eerst dit POst! Reageren kan op COLOFON Virtuele held zazagravure

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "eerst dit POst! Reageren kan op dsweekblad@standaard.be COLOFON Virtuele held zazagravure"

Transcriptie

1 eerst dit POst! Reageren kan op Virtuele held lieven sioen Jongens, watkreegikbagger over me heen toen ik op een internetforum voor gamers de vraag stelde waar de grens ligt tussen fanatiek en verslaafd gamen. Dit wordt gewoon weer een stukje ongenuanceerdelifestylejournalistiek met als verborgen boodschap: games are bad, mmmkay, mocht ik lezen. Of: Pech maat, je gaat hier geen nieuwe Hans Van Temsche vinden. Vanwaar toch die prikkelbaarheid? Raakt hetonderwerp een gevoeligesnaar? Ik heb vier jaar vanmijnjeugdverloren achter de computer, vertelt de Vlaamse student Jelle in dit blad. Terwijl zijn vrienden begonnen uit te gaan, hun eerste festivals bezochten en achter de meisjes aan gingen,speelde hij dag in, dag uit WorldofWarcraft.Vandaag heeft Jelle hetgamen weer ingeruild voor de reële wereld. Ik was verslaafd, ja.maar nu wil ik iets maken vanmijnechte leven, in plaats vaneen virtuele held te zijn. Jelle raakte op eigen kracht vanzijnverslaving af.anderen hebben professionelehulp nodig. In Nederland worden gameverslaafde jongeren samen metdrugs- en alcoholverslaafden behandeld. We leefden twee dagen methen mee. Het middel is anders, de afhankelijkheid dezelfde,zei hun therapeut. Vlaamse instellingen voorverslavingszorgbestuderen de Nederlandse aanpak. Ikzelf ben een zogenaamde digitale immigrant. Ik ben niet in het digitale tijdperk geboren, maar heb het betreden. De computer gebruik ik louter functioneel. Datheeft netzogoed metleeftijdals met interesse te maken. Geef mij maar een ouderwetse letter op papier. Datbeletmenietomgefascineerd toe te kijken hoe behendig mijn jongste zoon zich metsuper Mario op de Nintendo begeeft. Even gefascineerdvolg ik de puberzoon van vrienden wanneer hij online met een Canadees en een Australiër bespreekt hoe ze op monsters gaan jagen in WorldofWarcraft.Die jongeren begeven zich metongelooflijkeflair in een werkelijkheid waar ikzelf door strompel. Dus nee, beste gamers. Er is geen probleem metjullie hobby. Ik geloof niet dat games op zich verslavend zijn. Maar ik weet ondertussen wel dat gamers verslaafd kunnen zijn. Op een killeherfstavond zat ik voor een leeftijdsgenoot. Een portefeuillebeheerder bijeen bank, 44 jaar oud. Na zijn scheiding was hij in Runescape gevlucht.vijf jaar lang. Op piekmomenten speelde hij tachtig uur per week. Hij leefde op een dieet vanfastfood en sliep op de bank, achter gesloten gordijnen afgeschermdvan de echte wereld. Mijn scheiding haalde mijn zelfbeeld onderuit, vertelde de man. Op hetinternetkreeg ik aanzien dat ik in het echte leven niet had. Er gaapte nietalleen een digitale kloof tussen de gamende bankier en mezelf.ikreed terug naar een warm huis, hijbleefachter in trieste eenzaamheid. zazagravure COLOFON HOOFDREDACTEURSDESTANDAARD: Bart Sturtewagen, KarelVerhoeven DS WEEKBLAD CHEF: Ruud Goossens ARTDIRECTOR: Karolien Bertels EINDREDACTIE: Johan Faes, Diebrecht De Smet FOTOREDACTEUR: JanDesloover REDACTIE: Guinevere Claeys, Griet Plets, Filip Rogiers, Lieven Sioen VORMGEVING: Geoffrey Fiems, Celine Poppe WERKTENMEE: Bert Bultinck, Marleen Daniëls, Steven De Foer, Sam Delbeke, Bernard Dewulf, Tom Heremans, DirkHuyghe, Johan Jacobs, Marjan Justaert, GuyKokken, Lectrr, PeterMenzel, EvaMouton, AnjaOtte, Marc Reynebeau, Katrin Swartenbroux, Jonathan Torgovnik, BenVan Alboom, Elles vangelder, Zaza Advertentieregie: Ilse Baele, 02/ Hoortbij De Standaard, magnietlosverkochtworden. Coverbeeld: GuyKokken lieven sioen is redacteur van het weekblad

2 Gevaarlijk spel: Gameverslaafden in het afkickcentrum In de virtuele wereld ben je een superheld metvolgelingen overdehele wereld. Als je de computer uitschakelt, zie je jezelf weerspiegeld in het scherm: een kluizenaar meteen slaaptekort, een lege koelkastenniets dan ex-vrienden. Dus zet je hem maar snel weer aan. Voor je het beseft, zit je vast, zegt Joep, die vier jaar studie verloor door dag en nacht te gamen. In een Nederlandse kliniek raakte hij van zijn verslaving af. Lieven Sioen, illustratie Dirk Huyghe, foto s Jimmy Kets eersteen kortekennismakingsronde. Aan de tafel zitten zevenjongeren tussen de 16 en 23 jaar.femkes leven iseen puinhoop sinds ze verslaafd is aan de partydrug ghb. glenn rookte per dag tien tot vijftien joints en pepte zich weer op met pillen. bram kreeg van zijn baas de keuze tussen afkicken of ontslag. Davy leefde op een dieet van cocaïne en speed. Lesley blowde dag in, dag uit. En Marco?Die is verslaafd aan computerspelletjes. Nog twijfel of iemand verslaafd kan raken aan games? Marco is hetantwoord.zoalsvele 22

