Gezondheidsmonitor Kinderen. Steenwijkerland. Sandra Borsboom Annette Baltissen Marja de Jong Lidewij van den Berg

Transcriptie

1 Gezondheidsmonitor Kinderen Steenwijkerland 2010 Sandra Borsboom Annette Baltissen Marja de Jong Lidewij van den Berg 1

2 2

3 1. Inleiding Leeswijzer Kinderen en hun ouders in Steenwijkerland Kinderen in Steenwijkerland Leeftijd en geslacht Onderwijsvorm Ouders in Steenwijkerland Sociaaleconomische status Opvoeding Sociale steun Opvoedingsproblemen en opvoedingsondersteuning Seksuele voorlichting (4-12 jaar) Afspraken rond computer en televisie (4-12 jaar) Lichamelijke gezondheid Ervaren gezondheid Schoolverzuim door ziekte (4-12 jaar) Overgewicht Motorische ontwikkeling en spraak/taalontwikkeling Geestelijk gezondheid Psychosociale problemen Pesten (4-12 jaar) Leefstijl Roken tijdens zwangerschap (0-4 jaar) Alcohol tijdens zwangerschap (0-4 jaar) Borstvoeding (0-4 jaar) Voeding (0-12 jaar) Lichaamsbeweging (4-12 jaar) Mondgezondheid (2-12 jaar) Startleeftijd roken en alcohol (4-12 jaar) Alcohol drinken in bijzijn van kind (4-12 jaar) Sociale en Fysieke omgeving Sociale omgeving Gezinssamenstelling Rondkomen en consequenties geldgebrek Kinderopvang Ingrijpende gebeurtenissen Mantelzorg (8-12 jaar) Fysieke Omgeving Kindvriendelijkheid buurt, speelplekken, veiligheid en belemmeringen voor buiten spelen Lidmaatschap van een vereniging (4-12 jaar) Roken in bijzijn kind Bekendheid en contact met voorzieningen Conclusies en aanbevelingen Steenwijkerland Algemeen Opvoeding en opvoedingsondersteuning Psychosociale gezondheid Overgewicht Alcohol, aandacht voor ouders blijft belangrijk Mondgezondheid Bronnen Bijlagen: Vragenlijst Tabellenboek 3

4 1. Inleiding Hoe staat het met de gezondheid van de kinderen in Steenwijkerland? Hoe ontwikkelen zij zich en wat doen ze in hun vrije tijd? De Gezondheidsmonitor Kinderen geeft onder andere een antwoord op deze vragen en schetst een beeld van de gezondheid van kinderen en de factoren die hierop van invloed zijn. Deze monitor van 2009 is de derde kindermonitor die de GGD Regio IJsselland uitvoert. Het is daardoor mogelijk om de veranderingen (trends) in gezondheid, ontwikkeling, gezondheidsbevorderende en belemmerende factoren in de afgelopen jaren te beschrijven. De vragenlijst die aan de basis ligt van deze monitor, is in oktober 2009 naar 800 ouders in Steenwijkerland verzonden. De vragenlijst staat in bijlage 1 en is samengesteld in samenspraak met de gemeente. Zeven en vijftig procent van hen heeft de vragenlijst ingevuld en teruggestuurd naar de GGD. Dit rapport geeft de resultaten van het onderzoek weer. De resultaten zijn besproken met een aantal ambtenaren van de gemeente Steenwijkerland. Mede op basis van deze bespreking zijn de conclusies opgesteld en de beleidsaanbevelingen geformuleerd. De resultaten van de Kindermonitor 2009 zijn op de volgende manieren verwerkt: o Er zijn regionale factsheets over de volgende onderwerpen:. achtergrondinformatie, lichamelijke gezondheid leefstijl en psychosociaal welbevinden, opvoeding en opvoedingsondersteuning en conclusies en aanbevelingen o Iedere gemeente ontvangt een gemeenterapport met de resultaten van de kinderen die in de betreffende gemeente wonen. Dit rapport dient ter ondersteuning van het lokaal gezondheidsbeleid. De factsheets zijn te vinden op de website van GGD IJsselland, via Leeswijzer Dit rapport beschrijft per thema de resultaten. Eerst wordt een beschrijving gegeven van de resultaten voor de gemeente. Daarnaast wordt er een vergelijking met de regionale cijfers gemaakt. Ook wordt de eventuele verandering ten opzichte van 2005 beschreven. Daar waar melding gemaakt wordt van een verschil met de regio of met het onderzoek in 2005 betreft het een verschil van 5% of meer. Daar waar verschillen kleiner zijn dan 5% wordt er geen melding van gemaakt. 4

5 2. Kinderen en hun ouders in Steenwijkerland Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de kinderen en van hun ouders, zoals bijvoorbeeld de verdeling in geslacht, leeftijdsopbouw en het soort onderwijs dat zij volgen. Ook worden aspecten als sociaaleconomische status besproken. 2.1 Kinderen in Steenwijkerland Leeftijd en geslacht In 2009 woonden er 6233 kinderen van 0-12 jaar in Steenwijkerland. Er is een willekeurige steekproef getrokken uit de gemeentelijke basisadministratie van 800 kinderen in deze leeftijdsgroep. De ouders van deze kinderen is gevraagd om aan dit onderzoek mee te doen. Hierbij is er zoveel mogelijk op gelet dat ouders niet voor meer dan één kind aan het onderzoek deelnemen. De respons in Steenwijkerland is 57%. Dat is wat lager dan in de hele regio IJsselland (64%). In 2005 was de respons 75%. In onderstaande tabel is de verdeling van de respons naar leeftijd en geslacht weergegeven. Tabel 2.1: overzicht leeftijd en geslacht van de respondenten in aantallen en procenten Gemeente n=459 regio IJsselland n=7668 Geslacht Jongens Meisjes Leeftijd 0 6 jaar jaar Onderwijsvorm Vrijwel alle kinderen van 4 jaar en ouder bezoeken het reguliere basisonderwijs. Ongeveer 3 procent gaat naar het speciaal basisonderwijs, 1% gaat naar een regionaal onderwijscentrum, 1% naar het voortgezet onderwijs en 1% geeft aan anders. Dit is vergelijkbaar met landelijke cijfers. 2.2 Ouders in Steenwijkerland Sociaaleconomische status Mensen met een lagere sociaaleconomische status hebben vaak een minder goede gezondheid dan mensen met een hogere sociaaleconomische status (SES). Dé SES is niet te meten. Om toch een indruk te krijgen maken we gebruik van het opleidingsniveau van de ouders en de werksituatie. Opleidingsniveau van de ouders Een groot deel van de vaders (39%) heeft een opleiding gevolgd op het zogenaamde middenniveau, dit houdt in MAVO, HAVO/VWO en MBO. 30% van de vaders heeft een lage opleiding gevolgd zoals basisschool of VMBO/LBO en 31% van de vaders heeft een opleiding aan HBO/universiteit gevolgd ( hoog ). Van de moeders heeft 28% een lage opleiding gevolgd, 43% een midden opleiding en 29% een hoge opleiding. Trend: In vergelijking met 2005 hebben meer vaders en moeders die aan het onderzoek hebben meegedaan een lage opleiding en minder een midden opleiding. Meer moeders hebben een hoge opleiding. Werksituatie ouders De meeste vaders (76% ) werken 32 uur of meer, 12% werkt parttime (minder dan 32 uur) en 4% is huisman. Eén procent van de vaders is werkloos en 1% arbeidsongeschikt. Bij de moeders liggen deze cijfers anders. Eén vijfde werkt 32 uur of meer, 52% parttime (minder dan 32 uur) en 13% is huisvrouw. 5

