De bouwnijverheid. Sectorbeschrijving. 12 april 2013

Transcriptie

1 De bouwnijverheid Sectorbeschrijving 12 april 2013

2 Inhoudsopgave Samenvatting 2 Inleiding 4 1. Werkgelegenheid en vacatures Werkgelegenheid in vogelvlucht Vacatures in de bouw Trends Economische trends Arbeidsmarkttrends Tekorten en overschotten Huidige situatie Toekomst: tot 2016 en daarna Kansen Instroomprofiel bouw Kansen voor schoolverlaters Kansen voor niet-werkende werkzoekenden Uitstroomkansen Kans op werk naar regio Conclusie 52 Literatuurlijst 54 Bijlage 1: Sociale organisatie bouwnijverheid Inleiding Cao s bouwnijverheid Brancheorganisaties in de bouw Werknemersorganisaties bouw Bedrijfstakorganisaties Vacaturesites 63 Colofon 66 De bouwnijverheid 1

3 Samenvatting Werkgelegenheid daalt tot 2015 met arbeidsjaren De werkgelegenheid in de bouw had in 2012 een omvang van arbeidsjaren. Daarvan kwamen er voor rekening van werknemers, van zelfstandigen en van uitzendkrachten/gedetacheerden. De bouwwerkgelegenheid is de afgelopen vier jaar onafgebroken gedaald, in totaal met ruim arbeidsjaren. In 2013 en 2014 zet die daling door en verliest de bouw nog eens ruim arbeidsjaren. In totaal zal het arbeidsvolume in zes jaar met arbeidsjaren zijn gekrompen. Het werkgelegenheidsverlies treft vooral werknemers. Door de crisis hebben bedrijven hun personeelsbestand teruggebracht tot een kleinere vaste kern. Een grotere personeelsbehoefte wordt met inhuur van zelfstandigen en uitzendkrachten opgevangen. Grootste klap in b&u-bouw De grootste klap tussen 2008 en 2012 viel in de burgerlijke en utiliteitsbouw (b&u). Daar ging bijna 12 procent van de werkgelegenheid verloren. De werkgelegenheid in de grond-, water- en wegenbouw (gww) daalde in diezelfde periode met slechts arbeidsjaren (-4 procent). In de gespecialiseerde bouw, waar de branches afbouw en bouwinstallatie onder vallen, verdween de afgelopen vier jaar bijna 9 procent van de werkgelegenheid. In 2013 en 2014 neemt de b&u relatief sterker af dan de andere sectoren. Vanaf 2015 neemt de werkgelegenheid in alle sectoren weer toe. Na 2014 weer groei met arbeidsjaren en groei aantal vacatures met 30% Het dieptepunt op de bouwarbeidsmarkt wordt naar verwachting in 2014 bereikt. Pas vanaf 2015 trekt de werkgelegenheid in de sector weer aan. Het arbeidsvolume van werknemers neemt dan geleidelijk weer toe met bijna tot arbeidsjaren in De positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid na 2014 is terug te zien in het toenemend aantal vacatures. Dat bedraagt in 2013 zo n UWV verwacht dat het aantal vacatures tussen 2014 en 2017 naar gemiddeld groeit, een toename van ruim 30 procent. Hiermee wordt het niveau van het aantal vacatures in de periode vóór de crisis overigens nog niet gehaald. De cijfers zijn vanzelfsprekend met onzekerheid omgeven en afhankelijk van de ontwikkelingen op de woningmarkt, de investeringen in infrastructuur en de stand van de Nederlandse economie. Helft bouwplaatspersoneel heeft geen startkwalificatie De helft van het bouwplaatspersoneel heeft een vmbo- of mbo-1 achtergrond en 14 procent alleen een diploma basisschool. Dat betekent dat 64 procent geen startkwalificatie heeft. Weg- en waterbouwkundige arbeiders (straatmakers en wegenbouwers) zijn gemiddeld genomen iets hoger opgeleid. De samenstelling van de beroepsbevolking in de bouw is aan het kantelen: het aantal jongeren neemt substantieel af, het aantal ouderen neemt toe. Dit zal binnen enkele jaren tot een omvangrijke vervangingsvraag leiden. Deelname mbo-opleidingen daalt met name op niveau 1 en 2 De instroom van jongeren in bouwopleidingen (vmbo, mbo en hbo) daalt al jaren. Door de demografische ontwikkeling neemt het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs sowieso af, maar de daling in de bouwopleidingen is groter dan de demografische terugloop. De deelname aan het vmbo- en mbo-bouw is sterker teruggelopen dan die aan de bouwgerichte hbo-opleidingen. De meeste leerlingen volgen een bouwgerichte mbo-opleiding. De afname aan de mbo-opleidingen bouw doet zich vooral voor op niveau 1 en 2. Gebrek aan leerwerkplekken voornaamste oorzaak terugloop deelname Typerend voor de sector is dat er op mbo-opleidingen bouw meer bbl- dan bol-leerlingen zijn. Belangrijkste reden hiervoor is de mogelijkheid om al bij aanvang van de opleiding in loondienst te treden, op basis van een leer/werk-dienstverband. De instroom van jongeren is daardoor gevoelig voor economische schommelingen. In de huidige recessie daalt het aantal bbl-leerlingen dan ook sterk. Het gebrek aan leerwerkplekken is de belangrijkste oorzaak. Een op de 6 zelfstandigen in de bouw is schijnzelfstandig Sinds 1995 is het aantal zelfstandigen in de bouw meer dan verdubbeld. In 2012 was 22 procent van het totale arbeidsvolume in de bouw zzp er, van de gehele beroepsbevolking was dit 14 procent. Veruit het grootste deel van de zelfstandigen, 83 procent, was voorheen werknemer. Uit onderzoek blijkt dat één op De bouwnijverheid 2

