Arnhem is ook zichtbaar in de resultaten met het inkomensdeel. Er is sprake van relatief bescheiden tekorten op het inkomensdeel (zoals hiervoor aangegeven, kan ondanks het grote tekort in 2011 voor dat jaar toch gesproken worden van een relatief goede uitkomst). De vraag is of er nog verdere verbeteringen mogelijk zijn. Wij beantwoorden deze vraag door middel van de volgende analyse. We zijn voor de honderd grootste Nederlandse gemeenten nagegaan wat de objectieve bijstandsuitgaven per huishouden zijn. Dat zijn de bijstandsuitgaven zoals die worden berekend door het objectief verdeelmodel, zoals door het ministerie gehanteerd bij de bepaling van de gemeentelijke bijstandsbudgetten. Feitelijk zijn de objectieve bijstandsuitgaven per hoofd een proxy voor de sociaaleconomische omstandigheden voor een gemeente. Immers, op basis van een vastgestelde set sociaaleconomische indicatoren worden de objectieve bijstandsuitgaven per hoofd berekend. Vervolgens is voor elke gemeente de omvang van de bijstandsdichtheid nagegaan. Het resultaat is opgenomen in de volgende grafiek

24 Figuur 6: Regressieanalyse bijstandsdichtheid Het blijkt dat de objectieve bijstandsuitgaven per huishouden en de bijstandsdichtheid duidelijk correleren. Door het uitvoeren van een regressieanalyse kan worden nagegaan hoe hoog de gemiddelde bijstandsdichtheid is bij een gegeven omvang van de objectieve bijstandsuitgaven per huishouden. Gemeenten die boven de regressielijn zitten, hebben relatief veel bijstandsgerechtigden. Gemeenten die onder de regressielijn zitten, hebben relatief weinig bijstandsgerechtigden. Arnhem zit net onder de regressielijn. Vervolgens gaan we na wat het verbeterpotentieel is van de gemeenten. Daarvoor maken we gebruik van de afwijkingen ten opzichte van de regressielijn. In de grafiek hiervoor is een bandbreedte opgenomen. Gegeven de objectieve bijstandsuitgaven per huishouden kan berekend worden wat minimaal aan bijstandsdichtheid verwacht kan worden. De berekende objectieve bijstandsuitgaven per huishouden in de gemeente Arnhem bedraagt Bij dat bedrag berekenen we een minimale bijstandsdichtheid die voor de gemeente Arnhem neerkomt op bijstandsgerechtigden. Op basis hiervan concluderen we dat, afgaand op de best presterende gemeenten in Nederland, voor Arnhem een bijstandsvolume van gerealiseerd zou moeten kunnen worden. Dat komt neer op een daling ten opzichte van het huidige volume met 600 uitkeringen