6 Trend: In vergelijking met 2005 is het percentage vrouwen dat aangeeft huisvrouw te zijn lager en het percentage dat (parttime) werkt hoger Etniciteit In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de definitie van het CBS 1 om kinderen als allochtoon of autochtoon te classificeren. Volgens de cijfers van het CBS [1] is in Nederland op 1 januari % van de 0 tot 12 jarigen allochtoon. Zeven procent van de kinderen in het onderzoek in Steenwijkerland zijn allochtoon. 1 Van welke etniciteit een kind is, wordt bepaald door de geboortelanden van het kind, van de moeder of van de vader. Wanneer het kind niet in Nederland is geboren, bepaalt het eigen geboorteland de etniciteit. Is het kind wel in Nederland geboren, maar zijn beide ouders of alleen de moeder niet in Nederland geboren, dan wordt het geboorteland van de moeder als etniciteit genomen. Wanneer alleen de vader niet in Nederland is geboren, wordt zijn geboorteland als etniciteit genomen. 6

7 3. Opvoeding Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de sociale steun die ouders krijgen bij de opvoeding, over opvoedingsproblemen en over het geven van seksuele voorlichting. Een aantal onderwerpen is alleen gevraagd bij 4-12 jarigen, dat is dan bij de betreffende paragraaf aangegeven. 3.1 Sociale steun De sociale steun die ouders ondervinden bepaalt de mate waarin de ouders zich gesteund voelen bij de opvoeding en verzorging van hun kind door hun eigen sociale netwerk. Wanneer sociale steun onvoldoende is dan kan dit een negatieve invloed hebben op de opvoeding van de kinderen. Het gebruiken, activeren en zo nodig opbouwen van sociale netwerken rond gezinnen is een onmisbaar bestanddeel van alle varianten van opvoed- en opgroeihulp. 30% van de ouders in Steenwijkerland krijgt vaak/regelmatig hulp van familie of vrienden bij alledaagse dingen rondom de opvoeding van hun kind. Van alle ouders met een kind onder de 12 jaar vindt 3% de verkregen alledaagse hulp onvoldoende. De meeste ouders (67%) geven aan vaak/regelmatig te kunnen praten over een probleem rondom de verzorging/opvoeding met familie, vrienden, kennissen of buren. Een klein deel van de ouders (3%) vindt de steun die ze daarmee krijgen echter onvoldoende. Voor kinderen van 0-6 jaar hebben ouders vaker hulp van familie en vrienden dan voor kinderen van 6-12 jaar. Ook wordt er voor jonge kinderen meer gesproken over opvoedingsproblemen dan voor oudere kinderen. 3.2 Opvoedingsproblemen en opvoedingsondersteuning De opvoeding verloopt in de meeste gezinnen goed. Toch komen in veel gezinnen perioden voor met opgroei- of opvoedingsproblemen. Op zo n moment kunnen ouders behoefte hebben aan ondersteuning. Vaak zijn ouders na een goed advies zelf weer in staat om hun problemen aan te pakken. Op die manier heeft opvoedingsondersteuning een belangrijke preventieve functie; het kan ernstige problemen voorkomen. Uit landelijk onderzoek blijkt dat bijna de helft van de ouders zich in meer of mindere mate zorgen heeft gemaakt over de ontwikkeling en/of opvoeding van hun kind. Van de gezinnen had 15% opvoedproblemen (10% lichte en 5% zware problematiek;). Factoren die samenhangen met opvoedproblemen zijn onder andere gezinnen die onder de armoedegrens leven, eenoudergezinnen en ouders met een lage SES In Steenwijkerland ervaart 12% van de ouders (zeer) veel stress bij de opvoeding van hun kind. Hierin is weinig verschil tussen jongens en meisjes en beide leeftijdsgroepen. Van de ouders van 0-4 jarigen maakte 6% zich in de afgelopen maand vaak of altijd zorgen over de opvoeding. Negen procent van de ouders van 4-12 maakte zich de afgelopen 12 maanden zorgen over de opvoeding. Er is ook gevraagd of ouders hulp bij opvoedingvragen zouden willen en van wie. Tien procent van de ouders wil hulp, omdat zij zich zorgen maken. Er is geen verschil tussen de leeftijdsgroepen. Bijna 5% van alle ouders krijgt al hulp, 4% wil hulp en weet waar hij terecht kan en 3% wil hulp en weet niet waar hij terecht kan. Van de groep ouders met een actuele hulpvraag weet 28% niet waar zij terecht kunnen. Voor de leeftijdsgroep 0-4 jaar willen ouders vooral hulp ontvangen van het consultatiebureau (60%). Ook de huisarts, leerkracht of leidster kinderopvang/peuterspeelzaal en een opvoedingsdeskundige worden vaak genoemd. Bij de oudere kinderen wordt een opvoedingsdeskundige, huisarts en een leerkracht veel genoemd. Een vrij groot deel van de ouders (30%) geeft ook aan niet te weten van wie ze het liefst hulp willen krijgen. 7

