Verkenning tijdelijk gebruik braakliggende terreinen

Transcriptie

1 A gemeente Eindhoven Verkenning tijdelijk gebruik braakliggende terreinen Eerste globale verkenning Februari 2013 svh/rd

2 Colofon Uitgave Gemeente Eindhoven Datum Februari gemeente Eindhoven

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 Locatie braakliggende terreinen 4 3 Mogelijke functies 6 4 Rol gemeente 10 Bijlagen 11 gemeente Eindhoven 3

4 1 Inleiding Door de economische crisis zijn veel ontwikkelingen vertraagd of stilgelegd. Hierdoor zijn er gebieden die voor korte of langere tijd braak blijven liggen. Dit heeft op een aantal plekken gevolgen voor de leefbaarheid van gebieden. Daarnaast is het jammer als er geen nuttig gebruik gemaakt wordt van deze terreinen, daar waar dit wel kan. Leeswijzer Deze verkenning geeft in eerste instantie alleen een overzicht van de grootschalige terreinen (> 2 ha), die nog in eigendom zijn van de gemeente in hoofdstuk 2. Voor mogelijke tijdelijke functies zijn voorbeelden beschreven in hoofdstuk 3. De opsomming is niet uitputtend. Wel wordt al onderscheid gemaakt naar functies die geschikter zijn voor grotere of kleinere terreinen. In hoofdstuk 4 gaan we in op een mogelijke rol van de gemeente, afhankelijk van grootte en eigendom van de terreinen. In de bijlagen geven we een totaal overzicht van de tot nu toe bekende locaties en op dit moment betrokken initiatiefnemers. 2 Locatie braakliggende terreinen Qua grootschalige ontwikkelingen zijn in Eindhoven vooral gebieden binnen Meerhoven en Tongelresche Akkers vertraagd vanwege de economische crisis. Naast deze grootschalige bouwlocaties zijn er diverse kleine bouwlocaties in de stad die vanwege de economische crisis stil zijn komen te liggen met braakliggende terreinen als gevolg. Deze kleinere locaties zijn nog niet volledig in beeld. In het kader van een verdere verkenning zal een overzicht worden opgesteld van alle braakliggende terreinen, grootschalige en kleinschalige terreinen in eigendom van de gemeente. 4 gemeente Eindhoven

5 Meerhoven; Park Forum Oost (ca. 25 ha) Termijn beschikbaarheid: langere periode, zeker 10 jaar Eigendomspositie: Gronden die nog niet bebouwd zijn, zijn voor het merendeel nog in eigendom van de gemeente. Huidig gebruik: Grond in tijdelijk gebruik van gemeentelijk landbouwbedrijf. Kwaliteit gronden niet geschikt voor verbouwen van voedsel, momenteel grasproductie voor landbouwdoeleinden. Bijzonderheden: Biomassacentrale Meerhoven ligt binnen dit gebied. Contactpersoon: programmamanager Meerhoven Meerhoven; Land Forum (ca. 8 ha) Termijn beschikbaarheid: langere periode, zeker 10 jaar Eigendomspositie: Gronden die nog niet bebouwd zijn, zijn voor het merendeel nog in eigendom van de gemeente. Huidig gebruik: Grond in tijdelijk gebruik van gemeentelijk landbouwbedrijf. Op een deel van de grond worden suikerbieten verbouwd. Op het deel met kwalitatief slechtere gronden vindt grasproductie voor landbouwdoeleinden plaats. Bijzonderheden: - Contactpersoon: programmamanager Meerhoven Meerhoven; Trade Forum (ca. 11 ha) Termijn beschikbaarheid: langere periode, zeker 10 jaar Eigendomspositie: Gronden die nog niet bebouwd zijn, zijn voor het merendeel nog in eigendom van de gemeente. Huidig gebruik: Grond in tijdelijk gebruik van gemeentelijk landbouwbedrijf. Tot voor kort diende een deel van de grond als opslagterrein voor bouwmaterialen t.b.v. de Hovenring. Momenteel zijn bloemen ingezaaid (bijenmengsel). Bijzonderheden: Net P&R gerealiseerd in noordwest hoek van terrein. Contactpersoon: programmamanager Meerhoven Tongelresche Akkers (ca.15 ha) Termijn beschikbaarheid: wisselend (tot max 5-10 jaar) Eigendomspositie: Gemeente heeft een voorlopige verkoopovereenkomst met Ballast Nedam, grootste deel nog in eigendom van gemeente, aantal kavels aan kanaal en aan noordzijde naast het spoor al in eigendom van Ballast Nedam. Huidig gebruik: Momenteel is een deel van de grond nog in gebruik bij enkele woonwagenbewoners en wordt een ander deel gebruikt als gronddepot voor Ballast Nedam. Op korte termijn zal het braakliggende gebied vlak gemaakt worden en eventueel ingezaaid om omgeving netjes en sociaal veilig te houden. Naar aanleiding van een bewonersinitiatief hebben bewoners een zone toegewezen gekregen voor een gemeenschappelijke tuin (buurttuin). Deze functie heeft een waardevolle bijdrage aan de sociale cohesie in de buurt. Voor langere termijn worden plannen gemaakt door diverse partijen, gemeente, Ballast Nedam en bewoners wat er tijdelijk mogelijk is of voor een termijn van 5-10 jaar. Afhankelijk van het type zone (kort of lang tijdelijk gebruik) en de locatie eigenschappen kunnen de gebieden diverse tijdelijke functies krijgen. Ballast Nedam gemeente Eindhoven 5

