Familierecht

Transcriptie

1 Slides + notities Familierecht Derde jaar Bachelor in de Rechten Titularis: Prof. dr. Gerd Verschelden Het didactisch team Eén professor: Gerd Verschelden Twee assistentes: Ilse Martens en Katelyne Verstraete Spreekuren: dinsdag van 15-17u en donderdag van 10-12u Eerste verdieping, vleugel D (= schuine gang) Ilse Martens en Katelyne Verstraete: lokaal 056 Prof. Gerd Verschelden: lokaal 055 (spreekuur: donderdag van 14-15u) De leerstof Deel I. Verticale relaties Titel I. Afstamming (+ wettelijk erfrecht) Titel II. Adoptie Titel III. Beschermingsstatuten voor minderjarigen Deel II. Horizontale relaties Titel I. Huwelijk (+ primair en wettelijk secundair huwelijksvermogensstelsel) Titel II. Echtscheiding Titel III. Wettelijke en feitelijke samenwoning Drie specifiek casusgerichte hoorcolleges: Afstamming Wettelijke erfopvolging Vereffening/verdeling wettelijk huwelijksvermogensstelsel Evaluatie Periodegebonden = het examen bestaat uit: drie casussen: afstamming, erfrecht en vereffening / verdeling wettelijk huwelijksvermogensstelsel + meerdere (praktisch georiënteerde) theorievragen louter schriftelijk Leerkrediet Voor meer informatie en cijfervoorbeelden, lees het Vademecum van de Toelatingscommissie Rechten via of contacteer de facultaire trajectbegeleidster, mevr. Annemie.Bucquoye@ugent.be De juiste aanpak Memoriseer enkel het noodzakelijke Het handboek is een naslagwerk dat alle leerstof bevat (kan niet integraal gememoriseerd worden) Werk met het wetboek Studeer ook toepassingsgericht De dia s geven de essentie weer 1

2 Deel I. Verticale relaties Titel I. Afstamming (+ wettelijk erfrecht) Afstamming Begrip Etymologisch: < Lat.: filius, filia (vgl. het Franse filiation ) Verschillende betekenissen: Algemeen bloedverwantschap Bijzonder ouderschap Biologische versus juridische afstamming Is de juridische vader ook de biologische? Vaak niet het geval juridische conflicten ivm afstamming Biologische werkelijkheid is de grondslag maar men moet ook rekening houden met sociale werkelijkheid (belang vh kind, bezit van staat,...) Probleem: andere afstammingsband kan in de weg staan met een werkelijke biologische afstammig De biologische vader heeft niet automatisch een juridische band met het kind of bv direct recht op de erfenis vd bio-vader ook al kan men een DNA-test voorleggen. Hiervoor moet men de juridische band kunnen bewijzen. Is het kind echter steeds behandeld als kind door de echtgenoot van de moeder (die nt de bio-vader is) dan zal de juridische band met deze echtgenoot blijen bestaan en in de weg staan van een nieuwe band met de biovader. Belang Diverse gevolgen, gekoppeld aan een juridisch vastgestelde afstammingsband De (familie)naam Erfrecht Alimentatie Ouderlijk gezag en omgangsrecht Andere rechtstakken (fiscaal, sociaal recht ) Afstammingsrecht raakt integraal de OPENBARE ORDE: men kan er niet van afwijken bij overeenkomst, niet strenger en niet minder streng Vb/ draagmoederschapscontract: nietig Art 57, 2 BW: de naam van de vrouw die bevalt komt in de geboorteakte Art 312, 1 BW: de vrouw die is vermeld in de geboorteakte is de juridische moeder Dit valt niet te omzeilen want een contract is nietig Id praktijk: Men gaat in Duinkerke bevallen (juist over de grens, in Fr) omdat men in Fr anoniem kan bevallen en er dus geen naam in de geboortakte wordt geschreven. De wensmoeder erkent het kind Maar: Volgens het franse adoptier moet dit kind in het franse adoptiesysteem terecht komen In België: Er bestaat wel een draagmoederschapsysteem maar dit is dan via adoptie en er bestaat een bedenktermijn (reflexietermijn) Afstamming versus Adoptie Declaratief Constitutief van aard (retroactief) (voor de toekomst maar vanaf neerlegging adoptieverzoek) Biologisch Socio-affectief concept (al is dit laatste onderscheid relatief) 2

3 Bloedverwanten (op basis van afstamming) 2 soorten: IN RECHTE LIJN : stammen van elkaar af (bv. uw vader, grootvader, overgrootvader ) IN DE ZIJLIJN: hebben een gemeenschappelijke stamouder (bv. uw broer of zus, oom, tante, neef of nicht) Aanverwanten Bloedverwanten van de echtgenoot (bv. uw schoonbroer, schoonmoeder ) Echtgenoten van de bloedverwanten (bv. uw schoonzoon, schoonbroer ) Samengevat: Bloedverwantschap: op basis van afstamming In rechte lijn: ascendenten en descendenten In de zijlijn: collateralen Aanverwantschap: op basis van huwelijk Stiefbroer/zus = geen aanverwant Halfbroer/zus = bloedverwant Betekenisvervaging van de begrippen stiefouder en stiefkind Systeem van de graden Bloedverwanten: elke generatie is een graad in rechte lijn, niet in de zijlijn Aanverwantschap: zelfde systeem, maar geen graad voor het huwelijk dat de aanverwantschap deed ontstaan Toepassing: A-B K1-X K2-Y KK1 KK2 KK3 Afstammingsrecht en EVRM Art. 8 juncto art. 14 EVRM Arrest Marckx van 13 juni 1979 (oud afstammings- en erfrecht) Veroordeling vd Belgische staat wegens de schending van art 8 (gezinsleven) & art 14 EVRM (discriminatie): Paula Marckx, ongehuwd had een natuurlijke dochter (Alexandra) die ze moest erkennen en adopteren opdat ze dezelfde rechten als een wettig kind zou krijgen Arrest Vermeire van 29 november 1991 (enkel oud erfrecht) Hof Mensenrechten, arrest Vermeire / België van 29 november 1991: Het verlies aan erfrecht voor een buitenhuwelijks kind in de nalatenschap van zijn in 1980 overleden grootvader moet worden vergoed; Het verlies aan erfrecht voor een buitenhuwelijks kind in de nalatenschap van zijn in 1975 overleden grootmoeder moet niet worden vergoed. Toepassing van Arrest Marckx maar censuur op alle nalatenschappen van voor 79 omwille vd Rzekerheid Directe werking van art. 8 EVRM? Rechtspraak Hof van Cassatie Vaststelling van de afstamming: neen Erfrecht (gevolg van de afstamming): ja 3

4 Afstammingsrecht en de Belgische Grondwet Oud discriminatoir erfrecht uit de artikelen 756 en 762 (oud) BW is blijven doorwerken krachtens art. 107 eerste lid Afstammingswet van 31/3/1987 Art. 756 (oud) B.W.: Natuurlijke (= buitenhuwelijkse) kinderen zijn geen erfgenamen; de wet verleent hun slechts dan rechten op de goederen van hun overleden vader of moeder, indien zij wettelijk erkend zijn. Zij verleent hun geen recht op de goederen van de bloedverwanten van hun vader of moeder. Art. 762 (oud) B.W.: De bepalingen van de artikelen 757 en 758 zijn niet van toepassing op in overspel of in bloedschande verwekte kinderen. De wet verleent hun niets anders dan levensonderhoud Art. 107, eerste lid Afstammingswet: de nieuwe wet is van toepassing op kinderen geboren vóór en nog in leven op 6 juni 1987, zonder dat daaruit enig recht in de voordien opengevallen erfenissen kan volgen Overgangsbepaling zegt dat oude wet nog van toepassing is op nalatenschappen opengevallen voor 87 Arbitragehof nr. 18/91, 4 juli 1991 Gebrek aan erfrecht van een niet-erkend buitenhuwelijks kind in de nalatenschap van haar moeder ( 1956) en haar tante ( 1983) (zaak Verryt) Conclusie: art. 756 (oud) B.W., krachtens art. 107 Afstammingswet in werking gebleven, schendt het gelijkheidsbeginsel. Omwille van de rechtszekerheid is het evenwel verantwoord dat de nalatenschappen opengevallen vóór het Marckx-arrest onverlet zouden blijven. Arbitragehof nr. 83/93, 1 december 1993 Gebrek aan erfrecht van overspelige kinderen a patre in de nalatenschap van hun vader ( 1984) (zaak M Bayo Wa Mwamba) Conclusie: niets kan verantwoorden dat de inwerkingtreding van het nieuwe erfrecht zou worden uitgesteld tot 6 juni Omwille van de rechtszekerheid kan het oude erfrecht wel nog overspelige kinderen a patre uitsluiten van erfrecht in nalatenschappen opengevallen vóór 13 juni Bronnen van afstammingsrecht Artikelen BW zoals gewijzigd door Wet 1 juli 2006, BS 29 december 2006 Art wet 27 december 2006, houdende diverse bepalingen, BS 28 december 2006 In werking getreden op 1 juli (verduidelijkt door circulaire 7 mei 2007, BS 30 mei 2007) Vaststelling van de afstamming Overzicht: I. Moederschap a. Moederschapsregel b. Erkenning door een vrouw c. Onderzoek naar moederschap Heeft bepaalde hiërarchie: indien a. niet van toepassing is b. mogelijk maar is vrijwillig en daarnaast is ook c. mogelijk maar dit is dan gedwongen (slechts uitz) II. Vaderschap a. Binnen het huwelijk: de vaderschapsregel b. Buiten het huwelijk 1. Vaderlijke erkenning: gebeurt bereidwillig door de vader, nooit gedwongen en in principe zonder gerechtelijke procerdure (men moet niets bewijzen, er worden geen vragen gesteld) 4