3 Ik kwam mijn kamer alleen nog uit om te plassen jongeren gamede de tiener recreatief, tot zijn moeder overleed. Marco was toen 16. Metzijn verdriet en woede kon hij nergens terecht. Ik uitte mijn emoties door te gamen, vertelt hij. Was ik boos, dan speelde ik een schietspel, Call of Duty. Als ik me goed voelde, speelde ik Fifa, een voetbalspel. Altijd alleen, en elke dag meer.mijn vader was uit werken, mijn broer naar school. Ik spijbelde. Op den duur gamede ik vijftien tot twintig uur per dag. Ik ging pas slapen als ik mijn ogen nietlanger kon openhouden. Vaak nietmeer dan twee uur.en ik leefde op een dieetvan chips en cola. Vandaag is Marco 20. Vijf jaar lang was hijaan zijn computerscherm gekluisterd. Een winkeldiefstal doorbrak zijn isolement. Marco liet zich vrijwillig opnemen in een afkickcentrum. Zelf vindt hijhet nietvreemd om tussen alcohol- en drugsverslaafde leeftijdsgenoten te zitten. Zijverdrinken in de alcohol. Ik verdronk in de games. Lichamelijk was ik misschien nietverslaafd, maar wel mentaal. het is een zonnige winternamiddag. Na het groepsgesprek praatiknog watnamet Marco. De jongen zit nu vier wekenindebesloten afdeling vandejeugdkliniek IrisZorg in Tiel, Nederland. hijheeft nog acht wekentegaan. TegenaprilhooptMarco weerklaartezijnvoor het echte leven. hij wil de relatie met zijn vader herstellen en een koksopleiding beginnen. En hijheeft zich voorgenomen om tot 29 november 2012 nietmeer te gamen. Dan zal ik exacteen jaar clean zijn. Grijnzende smileys Een week geleden zijn Kennyenbram opgenomen in hetziekenhuis vantiel, allebei op eigen verzoek. bram zathele dagen stoned op de schoolbanken. Maar datiemand metgeen stok vanachter zijn computerscherm wegteslaan was, datkon er bijhem nietin. Een game is toch 23

4 Gevaarlijk spel: Gameverslaafden in het afkickcentrum geen drug? Kenny weet beter.hij was vergroeid metzijncomputer.samen metbramzit hijnu in de crisisopvang van de verslavingskliniek. Hoe zou jij gereageerd hebben als iemand je laatste joint uit je mond trok?,vraagt hij Bram. Juist. Ik werd ook gekals mijn moeder mijn spel onderbrak. Razend. Ik was even afhankelijk van mijn computer als jij van je joint. Voor hun vervolgtherapie begint, moeten de patiënten twee tot drie weken afkicken op een aparte afdeling, onder constant toezicht van dokters en coaches. Ze moeten hun dagnachtritme herstellen, gezondlerente eten en in groep functioneren: taken verdelen, koken, afspraken nakomen. Niet evident voor tieners en jongvolwassenen die alleen leefden voor hun verslaving. Wanneer ik de afdeling bezoek, zindert de spanning van de vorige week nog na. Er waren conflicten onderling en met het personeel. De begeleiders hebben de delicate taak een cocktail vangedragsstoornissen, sociale miserie en afkickverschijnselen te ontleden. Kennyblijfterkalm bij. Hijiseen opgeschoten tiener metsluik blond haar, uit een middenklassegezin. Zijn lichaam draagt geen tatoeages of piercings van een hard straatleven. Hij vertoont ook geen afkickverschijnselen, behalveslapeloosheid. Sanny is er erger aan toe. Haar verslaving aan ghb moet onder nauwgezet dokterstoezicht worden afgebouwd. Ze heeft steken in de borst en zag grijnzende smileys om zich heen. Loesje heeft de voorbije maand dan weer op straat doorgebracht. Ze was amper 13 toen ze haar eerste joint rookte. Hetjaar erop blowde ze elke dag. Nog een jaar later trok ze in bij een dealer die dubbel zo oud was en een hele supermarkt harddrugs op zijn salontafel had liggen. Toch hebben Kenny en zijn ouders ervoor gekozen om samen met deze drugsverslaafde jongeren te ontwennen. De middelen zijn verschillend, maar de patronen zijn dezelfde,zegt Marius Nabuurs,debehandelingscoördinator. Formeel is gameverslaving geen aparte diagnose. In de DSM V,de vernieuwde handleiding van mentale stoornissen, wordt gameverslaving nog niet opgenomen. Maar in de praktijk zien we veel gelijkenissen met drugs- of alcoholverslaving. School, werk, vriendenkring, thuis: alles gevenzeopomtoch maar achter de computer te blijven zitten. Marco: Ik verwerkte de dood van mijn moeder door te gamen. Janneke: Veel ouders zijn blij dat hun kinderen braaf thuis zitten, achter de computer.dan heb ik liever datmijnkind uit gaat, experimenteert, meisjes ontmoet, de echte wereld ontdekt Duizenden manga s Als kind was Kenny al aan het tv-scherm gekluisterd, vertelt zijn moeder Janneke, een psychologe. Hij heeft een lichte vorm van ADD en kan zich heel moeilijk concentreren. Een computer hield wel zijn aandachtvast. Omdat hij op een klassieke school niet bij de les konblijven, hebben we hem naar een computerschool gestuurd. Daar liep het fout. Ongemerkt. Kenny was intelligent genoeg om voldoende punten te halen en sluw genoeg om zijn echte computergebruik voor ouders en leraars verborgen te houden. Terwijl hij oefeningen hoorde te maken, keek hij naar duizenden Japanse mangafilmpjes. Thuis had hij geen eigen computer,maar s nachts sloop hij naar beneden om in de huiskamer te gamen. Ik heb geleerd om heel goed te liegen, zegt de tiener. Tot zijn 16de ging Kenny nog weleensmet vrienden op stap of uit sporten. Vanaf het zesde middelbaar was er alleen nog maar tijd om te gamen. Hijzelf zag daar geen graten in ik voelde me prima achter de computer. Zijn moeder wél. Maar ik stond alleen. Andere ouders begrijpen het probleem niet. Alle jongeren gamen toch, zeggen ze dan. Of ze willen het probleem niet zien, omdat hun eigen kind ook extreemveel tijd achter het schermdoorbrengt. Ookop schoolkreeg ik geen gehoor.en als ik Kenny het gamen verbood, ging hij gewoon bij vrienden spelen. Of lag hijopbed niets te doen. Kenny sgameverslaving liep volledig uit de hand toen hij op kot ging. Hij studeerde 24