8 Trend: In 2005 gaf 24% van de ouders aan behoefte te hebben aan informatie, advies en hulp bij opvoedingsonderwerpen. In 2009 heeft 10% een actuele behoefte aan deskundige hulp/advies. (vraagstelling niet goed vergelijkbaar.) 3.3 Seksuele voorlichting (4-12 jaar) De rol van ouders en de sfeer thuis is erg belangrijk in de seksuele opvoeding. Onderzoek heeft namelijk aangetoond dat een positief en open gezinsklimaat van invloed is op het seksuele gedrag en de seksuele gezondheid van kinderen. Uit landelijk onderzoek blijkt dat van de 15- en 16-jarigen een kwart van de jongens en ruim een derde van de meisjes ervaring heeft met geslachtsgemeenschap. Meisjes met een laag opleidingsniveau hebben op jongere leeftijd ervaring met geslachtsgemeenschap dan meisjes met een hoog opleidingsniveau. Een vroege seksuele vorming is dus van groot belang. Bijna een vijfde van de ouders praat niet over relaties en seksualiteit. Bij 4 en 5 jarigen is dat 36% en bij kinderen van 6-12 jaar 13%. De helft van de ouders begint zelf een gesprek over seksualiteit en relaties en bij 21% begint het kind met een gesprek over dit onderwerp. Zes procent van de ouders geeft aan dat zij het moeilijk vinden om te praten over relaties en seksualiteit. Het meest (86%) wordt er gesproken over vriendschap en relaties, omgaan met elkaar en het respecteren van elkaars grenzen en over de lichamelijke verschillen tussen jongens en meisjes (78%). Onderwerpen als veranderingen in de puberteit (30%) en vrijen en geslachtsgemeenschap (22%) komen minder aan bod. Over voorbehoedsmiddelen wordt door 8% van de ouders gesproken. voorbehoedsmiddelen 0 14 homoseksualiteit lichamelijke veranderingen puberteit 2 36 lichamelijke verschillen jongens/meisjes zwangerschap / geboorte vrijen/geslachsgemeenschap 0 27 vriendschap/relaties verliefdheid t/m 5 jaar 6 t/m 12 jaar Figuur 3.1: Onderwerpen met betrekking tot seksuele voorlichting waarover ouders met hun kind praten 8

9 3.4 Afspraken rond computer en televisie (4-12 jaar) Ruim twee vijfde van de ouders heeft geen afspraken over het aantal uur dat hun kind televisie mag kijken. De helft van de ouders heeft hierover wel afspraken, 28% houdt zich daar aan. Ruim een kwart heeft geen afspraken over de programma s die gekeken worden. Bijna twee derde heeft daarover wel afspraken, 43% houdt zich daar ook aan. Er zijn bij jonge en oudere kinderen even vaak regels omtrent televisie kijken. Bij jonge kinderen geven ouders vaker aan dat het maken van regels nog niet van toepassing is en bij oudere kinderen zijn er vaker geen afspraken gemaakt. Het gebruik van internet speelt vooral bij de oudere kinderen. 41% van de ouders van 6-12 jarigen heeft afspraken gemaakt over waar het kind internet voor mag gebruiken en zij handhaven deze afspraken ook. Bij 16% zijn er afspraken waar soepel mee wordt omgegaan en bij 12% zijn er geen afspraken. Over het aantal uur dat kinderen mogen internetten heeft ruim de helft van de ouders van 6-12 jarigen afspraken, 29% houdt zich daar ook aan en 23% gaat er soepel mee om. Een kwart van de ouders heeft geen afspraken over het aantal uur dat hun kind op internet mag. Door 82% van de ouders wordt wel eens meegekeken met hun kind wanneer hij/zij internet en zij weten welke sites hun kind op internet bezoekt en 27% weet met wie het kind chat. Twee procent weet niet met wie hun kind chat en bij 70% is chatten nog niet van toepassing. 9

10 4. Lichamelijke gezondheid Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van een aantal aspecten van de lichamelijke gezondheid, zoals de gezondheidsbeleving, motoriek en overgewicht. 4.1 Ervaren gezondheid Ervaren gezondheid, ook wel subjectieve gezondheid of gezondheidsbeleving, weerspiegelt het oordeel van de ouders over de gezondheid van hun kind. In Steenwijkerland vinden de meeste ouders (96%) de gezondheid van hun kinderen (heel) goed, 4% vindt de gezondheid van hun kind matig tot slecht (= gaat wel, niet zo best en slecht samen). Dit is vergelijkbaar met de regionale cijfers. 4.2 Schoolverzuim door ziekte (4-12 jaar) Ziekteverzuim kan lijden tot achterblijvende leerprestaties. Dit kan de latere school/werkcarriëre negatief beïnvloeden. Ruim een kwart van de schoolgaande kinderen (4 jaar en ouder) in Steenwijkerland heeft in de afgelopen vier weken wegens ziekte verzuimd van school. Kinderen van 4 en 5 jaar hebben vaker verzuimd dan oudere kinderen. Trend: Ten opzichte van 2005 (15%) hebben meer 6-12 jarigen (23%) door ziekte verzuimd in de afgelopen 4 weken. Het onderzoek in 2005 is afgenomen in het voorjaar, in 2009 in het najaar. 4.3 Overgewicht Overgewicht wordt beschouwd als één van de belangrijkste volksgezondheidsproblemen van dit moment. Overgewicht brengt allerlei gezondheidsrisico's met zich mee. Zeker ook bij (jonge) kinderen is het van belang om op de ontwikkeling van overgewicht te letten. Zo hebben kinderen die te zwaar zijn vaker last van lichamelijke en psychosociale problemen. De ouder is gevraagd naar lengte en gewicht van het kind. Uit deze zelfgerapporteerde gegevens is de Body Mass Index (BMI) 2 berekend, een maat waarmee gekeken wordt of een kind een normaal gewicht heeft of niet. In Steenwijkerland heeft 12% van de kinderen van 2-12 jaar (extreem) overgewicht. Van deze kinderen heeft 2% extreem overgewicht (obesitas). In de regio IJsselland is het percentage kinderen met (extreem) overgewicht ook 11%. Er is ook aan de ouders gevraagd hoe zij oordelen over het gewicht van hun kind. 85% van de ouders vindt het gewicht normaal, 9% vindt zijn/haar kind te licht en 7% vindt zijn/haar kind te zwaar. Ouders van 6 t/m 12 jarigen vinden hun kind vaker te zwaar (10%) dan ouders van jongere kinderen (0%). Trend: Over de totale groep is het vóórkomen van overgewicht hetzelfde als in In de oudste groep (17% vs 13%) is het percentage lager en in de jongste groep ( 5% vs 11%) hoger dan in BMI=(gewicht in kg) gedeeld door (lengte in meters in het kwadraat) 10