5 2. Onderzoek naar het vaderschap: gebeurt wel gedwongen door gerechtelijke procedure voor Rb v 1 e aanleg Uitzonderlijk: vader stelt zelf gerechterlijk onderzoek in: indien hij zelf betwist of hij de vader is en pas juridische vader wil zijn indien dit het geval is (gebeurt echter zelden omdat men het zelf kan onderzoeken via een online te verkrijgen DNA-kit) Men moet de 3 mogelijkheden echter niet te strikt scheiden want worden vaak door elkaar gebruikt in de praktijk Moederschap Drie vaststellingswijzen: 1. Vermelding naam moeder in geboorteakte Art. 312, 1 juncto art. 57, 2 BW Art 57, 2 BW: De naam van de vrouw die bevalt komt in de geboorteakte Art 312, 1 BW: de vrouw die is vermeld in de geboorteakte is de juridische moeder = de regel Mater semper certa est = De moeder is altijd zeker In 99% vd gevallen Anonieme bevalling: niet mogelijk in België 2. Erkenning door een vrouw Art. 313 BW Indien de naam v/d moeder niet vermeld is in de geboorteakte of indien er geen geboorteakte is Toepassing bij draagmoederschap Onder dezelfde (toestemmings)voorwaarden als de erkenning door een man (zie verder, art. 329bis BW) 3. Gerechtelijke vaststelling van moederschap Art. 314 BW Bij gebrek aan (vermelding v/d naam v/d moeder in de) geboorteakte Wanneer het kind onder een valse naam is ingeschreven in geboorteakte Bij gebrek aan moederlijke erkenning Onder dezelfde voorwaarden als de gerechtelijke vaststelling van het vaderschap (zie verder, art. 332quinquies BW) Bewijs van de bevalling moet worden geleverd Via bezit van staat (zie art. 331nonies BW) of (bij gebreke van bezit van staat) door alle wettelijke middelen Vb/ Vaak uit wanhoop: wensmoeder zet haar naam in de geboorteakte ipv naam draagmoeder (= kind onder valse naam ingeschreven) maar draagmoeder eist moederschap op men dient te bewijzen dat men bevallen is ( bij erkenning): is een louter biologisch feit maar men doet dit via bezit van staat: is de sociale realiteit, namelijk wie zich effectief heeft gedragen als moeder. Is een bewijs van bezit van staat niet mogelijk dan kunnen alle wettelijke middelen gebruikt worden draagmoeder heeft geen R indien wensmoeder het kind heeft opgevoed Het biologisch gerichte afstammingsr krijgt een sociale invulling Bijzondere regels voor overspelige kinderen 1. Erkenning door een overspelige vrouw: Mededelingsverplichting (art. 313, 3 BW), op straffe van (relatieve) niettegenwerpelijkheid 2. Gerechtelijke vaststelling overspelig moederschap: Echtgenoot moet in het geding worden geroepen (art. 332ter, vierde lid BW) 5

6 Bijzondere regels voor bloedschennige kinderen (incest) Erkenning of gerechtelijke vaststelling waaruit absoluut huwelijksbeletsel tussen ouders blijkt = verboden (zie art. 313, 2 en 314, tweede lid BW) = tussen 2 mensen die nooit mogen trouwen Opmerking: de vroegere absolute huwelijksbeletselen tussen aanverwanten in de rechte lijn zijn vatbaar geworden voor ontheffing (en dus niet langer absoluut, maar relatief) (wijziging van art. 164 BW door de wet van 15 mei 2007 (BS 29 juni 2007)). Vaderschap Drie vaststellingswijzen: Binnen het huwelijk: 1. De vaderschapsregel Art. 315 BW Pater is est quem nuptiae demonstrant = De vader is diegene die het huwelijk aanwijst De echtgenoot is vader van kinderen geboren: Binnen het huwelijk van de moeder Binnen de 300 dagen na de ontbinding (dood of echtscheiding) of nietigverklaring van dit huwelijk Ontbinding: ex nunc: voor de toekomst Nietigverklaring: ex tunc: nooit geacht te hebben bestaan Vermoedens i.v.m. de verwekking (art. 326 BW) sinds ) Omtrent de verwekkingsperiode: kind wordt vermoed te zijn verwekt in het tijdvak van de 300ste t.e.m. de 180ste dag vóór de geboorte (is binnen 6 tot 10 maand voor de geboorte) = vermoeden juris tantum Tijdvak = periode van 121 dagen, maar tegenbewijs is mogelijk. ( men draait de afstammingsprocedure in uw voordeel) Toepassing: kind geboren 301 dagen na ontbinding, maar zwangerschap heeft 302 dagen geduurd Vaderschapsregel speelt voor dit laat geboren kind (dat tijdens het huwelijk is verwekt) en ex-echtgenoot vd moeder is juridische vader Ontbinding huwelijk 302d zwanger Geboorte: 301d na ontbinding huwelijk Verwekking vh kind: 302 d voor geboorte 6

7 Toepassing: kind geboren 180 dagen na ontbinding, maar zwangerschap heeft slechts 179 dagen geduurd Vaderschapsregel speelt niet voor dit prematuur kind (dat na het huwelijk is verwekt) Ontbinding huwelijk 179 d zwanger Geboorte: 180d na ontbinding huwelijk Verwekking vh kind: 179 d voor geboorte 2) Omni meliore momento: kind wordt vermoed te zijn verwekt (binnen het wettelijke tijdvak) op het voor het kind gunstigste tijdstip = vermoeden juris tantum Praktisch belang: toepassing van de vaderschapsregel kan erdoor worden uitgeschakeld (bv. indien men de verwekking situeert binnen het wettelijk tijdvak, maar na de ontbinding van het huwelijk). Uitzonderingen op het vermoeden van vaderschap 1) Een beslissing houdende vaststelling van het vermoeden van afwezigheid waaruit blijkt dat het kind geboren is meer dan 300 dagen na de verdwijning van de echtgenoot (art. 316 BW) Vader is te lang weg Het regime van de afwezigheid is grondig hervormd door de wet van 9 mei 2007 (BS 21 juni 2007). 2) Drie (eigenlijk vijf) gevallen waarin het vaderschap van de echtgenoot onwaarschijnlijk is, (opgesomd in art. 316bis BW) (Steeds bekijken als de moeder gehuwd is): Globaal gezien zal het vaderschap van de echtgenoot krachtens de wet niet vaststaan wanneer kind geboren is > 300 dagen na: Inleiding van een echtscheidingsprocedure (Echtscheiding Onherstelbare Ontwrichting of Echtscheiding Onderlinge Toestemming) (drie te onderscheiden gevallen: 2 EOO en 1 EOT) Geregistreerde inschrijving op verschillende adressen Machtiging v/d vrederechter tot afzonderlijk verblijf (ZIE art. 316bis, 1 tot 3 BW) Tenzij de echtgenoten op het ogenblik van de aangifte van de geboorte een gemeenschappelijke verklaring van vaderschap hebben afgelegd omdat de echtgenoten zich bv verzoend hebben - Dit kan uiterlijk bij de aangifte van de geboorte - Gemeenschappelijke (beiden geven toestemming) verklaring gezamelijke (samen naar burgelijke stand) Vaderschapsconflicten Na een nieuw huwelijk van de moeder: voorkeur voor de nieuwe echtgenoot (art. 317, eerste lid BW) Moeder hetrouwt binnen 300d na ontbinding 1 e huwelijk Kind is zowel uit eerste als uit tweede huwelijk voorrang nieuwe echtgenoot 7