4 de zes zelfstandigen in de bouw 'schijnzelfstandig' is. Werkgevers ontslaan werknemers en huren ze vervolgens als zelfstandigen in. Dat is op dit moment goedkoper. Meer complexe en meer eenvoudige functies De functie-eisen voor bouwpersoneel veranderen. Het bouwproces wordt complexer, waardoor hogere eisen worden gesteld. Maar de bouw biedt ook toekomst aan laaggeschoolde medewerkers. Uit de voorspellingen van het EIB is af te leiden dat de kwalitatieve vraag naar personeel na de crisis een andere is. Er is sprake van uiteenlopende ontwikkelingen. In de toekomst zal meer nadruk op renovatie en herontwikkeling van bestaande bouwlocaties liggen. Het relatieve aandeel van onderhoudswerkzaamheden zal groeien. Dat stelt hogere eisen aan de functies op de bouwplaats. Tegelijkertijd nemen het gebruik van prefab bouwmaterialen en standaardisering van werkwijzen een vlucht. Veel werk dat nu op de bouwplaats wordt verricht, vindt dan plaats bij toeleveranciers en die werken fabrieksmatiger. Daardoor ontstaan eenvoudigere uitvoerende functies op de bouwplaats. WW-volume verdubbeld maar werkhervatting na WW blijft relatief op peil Het verlies aan werkgelegenheid in de bouw heeft zich vertaald in een hoge werkloosheid. Het WWvolume is in een jaar tijd bijna verdubbeld en heeft in december van 2012 het hoogste niveau sinds de aanvang van de crisis bereikt. Het aantal lopende uitkeringen bedroeg in die maand ruim De werkloosheid manifesteert zich vooral onder 55-plussers (17 procent). Opvallend is dat het aantal beëindigde uitkeringen vanwege werkhervatting in 2012 (16.000) nauwelijks verschilt van dat van 2011 (16.300). Ondanks crisis toch beroepen met veel vraag Ondanks de crisis zijn er nog beroepen met veel vacatures ten opzichte van het aantal ingeschreven kortdurend niet-werkende werkzoekenden. De vraag naar assistent-onderhoudsmedewerkers is relatief groot. De arbeidsmarkt voor de lagere en middelbare bouwplaatsberoepen is juist zeer ruim. De vraag naar personeel in de elektrotechniek en installatietechniek is behoorlijk. De arbeidsmarkt voor deze beroepen is krap. Voorbeelden zijn monteurs gas/water/warmte en data/elektra. Hiervoor zijn ook ruim voldoende stageplaatsen voorhanden. Na de crisis perspectieven voor schoolverlaters, WW-ers en zij-instromers De verwachting is dat de ruime arbeidsmarkt met een hoge werkloosheid van tijdelijke aard is. Vanwege de grote vervangingsvraag en de lagere instroom in de bouwopleidingen ontstaat na de crisis veel vraag naar vakbekwaam personeel. Het is voor de bouw van belang deze spagaat op een goede manier op te lossen. De bouw moet overleven, maar moet tegelijkertijd vakbekwaam personeel vasthouden en de instroom in de mbo-opleidingen op alle niveaus vergroten. De bouw biedt na de crisis dan ook goede perspectieven voor schoolverlaters, werklozen en zij-instromers die bereid en in staat zijn om het bouwvak te leren. De bouwnijverheid 3

5 Inleiding In tijden van crisis is het van belang om te weten waar zich werkgelegenheidsmogelijkheden aandienen. In vrijwel elke sector van de economie of het nu om een krimp- of groeisector gaat doen zich tegelijkertijd overschotten en tekorten voor, in verschillende beroepen of regio s. Kennis over die te verwachten tekorten en overschotten kan voorkomen dat vacatures onnodig lang openstaan of dat mensen onnodig werkloos worden of blijven. UWV maakt samen met werkgevers-, werknemersorganisaties en arbeidsmarktdeskundigen beschrijvingen van meer dan twintig sectoren. Dit project wordt begeleid door een landelijke klankbordgroep, waarin naast UWV landelijke werkgevers- en werknemersorganisaties, VNG en de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) zitting hebben. Deze sectorbeschrijvingen bieden een actueel beeld van de overschotten en tekorten en van kansen en mogelijkheden voor (bijvoorbeeld) doelgroepen. Ook geven de sectorbeschrijvingen inzicht in trends op de arbeidsmarkt, in de samenstelling en (toekomstige) ontwikkeling van de werkgelegenheid en van het aantal vacatures. De sectorbeschrijvingen bieden daarnaast een beeld van de samenstelling en ontwikkeling van het arbeidsaanbod. Alle beschrijvingen worden gepubliceerd op en zijn bedoeld voor arbeidsmarktprofessionals van gemeenten, brancheorganisaties, bonden, opleidingsinstellingen, (grote) werkgevers, uitzendbureaus et cetera. In deze Sectorbeschrijving Bouwnijverheid ligt de focus op de algemene burgerlijke & utiliteitsbouw (b&u), op de grond-, water- en wegenbouw (gww, ook wel Infra genoemd) en op de gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw (schilderen, stukadoren, installatie en afbouw). Deze sectorbeschrijving is gebaseerd op rapporten van kenniscentra (Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid EIB, Fundeon, Kenteq en Savantis), informatie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), banken (Rabobank en ING bijvoorbeeld), het Researchcentrum Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) en UWV. In hoofdstuk 1 wordt een beeld geschetst van de actuele werkgelegenheid, van de werkgelegenheidsprognose en van de ontwikkeling van het aantal vacatures. In hoofdstuk 2 zijn markante trends in de sector Bouwnijverheid beschreven. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van (toekomstige) overschotten en tekorten. Hoofdstuk 4 beschrijft de kansen en mogelijkheden die de bouw aan doelgroepen biedt en de uitstroomperspectieven voor (potentieel) boventallig personeel. Bijlage 1 geeft een beeld van de sociaaleconomische organisatie van de sector Bouw (cao s, kennisorganisaties, O&O-fondsen, links naar interessante sociaaleconomische informatie en arbeidsmarktinformatie). De bouwnijverheid 4