5 Marco: Anderen verdrinken in de alcohol. Ik verdronk in de games. Lichamelijk was ik misschien niet verslaafd, maar wél mentaal In de jeugdkliniek leren jongeren gecontroleerd met de computer om te gaan. Maarten: Indegames kwamen mijn talenten tot ontplooiing: mijn strategisch inzicht, kansberekening, organisatietalent. Ik kreeg aanzien dat ik in hetechte leven niethad sinologie, maar kwam zijn studentenkamer niet meer uit. Dagen en nachten speelde hijhet onlinespel League of Legends,dat miljoenen fans telt. Terwijl hij wereldwijd virtuele vrienden maakte, leerde hijopde hogeschool niemand meer in levenden lijve kennen. Mijn dagen zagen er allemaal gelijk uit. Ik sliep tot elf uur,dan ging ik noedels kopen en begon ik te spelen tot de ochtend. Ik kwam mijn kamer alleen nog uit om te plassen. Duizenden euro s zijn eraan opgegaan. Eigen spaarcenten en geld vanmijn ouders zonder datzehet wisten. Kennybeseftewel dathij zijn schooljaar aan hetverspelen was. Maar telkens als ik me daar rot om voelde, kroop ik terug achter de computer.ikmaakte mezelf wijs datmijn vrienden evenveel tijd achter hetscherm doorbrachten, maar zij wisten wel regelmaat te houden. Mijn leven, daarentegen, draaide volledig rond games. Hetjaar 2012 moestbeterschap brengen, nam Kennyzich voor.maar toen hijinjanuari helemaalniet meer naar school ging, sloeg hij zelf alarm. Zonder professionele hulp zou hij zijn leven niet op de sporen krijgen. Twee weken later kon hij opgenomen worden in IrisZorg, om drie maanden af te kicken. Tot grote opluchting vanzijnmoeder. Ik hoor veel ouders zeggen dat ze blij zijn dat hun opgroeiende kinderen braaf thuiszitten, achter de computer,inplaats vanteexperimenteren metalcohol of achter de meiden aan te gaan. Dan heb ik liever dat mijn kind uitgaat, meisjes ontmoet. Kortom, dat Kenny zich in de echte wereldbegeeft,want hij was de mooiste periodevan zijn leven aan het verspillen. Ik mis mijn avatar gameverslaving is geen puberprobleem. De gemiddelde leeftijd van eengamer ligt rond de 30 jaar. Een kritiekeperiode om in de virtuele wereldteverdwalen, iswanneer jongvolwassenen alleen gaan wonen. Of alleen komen te vallen. Maarten is 44, portefeuillebeheerder bij een bank en moest de computer uit zijn huis bannen om weer een min of meer normaal leventeleiden. Hijverloor volledig de pedalen toen zijn relatie stukliep. Na de zoveelste slapeloze nacht melddeikme aan op een onlinegame datmijnkinderen geregeld speelden, Runescape.Het begon heel onschuldig, meteen paar uurtjes per dag. Mijn kinderenvondenhetgrappig datzehunvader wegwijs moesten maken. Maar hetgamen werd snel een vlucht. Ik heb sowieso nietveel zelfvertrouwen in relaties. Hettrauma van mijn scheiding haalde mijn zelfbeeld compleet onderuit. Maar in Runescape en hetspel TribalWars kwamen mijn andere talenten weltotontplooiing. Mijnstrategisch inzicht, kansberekening, organisatietalent... Op een bepaald moment behoorde ik tot de top-10 van spelers. Ik kreeg aanzien datikinhet echte levenniethad. De keerzijde van Tribal Wars is weldat het spel 24 uur op 24 doorgaat. Wie aflogt, dreigt onverhoeds te worden aangevallen en zijn positie te verliezen. Ik sliep nietmeer,meldde me ziek op hetwerk en als ik toch op de bank was, zatikvoortdurende nieuwestrategieën te verzinnen. Hetgamen sloopte Maarten. Op piekmomenten speelde hijtachtig uur per week. Hijleefde op fastfood en sliep op de bank, verborgen achter gesloten gordijnen. Mijnhele lichaam deed pijn. Familie, collega s en vrienden zagen weldat er iets metmij aan de hand was, maar niemand zag de ernstvan mijn verslaving. Toterplots twee bezorgde collega saan de deur stonden. Ik vond ze indringers, in mijn veiligedigitale wereld. Maar ze lieten zich niet afschepen. Toen brak ik. Voor heteerstbesefte ik datikverslaafd was aan bits en bytes. Dat was twee jaar geleden. 25