6 heeft voor zuidzijde aan kanaal het idee om het gebied een aantrekkelijke recreatieve inrichting te geven met strand, gras en horecafuncties. (Pas zomer 2014, na volledige verplaatsing laatste woonwagenwoningen vanaf zomer/herfst 2013). Bijzonderheden: - Contactpersoon: projectleider Tongelresche Akkers 3 Mogelijke functies Welke functie mogelijk is op een plek is afhankelijk van de tijd/termijn waarop een locatie beschikbaar is voor de tijdelijke functie, de grootte van de locatie en een aantal specifieke locatie eigenschappen. Daarnaast zijn er binnen functies twee richtingen mogelijk. De een meer gericht op commerciële functies en verhuur aan derden (doel is opbrengsten genereren), de ander meer gericht op burgerinitiatieven of verlevendiging van een gebied (ter bevordering van de leefbaarheid en veiligheid). In de tabel hieronder geven we een overzicht van mogelijke functies. De lijst is niet volledig. Per functie is aangegeven welke eisen van belang zijn voor de locatie. Voor enkele functies is een nadere toelichting opgenomen. In het kader van een verdere verkenning zullen de diverse mogelijkheden voor tijdelijke functies en de (on)mogelijkheden binnen de planologische procedures verder worden uitgediept. Klein oppervlak < 1 ha Groot oppervlak > 1 ha Korte termijn 1 jaar/ jaarlijks Lange termijn 5 10 jaar Commercieel Leefbaarheid en veiligheid Functies Tijdelijke natuur* x x x x x x Gemeenschappelijke x x x x x buurttuin Biomassa* (Olifantsgras) x x x x x Biomassa* (Wilgentenen) x x x x Stadslandbouw* x x x x (grootschalig) Stadslandbouw* x x x x x (kleinschalig) Zonnepanelen* x x x? Crossbaan x x x x Speelplek x x x x Parkeren x x x x x Recreatie x x x x x? Horeca x x x x x x * Toelichting volgt hieronder Kansrijk 6 gemeente Eindhoven