8 Na bigamie: de rechter stelt de meest waarschijnlijke afstamming vast (art. 331septies BW) Dmv DNA-onderzoek Buiten het huwelijk: Twee essentieel verschillende wijzen: 2. Erkenning door een man (Vaderlijke erkenning) Grondvoorwaarden Het vaderschap staat niet vast krachtens de vaderschapsregel ex art. 315 of 317 BW (art. 319 BW) Bij een ongehuwde vrouw kan iedereen erkennen Bij een gehuwde vrouw indien het vaderschap van de echtgenoot is betwist Eén of meerdere toestemmingen (zie art. 329bis BW) Kind < 12 jaar: moeder moet toestemmen, ook bij prenatale erkenning Bij prenatale erkenning is de moeder nogthans juridisch gezien nog geen moeder, bij bij het noteren van de naam in de geboorteakte Kind 12 jaar: moeder + kind (maar kind niet wanneer het onbekwaamverklaard is, verlengd minderjarig werd verklaard of werd geoordeeld dat het geen onderscheidingsvermogen heeft Ambtenaar van de burgelijke stand kan echter niet oordelen dat het kind geen onderscheidingsvermogen heeft) (art. 329bis, 2 BW) Kind meerderjarig of ontvoogd: moet zelf toestemmen (art. 329bis, 1 BW = vetorecht) en gelijk wie kan erkennen zolang het kind maar de toestemming geeft Uitz: bijzondere gevallen ex art. 329bis, 3 BW: erkenning zonder toestemming moet ter kennis worden gebracht, met het oog op eventuele vordering tot nietigverklaring (zeer zelden) Verhaal na toestemmingsweigering(en) Vader wil erkennen maar moeder wil dit niet meer om de toestemming van de moeder te krijgen/omzeilen zal men haar dagvaarden Bij de rechtbank van eerste aanleg (art. 329bis, 2, derde lid BW) Aspirant-erkenner dagvaardt wie weigert Partijen worden gehoord in raadkamer 2 fasen in het geding voor de rechtbank (art. 329bis, 2, derde lid BW) Verzoeningspoging (mislukt altijd) Uitspraak van de rechtbank (indien de nodige toestemmingen niet worden bekomen) Wat zal de rechtbank beslissen? De rechtbank zal de biologische realiteit bekijken Bij bewijs van biologisch niet-vaderschap: verzoek afgewezen; Indien geen bewijs niet-vaderschap: Kind < 1j: rechtbank heeft geen opportuniteitsoordeel: de biologische realiteit primeert Kind > 1j: rechtbank kan de erkenning weigeren als ze kennelijk in strijd is met de belangen van het kind 1 jaar op het ogenblik v/d dagvaarding. Een dubbele afstammingsband wordt in het belang van het kind geacht. Het manifest nadelige karakter van de vaststelling van de afstamming moet worden bewezen om het oordeel dat de erkenning kan plaatsvinden te verhinderen. Overwegingen inzake de gevolgen van de afstamming (ouderlijk 8

9 gezag en recht op persoonlijk contact, in het algemeen de gevolgen van de afstamming) doen niet ter zake Indien tegen de aspirant-erkenner een strafvervolging is gestart wegens verkrachting van de moeder gedurende het wettelijk tijdperk van de verwekking ( d voor geboorte), kan de erkenning niet plaatsvinden (art. 329bis, 2, vierde lid BW) De vraag rijst wat wordt bedoeld met de bewoordingen wordt de in het [derde] lid bedoelde termijn van één jaar opgeschort tot de beslissing over de strafvordering in kracht van gewijsde is gegaan. Wellicht was het de bedoeling van de wetgever om de rechtbank geen opportuniteitsoordeel te laten vellen (en de belangen van het kind dus niet te laten toetsen) telkens wanneer de aspirant-erkenner vervolgd werd wegens verkrachting van de moeder, maar naderhand onschuldig werd bevonden, in gevallen waarin de aspirant-erkenner de moeder al tijdens het eerste levensjaar van het kind had gedagvaard na haar toestemmingsweigering. De procedure na toestemmingsweigering kan door de aspirant-erkenner worden ingeleid vóór de geboorte (art. 328bis BW), maar er rijzen in voorkomend geval problemen i.v.m. het bewijs van de biologische realiteit Procedure kan worden ingeleid maar is gebaseerd op bewijs nietvaderschap Dit is te onderzoeken via een vruchtwaterpunctie maar deze ingreep kan gevaarlijk zijn RS: men stelt het onderzoek uit tot na de geboorte Perverse gevolgen: het kind zal de naam van de moeder hebben en deze kan pas veranderen na gezamelijke toestemming Geen absoluut huwelijksbeletsel tussen de erkenner en de moeder De vader kan het kind niet erkennen, wanneer uit die erkenning een absoluut huwelijksbeletsel tussen hem en de moeder zou blijken tenzij het huwelijk waardoor dat (huwelijks)beletsel is ontstaan, nietig werd verklaard of werd ontbonden door overlijden of door echtscheiding (art. 321 BW), Indien de moeder en vader bloedverwanten in rechte lijn zijn dan zal de vader het kind niet kunnen erkennen (absoluut huwelijksverbod voor bloedverwanten) Tenzij = misleidend! Vroeger gold er ook een absoluut huwelijksverbod voor aanverwanten: ook met stief of schoondochters/zonen/moeder, mocht men niet trouwen indien deze band dus gebaseerd was op een ander eerder huwelijk. Maar de huwelijksverboden tussen aanverwanten in de rechte lijn zijn relatief geworden na de wet van 15 mei Nu kan zo n huwelijk toegestaan worden door de koning. De wet is echter niet aangepast waardoor een vader een kind kan erkennen ook wanneer uit die erkenning een relatief huwelijksverbod zou blijken maar nergens staat in de wet dat het huwelijk waardoor het (huwelijks)beletsel is ontstaan nietig moet zijn verklaard of ontbonden moet zijn! Vb/ Een man kan zelfs tijdens zijn huwelijk een kind erkennen dat hij heeft verwekt bij zijn schoon of stiefdochter/moeder 9

10 Het arrest dat het Arbitragehof terzake wees op 17 december 2003 (i.v.m. art. 321 BW) handelde over de (vaderlijke) erkenning van een aanverwant kind (verwekt door een man bij zijn stiefdochter), die vanuit grondwettigheidsperspectief moet kunnen plaatsvinden op een ogenblik dat het huwelijk dat de aanverwantschap deed ontstaan, ontbonden was door echtscheiding. Na de Wet van 15 mei 2007 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot het huwelijk tussen aanverwanten (B.S. 29 juni 2007) kan het huwelijksverbod tussen aanverwanten in de rechte opgaande en nederdalende lijn om gewichtige redenen worden opgeheven (zie art. 164 B.W.). Vormvereisten Een authentieke akte, maar geen testament (art. 327 BW) Opgemaakt door een bevoegde ambtenaar (ABS hierbij is het gratis, notaris, diplomatieke of consulaire ambtenaar) Modaliteiten Erkenning door een man die niet de biologische vader is (= erkenning uit welwillendheid) Erkenning door een onbekwame (art. 328, eerste lid BW) Expliciet mogelijk > de wet (vb/ minderjarige) moet wel een minimum aan onderscheidingsvermogen hebben uitz voor de burgerlijk ambtenaar: kan wel deze controle uitoefenen Erkenning van een verwekt kind vóór de geboorte (= prenatale erkenning) is mogelijk (art. 328, tweede lid BW) Nuttig: het kind krijgt de naam van de erkenner bij de geboorte en krijgt het erfr erkenning werkt terug tot op het ogenblik van de verwekking ABS vereist (praeter legem) een zwangerschapsattest (staat niet in de wet) > ministriële omzendbrief : ambtenaar kan geen attest opmaken voor een wezen <180d oud, men kan dus pas erkennen wanneer men min 6m zwanger is Erkenning van een overleden kind (= postume erkenning) is mogelijk indien dit afstammelingen heeft nagelaten. Een zonder afstammelingen overleden kind kan enkel binnen het jaar na zijn geboorte worden erkend (art. 328, tweede lid BW) Ratio legis: erfenisjagers verhinderen Erkenning van een reeds erkend kind (= opeenvolgende erkenningen) mogelijk, maar enkel de eerste erkenning heeft uitwerking zolang ze niet is vernietigd (art. 329 BW) Erkenning van een doodgeboren kind is NIET mogelijk, omwille van de theorie van de juridische persoonlijkheid. Wel wordt een akte van aangifte van levenloos kind opgemaakt (art. 80bis BW) Juridische persoonlijkheid ontstaat bij de levende en levensvatbare geboorte. Declaratief karakter Werkt retroactief tot de geboorte of zelfs tot de verwekking: Infans conceptus pro jam nato habetur, quoties de commodis eius agitur Publiciteit Algemeen: Kantmelding in de geboorteakte van het erkende kind (art. 62, 2 BW); niet in de geboorteakte van de erkenner vaak problematisch omdat men niet in de geboorteakte van een erflater kan zien hoeveel kinderen men heeft erkend waardoor de nalatenschap moet worden geblokkeerd 10