6 De bouwnijverheid 5

7 1. Werkgelegenheid en vacatures 1.1. Werkgelegenheid in vogelvlucht Definitie van bouw In deze sectorbeschrijving worden de arbeidsmarktontwikkelingen in de bouwnijverheid beschreven. De vraag die dan als eerste moet worden beantwoord is: wat is de definitie van bouwnijverheid? De hoofdindeling in de sectorbeschrijving bouwnijverheid volgt de indeling van de bedrijfstak bouwnijverheid volgens de Standaard Bedrijfsindeling 2008 (SBI 08) van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Volgens deze indeling vallen de volgende activiteiten (branches) onder de bouwnijverheid: algemene burgerlijke en utiliteitsbouw (b&u): bouw en verbouw van woningen, kantoren en andere gebouwen, projectontwikkeling; grond-, water- en wegenbouw (gww) (geen grondverzet): bouw van wegen, spoorwegen en kunstwerken, leggen van kabels en buizen, bouw van overige civieltechnische werken; gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw: slopen van bouwwerken, grondverzet en proefboren, schilderen en stukadoren, bouwinstallatie, afwerking van gebouwen, dakbouw en overige gespecialiseerde werkzaamheden in de bouw. Volgens het EIB kende de werkgelegenheid in de bouwnijverheid in 2012 een omvang van arbeidsjaren. Dit is exclusief projectontwikkelaars. In deze sectorbeschrijving wordt ook gebruikgemaakt van twee andere indelingen. De eerste betreft de uitvoerende bouw. In deze indeling wordt de werkgelegenheid in sommige delen van de afbouw en de gespecialiseerde installatiebedrijven buiten beschouwing gelaten. De in dit rapport gehanteerde indeling van uitvoerende bouw volgt de cao-indeling. Hierbij gaat het om werknemers die vallen onder de cao voor de Bouwnijverheid (medewerkers in loondienst op de bouwplaats, en het leidinggevend en kaderpersoneel oftewel Uitvoerend Technisch en Administratief, UTA), de cao voor het Natuursteenbedrijf, de cao Afbouw en de cao Bitumineuze en Kunststof Dakbededekkingsbedrijven. Volgens het EIB waren in 2012 circa werknemers in de uitvoerende bouw. De tweede betreft de indeling van de Kenniscentra. Daarin valt de b&u en gww onder Fundeon, evenals de gespecialiseerde aannemerij. De beroepen in de afbouw (zoals schilderen en stukadoren) vallen onder Savantis en de installatieberoepen onder Kenniscentrum Kenteq. In deze Sectorbeschrijving Bouwnijverheid (verder te noemen: bouw) wordt primair van de SBI-indeling van het CBS uitgegaan. Waar nuttig wordt een uitstapje gemaakt naar andere bouwgerelateerde sectoren. Als dit gebeurt, wordt dat in de tekst vermeld Ontwikkeling werkgelegenheid De bouwwerkgelegenheid is de afgelopen vier jaar onafgebroken gedaald, in totaal met ruim arbeidsjaren (tabel 1). In 2013 en 2014 zet de daling door, met nog eens ruim arbeidsjaren. In totaal zal het arbeidsvolume in zes jaar met arbeidsjaren zijn gekrompen. Het verlies treft voora l werknemers. Volgens het EIB is deze forse daling overigens nog hoger omdat het arbeidsvolume van zelfstandigen niet goed kan worden gemeten (zie kader). Terwijl de inzet van uitzendkrachten en gedetacheerden is gehalveerd, registreert het CBS geen daling van het arbeidsvolume van zelfstandigen in de bouw. Opvallende werkgelegenheidsontwikkeling zelfstandigen Uit door het CBS gepubliceerde cijfers blijkt dat zowel het aantal zelfstandigen als het aantal gewerkte uren door zelfstandigen in de bouw zouden zijn toegenomen. Ook cijfers van de Kamer van Koophandel laten een stijging van het aantal bedrijven met één werkzame persoon zien. Dit kan betekenen dat zelfstandigen hun marktvolume hebben weten te behouden. Het kan ook duiden op een registratieprobleem. In het eerste geval hebben zelfstandigen ieder jaar even veel gewerkt en hebben zij geen nadelige gevolgen van de crisis ondervonden. Uit enquêtes van het EIB onder zelfstandigen zonder personeel blijkt echter dat de duur van hun gemiddelde werkweek eind 2010 ongeveer 5 tot 7 procent lager lag dan in Eind 2012 daalde het aantal uren nog verder en lag de gemiddelde werkweek 11 procent onder het niveau van Daarnaast nam de orderportefeuille af van 4,3 maanden in 2008 naar 2 in Dit kan alleen maar betekenen dat het arbeidsvolume van zelfstandigen wel degelijk is afgenomen. Omdat voor de historische cijfers wordt aangesloten op de CBS-cijfers, is er in feite sprake van een onderschatting van het werkgelegenheidsverlies van zelfstandigen. Bron: EIB (2013), Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013 De bouwnijverheid 6

8 Tabel 1: Bouwwerkgelegenheid (x arbeidsjaren) Mutatie (in %) Werknemers ,8% Zelfstandigen ,0% Uitzendkrachten/gedetacheerden % TOTAAL ,3% Vaste kern ,7% Flexibele schil ,7% Aandeel vaste kern 80,2 80,9 79,7 78,8 78,2 77,8-3% Aandeel flexibele schil 19,8 19,1 20,3 21,2 21,8 22,2 +12% Bron: EIB, Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p. 93 In navolging van de productiedaling die in 2013 doorzet, zal de bouwwerkgelegenheid volgens het EIB verder dalen. Bij een daling van de bouwproductie met 5 procent neemt de totale bouwgerelateerde werkgelegenheid in 2013 met 4 procent af (zie tabel 1). Het werkgelegenheidsverlies komt geheel voor rekening van werknemers. Het arbeidsvolume van werknemers neemt met arbeidsjaren verder af (-5,5 procent). De werkgelegenheid van zelfstandigen blijft op hetzelfde niveau als in Dat geldt ook voor uitzendkrachten. De bouwproductie zal volgens het EIB in 2014 met 0,5 procent stijgen, maar de bouwarbeidsmarkt reageert daarop met enige vertraging. In totaal neemt de bouwgerelateerde werkgelegenheid dat jaar met arbeidsjaren af naar Door de crisis hebben bedrijven hun personeelsbestand teruggebracht tot een kleinere vaste kern en vangen zij een grotere personeelsbehoefte op korte termijn met inhuur van zelfstandigen en uitzendkrachten op. Het arbeidsvolume van werknemers zal daarom in 2014 met 2,5 procent verder dalen naar arbeidsjaren. Het arbeidsvolume van zelfstandigen blijft stabiel. Het arbeidsvolume van uitzendkrachten neemt met arbeidsjaren toe. Uitzendkrachten profiteren als eerste van het herstel van de bouwproductie. Onzekerheden rond de ramingen Uitgangspunt voor de ramingen van het EIB is het meest actuele economisch beeld voor Nederland van het CPB. Daarin wordt voor 2012 uitgegaan van een krimp van 0,5 procent. De economische situatie in 2013 en de daaropvolgende jaren is echter met onzekerheid omgeven, zowel over het moment als de kracht van het herstel. Hierdoor kan het economisch beeld voor Nederland veranderen, en daarmee ook het beeld voor de bouwnijverheid. Naast onzekerheid over de algemene economische uitgangspunten spelen bij de ramingen voor de bouw ook andere onzekerheden een rol. In het Lente- en regeerakkoord zijn maatregelen afgesproken die in de komende jaren een fors negatief effect op de bouwproductie zullen hebben. Op korte termijn is het beeld voor de bouw vrij duidelijk vanwege de reguliere doorlooptijden van bouwprojecten. Orderportefeuilles, vergunningen en vastgestelde overheidsbudgetten bieden belangrijke informatie voor de toekomst. De onzekerheid over de economie zal vooral de ontwikkelingen op middellange termijn beïnvloeden. Zij werkt door in de vraag naar gebouwen en infrastructurele werken en kan ook van directe invloed op de vraag zijn. Het gaat daarbij om de mate waarin en de wijze waarop bezuinigingen van het Rijk en andere overheden worden ingevuld. Er valt een aantal beleidskeuzes te maken en die pakken verschillend uit voor de bouwgerelateerde investeringen van overheden. Over de impact op de woningbouwproductie van ingrepen in het Lente- en regeerakkoord die op de woningmarkt zijn gericht, bestaat bovendien extra onzekerheid. Het gaat om de beperking van de hypotheekrenteaftrek, en de gevolgen van de verhuurderheffing voor het investeringsgedrag van corporaties. Bron: EIB (2013), Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013 De bouwnijverheid 7