6 Gevaarlijk spel: Gameverslaafden in het afkickcentrum Hulp vinden was niet evident. Uiteindelijk volgde Maarten een dure therapie in een privékliniek in Afrika. Op het einde van de behandeling moestiksymbolisch afscheid nemen vanmijnavatar,mijnalter egoop het internet. We hadden samen zoveel meegemaakt... Een beetje sterven, zo voelde het. Zevenmaanden leefde Maarten zonder games. Maar toen herviel hij, tot twee keer toe. Ik besef goed dat de oorzaak van mijn verslaving bijmijn echtscheiding ligt. Ik ben intherapie geweest, maar verkoos de roes van gamen boven de confrontatie met mezelf.het is een geleidelijk proces. Een drugsverslaafde herken je aan zijn gedragsverandering. Een gameverslaving kun je lang verborgen houden voor je omgeving. Hetiseen sluipmoordenaar. Gamen bracht structuur in mijn levenen rustinmijn hoofd. Geen troost, wel afleiding. Maar telkens als ik de computer afzette, kwam de pijn in alle heftigheid terug. Vandaag is Maarten in therapie bij de privékliniek SolutionS, die ook een vestiging heeft in Antwerpen. Hijwerkt aan zijn zelfvertrouwen en een zinvolle tijdsbesteding. Fanatiek of verslaafd Gameverslaving is onderbelicht en misbegrepen. Gamers houden de discussie af, omdatzevinden dathun hobby al te veel wordt gestigmatiseerd. Maar er is ook geen reden voor morele paniek. Velen overdrijven het probleem, zegtdenederlandse onderzoeker Tony van Rooij. Bij de grote meerderheid vandejongeren heeft gamen een positief effect. Maar hetiswel een feit dateen kleine minderheid verstrikt raakt in hun virtuele wereld. Van Rooij, zelf een fervent gamer, ontwikkelde een wetenschappelijkemethode om verslaving van hobby te onderscheiden. Hij kwam tot de conclusie dat binnen de leeftijdsgroep van13- tot16-jarigen zo n 3procent vandegamers moeite heeftom het spelen onder controle te houden. In absolute cijfers gaat het voor Nederland om zo n jongeren. Er is geen harde grens tussenfanatiekenverslaafd gamen, zegt VanRooij. Gamen wordt problematisch als de betrokkene zijn gedrag niet meer onder controle heeft.als hij bijvoorbeeld niet langer Ik leefde op een dieet van chips, cola en noedels. Verslaafde jongeren moeten een normaal eet- en slaappatroon herstellen. Jelle: De kennismaking metmijnvriendin deed me de knop omdraaien. Ik wil iets vanmijnechte leven maken, in plaats van een virtuele held te zijn naar school gaat,omdat hij niet kan weerstaan aan de druk om te spelen. DeVlaamsestudent Jelle Willaert (19) heeft tijdens zijn puberjaren de grens tussen fanatiek en verslaafd gamen overschreden. Vier jaar lang heb ik per dag 10 à12uur World of Warcraft gespeeld. Tijdens vakantiedagen tot 16 uur.ikwas de leider vaneen guild. Ik voerde een groep van25ferventegamersuitde hele wereld aan. Dan spraken we een bepaald uur af om vijf uur lang op monsters te jagenen attributen te verzamelen. Het is die druk van de online-community die verslavend werkt. Ik wilde verder en verder raken in het spel. Online-rollenspelen hebben verslavende kenmerken, erkent Jelle. Toch legt hij de oorzaak voor zijn verslaving bij zichzelf. Het was gemakzucht. Gamen is leuk. Het geeft een kick om anderen te overtroeven. Eerstdoe jeer alles aan om bijeen guild te horen. Eens je bij die elite bent, kun je geen afstand meer doen vanjestatus. Ondertussen hadden zijn schoolvrienden andere interesses ontdekt. Uitgaan, de meisjes, festivals. Ik ben vrij sociaal, maak graag een babbeltje. Maar op den duur nodigden ze me niet meer uit, omdat ik toch altijd de voorkeur gaf aan een avond gamen. Ik studeerde onder mijn niveau, moest een jaar overdoen en was driekwart van mijn vrienden kwijt. De kennismaking met mijn vriendin deed me de knop omdraaien. Ik wil iets van mijn echte 26