11 Specifiek: De erkenning van een overspelig kind a patre moet ter kennis worden gebracht aan de echtgeno(o)t(e) van de erkenner, op straffe van relatieve niettegenwerpelijkheid (art. 319bis BW) Hoe? Indien de erkenningsakte werd opgemaakt door een Belgische ABS of notaris, wordt een afschrift van de erkenningsakte door hem verzonden bij een ter post aangetekende brief, binnen de drie dagen na de opmaak van de erkenningsakte; In andere gevallen wordt ze betekend bij deurwaardersexploot, op verzoek van de vader, het kind of diens wettelijke vertegenwoordiger. Op straffe van relatieve niet-tegenwerpelijkheid: echtgeno(o)t(e) en huwelijkse kinderen mogen doen alsof de erkenning niet bestaat Dit ook bij het erfrecht woordoor het dan ook zo wordt verdeeld hierdoor ontstaan er veel discriminaties 3. Gerechtelijke vaststelling van vaderschap (Onderzoek naar het vaderschap) Grondvereisten Het vaderschap staat niet vast krachtens de vaderschapsregel (art. 315 of 317 BW) Noch o.g.v. erkenning Het recht van verzet wordt niet succesvol uitgeoefend (art. 322 BW) Recht van verzet tegen de gerechtelijke vaststelling van het vaderschap: Regeling analoog aan de toestemmingen vereist voor een erkenning (zie art. 332quinquies BW): na uitoefening relatief verzetsrecht wordt de vordering pas afgewezen indien kind 1 j. en de vaststelling kennelijk strijdig is met zijn belangen Geen absoluut huwelijksbeletsel tussen de moeder en de vermeende vader Het onderzoek is onontvankelijk wanneer uit het vonnis een absoluut huwelijksbeletsel tussen de vermeende vader en de moeder zou blijken, tenzij het huwelijk waardoor dat beletsel is ontstaan, nietig werd verklaard of werd ontbonden door overlijden of door echtscheiding (art. 325 BW) Bewijs (art. 324 BW) Door bezit van staat (art. 324, eerste lid BW) = onweerlegbaar, primair bewijsmiddel (omschreven in art. 331nonies BW) Door alle wettelijke middelen (art. 324, tweede lid BW) bv. DNA-onderzoek, maar ook andere wettelijke bewijsmiddelen (getuigen, vermoedens, geschriften, ) zijn toegelaten, behalve de eed DNA-onderzoek post mortem is mogelijk, zelfs na crematie (indirect) Vermoeden dat er een buitenechtelijk kind was dus vader snel gecremeerd buitenechtelijk kind heeft vermeende grootvader laten opgraven en hiervan DNA-test afgenomen: voldeed als bewijs Rechtsgevolgen van de onrechtmatige weigering een deskundigenonderzoek te ondergaan: Cass. 17 december 1998 (i.v.m. art. 331octies BW) Men kan het onderzoek niet blokkeren door het weigeren van een DNAonderzoek Principe: Verbod op dwanguitoefening (= algemeen Rbeginsel) Uit onrechtmatige weigering mag de rechter het feitelijke vermoeden van vaderschap afleiden en dat in combinatie met andere elementen in het dossier zoals bv/ foto in portefuille, gestuurde verjaardagskaartjes Door vermoeden van vaderschap wegens geslachtsgemeenschap met de moeder behalve wanneer er twijfel over bestaat (art. 324, derde lid BW) De bedoelde twijfel betreft het causaal verband tussen de (bewezen) geslachtsgemeenschap en de verwekking. 11

12 Procedureregels Titularissen van de vordering: Het kind + elk van zijn ouders persoonlijk (art. 332ter, eerste lid BW) ook de beweerde vader vaak een probleem voogd ad hoc aangesteld Termijn (art. 331ter BW): 30 jaar, te rekenen vanaf het einde van het bezit van staat of, bij gebrek daaraan, vanaf de geboorte Deze verjaringstermijn wordt geschorst tijdens de minderjarigheid, maar loopt tussen echtgenoten (voor het kind zelf dus 48j) Partijen in het geding: zie art. 332ter, derde lid BW Vertegenwoordiging: zie art. 331sexies BW Aanstelling voogd ad hoc bij tegenstrijdigheid van belangen, die in concreto moet worden bewezen (wanneer hoedanigheden van eiser en verweerder niet gecombineerd worden) dit gebeurt meestal door jonge stagairs in de rechtbank Materieel en territoriaal bevoegde rechtbank: zie art. 331, 1 BW Wijzen van gedinginleiding (Geding kan niet vóór de geboorte worden ingeleid, zie art. 331bis BW na weigering toestemming) Uitwerking van het vonnis Declaratief karakter Publiciteitsregeling Zie art. 333 BW: overgeschreven id registers vd burgelijke stand Bijkomende vormvereiste bij overspelige kinderen a patre Betekening van het vonnis aan de echtgeno(o)t(e) van de overspelige man, op straffe van relatieve niet-tegenwerpelijkheid (art. 322, tweede lid BW) 12

13 Betwisting van de afstamming Langs moederszijde Betwisting wettelijk vastgesteld moederschap: Art. 312, 2 BW Door alle wettelijke middelen moet worden bewezen dat de moeder niet van het kind bevallen is Maar Bezit van staat t.a.v. de moeder maakt de vordering onontvankelijk Zelden of nooit in de praktijk Termijn: 1 jaar vanaf de ontdekking v/h leugenachtige karakter v/d afstamming Titularissen v/d vordering: De vader, het kind, de moeder en de persoon die het moederschap opeist (blijkbaar geen automatische vaststelling van moederschap in dit laatste geval) Betwisting moederlijke erkenning Ontvankelijkheid Algemeen: Afwezigheid van bezit van staat t.a.v. de erkennende vrouw Bijzonder (voor de erkennende vrouw en degenen die hebben toegestemd): Een wilsgebrek (art. 330, 1, eerste en tweede lid BW) Titularissen en termijnen (art. 330, 1, vierde lid BW) De erkennende vrouw en de vader moeten de vordering inleiden binnen 1 j. na de ontdekking dat de erkennende vrouw niet de moeder is De beweerde moeder: binnen 1 jaar na de ontdekking dat zijzelf de moeder is Het kind: ten vroegste vanaf de 12 de verjaardag, uiterlijk op de 22 ste verjaardag of binnen 1 jaar na de ontdekking dat de erkennende vrouw niet zijn moeder is Gegrondheid De erkenning wordt tenietgedaan indien door alle wettelijke middelen is bewezen dat de betrokkene niet de moeder is (art. 330, 2 BW) cf. de bijzondere hypothese van art. 329bis 3, vijfde lid BW: niet de biologische moeder toch moet bewezen worden dat de erkennende vrouw niet van het kind is bevallen (cf. het ongewijzigde art. 314, derde lid BW) (bewijs van genetisch niet-moederschap is niet doorslaggevend VB/ de draagmoeder dat een kind gekregen heeft na embryo-implantatie is niet genetisch de moeder maar heeft wel het kind gebaard ) De vordering v/d beweerde moeder is slechts gegrond indien haar eigen moederschap is komen vast te staan; het vonnis dat de betwistingvordering inwilligt, brengt van rechtswege de vaststelling v/h moederschap v/d beweerde moeder mee, indien aan de voorwaarden van art. 332quinquies BW is voldaan (art. 330, 3 B.W.) Betwisting gerechtelijk vastgesteld moederschap Art. 331decies B.W. door middel van een bijzonder rechtsmiddel: derdenverzet Langs vaderszijde Betwisting vaderschap echtgenoot Vb ook indien de vander van zijn juridisch vaderschap afwil omdat hij denkt dat hij de vader niet is Ontvankelijkheid (Artikel 318 BW: 1, 2 en 4) Ontvankelijkheid moet als 1 e getest worden! Is er hier al een probleem moet men al niet meer naar de gegrondheid kijken die volgorde is belangrijk! 13

