Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs

Transcriptie

1 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs

2 Colofon Status Auteurs Definitief Team Arbeidsmarktonderzoek ECABO M.m.v. Etil, Maastricht ECABO 2012 Overname voor eigen gebruik is toegestaan onder bronvermelding. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 2 / 105

3 Inhoud Samenvatting 5 1 Inleiding Achtergrond Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs Leeswijzer 14 2 Arbeidsmarkt Ontwikkelingen economie en werkgelegenheid Werkgelegenheidsstructuur ECABO-domein Sectorale werkgelegenheid Werkgelegenheid ECABO-beroepen Verwachte ontwikkelingen werkgelegenheid Landelijke werkgelegenheidsprognose Werkgelegenheidsprognose ECABO-domein 23 3 Onderwijs Opleidingen Deelnemers Instroom uit het vmbo Deelnemers mbo en ECABO-domein Diploma s mbo en ECABO-domein Bestemming gediplomeerden Doorstroom binnen het mbo Onsuccesvolle doorstroom Bestemming gediplomeerden die het mbo verlaten 35 4 Beroepspraktijkvorming Leerbedrijven ECABO-domein Erkenningen ECABO-domein Leerplaatsen ECABO-domein 44 5 Arbeidsmarktperspectieven Vacatures Aantal ontstane vacatures Vacatures naar ECABO-richting Vacatures naar district Vacatures naar kwalificatie en vraag naar schoolverlaters Verwachte ontwikkelingen Landelijke prognose vacatures Prognose vacatures ECABO-domein Verwachtingen leerbedrijven Aanbod op de arbeidsmarkt Aanbodcategorieën Arbeidsmarktinstroom mbo-schoolverlaters Prognose arbeidsmarktinstroom vanuit mbo-onderwijs Substitutie Niet-werkend werkzoekenden 64 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 3 / 105

4 5.4 Arbeidsmarktperspectieven Perspectief schoolverlaters Arbeidsmarktperspectief werkgevers 70 6 Stageperspectieven Confrontatie vraag en aanbod Stageperspectieven 74 7 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Arbeidsmarkt Onderwijs Beroepspraktijkvorming Kerngegevens per ECABO-richting Confrontatie vraag en aanbod Aanbevelingen 83 Bronvermelding 86 Bijlage 1 Onderzoeksmethodiek 87 Bijlage 2 Indeling bedrijfssectoren 90 Bijlage 3 Regio-indeling 91 Bijlage 4 Deelnemers en diploma s 93 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 4 / 105

5 Samenvatting In de Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs van ECABO schetsen we een actueel beeld van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt voor de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen. Daarnaast komen ontwikkelingen binnen het onderwijs aan bod op het gebied van deelname aan opleidingen, behaalde diploma s en bestemming van gediplomeerden. De ontwikkelingen hebben we aan de ene kant vertaald naar de situatie op de arbeidsmarkt vanuit het perspectief van werkgevers en aan de andere kant naar de arbeidsmarktperspectieven en stageperspectieven voor leerlingen binnen het ECABO-domein. Arbeidsmarkt Werkgelegenheid In 2011 zijn er ruim twee miljoen arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo plus hbo), hetgeen goed is voor 26% van de totale werkgelegenheid in Nederland. Het merendeel van deze arbeidsplaatsen, circa 1,25 miljoen, is te vinden op mbo-niveau (60%). Op hbo-niveau gaat het om ongeveer arbeidsplaatsen (40%). De sector met veruit de meeste arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo en hbo samen) is de zakelijke dienstverlening (24%), gevolgd door handel en reparatie (17%) en vervoer en communicatie (13%). Binnen het ECABO-domein is het merendeel van de arbeidsplaatsen op mbo-niveau te vinden binnen de kwalificatierichtingen Financieel-administratief (27%), Commercieel (26%), en Secretarieel (24%). De economische groei komt in 2011 volgens het CPB uit op 1,5%. Deze groei is echter gerealiseerd in de eerste twee kwartalen. Als gevolg van deze groei is ook de werkgelegenheid in 2011 toegenomen, met 0,4%. In kwartaal 3 en 4 van 2011 is de nationale economie echter weer gekrompen. In de loop van 2011 heeft ook de Europese schuldencrisis geleid tot toenemende onzekerheden, hetgeen ook een dempende werking heeft op de werkgelegenheid. Mede als gevolg van deze schuldencrisis zal de (beperkte) werkgelegenheidsgroei in 2012 weer omslaan in een afname. Vanaf 2013 wordt een licht herstel van de werkgelegenheid verwacht. In de jaren erna zal er naar verwachting sprake zijn van een jaarlijkse stabiele groei, al is deze groei beperkt. Zo zal naar verwachting de werkgelegenheid gedurende de periode jaarlijks tussen 0,5% en 1% groeien. Het totale ECABO-domein kent met jaarlijks gemiddeld 0,1% groei, ten opzichte van Nederland (0,4%) een minder positieve werkgelegenheidsontwikkeling gedurende de periode In drie van de zes ECABO-richtingen zal de werkgelegenheid afnemen, namelijk Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (jaarlijks gemiddeld -0,9%), Juridisch (-0,4%), en ICT en media (-0,1%). Daarentegen zal de werkgelegenheid in de richting Secretarieel (0,4%), Commercieel (0,3%), en Financieel-administratief (0,3%) nog groeien. Vacatures In 2011 zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer vacatures ontstaan, waarmee het ECABO-domein circa 24% vormt van het totale aantal (ontstane) vacatures binnen Nederland ( ). Het merendeel van de vacatures binnen het ECABO-domein is op mboniveau, namelijk vacatures (53%), terwijl er vacatures op hbo-niveau zijn ontstaan (47%). Ongeveer 60 procent van de mbo-vacatures is geschikt voor schoolverlaters. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 5 / 105

6 Naar verwachting zal het aantal nieuwe mbo-vacatures voor ECABO-functies blijven stijgen naar in Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commercieel het grootste aantal mbo-vacatures (37.700), gevolgd door Financieel-administratief (22.500), en Secretarieel (21.000). Arbeidsmarktperspectieven landelijk Het ECABO-domein kan worden ingedeeld in drie segmenten: Economisch-administratief, ICT en Orde en veiligheid. Het aantal beschikbare arbeidsplaatsen voor leerlingen met een afgeronde mbo-opleiding is binnen de economisch-administratieve kwalificatierichtingen over het algemeen (ruim) voldoende tot goed. De perspectieven voor de niveau 3 en 4 opleidingen zijn over het algemeen gunstiger dan voor opleidingen op niveau 1 en 2. Uitzondering vormen de Directiesecretaresse/ managementassistent, Assistent communicatiemedewerker, en Medewerker evenementenorganisatie (allen niveau 4), waarvoor het aanbod vanuit het onderwijs naar verwachting groter zal zijn dan de vraag op de arbeidsmarkt. Binnen de economischadministratieve richtingen gelden de beste perspectieven voor Salarisadministrateur (4), Contactcenter teamleider (4), Junior accountmanager (4), Commercieel medewerker binnendienst (3), en Contactcenter medewerker (3). De kwalificatierichting ICT en media kenmerkt zich door gunstige vooruitzichten voor de niveau 4 opleidingen Applicatieontwikkelaar, Netwerkbeheerder, en ICT-beheerder, terwijl voor de Particulier digitaal onderzoeker (4) het arbeidsmarktperspectief matig is. De kans op een baan in het verlengde van de ICT-opleidingen op niveau 2 en 3 wordt met gering getypeerd: het aanbod van mbo ers vanuit deze opleidingen overtreft de vraag vanuit werkgevers. Binnen de kwalificatierichting Orde en veiligheid zijn de vooruitzichten overwegend voldoende. De opleidingen binnen het domein Defensie springen er gunstig uit. Voor de Assistent toezicht en veiligheid (1) zijn de perspectieven op werk in het verlengde van de gevolgde opleiding gering. Voor een aantal kwalificaties verschillen de landelijke arbeidsmarktperspectieven sterk 1 met die van vorig jaar. Voor de Assistent communicatiemedewerker en Medewerker evenementenorganisatie (beide niveau 4) zijn de perspectieven minder gunstig ten opzichte van de vorige prognose. Arbeidsmarktperspectieven regionaal De regionale arbeidsmarktperspectieven wijken niet sterk af van het landelijke beeld. Een aantal kwalificaties kent een iets grotere regionale variatie in de verwachte kansen op een baan. Dat geldt met name voor de Secretaresse (3) en Bedrijfsadministratief medewerker (2). De regionale perspectieven verschillen in een aantal gevallen sterk met die van vorig jaar. Wat daar uitspringt zijn de ongunstigere perspectieven voor de Assistent communicatiemedewerker en Medewerker evenementenorganisatie (beide niveau 4) in alle regio s. Voor de Directiesecretaresse/ managementassistent en Bedrijfsadministrateur (beide niveau 4), zijn de perspectieven in Middenwest en Noordwest ongunstiger dan vorig jaar. Voor de Telefonist/ receptionist (2) geldt dat in Noord en Zuidwest; voor de Netwerkbeheerder (4) in Noord, Oost, en Middenwest; en voor de Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) in Oost en Noordwest. In Tabel 5.11 op bladzijde 67 staan de landelijke en regionale arbeidsmarktperspectieven voor schoolverlaters voor de actuele kwalificaties van ECABO. 1 Positieve of negatieve afwijking van meer dan een categorie, bv. + t.o.v. = of =/- t.o.v. =/+ 2 Exclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Inclusief gaat het om bijna leerlingen. 3 Exclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Inclusief gaat het om ongeveer diploma s. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 6 / 105

7 Onderwijs In Nederland volgden leerlingen een mbo-opleiding in het schooljaar Hiervan volgde 14% een opleiding in het ECABO-domein ( ). Het aandeel van het ECABO-domein binnen het mbo is daarmee ongeveer gelijk gebleven ten opzichte van De richting ICT en media is, net als voorgaande jaren, de grootste ( leerlingen), gevolgd door Financieel-administratief (17.160), Commercieel (14.340), Secretarieel (11.680), Juridisch (8.150), en Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (2.890). Het aantal ECABO-leerlingen is het grootst in Middenwest en Oost. Ten opzichte van het jaar ervoor is het aantal gediplomeerden in ECABO-richtingen in 2010 gestegen tot De grootste groep hierbinnen is Financieel-administratief (6.160), gevolgd door ICT en media (5.540), Secretarieel (4.820), Commercieel (3.940), Juridisch (2.840), en Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (1.410). Leerlingen hebben verschillende keuzes na diplomering: ze kunnen intern doorstromen binnen het mbo of kunnen het mbo verlaten. Vooral gediplomeerden op mbo-niveau 2 en 3 besluiten om door te stromen binnen het mbo. Van de gediplomeerden vanuit ECABO-richtingen die het mbo verlaten gaan de meesten aan het werk (42%). Een andere grote groep doet een vervolgopleiding buiten het mbo (34%). Anderen combineren werk en opleiding (14%), zijn werkloos (8%), of doen iets anders (2%). Het aandeel mbo-verlaters dat doorstudeert of werk en opleiding combineert, is voor ECABO-richtingen hoger en het aandeel dat gaat werken lager dan gemiddeld binnen het mbo. Het aandeel mbo-verlaters dat direct na de opleiding gaat werken is relatief groot in de richting Secretarieel. Ook gaan leerlingen vanuit de laagste drie mbo-niveaus significant vaker werken dan leerlingen met een opleiding op het hoogste mboniveau, die vaker doorstuderen. Inmiddels zijn ook de gegevens van het lopende schooljaar beschikbaar. In totaal gaat het om bijna deelnemers en ruim diploma s binnen het ECABO-domein, inclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Beroepspraktijkvorming Bij het onderdeel beroepspraktijkvorming (BPV) geven de stageperspectieven de verwachte verhouding aan tussen aanbod van en vraag naar stageplaatsen in het lopende schooljaar. Een min-teken geeft aan, dat de verwachte vraag groter zal zijn dan het aanbod. Dit betekent niet dat de leerling geen kans heeft op een leerplaats tijdens de opleiding, maar is wel een signaal dat met het reguliere aanbod bij erkende leerbedrijven naar verwachting onvoldoende in de vraag kan worden voorzien. Betrokken partijen (mbo-instellingen, kenniscentra en leerbedrijven), zullen in voorkomende gevallen extra actie moeten ondernemen om iedereen aan een passende leerplaats te kunnen helpen. Trends Door de economische teruggang, reorganisaties en bezuinigingen, staat het aanbod van leerplaatsen onder druk. Leerbedrijven geven daarnaast doorgaans de voorkeur aan stagiairs van de hogere niveaus, ook wanneer de werkzaamheden geschikt zijn voor lagere niveaus. Er is bij enkele opleidingen op niveau 4 tevens sprake van verdringing door hbo ers. Op de lagere niveaus is sprake van een relatief grote groep leerlingen die specifieke aandacht nodig heeft of te kampen heeft met motivatie- of gedragsproblemen. Bij bedrijven die slechte ervaringen met deze leerlingen hebben gehad wordt het animo om op te leiden geringer. 2 Exclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Inclusief gaat het om bijna leerlingen. 3 Exclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Inclusief gaat het om ongeveer diploma s. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 7 / 105

8 Stageperspectieven landelijk Op landelijk niveau zijn de vooruitzichten op een stageplaats voor het grootste deel van de ECABO-kwalificaties voldoende tot ruim voldoende. Dat geldt niet voor de Bedrijfsadminstratief medewerker (2), Particulier digitaal onderzoeker (4), Medewerker ICT (2), Coördinator beveiliging (3), en Assistent toezicht en veiligheid (1). Voor deze kwalificaties zijn er meer leerlingen dan er stagemogelijkheden zijn. Daarnaast blijven binnen de economisch-administratieve kwalificatierichtingen een aantal opleidingen qua perspectief wat achter bij de rest, namelijk Telefonist/receptionist (2), Secretarieel medewerker (2), Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1), en de niveau 4 opleidingen Assistent accountant, Medewerker evenementenorganisatie, Medewerker sociale zekerheid, en Juridisch medewerker openbaar bestuur. Voor de Contactcenter teamleider (4) zijn er naar verwachting nog niet voldoende stageplekken beschikbaar. Ten opzichte van de prognose van vorig jaar zijn er geen grote verschillen. Er is over het algemeen sprake van iets minder gunstige perspectieven. Stageperspectieven regionaal De verwachte regionale kansen op een stageplaats wijken op een beperkt aantal punten sterk af van het landelijke beeld. In Noord wijken de perspectieven voor de Junior accountmanager (4) en Commercieel medewerker binnendienst (3) in negatieve zin af van het landelijke beeld. In Zuidwest geldt dat voor de Contactcenter medewerker (3) en Informatieverzorger (4), en in Zuidoost voor de Applicatieontwikkelaar (4). Voor de Coördinator beveiliging (3) wordt in Zuidoost een positiever beeld verwacht dan landelijk. De regionale perspectieven verschillen niet sterk met die van vorig jaar. In Oost is de verwachting voor de Medewerker beheer ICT (3) naar beneden bijgesteld en in Middenwest geldt dat voor de Assistent accountant en Salarisadministrateur (beide niveau 4). Bij de laatstgenoemde kwalificatie is dat ook in Noordwest het geval. In Zuidwest gelden gunstigere verwachtingen ten opzichte van vorig jaar voor de Financieel-administratief medewerker (3), en de ICT opleidingen Applicatieontwikkelaar, Netwerkbeheerder, en ICT-beheerder (allen niveau 4). In Tabel 6.1 op bladzijde 75 worden de landelijke en regionale stage perspectieven gepresenteerd voor de actuele kwalificaties van ECABO. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 8 / 105

9 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Er is sprake van een goede aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs als vraag naar en aanbod van arbeid en stageplaatsen zowel in kwalitatieve als kwantitatieve zin goed op elkaar zijn afgestemd. Leerlingen hebben in een dergelijke evenwichtssituatie goede arbeidsmarkten stageperspectieven en werkgevers hebben geen knelpunten in de personeelsvoorziening. Vraag en aanbod blijken in de praktijk echter vaak niet goed te matchen. Uit het onderzoek blijkt, dat het aantal ontstane vacatures voor ECABO-gerelateerde beroepen het afgelopen jaar licht is toegenomen. Het aantal niet-werkende werkzoekenden blijft met name binnen de richtingen Secretarieel, Financieel-administratief, en Commercieel relatief hoog. Werkgevers kunnen voor de meeste functies putten uit een groot aanbod van arbeid. Voor leerlingen in het ECABO-domein is de huidige arbeidsmarkt minder gunstig. Voor werkgevers is het perspectief wisselend. Het perspectief voor de richtingen Secretarieel, Financieel-administratief en Juridisch (met uitzondering van de Medewerker personeel en arbeid), is overwegend ruim tot zeer ruim. Daarentegen is de arbeidsmarkt binnen de richting Commercieel zeer krap voor de Commercieel medewerker binnendienst en Contactcenter medewerker (beide niveau 3). De arbeidsmarkt is krap voor de Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4), en binnen de richting ICT en media voor de Applicatieontwikkelaar en de Netwerkbeheerder (beide niveau 4). Voor leerlingen blijkt de uitgangspositie qua kans op werk en kans op stage uit de volgende tabel. De landelijke arbeidsmarktperspectieven (verticaal) en stageperspectieven (horizontaal) worden daarvoor met elkaar geconfronteerd. Als we de arbeidsmarkt- en stageperspectieven van de ECABO-opleidingen vergelijken op landelijk niveau, dan is het gecombineerde perspectief voor bijna de helft van de opleidingen voldoende tot ruim voldoende. Voor enkele opleidingen binnen de lagere opleidingsniveaus (niveau 1 en 2) en voor een beperkt aantal opleidingen op hoger niveau worden knelpunten verwacht. Er zijn situaties waar zowel knelpunten op de arbeidsmarkt- als stagemarkt worden verwacht. Met name in deze gevallen is een betere afstemming van de onderwijsinstroom op de (regionale) arbeidsmarktbehoefte van belang. Dit geldt met name voor de Medewerker ICT (2) en Assistent toezicht en veiligheid (1), waarbij zowel de kans op werk als de kans op stage gering is. Daarnaast zijn de perspectieven ook minder gunstig voor de Particulier digitaal onderzoeker (ICT niveau 4), Coördinator beveiliging (3), Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1), Medewerker Evenementenorganisatie (4), en Medewerker beheer ICT (3). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 9 / 105