11 4.4 Motorische ontwikkeling en spraak/taalontwikkeling De motorische ontwikkeling is volgens de ouders bij de meeste kinderen normaal of zelfs beter dan bij andere kinderen (94%), 5% ontwikkelt zich motorisch minder goed dan leeftijdsgenootjes en 1% van de ouders geeft weet ik niet als antwoord. Voor spraak en taal ontwikkeling geldt hetzelfde als voor de motorische ontwikkeling. De meeste kinderen ontwikkelen zich volgens de ouders net als leeftijdsgenootjes. In totaal wordt voor 6% van de kinderen aangegeven dat zij minder goed spreken dan leeftijdsgenootjes. Slecht spreken komt vooral voor bij jongens en bij de jongste kinderen. Voor 4% van de kinderen wordt aangegeven dat hun taal ontwikkeling minder goed is dan de taal ontwikkeling bij leeftijdsgenootjes. 11

12 5. Geestelijk gezondheid 5.1 Psychosociale problemen Met psychosociale problemen worden de volgende problemen bedoeld : o Emotionele problemen zoals angst, teruggetrokkenheid, depressieve gevoelens en psychosomatische klachten. o Gedragsproblemen zoals agressief gedrag, onrustig gedrag en delinquent gedrag. o Sociale problemen, problemen die het kind heeft in het maken en onderhouden van het contact met anderen. Psychosociale problemen komen veelvuldig voor bij de Nederlandse jeugd. Onder de 0- tot 12-jarigen in Nederland is dat bij 11% tot 28% in meer of mindere mate het geval. Meisjes vertonen vaker emotionele problemen terwijl jongens vaker gedragsproblemen hebben. Een veel gebruikte vragenlijst om te bepalen hoeveel kinderen psychosociale problemen vertonen is de Strenghts and Difficulties Questionnaire (SDQ). De vragenlijst bestaat uit 25 items die betrekking hebben op de volgende subschalen: hyperactiviteit/aandachtstekort, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen en prosociaal gedrag. In onderstaande grafiek is het percentage kinderen zonder psychosociale problemen (gezond), in het grensgebied en met psychische problemen (ongezond) in Steenwijkerland weergegeven. 100% 90% 80% 70% % 50% 40% 30% % 10% 0% 0 t/m 5 jaar 6 t/m 12 jaar totaal Figuur: 5.1 Psychosociale problemen naar leeftijd gezond grensgebied ongezond Er zijn meer kinderen van 6 t/m 12 jaar die psychische problemen hebben dan kinderen van 4 t/m 5. Bijna een kwart van de 6 t/m 12 jarigen valt in het grensgebied of heeft een verhoogde score op de SDQ (ongezond). In deze groep doen de problemen zich in vier van de vijf subschalen even vaak voor. Alleen in de subschaal prosociaal gedrag zijn er minder kinderen met problemen (8% in grensgebied en ongezond). Bij 4 t/m 5 jarigen valt op dat de problemen zich vooral voordoen bij gedragsproblemen en problemen met leeftijdsgenoten. 12

13 5.2 Pesten (4-12 jaar) Pesten heeft vaak negatieve gevolgen voor de sociale en emotionele ontwikkeling van de betrokken kinderen. Daarnaast heeft pesten een negatieve invloed op de leeromgeving op school en in de klas. Onderzoek toont aan dat in Nederland een derde deel van de kinderen in de hoogste klassen van de basisschool in de afgelopen maanden gepest is. Van deze kinderen wordt 28% structureel gepest, dat wil zeggen twee of meer keren per maand of wekelijks. Ook online-pesten komt steeds vaker voor. In de gemeente Steenwijkerland is ruim een derde (35%) van de kinderen in de afgelopen 3 maanden gepest. Het merendeel op school (27%). In de buurt is ongeveer 9% van de kinderen gepest. Kinderen van 6 t/m12 jaar worden vaker gepest (38%) dan kinderen van 4 t/m 5 jaar (22%). Van de 6 t/m 12 jarigen geeft 31% aan dat hij/zij op school is gepest. Dit wijkt niet af van het percentage in de regio IJsselland. 13