7 Toelichting van enkele hierboven genoemde functies *Tijdelijke natuur Er loopt een concept beleidslijn bij het ministerie (=bevoegd gezag) voor tijdelijke natuur. Tijdelijke natuur is een concept dat juridische mogelijkheden biedt om zonder extra risico kale terreinen te veranderen in tijdelijke natuurgebieden. Kern van het concept is dat de risico s voor terreineigenaren weggenomen worden door vooraf, wanneer er nog geen beschermde soorten aanwezig zijn, ontheffing voor de Flora- en faunawet aan te vragen. Daarmee wordt op voorhand een ontheffing aangevraagd bij het ministerie en als die wordt verstrekt is voor 10 jaren gegarandeerd dat we de natuur op die plek weer mogen opruimen zonder compensatieverplichting (maar wel redelijkerwijs de schade beperken). Dit is vooral een optie als het vanuit de omgeving gewenst is om hier natuur te maken. Er komt dus wel een beperkte investering bij kijken om dit te regelen en het ministerie verlangt een te verwachten positief natuureffect. Daarbij moet voor de omgeving meteen duidelijk worden gemaakt dat die natuur later weer vernietigd wordt. * Biomassa (energiegewassen) Het gebruik van braakliggende terreinen voor het kweken van biomassa als brandstof voor biomassacentrales is een veel onderzochte optie. Daarbij wordt vaak gekeken naar de mogelijkheden van Olifantsgras (Miscanthus giganteus) of wilgentenen. Er zijn elders inmiddels businesscases opgesteld hiervoor, die interessante mogelijkheden lijken te bieden. Olifantengras legt veel CO2 vast en groeit verbazingwekkend snel, kent mogelijke toepassing als grondstof voor producten zoals composieten en bouwmaterialen of als brandstof voor biomassa gestookte CV-installaties. Het verbouwen van dergelijke energiegewassen kent daarnaast neveneffecten als verbetering van de leefbaarheid en het klimaat. De biomassacentrale Meerhoven en de braakliggende terreinen in Meerhoven lijken hiervoor bij uitstek een combinatie te kunnen vormen, echter uit onderzoek is gebleken dat juist in deze centrale Olifantsgras tot problemen met de verbranding leidt en daarom voor deze biomassacentrale geen optie is. Wel zijn er wellicht mogelijkheden om wilgentenen voor dit doel in te zetten, hiermee zijn elders positieve resultaten bereikt. Welk energiegewas het beste past op welke locatie hangt af van de termijn dat de grond beschikbaar is en de lokale afzetmogelijkheden. Olifantsgras: al vanaf 1 jaar en vanaf 2 hectare Wilgentenen: vanaf 2 à 3 jaar en 5 hectare (bron: Probos, 2011) Aandachtspunt/kanttekening: De aanleg van wilgenplantages (of tijdelijke natuur in het algemeen) kan leiden tot de vestiging van beschermde planten en diersoorten. Dit vestigen van beschermde planten en diersoorten kan zonder maatregelen leiden tot problemen en mogelijke vertragingen bij beëindigen van de tijdelijke functie. Het kan daarom verstandig zijn om een ontheffing van de flora- en faunawet aan te vragen. gemeente Eindhoven 7