9 In 2014 verwacht het EIB het dieptepunt op de bouwarbeidsmarkt. Dat betekent zes achtereenvolgende jaren van krimp van de bouwwerkgelegenheid. Pas vanaf 2015 trekt de werkgelegenheid weer aan. Het arbeidsvolume van werknemers neemt geleidelijk toe met bijna tot arbeidsjaren in Het arbeidsvolume van uitzendkrachten neemt toe met arbeidsjaren. Het (geregistreerde) arbeidsvolume van zelfstandigen groeit met slechts arbeidsjaren. Bouwsector wil snelle actie voor banenbehoud 'De overheid moet de woningmarkt snel op gang brengen met helderheid en gerichte actie. Dat levert minstens zo veel op als het Rijk erin investeert.' Dat zegt Elco Brinkman, voorzitter van Bouwend Nederland, in een reactie op de ronduit sombere verwachtingen die het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) op 31 januari 2013 presenteert. De werkloosheid in de bouw loopt bij het huidige beleid in 2013 nog scherp op. Na stabilisatie in 2014 komt er op z n vroegst in 2015 weer groei van werkgelegenheid. Dan zijn er in totaal zo n banen verloren gegaan. 'Dat is dan na zeven jaar crisis, die tot nu toe steeds zwaarder wordt. De gevolgen zijn desastreus. Er zijn nu al bijna banen verdwenen, de bouwproductie is nu al met bijna 20 procent gedaald. Het water staat veel bouwbedrijven dan ook steeds hoger aan de lippen, veel zijn er al failliet gegaan', constateert Brinkman. 'En onze sector gaat nog een paar onnodig zware jaren tegemoet als er niet op korte termijn maatregelen worden genomen om het tij te keren. Het is nu zaak om iets te doen. De bouw kan niet nog eens twee jaar door de zure appel heen bijten. Dat is ook niet nodig, we kunnen juist bijdragen aan de oplossing.' Wat moet er dan gebeuren? 'Er is grote maatschappelijke behoefte om veel naoorlogse oude huurwoningen te vervangen door nieuwbouw, of die op z n minst heel veel energiezuiniger te maken. Dat is niet alleen goed voor alle bewoners daarvan, maar ook jarenlang voor vele duizenden banen. Daar kan niemand spijt van krijgen en daar pleiten we al langer voor. Wat dus nodig is, is snelle duidelijkheid over het huurbeleid en vooral over de verhuurderheffing. Ook moet er meer financiële ruimte komen voor starters op de koopmarkt. Derde punt is een fonds voor het snel energiezuinig maken van bestaande gebouwen. Last but not least moet het probleem van de funding gap van de bankensector opgelost worden. Daarbij moet de hypotheekrente in Nederland in lijn worden gebracht met die in andere Europese landen', aldus Brinkman. 'Maar eerst zou de bouwsector voor de korte termijn in 2013 dus een stevige investeringsimpuls van de overheid moeten krijgen. Anders loopt simpelweg het aantal werknemers in de sector zo drastisch terug dat er straks te weinig bouwvakkers zijn om groei in de toekomst te verwezenlijken.' Waaruit moet die impuls bestaan? 'Ik denk allereerst aan zoiets als de tijdelijke stimuleringsregeling woningbouwproductie van een paar jaar geleden, door een eerder kabinet. Samen met een hoognodige en stevige verlaging van de gemeentelijke grondprijs gaat zoiets echt zoden aan de dijk zetten. Dat is heel zinnig, want dan draagt de bouw weer snel bij aan de groei van werkgelegenheid, in plaats van werkloosheid met tienduizenden verloren arbeidsplaatsen. Dan is de bouw de oplossing en niet het probleem. Het effect van dergelijke regelingen is aantoonbaar positief, dat is ook onderzocht door het EIB. Ze pakken bovendien kostenneutraal uit voor de overheidsfinanciën. Dus dat kan het argument niet zijn.' Bron: website Bouwend Nederland, 31 januari Werknemers bouw-cao sterk gedaald Het aantal werknemers in de uitvoerende bouw 1 neemt op middellange termijn verder af. De werkgelegenheid daalt in 2013 met 9 procent naar bijna arbeidsjaren (tabel 2). In 2014 komt daar nog eens 6 procent bij. Net als voorgaande jaren is het werkgelegenheidsverlies onder het bouwplaatspersoneel veel sterker dan onder het UTA-personeel. 1 Hierbij gaat het om werknemers die vallen onder de CAO voor de bouwnijverheid (medewerkers in loondienst op de bouwplaats enerzijds en het Uitvoerend Technisch en Administratief (UTA) personeel anderzijds), werknemers die vallen onder de CAO voor natuursteen, de CAO Afbouw en werknemers die vallen onder de CAO voor bitumineuze dakdekkers.bouwplaats enerzijds en het Uitvoerend Technisch en Administratief (UTA) personeel anderzijds. De bouwnijverheid 8

10 Tabel 2: Ontwikkeling werkgelegenheid werknemers uitvoerende bouw naar beroepsgroep, (x arbeidsjaren) Mutatie (in %) Timmerlieden % Metselaars % Voegers/tegelzetters % Dakdekkers % Wegenbouwers % Straatmakers % Machinisten/monteurs % Machinisten/monteurs % Overig bouwplaatspersoneel % Totaal bouwplaats (cao) % Leidinggevenden % Kader % Administratief personeel % Totaal UTA (cao) % Totaal Totaal ,5% Bron: EIB, Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p. 99 Ondanks dat de bouwproductie en de werkgelegenheid in de totale bouw op middellange termijnen weer toenemen, is die groei niet voldoende om de dalende trend binnen de uitvoerende bouw op te vangen. Het aandeel werknemers dat op de bouwplaats werkt en onder de cao valt, neemt verder af. Een mogelijke oorzaak is de groei van de flexibele schil (waarover later meer in deze sectorbeschrijving). De werkgelegenheid in de uitvoerende bouw neemt tussen 2015 en 2018 jaarlijks met gemiddeld 0,5 procent af. De werkgelegenheid van het bouwplaatspersoneel neemt sterker af: jaarlijks met 2,5 procent. De werkgelegenheid van het UTA-personeel daarentegen groeit op middellange termijn jaarlijks met 2 procent Samenstelling van de werkgelegenheid Persoonskenmerken Kenmerkend voor medewerkers in de bouw is dat ze bijna allemaal fulltime werken, autochtoon en man zijn. Het aandeel vrouwen in de bouw is met 8 procent erg klein (tabel 3), vergeleken met andere sectoren (45 procent). Medewerkers in de bouw zijn ook meer dan gemiddeld laag of middelbaar opgeleid. Het aandeel hoger opgeleiden (ho en wo) bedraagt in de bouw slechts 13 procent, tegenover 34 procent voor alle sectoren samen. Slechts 4 procent van de werknemers in de bouw komt uit een ander land of heeft een ouder die afkomstig is uit een ander land (allochtoon). Dit lage percentage kan deels worden verklaard doordat in deze cijfers geen uitzendkrachten of zelfstandigen zijn meegenomen. De meeste buitenlandse medewerkers in de bouw zijn niet direct in dienst van Nederlandse bouwbedrijven, maar werken via een uitzendbureau. De bouwnijverheid 9