14 Algemeen Afwezigheid van bezit van staat t.a.v. de echtgenoot (aanhef art. 318, 1 eerste lid BW) Vaak door rechters omzeild omdat ze DNA belangrijker vinden Toestemming van de echtgenoot tot K.I. kunstmatige insiminatie) of een andere daad (IVF, IPSI) die de voortplanting tot doel had maakt de vordering onontvankelijk, tenzij de verwekking van het kind hiervan niet het gevolg kan zijn (art. 318, 4 BW) In het geval van wensvaderschapmoet de vader (expliciet) de toestemming geven (ook bij KID = kunstmatige insiminatie met donors) De levende en levensvatbare geboorte van het kind (art. 331bis BW) Uitzondering: de man die het vaderschap opeist, kan de vordering reeds vóór de geboorte instellen (zie art. 328bis BW) Maar er is al snel bezit van staat indien het gebeurt na de geboorte! Er zijn evenwel gevallen waarin het onduidelijk is of het kind meer of minder dan 300 dagen na de gebeurtenissen vermeld in art. 316bis BW zal worden geboren. In deze gevallen rijst het praktische probleem dat de rechtbank verzocht wordt om uitspraak te doen over de betwisting van een vaderschap dat misschien nooit zal worden gevestigd. Titularissen van de vordering Moeder, echtgenoot en kind De persoon die het vaderschap opeist (betwistingrecht onder voorwaarde en met gevolg, zie art. 318, 5 BW) (art. 318, 1, eerste lid BW) = een derde (id praktijk vaak door de moeder buiten het gezin gehouden Onder voorwaarde en met gevolg: Bijzonderheid voor de vordering van de beweerde biologische vader : Indien hij de betwistingvordering inleidt, is zijn vordering maar gegrond als zijn vaderschap is komen vast te staan ; De beslissing die de betwistingvordering inwilligt, brengt van rechtswege de vaststelling van het vaderschap van de verzoeker mee. De rechtbank gaat na of de voorwaarden van art. 332quinquies BW vervuld zijn (art. 318, 5 B.W.) Ratio legis: Indien een derde vermeende biologische vader het vaderschap van de echtgenoot betwist en deze is effectief niet de vader zal het kind vaderloos achterblijven indien deze derde zijn verantwoordelijkheid niet opneemt het vaderschap gaat nu automatisch in hetzelfde vonnis van rechtwege over naar de derde indien bewezen is dat deze derde de biologische vader is. Subsidiair, na overlijden van de echtgenoot: diens bloedverwanten De eerste echtgenoot bij vaderschapsconflict (art. 318, 2, tweede en derde lid BW) Termijnen (in de wet!) Moeder: 1 jaar na de geboorte (art. 318, 2, eerste lid BW) Echtgenoot: 1 jaar na de ontdekking van het feit dat hij niet de (biologische) vader van het kind is (art. 318, 2, eerste lid BW) Man die het vaderschap opeist: 1 jaar na de ontdekking van het feit dat hij de (biologische) vader van het kind is (art. 318, 2, eerste lid BW) Kind: ten vroegste op de 12 de verjaardag, ten laatste op de 22 ste verjaardag of binnen 1 jaar na de ontdekking van het feit dat de echtgenoot zijn vader niet is (art. 318, 2, eerste lid BW) De ouders kunnen niet optreden q.q. het minderjarige kind: het vorderingsrecht van de minderjarige tussen 12 en 18 jaar dient via (zijn voogd of) een voogd ad hoc te worden uitgeoefend Wie dient te aanwijzing van de voogd ad hoc uit te lokken? Zeker niet de vader of de moeder (die zelf verweerder zijn in deze procedure), maar het kind zelf. 14

15 (subsidiair) bloedverwanten van de echtgenoot: 1 jaar na de geboorte, indien de echtgenoot overleden is vóór de geboorte 1 jaar na het overlijden, indien de echtgenoot na de geboorte is overleden (art. 318, 2, tweede lid BW) De eerste echtgenoot bij vaderschapsconflict: m.i. zelfde termijn als de (enige) echtgenoot (naar analogie met het vroegere art. 332, vierde lid BW, dat voor echtgenoot en vorige echtgenoot dezelfde termijn bepaalde) Al deze termijnen zijn vervaltermijnen, die de openbare orde raken Niet vatbaar voor stuiting of schorsing Enkel verlengbaar bij overmacht Het begrip overmacht moet restrictief verbintenisrechtelijk worden geïnterpreteerd; men moet in de absolute onmogelijkheid zijn om de vordering in te leiden binnen de voorgeschreven termijn, als gevolg van gebeurtenissen onafhankelijk van de wil van de betrokkene die hij niet heeft kunnen voorzien of voorkomen, terwijl hij de volgehouden intentie had de handeling te stellen. Gegrondheid (Artikel 318 BW: 3 en 5) Art. 318, 3 BW bevat 2 wijzen van betwisting: Op tegenbewijs Door alle wettelijke middelen (behalve de eed) kan worden bewezen dat echtgenoot niet de vader is (art. 318, 3, eerste lid BW) Via eenvoudige verklaring Kost niets DNA onderzoek uitgespaard In drie (eigenlijk zeven) gevallen waarin het vaderschap van de echtgenoot onwaarschijnlijk is, opgesomd in art. 318, 3, tweede lid BW = vermoedens juris tantum van niet-vaderschap, zonder verdere bewijsvoering De vermelding van de gevallen bedoeld in artikel 316bis (art tweede lid, 1 B.W.) is bekritiseerbaar, aangezien de vaderschapsregel in deze gevallen niet speelt, behoudens gemeenschappelijk verklaring van de echtgenoten op het ogenblik van de aangifte van de geboorte. Het is bijzonder eigenaardig dat in voorkomend geval het bewijs van niet-vaderschap niet zou moeten worden geleverd. Tijdens de parlementaire voorbereiding verklaarde de minister van Justitie dat de ambtenaar van de burgerlijke stand zich zou kunnen vergissen en ten onrechte de echtgenoot in de geboorteakte als vader zou kunnen vermelden. Deze vergissing behoort evenwel te worden rechtgezet door een vordering tot verbetering van de akten van de burgerlijke stand (art Ger. W.) en niet d.m.v. een (eenvoudige) betwistingvordering van een vaderschap dat juridisch niet eens vast mocht staan (het is overigens niet door de vermelding van de naam van de (ex-) echtgenoot in de geboorteakte dat het vaderschap komt vast te staan, maar krachtens de wet zelf (art B.W.)). Partijen in het geding Het kind (of zijn afstammelingen) De moeder De echtgenoot (art. 332bis BW) 15