10 Confrontatie arbeidsmarkt- en stageperspectieven ECABO, landelijk Kans op werk Kans op stage + =/+ = =/- - + =/+ = =/- - Bron: Etil, ECABO Directiesecretaresse/ managementassistent (4) Junior accountmanager (4) Salarisadministrateur (4) Contactcenter teamleider (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Applicatie ontwikkelaar (4) Aankomend onderofficier veiligheid en Telefonist/receptionist (2) Netwerkbeheerder (4) vakmanschap (3) ICT-beheerder (4) Medewerker personeel en arbeid (4) Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Aankomend medewerker veiligheid en vakmanschap (2) Secretaresse (3) Financieel administratief medewerker (3) Assistent accountant (4) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Marketing medewerker (4) Bibliotheekmedewerker (4) Informatieverzorger (4) Handhaver toezicht en veiligheid (3) Beveiliger (2) Bedrijfsadministrateur (4) Secretarieel medewerker (2) Particulier digitaal onderzoeker (4) Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Coördinator beveiliging (3) Medewerker toezicht en veiligheid (2) Juridisch medewerker openbaar bestuur (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) Medewerker ICT (2) Medewerker evenementenorganisatie (4) Assistent toezicht en veiligheid (1) Medewerker beheer ICT (3) Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 10 / 105

11 Aanbevelingen Voor onderwijsinstellingen in het mbo blijft het geven van eerlijke voorlichting en goede begeleiding en advisering van nieuwe leerlingen bij hun studiekeuze, en van zittende leerlingen bij de keuze voor een vervolgopleiding, van groot belang. Verder is het van belang leerlingen te stimuleren om door te leren en het opleidingsniveau te verhogen, vooral in de kwalificaties met gunstige perspectieven. Goede voorlichting is daarbij van wezenlijk belang, om uitval van doorstromers zoveel mogelijk te voorkomen. Daarnaast is belangrijk dat leerlingen werkervaring opdoen, aangezien werkgevers daar veel belang aan hechten. Met betrekking tot beroepspraktijkvorming blijft het van belang meer leerplaatsen ingevuld te krijgen voor de kwalificaties waar knelpunten worden voorzien, door het beschikbare aanbod aan stageplaatsen beter te benutten en door bij de organisatie en planning van de stageperiodes zo goed mogelijk aan te sluiten bij de wensen en mogelijkheden van de leerbedrijven. Als er meer opleidingsinstellingen in dezelfde regio opereren, is onderlinge afstemming belangrijk, om de beschikbare stagecapaciteit optimaal te gebruiken. Bij een betere afstemming tussen de vraag en het aanbod op de stagemarkt nemen de regionale tekorten of overschotten aan stageplaatsen af (de zogenoemde mismatch ). Onderwijsinstellingen moeten hiervoor kritisch bezien of de regionale arbeids- en stagemarkt de grote groepen leerlingen en schoolverlaters wel kan opnemen (Macrodoelmatigheid). Voor werkgevers blijft in algemene zin het advies om te anticiperen op de verwachte ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De huidige arbeidsmarkt is weliswaar ruim, maar de verwachting is dat deze de komende jaren weer krapper wordt door de aantrekkende economie en door het uittreden van een relatief grote groep oudere werknemers. Voor werkgevers is het van belang strategisch HR-beleid te ontwikkelen, waarbij vroegtijdig wordt gekeken naar de (kwantitatieve en kwalitatieve) personeelsbehoeftes, rekening houdend met innovatieve ontwikkelingen. Werkgevers zullen ervoor moeten zorgen dat zij ook op termijn voldoende (nieuw) personeel kunnen inzetten of aantrekken. Het advies voor werkgevers komt neer op het investeren in het reeds aanwezige personeel (leven lang leren), in aantrekkingskracht en imago met het oog op toekomstige nieuwe instroom, en in mogelijk toekomstig personeel door het aanbieden van (extra) stageplaatsen en leerbanen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 11 / 105

12 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 12 / 105

13 1 Inleiding 1.1 ACHTERGROND MONITOR ARBEIDSMARKT EN BEROEPSONDERWIJS ECABO brengt elk jaar de Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs uit. Hierin wordt een actueel beeld geschetst van de ontwikkelingen op de (regionale) arbeidsmarkt voor de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen. Daarnaast worden ontwikkelingen binnen het onderwijs beschreven voor het ECABO-domein, op het gebied van deelname aan opleidingen, behaalde diploma s en bestemming van gediplomeerden. De ontwikkelingen worden vertaald naar de situatie op de arbeidsmarkt vanuit het perspectief van werkgevers en naar de arbeidsmarktperspectieven en stageperspectieven voor leerlingen in de betreffende opleidingen. De gepresenteerde informatie is waardevol voor diverse partijen, zoals voor instellingen binnen het beroepsonderwijs, (toekomstige) onderwijsdeelnemers, overheid, intermediairs, bedrijven en instellingen en hun organisaties, en voor ECABO zelf. ECABO is in 2007 de samenwerking aangegaan met Etil, om een arbeidsmarktinstrument te ontwikkelen waarmee de informatievoorziening van ECABO met betrekking tot de arbeidsmarktsituatie en -ontwikkelingen voor de beroepen in haar domein, geoptimaliseerd wordt. De afgelopen jaren is het arbeidsmarktinstrument door Etil in samenwerking met ECABO en Research voor Beleid verder doorontwikkeld. Niet alleen is de omvang van de informatie toegenomen, ook de methodiek om tot deze resultaten te komen is verder verbeterd. In bijlage 1 staat een uitgebreide onderzoeksverantwoording. De informatie in het voorliggende rapport over de thema s arbeidsmarkt en onderwijs is grotendeels gebaseerd op het eindrapport van Etil Arbeidsmarkt ECABO-domein (maart 2012). In het betreffende rapport heeft Etil gewerkt met prognoses van het CPB van december Het onderzoek, dat in het najaar van 2011 is uitgevoerd, levert informatie op over de structuur van vraag en aanbod binnen het ECABO-domein, op basis waarvan een situatieschets met realisatiecijfers gepresenteerd wordt. Deze structuur wordt uitgesplitst naar regio, sector, ECABO-richtingen en ECABO-kwalificaties. Tevens wordt een doorvertaling gemaakt van de verwachte ontwikkelingen aan de vraag- en aanbodzijde van het ECABOdomein in de periode Tot slot worden de ontwikkelingen in vraag en aanbod gecombineerd om zo inzicht te krijgen in het arbeidsmarktperspectief voor werkgevers en schoolverlaters voor de afzonderlijke kwalificaties. Naar aanleiding van deze Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs zal weer het boekje Perspectief op werken en leren in de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen uitgebracht worden, evenals de sectorboekjes per ECABO-richting. Daarnaast verschijnen weer regionale rapportages, namelijk zes districtsrapportages en 30 regiosheets. Voor elk van de 30 arbeidsmarktregio s wordt dit jaar weer een factsheet opgesteld, met kerninformatie over vraag, aanbod en arbeidsmarkt- en stageperspectieven binnen het ECABO-domein. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 13 / 105

14 1.2 LEESWIJZER Hoofdstuk 2 schetst een beeld van de werkgelegenheidsstructuur binnen het ECABO-domein. We gaan in op de opbouw van de (regionale) werkgelegenheid van de beroepsgroepen die ECABO behartigt en de bedrijfssectoren waar ze voorkomen. Tevens komen de verwachte werkgelegenheidsontwikkelingen aan bod. Het onderwijs staat centraal in hoofdstuk 3. We presenteren de ontwikkeling van aantallen deelnemers en gediplomeerden binnen de ECABO-opleidingen en de bestemming van gediplomeerden. Hoofdstuk 4 gaat in op de aanbodzijde van de stagemarkt binnen het ECABO-domein. De opbouw van het bedrijvenregister van ECABO wordt weergegeven en het overzicht met erkenningen naar regio. Tevens wordt ingegaan op het aantal geregistreerde leerplaatsen. In hoofdstuk 5 staan de arbeidsmarktperspectieven centraal. De landelijke en regionale ontwikkelingen aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt komen aan de orde in termen van ontstane vacatures en vacatures geschikt voor schoolverlaters. De vraag vanuit de arbeidsmarkt wordt afgezet tegen het aanbod, bestaande uit arbeidsmarktinstroom vanuit het mboonderwijs en niet-werkend werkzoekenden. We sluiten af met het arbeidsmarktperspectief voor de ECABO-kwalificaties, vanuit de optiek van werkgevers en vanuit de optiek van gediplomeerde schoolverlaters. In hoofdstuk 6 presenteren we de stageperspectieven voor leerlingen binnen het ECABOdomein. De informatie is voornamelijk gebaseerd op de inventarisatie onder de buitendienstadviseurs van ECABO en geeft de verwachtingen weer ten aanzien van de mate waarin met het reguliere aanbod van leerplaatsen door leerbedrijven kan worden voorzien in de vraag vanuit het onderwijs. We sluiten in hoofdstuk 7 af met de belangrijkste ontwikkelingen op de arbeids- en onderwijsmarkt. De arbeidsmarkt- en stageperspectieven voor leerlingen worden met elkaar vergeleken en er wordt een beeld geschetst van de mate van aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Tot slot doen we een aantal aanbevelingen voor onderwijsinstellingen en werkgevers. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 14 / 105

15 2 Arbeidsmarkt In dit hoofdstuk belichten we de vraagzijde van de arbeidsmarkt, door in te gaan op diverse aspecten van werkgelegenheid 4. Eerst wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen van de economie en de werkgelegenheid. Vervolgens wordt de structuur van de werkgelegenheid beschreven. We gaan in op de beroepsgroepen die ECABO behartigt en de bedrijfssectoren waar die beroepsgroepen voorkomen. Daarna wordt een prognose gegeven van de werkgelegenheidsontwikkeling in de periode ONTWIKKELINGEN ECONOMIE EN WERKGELEGENHEID Ondanks dat er vorig jaar tekenen waren van terugkerende economische groei, verslechterden deze vooruitzichten in de loop van Volgens de inzichten van het CPB zal de groei van de Nederlandse economie in heel 2011 uitkomen op 1,5%. Deze groei is voornamelijk gerealiseerd in de eerste helft van In het derde kwartaal van 2011 is de nationale economie met 0,3% gekrompen, en ook voor het vierde kwartaal van 2011 wordt krimp verwacht. De Nederlandse economie bevindt zich momenteel dan ook in een recessie. De economische krimp zal naar verwachting in de eerste twee kwartalen van 2012 doorzetten. Pas in de tweede helft van 2012 zal enig herstel optreden, waardoor in 2012 de groei van het bruto binnenlands product naar verwachting zal uitkomen op -0,5%. De economische krimp volgt uit de verwachte teruggang van de wereldhandel. Bovendien houden consumenten en investeerders als gevolg van de economische onzekerheid hun vinger op de knip. De groei wordt ook gedrukt door het restrictieve begrotingsbeleid van de rijksoverheid. In de decemberraming gaat het CPB uit van een situatie waarin de schuldencrisis niet snel wordt opgelost, maar er ook geen verdere neerwaartse escalatie ontstaat. In de raming is aangenomen dat de financiële markten in de loop van 2012 enigszins tot rust komen en dat de economische groei dan ook weer begint aan te trekken. De landelijke werkgelegenheid zal naar schatting tussen 2010 en 2011 zijn gekrompen met ongeveer 1%: een afname van circa arbeidsplaatsen. Voor 2012 wordt een verdere afname van de werkgelegenheid verwacht van 0,5%. Vooralsnog drukt de grote onzekerheid echter op de Europese economieën. Daarnaast zijn in Nederland verdere overheidsbezuinigingen ook niet uitgesloten. Naar verwachting zullen deze ontwikkelingen ook op middellange termijn een dempende werking hebben op de Nederlandse economie, waardoor de economische groei voor de periode lager zal uitvallen dan eerder werd gedacht. De economische ontwikkelingen zijn op zowel korte als middellange termijn met veel onzekerheid omgeven. 4 Vacatures en arbeidsaanbod komen in hoofdstuk 5 aan de orde. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 15 / 105

16 2.2 WERKGELEGENHEIDSSTRUCTUUR ECABO-DOMEIN Sectorale werkgelegenheid Het werkgebied van ECABO beslaat de hele economie. De beroepsgroepen die ECABO behartigt, komen namelijk in een grote diversiteit van bedrijven en instellingen voor. Voor het in beeld brengen van de vraag binnen het ECABO-domein is dit lastig, aangezien er geen kant en klare gegevens beschikbaar zijn over de omvang en de sectorale samenstelling van de vraag binnen de afzonderlijke ECABO beroepsgroepen. Etil heeft in samenwerking met ECABO en Research voor Beleid een arbeidsmarktmodel ontwikkeld waarmee het mogelijk is, om op een laag aggregatieniveau inzicht te krijgen in de vraag binnen het ECABO-domein 5. In de beroepsgerichte kwalificatiestructuur 6 van ECABO worden de volgende beroepsrichtingen onderscheiden: Secretarieel (SEC) Financieel-administratief (FIN) Commercieel (COM) Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (BV) Juridisch (JUR) ICT en media (ICT) Orde en veiligheid (O&V) Informatiedienstverlening (IDV) In tabel 2.1 is de sectorale verdeling van het aantal arbeidsplaatsen weergegeven. Er is onderscheid gemaakt tussen mbo- en hbo-niveau. De gegevens voor het ECABO-domein zijn afgezet tegen de totale Nederlandse werkgelegenheid. Tabel 2.1 Sectorale verdeling arbeidsplaatsen in Nederland totaal en binnen het totale ECABOdomein (absoluut en in %), 2011 NL ECABO ECABO ECABO NL ECABO ECABO ECABO Bedrijfssector Totaal mbo hbo mbo+hbo Totaal mbo hbo mbo+hbo absoluut absoluut absoluut absoluut % % % % Landbouw en visserij ,0 1,8 0,6 1,3 Industrie en nutsbedrijven ,9 9,4 8,7 9,1 Bouwnijverheid ,1 3,4 2,1 2,9 Handel en reparatie ,6 19,8 14,1 17,5 Horeca ,3 1,5 0,6 1,2 Vervoer en communicatie ,4 12,9 13,4 13,1 Financiële dienstverlening ,0 7,3 8,6 7,9 Zakelijke dienstverlening ,4 20,7 29,6 24,3 Overheid ,4 8,4 7,1 7,8 Onderwijs ,7 2,8 5,4 3,9 Zorg en welzijn ,0 8,8 6,2 7,7 Cultuur en overige dienstverlening ,3 3,1 3,6 3,3 Totaal ,0 100,0 100,0 100,0 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. 5 Voor een toelichting op het model zie bijlage 1 Onderzoeksmethodiek. 6 De richting Logistiek maakt hiervan geen deel meer uit. Binnen het platform MBO Kunstonderwijs heeft ECABO meegewerkt aan de ontwikkeling van de competentiegerichte kwalificatie Artiest. Kenniscentrum GOC is penvoerder. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 16 / 105

17 In 2011 zijn er ruim twee miljoen arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo plus hbo), hetgeen goed is voor 26% van de totale werkgelegenheid in Nederland. Het merendeel van deze arbeidsplaatsen, circa 1,25 miljoen, is te vinden op mbo-niveau (60%). Op hbo-niveau gaat het om ongeveer arbeidsplaatsen (40%). De sector met veruit de meeste arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo en hbo samen) is de zakelijke dienstverlening (24%), gevolgd door handel en reparatie (17%) en vervoer en communicatie (13%). De sector handel en reparatie en zorg en welzijn kennen binnen het ECABO-domein relatief veel arbeidsplaatsen op mbo-niveau, terwijl de sectoren zakelijke dienstverlening en onderwijs relatief veel arbeidsplaatsen op hbo-niveau hebben. In bijlage 2 is een overzicht van de gehanteerde bedrijfssectoren opgenomen. In figuur 2.1 is het belang van het ECABO-domein binnen de totale werkgelegenheid in Nederland weergegeven voor het jaar Figuur 2.1 Werkgelegenheidsaandeel ECABO-domein in de totale werkgelegenheid naar sector, Nederland, 2011 Landbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie Horeca Vervoer en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg en Welzijn Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening Totaal 12% 21% 12% 25% 7% 40% 43% 37% 15% 12% 19% 26% 68% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ECABO-domein Overig Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Op basis van de figuur kan geconcludeerd worden dat het ECABO-domein vooral binnen de sectoren financiële dienstverlening (68%), zakelijke dienstverlening (43%), vervoer en communicatie (40%) en de overheid (37%) een belangrijke rol speelt. In tabel 2.2 is de relatieve verdeling van de arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar sector en ECABO-richting weergegeven. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 17 / 105

18 Tabel 2.2 Sectorale verdeling arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting (%), 2011 Bedrijfssector Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR Landbouw en visserij 1,8 1,6 2,6 2,1 0,9 1,1 1,1 Industrie en nutsbedrijven 9,4 7,5 12,0 11,7 2,7 8,7 4,3 Bouw 3,4 3,8 5,2 2,4 0,8 3,0 1,8 Handel en reparatie 19,8 12,8 21,5 35,1 6,0 10,3 6,3 Horeca 1,5 2,4 1,5 1,5 0,6 0,6 0,6 Vervoer en communicatie 12,9 7,3 19,6 14,5 2,8 16,1 5,6 Financiële dienstverlening 7,3 5,2 2,3 3,9 67,2 4,7 3,2 Zakelijke dienstverlening 20,7 22,6 16,9 18,9 9,3 33,4 27,0 Overheid 8,4 8,3 5,8 2,3 3,2 8,6 39,4 Onderwijs 2,8 5,6 2,4 1,1 0,5 3,9 1,6 Zorg en welzijn 8,8 19,0 7,0 3,1 4,6 7,3 7,3 Cultuur en overige dienstverlening 3,1 3,8 3,1 3,5 1,4 2,4 1,9 Totaal (=100%), absolute aantallen Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen het ECABO-domein op mbo-niveau treffen we het merendeel van de arbeidsplaatsen aan binnen de ECABO-richtingen Financieel-administratief (27%), Commercieel (26%) en Secretarieel (24%). Binnen alle ECABO-richtingen vormt de sector zakelijke dienstverlening een belangrijk aandeel in het totale aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau. In de richtingen Secretarieel en ICT en media is de sector zakelijke dienstverlening veruit het grootst. Voor de functie Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen is de sector financiële diensten (67%) het grootst. In de richtingen Financieel-administratief en Commercieel is dat de sector handel en reparatie (met respectievelijk 22 en 35%). Opvallend is het grote werkgelegenheidsaandeel van de richting Juridisch in de sector overheid. De richting Secretarieel is juist groot in de sectoren zakelijke dienstverlening en zorg. De richting Financieel-administratief heeft relatief veel arbeidsplaatsen in de sectoren handel en reparatie en vervoer en communicatie. In tabel 2.3 is de regionale verdeling van het aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar de afzonderlijke ECABO-richtingen weergegeven. Om een reële vergelijking mogelijk te maken is de werkgelegenheid binnen de ECABO-richtingen (uitgedrukt in aantal arbeidsplaatsen) weergegeven als percentage van het totale aantal arbeidsplaatsen. Tabel 2.3 Regionale verdeling arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting, in % totale werkgelegenheid, 2011 UWV-district ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Noord 14,5 3,6 3,9 3,7 0,7 1,3 1,2 Oost 14,7 3,6 4,0 3,8 0,7 1,3 1,2 Middenwest 15,4 3,7 4,1 3,9 0,9 1,5 1,4 Noordwest 16,5 3,8 4,3 4,1 1,3 1,6 1,3 Zuidwest 15,3 3,7 4,2 4,0 0,8 1,4 1,2 Zuidoost 15,0 3,6 4,1 4,0 0,8 1,4 1,2 Totaal 15,3 3,7 4,1 3,9 0,9 1,4 1,3 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Het district met het grootste werkgelegenheidsaandeel is telkens met donkerblauw weergegeven, terwijl het district met het kleinste werkgelegenheidsaandeel met lichtblauw is weergegeven. Uit de tabel blijkt dat de onderlinge verschillen vrij klein zijn. Het gehele Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 18 / 105

