Wijze wegen om te vernieuwen en te leren

Transcriptie

1 Wijze wegen om te vernieuwen en te leren Prof. Dr. Herman Baert Onderzoeksgroep Onderwijs- en opleidingskunde Centrum voor Professionele Opleiding & Ontwikkeling en Levenslang Leren - K.U.Leuven Ter inleiding Vaststellingen Ondanks soms grote investeringen, dikwijls weinig (zicht op) verandering in prestaties en functioneren van medewerkers na deelname aan VTO (= vorming, training, opleiding) Wetenschappelijk onderzoek: 10% effect (Georgenson, 1982) - 50% effect (Saks, 2002) Verwante geluiden uit de praktijk: 2 1

2 Ter inleiding Geluiden uit sommige praktijken Mooie theorie, maar wat kan ik ermee in mijn job? Dat toepassen zou mooi zijn, maar mijn collega s en leidinggevenden zien dat niet zitten Het inspireert wel, maar de vertaalslag van leerplek naar werkplek is niet gemakkelijk en kost nog veel werk Ik was er eens uit, maar nu is het business as usual Ze vragen me achteraf: hoe was het? Maar dan... Wat willen ze hiermee vanuit de organisatie? Verborgen agenda? Waarom moest ik (!) daar aan deelnemen? Ik wil wel wat! Het heeft me aan het denken gezet... 3 Ter inleiding Geluiden uit sommige praktijken Dat kan me van pas komen om elders te gaan solliciteren! Die opleiders snappen niets van mijn job en organisatie! Ga maar, jij verdient het en het is al lang geleden... Wat geen meetbaar effect heeft, is het geld niet waard Opleiding: hoe uw geld door ramen en deuren gooien! (J.-J. Crèvecœur, 1998)

3 Ter inleiding: Wijze (uit)wegen? Optie 1: Transfer van de leerplek naar de werkplek verbeteren Optie 2: De werkplek transformeren als leerplek Optie 3: Naar een strategisch, ontwikkelingsgericht VTO- en leerbeleid... 5 Optie 1: Transfer van de leerplek naar de werkplek verbeteren Overzicht van wat nu volgt: Wat is transfer? Transfer als overbrugging Verschillende vormen van transfer Drie groepen van beïnvloedende factoren Actoren en tijdstippen voor transferbevordering 6 3

4 Wat is transfer? Effect van VTO: functioneren en prestaties medewerkers, van teams en van de organisatie in veranderende omgevingen optimaliseren, gelet op interne en externe ontwikkelingen Aard van VTO: ontwikkelen van talenten en competenties (verwerven van inzichten, houdingen, vaardigheden) Transfer = wanneer de verworven competenties in VTO-activiteiten (= leerplek) ook effectief worden aangewend in de dagelijkse werksituaties en tot duurzame veranderingen in het werken leiden (= werlplek) 7 Transfer: overbrugging tussen leerplek en werkplek Hoe groot is de afstand die te overbruggen is? (qua tijd, inhoud, leer- en werkstijlen, relaties, waarden, visies, belangen, veranderingsprocessen op de werkvloer, ) Wanneer kan wie bruggen bouwen? 8 4

5 Opleidingen en (on)mogelijkheid voor overbrugging - Sommige kennis en competenties kunnen alleen op de werkvloer verworven worden (organisatie- en jobspecifiek, contextgebonden) - Brede basisvorming vereist een eigen leeromgeving, maar... - Leermotivaties, leercompetenties en competenties voor loopleren vergen niet alleen werkervaringen, maar ook basale leerervaringen, maar... - Innovatieve kennis moet in vele gevallen buiten de organisatie worden gehaald, maar... - Sommige kennis en competenties worden best eerst in een veilige situatie buiten de werkplek verkend en geoefend, maar... - Ontwikkelen van een kritische houding t.a.v. het gangbare vereist onderbreking en afstand, maar... 9 COMPETENTIES van soorten: welke zijn waar te leren? Vakmatige Methodische Bestuurlijk-organisatorische Sociaal-communicatieve Normatief-culturele Biografische Leercompetenties 10 5