16 Betwisting vaderlijke erkennnig Ontvankelijkheidsvoorwaarden Algemeen: afwezigheid van bezit van staat t.a.v. de erkenner (art. 330, 1, eerste lid BW) Bezit van staat is een onontvankelijkheidsgrond voor elke vordering tot betwisting van een erkenning Diegene die een aanwezigheid van bezit van staat opwerpt moet bewijzen dat er ook effectief bezit van staat is Pro memorie: zie ook art. 331bis B.W.: het erkende kind moet levensvatbaar geboren zijn alvorens de rechtsvordering tot betwisting van het (prenataal erkende) kind ontvankelijk is. Bijzondere ontvankelijkheidsvoorwaarde Bij een betwisting door de erkenner zelf of door iemand die tot de erkenning heeft toegestemd: een wilsgebrek (art. 330, 1, tweede lid BW) (verschoonbare dwaling, bedrog, geweld) In de rechtspraak wordt de ingeroepen dwaling meestal niet-verschoonbaar bevonden (bv. bij erkenning van een kind geboren na zes maanden zwangerschap, zogezegd zonder complicaties Rechter: De dwaling is onverschoonbaar want een normaal zorgvuldig persoon zou moeten weten dat een baby niet volgroeid is na 6maanden). Bedrog is opzettelijk verwekte dwaling (meestal door de moeder geïnduceerd). Moreel geweld wordt in de rechtspraak aanvaard als wilsgebrek bij geesteszwakke erkenners. Belang van het kind mag in deze procedure geen rol spelen (!) (5x in HvC) Bewijs van biologisch niet-vaderschap is vereist voor (de gegrondheid van) elke betwisting van een erkenning, ook deze ingeleid door de erkenner zelf (na bewijs van een wilsgebrek); zie Cass. 7 mei 2007 Deskundigenonderzoek = meest betrouwbare bewijsmiddel Voorwaarde voor de gegrondheid van de vordering Bewijs van niet-vaderschap door alle wettelijke middelen (art. 330, 2 BW) GEEN toetsing van het belang van het kind! Procedureregels Titularissen van de vordering: De moeder, het kind, de erkennende man en de man die het vaderschap opeist (art. 330, 1, eerste lid BW), maar de vordering van de persoon die beweert vader te zijn, is maar gegrond als diens vaderschap is komen vast te staan. De beslissing die de betwistingvordering inwilligt, brengt van rechtswege de vaststelling van het vaderschap van de biologische vader mee (de rechtbank gaat na of aan de voorwaarden van art. 332quinquies BW is voldaan) (art B.W.) Termijnen (art. 330, 1, vierde lid BW): Voor de moeder en de erkennende man: 1 jaar na de ontdekking dat de erkennende man niet de vader is Voor de man die het vaderschap opeist: 1 jaar na de ontdekking dat hijzelf de vader is Voor het kind: ten vroegste de dag van de 12de verjaardag, ten laatste de dag van de 22ste verjaardag Opmerking: een overgangsbepaling (art. 25 3) stelt dat het hier om een verjaringstermijn gaat (wat evenwel merkwaardig is, gelet op de korte duurtijd van de termijn). 16

17 Betwisting gerechtelijk vastgesteld vaderschap Indien definiteif! = 1maand na betekening van het vonnis door de deurwaarder Art. 331decies BW Via het bijzonder rechtsmiddel derdenverzet, in te stellen door degenen die ten onrechte niet in de procedure werden betrokken Kan tot 30 jaar na de uitspraak (of 3 maanden na betekening aan de derde) 17

18 Gevolgen van de afstamming Hierna komen aan bod: Algemene regel + enkele specifieke uitzonderingen i.v.m. de overspelige afstamming Familienaam Erfrecht Alimentatie Recht op persoonlijk contact Principe = gelijke gevolgen Wederkerige gelijkheidsregel in art. 334 BW ongeacht de wijze van vaststelling van de afstamming, hebben kinderen t.o.v. ouders en vice versa dezelfde rechten en verplichtingen Uitzonderingen m.b.t. de overspelige afstamming Diverse wetsbepalingen beperk(t)en de rechten van overspelige kinderen en ouders Afschaffing van de beperkingen ten nadele van de kinderen door de wet van 1 juli 2006 Instemming van de echtgenote was vereist opdat het overspelig kind a patre de familienaam van de erkenner kan dragen (art. 335, 3 (oud) tweede lid BW is opgeheven) Een overspelig kind kon enkel in de echtelijke verblijfplaats worden opgevoed mits de toestemming van de echtgeno(o)t(e) (art. 334bis BW is opgeheven) Het overspelig kind kon de omzetting van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot niet vragen (art. 745quater, 1, tweede lid BW is opgeheven) Een overspelig kind kon van de verdeling in natura worden uitgesloten door de overlevende echtgenoot en de huwelijkse kinderen (art. 837 BW is opgeheven) Behoud van de beperkingen ten nadele van overspelige ouders Na vaststelling van de afstamming (vb/ door erkenning door de vader, succesvolle betwisting van het vaderschap van de echtgenoot,..) erkent men het overspelige kind niet geen sancties! (discriminatie?) De overspelige ouder verliest automatisch de voordelen door de echtgenoot toegestaan bij huwelijkscontract en schenkingen in het huwelijkscontract gedaan (art. 334ter, eerste en vierde lid BW) Ratio: Om te vermijden dat de niet-overspelige echtgenoot de echtscheiding zou aangaan (toen was overspel nog een grond tot echtscheiding) en dat de overspelige echtgeno(o)t(e) toch gestraft werd, ook zonder echtscheiding Welke voordelen verdwijnen? Huwelijksvoordelen die verdwijnen: Bedingen van vooruitmaking: beding waarbij de echtgenoot gratis mag voorafnemen bij ontbinding van het huwelijk mogen bepaalde goederen gratis naar de andere zonder schending van zijn deel Bedingen van ongelijke verdeling: Vb/Afspraak waarbij 1 van de partners bij ontbinding 25% van de gemeenschappelijke goederen krijgt en de andere 75% Verblijvingsbedingen: Alles gaat naar de langstlevende Bedingen van inbreng vervallen NIET: Afspraken waarbij men eigen of onverdeelde goederen in de gemeenschap brengt Schenkingen bij huwelijkscontract: M.b.t. tegenwoordige goederen M.b.t. toekomstige goederen (= contractuele erfstellingen): Vb/ ik schenk het grootste beschikbare deel aan de langstlevende Correcties: 18

19 Handhaving van huwelijksvoordelen en schenkingen is mogelijk door de bedrogen echtgenoot bij notariële akte (art. 334ter, eerste lid in fine BW) De sancties gebeuren van rechtswege maar de bedrogen echtgenoot kan bedingen dat de sancties niet uitgevoerd worden dit moet expliciet gebeuren Verval doet geen afbreuk aan de rechten van derden te goeder trouw (art. 334ter, tweede lid BW) Vrijwaring van de rechten van derden te goeder trouw (die b.v. goederen hebben gekocht van een overspelige echtgenoot) impliceert o.m. dat de trouwe mede-echtgenoot enkel de tegenwaarde van de vervreemde goederen (niet: de goederen zelf) zal kunnen terugvorderen van zijn ontrouwe echtgenoot (en dus niet van de derden te goeder trouw). Vb/ de derde had een goed gekocht van de overspelige echtgenoot. Deze zou dit goed krijgen via de huwelijksvoordelen. Deze voorwaarden verdwijnen echter derde blijft eigenaar van het goed maar overspelige echtgenoot moet de tegenwaarde van het verkochte goed terugbetalen aan de echtgenoot De overspelige ouder kan geheel of gedeeltelijk worden onterfd door zijn medeechtgenoot, met uitzondering van het vruchtgebruik op de gezinswoning en het daarin aanwezige huisraad = concrete reserve (art. 334ter, derde lid BW) Deze aantasting van het erfdeel van de LLE is mogelijk d.m.v. testament, legaat, schenking, 19

20 Familienaam Overzicht: Zes regels ex art. 335 BW Enkel vaderschap staat vast (zeer zelden) Naam vader (art. 335, 1 BW) Vb/ anonieme bevalling + man die het kind erkent (heeft hier geen toestemming voor nodig) Enkel moederschap staat vast Naam moeder (art. 335, 2 BW) Vb/ ongehuwde moeder & vriend erkent het kind niet Vb/ kind geboren binnen huwelijk maar na succesvolle betwisting van het vaderschap echtgenoot 1 maand na betekening van het vonnis (in kracht van gewijsde) krijgt het kind uit kracht van wet de naam van de moeder (komt heel vaak voor) Tenzij de biologische vader het vaderschap van de echtgenoot had betwist: de naam van de biologische vader komt misschien in de plaats Is het verlies van de naam van de vader na betwisting van het vaderschap discriminatoir voor meerderjarigen, vergeleken met behoud naam moeder voor meerderjarigen met laat vastgestelde afstamming van vaderszijde? Zie Arbitragehof nr. 171/2005, 23 november 2005, dat geleid heeft tot art. 335, 4 BW Vaderschap en moederschap staan tegelijk vast Naam vader (art. 335, 1 BW) Wordt de vrouw gediscrimineerd door deze verplichte patrilineaire naamsverkrijging? Arbitragehof 6 november 2002: Het doel van de wettelijke regeling is de familienaam op eenvoudige en eenvormige wijze bepalen en een zekere onveranderlijkheid geven. De voorkeur voor de familienaam van de vader gaat terug op historische patriarchale opvattingen. In de opvattingen van de huidige samenleving zouden andere regelingen aan de doelstellingen kunnen beantwoorden, maar dit volstaat niet om de geldende regeling discriminatoir te achten. Het recht op een naam is een persoonlijkheidsrecht. Het recht om zijn naam door te geven aan zijn kind is geen grondrecht. Vbn: Huwelijks kind Erkenning door de vader in de geboorteakte Prenatale erkenning Niet: gerechtelijke vaststelling van het vaderschap: kan alleen na de levende en levensvatbare geboorte van het kind kind wordt dus geboren onder de naam van de moeder Moederschap komt vast te staan na vaderschap (zeer zelden) Naam vader blijft (impliciet maar zeker, nu art. 335 BW geen modaliteiten tot naamswijziging in dit geval bevat) Vb/ na anonieme bevalling + erkenning door de vader + later erkenning dr de moeder Vaderschap komt vast te staan na moederschap Naam moeder blijft, maar ouders kunnen samen verklaring tot naamswijziging afleggen voor ABS (art. 335, 3, eerste lid BW) 20