19 ECABO-domein kent op mbo-niveau een relatief groot werkgelegenheidsaandeel binnen district Noordwest (16,5%) en een relatief klein aandeel binnen district Noord (14,5%). Dit valt te verklaren doordat in Noordwest relatief veel arbeidsplaatsen in de sector financiële dienstverlening zijn. Noordwest heeft in alle ECABO-richtingen een groot werkgelegenheidsaandeel, behalve in de richting Juridisch. Deze richting is het grootst in Middenwest. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen met de UWV-districten en onderliggende 30 arbeidsmarktregio s Werkgelegenheid ECABO-beroepen In dit onderdeel wordt de werkgelegenheidsverdeling van de afzonderlijke ECABO-richtingen door middel van cirkeldiagrammen weergegeven naar kwalificatie. Figuur 2.2 Werkgelegenheidsverdeling Secretarieel naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 27% 26% 27% 20% Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Secretarieel is de werkgelegenheid voor de kwalificaties Secretaresse en Directiesecretaresse/managementassistent met 27% het grootst (gezamenlijk ruim arbeidsplaatsen). Figuur 2.3 Werkgelegenheidsverdeling Financieel-administratief naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 13% 8% 22% 28% 29% Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Financieel-administratief heeft de kwalificatie Financieel administratief medewerker met 29% het grootste werkgelegenheidsaandeel ( arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificaties Bedrijfsadministrateur (28%) en Bedrijfsadministratief medewerker (22%). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 19 / 105

20 Figuur 2.4 Werkgelegenheidsverdeling Commercieel naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 10% 15% 1% 2% 33% 8% 31% Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medewerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) Junior accountmanager (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Commercieel heeft de kwalificatie Commercieel medewerker binnendienst met 33% het grootste werkgelegenheidsaandeel ( arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificatie Contactcenter medewerker (31%). De kwalificaties Assistent communicatiemedewerker en Medewerker evenementenorganisatie hebben met respectievelijk 2% en 1% een klein werkgelegenheidsaandeel binnen de totale richting Commercieel. Een verklaring hiervoor is dat deze kwalificaties relatief nieuw zijn. Voor de Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen is geen cirkeldiagram opgesteld, omdat het hier slechts om één kwalificatie gaat, waarvoor arbeidsplaatsen zijn op mbo-niveau. Figuur 2.5 Werkgelegenheidsverdeling ICT en media naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 13% 0% 15% 18% 13% 41% Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting ICT en media heeft de kwalificatie ICT-beheerder met 41% het grootste werkgelegenheidsaandeel ( arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificaties Applicatieontwikkelaar (18%) en Medewerker ICT (15%). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 20 / 105

21 Figuur 2.6 Werkgelegenheidsverdeling Juridisch naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 13% 23% 50% 14% Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Juridisch valt de helft van alle arbeidsplaatsen onder de kwalificatie Medewerker personeel en arbeid ( arbeidsplaatsen), op afstand gevolgd door Juridisch medewerker openbaar bestuur (23%). 2.3 VERWACHTE ONTWIKKELINGEN WERKGELEGENHEID Landelijke werkgelegenheidsprognose De landelijke prognose die hier wordt gepresenteerd, is gebaseerd op het middenscenario van het CPB zoals opgenomen in de decemberraming Verder is binnen het prognosemodel van Etil gebruik gemaakt van de verwachtingen van EIM (december 2011) en het UWV (juni 2011). In figuur 2.7 is de procentuele werkgelegenheidsontwikkeling in Nederland tussen 1997 en 2016 te zien. Figuur 2.7 Werkgelegenheidsontwikkeling, in procenten, Nederland, ,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% -1,0% Bron: CPB, LISA, EIM, bewerking Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 21 / 105

22 De grafiek toont duidelijk een conjuncturele ontwikkeling in de werkgelegenheid. De periode onderscheidt zich als hoogconjunctuur. Naast de hoogconjunctuur was er gedurende deze periode sprake van een sterke groei van de beroepsbevolking. Beide ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat er gedurende deze periode sprake was van een snel stijgende werkgelegenheid. Gedurende deze periode neemt de landelijke werkgelegenheid gemiddeld met 3,2% per jaar toe. In 2001 klapt de economie in elkaar als gevolg van het knappen van de internet bubble, waardoor een periode van laagconjunctuur aanbreekt tussen 2002 en 2005 (gemiddeld een krimp van 0,2% per jaar). Tussen 2006 en 2008 is er vervolgens weer sprake van hoogconjunctuur. Begin 2009 worden de gevolgen van de kredietcrisis duidelijk, waardoor de Nederlandse economie eind 2009 in een recessie belandt. In 2009 valt de groei van de werkgelegenheid fors terug. Terwijl de werkgelegenheid in Nederland in 2008 nog met 2,5% groeide, is er in 2009 nog maar sprake van een groei van 0,2%. Toen eind 2008 de kredietcrisis uitbrak werd door velen echter een forse krimp van de werkgelegenheid in 2009 verwacht. Achteraf blijkt dat er in 2009 nog sprake was van een kleine groei van de werkgelegenheid, en dat de crisis met vertraging heeft doorgewerkt in de vraag naar arbeid. De reden voor deze vertraging is dat tijdens de recessie in 2009 zogenaamde labour hoarding heeft plaatsgevonden; het vasthouden van werknemers door werkgevers ondanks een teruglopende omzet/productie. Dit vanwege de angst om vakkennis te verliezen en deze niet snel te kunnen vervangen bij een aantrekkende economie. Ook de destijds ingestelde regeling deeltijd-ww heeft het voor werkgevers makkelijker gemaakt om bestaand personeel vast te houden. Een andere verklaring voor de beperkte werkgelegenheidsafname is dat er in 2008 nog veel moeilijk vervulbare vacatures open bleven staan, die in de jaren 2009 en 2010 eindelijk waren te vervullen. Vanaf 2010 worden de gevolgen van de kredietcrisis voor de werkgelegenheid in Nederland sterker merkbaar, hetgeen geresulteerd heeft in een afname van 0,7%. Niet alleen de afnemende productie van bedrijven ligt hieraan ten grondslag, ook de toenemende overheidsbezuinigingen zorgen voor een afnemende werkgelegenheid. Door deze bezuinigingen daalt ook de werkgelegenheid in de overheidssector, een sector die voorheen jaarlijks groeide. Ook is er door deze bezuinigingen een einde gekomen aan maatregelen waarmee de regering bedrijven hielp de gevolgen van de economische crisis op te vangen, zoals de deeltijd-ww. In 2011 herstelde de werkgelegenheid licht, getuige de toename van 0,4%. Zoals eerder gesteld komt de economische groei in 2011 volgens het CPB uit op 1,5%. Deze groei is echter gerealiseerd in de eerste twee kwartalen. Als gevolg van deze groei is ook de werkgelegenheid in 2011 toegenomen. In kwartaal 3 en 4 van 2011 is de nationale economie echter weer gekrompen. In de loop van 2011 heeft ook de Europese schuldencrisis geleid tot toenemende onzekerheden, hetgeen ook een dempende werking heeft op de werkgelegenheid. Mede als gevolg van deze schuldencrisis zal de (beperkte) werkgelegenheidsgroei in 2012 weer omslaan in een afname. Vanaf 2013 wordt een licht herstel van de werkgelegenheid verwacht. In de jaren erna zal er naar verwachting sprake zijn van een jaarlijkse stabiele groei, al is deze groei beperkt. Zo zal naar verwachting de werkgelegenheid gedurende de periode jaarlijks tussen 0,5% en 1% groeien. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 22 / 105

23 In tabel 2.4 wordt de landelijke werkgelegenheidsontwikkeling naar sector weergegeven voor de periode Tabel 2.4 Sectorale werkgelegenheidsontwikkeling, Nederland, Jaargemiddelde Sectoren Landbouw en visserij -2,1% -1,5% -1,6% -1,9% Industrie en nutsbedrijven -3,2% -1,0% -1,9% -0,5% Bouw -4,3% -1,0% -2,2% 1,0% Handel en reparatie -1,1% 1,2% -0,3% 1,5% Horeca -0,3% 0,4% -0,7% 0,6% Vervoer en communicatie -2,1% 0,1% -1,5% -0,6% Financiële dienstverlening -3,0% -2,5% -2,6% -0,8% Zakelijke dienstverlening -0,2% 1,5% -0,4% 1,6% Overheid -1,3% -1,5% -1,7% -2,5% Onderwijs 0,8% -0,4% -0,5% -0,5% Zorg en welzijn 2,8% 2,0% 2,1% 2,0% Cultuur en overige dienstverlening 3,2% 1,0% 0,8% 1,0% Totaal -0,7% 0,4% -0,5% 0,6% Bron: CPB, LISA, EIM, bewerking Etil. Zoals gezegd is er sprake van een afname van de werkgelegenheid in 2010, waar er in de periode nog (lichte) groei zichtbaar was. Met andere woorden: de economische recessie komt in 2010 goed naar voren in de cijfers. Als gevolg van beperkte economische groei in de eerste twee kwartalen van 2011 neemt de werkgelegenheid in 2011 toe met 0,4%. Toch neemt ook in 2011 in bepaalde sectoren de werkgelegenheid af. De werkgelegenheid daalt met name in de sectoren financiële dienstverlening (-2,5%), overheid, en landbouw en visserij (beide -1,5%). In 2012 zal de economie weer de gevolgen ondervinden van de economische recessie, die in het laatste deel van 2011 is ingezet. Er zal sprake zijn van een kleine krimp van 0,5%. In het merendeel van de sectoren die in 2011 ook met een werkgelegenheidsdaling geconfronteerd werden, zal dit in 2012 ook het geval zijn, al zal de krimp groter zijn dan in Verder nemen in 2012 de sectoren handel en reparatie, horeca, vervoer en communicatie, en zakelijke dienstverlening af, waar deze in 2011 nog licht groeiden. Aan de andere kant nemen, net als in 2011, de sectoren zorg en welzijn, en cultuur en overige dienstverlening in 2012 toe qua werkgelegenheid. Op de middellange termijn ( ) zal de totale werkgelegenheid naar verwachting weer toenemen met jaarlijks gemiddeld 0,6%. Er is echter een groot verschil tussen de sectoren qua werkgelegenheidsontwikkeling in deze periode. Er is vooral sprake van werkgelegenheidsafname in de sectoren overheid (jaarlijks gemiddeld -2,5%) en landbouw en visserij (jaarlijks gemiddeld -1,9%). De sector zorg en welzijn zal daarentegen een werkgelegenheidsgroei kennen van jaarlijks gemiddeld 2% in de periode Als gevolg van de licht verbeterde economische omstandigheden op de middellange termijn, zullen daarnaast met name de conjunctuurgevoelige sectoren weer (lichte) groei gaan vertonen qua werkgelegenheid. Zo zal de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening toenemen met jaarlijks gemiddeld 1,6% Werkgelegenheidsprognose ECABO-domein De werkgelegenheid in de ECABO-beroepen is sterk gespreid over de verschillende economische sectoren, hetgeen bij een recessie kan voorkomen dat veel arbeidsplaatsen in het domein verloren gaan. Het ECABO-domein bevindt zich immers zowel in sectoren die sterk door de negatieve conjunctuur worden getroffen, als in sectoren die relatief ongevoelig zijn voor de Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 23 / 105

24 conjunctuur. Over het algemeen kan het ECABO-domein daarom als relatief conjunctuurneutraal gezien worden. In figuur 2.8 is de verwachte landelijke werkgelegenheidsontwikkeling weergegeven naar ECABO-richting gedurende de periode Figuur 2.8 Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen in het ECABO-domein op mbo-niveau en in Nederland, in procenten, jaargemiddelde SEC 0,4 FIN 0,2 COM 0,3 ICT -0,1 BV -0,9 JUR -0,4 ECABO 0,1 Nederland 0,4 Bron: CPB, EIM, Jobfeed, LISA, bewerking Etil. -1,5-1,0-0,5 0,0 0,5 1,0 Tijdens de periode kent het ECABO-domein een beperkte toename van de werkgelegenheid (jaarlijks gemiddeld 0,1%). Ten opzichte van Nederland (0,4%) kent het ECABOdomein een iets minder positieve werkgelegenheidsontwikkeling. Doordat het ECABO-domein relatief conjunctuurneutraal is, zal het minder profiteren van het te verwachten economisch herstel, dat landelijk naar verwachting intreedt in Daarnaast bevat het ECABO-domein een substantieel deel niet-commerciële diensten (bijvoorbeeld overheid). Zoals eerder al aangetoond werd, zullen vooral deze sectoren getroffen worden door een geremde werkgelegenheidsgroei, of zelfs een afname, mede als gevolg van de kabinetsbezuinigingen in deze sectoren. Toch lijken de gevolgen van de crisis voor het ECABO-domein mee te vallen. Over het algemeen genomen blijft de werkgelegenheid gedurende de periode in het gehele ECABO-domein dan ook redelijk stabiel. In vergelijking met vorig jaar is de verwachte landelijke werkgelegenheidsontwikkeling in het ECABO-domein echter wel iets getemperd. Toen werd een jaarlijkse groei voorzien van 0,3%, maar door de verslechterde economische situatie zal de komende jaren sprake zijn van een toename van 0,1% per jaar. In drie van de zes ECABO-richtingen zal de werkgelegenheid afnemen, namelijk in de richtingen Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (jaarlijks gemiddeld -0,9%), Juridisch (-0,4%) en ICT en media (-0,1%). Daarentegen zal de werkgelegenheid in de ECABOrichtingen Secretarieel (0,4%), Commercieel (0,3%) en Financieel-administratief (0,2%) naar verwachting licht toenemen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 24 / 105

25 3 Onderwijs 3.1 OPLEIDINGEN In tabel 3.1 op de volgende pagina is een overzicht weergegeven van het aantal opleidingen dat per UWV-district 7 en per ROC binnen het bekostigd onderwijs aangeboden wordt. In totaal worden er in in Nederland opleidingen in ECABO-richtingen aangeboden. De grootste richtingen zijn ICT en media (320) en Secretarieel (275). In was de richting Secretarieel het grootst, gevolgd door ICT en media. Uitgesplitst naar district blijkt dat het grootste aantal opleidingen wordt aangeboden in Oost (276), gevolgd door Zuidoost (230) en Middenwest (222). In waren er in totaal opleidingen. Ten opzichte van vorig jaar is het aantal opleidingen dus licht afgenomen. Met name in de richtingen Secretarieel en Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen is het aantal opleidingen relatief sterk afgenomen (respectievelijk een daling van 308 naar 275 en van 53 naar 38 opleidingen). In de richting ICT en media deed zich de grootste toename voor (van 268 naar 320 opleidingen). 7 De ROC s zijn op basis van de locatie van de hoofdvestiging ingedeeld naar de 6 UWV-districten. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 25 / 105

26 Tabel 3.1 Aantal aangeboden opleidingen per ECABO-richting, naar instelling en district, District Naam opleidingsinstituut SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Hanze Hogeschool Menso Alting College Mbo ROC Alfa College ROC Drenthe College ROC Friese Poort ROC Friesland College ROC Noorderpoortcollege Totaal Oost Landstede ROC AVENTUS ROC Deltion College ROC Graafschap College ROC Nijmegen eo ROC Onderwijsgroep A ROC Rijn IJssel ROC Rivor ROC van Twente Totaal Middenwest Hoornbeeck College ID College Mondriaan ROC ASA ROC Flevoland ROC Leiden ROC Midden Nederland Totaal Noordwest Hogeschool Haarlem Regio College ROC Horizon College ROC Kop v Noord-Holland ROC Nova College ROC van Amsterdam Totaal Zuidwest Grafisch Lyceum Rotterdam ROC Albeda College ROC Da Vinci College ROC West-Brabant ROC Westerschelde ROC Zadkine ROC Zeeland Totaal Zuidoost BBO de Schalm De Rooi Pannen ROC Arcus College ROC de Leijgraaf ROC Eindhoven ROC Gilde Opleidingen ROC Koning Willem I ROC Leeuwenborgh ROC Ter AA ROC Tilburg Totaal Totaal Nederland Bron: Arbeidsmarkt ECABO-domein , Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 26 / 105