25 De ambitie van de gemeente Arnhem is om het bijstandsvolume omlaag te brengen met uitkeringen. Arnhem gebruikt daarbij de gemeente Tilburg als referentiegemeente. Wij beoordelen het positief dat hoge ambities worden gesteld.deze stimuleren de organisatie een zo hoog mogelijke volumedaling te realiseren. Gegeven onze analyse hiervoor raden wij af om de ambitie als basis te nemen voor de begrotingsramingen. De ambitie van Arnhem is gebaseerd op een analyse van Atlas voor Gemeenten. Wij hebben Atlas voor Gemeenten gevraagd om een reactie op het verschil tussen de berekening van en de 600. De reactie van Atlas voor Gemeenten luidt als volgt: De vergelijking met Tilburg hebben we in ons rapport voor Arnhem niet gemaakt vanwege de vergelijkbare sociaaleconomische omstandigheden, maar omdat Tilburg in ons model zeer goed scoort qua residu. Dit sluit aan bij de goede beoordelingen die Tilburg altijd gekregen heeft in benchmarks. Het cruciale punt is het verschil van het Ministerie van SZW en Atlas voor Gemeenten. Atlas is van mening dat het model van SZW met name op het element 'kansen op de arbeidsmarkt' ernstige gebreken vertoont, hetgeen met name ongunstig uitpakt voor steden in de periferie (steden met minder goede kansen op de arbeidsmarkt). Omdat de berekening van Berenschot uitgaat van het model van SZW komt er iets anders uit dan bij Atlas voor Gemeenten. Positief is overigens dat volgens beide modellen Arnhem nu zo'n beetje op de verwachte bijstandsuitgaven zit. Uiteraard is er reductiepotentieel. Atlas voor Gemeenten heeft eerder aangegeven dat Arnhem bij een ambitie om tot de beste 25% van Nederland te behoren (qua residu) ongeveer 500 uitkeringen minder zou moeten hebben. Een verdere daling zou volgens ons model dus mogelijk moeten zijn. 4.5 Extra volumetoename WWNV Door de invoering van de WWNV loopt het bijstands(=wwnv-)volume extra op. Dat komt doordat groepen arbeidsgehandicapten met verdienvermogen die vroeger in aanmerking kwamen voor de WSW of de Wajong nu zijn aangewezen op een WWNV-uitkering. De vraag is in hoeverre het WWNV-volume in de gemeente Arnhem zich door de extra toestroom van groepen anders gaat ontwikkelen dan in andere gemeenten. Afgeleide vraag is in hoeverre Arnhem risico loopt dat het saldo inkomensdeel positief dan wel negatief wordt beïnvloed door de nieuwe instroom. Hiervoor zagen we al dat het aantal WSW ers in de gemeente Arnhem zich op een gemiddeld niveau bevindt. De instroom en uitstroom uit de WSW is eveneens vergelijkbaar met andere gemeenten. Wij verwachten op voorhand niet dat door de aanpassingen in de WSW er relatief veel of juist weinig extra mensen in de WWNV komen. Als we kijken naar de Wajong, blijkt er wel een opvallend verschil. Het blijkt dat de Wajongdichtheid in Arnhem structureel hoger is dan in de rest van Nederland. Dat hoeft niets te betekenen voor de

26 toekomstige WWNV-ontwikkeling. Navraag levert op dat er in Arnhem relatief veel instellingen zijn voor gehandicapten, waardoor sprake is van een hoog aantal Wajongers. Dergelijke instellingen zijn meestal bedoeld voor mensen met een relatief grote handicap. Wij verwachten dat deze mensen en de mensen die vanwege de instellingen naar Arnhem toe trekken, ook na de invoering van de WWNV in de Wajong zullen blijven. Wat verder opvalt, is dat de Wajongdichtheid in Arnhem sinds 2004 een (nog) sterkere ontwikkeling laat zien dan in de rest van Nederland. Uit de grafiek blijkt dat het verschil is toegenomen tot circa 1,3%-punt. Ons inziens duidt dat mogelijk wel op een grotere toestroom van mensen naar de WWNV, die vroeger recht zouden hebben gehad op Wajong. Met andere woorden de sterke Wajongtoename in Arnhem zou met de invoering van de WWNV naar de gemeente kunnen worden verlegd. Op basis van de beschikbare gegevens kunnen geen definitieve conclusies worden getrokken. Volgens ons is het echter wel een belangrijk aandachtspunt. Mogelijk zijn er objectieve factoren die deze extra groei verklaren. Die zouden in de toekomst kunnen worden opgenomen in het objectief verdeelmodel, waardoor de financiële risico s van de extra instroom WWNV beperkt blijven. Dat blijft echter onzeker. Figuur 7 Wajongdichtheid 4.6 Toekomstig saldo inkomensdeel Het is lastig om voorspellingen te doen over het toekomstige saldo inkomensdeel. Zowel het budget inkomensdeel als de uitgaven zijn moeilijk te ramen. Wij presenteren hier drie scenario s voor de ontwikkeling van het volume en daarvan afgeleid de uitgaven. Daarnaast presenteren wij drie scenario s voor de ontwikkeling van het budget inkomensdeel. Bij elkaar levert dat negen (drie maal drie) scenario s op voor het toekomstig saldo