11 Tabel 3: Werkzame beroepsbevolking bouw en totaal naar kenmerk, 2011 Aantal x Aandeel in % totaal bouw totaal bouw Geslacht mannen vrouwen Leeftijd Opleidingsniveau laag middelbaar hoog Etniciteit autochtoon Bron: CBS allochtoon De gemiddelde leeftijd van bouwwerknemers is 39,8 jaar, wat overeenkomt met het landelijk gemiddelde. In 2000 was de gemiddelde leeftijd in de bouwnijverheid volgens het CBS nog 37,4 2. Dit is iets jonger dan van de totale beroepsbevolking. Zelfstandigen zonder personeel zijn gemiddeld ouder dan werknemers (41 jaar). Dat komt omdat zij vaak zelfstandig worden na enkele jaren in dienst te zijn geweest. De groep jongere bouwwerknemers is tussen 2008 en 2012 met 27 procent afgenomen, het aandeel ouderen (55-plussers) is sterk gegroeid (tabel 4). De vergrijzing in de bouw tekent zich de komende jaren sterker af. De verwachting is dat de gemiddelde leeftijd verder zal stijgen. Tabel 4: Leeftijdsopbouw bouw (vierde kwartaal) in procenten van totaal Leeftijdscategorie Mutatie in % 0-24 jaar 14,8 13,9 13,0 12,3 10,8-27% jaar 68,9 69,2 69,6 69,8 70,7 +3% >55 jaar 16,3 16,9 17,4 17,9 18,5 +13% Bron: Fundeon, Arbeidsmarktmonitor 2012-Q4 De gemiddelde werkweek van de bouw-cao er is langer dan in andere sectoren: meer dan 80 procent werkt langer dan 32 uur. Dat betekent dat slechts een beperkte groep in deeltijd werkt. Kijkend naar het opleidingsniveau in de bouw is het mbo volgens het ROA de belangrijkste toeleverancier (tabel 5). Dat geldt het minst voor de beroepsgroep bouwvakkers, waaronder de meeste uitvoerende bouwplaatsberoepen (timmerlieden, metselaars, dakdekkers en andere) vallen. De helft van de beroepsgroep bouwvakkers heeft een vmbo- of mbo-1 achtergrond en 14 procent heeft alleen een diploma basisschool. 64 Procent heeft dus (nog) geen startkwalificatie. Weg- en waterbouwkundige arbeiders (straatmakers en wegenbouwers) zijn gemiddeld genomen iets hoger opgeleid. Het aandeel 2 Bron: APE, Bouwen aan de toekomst (2012) De bouwnijverheid 10

12 werknemers met alleen een vmbo-diploma is hoog vergeleken met het gemiddelde opleidingsniveau van de beroepsbevolking in Nederland. Tabel 5: Bouwberoepen naar opleiding Beroepsgroep basis-onderwijs vmbo havo/vwo/ hbo wo mbo-1 mbo2-4 Bouwvakkers 14% 50% 33% 2% Aannemers en installateurs 3% 17% 70% 8% 2% Weg- en waterbouwkundige arbeiders 21% 43% 35% 1% Weg- en waterbouwkundige vakkrachten 10% 24% 53% 10% 3% Weg- en waterbouwkundige ontwerpers en projectleiders nb nb nb 67% nb Monteurs 5% 24% 64% 5% 1% Elektromonteurs 2% 20% 70% 7% 1% Bron: ROA (2011), Arbeidsmarkt naar opleiding en beroep 2016 Werkgelegenheid naar grootteklasse Volgens het CBS waren er in bouwbedrijven: dat is 9 procent van het totaal aantal bedrijven in Nederland. Kenmerkend voor de bouwnijverheid is de kleinschaligheid. Het merendeel van de bedrijven (77 procent) bestaat uit ondernemingen met één werkzame persoon. Er zijn echte ook grote landelijke bedrijven in de bouw. De vijf bekendste zijn: BAM-groep, circa medewerkers, 7,9 miljard omzet in 2011; VolkerWessels, circa medewerkers, 4,7 miljard omzet in 2011; Heijmans, circa medewerkers, 2,4 miljard omzet in 2011; Ballast Nedam, circa medewerkers, 1,4 miljard euro omzet in 2011; Strukton, circa medewerkers, 1,3 miljard omzet in Kleine bouwbedrijven minst getroffen door de crisis In het derde kwartaal van 2012 daalde de omzet in de bouw met ruim 4 procent in vergelijking met dezelfde periode een jaar eerder. Het aantal faillissementen steeg ten opzichte van 2011 met ruim 35 procent. In totaal gingen in bouwbedrijven failliet. De omzetdaling was het minst bij de kleine bouwbedrijven met minder dan tien werknemers. Middenbedrijf krijgt zwaarste klappen In de eerste negen maanden van 2012 daalde de omzet in de bouw met ruim 6 procent. In vergelijking met het topjaar 2008 is de omzetdaling ongeveer 15 procent. Het middenbedrijf (tien tot honderd werknemers) kreeg de grootste klappen met een omzetverlies van ongeveer 25 procent. De omzet in het kleinbedrijf daalde met 2 procent. Het grootbedrijf leed een omzetverlies van 10 procent. 3 Exclusief projectontwikkeling De bouwnijverheid 11