27 3.2 DEELNEMERS Instroom uit het vmbo In totaal telde het voortgezet onderwijs in Nederland leerlingen in het schooljaar Hiervan zaten er in het derde jaar of hoger. Van dit aantal volgden ongeveer leerlingen een lwoo-/vmbo-opleiding. Iets minder dan de helft van deze leerlingen zat in het eindexamenjaar ( ). Hiervan volgden ongeveer de theoretische leerweg, de richting economie, de richting zorg en welzijn, de richting techniek en de richting landbouw. Ten opzichte van het jaar ervoor is dit een kleine afname in de voor ECABO belangrijke richting economie. In het schooljaar behaalden ruim leerlingen een vmbo-diploma. Dit is bijna (of 2%) minder dan het jaar ervoor. In de theoretische leerweg werden diploma s behaald, bijna 400 minder dan in (-1%). Ook het aandeel gediplomeerden in de sector economie nam af: van tot Deze afname van bijna zes procent is groter dan de procentuele afname van het totaal aantal gediplomeerden. Alleen in de sectorcombinatie nam het aantal gediplomeerden toe. In de overige sectoren (techniek, landbouw, en zorg en welzijn), nam het aantal gediplomeerden af. Als graadmeter voor de bestemmingen van vmbo-schoolverlaters zijn de bestemmingen voor het gehele vmbo en die van de richting economie in het bijzonder genomen (tabel 3.2). Tabel 3.2 Bestemming vmbo-schoolverlaters (%) Jaar Studie BBL/werk + leren Werk Anders 2006 vmbo 63 * Economie 59 * vmbo Economie vmbo Economie vmbo Economie vmbo Bron: ROA, bewerking Etil. Economie In de bovenstaande tabel vallen de volgende zaken op: Vmbo: Het aantal vmbo-gediplomeerden dat een vervolgstudie ging doen, is in 2008 en 2009 toegenomen. In 2010 is dit aantal juist weer afgenomen. Het aandeel dat gaat werken is vanaf 2007 sterk afgenomen. In 2010 is dit aandeel stabiel gebleven. In het vmbo hebben in 2008 relatief meer schoolverlaters ervoor gekozen om werk en leren te combineren. Dit aandeel is in 2009 stabiel gebleven en in 2010 sterk gestegen. Richting economie: in de richting economie is het aandeel vmbo-schoolverlaters dat een vervolgstudie ging doen, in 2008 toegenomen. In 2009 is dit aandeel vervolgens licht gedaald en in 2010 sterk gedaald. Het aandeel dat gaat werken is sinds 2006 afgenomen. Bij de richting economie is het aandeel werk en leren toegenomen sinds Met name in 2010 is dit aandeel sterk gegroeid. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 27 / 105

28 3.2.2 Deelnemers mbo en ECABO-domein In figuur 3.1 is een overzicht weergegeven van het totale aantal mbo-leerlingen in Nederland gedurende de periode Figuur 3.1 Ontwikkeling aantal leerlingen in het mbo, Nederland, Bron: CBS, bewerking Etil. We zien dat het aantal leerlingen in het mbo sinds het schooljaar voortdurend is gegroeid. In volgden er in Nederland leerlingen een mbo-opleiding. In totaal volgen mbo-leerlingen in een opleiding binnen het ECABOdomein (figuur 3.2). Dat is 14% van het totaal aantal mbo-leerlingen. Figuur 3.2 Aandeel leerlingen in ECABO-opleidingen in het mbo, schooljaar % 86% ECABO Bron: CBS, DUO, bewerking Etil. MBO overig Het aandeel van het ECABO-domein binnen het mbo is daarmee ongeveer gelijk gebleven ten opzichte van Absoluut gezien is het aantal leerlingen binnen het ECABO-domein licht gedaald ten opzichte van 2010 (75.000). Echter, dit aantal ligt wel hoger dan in 2008 en 2009 (respectievelijk en ). 8 Dit leerlingenaantal is exclusief de richtingen Orde en veiligheid en Informatiedienstverlening. Inclusief zijn het er bijna Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 28 / 105

29 In figuur 3.3 is de ontwikkeling in leerlingaantallen binnen het ECABO-domein bij ROC s gepresenteerd naar richting. Figuur 3.3 Ontwikkeling leerlingaantallen ECABO-domein bij ROC s, naar richting Bron: DUO-CFI, bewerking Etil. SEC FIN COM BV ICT JUR Er zijn verschillende ontwikkelingen per richting te zien. Zo kende de richting Secretarieel een relatief stabiel aantal leerlingen gedurende de periode , evenals de richting ICT en media. De richting Commercieel laat een relatief grote stijging zien van het aantal leerlingen gedurende dezelfde periode, en ook de richting Financieel-administratief kende een stijging. De opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen kende aan de andere kant een relatief grote daling van het aantal leerlingen. Dit hangt mogelijk samen met de huidige crisis in de financiële wereld. Voor de richting Juridisch geldt dat het aantal leerlingen in 2010 licht steeg, terwijl in 2011 dit aantal weer daalde tot een niveau beneden dat van Tabel 3.3 Aantal leerlingen mbo naar ECABO-richting en district, schooljaar SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal Bron: DUO-CFI, bewerking Etil. De absolute verdeling van het aantal leerlingen over zowel de richtingen als districten (tabel 3.3) laat zien dat het leerlingenaantal het grootst is in Middenwest (16.530), en het kleinst in Noord (7.030). Absoluut gezien is de richting Secretarieel het grootst in Zuidwest. De richtingen Financieeladministratief, ICT en media, en Juridisch zijn het grootst in Middenwest. De richting Commercieel is het grootst in Oost en de opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen in Zuidoost. Begin 2012 zijn ook de leerlingaantallen van het lopende schooljaar beschikbaar gekomen. In totaal gaat het om bijna deelnemers binnen het ECABO-domein. 9 Dit leerlingenaantal is inclusief de richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid, exclusief zijn het er Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 29 / 105

30 In figuur 3.4 is de ontwikkeling van het aantal leerlingen binnen het ECABO-domein naar mboniveau weergegeven. Figuur 3.4 Aantal leerlingen ECABO-domein naar mbo-niveau, vanaf niveau 1 niveau 2 niveau 3 niveau Bron: DUO, , bewerking ECABO. Het totaal aantal leerlingen is licht gedaald ten opzichte van vorig jaar. Vooral bij niveau 2 is sprake van een daling de laatste jaren. De ontwikkeling van het aantal leerlingen tot en met naar opleidingsrichting, crebo en opleidingsniveau is opgenomen in bijlage DIPLOMA S MBO EN ECABO-DOMEIN In figuur 3.5 is de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden in het mbo in Nederland te zien. Figuur 3.5 Ontwikkeling aantal gediplomeerden in het mbo, Nederland, Bron: CBS, bewerking Etil. In 2005 waren er mbo-gediplomeerden en in 2010 waren dat er Evenals het aantal mbo-leerlingen neemt ook het aantal gediplomeerden in het mbo toe. In het ECABOdomein gaat het om gediplomeerden, een aandeel van 13% (figuur 3.6). Absoluut gezien is dit een stijging ten opzichte van 2008 (20.110) en 2009 (22.360). 10 Het aantal diploma s is exclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Inclusief zijn het er ruim Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 30 / 105

31 Figuur 3.6 Aandeel ECABO-gediplomeerden in het mbo in % 87% ECABO MBO overig Bron: CBS, DUO, bewerking Etil. Wanneer wordt ingezoomd op het aantal gediplomeerden per richting in de laatste drie jaar, zien we verschillende ontwikkelingen (figuur 3.7). Figuur 3.7 Ontwikkeling aantal behaalde diploma s aan ROC s naar ECABO-richting Bron: DUO, bewerking Etil. SEC FIN COM BV ICT JUR Het aantal gediplomeerden in ECABO-richtingen is met 10,5% gegroeid, van in 2009 naar in De richting Financieel-administratief kende in 2010 het grootste aantal gediplomeerden (6.160), gevolgd door de richting ICT en media (5.540). De opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen kende absoluut gezien het kleinste aantal gediplomeerden (1.410). Wanneer we kijken naar de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden per richting in de laatste drie jaar, is te zien dat er in alle zes richtingen sprake is van een stijging ten opzichte van Met name de Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen kent het laatste jaar een relatief grote stijging van 47% in Het aantal gediplomeerden is in de richting ICT en media het meest stabiel gebleven ten opzichte van 2008, met een stijging in 2009 en een lichte daling in Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 31 / 105

32 De regionale spreiding van de diploma s komt grotendeels overeen met de spreiding van de leerlingen (tabel 3.4). Tabel 3.4 Gediplomeerden mbo naar ECABO-richting en district, 2010 UWV-district SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal Bron: DUO, bewerking Etil. Onlangs zijn ook de diplomagegevens over 2011 bekend geworden. In totaal gaat het om ruim diploma s binnen het ECABO-domein. In figuur 3.8 is de ontwikkeling van het aantal diploma s binnen het ECABO-domein naar mbo-niveau weergegeven. Figuur 3.8 Ontwikkeling diploma s ECABO-domein naar mbo-niveau, vanaf niveau 1 niveau 2 niveau 3 niveau Bron: DUO Bewerking ECABO. Opvallend is, dat het aantal diploma s op niveau 2 vanaf 2010 behoorlijk afneemt. De ontwikkeling van het aantal diploma s naar opleidingsrichting, crebo en opleidingsniveau tot en met 2011 is opgenomen in bijlage BESTEMMING GEDIPLOMEERDEN Na diplomering stromen niet alle mbo-leerlingen automatisch de arbeidsmarkt op, er zijn namelijk ook andere mogelijkheden. De bestemming van gediplomeerden wordt in deze paragraaf in kaart gebracht. Een leerling kan besluiten om door te leren binnen het mbo. Deze interne doorstroom wordt in paragraaf beschreven. Niet iedereen behaalt het diploma in de richting waarin is doorgestroomd. Deze onsuccesvolle doortsroom wordt in paragraaf toegelicht. Degenen die niet doorstromen verlaten het mbo-onderwijs (paragraaf 3.4.3). Er zijn dan drie opties, namelijk actief op zoek gaan naar werk, een opleiding volgen of iets anders. 11 Het aantal diploma s is inclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Exclusief zijn het er ruim Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 32 / 105

33 De verschillende keuzes die schoolverlaters maken, hebben invloed op de uiteindelijke instroom op de arbeidsmarkt (zie hoofdstuk 5) Doorstroom binnen het mbo Een leerling die zijn mbo-diploma binnen het ECABO-domein behaalt, kan besluiten om verder door te leren in het mbo-onderwijs. Deze gediplomeerden tellen niet mee bij de arbeidsmarktinstroom. Een leerling die besluit binnen het mbo-onderwijs door te leren, heeft drie mogelijkheden, namelijk: ervoor kiezen om door te leren in dezelfde richting binnen het ECABO-domein; ervoor kiezen om door te leren in een andere richting binnen het ECABO-domein; kiezen voor een andere mbo-opleiding. Op basis van de beschikbare gegevens is in figuur 3.9 per ECABO-richting en mbo-niveau met percentages aangeven hoe groot de bovenstaande groepen zijn. De groepen worden eveneens afgezet tegen de groep die wel het mbo verlaat. Bij richtingen op mbo-niveau 4 is nauwelijks sprake van interne doorstroom, omdat de gediplomeerden doorgaans het mbo verlaten. In paragraaf gaat het over de bestemming van mbo-verlaters. Figuur 3.9 Percentage gediplomeerden dat doorstroomt in dezelfde richting binnen het ECABOdomein, doorstroomt in een andere richting binnen het ECABO-domein, doorstroomt buiten het ECABO-domein, en uitstroomt uit het MBO, uitgesplitst naar richting en mbo-niveau, gemiddelde SEC2 26% 15% 17% 42% SEC3 37% 1% 3% 58% SEC4 1% 98% FIN2 40% 14% 13% 34% FIN3 56% 1% 2% 41% FIN4 6% 2% 3% 89% COM3 30% 2% 7% 62% COM4 1% 99% BV4 99% ICT2 54% 2% 10% 34% ICT3 54% 1% 5% 40% ICT4 1% 99% JUR4 1% 99% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bron: DUO, bewerking Etil. Doorstroom MBO - zelfde richting ECABO Doorstroom MBO - niet ECABO Doorstroom MBO - andere richting ECABO Uitstroom MBO 1. Doorleren in dezelfde richting binnen ECABO-domein De figuur maakt duidelijk dat er voornamelijk doorstroom plaatsvindt op mbo-niveau 2 en mboniveau 3 en vrijwel niet op mbo-niveau 4. Om deze reden zal er met name op de lagere mboniveaus ingezoomd worden. De richtingen waarin de meeste gediplomeerden besluiten om door te leren in dezelfde richting binnen het ECABO-domein zijn ICT niveau 2, ICT niveau 3 en Financieel-administratief niveau 3. Binnen de richting Secretarieel niveau 2 vindt relatief weinig doorstroom plaats binnen dezelfde richting. Op mbo-niveau 3 komt relatief meer doorstroom binnen dezelfde richting voor dan op mbo-niveau 2. Alleen binnen de richting ICT en media is de doorstroom op Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 33 / 105

34 mbo-niveau 2 en 3 ongeveer gelijk. Een verklaring voor de hoge doorstroom binnen de richting ICT en media (niveau 2 en 3) zou kunnen zijn, dat het arbeidsmarktperspectief voor deze lagere niveaus al een aantal jaar gering is, vanwege het grote aanbod vanuit het onderwijs. Daarnaast zou mogelijk kunnen meespelen dat er sprake is van upgrading van kwalificatieeisen in de ICT, waardoor het gevraagde opleidingsniveau toeneemt. Op basis van het ECABO-onderzoek van voorgaande jaren weten we, dat er op mbo-niveau 3 sprake is van betere arbeidsmarktperspectieven in de richtingen Secretarieel, Financieel-administratief en Commercieel. 2. Doorleren in een andere richting binnen ECABO-domein Met name in de richting Secretarieel niveau 2 en in de richting Financieel-administratief niveau 2 is relatief veel doorstroom naar andere richtingen binnen het ECABO-domein. In de overige richtingen is deze doorstroom minimaal. 3. Doorleren binnen het mbo, maar buiten ECABO-domein In vrijwel alle ECABO-richtingen en op alle mbo-niveaus stromen er gediplomeerden door naar mbo-opleidingen buiten het ECABO-domein. Toch komt dit op mbo-niveau 2 het vaakst voor. 4. Uitstroom Op basis van een nieuw bestand van DUO, is het mogelijk de uitstroom van gediplomeerden uit het mbo inzichtelijk te maken. In figuur 3.9 wordt duidelijk dat uitstroom bij mbo-niveau 4 opleidingen het grootst is. Dit is ook de meest natuurlijke overgang en daarom geen verrassend resultaat. Verder geldt dat voor alle richtingen op niveau 3 meer gediplomeerden besluiten het mbo te verlaten na diplomering dan op niveau 2. Met name in de richtingen Commercieel en Secretarieel verlaten relatief veel gediplomeerden het mbo. Op niveau 2 verlaten relatief veel gediplomeerden in de richting Secretarieel het mbo-onderwijs Onsuccesvolle doorstroom Niet iedereen behaalt uiteindelijk een diploma in de richting waarin hij of zij doorstroomt. De groep die uitvalt, valt terug op het diploma dat ze eerder behaald hebben. Figuur 3.10 laat het percentage doorstromers uit mbo-niveau 2 en 3 zien dat niet het beoogde diploma behaalt. Figuur 3.10 Uitval na doorstroom, naar richting en mbo-niveau, gemiddelde SEC2 23% SEC3 8% FIN2 22% FIN3 COM3 10% 10% ICT2 25% ICT3 14% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Bron: DUO, bewerking Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 34 / 105

35 Uit de voorgaande figuur kan opgemaakt worden dat het percentage uitvallers dat doorgestroomd is vanuit mbo-niveau 2, voor alle richtingen hoger ligt dan het percentage uitvallers dat doorgestroomd is vanuit mbo-niveau 3. Een mogelijke verklaring voor de relatief hoge uitval op mbo-niveau 2 is dat deze doorstromers sneller het maximum van hun eigen competenties bereiken. Daarnaast worden deze doorstromers 18 jaar en zijn daarmee niet meer leerplichtig Bestemming gediplomeerden die het mbo verlaten Naast doorleren binnen het mbo is er ook de mogelijkheid om het mbo-onderwijs te verlaten. Jaarlijks vindt door DUO Onderwijsonderzoek een onderzoek plaats onder mbo-verlaters. In dit onderzoek wordt aan mbo-gediplomeerden ongeveer een half jaar na het behalen van hun diploma naar hun huidige arbeidsmarktsituatie gevraagd. Tabel 3.5 Bestemmingen mbo-schoolverlaters: ECABO-domein en mbo totaal, (%) ECABO Werk Werk + opleiding Opleiding Werkloos Iets anders Totaal Mbo totaal Bron: DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. In de afgelopen drie jaar volgden schoolverlaters uit ECABO-opleidingen structureel vaker een vervolgopleiding, al dan niet in combinatie met werk (tabel 3.5), dan het geval was bij mboschoolverlaters in het algemeen. Daarentegen is het aandeel ECABO-schoolverlaters dat direct de arbeidsmarkt op gaat (werk en werkloos) structureel kleiner dan onder de mboschoolverlaters in het algemeen (respectievelijk 50 en 67% in 2010). In het algemeen is in het mbo in 2010 een toename te zien van het aandeel schoolverlaters dat de arbeidsmarkt op gaat. Ook het aandeel mbo-schoolverlaters dat aan het werk gaat in combinatie met een opleiding, is in 2010 licht toegenomen. Daarentegen is het aandeel dat een vervolgopleiding volgt afgenomen. In tegenstelling tot het totale mbo, is bij de ECABO-opleidingen in 2010 vooral een afname te zien van het aandeel schoolverlaters dat direct de arbeidsmarkt op gaat. Verder is er een toename te zien bij het aandeel schoolverlaters van ECABO-opleidingen dat aan het werk gaat in combinatie met een opleiding. Het aandeel schoolverlaters dat een opleiding is begonnen is stabiel gebleven in 2010, ten opzichte van Net als voorgaande jaren geldt dat DUO Onderwijsonderzoek (op detailniveau) met een relatief kleine steekproef werkt. Daarom heeft Etil de resultaten van de periode gemiddeld, om zo gedetailleerdere vergelijkingen te kunnen maken tussen de richtingen, regio s en opleidingsniveaus. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 35 / 105

36 Figuur 3.11 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters naar richting, gemiddelden % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SEC FIN COM BV ICT JUR ECABO totaal werk werk + opleiding werkloos opleiding iets anders mbo totaal Bron: DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. Uitgesplitst naar richting (figuur 3.11) is te zien dat binnen de richting Secretarieel het aandeel schoolverlaters dat direct aan het werk gaat groter is (bijna 60%) dan voor de andere ECABOrichtingen. Voor mbo totaal is het aandeel schoolverlaters dat direct aan het werk gaat nog iets groter. Binnen de richting Juridisch is dit aandeel relatief het kleinst (24%). Verder is te zien dat voor de richtingen Juridisch, Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen en Commercieel het aandeel schoolverlaters dat een vervolgopleiding volgt, relatief groot is (respectievelijk 52, 49 en 48%). De regionale verschillen in de bestemmingen van schoolverlaters zijn niet zo groot. Met name in Noord gaan ECABO-schoolverlaters relatief vaker aan het werk (53%). In Noordwest en Middenwest wordt er relatief veel gekozen voor een vervolgopleiding (beide 40%), en in Noord en Zuidwest relatief weinig (beide 25%). Wanneer er wordt gekeken naar de verschillende mbo-niveaus is er een duidelijk verband te zien tussen het mbo-niveau en de bestemmingen van schoolverlaters. Bij het oplopen van het onderwijsniveau neemt het aandeel schoolverlaters dat werkloos wordt af. Dit hangt samen met de over het algemeen betere arbeidsmarktperspectieven op de hogere mbo-niveaus en met het gegeven dat schoolverlaters van opleidingen op mbo-niveau 4 significant vaker verder leren, al dan niet in combinatie met een baan. Een grote groep gediplomeerden op mboniveau 4 stroomt door naar een hbo-opleiding. Op niveaus 1, 2 en 3 gaat daarentegen de meerderheid van de schoolverlaters direct aan het werk. Doorstroom mbo-niveau 4 naar hbo Gediplomeerden van een mbo-opleiding op niveau 4 kunnen doorstromen naar het hbo. In tabel 3.6 worden de doorstroompercentages naar ECABO-richting vergeleken met ECABOtotaal en mbo-totaal. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 36 / 105