27 4.6.1 Volumescenario s We formuleren drie scenario s voor de volumeontwikkeling. We gaan uit van een volumedaling in 2015 van 600 (t.o.v. het landelijk aandeel). Volgens ons is dat redelijkerwijs maximaal haalbaar voor de gemeente Arnhem. Daarnaast gaan we uit van een scenario waarbij het volumeaandeel in het landelijke volume niet wijzigt vanaf Tot slot veronderstellen we een volumestijging van 600 (t.o.v. het landelijk aandeel). De verschillende scenario s zijn weergegeven in de volgende grafiek 7. Voor de berekening van het volume in deze verschillende scenario s hanteren we de volumeramingen in de begroting van het Ministerie van SZW. Figuur 8: Drie varianten voor het aandeel WWB-volume Arnhem in het landelijk volume Deze varianten vertalen zich in de onderstaande meerjarenramingen voor de bijstandsuitgaven van de gemeente Arnhem. Mln euro Variant 1: volumeaandeel constant 81,7 79,1 79,3 80,4 82,9 84,4 Variant 2: volumestijging ,7 81,4 84,0 87,4 92,3 93,8 Variant 3: volumedaling ,7 76,8 74,6 73,4 73,6 75,1 Tabel 6: meerjarenramingen voor de bijstandsuitgaven gemeente Arnhem (mln. ) 7 In 2012 neemt het volume in variant 3 (2) af (toe) met 150, in 2013 met 300, in 2014 met 450 en in 2015 met 600. Vanaf 2016 vindt er geen (extra) volumedaling (-stijging) meer plaats

28 4.6.2 Budgetscenario s Inleiding Zoals hiervoor aangegeven is het toekomstig budget inkomensdeel lastig te ramen. Het macrobudget is opgenomen in de begroting van SZW. Het gemeentelijk budget is daarvan een afgeleid. De beschikbare middelen in het macrobudget worden jaarlijks geactualiseerd op basis van de laatste macro- economische inzichten. Het macrobudget wordt verdeeld op basis van dertien objectieve factoren 89. Het verdeelmodel wordt regelmatig geactualiseerd, waardoor de parameters en de toegepaste criteria veranderen. Daarnaast is het gemeentelijk aandeel afhankelijk van de (relatieve) waarden van de objectieve factoren. Dat leidt ertoe dat het gemeentelijke aandeel zich moeilijk laat voorspellen. Dat illustreren we aan de hand van de figuur hierna. De grafiek geeft van 2004 tot en met 2012 het jaarlijks gerealiseerde aandeel aan. Zichtbaar is dat er niet sprake is van een systematisch beeld. In 2010 was sprake van het hoogste aandeel: 1,87%. In 2012 van het laagste aandeel: 1,76%. Uitgaand van het budget inkomensdeel voor de gemeente Arnhem in 2012 komt dat neer op een verschil van 4,5 mln. Kortom, als we uitspraken willen doen over het toekomstige budget inkomensdeel dan moeten we uitspraken doen over zowel de omvang van het macrobudget als over het aandeel van de gemeente Arnhem in het totaal. Voor het macrobudget kunnen we aansluiten op de ramingen van het ministerie van SZW. Voor de verdeling is de opgave lastiger. Er zijn verschillende onzekere factoren, die zich lastig laten voorspellen. Wij hanteren de volgende methode en komen tot drie scenario s. 8 Voor gemeenten met minder dan inwoners wordt het macrobudget geheel verdeeld op basis van de historische uitgaven. Voor gemeenten met tot inwoners vindt de verdeling plaats op basis van een mix van de historische uitgaven en het objectief verdeelmodel. Boven de inwoners is de verdeling geheel objectief. 9 Lage inkomens jaar; Eenouderhuishoudens jaar; Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen; Totaal allochtonen jaar; Laag opgeleiden jaar; Huurwoningen; Regionaal klantenpotentieel; Inwoners in stedelijk gebied; Werkzame beroepsbevolking op COROP-niveau; Banen handel en horeca in COROP-regio; Procentuele banengroei in COROP-regio; Aantal banen in COROP-regio; Gemiddelde jaarlijkse bevolkingsgroei