13 Bron: CBS, december 2012 Werkgelegenheid naar branche De grootste klap in de periode viel in de burgerlijke en utiliteitsbouw, waar bijna 12 procent van de werkgelegenheid verloren ging (tabel 6). In de grond-, water- en wegenbouw daalde de werkgelegenheid in diezelfde periode met slechts arbeidsjaren (-4 procent). In de gespecialiseerde bouw, waaronder de branches afbouw en bouwinstallatie, verdween in de afgelopen vier jaar bijna 9 procent van de werkgelegenheid. Tabel 6: Bouwwerkgelegenheid naar sector (x arbeidsjaren) Mutatie (in %) B&u werknemers ,0% zelfstandigen ,0% Totaal ,5% Gww werknemers ,9% zelfstandigen Totaal ,7% Gespecialiseerde bouw werknemers ,6% zelfstandigen ,7% Totaal ,9% Bron: EIB, Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p. 93 Ook in 2013 en 2014 neemt de werkgelegenheid in de b&u volgens het EIB relatief sterker af dan in de andere sectoren. Het EIB verwacht dat vanaf 2015 de werkgelegenheid in alle sectoren toeneemt. In de b&u neemt de werkgelegenheid van 2012 tot 2018 gemiddeld met 1,5 procent per jaar toe. Toch blijft het niveau in 2018 onder dat van In de gww neemt de werkgelegenheid in deze periode met bijna 2 procent af. Ook in de gww zal de werkgelegenheid in arbeidsjaren onder het niveau van 2008 De bouwnijverheid 12

14 uit komen. De gespecialiseerde bouw profiteert relatief gezien het meest van de opleving (gemiddeld 3,5 procent groei van de werkgelegenheid), maar komt net als de andere sectoren niet op het niveau van 2008 terug. In alle bouwsectoren neemt het aandeel van zelfstandigen toe. Werkgelegenheid naar regio Tabel 7 toont de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de uitvoerende bouw naar regio. Die verschilt en dat komt door verschillen in regionale bouwproductie-ontwikkeling. In is de werkgelegenheidsdaling in Noord-Nederland zeer beperkt, terwijl die in de Randstad-Zuid veel sterker is dan het landelijk gemiddelde. In loopt de werkgelegenheidsontwikkeling tussen de regio s veel minder sterk uiteen. Tabel 7: Werkgelegenheid van werknemers, uitvoerende bouw, (x arbeidsjaren), Mutatie (in %) Noord ,9% Oost ,6% Randstad-Noord ,8% Randstad-Zuid ,9% Zuid ,7% Totaal ,5% Bron: EIB, Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p Vacatures in de bouw Kwantitatief beeld Huidige situatie Het aantal openstaande vacatures in de bouwnijverheid ontwikkelt zich volgens CBS-cijfers vanaf het derde kwartaal van 2008 slechter dan gemiddeld (figuur 2). Vanaf het tweede kwartaal van 2007 tot het tweede kwartaal van 2009 daalt het aantal sterk. Daarna blijft het op ongeveer hetzelfde niveau tot het tweede kwartaal van 2011, waarna opnieuw een daling inzet. In het vierde kwartaal van 2012 stonden er vacatures open. Dat is 84 procent minder dan in het vierde kwartaal van 2007 en bijna 30 procent minder dan in het derde kwartaal van Figuur 2: Openstaande vacatures per kwartaal, (indexcijfers, eerste kwartaal 2007=100) e kw e kw 3e kw 4e kw 1e kw e kw 3e kw 4e kw 1e kw e kw 3e kw 4e kw 1e kw e kw 3e kw 4e kw 1e kw e kw 3e kw 4e kw 1e kw e kw 3e kw 4e kw totaal bouwnijverheid Bron: CBS De bouwnijverheid 13

15 Op de website van UWV, is de ontwikkeling van het aantal openstaande vacatures te zien. Tabel 8 toont dat het aantal openstaande bouwvacatures bij UWV vanaf 2011 vooral op de lagere beroepsniveaus is gedaald. De sterkste daling vindt plaats op elementair beroepsniveau en lager bouwkundig beroepsniveau (tot en met mbo-2). Het aantal vacatures voor weg- en waterbouwkundige beroepen is veel minder gekrompen dan het aantal voor de b&u en de gespecialiseerde aannemerij. Wel is het aantal vacatures voor hogere weg- en waterbouwkundige beroepen sterk gedaald. Tabel 8: Aantal openstaande vacatures naar beroepsgroep (vierde kwartaal) Mutatie in % Elementair bouw % Lager bouwkundig % Lager weg- en waterbouwkundig % Middelbaar bouwkundig % Middelbaar weg- en waterbouwkundig % Hoger bouwkundig % Hoger weg- en waterbouwkundig % Wetenschappelijk bouwkundig % Bron: UWV Het hoogste aantal openstaande vacatures betreft wegenbouwarbeiders, grondwerkers bouw en straatmakers (476) en sanitair- en verwarmingsinstallateurs (eveneens 476), zoals te zien is in tabel 9. Tabel 9: Bouwberoepen met meer dan 100 openstaande vacatures 2011 en 2012, 4 e kwartaal Beroep Mutatie in % Wegenbouwarbeider, grondwerker bouw, straatmaker % Sanitair-, verwarmingsinstallateur (aanleg en onderhoud), gas-, pijpfitter % Algemeen onderhoudsman: timmeren, gas, water, elektro (eigen gebouw, middelbaar) % Huisschilder, verfspuiter % Betontimmerman, parketvloerenlegger, monteur systeembouw, bouwvaktimmerman (lager) % Allround loodgieter % Metselaar, tegelzetter, voeger, steenbewerker % Sjouwer, opperman % Onderhoudsloodgieter, verwarmingsonderhoudsmonteur % Sloper van gebouwen % Kabelwerker, gasleidinglegger % Steigermaker % Schilder-behanger % Hulparbeider wegenbouw, grondwerk % Dakdekker % Bron: UWV De bouwnijverheid 14

16 De grootste afname vond in 2012 plaats bij bouwvaktimmerlieden (-54 procent), dakdekkers (-62 procent) en allround loodgieters (-63 procent). Het aantal vacatures voor beroepen als gasleidinglegger en hulparbeider grondwerk steeg licht. Het aantal openstaande vacatures voor schilder-behanger verdubbelde bijna. Verwachte ontwikkeling De CBS Vacature-indicator geeft aan hoe de vacatures zich naar de verwachting van ondernemers zullen ontwikkelen. Hoe meer de vacature-indicator positief of negatief van de nullijn afwijkt, hoe groter de verwachting dat het aantal vacatures zal toe- of afnemen. Uit figuur 3 blijkt dat ondernemers in de bouwnijverheid van juli 2010 tot juli 2011 positief waren gestemd over de ontwikkeling van het aantal vacatures in hun sector. Daarna zijn ze er pessimistisch over en vanaf januari 2012 zelfs veel pessimistischer dan gemiddeld. Typerend voor de sector is dat een herstel zich over het algemeen veel later aftekent dan in andere sectoren. Figuur 3: Vacature-indicator totaal en bouwnijverheid in % 1 0,5 0-0,5 jan 2009 fe b mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan 2010 fe b mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan 2011 fe b mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan 2012 fe b mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan 2013 fe b -1-1,5-2 -2,5-3 totaal bouw nijverheid Bron: CBS Prognose De positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid na 2014 is terug te zien in de prognose van het aantal vacatures. UWV verwacht dat dit aantal groeit van in 2013 naar gemiddeld over de periode (tabel 10), een toename van bijna 60 procent. Daarmee wordt het niveau van vóór de crisis overigens nog niet gehaald. Deze cijfers zijn met onzekerheid omgeven en afhankelijk van de ontwikkelingen op de woningmarkt, de investeringen in infrastructuur en de stand van onze economie. Tabel 10: Aantal ontstane vacatures sector Bouw In aantallen Gemiddeld Bron: UWV, update arbeidsmarktprognose (januari 2013) De vacaturegraad is het aantal openstaande vacatures per banen. Het CBS registreert deze vacaturegraad aan het einde van elk kwartaal. In de bouwsector is de vacaturegraad afgenomen van 54 in het eerste kwartaal van 2008, naar 12 in het derde kwartaal van Een hoge werkloosheid in combinatie met een lage vacaturegraad duidt op een afnemende spanning op de bouwarbeidsmarkt. De bouwnijverheid 15