37 Tabel 3.6 Doorstroom mbo-verlaters niveau 4 naar het hbo, 2010 Doorstroom naar het hbo % Aantal gediplomeerden (steekproef) abs Secretarieel Financieel-administratief Commercieel Commercieel mdw. bank- en verzekeringswezen ICT en media Juridisch ECABO mbo totaal Bron: DUO Onderwijsonderzoek, Het aandeel ECABO mbo-verlaters met een diploma van een opleiding op niveau 4 die doorstromen naar een hbo opleiding is 60%. Voor mbo totaal is dit 43%. Bij vergelijking van de ECABO richtingen blijkt dat de doorstroom het hoogst is bij Commercieel medewerker banken verzekeringswezen (71%), gevolgd door Commercieel (69%), en ICT en media (64%). De doorstroom vanuit de richting Secretarieel is met 37% beduidend lager. Van de gediplomeerden ECABO die doorstromen richting het hbo, kiest de afgelopen jaren circa 85% voor een opleiding binnen de sector Economie. Dat geldt met name voor gediplomeerden binnen de richting Financieel-administratief (92%), gevold door Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen en Juridisch (beide 87%). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 37 / 105

38 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 38 / 105

39 4 Beroepspraktijkvorming Dit hoofdstuk gaat over het onderwerp beroepspraktijkvorming. We schetsen een beeld van de aanbodzijde van de stagemarkt, bestaande uit erkenningen en leerplaatsen bij erkende leerbedrijven binnen het bedrijvenregister van ECABO. 4.1 LEERBEDRIJVEN ECABO-DOMEIN In de onderstaande tabel wordt de opbouw van het register van erkende leerbedrijven van ECABO gepresenteerd naar bedrijfssector. Daarnaast wordt het relatieve aandeel van ECABO per bedrijfssector aangegeven. Tabel 4.1 Opbouw bedrijvenregister ECABO naar bedrijfssector Bedrijfssector Aantal leerbedrijven ECABO (jan. 2012) Relatief aandeel bedrijfssector (%) Totaal aantal bedrijfsvestigingen (CBS 1/1/2010) Aandeel ECABO (%) Landbouw en visserij 64 0, ,1 Industrie en nutsbedrijven , ,8 Bouwnijverheid 693 3, ,6 Handel en reparatie , ,3 Horeca 428 2, ,0 Vervoer en communicatie , ,5 Financiële dienstverlening , ,3 Zakelijke dienstverlening , ,8 Overheid , ,7 Onderwijs , ,3 Zorg en welzijn , ,4 Cultuur en overige dienstverlening , ,6 Aantal leerbedrijven waarvan bedrijfssector bekend ,0 Totaal aantal bedrijven ,6 Bron: CBS Statline (2012) en register ECABO (januari 2012). Op peildatum januari 2012 bevat het bedrijvenregister van ECABO bijna erkende leerbedrijven met een erkenning voor één of meer kwalificatierichtingen. Veruit de meeste leerbedrijven behoren tot de bedrijfssector zakelijke dienstverlening (28%), gevolgd door handel en reparatie (12%) en vervoer en communicatie (10%). Het kleinste aantal leerbedrijven vinden we binnen landbouw en visserij (0,3%) en horeca (2,0%). Het aandeel ECABO-leerbedrijven binnen het totale aantal bedrijfsvestigingen in Nederland is ruim 4,5%. 12 Dit is een samentrekking van vervoer en opslag en informatie en communicatie. 13 Op basis van het vestigingenbestand van LISA Door wijzigingen in haar bedrijfsregister telt het CBS hier in 2010 slechts vestigingen, terwijl dat er in 2006 nog waren. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 39 / 105

40 In tabel 4.2 staat de verdeling van leerbedrijven ECABO naar bedrijfsgrootte. Tabel 4.2 Aantal leerbedrijven ECABO naar bedrijfsgrootte, januari 2012 % excl. bedr.grootte Bedrijfsgrootte Aantal % onbekend Klein (1 tot 10 werknemers) ,9 43,1 Middelgroot (10 tot en met 100 werknemers) ,3 42,3 Groot (meer dan 100 werknemers) ,4 14,6 Bedrijfsgrootte onbekend ,4 Totaal incl. bedrijfsgrootte onbekend ,0 Bron: ECABO, ,0 ( bedrijven) Bij vergelijking van de verdeling van ECABO-leerbedrijven naar bedrijfsgrootte met de landelijke verdeling valt op, dat het aandeel middelgrote en grote bedrijven binnen het register van ECABO aanzienlijk groter is. Omgekeerd is het aandeel kleine bedrijven in het register veel kleiner dan landelijk het geval is. Figuur 4.1 laat de ontwikkeling zien van het aantal leerbedrijven van ECABO vanaf Figuur 4.1 Ontwikkeling aantal leerbedrijven ECABO vanaf K K K K K K K K K K K K K1 Aantal leerbedrijven Bron: ECABO, 2012 De ontwikkeling van het aantal leerbedrijven laat tussen het eerste kwartaal 2009 en 2012 in eerste instantie een stijgende lijn zien, met een dip medio Vervolgens stijgt het aantal weer, waarna in het tweede en derde kwartaal van 2011 een daling te zien is. De dalingen zijn het gevolg van centrale opschoningen van het leerbedrijvenbestand. De laatste twee kwartalen stijgt het aantal leerbedrijven weer. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 40 / 105

41 Zuidoost Zuidwest Noordwest Middenwest Oost Noord BV COM FIN & SEC ICT & Media JUR O&V Totaal 4.2 ERKENNINGEN ECABO-DOMEIN Aan de aanbodzijde van beroepspraktijkvorming spelen twee factoren een rol, namelijk de erkenning om op te leiden en het (verwachte) aanbod van leerplaatsen. In de volgende tabel wordt het aantal erkende leerbedrijven in Nederland naar ECABOsectorteam 14 gepresenteerd, naar UWV-district en arbeidsmarktregio. Tabel 4.3 Aantal erkende leerbedrijven naar ECABO-sectorteam en regio District Arbeidsmarktregio Totaal Groningen Friesland Drenthe IJsselvechtstreek Twente Stedendriehoek Achterhoek Midden-Gelderland Zuid-Gelderland Rivierenland Oost-Utrecht Midden-Utrecht Gooi- en Vechtstreek Flevoland Holland Rijnland Haaglanden Midden-Holland Noord-Kennemerland en West-Friesland Zuid-Kennemerland Zaanstreek/Waterland Groot Amsterdam Drechtsteden Rijnmond Zeeland West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Noord- en Midden-Limburg Zuid-Limburg Bron: ECABO-leerbedrijvenregister, peildatum januari De circa erkende leerbedrijven binnen het register van ECABO zijn in totaal voor ruim richtingen erkend, een gemiddelde van 1,5 richting per bedrijf. Binnen de richting Financieel/Secretarieel vinden we veruit de meeste erkende leerbedrijven. Het aantal bedrijven met een erkenning binnen Orde en veiligheid is het kleinst. In regio Rijnmond is het aantal erkende leerbedrijven het grootst en in regio Midden-Holland het kleinst. In de volgende figuren wordt de verdeling van het aantal leerbedrijven met een erkenning naar ECABO-opleidingssegment (Economisch-administratief, ICT en Orde en veiligheid) en arbeidsmarktregio gepresenteerd in een kaartje van Nederland (Bron: ECABO, stand januari 2012). 14 Er heeft een wijziging plaatsgevonden in de registratie van leerbedrijven naar de indeling van ECABO-sectorteams. Dit betekent een samenvoeging van Financieel en Secretarieel, en ICT en IDV (ICT & Media). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 41 / 105

42 Figuur 4.2 Regionale verdeling van leerbedrijven binnen het segment Economisch-administratief De meeste leerbedrijven (minimaal 2.200) met een erkenning binnen het segment Economisch-administratief bevinden zich in de arbeidsmarktregio s die het donkerst blauw zijn gekleurd. Het minste aantal leerbedrijven met een dergelijke erkenning (minder dan 1.200), bevinden zich in de licht blauw gekleurde gebieden. Hierbij merken we op, dat het aantal leerbedrijven per regio samenhangt met de omvang van de regionale werkgelegenheid in het ECABO-domein. Het aantal leerbedrijven is daardoor in de kleinere regio s met relatief weinig werkzame personen in een ECABO-beroep per definitie lager dan gemiddeld. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 42 / 105

43 Figuur 4.3 Regionale verdeling van leerbedrijven binnen het segment ICT Figuur 4.4 Regionale verdeling van leerbedrijven binnen het segment Orde en veiligheid Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 43 / 105

44 4.3 LEERPLAATSEN ECABO-DOMEIN Afhankelijk van de behoefte en mogelijkheden op een bepaald moment, stelt een bedrijf één of meer leerplaatsen ter beschikking voor één of meer van de kwalificaties waar het bedrijf voor is erkend. Vanuit de registratie van leerplaatsen in de leerplaatsenbank van ECABO, kunnen we indicaties geven van het verwachte aanbod voor de komende twaalf maanden. Gemiddeld blijkt een erkend leerbedrijf ongeveer twee leerplaatsen aan te (willen) bieden. Per opleidingsrichting komt het gemiddelde uit op ruim 1,5 leerplaats per leerbedrijf. Dit verschilt per opleidingsrichting (figuur 4.5). Zo heeft Commercieel het hoogste en Orde en veiligheid het laagste gemiddelde aantal geregistreerde leerplaatsen per bedrijf. Figuur 4.5 Gemiddeld aantal geregistreerde leerplaatsen per bedrijf, naar richting Bron: ECABO, januari 2012 In de ECABO-enquête onder leerbedrijven in november 2011 zijn ook enkele vragen gesteld over het verwachte aanbod van leerplaatsen binnen het ECABO-domein. Tabel 4.4 Is er in 2012 plaats voor ECABO-stagiairs? Aantal bedrijven % Ja, alleen in de beroepsopleidende leerweg (BOL) ,2 Ja, alleen in de beroepsbegeleidende leerweg (BBL) ,5 Ja, geen voorkeur voor een bepaalde leerweg ,4 Nee ,9 Totaal ,0 Bron: ECABO, Arbeidsmarktmonitor 2011 Op de vraag of er in 2012 plaats voor stagiairs is, antwoordde bijna 70% van de leerbedrijven bevestigend. Vorig jaar was dat iets lager. De meeste bedrijven geven daarbij de voorkeur aan een BOL-stagiair. Als we de enquêteresultaten van het verwachte aantal leerplaatsen doorrekenen naar het gehele bestand van leerbedrijven, krijgen we het volgende beeld 15 (tabel 4.5). 15 Het aantal leerplaatsen bij de richting Orde en veiligheid is daarbij een onderschatting, omdat beveiligingsbedrijven niet zijn meegenomen in de enquête. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 44 / 105

45 Tabel 4.5 Verwachte aantal leerplaatsen doorgerekend naar hele bedrijvenregister, naar voorkeur leerweg en opleidingsrichting Aantal leerplaatsen Opleidingsrichting Voorkeur leerweg SEC FIN COM BV ICT JUR IDV O&V Totaal (aantal) BOL 50,8% 49,2% 45,5% 46,2% 48,6% 49,0% 47,4% 28,5% BBL 16,9% 17,3% 19,6% 19,6% 17,4% 16,5% 16,1% 25,3% Geen voorkeur 32,3% 33,6% 34,9% 34,2% 34,1% 34,5% 36,5% 46,2% Totaal (aantal) Aandeel van totaal 26,7% 16,3% 22,0% 3,4% 18,9% 6,2% 3,8% 2,8% 100,0% Bron: ECABO, Arbeidsmarktmonitor 2011 In totaal worden er voor 2012 ruim leerplaatsen verwacht. De richtingen waarvoor de meeste leerplaatsen worden verwacht zijn Secretarieel, Commercieel en ICT en media. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 45 / 105

46 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 46 / 105

47 5 Arbeidsmarktperspectieven De arbeidsmarktperspectieven voor leerlingen van ECABO-opleidingen worden bepaald door de verhouding tussen de (toekomstige) vraag naar en aanbod van gediplomeerde schoolverlaters. Naarmate er meer aanbod is dan vraag, nemen de perspectieven op de gewenste baan in het verlengde van de gevolgde opleiding af. Schoolverlaters kunnen bij het zoeken naar een baan concurrentie ondervinden van overig arbeidsaanbod, zoals kortdurig werklozen en herintreders. Naast de perspectieven voor schoolverlaters gaan we in op het arbeidsmarktperspectief voor werkgevers, namelijk de mate van ruimte of krapte op de arbeidsmarkt. Het gaat dan om de vraag in hoeverre werkgevers in hun personeelsbehoefte kunnen voorzien. In dit hoofdstuk presenteren we eerst het aantal ontstane vacatures in 2011, de vraag naar schoolverlaters, en de verwachte vacatureontwikkeling tot en met Daarna gaan we in op en het aanbod op de arbeidsmarkt, waarbij de aanbodcategorie schoolverlaters centraal staat. Om de arbeidsmarktperspectieven te kunnen bepalen moeten vraag naar en aanbod van arbeid geconfronteerd worden. Hier wordt in de concluderende paragraaf mee afgesloten. 5.1 VACATURES Aantal ontstane vacatures ECABO brengt de vraag naar nieuwe medewerkers in beeld met behulp van vacaturegegevens. Vacatures kunnen op twee manieren gemeten worden: het aantal ontstane vacatures in een bepaalde periode en het aantal openstaande vacatures op een bepaald moment. ECABO maakt gebruik van het aantal ontstane vacatures, omdat het een beter beeld geeft van de dynamiek op de arbeidsmarkt. Daarnaast sluit deze afbakening van de term vacatures goed aan bij de vragen die zijn opgenomen binnen de ECABO-enquête. Het voordeel van het gebruik van ontstane vacatures is, dat vacaturegegevens op een juiste manier afgezet kunnen worden tegen de arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters, aangezien beide stroomvariabelen zijn. Voor het bepalen van het aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein is aangesloten bij de methodiek die in het vacaturemodel van het afgelopen jaar is gebruikt 16. De basis binnen dit model wordt gevormd door de vacaturegegevens uit Jobfeed 17. Deze vacaturegegevens worden binnen het vacaturemodel verder gespecificeerd naar ECABO-kwalificatie op basis van de ECABO-enquête. De gegevens over het aantal ontstane vacatures die in deze rapportage worden weergegeven, hebben betrekking op het aantal vacatures dat in één jaar ontstaat. Totaal aantal ontstane vacatures naar sector en onderwijsniveau In 2011 zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer vacatures ontstaan, waarmee het ECABO-domein circa 24% vormt van het totale aantal (ontstane) vacatures binnen Nederland ( ). Het merendeel van de vacatures binnen het ECABO-domein is op mboniveau, namelijk vacatures (53%), terwijl er vacatures op hbo-niveau zijn ont- 16 Zie bijlage 1 Onderzoeksmethodiek. 17 Jobfeed is een instrument (ontwikkeld door Textkernel) dat een overzicht biedt van vrijwel alle nieuwe vacatures die op internet verschijnen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 47 / 105

48 staan (47%). In tabel 5.1 is het totale aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein naar sector en onderwijsniveau weergegeven. Tabel 5.1 Sectorale verdeling ontstane vacatures in het totale ECABO-domein naar onderwijsniveau, 2011 mbo Bedrijfssector mbo hbo + hbo mbo hbo mbo + hbo absoluut absoluut absoluut % % % Landbouw en visserij ,4 0,3 0,9 Industrie en nutsbedrijven ,7 7,2 7,4 Bouwnijverheid ,8 1,5 2,2 Handel en reparatie ,4 18,1 21,5 Horeca ,3 1,0 2,2 Vervoer en communicatie ,7 15,0 13,2 Financiële dienstverlening ,8 10,2 8,4 Zakelijke dienstverlening ,2 31,8 26,7 Overheid ,9 2,3 3,2 Onderwijs ,9 4,2 3,0 Zorg en welzijn ,7 5,0 7,5 Cultuur en overige dienstverlening ,3 3,4 3,9 Totaal ,0 100,0 100,0 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. De sector handel en reparatie kent op mbo-niveau het grootste aantal ontstane vacatures (26.900), gevolgd door de zakelijke dienstverlening (24.400) 18. Ten opzichte van vorig jaar is het aantal ontstane vacatures binnen de sector zakelijke dienstverlening licht gedaald, terwijl handel en reparatie juist een toename kende. Op hbo-niveau kent de zakelijke dienstverlening het grootste aantal ontstane vacatures (30.900), gevolgd door handel en reparatie (17.600). Op hbo-niveau is het aantal ontstane vacatures in de sector zakelijke dienstverlening ten opzichte van vorig jaar juist toegenomen. Daarnaast is er sprake van een relatief grote toename van het aantal ontstane vacatures in 2011 in de sectoren handel en reparatie (4.300), vervoer en communicatie (4.500) en onderwijs (1.600) Vacatures naar ECABO-richting In figuur 5.1 is de verdeling van het aantal ontstane vacatures weergegeven binnen het ECABO-domein, waarbij onderscheid is gemaakt naar mbo- en hbo-niveau. 18 Het uitzendwezen vormt een belangrijk onderdeel van de zakelijke dienstverlening. Het merendeel van de ontstane vacatures die binnen de uitzendbranche ontstaan, heeft echter betrekking op een andere economische activiteit dan de zakelijke dienstverlening. Bij de vacatureregistratie wordt hiermee onvoldoende rekening gehouden. Dit betekent dat het aantal ontstane vacatures binnen de zakelijke dienstverlening in de praktijk kleiner is dan hier is aangegeven. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 48 / 105