7 Joep: Ik stond op na de middag, zette koffie en gamede tot vier uur.dan ging ik muesli en yoghurt kopen, wandelde langs de coffeeshop en speelde verdertot negen uur.na een bezoek aan het frietkraam ging ik door tot 4 uur s nachts leven maken, in plaats van een virtuele held te zijn. Ik gun mezelf nog een uur gamen per dag. Volgend jaar wil Jelle toegepaste informatica studeren. Hijwilde alleen zijn verhaal vertellen als de gamesector niet in een slecht daglicht zou worden gesteld. Gameszijn entertainment. Zolang je met mate speelt, is er niets schadelijks aan. Ik was de uitzondering op de regel. Maar de Nederlandse onderzoeker Van Rooij vindt toch datdesector niethelemaal vrijuit gaat. Hetissimpel: hoe leuker het spel, hoe beter de verkoop. Spelontwikkelaars bouwen daarom mechanismen in die aanzetten om voorttespelen. Verschillende onlinespelen zijn oneindig. Je raakt nooit uitgespeeld. Er ontstaatook een sociale dynamiek, met competitie en groepsdruk. En men bouwt vernuftige beloningsmechanismen in, net moeilijk genoeg om uitgedaagd te worden, en net haalbaar genoeg om te blijven doorgaan. Op zich kunjedat de sector nietkwalijk nemen, maar men zou de consument beter moeten informeren over de mogelijke risico s. Gamen op speed Jelle raakte van zijn verslaving af door eigen wilskracht. En dankzijzijnlief. Zijn Nederlandse leeftijdsgenoot Kevin had de professionele hulp vaniriszorg nodig. Wij proberen vooral hun sociaal leven weer op de sporen te krijgen, zegt therapeut Marius Nabuurs vandejeugdkliniek. Wehelpen onze patiënten om een gezonde daginvulling te vinden, hun sociaal leventeherstellen en ze nieuwevormen vanbeloning te geven. In zekere zin wacht gamers een moeilijkere toekomstdan drugsverslaafden, vertelt Nabuurs. Drugs moetjezoeken, een computer kun je niet ontlopen. Ze moeten leren hun computer gecontroleerd te gebruiken. Gameverslaafden zijn gemiddeld intelligente jongeren, maar vaak sociaal minder vaardig. Zezijnmeer in zichzelf gekeerd. Soms ook watdepressiever, of gepestgeweest. Men beweert soms dat obsessief gamen de schuld is van de ouders. Maar vele ouders van onze gameverslaafden zijn goede opvoeders, die met hun andere kinderen geen problemen hadden. Het illustreert dat gamen echt wel een verslaving kan zijn. Bij enkele jongeren helpt hetnietomdestekker er uit te trekken. JoepLaheij (24) herkent zich niet helemaal in hetprofiel van de vereenzaamde gamer op zijn kamer.hij isvlot en maakt makkelijk vrienden. Ik vondvan mezelf dat ik nogal luchtig in hetleven stond. Toch was ook Joep vier jaar lang de slaaf van zijn computer.omdathij de behandeling in de jeugdkliniek van Tiel metsuccesachter de rug heeft,wil hijwel metvolle naam in de krant. Vandaag gebruikt hijzijncomputer om te studeren en solliciteren. s Avonds geeft hij zichzelf een afgemeten uurtje om tegamen. Datwas vroeger wel anders. Als tiener gamede ik al veel, maar er was genoeg sociale controle opdatikmijnschool nietzou verwaarlozen. Bovendien haalde ik zonder veel studeren goede punten, ook al begon ik te spijbelen om te gamen. Ik vond de virtuele wereld intellectueel gewoon veel prikkelender dan school. De zaken liepen pas echt uit de hand toen Joep in Amsterdam op kamers ging. Ik zou biopsychologie studeren, maar gamede liever. Voor je hetbeseft, zit je vast:elkedag begin je metgoede bedoelingen. Die stel je uit om te gamen, waardoor je spijt krijgt. Spijt ontvlucht je in hetspel, waardoor uitstel afstel wordt. Joep blowde ook veel en nam cocaïne. Ik stond op na de middag, zettekoffie en gamede tot vier uur.dan ging ik muesli en yoghurtkopen, wandelde langs de coffeeshop en speelde verder tot negen uur.naeen bezoek aan de friettent ging ik door tot 4uur s nachts. Joep voelde zich er nieteens slecht bij. Het voelt zo gemakkelijk om wakker te worden, een hele dag te gamen en je toch goed te voelen. Hetwas vluchten voor mijn eigen leven. Pas toen hijvier jaar op rijwas mislukt in zijn studies, beseftejoep dathij een probleem had. Hijweethet aan de drugs, maar na een gesprek met Marius Nabuurs besefte hij dat zijn probleem voor zestig procent aan hetgamen te wijten was. Na twee weken afkicken voelde ik me herboren. Pastoen besefteikdat ik de afgelopen vijf jaar een depressieve schim van mezelf was geweest demoniseren noch banaliseren In Vlaanderen staat de behandeling nog in haar kinderschoenen. Maar hetbesefdat er een probleem is, dringt door. Vandaag druppelen de gameverslaafden binnen zoals de eerste cannabisverslaafdenbegin jaren 70,zegt Mark Tack van het Gentse Centrum voor Verslavingszorg Eclips. Problemen worden ons vooral gesignaleerd via de CLB s. Scholieren zien hun punten plots dramatisch zakken, hun gedrag verandertofzevallen in slaap tijdens de les. Blijkt datzedehele nacht gamen en overdag methun hoofd bijnieuwe spelstrategieën zitten. Het is zoeken naar de gouden middenweg tussen demoniseren en banaliseren. Er is niets mis metgamen op zich, zolang de balans metandere activiteiten in evenwicht blijft. Problemen ontstaan als een genotsmiddel dient om een leegte te vullen. Nogtevaak ontwikkelt een gameverslaving zich sluipend, is de ervaring bijeclips. Tack wijt hetaan de digitale kloof. Alcohol behoorttot de leefwereld vanouders. De meesten weten wanneer drinken problematisch wordt. Bijgames weten ouders nietwaar de grens ligt. Computerspelletjes zijn betaalbaar,handig om kinderen rustig te houden en goed voor hun ontwikkeling. Als hetuit de hand loopt, trekken ze te laataan de alarmbel. 27

5 jaar 6 jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar 10 jaar 11 jaar 12 jaar Weet ik niet

5 jaar 6 jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar 10 jaar 11 jaar 12 jaar Weet ik niet Jeugdpeil gamen Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Jeugdjournaal onder 900 kinderen in de leeftijd van 8-14 jaar. Het Jeugdjournaal doet regelmatig onderzoeken onder kinderen, hiervoor maken

Nadere informatie

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN?