6 Verschillende vormen van transfer toepassen of aanwenden kan zijn: o anders handelen o bevredigender functioneren door anders kijken, anders voelen,... specifiek en transformerend toepassen of aanwenden o toepassen van leiderschapscompetenties, begrepen en geoefend in een training, in een team (afhankelijk van anderen) en op passende wijze (in complexe situaties) o toepassen van kennis + vaardigheden, geleerd in een opleiding met oefeningen, door gebruik van hetzelfde softwareprogramma voor de registratie van cliënten 11 Welke factoren hebben invloed op transfer? Bewerking van: Model of the Transfer Process (Baldwin & Ford, 1988) Training inputs Training outputs Transfer conditions KENMERKEN DEELNEMER Leervermogen Persoonlijkheid leermotivatie KENMERKEN OPLEIDING Trainer Didactische werkvormen Inhouden 4 2 LEREN TOEPASSEN & AANWENDEN WERKOMGEVING Sociale ondersteuning Toepassingskansen 5 6

7 Welke factoren hebben invloed? 1) Kenmerken van de medewerker: motivatie, belangen, persoonlijkheid, percepties, houding, leerperspectieven, leercompetenties, Een leer of VTO-perspectief = Een eerder impliciet of eerder expliciet bij een persoon of groep aanwezig geheel van waarden, opvattingen, motieven (drijfveren) en normen omtrent leren en VTO, dat oriënterend is voor zijn of haar betrokkenheid bij een feitelijke of potentiële deelname aan leer- en VTOactiviteiten in de arbeidsorganisatie en de loopbaan. Of ook: een leerbelang! Zie gespreksleidraad: Perspectieven en exclusieven:

8 Groepen van perspectieven en hun gewicht Werknemers ẍ op 4 Werkgevers ẍ op 4 Persoonlijke ontwikkeling 3.19 Jobsatisfactie 3,25 Professionele identiteit en bekwaamheid 3.09 Professionele bekwaamheid 3,21 Leernetwerking 3.07 Leernetwerking 3,20 Arbeidsperformantie ten bate van de organisatie 2.80 Blijvend presteren 3,18 Leervermogen 3,17 Productiviteit Blijvende inzetbaarheid 2,41 Brede inzetbaarheid 2,82 2,01 Organisatieverplichtingen 1,96 Beroepsmatige netwerking 1,85 Garanties jobperformantie 1,96 Werknemerspositie behouden & verstevigen 1,68 Binding aan organisatie 1,91 15 Loopbaanontwikkeling 1,90 2) Kenmerken van de opleiding: trainer, opleidingsformat, didactische werkvormen, inhouden,

9 3) Kenmerken van de werkomgeving: transferklimaat, sociale ondersteuning, feedback, beschikbaarheid materiaal, 17 Actoren & tijdstippen: de transfer-matrix (Top- en Lijn)management Deelnemer VTOverantwoordelijke Opleider Collega s Voor (40%) Tijdsperiode Tijdens (20%) Na (40%) Leeromgeving - Werkomgeving 18 9

10 Wie kan wat doen om transfer te bevorderen? Top- en lijnmanagement vb. Er worden gesprekken gehouden met de medewerkers over hoe het geleerde kan worden toegepast Deelnemers medewerkers vb. De deelnemer ziet het verband tussen het leren in een opleiding en het werken in zijn organisatie VTO-verantwoordelijken vb. De VTO-verantwoordelijke voert een degelijke nodendetectie uit en zorgt ervoor dat de opleiding aansluit bij het organisatiebelang én de belangen van de medewerkers Begeleiders, trainers, opleiders, vb. De opleider helpt bij het concretiseren van de betekenis voor de praktijk door opdrachten en commentaren Collega s vb. Collega s wisselen met elkaar uit welke actiepunten ze uit een opleiding samen opnemen 19 Wanneer kan wat gebeuren? TIJDSPERIODE Voor Tijdens Na Vb. De opleider maakt vooraf kennis met de werksituatie (documenten, observatie, ) en stemt daar zijn programma op af Vb. De deelnemer krijgt de opdracht aantekeningen te maken over de relevantie van het geleerde voor de werksituatie en die te presenteren Vb. De leidinggevende vraagt naar de leer- en actiepunten en geeft aan hoe hij zal ondersteunen 20 10