49 Figuur 5.1 Aantal ontstane vacatures binnen ECABO-domein naar onderwijsniveau, SEC FIN COM BV ICT JUR MBO niveau HBO niveau Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commercieel met vacatures (32,3%) het grootste aantal vacatures, gevolgd door de richtingen ICT en media (49.280) en Financieeladministratief (35.830). De richting ICT en media kent op hbo-niveau het grootste aantal vacatures, gevolgd door de richtingen Commercieel en Financieel-administratief. Op mbo-niveau is de richting Commercieel het grootst, gevolgd door de richtingen Financieel-administratief en Secretarieel. Tabel 5.2 Aantal ontstane vacatures ECABO-domein op mbo-niveau naar sector en richting, Bedrijfssector ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Landbouw en visserij Industrie en nutsbedrijven Bouw Handel en reparatie Horeca Vervoer en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg en welzijn Cultuur en overige dienstverlening Totaal Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. In tabel 5.2 wordt het aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein op mbo-niveau weergegeven naar sector en ECABO-richting. Veruit de meeste vacatures zijn er voor de richting Commercieel, gevolg door Financieel-administratief en Secretarieel Vacatures naar district In tabel 5.3 is met vacaturegraden (%) weergegeven hoe de regionale verdeling is van de vacatures op mbo-niveau binnen het ECABO-domein. De vacaturegraad wordt aangegeven als het totale aantal ontstane vacatures per 100 arbeidsplaatsen. Met behulp van vacaturegraden is het makkelijker om richtingen regionaal met elkaar te vergelijken. Door gebruik te maken van vacaturegraden wordt er gecorrigeerd voor de totale werkgelegenheidsomvang. Een regio met relatief veel arbeidsplaatsen zal namelijk absoluut gezien ook meer ontstane vacatures 19 Door afronding tellen de onderdelen mogelijk niet exact op tot de totalen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 49 / 105

50 kennen. In de onderstaande tabel zijn de vacatures in de verschillende ECABO-richtingen afgezet tegen de totale werkgelegenheid binnen deze richtingen in de desbetreffende regio s. Het district met de grootste vacaturegraad binnen een ECABO-richting is telkens met donkerblauw aangegeven en het district met de kleinste vacaturegraad is aangegeven met lichtblauw. Tabel 5.3 Vacaturegraad op mbo-niveau naar ECABO-richting en district, 2011 District ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Noord 8,8 7,0 6,7 11,7 8,2 12,5 8,7 Oost 8,8 6,9 6,6 11,6 8,4 12,5 8,6 Middenwest 8,8 6,9 6,7 11,9 7,7 12,2 8,2 Noordwest 8,7 7,0 6,7 11,8 6,9 12,1 8,6 Zuidwest 9,5 7,5 7,1 12,5 8,6 13,4 9,5 Zuidoost 9,1 7,3 6,9 12,0 8,2 12,9 9,1 Totaal 8,9 7,1 6,8 11,9 7,9 12,6 8,7 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. Landelijk zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer negen vacatures per honderd arbeidsplaatsen. Er is weinig verschil in vacaturegraden tussen de districten. Deze is het hoogst in Zuidwest en dan vooral binnen de richtingen Commercieel en ICT en media Vacatures naar kwalificatie en vraag naar schoolverlaters In het volgende onderdeel gaan we in op de samenstelling van het aantal vacatures binnen de afzonderlijke ECABO-richtingen naar kwalificatie. Door middel van staafdiagrammen wordt de verdeling van het aantal ontstane vacatures weergegeven, waarbij telkens wordt aangegeven hoeveel vacatures er geschikt zijn voor schoolverlaters. Figuur 5.2 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Secretarieel (totaal ), naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2011 Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Binnen de richting Secretarieel heeft de kwalificatie Telefonist/receptionist met 30% (6.390 vacatures) het grootste aandeel in de vacatures, gevolgd door de kwalificaties Secretaresse en Directiesecretaresse/managementassistent (beide 26%). Binnen deze richting is ongeveer 59% (12.370) van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor schoolverlaters. Binnen de kwalificaties Telefonist/receptionist en Secretarieel medewerker is dit aandeel relatief groot met respectievelijk 66 en 65%, terwijl binnen de kwalificatie Directiesecretaresse/managementassistent dit aandeel (45%) relatief laag is. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 50 / 105

51 Figuur 5.3 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Financieel-administratief (totaal ), naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2011 Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Binnen de richting Financieel-administratief heeft de kwalificatie Financieel administratief medewerker met 29% het grootste aandeel vacatures, gevolgd door de kwalificaties Bedrijfsadministrateur (28%) en Bedrijfsadministratief medewerker (21%). Binnen deze richting is ongeveer 57% (12.910) van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor schoolverlaters. Binnen de kwalificaties Bedrijfsadministratief medewerker en Financieel administratief medewerker is dit aandeel relatief groot, met respectievelijk 66 en 59%. Binnen de kwalificatie Salarisadministrateur (47%) is dit aandeel relatief laag. Figuur 5.4 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Commercieel (totaal ), naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2011 Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medwerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementen-organisatie (4) Junior accountmanager (4) geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Commercieel heeft de kwalificatie Commercieel medewerker binnendienst met 33% het grootste aandeel vacatures, gevolgd door de kwalificaties Contactcenter medewerker (31%) en Junior accountmanager (15%). Binnen deze richting is 62% van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor schoolverlaters, hetgeen neerkomt op vacatures. Binnen de kwalificaties Contactcenter medewerker, Medewerker evenementenorganisatie en Commercieel medewerker binnendienst, is het aandeel van de vacatures geschikt voor schoolverlaters relatief groot, met respectievelijk 69, 68 en 66%. Binnen de kwalificatie Junior accountmanager (50%) is dit aandeel duidelijk lager. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 51 / 105

52 Figuur 5.5 Verdeling aantal ontstane vacatures voor de ECABO-kwalificatie Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (totaal 5.400), en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2011 Totaal niet geschikt voor schoolverlater geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Totaal Bij de Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen gaat het om één kwalificatie. Ongeveer 51% van het totale aantal vacatures op mbo-niveau is geschikt voor schoolverlaters, hetgeen neerkomt op vacatures. Figuur 5.6 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting ICT en media (totaal ), naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2011 Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting ICT en media heeft de kwalificatie ICT-beheerder met 40% het grootste aandeel vacatures. Binnen deze richting is bijna 61% van het totale aantal vacatures op mboniveau geschikt voor schoolverlaters, hetgeen neerkomt op vacatures. Binnen de kwalificatie Medewerker ICT is het aandeel van de vacatures geschikt voor schoolverlaters relatief groot, namelijk 70%. Binnen de kwalificatie Netwerkbeheerder (54%) is dit aandeel het kleinst. Figuur 5.7 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Juridisch (totaal 8.900), naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2011 Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 52 / 105

53 Binnen de richting Juridisch heeft de kwalificatie Medewerker personeel en arbeid met 60% het grootste aandeel vacatures. Binnen deze richting is 57% van het aantal vacatures op mboniveau geschikt voor schoolverlaters, hetgeen neerkomt op vacatures. Binnen de kwalificatie Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening is het aandeel van de vacatures geschikt voor schoolverlaters relatief het grootst (69%), terwijl dit aandeel voor Juridisch medewerker openbaar bestuur het laagst is (54%). 5.2 VERWACHTE ONTWIKKELINGEN Landelijke prognose vacatures In figuur 5.9 is de landelijke ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures weergegeven gedurende de periode Figuur 5.9 Ontwikkeling totaal aantal ontstane vacatures per jaar (x 1.000), Nederland, Bron: CBS, CPB, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. In 2011 was er sprake van een toename van het aantal ontstane vacatures (9%, ), ondanks het verslechterde klimaat door bijvoorbeeld de Europese schuldencrisis. Een belangrijke oorzaak hiervoor is de steeds groter wordende vervangingsvraag als gevolg van pensionering. In 2011 werden de eerste babyboomers 65 jaar, waardoor er ook de komende jaren sprake is van een relatief grote uitstroom. Naar verwachting zal vanaf 2011 het aantal nieuwe vacatures dan ook blijven toenemen, al is de toename per jaar redelijk beperkt (in de periode jaarlijks gemiddeld 1,5%). In tabel 5.4 is het gemiddeld aantal vacatures in Nederland naar sector weergegeven gedurende de periode , waarbij 2011 als realisatiejaar geldt en de cijfers voor de jaren prognoses zijn. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 53 / 105

54 Tabel 5.4 Gemiddeld aantal ontstane vacatures per jaar naar sector (x 1.000), NL, Sectoren Landbouw en visserij Industrie en nutsbedrijven Bouw Handel en reparatie Horeca Vervoer en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg en welzijn Cultuur en overige dienstverlening Totaal Bron: CBS, UWV, CPB, EIM, Etil. In 2011 waren in Nederland de meeste vacatures in de sectoren handel en reparatie en zakelijke dienstverlening. Voor 2012 en 2013 wordt een verdere stijging van het aantal vacatures verwacht. Voornamelijk in de sectoren zakelijke dienstverlening, bouw, en zorg en welzijn zal het aantal nieuwe vacatures in 2012 toenemen. Ook op middellange termijn ( ) zet de stijging van het aantal vacatures door. De grootste stijgers zijn dan de sectoren bouw, handel en reparatie, en zorg en welzijn Prognose vacatures ECABO-domein In figuur 5.10 is de landelijke ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures op mbo-niveau binnen het ECABO-domein weergegeven gedurende de periode Hierin zijn de prognosejaren afgezet tegen het realisatiejaar Figuur 5.10 Jaarlijkse procentuele ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures binnen het ECABO-domein, Nederland, ,5% 1,5% 0,9% 0,9% 0,9% Bron: CBS, CPB, Jobfeed, UWV, EIM, bewerking Etil. N.B.: de percentages geven de jaarlijkse ontwikkeling aan. In 2011 waren er binnen het ECABO-domein op mbo-niveau vacatures. Naar verwachting zal het aantal nieuwe vacatures blijven stijgen tot in Figuur 5.10 laat echter zien, dat de jaarlijkse stijging beperkt blijft tot 1,5% in 2012 en 2013, en bijna 1% in 2014, 2015 en Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 54 / 105

55 In tabel 5.5 is de verwachte procentuele ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en regio weergegeven. Tabel 5.5 Ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures naar ECABO-richting, jaargemiddelde (%) ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Nederland 1,1 0,5 1,2 1,6-0,1 1,4 1,0 Noord 1,2 0,6 1,2 1,7-0,3 1,4 1,2 Oost 1,3 0,7 1,3 1,7-0,2 1,5 1,2 Middenwest 1,1 0,5 1,3 1,6-0,4 1,4 0,9 Noordwest 1,3 0,7 1,4 1,8 0,6 1,5 1,1 Zuidwest 0,8 0,3 0,9 1,2-0,8 1,1 0,9 Zuidoost 1,1 0,4 1,1 1,5 0,3 1,2 1,0 Bron: CPB, Jobfeed, UWV, EIM, CBS, bewerking Etil. Gedurende de periode groeit in het ECABO-domein het aantal ontstane vacatures elk jaar gemiddeld met 1,1%. Dat is iets lager dan landelijk, waar het aantal ontstane vacatures op mbo-niveau gemiddeld met 1,5% per jaar groeit. Binnen het ECABO-domein kent de richting Commercieel relatief de grootste groei in vacatures met gemiddeld 1,6% per jaar. In Oost en Noordwest groeit het aantal ontstane vacatures sneller dan in de overige regio s (gemiddeld jaarlijks 1,3%), al is het verschil beperkt. In figuur 5.11 is de procentuele groei (gemiddeld jaarlijks) van het aantal ontstane vacatures naar kwalificatie weergegeven. De kwalificaties met de grootste gemiddelde groeipercentages per jaar gedurende de periode zijn: Contactcenter teamleider (gemiddeld jaarlijks 3,0%); Netwerkbeheerder (gemiddeld jaarlijks 2,6%); Marketingmedewerker (gemiddeld jaarlijks 2,5%); Assistent communicatiemedewerker (gemiddeld jaarlijks 2,4%); en Bedrijfsadministrateur en Junior accountmanager (gemiddeld jaarlijks 2,2%). De kwalificaties met de kleinste gemiddelde groeipercentages (in dit geval afname) per jaar gedurende de periode zijn: Juridisch medewerker openbaar bestuur (gemiddeld jaarlijks -1,4%); Medewerker ICT (gemiddeld jaarlijks -0,7%); en Secretarieel medewerker (gemiddeld jaarlijks -0,6%). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 55 / 105

56 Figuur 5.11 Ontwikkeling aantal ontstane vacatures naar ECABO-kwalificatie, jaargemiddelde (%), , Nederland 20 Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medwerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementen-organisatie (4) Junior accountmanager (4) Comm. medewerker bank en Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) -1,4 Juridisch medewerker - zakelijke ECABO 0,0-0,6-0,4-0,1-0,7-0,4 0,9 1,5 0,7 2,2 2,0 2,1 0,9 1,3 3,0 2,5 2,4 2,1 2,2 0,2 1,9 1,7 2,6 1,8 1,5 1,9 1,1-2,0-1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 In % Bron: CPB, Jobfeed, UWV, EIM, CBS, bewerking Etil Verwachtingen leerbedrijven In de ECABO-enquête zijn enkele vragen opgenomen over de verwachtingen van de leerbedrijven ten aanzien van ontwikkelingen op de arbeids- en onderwijsmarkt in het ECABOdomein. In figuur 5.8 wordt de verwachte verhoging van het gewenste opleidingsniveau voor personeel in functies binnen de ECABO-richtingen in de komende drie jaar getoond. 20 De kleuren in de grafiek verwijzen naar de zes ECABO-richtingen die in dit rapport worden onderscheiden, namelijk Secretarieel (oranje), Financieel-administratief (lichtblauw), Commercieel (paars), Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (groen), ICT en media (rood) en Juridisch (donkerblauw). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 56 / 105

57 Figuur 5.8 Verwachte verhoging gewenste opleidingsniveau naar ECABO-richting, Totaal 7% 7% 17% 7% 62% SEC 9% 6% 12% 4% 70% FIN 7% 9% 22% 9% 53% COM 9% 8% 17% 8% 59% B&V 12% 34% 18% 36% ICT 4% 9% 23% 12% 52% JUR 6% 26% 13% 55% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ja, hoger mbo-niveau Ja, niveau tussen mbo en hbo Nee Ja, mbo-niveau met extra instroomeisen Ja, hbo-niveau Bron: ECABO, bewerking Etil. In totaal geeft 38% van de bedrijven aan dat het gewenste opleidingsniveau voor personeel in functies binnen de ECABO-richtingen in de komende drie jaar naar verwachting hoger zal worden. Aan de bedrijven die aangeven een verhoging te verwachten, is ook gevraagd hoe ze deze verhoging precies zagen. Het meest werd hierbij aangegeven dat men een verhoging naar een niveau tussen mbo en hbo verwacht (17%), gevolgd door hbo-niveau, hoger mboniveau, en mbo-niveau met extra instroomeisen (alle 7%). Vooral voor de kwalificatie Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (64%) geven relatief veel bedrijven aan een verhoging in het gewenste opleidingsniveau te verwachten. Binnen de richting Secretarieel geeft daarentegen de meerderheid (70%) van de bedrijven aan geen verhoging in het gewenste opleidingsniveau te verwachten. Upgrading kwalificatievereisten Uit bovenstaande blijkt, dat werkgevers hogere eisen verwachten te gaan stellen aan de kwalificaties van (nieuwe) medewerkers. Dit wordt bevestigd door de vacaturegraden voor de ECABO-richtingen. Deze blijken, behalve bij Juridisch, op hbo-niveau groter te zijn dan de vacaturegraden op mbo-niveau. Ook dit geeft een indicatie dat er binnen het ECABO-domein sprake is van upgrading van kwalificatievereisten. Hieronder wordt de verschuiving van de werkgelegenheid op mbo-niveau naar een hoger opleidingsniveau verstaan, doordat werkgevers hogere kwalificaties eisen als gevolg van nieuwe technologieën, veranderende productietechnieken of voor een efficiëntere inzet van mensen (ROA, 2007). Aanvullende verklaringen zijn de verdergaande digitalisering en een verschuiving in competenties behorend bij bepaalde opleidingsniveaus. 5.3 AANBOD OP DE ARBEIDSMARKT Aanbodcategorieën Het totale aanbod op de arbeidsmarkt kan globaal in vier groepen worden ingedeeld: baanwisselaars, (gediplomeerde) schoolverlaters, (niet-werkende) werkzoekenden en een groep overig aanbod die uit een situatie van niet-participatie de arbeidsmarkt betreedt, met daarin onder andere herintreders en immigranten. Onder de groep overig aanbod bevinden zich met name veel (her)intredende vrouwen. De meeste vacatures worden opgevuld door baanwisselaars (circa 43%), gevolgd door personen die voorheen een opleiding volgden (circa 25%). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 57 / 105

58 In deze paragraaf gaan we nader in op de arbeidsmarktinstroom vanuit het mbo-onderwijs en op de belangrijkste groep binnen het overige aanbod, de niet-werkend werkzoekenden. Er wordt tevens stilgestaan bij substitutiemogelijkheden voor werkgevers Arbeidsmarktinstroom mbo-schoolverlaters In hoofdstuk 3 zijn de ontwikkelingen omtrent leerlingen, gediplomeerden en bestemmingen van gediplomeerden aan bod gekomen. Gezamenlijk bepalen deze drie elementen de arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters. Voordat we voorspellingen kunnen doen over de ontwikkeling van de arbeidsmarktinstroom, brengen we eerst de gerealiseerde arbeidsmarktinstroom in 2011 vanuit het mbo-onderwijs in beeld. Tabel 5.6 Aandeel arbeidsmarktinstroom als percentage van gediplomeerden, 2011 Gediplomeerden 2011 Arbeidsmarktinstroom 2011 % SEC % FIN % COM % BV % ICT % JUR % Totaal % Bron: DUO, DUO Onderwijsonderzoek, Etil. In totaal hebben gediplomeerden binnen het ECABO-domein de arbeidsmarkt betreden (tabel 5.6). Dit betekent dat van alle gediplomeerden bijna 48% heeft besloten om de arbeidsmarkt op te gaan. In de ECABO-richting Secretarieel stroomt ruim 61% van de gediplomeerden de arbeidsmarkt op. Bij de richtingen Financieel-administratief en Commercieel stroomt respectievelijk 42 en 44% van de gediplomeerden de arbeidsmarkt op. De totale ECABO-arbeidsmarktinstroom is verder uit te splitsen naar richting en district (tabel 5.7). Tabel 5.7 Arbeidsmarktinstroom vanuit mbo, naar richting en district, 2011 (absoluut) SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal Bron: DUO, DUO Onderwijsonderzoek, Etil. Het blijkt dat de arbeidsmarktinstroom het grootst is in de richting Secretarieel (2.890), gevolgd door ICT en media (2.740) en Financieel-administratief (2.690). De hoge arbeidsmarktinstroom bij Secretarieel is opvallend, omdat deze richting niet het grootste aantal gediplomeerden heeft. De reden is, dat het aandeel gediplomeerden dat direct aan het werk gaat binnen deze richting het grootst is. De omvang van de instroom van de overige richtingen komt wel overeen met de volgorde bij gediplomeerden. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 58 / 105