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt met het spelen van games. Je beseft dat je hierdoor in de problemen kunt raken: je huiswerk lijdt

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN KATRIN

HET VERHAAL VAN KATRIN HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16 Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet

Nadere informatie

Rode Draad: Jongeren. MVE Fioretti College

Rode Draad: Jongeren. MVE Fioretti College MVE Fioretti College Inhoudsopgave... 0 Inleiding... 2 Planning en toetsing... 2 Hoe maak ik de rode draad-opdracht?... 2 Beoordeling... 3 Keuze-opdrachten... 3 Eisen van de opdracht... 3 Basisopdrachten...

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

OUDERVOORLICHTING Riskante Gewoontes. mijn ouders mogen trots op mij zijn. Ik ben verslaafd aan twitter, en niet aan drugs.

OUDERVOORLICHTING Riskante Gewoontes. mijn ouders mogen trots op mij zijn. Ik ben verslaafd aan twitter, en niet aan drugs. OUDERVOORLICHTING Riskante Gewoontes mijn ouders mogen trots op mij zijn. Ik ben verslaafd aan twitter, en niet aan drugs. Vroegsignalering en geïndiceerde preventie Voormalige afdeling preventie Advies,

Nadere informatie

Vragenlijst Depressie

Vragenlijst Depressie Vragenlijst Depressie Deze vragenlijst bestaat uit een aantal uitspraken die in groepen bij elkaar staan (A t/m U). Lees iedere groep aandachtig door. Kies dan bij elke groep die uitspraak die het best

Nadere informatie

Jongeren en gamen. Joke Bollebakker Hella Schikkinger

Jongeren en gamen. Joke Bollebakker Hella Schikkinger Jongeren en gamen Joke Bollebakker Hella Schikkinger November 2015 Gameverslaving, onschuldig tijdverdrijf of obsessie? Onderwerpen van de Workshop: * Feiten en cijfers over gamen... * Waarom zijn computerspelletjes

Nadere informatie

Geelzucht. Toen pakte een vrouw mijn arm. Ze nam me mee naar de binnenplaats van het huis. Naast de deur van de binnenplaats was een kraan.

Geelzucht. Toen pakte een vrouw mijn arm. Ze nam me mee naar de binnenplaats van het huis. Naast de deur van de binnenplaats was een kraan. Geelzucht Toen ik 15 was, kreeg ik geelzucht. De ziekte begon in de herfst en duurde tot het voorjaar. Ik voelde me eerst steeds ellendiger worden. Maar in januari ging het beter. Mijn moeder zette een

Nadere informatie

Voorwoord. Veel leesplezier! Liefs, Rhijja

Voorwoord. Veel leesplezier! Liefs, Rhijja Voorwoord Verliefd zijn is super, maar ook doodeng. Want het kan je heel onzeker maken. En als het uiteindelijk uitgaat, voel je je intens verdrietig. In dit boek lees je over mijn liefdesleven, de mooie,

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Vroeg Interventiedienst Drugs

Vroeg Interventiedienst Drugs VRIND Vroeg Interventiedienst Drugs Als aan ouders gevraagd wordt wat hun grootste bekommernissen zijn voor hun kinderen in de toekomst, dan scoort 'drugs' zeer hoog. Ouders maken zich zorgen over drugs.

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

Gamen. Zonder flauwekul. Ik voelde me rot als ik niet kon gamen. Nu heb ik ook plezier als ik niet aan het gamen ben.

Gamen. Zonder flauwekul. Ik voelde me rot als ik niet kon gamen. Nu heb ik ook plezier als ik niet aan het gamen ben. Ik voelde me rot als ik niet kon gamen. Nu heb ik ook plezier als ik niet aan het gamen ben. Rein, 17 jaar Gamen Zonder flauwekul Ik vind gamen leuk. Maar ik deed het te veel. Ik kwam erachter dat ik geen

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Wil jij minderen met social media?

Wil jij minderen met social media? Wil jij minderen met social media? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2016 Hulpboekje social media 1 Hoe sociaal zijn social media eigenlijk? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt op social media.

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

EEN DIERBARE VERLIEZEN

EEN DIERBARE VERLIEZEN EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort

Nadere informatie

Liska Vulperhorst 2 november 2015

Liska Vulperhorst 2 november 2015 Liska Vulperhorst 2 november 2015 Programma Cijfers Gamen nader toegelicht Soorten games Positieve effecten Negatieve effecten Wat maakt een game verslavend Verslaving Wat kunt u doen? Tips Adviezen Gamen

Nadere informatie

't gummybeertje le journal D' Hoge School redactie: Tom & Senne 24-10-08 jaargang 3 nr. 7 http://zevensprong.org frankieweyns@hotmail.

't gummybeertje le journal D' Hoge School redactie: Tom & Senne 24-10-08 jaargang 3 nr. 7 http://zevensprong.org frankieweyns@hotmail. 't gummybeertje le journal D' Hoge School redactie: Tom & Senne 24-10-08 jaargang 3 nr. 7 http://zevensprong.org frankieweyns@hotmail.com Het aapje en de sleutels Er was eens een man en die had de sleutels

Nadere informatie

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51 Inhoud Een nacht 7 Voetstappen 27 Strijder in de schaduw 51 5 Een nacht 6 Een plek om te slapen Ik ben gevlucht uit mijn land. Daardoor heb ik geen thuis meer. De wind neemt me mee. Soms hierheen, soms

Nadere informatie

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen. Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Je bent jong en je wilt wat!