17 Het ROA publiceert tweejaarlijks het rapport Arbeidsmarkt naar Opleiding en Beroep. De laatste versie dateert van eind 2011 en biedt naast een beeld van de (samenstelling van de) werkgelegenheid ook een beeld van de ontwikkeling van de werkgelegenheid naar beroep(-sgroep) tot Vervangingsvraag en uitbreidingsvraag De vraag naar personeel in een sector is afhankelijk van de uitstroom van personeel dat vervangen moet worden. Die uitstroom kan zijn veroorzaakt door baanverandering naar een bedrijf buiten de sector of door pensionering, emigratie, uitstroom naar werkloosheid of arbeidsongeschiktheid of door bijvoorbeeld zorgtaken. Dit wordt vervangingsvraag genoemd. De behoefte aan personeel is ook afhankelijk van verandering in de productie. Bij groei van de productie is sprake van uitbreidingsvraag. Bij groei van de werkgelegenheid is het aantal baanopeningen gelijk aan de uitbreidingsvraag plus de vervangingsvraag. Bij krimp is het aantal baanopeningen gelijk aan de vervangingsvraag. Het ROA verwacht tot 2016 voor een aantal beroepsgroepen in de bouw groei en voor een aantal beroepen krimp (tabel 11). Het aantal bouwvakkers neemt toe, het aantal aannemers en installateurs (waaronder ook de zzp ers vallen) daalt. Voor de meeste beroepen in de bouw krimpt de werkgelegenheid. Tabel 11: Verwachte baanopeningen naar bouwberoep tot 2016 Beroepsgroep Groei/krimp werkgelegenheid Vervangingsvraag Baanopeningen totaal Bouwvakkers Aannemers en installateurs Architecten en bouwkundige projectleiders Weg- en waterbouwkundige arbeiders Weg- en waterbouwkundige vakkrachten Weg- en waterbouwkundige projectleiders en ontwerpers Weg- en waterbouwkundigen (academisch) Elektromonteurs Monteurs Elektronicamonteurs Bron: ROA, AIS 2016, bewerking UWV Kenmerken van vacatures Veel vacatures in de bouw worden informeel vervuld. In 2012 deed UWV onderzoek naar kenmerken van vervulde vacatures. Met de kanttekening dat het hierbij vooral gaat om extern uitgezette vacatures blijkt uit het UWV-onderzoek Vacatures in Nederland 2011 dat: de vacatures in de bouw grotendeels afkomstig waren van grote bedrijven (55 procent); de vacatures vooral technisch personeel (47 procent) betroffen; er meestal vraag was naar middelbaar (40 procent) of hoger opgeleid personeel (31 procent); er meestal (in 76 procent van de vacatures) werkervaring werd vereist; meer dan gemiddeld specifieke vakkennis (40 procent) en/of een vakdiploma (32 procent) noodzakelijk was. Een groot deel van de bouwbedrijven geeft aan in 2011 met uitzendkrachten (41 procent) te hebben gewerkt of zzp'ers (26 procent) te hebben ingehuurd. Werkgevers is naar hun motivatie daarvoor gevraagd. Het blijkt dat uitzendkrachten (65 procent) door bouwbedrijven vooral worden ingezet om De bouwnijverheid 16

18 piekperiodes te overbruggen en zzp'ers (44 procent) vooral vanwege de flexibele personeelsvoorziening. Figuur 4 geeft inzicht in de kenmerken van vacatures in de bouw. Figuur 4: Kenmerken van vacatures in de bouw (2011) 0% 20% 40% 60% 80% 100% laag middelbaar hoog werkervaring geen werkervaring Tijdelijk met uitzicht op vast Tijdelijk Korter dan een half jaar Half tot een jaar Langer dan een jaar Korter dan 12 uur uur 32 uur of meer bouw totaal Bron: UWV, Vacatures in Nederland 2011 De mensen die werden aangenomen waren vooral mannen (87 procent), met een middelbare (42 procent) of hogere opleiding (32 procent). De meesten (65 procent) had al een baan (figuur 5). Figuur 5: Kenmerken aangenomen personen bouw (2011) 0% 20% 40% 60% 80% 100% man vrouw jonger dan 25 jaar jaar jaar jaar 55 jaar en ouder laag middelbaar hoog Had een baan Nee, zat zonder werk Nee, was schoolverlater Nee, is student bouw totaal Bron: UWV, Vacatures in Nederland 2011 De bouwnijverheid 17

19 Andere kenmerken van vervulde vacatures in de bouw zijn: er worden meer vacatures vervuld waarvoor werkervaring is vereist; het betreft vaker tijdelijk werk zonder uitzicht op een vast dienstverband; het betreft meestal een werkweek van 32 uur of meer; er worden veel meer mannen aangenomen (wat overeenkomt met de man-vrouw-verhouding in de sector); minder dan gemiddeld worden jongeren onder de 25 jaar aangenomen. De bouwnijverheid 18