59 De absolute instroom is het grootst in Middenwest (2.590), gevolgd door Oost (2.290), en Zuidwest (2.210). In Noord is sprake van de kleinste instroom (1.120). Dit kan worden afgezet tegen de werkgelegenheidsstructuur in de verschillende regio s (tabel 5.8). Tabel 5.8 Instroom vanuit mbo-onderwijs naar de arbeidsmarkt per banen, 2011 SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal Bron: DUO, DUO Onderwijsonderzoek, LISA, Etil. De relatief grootste instroom doet zich voor in Zuidwest, met name in de richtingen Secretarieel, Financieel-administratief en Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen. De instroom is relatief het kleinst in Noordwest, vanwege de relatief kleine instroom in de richtingen ICT en media, Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen en Secretarieel Prognose arbeidsmarktinstroom vanuit mbo-onderwijs De gegevens over de ontwikkelingen van het aantal leerlingen, gediplomeerden en de bestemmingen van gediplomeerden spelen een belangrijke rol bij het prognosticeren van de verwachte arbeidsmarktinstroom. Zo wordt op basis van deze ontwikkelingen een raming gemaakt van de toekomstige belangstelling voor de afzonderlijke ECABO-richtingen en - kwalificaties. Door dit te combineren met de verwachte demografische ontwikkelingen naar leeftijd, wordt een prognose verkregen van het aantal leerlingen en gediplomeerden naar ECABO-kwalificatie. Hierbij wordt aangesloten bij de referentieramingen van het Ministerie van OCW 21. Eerst wordt de prognose van de arbeidsmarktinstroom naar richting gepresenteerd, en vervolgens wordt de arbeidsmarktinstroom naar kwalificatie uitgesplitst. In het prognosemodel wordt ervan uitgegaan, dat het gemiddelde van de gerealiseerde gegevens over de bestemmingen die schoolverlaters kiezen gedurende de periode , een goede indicatie geeft van de bestemmingen gedurende de periode Arbeidsmarktinstroom naar ECABO-richting Figuur 5.12 laat de arbeidsmarktinstroom in het ECABO-domein gedurende de periode zien, die de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden volgt. 21 De referentieraming 2011 is de leerlingen- en studentenraming die als onderbouwing dient voor de begroting van het Ministerie van OCW. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 59 / 105

60 Figuur 5.12 Arbeidsmarktinstroom in het ECABO-domein, Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. Het aantal gediplomeerde schoolverlaters dat instroomt op de arbeidsmarkt vanuit het ECABO-domein, zal vanaf 2011 afnemen tot in Wanneer de verwachte instroom op de arbeidsmarkt vanuit het mbo naar richting wordt bekeken, is te zien dat gedurende de periode de grootste instroom zal komen vanuit de richting Secretarieel (tabel 5.9). Tabel 5.9 Aandeel arbeidsmarktinstroom als percentage van gediplomeerden, gemiddelde , naar richting Arbeidsmarktinstroom Gediplomeerden % SEC % FIN % COM % BV % ICT % JUR % Totaal % Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. Gemiddeld zal er vanuit deze richting elk jaar 62% van de gediplomeerden instromen op de arbeidsmarkt. De gemiddelde instroom is relatief het kleinst voor de richtingen Financieeladministratief en Commercieel. Respectievelijk 42 en 45% van de gediplomeerden in deze richtingen zal jaarlijks instromen op de arbeidsmarkt. Over alle richtingen bezien, zal de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het ECABO-domein op mbo-niveau in de periode naar verwachting gemiddeld met 0,9% per jaar afnemen (figuur 5.13). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 60 / 105

61 Figuur 5.13 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs , naar richting 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 2,6% -1,0% -2,0% -1,6% -0,7% -1,2% -1,4% -0,9% -3,0% -4,0% -3,3% SEC FIN COM BV ICT JUR ECABO Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil. De grootste gemiddelde jaarlijkse afname voor de arbeidsmarktinstroom wordt verwacht voor de kwalificatie Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (-3,3%). Alleen voor de instroom vanuit de richting Commercieel wordt een jaarlijkse groei van 2,6% verwacht. Arbeidsmarktinstroom naar ECABO-kwalificatie Om in een later stadium de arbeidsmarktperspectieven van schoolverlaters en werkgevers te kunnen bepalen, is inzicht nodig in de arbeidsmarktinstroom voor specifieke ECABOkwalificaties. Voor het bepalen van de instroom naar kwalificatie wordt dezelfde methodiek van leerlingen, gediplomeerden en bestemmingen gehanteerd. Het voert hier echter te ver om deze analyse uitvoerig te presenteren. Daarom zal hier worden volstaan met de arbeidsmarktinstroom naar kwalificatie in 2011 en 2016 (figuur 5.14). De top vijf van kwalificaties met de grootste arbeidsmarktinstroom zijn: Directiesecretaresse/managementassistent (4) Bedrijfsadministrateur (4) Medewerker beheer ICT (3) Secretarieel medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) De arbeidsmarktinstroom zal tussen 2011 en 2016 het meest toenemen bij de kwalificatie Contactcenter medewerker (3). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 61 / 105

62 Figuur 5.15 Absolute instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs in 2011 (donkere kleur) en 2016 (lichte kleur), naar kwalificatie Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medewerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementen-organisatie (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 62 / 105

63 5.3.4 Substitutie Hiervoor werd de arbeidsmarktinstroom vanuit het middelbaar beroepsonderwijs beschreven. Voor de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt vormt deze groep dan ook de kern van het ECABO-domein. De aanbodkant van de arbeidsmarkt voor ECABO-beroepen is echter breder dan alleen de instroom vanuit het mbo. Feitelijk bestaat deze uit iedereen die zich aanbiedt op de arbeidsmarkt voor een baan in het ECABO-domein. Dit houdt in dat naast de mboschoolverlaters, de totale aanbodzijde van het ECABO-domein uit de volgende groepen bestaat: mbo-schoolverlaters met een andere achtergrond dan ECABO-richtingen schoolverlaters vanuit andere opleidingsniveaus dan mbo baanwisselaars werklozen (ingeschreven als werkzoekend voor ECABO-beroepen) (her)intreders Wanneer een bedrijf een vacature heeft openstaan zou deze door aanbod uit deze groepen kunnen worden ingevuld. Het zijn dan ook de zogenaamde substitutiemogelijkheden voor werkgevers, ten opzichte van mbo-schoolverlaters. De substitutie kan langs twee assen gebeuren: mbo-schoolverlaters binnen het ECABOdomein kunnen concurrentie ondervinden van werkzoekenden die reeds werkervaring hebben, of van andere schoolverlaters, zonder een mbo-opleiding voor de desbetreffende kwalificatie. Om een idee te krijgen van zowel de voorkeuren van werkgevers als de keuzes die zij daadwerkelijk maken, is dit onderwerp in de ECABO-enquête van afgelopen jaar opgenomen. De invulling van vacatures in het afgelopen half jaar is onderzocht: zijn deze ingevuld door schoolverlaters of andere werkzoekenden? Verder is aan werkgevers gevraagd of de aangenomen personen een specifieke (opleidings-)achtergrond voor de betreffende functie hadden. Figuur 5.15 Categorieën van waaruit vacatures afgelopen half jaar vervuld zijn, naar richting en mbo-niveau % 12% 14% 14% 6% 22% 15% 14% 14% 17% 26% 80% 60% 40% 20% 0% 46% 12% 20% 50% 8% 29% 56% 8% Bron: ECABO-enquête, Etil, % 42% 59% 15% 12% 9% 22% 25% 31% 26% 45% SEC FIN COM CMBV ICT JUR mboniv. 2 Schoolverlater specifiek Overige werkzoekende specifiek 55% 10% 8% 47% 12% 48% 11% 20% 23% 28% 24% mboniv. 3 mboniv. 4 Schoolverlater anders Overige werkzoekende anders ECABO totaal Werkgevers geven duidelijk aan voornamelijk werkzoekenden te hebben aangenomen die reeds werkervaring hadden in de betreffende functie (figuur 5.15). De vervulling van vacatures door schoolverlaters neemt iets toe voor functies op hogere mbo-niveaus. 22 Vanwege ruimtegebrek zijn de categorieën onder de figuur verkort weergegeven. Bij schoolverlaters wordt er echter onderscheid gemaakt in het wel of niet hebben van de specifieke opleiding, die in de vacature is gevraagd. Bij overige werkzoekenden wordt onderscheid gemaakt in het wel of niet beschikken over specifieke werkervaring. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 63 / 105

64 Aan de werkgevers is ook gevraagd welke groep hun voorkeur heeft bij de vervulling van vacatures in het komende half jaar (figuur 5.16). Figuur 5.16 Voorkeuren werkgevers voor de vervulling van vacatures in het komende half jaar, naar richting en mbo-niveau % 80% 60% 40% 20% 0% 48% 4% 24% 8% 15% 29% 2% 26% 8% 34% 45% 3% 29% 10% 13% Bron: ECABO-enquête, Etil, % 4% 26% 12% Uit de resultaten blijkt dat bijna de helft van de werkgevers vooraf geen bijzondere voorkeur zegt te hebben voor een bepaalde groep. Kennelijk willen zij voor de meeste van hun vacatures alle opties openhouden, om op basis van de sollicitanten die zich aandienen de meest geschikte kandidaat te kiezen. Over het totale ECABO-domein bezien genieten de schoolverlaters verder bijna even vaak de specifieke voorkeur als overige werkzoekenden (respectievelijk 28 en 29%). Wel is er bij overige werkzoekenden een duidelijkere voorkeur voor mensen met specifieke werkervaring. Uitgesplitst naar de verschillende mbo-niveaus blijkt dat op mbo-niveau 2 een absolute meerderheid van de werkgevers aangeeft op voorhand geen voorkeur te hebben voor een bepaalde aanbodcategorie. Op mbo-niveau 3 en niveau 4 is er slechts een lichte voorkeur voor overige werkzoekenden boven schoolverlaters. Schoolverlaters in het ECABO-domein ondervinden dus concurrentie van zowel andere schoolverlaters als andere werkzoekenden. Met name werkzoekenden met specifieke werkervaring lijken (op alle mbo-niveaus) vaak goede papieren in handen te hebben Niet-werkend werkzoekenden 45% 1% 23% 29% 0% 38% 8% 12% 25% 22% 21% 54% 4% 19% SEC FIN COM CMBV ICT JUR mboniv. 2 Schoolverlater specifiek Overige werkzoekende specifiek Geen voorkeur 8% 45% 4% 25% 8% 39% 44% 2% 29% 3% 26% 9% 9% 15% 18% 21% 19% mboniv. 3 mboniv. 4 ECABO totaal Schoolverlater specifiek of anders Overige werkzoekende specifiek of anders De niet-werkende werkzoekenden vormen een deel van de arbeidsmarkt dat minder transparant is dan het aanbod dat van de scholen afkomt. Dit komt enerzijds doordat niet alle werkzoekenden zich als zodanig inschrijven (bijvoorbeeld bij UWV of uitzendbureaus). Anderzijds is het niet altijd zeker dat iedereen die wel als werkzoekende ingeschreven staat, daadwerkelijk actief op zoek is naar werk of direct inzetbaar is op de arbeidsmarkt. Vooral jongeren vormen een grote groep werkzoekenden die zich niet inschrijft bij het UWV, aangezien zij veelal niet voor een uitkering in aanmerking komen. 23 Vanwege ruimtegebrek zijn de categorieën onder de figuur verkort weergegeven. Er is aan werkgevers gevraagd of ze voorkeur hebben voor een schoolverlater met een specifieke opleiding, voorkeur voor schoolverlater met deze of andere opleiding, voorkeur voor overige werkzoekenden met specifieke werkervaring of voorkeur voor overige werkzoekenden met of zonder specifieke werkervaring. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 64 / 105

65 Hieronder volgt een overzicht van de niet-werkende werkzoekenden (NWW) die in september 2011 bij het UWV stonden ingeschreven voor beroepen binnen het ECABO-domein (tabel 5.10). Het betreft alleen de niet-werkende werkzoekenden die korter dan een half jaar staan ingeschreven. Deze groep heeft een relatief kleine afstand tot de arbeidsmarkt en zij kunnen zodoende als directe concurrenten voor schoolverlaters beschouwd worden, aangezien zij een goed alternatief kunnen vormen voor werkgevers die tussen een schoolverlater en overig aanbod moeten kiezen om een vacature in te vullen. Tabel 5.10 Niet-werkende werkzoekenden (<6 maanden) ingeschreven bij het UWV voor ECABOberoepen, september 2011 ECABO-richting Noord Oost M-west N-west Z-west Z-oost Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Bron: UWV, SBB, bewerking Etil. In totaal stonden NWW ers ingeschreven voor ECABO-beroepen in september Het grootste aantal kortdurig niet-werkende werkzoekenden stond ingeschreven in de richting Secretarieel (7.010), gevolgd door Financieel-administratief ( 3.160) en Commercieel (1.710). Een kleiner aantal werklozen stond ingeschreven in de richtingen Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (170) en Juridisch (940). Regionaal gezien is het grootste aantal werkzoekenden in Middenwest geregistreerd (3.470) en het kleinste aantal in Noord (1.350). Wanneer de relatieve verdeling van kortdurend niet-werkende werkzoekenden naar richting per district wordt bekeken, zien we geen grote regionale verschillen (figuur 5.17). In alle districten stond het merendeel van de werklozen geregistreerd in de richtingen Secretarieel en Financieel-administratief. Figuur 5.17 Relatieve verdeling van bij het UWV voor ECABO-beroepen ingeschreven nietwerkende werkzoekenden (< 6 maanden), naar richting en district, september % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bron: UWV, SBB, bewerking Etil Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost SEC FIN COM BV ICT JUR Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 65 / 105

66 5.4 ARBEIDSMARKTPERSPECTIEVEN Door de uitkomsten van de prognoses aan de vraag- en aanbodkant met elkaar te combineren, kunnen we een beeld geven van de arbeidsmarktperspectieven. Zoals aangegeven kunnen deze vanuit de optiek van schoolverlaters en vanuit de optiek van werkgevers worden bekeken. Het doel van beide perspectieven is om de bij onderwijs en arbeidsmarkt betrokken partijen binnen het ECABO-domein beter inzicht te bieden in de huidige en toekomstige ontwikkelingen in de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, verbijzonderd naar regio en kwalificatie. Met dit inzicht kunnen betrokkenen betere beslissingen nemen, zodat discrepanties tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt verminderen. Relevante partijen in dit verband zijn onder andere (organisaties van) werkgevers en onderwijsinstellingen, instanties als het UWV en de afdeling Sociale Zaken van gemeenten, intermediairs, en overheid Perspectief schoolverlaters Met behulp van het perspectief schoolverlaters wordt inzicht gegeven in de toekomstige ontwikkeling van de arbeidsmarktpositie van schoolverlaters: het gemak waarmee een schoolverlater een baan kan vinden in het verlengde van zijn opleiding. Naarmate de indicator hoger is, is de kans op de gewenste baan voor een schoolverlater groter en daarmee is het arbeidsmarktperspectief beter. Vanuit de optiek van het onderwijs is het interessant om inzicht te hebben in het perspectief op de middellange termijn, tot eind Een leerling kan namelijk met behulp van deze informatie het arbeidsmarktperspectief van zijn studiekeuze bepalen voor de periode tot eind Binnen de periode zal hij zijn opleiding hebben afgerond en op zoek gaan naar werk. Voor leerlingen die een opleiding op mbo-niveau 4 volgen, sluit de datum van afstuderen en het zich op de arbeidsmarkt aanbieden goed aan bij deze termijn van vijf jaar. Het merendeel van de leerlingen binnen het ECABO-domein volgt een opleiding mbo-niveau 4 (circa 57%). Leerlingen die een opleiding op mbo-niveau 2 of 3 volgen, zullen eerder dan het jaar 2016 beschikbaar komen op de arbeidsmarkt. Het perspectief schoolverlaters over een termijn van twee, drie of vier jaar is vrijwel gelijk aan de perspectieven voor de periode Bij de interpretatie van het perspectief schoolverlaters, is het belangrijk om te weten dat geen rekening is gehouden met de langere termijn. Dit speelt vooral een rol op niveau 2. Naar verwachting zullen kwalificaties op mbo-niveau 2 niet altijd meer als startkwalificatie beschouwd worden door werkgevers. Op basis van de vacaturegegevens blijkt er toch een behoorlijke vraag te zijn naar jongeren met een diploma op niveau 2. Het is echter de vraag in hoeverre leerlingen op mbo-niveau 2 op langere termijn interessant blijven voor werkgevers. De leerlingen worden namelijk duurder naarmate ze ouder worden. Indien hun productiviteit (kennis en vaardigheden) niet tegelijkertijd toeneemt, lopen ze op langere termijn meer kans op werkloosheid of non-participatie. De methodiek voor het bepalen van de arbeidsmarktperspectieven zoals die door Etil is toegepast, gaat uit van de relatie tussen het aantal vacatures geschikt voor schoolverlaters dat gedurende een jaar ontstaat en de arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters 24. Het totale aantal ontstane vacatures in een jaar is ongeveer vier keer zo groot als het totale aantal openstaande vacatures op enig moment. Er zijn daardoor aanzienlijk meer ontstane vacatures geschikt voor schoolverlaters dan er schoolverlaters zijn die de arbeidsmarkt zullen instromen. 24 Zie bijlage 1 Onderzoeksmethodiek. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 66 / 105