14 6. Leefstijl Leefstijl is het gedrag, dat onze gezondheid beïnvloedt, bijvoorbeeld het voedingspatroon, lichaamsbeweging, roken en alcoholgebruik. Voor kinderen (0-12 jaar) is de invloed van ouders op het gedrag nog heel sterk. In de puberteit kan het gedrag van kinderen flink veranderen en zullen zij een eigen leefstijl ontwikkelen. De vragen over leefstijl hebben niet altijd op de hele leeftijdsgroep van 0-12 jaar betrekking. Dit is per onderwerp aangegeven. 6.1 Roken tijdens zwangerschap (0-4 jaar) Wanneer een moeder rookt tijdens de zwangerschap verhoogt dit het risico op een vroeggeboorte, op een geringere lengte en een geringer gewicht van de baby bij de geboorte en op een vermindering van de longfuncties bij de baby. Daarnaast zijn er duidelijke aanwijzingen dat het roken van de moeder tijdens de zwangerschap en na de geboorte, het risico op zuigelingensterfte en wiegendood verhoogt. Tien procent van de Nederlandse vrouwen met een kind van 6 maanden of jonger, gaf aan te hebben gerookt tijdens de zwangerschap [2]. Dit aantal is tussen 2001 en 2007 wel afgenomen, deze daling is echter niet waar te nemen onder laag opgeleide vrouwen. In Steenwijkerland heeft 83% van de moeders van de 0-4 jarige kinderen niet gerookt tijdens de zwangerschap en vijf procent is gestopt. Acht procent van de ouders gaf aan dat de moeder dagelijks gerookt heeft tijdens de zwangerschap en 5% niet dagelijks. Er zijn in Steenwijkerland meer moeders (8%) die tijdens de zwangerschap dagelijks hebben gerookt dan in de hele regio IJsselland (4%). 6.2 Alcohol tijdens zwangerschap (0-4 jaar) Op ieder moment in de zwangerschap kan alcoholgebruik schadelijk zijn. De hersenen van de foetus, die zich tijdens de hele zwangerschap ontwikkelen, zijn heel gevoelig voor alcohol. De risico's en de ernst van de schade nemen toe naarmate men vaker drinkt en naarmate men per keer meer drinkt. In Nederland gaf bijna 30% van de moeders met een kind van 6 maanden of jonger aan alcohol te hebben gedronken tijdens het eerste trimester van de zwangerschap. 24% van de vrouwen gaf aan alcohol te hebben gedronken tijdens het tweede en derde trimester van de zwangerschap. De meeste moeders in Steenwijkerland (97%) van 0-4 jarige kinderen hebben tijdens de zwangerschap geen alcohol gedronken. Twee procent dronk af en toe maar niet ieder week en minder dan 1% dronk ieder dag alcohol. 6.3 Borstvoeding (0-4 jaar) Het geven van borstvoeding heeft gunstige effecten op de gezondheid van moeder en kind. Bij kinderen is de kans op maagdarminfecties, diarree en acute middenoorontstekingen kleiner. Op lange termijn lopen kinderen minder kans op overgewicht en een hoge bloeddruk. Ruim 80 procent van de moeders in Nederland begint met borstvoeding, maar een groot deel hiervan stopt alweer snel. Na drie maanden geeft nog ongeveer 30% van de moeders borstvoeding. Slechts een op de vijf kinderen krijgt de door de WHO aanbevolen zes maanden borstvoeding. Ruim een derde (34% ) van de 0-4 jarigen in Steenwijkerland heeft tot ongeveer 6 maanden uitsluitend borstvoeding gekregen. 20% van de kinderen heeft uitsluitend kunstvoeding gekregen. De meeste kinderen (46%) kregen een combinatie van borstvoeding en kunstvoeding. Ruim één vijfde van de moeders is direct na de geboorte kunstvoeding gaan geven, 25% begon tussen,vlak na de geboorte en 3 maanden met kunstvoeding en 19% tussen 3 en 6 maanden. De belangrijkste redenen om kunstvoeding te gaan (bij) geven is: te weinig borstvoeding en de drinktechniek van het kind is niet goed. 14

15 6.4 Voeding (0-12 jaar) Een gezonde voeding is belangrijk voor een gezonde ontwikkeling van een kind. Baby s hebben de eerste zes maanden genoeg aan borst- of flesvoeding. Als het kind 6 maanden en ouder is, heeft het niet meer genoeg aan alleen melk. Het heeft dan meer voedingsstoffen nodig, zoals vitaminen en mineralen. Er zijn vragen gesteld over het ontbijtgedrag, de groente- en fruitconsumptie en het drinken van zoete drankjes van het kind. De vragen zijn alleen gesteld aan de ouders van kinderen van 1 jaar en ouder. Het ontbijt is erg belangrijk. Als er niet wordt ontbeten, is het concentratievermogen lager dan wanneer er wel ontbeten wordt. Goed ontbijten is ook belangrijk om een gezond gewicht te houden. Er zijn in Steenwijkerland bijna geen kinderen die niet (dagelijks) ontbijten. 98% van de kinderen ontbijt iedere dag. Trend: In 2005 werd er door 92% van de kinderen dagelijks ontbeten. Groente en fruit zijn belangrijke bronnen van vitamines, zoals vitamine C en foliumzuur, vezels, mineralen zoals kalium en bioactieve stoffen. De aanbevolen hoeveelheden verschillen per leeftijd. Tabel 6.1: Aanbevolen hoeveelheid groente en fruit 1-3 jaar 4-8 jaar 9-12 jaar Fruit 150 g 1 1/2 stuks 150 g 1 1/2 stuks 200 g 2 stuks Groente g 1-2 opscheplepels g 2-3 opscheplepels g 3-4 opscheplepels In Steenwijkerland eet 56% van de kinderen dagelijks fruit en 44% eet dagelijks groente. Er is geen verschil tussen jongens en meisjes. Jonge kinderen eten vaker dagelijks fruit dan de oudere kinderen. Voor groenten is er geen verschil tussen de twee leeftijdsgroepen Trend: Het percentage kinderen dat dagelijks fruit eet is toegenomen van 50% in 2005 naar 57% in Ook het percentage kinderen dat dagelijks groente eet is toegenomen van 39% naar 44% dagelijks ontbijten dagelijks fruit eten dagelijks groente eten Figuur 6.1: Trend in ontbijten, groente en fruit eten 15