20 De bouwnijverheid 19

21 2. Trends 2.1. Economische trends Algemeen beeld Ook in 2013 zal de bouwproductie volgens ING 4 dalen, maar de krimp zal naar verwachting kleiner zijn dan in De woningbouw blijft gebukt gaan onder de vastgelopen woningmarkt. De recessie doet investeringen in bedrijfsgebouwen afnemen en overheidsbezuinigingen hebben hun weerslag op de infrasector. Door de enorme vraaguitval van de afgelopen jaren kampt de sector met een flinke overcapaciteit. Daardoor is het aantal faillissementen opgelopen. Een licht herstel in 2014 kan hier nog geen einde aan maken. De impact van de bouwproductie op de Nederlandse economie is groot. De daling van het BBP in het derde kwartaal van 2012 met 1,6 procent (jaar op jaar) werd voor ruim een derde (0,6 procent) veroorzaakt door de daling van de bouwproductie. De conjunctuurgevoelige bouw heeft zwaar te lijden onder de economische krimp. Bedrijven stellen investeringen in bedrijfspanden uit, overheden bezuinige n op infrastructuur en door de vastgelopen huizenmarkt in combinatie met een onzekere consument ligt het aantal verkopen van nieuwbouwwoningen op een historisch laag niveau. Door de slechte economische omstandigheden is de vraaguitval bij bouwbedrijven tot een recordhoogte gestegen. In november 2012 gaf 49 procent van de bedrijven aan dat een gebrek aan opdrachten de belangrijkste belemmering voor het op gang houden van hun productie was. Aannemers zeggen dat zij, om kosten te minderen, het personeelsbestand verder willen inkrimpen. In de b&u-sector wil 44 procent van de bedrijven een deel van het personeel kwijt. In de infrasector, die minder door de recessie is getroffen, wil een derde de personeelsbezetting verkleinen. ING Economisch Bureau verwacht voor 2013 een krimp in de bouw van 2,0 procent. In 2014 is er enig herstel te verwachten. Dit zal door het dan nog steeds zeer lage productieniveau waarschijnlijk onvoldoende zijn om een einde te maken aan de overcapaciteit en zullen de prijzen onder druk blijven staan. Aantal faillissementen blijft hoog Overcapaciteit zorgt voor toenemende concurrentie en prijsdruk, waardoor opdrachten noodgedwongen vaak onder de kostprijs worden aangenomen. De lage prijzen en de gedeeltelijke stilstand van het productieapparaat zorgen ervoor dat de kosten (zoals lonen van vaste werknemers en rentekosten van ingenomen grondposities) voor bouwbedrijven doorlopen terwijl de inkomsten dalen. Hierdoor ontstaan verliezen, met uiteindelijk een recordaantal faillissementen tot gevolg. Zo gingen er in de laatste maanden van 2012 zo n honderd bouwbedrijven per maand failliet. Tijdens de vorige krimpperiode in de bouw, in de jaren 2002 tot en met 2004, steeg het aantal faillissementen veel beperkter. Enerzijds lag dat aan de beperktere productiekrimp van toen, circa 10 procent in drie jaar. Die krimp is nu veel groter: sinds 2009 is er al circa 20 procent van de productie afgegaan. Daarnaast was er in 2000 en 2001 een veel grotere ondercapaciteit dan in (figuur 6). Tijdens de productiekrimp in konden bedrijven hierdoor terugkeren naar hun 'normale' bezettingsgraad terwijl dat in 2009 en daarna direct leidde tot overcapaciteit en oplopende kosten. 4 ING Kwartaalbericht Bouw, december 2012 De bouwnijverheid 20

22 Figuur 6: Over- en ondercapaciteit bouw en aantal faillissementen, Bron: ING (2012), Ondernemen in sectoren 2013 De ontwikkeling van de bouw hangt nauw samen met de conjunctuur. Indicator voor de conjunctuur is de ontwikkeling van het BBP. Het zijn vooral de nieuwbouw en, in mindere mate, de herstel- en verbouwactiviteiten in de b&u die zeer conjunctuurgevoelig zijn. De gww-productie en het onderhoud van gebouwen zijn dat minder. Figuur 7 toont de samenhang tussen conjuncturele ontwikkeling en bouwproductie. Goed te zien is dat de bouwproductie vertraagd reageert op de conjuncturele ontwikkeling. Door de crisis worden investeringen en onderhoud uitgesteld of zelfs afgeblazen. Pas als bedrijven na de crisis weer boven Jan zijn, groeit de investeringsbereidheid. De bouwproductie trekt dus pas weer aan als het BBP gedurende enige tijd groeit. Figuur 7: Samenhang tussen ontwikkeling BBP, investeringen van bedrijven en bouwproductie: percentuele stijging/daling per jaar Bron: EIB, Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p Beeld naar sector 5 In totaal gaat er ruim 50 miljard euro in de bouw om (tabel 12). De woningbouw heeft daarin een aandeel van een kleine 35 procent, de gww van bijna 25 procent en de utiliteitsbouw van ruim 20 procent. Uit tabel 12 blijkt dat de woningbouw zich sneller herstelt dan de gww. Tot 2018 is de groei in de productie in de woningbouw en de utiliteitsbouw ook groter dan die in de gww. Binnen de woningbouw is de groei van de productie in de nieuwbouw groter dan die in verbouw en onderhoud. Bij de utiliteitsbouw is het omgekeerde het geval. 5 Gebaseerd op EIB (2013), Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013 De bouwnijverheid 21

23 Tabel 12: Bouwproductie per subsector, (in mln. ) Woningbouw Mutatie (in %) Nieuwbouw % Herstel en verbouw % Utiliteitsbouw Nieuwbouw % Herstel en verbouw % Onderhoud gebouwen % Gww Nieuwbouw % Onderhoud % Externe onderaanneming % Totaal bouw % Bron: EIB, Ver wachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013 Woningbouw Na jaren van crisis en een kortstondige opleving in het begin van 2011 is de woningbouwproductie in 2012 opnieuw fors teruggelopen. Het dieptepunt van de crisis wordt naar verwachting in 2013 bereikt. Ten opzichte van het productievolume in 2008 ligt het niveau van de woningbouwproductie dan 33 procent lager. Hiermee wijkt Nederland opvallend af van de rest van Europa. De verklaring moet, naast de aanhoudend hoge hypotheekrente en de verslechterde economische situatie, ook worden gezocht in de beleidsmaatregelen die in 2012 zijn aangekondigd en die de woningmarkt hard raken. Ook als er geen sprake is van inhaalvraag, zal het herstel van de woningbouwproductie na de crisis krachtig zijn, zo verwacht het EIB, hoewel er ook dempende factoren zijn. Onder invloed van de demografische ontwikke- ling vertoont de huishoudengroei een dalende trend en het beleid heeft ook op middellange termijn een drukkend effect op de bouwproductie. De groei van de woningvoorraad blijft in de periode echter nog steeds achter bij de groei van het aantal huishoudens (figuur 8). Dit verschil zal in 2016 zijn opgelopen tot ruim woningen. Hierdoor blijft het niveau van de woningbouwproductie op middellange termijn onder het niveau van vóór de crisis. Figuur 8: Uitbreiding woningvoorraad en aantal huishoudens (beide linkeras, huishoudens 5-jaars voortschrijdend gemiddelde) en gecumuleerd verschil (rechteras) Uitbreiding woningvoorraad Uitbreiding huishoudens Verschil 0 Bron: EIB, Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, p. 34 De bouwnijverheid 22