67 In tabel 5.11 is een schematisch overzicht weergegeven van de arbeidsmarktperspectieven van schoolverlaters naar ECABO-kwalificatie voor de periode tot eind Tabel 5.11 Kans op werk naar kwalificatie, landelijk en naar district 25 Crebo-nr. Kwalificatie NL Noord Oost Secretarieel Middenwest Noordwest Directiesecretaresse/managementassistent (4) =/ Secretaresse (3) = =/- = =/+ + = = Telefonist/receptionist (2) =/+ = =/+ =/+ =/+ = =/ Secretarieel medewerker (2) =/- = =/- =/- =/- =/- =/ Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) Financieel-administratief Assistent accountant (4) = = = =/+ =/+ =/- =/ Bedrijfsadministrateur (4) =/- = =/- =/- - =/- = Salarisadministrateur (4) Financieel administratief medewerker (3) = =/+ =/+ = =/+ = = Bedrijfsadministratief medewerker (2) = + =/+ = =/+ =/- + Commercieel Assistent communicatiemedewerker (4) Marketing medewerker (4) = = = =/- = = = Medewerker evenementenorganisatie (4) Contactcenter teamleider (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Banken, verzekeraars en financiële intermediairs Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) =/+ =/+ ICT en Media Applicatie ontwikkelaar (4) =/+ = + =/+ =/ Netwerkbeheerder (4) =/+ = = = =/+ = ICT-beheerder (4) =/+ = = =/+ =/+ = =/ Particulier digitaal onderzoeker (4) =/- * * - * - * Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Informatiedienstverlening Bibliotheekmedewerker (4) = = = = = = = Informatieverzorger (4) = = = = = = = Juridisch Medewerker personeel en arbeid (4) =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/ Medewerker sociale zekerheid (4) =/- = =/- =/- =/- =/+ = Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/ Juridisch medewerker openbaar bestuur (4) =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/- Orde en veiligheid Coördinator beveiliging (3) =/- - =/- = - =/- =/ Handhaver toezicht en veiligheid (3) = = = = = =/- = Aankomend onderofficier veiligheid en vakmanschap (3) =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/ Beveiliger (2) = =/+ = =/+ = = = Aankomend medewerker veiligheid en vakmanschap (2) =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/ Medewerker toezicht en veiligheid (2) =/- =/- = =/- - =/- =/ Assistent toezicht en veiligheid (1) Zuidwest Zuidoost Legenda De tekens zijn indicatief voor de kans dat de werkzoekende gediplomeerden de gewenste arbeidsplaats vinden in het verlengde van de betreffende opleiding, gedurende de periode Kans op werk: + : goed =/+ : ruim voldoende = : voldoende (evenwicht tussen vraag en aanbod) =/- : matig - : gering 25 Voor de indeling van districten en arbeidsmarktregio s, zie bijlage 3. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 67 / 105

68 De perspectieven voor schoolverlaters zijn wisselend. In 2011 was er, mede door een grote vervangingsvraag, sprake van een toename van het aantal ontstane vacatures. Naar verwachting zal ook vanaf 2011 het aantal nieuwe vacatures blijven toenemen, al is de toename tot en met 2016 redelijk beperkt. Ook deze toename kan grotendeels verklaard worden door de steeds groter wordende vervangingsvraag als gevolg van pensionering, hetgeen een krappere arbeidsmarkt tot gevolg heeft. Voor werkgevers is het perspectief van schoolverlaters daardoor ook relevant. Het geeft namelijk ook een indicatie van de op de middellange termijn mogelijke knelpunten in de personeelsvoorziening. Bij goede perspectieven van schoolverlaters zullen werkgevers meer moeite hebben hun gewenste personeelssamenstelling te realiseren. Arbeidsmarktperspectief schoolverlaters per kwalificatierichting Hieronder wordt per ECABO-richting nader ingegaan op het arbeidsmarktperspectief voor gediplomeerde schoolverlaters binnen het ECABO-domein 26. Secretarieel Binnen de richting Secretarieel variëren de perspectieven eind 2016 van gering tot goed. Van alle kwalificaties binnen Secretarieel is het landelijke perspectief voor de kwalificatie Telefonist/ receptionist (2) het best. Belangrijke oorzaak van dit goede perspectief is dat er slechts weinig leerlingen deze opleiding volgen, hetgeen een relatief kleine arbeidsmarktinstroom tot gevolg heeft. De kwalificatie Secretarieel medewerker (2) daarentegen kent in Nederland een matig perspectief, met in Middenwest en Zuidwest een gering perspectief. Aangezien beide kwalificaties eenzelfde opleidingsniveau hebben, bestaat de kans dat het tekort aan Telefonisten/receptionisten voor een deel gecompenseerd wordt door de overschotten bij de kwalificatie Secretarieel medewerker. De landelijke perspectieven voor Secretaresse zijn voldoende. In Middenwest en Noordwest zijn deze ruim voldoende tot goed. Voor de kwalificatie Directiesecretaresse/ managementassistent (4) zijn de landelijke perspectieven gering. Het geringe perspectief voor deze kwalificatie wordt niet veroorzaakt door weinig vacatures. De arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters is binnen deze kwalificatie juist relatief groot, waardoor werkgevers vrij eenvoudig in hun personeelsbehoefte kunnen voorzien. Het geringe arbeidsmarktperspectief voor deze kwalificatie kan tot gevolg hebben dat de Directiesecretaresses/ managementassistenten gaan solliciteren op vacatures bestemd voor een lager mbo-niveau en mogelijk de lagere opleidingsniveaus verdringen. Voor de kwalificaties Telefonist/receptionist (2), Secretarieel medewerker (2) en Secretaresse (3) is het belangrijk onderscheid te maken in de perspectieven op korte en middellange termijn. De perspectieven voor deze kwalificaties zijn namelijk minder gunstig voor de periode dan voor de periode Dit kan verklaard worden door het grote aantal werklozen op korte termijn in deze kwalificaties. Hierdoor is het aanbod in de periode erg groot, hetgeen leidt tot matige tot geringe arbeidsmarktperspectieven voor schoolverlaters in de betreffende kwalificaties. Financieel-administratief Binnen de richting Financieel-administratief kent de kwalificatie Salarisadministrateur (4) het beste perspectief. De kwalificatie Bedrijfsadministrateur (4) kent het minst goede perspectief, namelijk overwegend matig en in Noordwest gering. Dit wordt veroorzaakt door de relatief grote arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters. Hierdoor komen werkgevers vrij eenvoudig aan personeel. De overige kwalificaties binnen deze richting kennen een landelijk arbeidsmarkt- 26 De beschikbare kwantitatieve informatie over de richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid is beperkt. De uiteindelijke perspectieven in het overzicht zijn daarom gebaseerd op kwalitatieve informatie van de betreffende sectorspecialisten van ECABO. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 68 / 105

69 perspectief dat voldoende is. Bij de kwalificatie Bedrijfsadministratief medewerker (2) zijn er wel meer positieve uitschieters (Noord en Zuidoost) dan negatieve uitschieters (Zuidwest). Zoals eerder al genoemd, is het echter de vraag in hoeverre leerlingen op mbo-niveau 2 op langere termijn interessant blijven voor werkgevers. De leerlingen worden duurder naarmate ze ouder worden en indien hun productiviteit niet tegelijkertijd toeneemt, lopen ze op langere termijn meer kans op werkloosheid of non-participatie. Commercieel Voor het merendeel van de kwalificaties binnen de richting Commercieel (vier van de zeven kwalificaties) geldt, dat door de grote vraag naar deze functies en de relatief kleine instroom van schoolverlaters, de perspectieven goed zijn in alle districten. Echter, voor de kwalificaties Assistent communicatiemedewerker (4) en Medewerker evenementenorganisatie (4) worden geringe perspectieven verwacht. Dit komt deels doordat het relatief populaire opleidingen zijn, waarvoor ten opzichte van de overige kwalificaties binnen de richting Commercieel verhoudingsgewijs minder vraag is. Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen Op het zuiden van het land na zijn de perspectieven voor schoolverlaters vanuit de opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) goed. In Zuidwest en Zuidoost zijn de vooruitzichten ruim voldoende. Deze goede tot ruim voldoende perspectieven komen met name door de dalende arbeidsmarktinstroom. Het aantal ontstane vacatures zal ook een zeer lichte daling tonen, maar omdat deze daling niet zo sterk is als de daling in arbeidsmarktinstroom, blijven de perspectieven voor schoolverlaters ruim voldoende tot goed. ICT en media Voor twee van de zes kwalificaties binnen de richting ICT en media zijn de perspectieven voor schoolverlaters in alle districten de komende vijf jaar gering: Medewerker ICT (2) en Medewerker beheer ICT (3). Dit zit met name in de relatief grote arbeidsmarktinstroom vanuit deze twee kwalificaties. Voor de kwalificatie Particulier digitaal onderzoeker (4) worden landelijk matige perspectieven verwacht. De perspectieven voor de kwalificaties ICT-beheerder (4), Applicatieontwikkelaar (4) en Netwerkbeheerder (4) zijn landelijk gezien ruim voldoende. Juridisch Voor de kwalificatie Medewerker personeel en arbeid was in het afgelopen jaar al ruim voldoende arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters en dit zal in de komende periode ook zo blijven. Dit ligt met name aan het relatief grote aantal vacatures voor deze kwalificatie. Daarentegen zijn de kansen voor schoolverlaters in de overige juridische kwalificaties over het algemeen geringer. Informatiedienstverlening Voor de kwalificaties binnen de richting Informatiedienstverlening wordt uitgegaan van een evenwichtssituatie. Zowel het aantal vacatures als de arbeidsmarktinstroom is relatief beperkt. Orde en veiligheid Binnen de kwalificatierichting Orde en veiligheid zijn de perspectieven overwegend voldoende. De opleidingen binnen het domein Defensie springen er gunstig uit. Voor de Assistent toezicht en veiligheid (1) zijn de perspectieven op werk in het verlengde van de gevolgde opleiding gering. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 69 / 105

70 Perspectieven ten opzichte van vorig jaar Ten opzichte van vorig jaar treden enkele verschillen in de arbeidsmarktperspectieven op. De algemene trend is dat veel perspectieven voor schoolverlaters net iets geringer zijn dan de uitkomsten van vorig jaar. Deze verschillen zijn voornamelijk toe te schrijven aan veranderingen in arbeidsmarktomstandigheden dit jaar. Daarnaast is van belang dat er een verfijning van de prognosemodellen heeft plaatsgevonden, waardoor de uitkomsten deze keer in sommige gevallen accurater zullen zijn dan de uitkomsten van vorig jaar. Het meest in het oog springende verschil ten opzichte van vorig jaar is het minder gunstige perspectief voor de Assistent communicatiemedewerker en Medewerker evenementenorganisatie (beide niveau 4) Arbeidsmarktperspectief werkgevers Voor het perspectief van werkgevers bekijken we de mate waarin er knelpunten zijn in de personeelsvoorziening naar kwalificatie. Het is lastig exact te bepalen in hoeverre bedrijven in de toekomst hun vacatures zullen kunnen invullen. Het is namelijk nagenoeg onmogelijk om de exacte omvang van de aanbodzijde van de arbeidsmarkt in kaart te brengen, omdat deze niet transparant genoeg is. Om toch inzicht te kunnen geven in de arbeidsmarktsituatie vanuit het perspectief van de werkgevers is een indicator ontwikkeld, waarmee de relatieve ruimte c.q. krapte op de arbeidsmarkt gemeten kan worden. De arbeidsmarktkrapte indicator geeft de mate aan waarin de openstaande vacatures voor specifieke functies in september 2011 kunnen worden opgevuld met het op dat moment beschikbare aanbod, te weten de som van de arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters en de kortdurig niet-werkende werkzoekenden. Er zijn enkele verschillen in de berekening tussen het werkgeversperspectief en het perspectief voor schoolverlaters. In tegenstelling tot het arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters (middellange termijn), staat bij het werkgeversperspectief de huidige arbeidsmarktsituatie centraal. Daarnaast worden voor het werkgeversperspectief alle vacatures meegenomen, terwijl bij het schoolverlatersperspectief alleen de ontstane vacatures meegenomen worden waarvoor schoolverlaters in aanmerking komen. Tot slot worden bij het werkgeversperspectief alle niet-werkende werkzoekenden meegenomen, terwijl bij het schoolverlatersperspectief alleen die niet-werkende werkzoekenden worden meegenomen, die als concurrent gezien kunnen worden voor de schoolverlaters. Vanwege de bovenstaande verschillen in berekening is het perspectief voor werkgevers geen spiegelbeeld van het perspectief voor schoolverlaters. In tabel 5.12 is de relatieve ruimte op de arbeidsmarkt weergegeven vanuit het werkgeversperspectief. Daarbij wordt onderscheid gemaakt naar kwalificatie en district. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 70 / 105

71 Tabel 5.12 Werkgeversperspectief arbeidsmarkt, september 2011 Crebo-nr. Kwalificatie NL Noord Oost Secretarieel Middenwest Noordwest Directiesecretaresse/managementassistent (4) Secretaresse (3) =/ Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) Financieel-administratief Assistent accountant (4) =/+ + =/+ =/+ = + = Bedrijfsadministrateur (4) =/+ = =/+ =/+ + + = Salarisadministrateur (4) =/+ =/+ = =/+ = =/+ = Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministratief medewerker (2) =/+ =/+ =/+ + =/+ + = Commercieel Assistent communicatiemedewerker (4) Marketing medewerker (4) = = = =/- = = = Medewerker evenementenorganisatie (4) Contactcenter teamleider (4) * * * * * * * Junior accountmanager (4) * * * * * * * Commercieel medewerker binnendienst (3) - =/- =/- - - =/- =/ Contactcenter medewerker (3) Banken, verzekeraars en financiële intermediairs Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) =/- =/- =/- =/- - = = ICT en Media Applicatie ontwikkelaar (4) =/- = =/- = =/- =/ Netwerkbeheerder (4) =/- = = = =/- = ICT-beheerder (4) =/+ + =/+ =/+ = =/+ = Particulier digitaal onderzoeker (4) * * * * * * * Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Juridisch Medewerker personeel en arbeid (4) =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/ Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) Juridisch medewerker openbaar bestuur (4) Bron: Arbeidsmarkt ECABO-domein , Etil. Zuidwest Zuidoost Legenda De tekens zijn indicatief voor de ruimte op de arbeidsmarkt en daarmee voor de kans dat werkgevers in hun personeelsbehoefte kunnen voorzien (september 2011). Arbeidsmarktkrapte-indicator: + : zeer ruim =/+ : ruim = : gemiddeld =/- : krap - : zeer krap *: Onvoldoende gegevens beschikbaar om conclusies aan te verbinden. Op basis van tabel 5.12 kan geconcludeerd worden, dat het perspectief voor werkgevers wisselend is. Het perspectief voor de richtingen Secretarieel, Financieel-administratief en Juridisch (met uitzondering van Medewerker personeel en arbeid), is overwegend ruim tot erg ruim, terwijl voornamelijk de richting Commercieel op enkele kwalificaties krapte kent. Hieronder wordt per richting kort ingegaan op het werkgeversperspectief. Secretarieel Net zoals het voorgaande jaar is de arbeidsmarkt voor secretariële kwalificaties in vrijwel alle districten zeer ruim. De ruime arbeidsmarkt voor Telefonisten/receptionisten, Secretarieel medewerkers en Secretaresses wordt voornamelijk veroorzaakt door kortdurig werklozen, terwijl Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 71 / 105

72 de relatieve ruimte op de arbeidsmarkt voor Directiesecretaresses/ managementassistenten voornamelijk door het aanbod van schoolverlaters komt. Financieel-administratief Voor geen enkele financieel-administratieve kwalificatie is er sprake van krapte op de arbeidsmarkt. Er zijn echter wel verschillen tussen kwalificaties en districten, variërend van gemiddeld tot zeer ruim. Alleen voor de kwalificatie Financieel administratief medewerker (3) is het werkgeversperspectief in alle districten zeer ruim. Commercieel Voor de kwalificaties Assistent communicatiemedewerker (4) en Medewerker evenementenorganisatie (4) is de arbeidsmarkt zeer ruim. De ruimte op de arbeidsmarkt is voor de Marketing medewerker (4) over het algemeen gemiddeld. De kwalificaties Commercieel medewerker binnendienst (3) en Contactcenter medewerker (3) kennen gemiddeld genomen juist een zeer krappe arbeidsmarkt. De meest recente economische ontwikkelingen doen echter vermoeden dat deze krapte in de praktijk minder gevoeld zal worden. Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen Voor de kwalificatie Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) varieert de ruimte op de arbeidsmarkt tussen de districten van gemiddeld tot zeer krap. Alleen in Noordwest is het perspectief zeer krap en in Zuidwest en Zuidoost gemiddeld. ICT en media Binnen de richting ICT en media is voor de kwalificaties Medewerker ICT (2) en Medewerker beheer ICT (3) sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt. Voor de kwalificatie ICT-beheerder (4) is het perspectief ruim en voor de kwalificaties Applicatieontwikkelaar (4) en Netwerkbeheerder (4) krap. Voor deze drie kwalificaties geldt dat de arbeidsmarkt met name in Noordwest en Zuidoost krapper is dan in de overige districten. Juridisch Voor de kwalificaties binnen de richting Juridisch is sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt, met uitzondering van de kwalificatie Medewerker personeel en arbeid (4). Voor deze kwalificatie is het perspectief in alle districten krap. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 72 / 105

73 6 Stageperspectieven In dit hoofdstuk staan de stageperspectieven centraal. Deze worden bepaald door de verwachte mate waarin met het reguliere aanbod van stageplaatsen bij erkende leerbedrijven kan worden voorzien in de vraag vanuit het beroepsonderwijs. 6.1 CONFRONTATIE VRAAG EN AANBOD ECABO brengt op twee manieren de stagemarkt in beeld, namelijk door het gebruik van een berekeningsmodel en op basis van een jaarlijkse inventarisatie onder de eigen buitendienstadviseurs. In het berekeningsmodel wordt de actuele stand van zaken op de stagemarkt op het niveau van kwalificatierichting en kwalificatie berekend, door het geregistreerde aanbod aan leerplaatsen binnen erkende leerbedrijven van ECABO af te zetten tegen de vraag vanuit ROC s. De resultaten worden in zogenaamde Confrontatietabellen weergegeven. De berekening gebeurt op basis van een aantal aannames, bijvoorbeeld dat er op jaarbasis één leerplaats nodig is voor twee BOL-leerlingen en één per BBL-leerling. Het berekende verhoudingsgetal aanbod gedeeld door vraag is indicatief; er wordt van uitgegaan, dat aanbod en vraag gelijkmatig over het jaar zijn verdeeld. Op basis van het berekeningsmodel is in het volgende geografische plaatje per arbeidsmarktregio de verhouding aangegeven tussen het aantal beschikbare leerplaatsen en het (minimum) aantal benodigde leerplaatsen voor het ECABO-domein (figuur 6.1). Figuur 6.1 Verhouding aanbod en vraag leerplaatsen ECABO-domein Bron: ECABO, januari 2012 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 73 / 105