21 Vb: ongehuwde vrouw + elke erkenning / procedure gerechtelijke vaststelling van het vaderschap Deze verklaring tot naamswijziging moet worden afgelegd: Binnen het jaar na het vernemen van de vaststelling van de afstamming en Vóór de meerderjarigheid of ontvoogding Bij erkenning van een overspelig kind a patre begint de termijn van één jaar te lopen op de dag die volgt op de in art. 319bis, tweede lid BW bedoelde kennisgeving of betekening (art. 335, 3, tweede lid in fine BW) Vragen aan Arbitragehof/ GwH: Gelijkheid? Worden meerderjarigen gediscrimineerd doordat de ouders de verklaring tot naamswijziging moeten afleggen vóór de meerderjarigheid van het kind? Arbitragehof 14 juli 1994 Neen Worden buitenhuwelijkse kinderen gediscrimineerd door de mogelijkheid voor de moeder haar toestemming tot de erkenning te weigeren? Arbitragehof 28 november 1995 Neen Worden buitenhuwelijkse kinderen gediscrimineerd doordat bij onenigheid tussen vader en moeder hun naam onveranderd blijft? Arbitragehof 7 november 1996 en 6 november 1997 Neen (de ouders worden geacht samen te handelen in het belang van het kind) Worden buitenhuwelijkse kinderen gediscrimineerd nu hun naamswijziging niet meer mogelijk is doordat de moeder weigert de verklaring af te leggen, hoewel zij eerder heeft toegestemd tot de erkenning? Arbitragehof nr. 82/2004, 12 mei 2004 De wetgever mag ervan uitgaan dat de ouders het best (samen) het belang van het kind kunnen beoordelen tot diens meerderjarigheid of ontvoogding; het gegeven dat hun onenigheid niet vanaf het begin blijkt, is niet relevant. De naamswijziging is mogelijk via de administratieve procedure; de overheid zal niet anders kunnen dan een verzoek van iemand om de naam van zijn vader te dragen als ernstig beschouwen. Indien de afstamming van een kind wordt gewijzigd wanneer het de meerderjarige leeftijd heeft bereikt, mag er zonder zijn akkoord geen enkele verandering aan zijn naam worden aangebracht. (art. 335, 4 BW) Vraag aan het Arbitragehof / GwH: Is verlies naam vader na betwisting vaderschap discriminatoir voor meerderjarigen, vergeleken met behoud naam moeder voor meerderjarigen met laat vastgestelde afstamming van vaderszijde? Arbitragehof nr. 171/2005, 23 november 2005 De verplichting tot naamsverandering na betwisting van vaderschap is een inmenging in de uitoefening van het recht op eerbiediging van het privé-leven van de betrokkene. Er is sprake van een onevenredige aantasting v/d sociale waarborg op de onveranderlijkheid v/d naam na een wijziging van staat. De mogelijkheid tot administratieve naamswijziging kan het aangevoerde verschil in behandeling niet redelijkerwijs verantwoorden, aangezien die mogelijkheid per definitie hypothetisch blijft. Conclusie: art B.W. schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in zoverre het van toepassing is op meerderjarige kinderen die met succes het vaderschap hebben betwist. 21

22 Curiosum: De naam van de vondeling (art. 58 BW) wordt gegeven door de ambtenaar van de burgerlijke stand aan wie het kind werd afgegeven Gewoonlijk krijgt de vondeling twee of meer voornamen, waarvan één als familienaam dient Vb: Filip André Een familienaam, afgeleid uit de omstandigheden waarin het kind gevonden werd, of met inachtneming van de feitelijke gegevens, komt eveneens voor. Vb: Van lokeren, Vrijdag, Bruynooghe, Jackey Ickx, Verpackt Vordering tot naamsbetwisting = een mogelijkheid die voortvloeit uit het Decreet 6 Fructidor jaar II (23 augustus 1794): Iedereen is verplicht de naam te dragen die in zijn geboorteakte is vermeld (art. 1) > R om een naam te dragen Indien men een andere dan de eigen naam draagt Vordering tot stopzetting van het gebruik van uw naam door iemand anders Komt zelden voor Recht op naam is een onvervreemdbaar en onverjaarbaar persoonlijkheidsrecht, dat verdragsrechtelijk gewaarborgd is Bescherming via gerechtelijke vordering tot naamsbetwisting (stopzetting + art BW) Elke belanghebbende kan een vordering tot naamsbetwisting instellen tegen degene die de naam van een ander persoon draagt of er misbruik van maakt. Het alledaags karakter van de naam volstaat niet om de vordering te beletten (Cass. 25 mei 1962). Zie evenwel Brussel 12 januari 1994, R.W , 229: in de zaak Xavier De Baere oordeelde het hof dat de drager van een naam zich tegen het gebruik van een gelijkluidende naam niet kan verzetten o.g.v. zijn persoonlijkheidsrecht. Naamsverandering = administratieve procedure geregeld door wet van 15 mei 1987 (meebr nr examen) Bij FOD justitie Is een gunst, toegestaan door de uitvoerende macht, geen recht van de aanvrager Maar in het geval van Worden buitenhuwelijkse kinderen gediscrimineerd nu hun naamswijziging niet meer mogelijk is doordat de moeder weigert de verklaring af te leggen, hoewel zij eerder heeft toegestemd tot de erkenning? moet de overheid het verzoek tot naamsverandering steeds als ernstig beschouwen vraag kan komen van kind of zijn wettelijike vertegenwoordiger (hier dus wsl de vader die wel mocht erkennen maar zijn naam niet mocht geven) Onderscheid: Familienaamsverandering: bij KB Het verzoek moet op ernstige redenen steunen: Een belachelijke (dr combinatie voor & achternaam Peter Seli), hatelijke of onzedelijke naam Belgicisering van een naam, b.v. ter integratie Toekenning van de naam van de biologische vader Toekenning van de naam van de pleegouder. Voorkomen van het uitsterven van een naam (uitzonderlijk) Gevraagde naam mag geen aanleiding geven tot verwarring en de verzoeker of derden niet schaden KB wordt in BS bekendgemaakt; verzet kan Registratierecht is verschuldigd ( 49 of 740) Registratierecht: zie art en 3 W. Reg.: in de regel 49, maar 740 voor 22