16 6.5 Lichaamsbeweging (4-12 jaar) Kinderen hebben beweging nodig en van nature bewegen de meeste kinderen daarom ook graag. Beweging is van belang om de motoriek goed te ontwikkelen, om energie kwijt te kunnen en om het kind zich fit te laten voelen. Daarnaast wordt door regelmatig voldoende beweging de kans verlaagd op diverse chronische ziekten en aandoeningen later in het leven. Daarom is het goed als kinderen leren dat actieve lichaamsbeweging zoals buiten spelen, fietsen, wandelen en sporten vanzelfsprekend 3 is. Sporten/bewegen (4-12 jaar) Drie kwart van de kinderen is lid van een sportclub. De meeste kinderen sporten 1-3 uur per week bij een sportclub of vereniging. Zes tot twaalfjarigen zijn vaker lid van een sportvereniging dan 4 en 5 jarigen. Jongens sporten wat vaker dan meisjes. Bovendien sporten ze meer uren per keer dan meisjes. In Steenwijkerland zijn meer kinderen lid van een sportclub dan in de regio (68%) Om een indicatie te krijgen van het aantal kinderen dat voldoende beweegt is berekend hoeveel kinderen gemiddeld 7 uur of meer per week bewegen door sport, buitenspelen, fietsend of lopend naar school gaan en zwemmen of gymmen op school. Vier op de vijf kinderen blijken 7 of meer uur per week te bewegen. Vooral 6 t/m 12 jarigen bewegen 7 uur of meer, nl 87%. Bij de vier en vijf jarigen is dit 57%. Vier procent van de kinderen is inactief (beweegt minder dan 3 uur per week). Dit zijn vooral 4 en 5 jarigen (12%) Trend: In 2005 was 73% van de 6-12 jarigen lid van een sportvereniging, in 2009 ligt dat percentage met 83% hoger. Ook bij de 4 en 5 jarigen ligt het percentage dat lid is van een sportclub hoger (10% vs 33%). Televisie kijken (2-12 jaar ) De meeste kinderen kijken wel eens televisie en/of zijn met de computer bezig. Twaalf procent van de kinderen van 2-12 jaar kijkt beperkt (minder dan een half uur per dag) televisie en zit beperkt te computeren. 61% kijkt gemiddeld (een half uur tot 2 uur per dag) tv of zit achter de computer en 23% kijkt vaak (meer dan 2 uur per dag) televisie of zit achter de computer. 6.6 Mondgezondheid (2-12 jaar) Een gezond gebit is vrij van cariës, tandvleesontstekingen en tanderosie. Het voorkomen van deze aandoeningen wordt grotendeels bepaald door gedrag. Erfelijke factoren spelen in mindere mate een rol. Een gezond melkgebit is om meerdere redenen van belang voor het blijvende gebit. Zo bepaalt het de stand van het blijvende gebit en ook kan het cariës aan het blijvende gebit voorkomen. Het advies is om tweemaal per dag 2 minuten te poetsen. Kinderen die niet 2x per dag hun tanden poetsen hebben een slechtere mondgezondheid dan kinderen die wel volgens de richtlijn poetsen. Naast de frequentie van het tandenpoetsen, is ook het moment van de eerste keer poetsen van belang. Bij baby s wordt het advies gegeven om wanneer het eerste tandje doorbreekt, gelijk te beginnen met één keer per dag tanden te poetsen. Vanaf twee jaar moet er twee keer per dag gepoetst worden. Omdat de motoriek van jonge kinderen nog niet voldoende is om goed te kunnen poetsen, is het belangrijk dat ouders hun kind tot negenjarige leeftijd één keer per dag na poetsen. Het is goed om kinderen vanaf twee jaar mee te nemen naar de tandarts. Viervijfde (82%) van de 9-12 jarige poetst voldoende (2 keer per dag met (speciale kinder) tandpasta, napoetsen tot 9 jaar). Bij de 2-4 jarigen poetst 47% voldoende. 49% van de 4-9 jarigen poetst voldoende. 3 Uiteraard zijn er ook kinderen waarvoor lichaamsbeweging niet vanzelfsprekend is vanwege een lichamelijke beperking. Evenwel is het ook voor hen belangrijk om binnen de beperking te zoeken naar haalbare bewegingsmogelijkheden. 16

17 jaar 4-9 jaar 9-12 jaar voldoende tanden poetsen Figuur 6.2: Tandhygiëne naar leeftijd tandartsbezoek voldoende Zevenentachtig procent van de kinderen van 9-12 jaar gaat twee keer per jaar of vaker naar de tandarts, bij de 4-9 jarigen is dat 83%. Van de 2-4 jarigen gaat 61% minstens één keer of vaker per jaar naar de tandarts en 34% gaat nog) niet naar de tandarts. Trend: Geen verschil in 2 maal daags poetsen en tandarts bezoek. Zuiggedrag (10 maanden - 4 jaar) Ruim drie op de vijf kinderen van 10 maanden tot 4 jaar zuigen op duim/vingers, speen, zuigfles of tuitbeker. Bijna een derde van de kinderen zuigt op de duim, 30% op een speen, 22% op een zuigfles en 20% op een tuitbeker. Er is een duidelijk verband met de leeftijd. De meeste kinderen (83%) tussen 0 en 1 jaar zuigen ergens op. Bij 1 jarigen is dat 77%, bij 2 jarigen 60 % en bij 3 jarigen zuigt 39% nog ergens op. 6.7 Startleeftijd roken en alcohol (4-12 jaar) Roken is een belangrijke oorzaak voor het ontstaan van verschillende ziekten, zoals kanker, hart- en vaatziekten en longziekten. Meestal begint men met roken op de middelbare school. Toch heeft in Nederland van de 10-jarigen 6% al eens gerookt en op 11-jarige leeftijd is dit al 11%. De hersenen van adolescenten zijn kwetsbaar voor verslaving, waardoor de kans groot is dat de jongeren ook op latere leeftijd blijven roken. Ook blijkt dat hoe jonger men begint met roken, hoe groter de kans dat iemand een regelmatige roker wordt. Is men de adolescentenperiode rookvrij doorgekomen, dan is de kans dat iemand een regelmatige roker wordt relatief klein. Ook het alcoholgebruik onder jongeren geeft reden tot zorg. Jongeren drinken steeds meer en beginnen ook op jongere leeftijd met drinken. In Nederland heeft in groep 7 en 8 van de basisschool al ruim een derde (36%) van de leerlingen ooit alcohol gedronken. Op 14-jarige leeftijd is dit percentage opgelopen tot 81%. 17