11 Mijn (kansen op) transfer... (0. niet akkoord, 1. enigszins akkoord, 2. akkoord, 3. helemaal akkoord) (0-18) Ik weet wat ik wil leren en ik had aanwijzingen dat ik dit hier zal kunnen leren. (V) De werkvormen die hier vandaag gebruikt worden, passen goed bij de manier waarop ik veel leer. (V) Ik heb met mijn baas en/of collega s afgesproken dat ik zal deelnemen en zij weten duidelijk waarom. (V) Ik maak hier afspraken met deelnemers en sprekers om op een of ander nog verder en dieper in te gaan. (T) Ik heb in de komende dagen een tijdsblok voorbehouden om conclusies te trekken uit wat ik hier opsteek. (N) Ik heb afgesproken om de leer- en actiepunten die ik vandaag meeneem met mijn baas en/of collega s te bespreken. (N) 21 Samen-gevat : wie wanneer? Voor (40%) Tijdens (20%) Na (40%) (Top- en Lijn)management Deelnemer VTOverantwoordelijke Opleider Collega s Afstemming - Wat is de uitdaging, probleem? - Is leren en VTO een adequate bijdrage tot aanpak, oplossing? Afstemming -Welk effect beoogt programma? - Hoe overbruggen? - Welke leerstijlen, leerwegen activeren? Afstemming -Welke leeren actiepunten komen binnen? - Wie zal wat opvolgen bij het toepassen? Leeromgeving - Werkomgeving 22 11

12 Optie 2: De werkplek transformeren als leerplek WERKPLEK: zijn situaties op of nabij de (fysieke en virtuele) werkplek die als hoofddoel de kwaliteitsvolle uitvoering en vooruitgang van het werk hebben en die een potentiële bron van kennis en kunde zijn. OPEN RUIMTE VOOR LEREN: Wat (leeruitkomst), hoe (leerproces) en wanneer (leerperiode) er geleerd wordt, ligt in handen van de lerende medewerker & van de werkorganisatie- en processen waarin hij/zij een rol vervult. 23 Lerend werken is een tautologie, net zoals witte sneeuw, omdat werken altijd lerend is. Mensen kunnen helemaal niet niet-leren (Robert-Jan Simons) 24 12

13 Universitair afgestudeerden na 2-10 jaar werkervaring (Tynjälä et al. 2006): Where the most important skills were learnt? at work 63,6 at university 14,1 combination elsewhere 9,8 8,6 in freetime activities 3, %-percent Werkplekleren is een proces... van WERKEND LEREN (naar KOLB) = Ervaren Observeren Experimenteren/proberen Conceptualiseren/op begrip brengen van LEREND WERKEN Samen doen Vragen stellen Samen na-denken Samen vooruit-denken 26 13

14 ... van een gedroomde méde-werker... Van werk-nemer naar werk-ondernemer zelfsturend ondernemend geloof in zelfverbetering Vereisten: biografische competenties voor identiteit en richting continue professionalisering netwerking bekwaamheid in onderhandelen, calculeren en anticiperen 27 de werkplek als leerplek De werkplek wordt gepercipieerd als een leerplek en vergt de instroom van leergedreven en leercompetente medewerkers (een opdracht van het onderwijs) en vereist voorwaarden en condities voor continue competentieverwerving resp. persoonlijke ontwikkeling gericht op organisatieontwikkeling (een opdracht van de organisatieleiding) 28 14

15 VOOR WAARDEN Missie en beleidsvisie Reflectie Managementstijl Structuur CONDITIES OP DE WERKPLEK WERKPLEKLEREN EFFECTEN Communicatiesysteem Cultuur Actie Kenmerken van medewerkers 29 CRUCIALE voorwaarden Een sterke missie & heldere beleidsvisie Een faciliterende managementstijl Een gedecentraliseerde structuur Een open communicatiesysteem Een leervriendelijke organisatiecultuur Leergierige medewerkers - Richting geven i.p.v. richtlijnen geven - Méé-delen van een toekomstvisie - Een lerend voorbeeld zijn - Waarderen van bevoegde werkers, die zo competente leerders worden - Regelruimte geven en coachend leidinggeven - Uitdagende taken toebedelen - Kennis doen circuleren - Vragen naar leerervaringen - Tijd besteed aan reflectie is gewonnen tijd - Leren uit fouten prijzen -Leergierige medewerkers werven & blijven aanmoedigen - Ruimte geven voor de leerperspectieven van medewerkers 30 15