23 vergunningen om aan een naam een andere naam toe te voegen of een hoofdletter door een kleine letter te vervangen. Voornaamsverandering: bij MB (eenvoudiger) Kan om enigerlei reden maar appreciatiebevoegdheid (uitz: bij transseksuelen is er geen appreciatiebevoegdheid zij worden zowel psychologisch als endocrinologisch begeleid + volgen een hormonentherape + moeten zijn gediagnosticeerd) Moet worden toegestaan onder de voorwaarden van art. 2, derde lid Naamwet (transseksuelen, zie art. 3, tweede lid Naamwet)) Gevraagde voornaam mag nooit aanleiding geven tot verwarring en de verzoeker of derden niet schaden MB, niet in BS bekendgemaakt; verzet is niet mogelijk Registratierecht is verschuldigd ( 490, verminderbaar tot 49 om bepaalde redenen) Vermindering van registratierecht (zie art W. Reg.): in de regel 490, maar 49 indien de voornamen waarvan de wijziging wordt gevraagd: 1 op zichzelf of samengenomen met de naam, belachelijk of hatelijk zijn, of dit zijn omdat ze manifest ouderwets zijn (vb/ hypotamius); 2 vreemdklinkend zijn; of 3 tot verwarring aanleiding kunnen geven 4 enkel aangepast worden door een diakritisch teken of leesteken toe te voegen of weg te nemen; 5 afgekort worden. De vermindering geldt ook voor de voornaamswijziging van transseksuelen. Naamsverbetering Is altijd een naamsverandering maar een naamsverandering is nt steeds een naamsverbetering! Vordering tot verbetering van de akte van de burgerlijke stand na een gerechtelijke procedure (art Ger.W.) Ingeval van onjuiste naam in de geboorteakte (die geen tikfout is) Juiste naam = deze van de vader, zoals vermeld in de geboorteakte v/h kind (Cass. 29 oktober 1976) Procedure na vordering tot verbetering: Verzoekschrift bij de rechtbank van eerste aanleg v/d plaats waar de foutieve akte v/d burgerlijke stand is opgemaakt Behandeling in raadkamer + kantmelding in de foutieve akte HvC: Er is geen onjuiste naam indien de naam vd verzoeker dezelfde is als de naam die id geboorteakte vd vader staat, zelfs indien deze nt hetzelfde is als de naam die op de geboortrakte vd grootvader staat geen eenvoudige procedure + via verzoekschrift, nt via dagvaarding! Verbetering van een materiële misslag door de ABS (art BW) (limitatieve opsomming in art. 100 BW) In deze context: tikfout in naam of voornamen Oplossing = verbetering via randmelding in rode inkt, na gunstig advies van de PdK 23

24 Erfrecht Bij een gebrek aan testament!! Bij gebrek aan een huwelijkscontract!! Wettelijke erfopvolging Art. 718 BW: Erfenissen vallen open door de dood De nalatenschap wordt verdeeld onder de wettelijke erfgenamen van de erflater (bij gebrek aan testament of huwelijkscontract) Wie zijn de wettelijke erfgenamen? De bloedverwanten met juridisch (niet: louter biologisch) vastgestelde afstammingsband t.a.v. de erflater (zie GwH 7 november 2007, nr. 136/2007) De langstlevende echtgenoot of wettelijk samenwonende partner (nt de feitelijk samenlevende heeft wel invloed op successierechten: moet minder belastingen betalen op wat men zou erven maar erft niet automatisch!) De adoptieve verwanten van de overledene (gewone: alleen vd adoptant, nt zijn familie volle adoptie: volledig opgenomen id adoptantenfamilie) Bij gebrek daaraan: de Staat Voorwaarden om te erven Bestaan bij het openvallen v/d nalatenschap Verwekt uiterlijk op het ogenblik van overlijden EN Naderhand levend en levensvatbaar geboren (art. 725 BW) De erflater overleven Problemen bij: Afwezigheid Juridische: Via een vonnis v verklaring van afwezigheid + overgeschreven in de burgelijke stand = overleden komt deze daarna toch ng terug dan kan hij de goederen terug krijgen maar alleen in natura Feitelijke: nt te vinden Gelijktijdig overlijden Leer van de commorientes Vb/ auto-ongeval = vermoeden van gelijktijdig overlijden, in werkelijk mogelijks/wsl nt maar dit valt onmogelijk te bewijzen men neemt dit aan en zo kunnen zij van elkaar niet erven verhindert heel wat problemen voor de verdeling vd nalatenschap indien bv familie- of gezinsleden die samen overleden zijn) Niet onwaardig zijn Indien men iets ergs gedaab heeft tov de erflater Limitatief in de wet omschreven oorzaken van onwaardigheid (art. 727 BW) Ontzetting uit ouderlijk gezag kan leiden tot onwaardigheid m.b.t. nalatenschap kind (art. 33, 5 Jeugdbeschermingswet) of echtgenoot (art. 745septies, 1 en 2 BW) Volledige ontzetting: ouder kan nt erven vh kind en evt ook nt vd echtgeno(o)t(e) Gedeeltelijke ontzetting: mogelijk te bepalen De orden van erfopvolging Wat is een orde? Een geheel van erfgenamen die (samen genomen) andere uitsluiten (of worden uitgesloten), ongeacht de graad t.o.v. de erflater 4 orden Strikte hiërarchie tussen de verschillende orden:de eerste komt voor de tweede, de tweede voor de derde en de derde voor de vierde (uitzondering bij kloving) 24

25 DICHTE ORDE SLUIT VERDERE ORDE UIT Eerste orde = de afstammelingen van de overledene (kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen ) = afstammelingen in afdalende rechte lijn Tweede orde De ouders van de overledene, indien zij tot de nalatenschap komen samen met (half)broers of (half)zussen of afstammelingen van deze (half)broers of (half)zussen (neven of nichten) De (half)broers en (half)zussen van de overledene De afstammelingen v/d (half)broers en (half)zussen v/d overledene Derde orde = alle ascendenten van de overledene (ook de ouders, maar deze enkel indien zij opkomen zonder (half)broers of (half)zussen of afstammelingen van (half)broers of (half)zussen, grootouders,...) Vierde orde = alle bloedverwanten in de zijlijn tot en met de vierde graad, andere dan (half)broers en (half)zussen en hun afstammelingen (ooms, tantes,...) De lijn Bloedverwanten In rechte lijn: stammen van elkaar af Opgaand: ascendenten Nederdalend: descendenten In de zijlijn: hebben een gemeenschappelijke stamouder De graad = Generatie Afstand in bloedverwantschap tot erflater Rechte lijn: = graden dr generaties = aantal stokjes Zijlijn: = tellen tot gemeenschappelijke stamouder + v stamhouder tot deze persoon Broer: 2 e graad Nicht: 4 e graad Bloedverwanten verder dan de vierde graad erven niet (uitzondering: plaatsvervulling) Binnen elke orde erft de dichtste in graad (uitzondering: plaatsvervulling) Gelijken in graad binnen dezelfde orde verkrijgen een gelijk aandeel (= verdeling per hoofd) Het aandeel van de verwerpende erfgenaam gaat naar de mede-erfgenamen van dezelfde orde en dezelfde graad Is de verwerpende de enige erfgenaam in zijn graad, dan is zijn aandeel voor de erfgenamen van de volgende graad. 25

26 Plaatsvervulling 2 manieren om te erven In eigen hoofde: in eigen graad Dmv plaatsvervulling: in de graad waar de andere zat Wat? De afstammelingen van een vooroverleden erfgenaam komen samen tot het erfdeel waarop hun ouder, grootouder recht had (= fictie van de wet) = uitz op dr regel dat men nt verder dan de 4 e graad kan erven Wie kan bij plaatsvervulling opkomen? De afstammelingen van afstammelingen van de overledene De afstammelingen van (half)broers en (half)zussen van de overledene Afstammelingen van ooms en tantes van de overledene Nooit in opgaande lijn (grootvader nt in plaats vd vader!) Voorwaarden voor plaatsvervulling Degene wiens plaats men vervult, moet vooroverleden zijn of gelijktijdig zijn overleden De plaats van een verwerpende of onwaardige erfgenaam kan niet worden ingenomen (wel deze van een door de rechtbank afwezig verklaarde) Wat wel kan is: Bij plaatsvervulling opkomen voor een persoon wiens nalatenschap men verworpen heeft of Vb/ kind die nalatenschap vd vader heeft verworpen kan wel erven v grootouders aan vaders zijde Bij plaatsvervulling opkomen voor een persoon t.a.v. wie men onwaardig was om van te erven Verdeling Plaatsvervullers erven bij staken, niet bij hoofden: Al de afstammelingen die de plaats van de overleden erfgenaam vervullen, komen gezamenlijk en ten belope van diens erfdeel tot de nalatenschap Verdeling per staak, niet bij hoofden Indien eenzelfde staak verscheidene takken heeft voortgebracht, geschiedt de onderverdeling in elke onderscheiden tak eveneens bij staken en delen de leden van dezelfde tak bij hoofden. Verdeling per staak en per tak van een staak Kloving Wat? De nalatenschap wordt in twee gelijke delen verdeeld: ½ voor bloedverwanten in de vaderlijke lijn ½ voor bloedverwanten in de moederlijke lijn 1/4 1/4 1/6 1/6 1/12 1/12 26