8 Conclusie: biomassa kansrijk (voor Meerhoven 'wilgentenen' als gewas, voor andere locaties mogelijk ook Olifantsgras) * Zonnepanelen Bij de toepassing van zonnepanelen op braakliggende terreinen is er een groot probleem in het bereiken van aanvaardbare terugverdientijden. De stroom kan immers niet ingezet worden ter besparing op een regulier stroomverbruik (salderen) en moet dus teruggeleverd worden aan het net tegen een markttarief. De opbrengst bij dat tarief (circa 0,06) is dan echter circa een factor 4 lager dan bij salderen door particulieren (circa 0,23) en de terugverdientijden zijn dus ook een factor 4 langer. Deze terugverdientijden zijn dan niet meer in verhouding tot de levensduur van de zonnepanelen. Op dit moment zijn er dus geen reële mogelijkheden om op braakliggende terreinen tot rendabele toepassing met een gemeentelijke investering te komen. Een verandering in de wetgeving zou dit perspectief overigens wel kunnen wijzigen, het is niet uitgesloten dat dit zich gaat voordoen. In Nuenen en Breda bestaan er wel particuliere initiatieven om in de vorm van een laagrenderende, maar risico-arme, belegging door particulieren wel tot toepassing op braakliggende terreinen te komen. De rente ligt dan in de orde van grootte van de huidige spaarrente. De gemeente staat in contact met deze initiatiefnemers en zal bezien of een dergelijk initiatief ook in Eindhoven levensvatbaar zou kunnen zijn. Conclusie: zonnepanelen vooralsnog niet kansrijk, nader te onderzoeken voor particuliere initiatieven * Stadslandbouw De gemeente Eindhoven heeft een eigen landbouwbedrijf, dat is ondergebracht bij de sector Realisatie en Beheer. Onder dit beheer vallen ca. 100 ha. gemeentegronden waar (tijdelijk) diverse gewassen verbouwd worden. Stadslandbouw kan op diverse manieren ingezet worden. Het kan betekenis geven aan voedsel in een moderne stedelijke samenleving en heeft zich bewezen in die context als bron van vernieuwing en dynamiek. Stadslandbouw kan op verscheiden manieren vorm krijgen door professionele urban farmers (grootschalig) of door burgers op eigen initiatief (kleinschalig); - Het produceren van voedsel in de stad (grootschalig of op moestuin niveau) - Educatie over het produceren van voedsel - Voedsel in relatie tot recreatie en/of horeca maïs met een doolhof erin, een restaurant met streekproducten of eigen moestuin, een zorgboerderij, etc. Urban farmers zullen iets anders moeten doen dan de boeren en tuinders op het platteland al doen. Stadslandbouw kan die uitdaging aangaan door gebruik te maken van fysieke mogelijkheden en beperkingen die een stedelijke omgeving nu eenmaal te bieden heeft. Denk daarbij aan het benutten van stedelijke restwarmte, braakliggende gronden, onbenutte daken, leegstaande gebouwen, overtollig regenwater en organisch afval, maar ook aan de inzet van beschikbare arbeidskrachten, sociale innovatie en gemeenschapszin, een kleinere afstand tot de consument en een andere beleving van eten en drinken. 8 gemeente Eindhoven

9 In Eindhoven kennen we al verschillende voorbeelden van stadslandbouw: Philips Fruittuin, Genneper Hoeve, MEC, het Wasven, boerderij de Blije Big, buurtmoestuinen (bv in Doornakkers), diverse volkstuinen en de landbouwgronden in beheer van de gemeente. Aandachtspunt/kanttekening: Financieel gezien zijn vooral m.b.t. het grootschalig gebruik door professionele partijen echt opbrengsten te verwachten. Voorwaarden hiervoor zijn een groot aantal beschikbare hectare en beschikbaarheid van de gronden voor langere periode. Voor de kleinschalige initiatieven is de verwachting dat het financieel niet veel zal opbrengen en de continuïteit is afhankelijk van derden. Daarentegen kunnen deze initiatieven bijdragen aan de sociale cohesie in buurten. Voor dit soort initiatieven moeten bekeken worden in hoeverre we deze vanuit de gemeente ondersteunen en faciliteren. Conclusie: stadslandbouw kansrijk gemeente Eindhoven 9