16 Onontbeerlijke Condities Leren op de werkplek is ongepland, open-ended, niet rechtstreeks stuurbaar, moeilijk telbaar, Werkplekleren is wel indirect te beïnvloeden door het aanmoedigen van het lerend gebruiken van condities in het werk en de werkomgeving van de medewerker. Werkcondities worden daardoor ook leercondities Leercondities zijn faciliteiten en activiteiten in de sociale, materiële en informationele omgeving en in het werk zelf waarvan lerend gebruikkan worden gemaakt 31 Leercondities: enkele voorbeelden Leercondities Sociale omgeving Materiële en informationele omgeving Collega s Leidinggevende Externen De medewerkers krijgen een nieuwsbrief over nieuwe ontwikkelingen in het werkveld en in de organisatie (al dan niet elektronisch) toegestuurd. Werkomgeving Er zijn gezamenlijke pauzes met de mogelijkheid tot gedachtenuitwisseling voorzien. Medewerkers participeren aan intervisiemomenten Er worden ontwikkeling- of evolutiegesprekken gehouden waarin sterktes en zwaktes van medewerkers aan bod komen. Gastsprekers van buiten de organisatie worden uitgenodigd. Medewerkwerkers raadplegen databanken. Medewerkers werken in een landschapsbureau Er zijn debriefings die de medewerkers de kans geven terug te blikken op hun werkwijze en incidenten of kritische gebeurtenissen te bespreken 32 Medewerkers worden begeleid in het opstellen en opvolgen van een persoonlijk of individueel ontwikkelingsplan Medewerkers kunnen op organisatiebezoek gaan. 16

17 Leercondities op de werkplek 1. Interne leernetwerken 2. Externe leernetwerken 3. Werkorganisatie 4. Informatiesystemen voor kennisverwerking 5. Individuele leerbegeleiding 6. Individuele werkbegeleiding werkpleklerenleidraad Centrum voor Professionele Opleiding en Ontwikkeling en Levenslang Leren (POOLL), K.U.Leuven Gespreksleidraad voor het lerend gebruik maken van werkplekcondities 33 Werkplekleren: dé droomoptie? Werkplekleren is geen alternatief, wel onmisbaar geen succesgarantie, wel een troef geen toevalstreffer, wel verankerbaar niet goedkoper, wel anders duur 34 17

18 Optie 3: Naar een strategisch, ontwikkelingsgericht VTO- en leerbeleid Wat zit achter de voorgestelde aanpak in optie 1 + optie 2? Een visie waarvan hier een glimp volgt: 35 MISSIE:... is een - +/- expliciet en systematisch genomen - geheel van de grote beslissingen over het leren en de vorming, training en opleiding van de medewerkers, met als doel hen in staat te stellen kennis te verwerven resp. competenties en talenten te ontwikkelen die het hen en de organisatie mogelijk maken in - de nabije en verdere - toekomst leefbaar en wendbaar te blijven en zo de (veranderende) doelstelling van de organisatie te blijven bereiken en de loopbaanverwachtingen van de medewerkers te helpen waarmaken

19 VEELZIJDIG LEREN: VTO is een veelzijdig geheel van formele en informele leeractiviteiten, op en naast de werkplek, dat de vorm aanneemt van één of meer leerpatronen in de organisatie en haar eenheden, die de resultante zijn van een impliciete of expliciete onderhandeling tussen de stakeholders. 37 TOEKOMSTGERICHT AFSTEMMING: Er vindt een expliciete afstemming plaats tussen: het VTO-beleid, het algemeen beleid, het personeelsbeleid en het organiseerbeleid, om te anticiperen op wat eerlang komen gaat aan externe en interne ontwikkelingen

20 INBEDDING... betekent dat men, in het kader van het kennismanagement en het competentie- en talentmanagement, op een bewuste en systematische wijze bepaalt welke bijdrage VTO in de organisatie moet leveren en hoe en onder welke condities op een effectieve en efficiënte wijze het leren van de medewerkers en de kennisontwikkeling van de organisatie kan worden bevorderd. 39 STAKEHOLDERS: De medewerkers, de directie en de leidinggevenden van een organisatie, de VTO- of leercoördinator, de trainers of opleiders, overheden die reglementeren en subsidiëren, professionele organisaties, sector- en beroepsverenigingen kunnen stakeholders zijn bij het ontwikkelen van een strategisch VTO-beleid, in de mate dat zij macht en/of legitimiteit kunnen laten gelden. Zij hebben elk hun perspectieven voor leren en ontwikkelen en kunnen een aantal ervan profileren en articuleren als leerbelangen

21 ROLLEN van de STAKEHOLDERS: Het VTO- en leerbeleid is een gedeelde verantwoordelijkheid tussen de stakeholders. Iedereen kan daarbij meerdere rollen opnemen. De VTO- of leercoördinator neemt o.a. de rol op van bemiddelaar tussen de leerbelangen van de stakeholders en ondersteunt de onderhandeling tussen partijen. 41 Voor wie meer wil: H. Baert, K. De Witte, G. Sterck & N. Govaerts Werk maken van leren Naar een strategisch VTO-beleid Antwerpen: Garant Verschijnt na de zomer

22 Met dank voor uw aandacht 22