Je bent jong en je wilt wat! Je bent jong en je wilt wat! Logisch, je voelt je geen sukkel. Je bent jong, je zit vol energie en je wilt eruit halen wat er uit dit leven te halen valt. Plezier maken, feesten en doen waar je zin in

Nadere informatie

Lesbrief verslaving aan games of sociale media

Lesbrief verslaving aan games of sociale media Lesbrief verslaving aan games of sociale media Tijd: 45 55 minuten Leerjaar 1-Profiel1,2,3 Introduceer het onderwerp kort: gamen en actief zijn op sociale media zijn superleuk. Hoe komt dat eigenlijk?

Nadere informatie

een dierbare verliezen

een dierbare verliezen een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Hey Russel! Een bijzondere vriendschap

Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Hey Russel! Een bijzondere vriendschap Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten Hey Russel! Een bijzondere vriendschap Lees blz. 5 tot en met 8. Jim vindt Rudsel een rare naam. Jim zegt dit ook tegen Rudsel. Vind jij het ook een rare naam? Is

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING

VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus van elke viering een belangrijke betekenis en functie. De afstand die in het dagelijkse leven tussen God en mens is

Nadere informatie

Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu

Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu Tel: 06 239 475 38 esther@ikhouvanmij.eu www.ikhouvanmij.eu Met dit Ebook wil ik je graag inzichten geven in hoe je van jezelf kunt (leren) houden. Dit bereik je (wellicht helaas) niet door even een knop

Nadere informatie

Mentorlessen. Klas:...

Mentorlessen. Klas:... Mentorlessen Naam: Klas:... 1 En hier begint het! Voor jou ligt jouw persoonlijke mentormap. Deze map is voor de individuele oefeningen vanuit de mentor-module die jij en je klasgenoten volgt. In deze

Nadere informatie

Susanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten

Susanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten Susanne Hühn Het innerlijke kind angst loslaten Inhoud Inleiding 7 Hoe ontstaat angst? 11 Wegen uit de angst 19 Het bange innerlijke kind leren kennen 35 Meditatie Het bange innerlijke kind leren kennen

Nadere informatie

Alvast bedankt voor het invullen!

Alvast bedankt voor het invullen! Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst Voorproefje ALLES DUBBEL Survivalgids voor startende tweelingmama s Denise Hilhorst Inhoud Dubbel van start 7 Dubbel ervaren 8 Dubbel zwanger 10 Dubbel voorbereiden 19 Dubbel bevallen 25 Dubbel voeden

Nadere informatie

Nummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien

Nummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien Nummer 1 December 2011 Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien LANDELIJK HEEFT 16% VAN DE JONGEREN PSYCHOSOCIALE PROBLEMEN. Scoop richt zich bij coaching, counseling en training

Nadere informatie

Heilig Jaar van Barmhartigheid

Heilig Jaar van Barmhartigheid Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat?

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Zingeving op MAAT Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Hoe maken we het hard? Aandacht voor levensvragen en ouderen in zorg en welzijn Expertisenetwerk Levensvragen en

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Moeder worden, moeder zijn

Moeder worden, moeder zijn Moeder worden, moeder zijn Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl

Nadere informatie

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden, September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje

Nadere informatie

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er

Nadere informatie

ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29

ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING Als kinderen naar het voortgezet

Nadere informatie

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad.

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad. Een dode De voetbalwedstrijd is afgelopen. Het stadion is bijna leeg. Het is koud, de zon schijnt bleek. Munck staat op de tribune van vak H en staart naar de dode man op de bank. Wat vreselijk, denkt

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Is iemand in jouw omgeving verslaafd?

Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Verslaafd aan Jou ondersteunt en informeert de omgeving van verslaafden. Vaak gaat alle aandacht uit naar de verslaafde en daardoor wordt soms niet gezien dat familie

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON

Bijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON Bijbel voor Kinderen presenteert DE VERLOREN ZOON Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door: Bible

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

Lesbrief. Introductie

Lesbrief. Introductie Lesbrief Introductie Deze lesbrief hoort bij Lieve Stine, weet jij het? van Stine Jensen en Sverre Fredriksen. Dit boek bestaat uit 20 brieven en antwoorden van filosoof Stine. Deze lesbrief bestaat uit

Nadere informatie

PREVIEW. Probeer nu 1 dag DAVID DE JONGE JAREN VAN VIJF DAGEN: GOD, SPORT & JEZELF MET PRAKTISCHE, SPORT- EN PERSOONLIJKE VOORBEELDEN

PREVIEW. Probeer nu 1 dag DAVID DE JONGE JAREN VAN VIJF DAGEN: GOD, SPORT & JEZELF MET PRAKTISCHE, SPORT- EN PERSOONLIJKE VOORBEELDEN PREVIEW Probeer nu 1 dag DE JONGE JAREN VAN DAVID VIJF DAGEN: GOD, SPORT & JEZELF MET PRAKTISCHE, SPORT- EN PERSOONLIJKE VOORBEELDEN DAG 1 GOD ZIET JOU ZITTEN! Het is niet leuk om buitengesloten te worden,

Nadere informatie

Alcohol, Roken en opvoeding

Alcohol, Roken en opvoeding Alcohol, Roken en opvoeding Uw kind in klas 1 van het voortgezet onderwijs Als kinderen naar het voortgezet onderwijs gaan, verandert er veel in hun leven. Ze krijgen andere interesses en hun vriendengroep

Nadere informatie

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf

Nadere informatie

in het midden Dit ben ik - maxx! computer tomografie voor kinderen.