10 4 Rol gemeente De gemeente zal afhankelijk van de grootte en de eigendomspositie van de braakliggende terreinen verschillende rollen op zich kunnen nemen. Hieronder is uiteengezet wat mogelijkheden zijn. Zodra de nadere verkenning gereed is kan meer richting worden gegeven aan te maken keuzes voor braakliggende terreinen. Eigendom gemeente Eigendom particulieren Grootschalige terreinen Actief De gemeente heeft er financieel baat bij om deze terreinen een tijdelijke invulling te geven, daarbij is ook de uitstraling en veiligheid van de terreinen een directe verantwoordelijkheid van de gemeente. De gemeente zal hier actief inzet doen om te komen tot tijdelijke invulling van de terreinen. Faciliterend De gemeente zal mogelijke initiatieven van derden die op de juiste wijze zijn afgestemd met betrokken eigenaren en bewoners faciliteren. Kleinschalige terreinen Actief/Faciliterend De gemeente is verantwoordelijkheid voor de uitstraling en sociale veiligheid van deze terreinen. Indien noodzakelijk zal de gemeente actief inzet doen. Voor mogelijke initiatieven van derden die op de juiste wijze zijn afgestemd met betrokken bewoners zal de gemeente een faciliterende rol op zich nemen. Faciliterend De gemeente zal mogelijke initiatieven van derden die op de juiste wijze zijn afgestemd met betrokken eigenaren en bewoners faciliteren. In december 2012 heeft Studio Urban Sprinkle naar aanleiding van de Urban CampScape tijdens de Dutch Design Week en de workshop Guerilla gardening een onderzoek gedaan naar de (on)mogelijkheden van stadslandbouw in Eindhoven en de rol die de gemeentelijke organisatie zou kunnen vervullen om stadslandbouw te stimuleren. De aanbevelingen uit dit rapport kunnen meegenomen worden in het plan van aanpak voor de omgang met braakliggende terreinen. 10 gemeente Eindhoven

11 Bijlagen Contacten/initiatiefnemers Ten slotte is een lijst opgenomen met initiatiefnemers die zich al bij de gemeente hebben gemeld met mogelijke tijdelijke functies. Er zijn in de afgelopen periode al diverse contacten gelegd en initiatiefnemers geweest met ideeën voor tijdelijke (stadslandbouw)functies voor braakliggende terreinen: - Ballast Nedam: ontwikkelaar van Tongelresche Akkers, die al een aantal gronden in eigendom heeft aan het kanaal en aan de noordzijde naast het spoor. Ballast Nedam is in overleg met de gemeentelijke projectleider op zoek naar mogelijke tijdelijke functies voor het gebied. - BMF (Brabantse Milieufederatie): stichting die rond de tafel met boeren en burgers om gezamenlijk actie te ondernemen om lekker, eerlijk voedsel uit eigen regio te stimuleren. Rol: Organiseren van de ontmoeting. - TGE (Trefpunt Groen Eindhoven): TGE is door de gemeente benaderd om aanspreekpunt te zijn voor initiatieven op dit vlak. Rol: Trefpunt Groen is op zoek naar initiatieven om braakliggende terreinen een ander aanzien te geven. - ZLTO (Zuid-Nederlandse Land- en Tuinbouw Organisatie): vereniging voor ondernemers in de groene ruimte met ca leden, die ZLTO ondersteunt bij het realiseren van een duurzame positie in markt en maatschappij. Rol: ZLTO heeft een adviseur Stadslandbouw aangesteld die de mogelijkheden voor stadslandbouw gaat verkennen. Binnen de achterban van ZLTO wordt gezocht naar geïnteresseerde boeren voor (grootschalige) stadslandbouw. - Lage Landen (onderdeel van Rabobank): verkenning van exploitatiemogelijkheden van zonnepanelen op de braakliggende terreinen in Meerhoven. Concept is financieel niet haalbaar gebleken. Rol: investeren in duurzame ontwikkeling. - HAS Den Bosch: start in januari 2013 een masterclass die betrekking heeft op stadslandbouw. De gemeente Eindhoven is opdrachtgever voor een aantal casussen binnen deze masterclass. - Diverse andere initiatiefnemers zoals Beginhoven (sociaal-ecologische stadslandbouw en andere duurzame ontwikkelingen), Paul van Hedel (aanbieden van workshops en cursussen op het gebied van Biologische voedselproductie en Permacultuur), Marije vd Park (natuursuper), Hans de Beule (City-Farming). De gemeente heeft deze partijen contact laten leggen met TGE. gemeente Eindhoven 11