18 Ruim een derde van de ouders in Steenwijkerland vindt het goed dat hun kind onder de 16 jaar voor het eerst af en toe alcohol drinkt. Acht procent vindt het goed dat het kind onder 16 jaar voor het eerst een heel glas drinkt. Bijna niemand vindt het goed dat een kind onder die leeftijd voor het eerst meerdere glazen drinkt. Ouders die voor een zoon een vragenlijst invulden zijn toleranter ten aanzien van drinken dan ouders van meisjes. dagelijks roken onder 16 jaar 3 roken uitprobeert onder 16 jaar 11 voor het eerst meerdere glazen alcohol onder 16 jaar 0 voor het eerst een heel glas alcohol drinken onder 16 jaar 8 voor het eerst een slokje alcohol drinken onder 16 jaar Figuur 6.3: Mening ouders over de leeftijd waarop kinderen alcohol mogen drinken en mogen roken Voor wat betreft roken zijn ouders minder tolerant. Elf procent vindt het een beetje tot zeer acceptabel dat een kind onder 16 jaar af en toe roken uitprobeert en 3% vindt dagelijks roken acceptabel. Trend: In 2005 zijn de vragen op een ander manier gesteld. Achttien procent van de ouders vond dat hun kind jonger dan 16 jaar mocht drinken en 3% mocht roken onder 16 jaar. 6.8 Alcohol drinken in bijzijn van kind (4-12 jaar) Zestien procent van de ouders drinkt geen alcohol. Acht procent drinkt bewust niet in het bijzijn van hun kind, ruim de helft houdt er (niet) altijd rekening mee en een kwart houdt geen rekening met alcohol drinken in het bijzijn van hun kind. 18

19 7. Sociale en Fysieke omgeving 7.1 Sociale omgeving Gezinssamenstelling De meeste kinderen (84%) wonen bij beide ouders. Acht procent van de kinderen woont in een eenoudergezin en 5% bij de vader/moeder en een nieuwe partner. Bij één procent is aangegeven dat het kind pleeg/adoptie ouders heeft en 1% van de kinderen groeit op bij co-ouders Rondkomen en consequenties geldgebrek Opgroeien in armoede kan negatieve gevolgen voor kinderen hebben. Dit geldt niet alleen voor hun materiële omstandigheden, maar ook voor hun sociale, emotionele, cognitieve en lichamelijke ontwikkeling In 2006 leefde ruim 11% van de minderjarige kinderen in Nederland in een huishouden met een laag inkomen. Onder eenoudergezinnen met uitsluitend minderjarige kinderen komt een laag inkomen relatief het meest voor. In 2006 had 36% van deze groep een laag inkomen. In Steenwijkerland geeft 18% van de gezinnen aan dat zij moeite hebben met rondkomen. Zij geven aan dat zij te weinig geld hebben om in verschillende uitgaven te voorzien: 15% heeft onvoldoende geld om op vakantie te gaan en bij 11% zijn er spanningen in het gezin door geldgebrek. Ook de sociale participatie van kinderen, afgemeten aan het lidmaatschap van verenigingen en dergelijke, blijft achter: 7% (van de 4-12 jarigen) is nergens lid van om financiële redenen en 4% is geen lid van een sportclub om deze reden Kinderopvang Onder de term kinderopvang wordt de opvang van kinderen verstaan waarbij kinderen niet door hun eigen ouders/verzorgers worden opgevangen en ze niet op school zijn. Er zijn verschillende vormen. Een kinderdagverblijf vangt kinderen van 0 tot 4 jaar op in groepen tot maximaal 16 kinderen. De peuterspeelzaal is daarentegen niet zozeer gericht op opvang van kinderen, maar meer op het samen laten spelen van kinderen. Gastouders zijn ouders die tegen vergoeding kinderen van andere ouders opvangen. Naschoolse en buitenschoolse opvang is opvang voor kinderen in de basisschoolleeftijd, voor- en na schooltijd. Vaak gebeurt dat binnen de school. Daarnaast worden kinderen ook opgevangen door een informele oppas, zoals grootouders, buren of andere bekenden, dat kan zowel betaald als onbetaald zijn. Het verschil met kinderdagverblijven, peuterscholen, gastouders en buitenschoolseopvang is dat laatstgenoemden allen onder de Wet Kinderopvang vallen en informele oppas niet. In Steenwijkerland geeft 58% van de ouders van kinderen van 0-6 jaar aan dat zij een vorm van kinderopvang hebben, bij kinderen van 6-12 jaar is dat 29%. Viervijfde (81%) van de ouders heeft geen (verdere) behoefte aan kinderopvang. Voor kinderen van 0 t/m 3 jaar wordt vooral gebruik gemaakt van een kinderdagverblijf (32%) en van onbetaalde oppas. Er is bij de ouders vooral behoefte aan een peuterspeelzaal (9%) en aan onbetaalde oppas (10%). Voor basisschoolkinderen wordt vooral gebruik gemaakt van overblijfmogelijkheden (15%) en van buitenschoolse opvang (19%). Voor deze groep kinderen is vooral behoefte aan overblijfmogelijkheden (8%) en ook aan onbetaalde oppas (7%). Trend: Er wordt voor meer kinderen gebruik gemaakt van kinderopvang dan in 2005 (41% vs 33%) Ingrijpende gebeurtenissen Psychische problemen ontstaan meestal door een combinatie van elkaar beïnvloedende factoren. Het meemaken van ingrijpende gebeurtenissen is één van die factoren, die een invloed kunnen hebben op het ontstaan van psychische problemen [4]. Ieder kind zal in zijn leven ingrijpende gebeurtenissen meemaken. Uiteraard leidt dit niet in alle gevallen tot psychische problematiek. Dat is ook afhankelijk van andere factoren, zoals de persoonlijkheid van het kind en het hebben van een erfelijke aanleg. 19