in het midden Dit ben ik - maxx! computer tomografie voor kinderen. in het midden Dit ben ik - maxx! computer tomografie voor kinderen. 1 onze dank aan: Prof. Dr. Brigitte Stöver, Chariteé University Hospital Berlin, Germany, voor de wetenschappelijke en medische supervisie

Nadere informatie

ADHD. en kinderen (6-12 jaar)

ADHD. en kinderen (6-12 jaar) ADHD en kinderen (6-12 jaar) ADHD, DAAR BEN JE NIET BLIJ MEE Als je bij het buitenspelen een blauwe plek oploopt, dan zit je daar niet mee. Meestal is-ie na een paar dagen weer weg. Bij ADHD is dat anders,

Nadere informatie

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit Preek Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst Thema: @Home Voorganger: ds. Bert de Wit Schriftlezing: Lucas 15:11-32 Een vader had twee zonen zo begint het verhaal. Met de beschrijving van een gezin.

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert JONA EN DE GROTE VIS

Bijbel voor Kinderen. presenteert JONA EN DE GROTE VIS Bijbel voor Kinderen presenteert JONA EN DE GROTE VIS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Jonathan Hay Aangepast door: Mary-Anne S. Vertaald door: Erna van Barneveld Geproduceerd door: Bible

Nadere informatie

Jeroen Neef: betontimmerman met diploma

Jeroen Neef: betontimmerman met diploma bouwen Magazine over loopbaanontwikkeling en vaktechniek voor werknemers in de bouw en infra nr. 2 april 2011 Jeroen Neef: betontimmerman met diploma Prefab fundering met IJB Smartfoot Uitvoerder Cees

Nadere informatie

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Openingstekst: (Door een ouder en kind) A. Zeg zou jij het licht aandoen? Je moet opschieten, want het is bijna tijd. Dadelijk

Nadere informatie

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...

Nadere informatie

levend en dood tegelijk

levend en dood tegelijk levend en dood tegelijk levend en dood tegelijk lezing over NAH in een gezin 9 april 2015 Carina van Welzenis alias Karin van Leeuwen 28 december 2004 rtl nieuws Twee bomen geraakt Een enorme klap, daarna

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

Een stille date met alcohol

Een stille date met alcohol Een stille date met alcohol Verslaafd Je bent 19 jaar en je drinkt anderhalve fles wijn op een avond. Het verhaal van een meisje dat hulp zoekt. EEN NEGENTIENJARIGE ALCOHOLIST Er liggen zes opgerookte

Nadere informatie

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat

Nadere informatie

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl R O S A D E D I E F Arco Struik Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl In de winkel 3 Bart 5 Een lieve dief 7 De telefoon 9 Bij de dokter 11 De blinde vrouw 13 Een baantje 15 Bijna betrapt

Nadere informatie

PeerEducatie Handboek voor Peers

PeerEducatie Handboek voor Peers PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

EIGEN BLOED Over moeders die hun kind afstaan ter adoptie

EIGEN BLOED Over moeders die hun kind afstaan ter adoptie EIGEN BLOED Ik zie het koppie al, zegt de huisarts tegen de dertienjarige Henny Paniek Ze kwam bij hem vanwege buikpijn Dan gaat alles razendsnel Met een ambulance wordt Henny naar het ziekenhuis gebracht

Nadere informatie

Niet in slaap vallen hoor!

Niet in slaap vallen hoor! Niet in slaap vallen hoor! Marcus 13: 33-37: Dierenversie Geïllustreerd door: 30 november 2014 Maria Koninginkerk Baarn 2 De oude leeuw heeft vakantieplannen. Dat vertelde hij vanmorgen aan alle dieren:

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Lesbrief. Voetstappen Kader Abdolah

Lesbrief. Voetstappen Kader Abdolah Lesbrief Voetstappen Kader Abdolah Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan vragen,

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

Beeldend - tekst resi lankester fotografie merel verspuij. Blijf

Beeldend - tekst resi lankester fotografie merel verspuij. Blijf Beeldend - tekst resi lankester fotografie merel verspuij 21 Blijf (en houd me vast) De moeder van Merel Verspuij (25) overleed in maart van dit jaar op 62-jarige leeftijd aan de gevolgen van de behandeling

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf. Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel

Nadere informatie

Onderzoek Stress. 5 Juni 2014. Over het 1V Jongerenpanel

Onderzoek Stress. 5 Juni 2014. Over het 1V Jongerenpanel Onderzoek Stress 5 Juni 2014 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 20 mei tot en met 5 juni 2014 in samenwerking met 7Days, deden 2.415 jongeren mee. Hiervan zijn er 949 scholier en

Nadere informatie

Beertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2

Beertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 Beertje Anders Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 H. Vos Beertje Anders Wat zonlicht is voor bloemen, is een glimlach voor een beer. Beertje Anders en Beertje Bruin gaan bij oma spelen. Het was maar even

Nadere informatie

Bevriend met Bram of met een autist

Bevriend met Bram of met een autist Bevriend met Bram of met een autist Eerste druk, januari 2010 2010 Nanno Ymus isbn: 978-90-484-0990-7 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl De namen, plaatsen en gebeurtenissen

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

DE RIJKE MAN, DE ARME MAN

DE RIJKE MAN, DE ARME MAN Bijbel voor Kinderen presenteert DE RIJKE MAN, DE ARME MAN Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua Spreekbeurt Dag Oglaya Doua Ik werd wakker voordat m n wekker afging. Het was de dag van mijn spreekbeurt. Met m n ogen wijd open lag ik in bed, mezelf afvragend waarom ik in hemelsnaam bananen als onderwerp

Nadere informatie