20 In Steenwijkerland heeft 61% van de kinderen één of meer ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt. De meest voorkomende ingrijpende gebeurtenissen zijn: het overlijden van nabij familielid of geliefd persoon (41%) en conflicten of ruzies binnen het gezin (22%). Bij 9% van de kinderen heeft een ingrijpende gebeurtenis nog steeds gevolgen voor het kind Mantelzorg (8-12 jaar) Mantelzorg is langdurige en onbetaalde zorg voor een chronisch ziek, gehandicapt of hulpbehoevend familielid, vriend of kennis. Mantelzorgers geven deze zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. Al op jonge leeftijd kunnen kinderen door gezondheidsproblemen van familieleden mantelzorgers worden. Zij helpen bijvoorbeeld met huishoudelijke taken of verzorgen broertjes en zusjes. Naar schatting groeit tussen de tien en twintig procent van alle kinderen op de basisschool (4 12 jaar) op in een gezin met gezondheidsproblematiek. Kinderen kunnen door de zorg emotioneel en praktisch (over)belast raken, waardoor hun normale ontwikkeling verstoord wordt. Landelijk lijkt ongeveer 5% van de jonge mantelzorgers schade in hun ontwikkeling op te lopen. In Steenwijkerland geeft 96% van de kinderen geen mantelzorg. Twee procent van de kinderen verricht huishoudelijke taken, 1% geeft emotionele steun en 1% geeft een andere vorm van mantelzorg. 7.2 Fysieke Omgeving Zeker voor gezinnen met jonge kinderen is de omgeving een belangrijke factor. Het gaat dan om de aanwezigheid van speelplekken, verkeersveiligheid, sociale veiligheid en contact met leeftijdsgenoten. Voor kinderen vanaf vier jaar doen georganiseerde activiteiten steeds meer hun intrede. In dit hoofdstuk wordt beschreven in hoeverre kinderen lid zijn van clubs of verenigingen (zoals sport, muziek, scouting, hobbyclub etc) Kindvriendelijkheid buurt, speelplekken, veiligheid en belemmeringen voor buiten spelen Als het gaat om buiten spelen wordt regelmatig gedacht dat de aanwezigheid van speelplekken het belangrijkste is. Uit landelijk onderzoek is echter gebleken dat, in ieder geval in stedelijk gebied, verkeers(on)veiligheid een nog grotere rol speelt als het gaat om belemmerende factoren bij buiten spelen. Om die reden hebben we rond het thema woonomgeving ook nadrukkelijk gevraagd naar deze veiligheidsaspecten. Vrijwel alle ouders geven aan dat er in Steenwijkerland mogelijkheden voor de kinderen zijn om buiten te spelen. Drie kwart van de ouders geeft aan dat de buurt kindvriendelijk is. Dit is iets minder dan in de regio IJsselland, waar 80% van de ouders aangeeft in een kindvriendelijke buurt te wonen. Er is ook gevraagd naar het vóórkomen van belemmeringen om buiten te spelen in de buurt. De meest genoemde zijn: aanwezigheid van water zoals sloot of vijver (29%), te veel verkeer en te weinig speelplekken (23%). Bij jongere kinderen worden deze punten vaker genoemd dan bij de 6-12 jarigen. Te veel afval op straat scoort bij de oudere kinderen hoger (15% vs 9%). In vergelijking met de regio wordt vaker aangegeven dat er te weinig speelplekken zijn (23% vs 16%). De meeste kinderen (73%) spelen veel (>30 minuten per dag) buiten. Veertien procent van de kinderen (vooral 0-6 jarigen) speelt minder dan een uur per week buiten. Acht procent van de kinderen (vooral 2-6 jarigen ) speelt niet buiten Lidmaatschap van een vereniging (4-12 jaar) De meeste kinderen (79%) zijn wel lid van één of meer verenigingen. Kinderen van 6 t/m 12 jaar (87%) zijn vaker lid van een vereniging dan 4 en 5 jarigen (41%). Vooral sportclubs worden genoemd (zie paragraaf 6.5). Elf procent geeft aan lid te zijn van een zang, muziek of toneelclub Roken in bijzijn kind Naast zelf roken is ook passief roken (ofwel de blootstelling aan omgevingstabaksrook) heel schadelijk voor de gezondheid. Het risico op longkanker neemt door meeroken met circa 20% toe ten opzichte van mensen die niet aan tabaksrook worden blootgesteld. Bij (astmatische) kinderen leidt passief roken tot een grotere kans op (ernstige) infecties en een hogere frequentie van luchtwegsymptomen. 20

21 Bij een vragenlijstonderzoek tussen 2001 en 2007 onder een representatieve groep Nederlandse vrouwen met een kind van 6 maanden of jonger, gaf 32% van de vrouwen aan dat minimaal één van de huisgenoten van het kind rookt. Dit percentage ligt lager dan in een onderzoek in 1996 toen bij 44% van de kinderen van 6 maanden oud een huisgenoot rookte. Daar staat tegenover dat tussen 2001 en 2007 gemiddeld per dag wel meer sigaretten worden gerookt bij het kind thuis dan in In Steenwijkerland geeft 14% van de ouders aan dat in huis bij het kind gerookt wordt. Ouders roken minder in de buurt van jonge kinderen t/m 5 jaar dan bij oudere kinderen. Trend: In 2005 werd vooral bij 6-12 jarigen (24% vs 17%) meer in huis gerookt waar het kind bij was Bekendheid en contact met voorzieningen Minder dan de helft van de ouders kent het centrum voor jeugd en gezin, MEE, zorg adviesteam en de voor- en vroegschoolse educatie. Het maatschappelijk werk, bureau jeugdzorg en bureau HALT zijn bij de meeste ouders wel bekend. maatschappelijk werk 96 bureau jeugdzorg 90 bureau HALT (4-12 jr) 86 advies en meldpunt kindermishandeling geestelijke gezondheidszorg steunpunt huiselijk geweld schoolmaatschappelijk werk (4-12 jaar) verslavingszorg (4-12jr) opvoedingssteunpunt 58 centrum jeugd en gezin 49 MEE 42 zorgadvies team voor- en vroegschoolse educatie Figuur 7.1: Percentage ouders dat een instelling kent Zeven procent van de ouders heeft contact gehad met bureau jeugdzorg, eveneens bijna 7% met maatschappelijk werk, 5% met schoolmaatschappelijk werk en 3% met MEE. Met de andere instellingen hebben minder ouders contact gehad. In vergelijking met de regio zijn het zorgadviesteam en het opvoedingsondersteuningspunt in Steenwijkerland meer bekend. 21

22 8. Conclusies en aanbevelingen Steenwijkerland De resultaten van de kindermonitor zijn eind april 2010 aan een groep betrokken ambtenaren van de gemeente Steenwijkerland gepresenteerd. Op basis van de resultaten van het onderzoek en de reacties naar aanleiding van de presentatie, is een aantal conclusies en aanbevelingen geformuleerd. Eerst zijn een aantal algemene conclusies beschreven. Daarna komen enkele aandachtspunten aan de orde. Dat zijn: Opvoeding en ondersteuning, psychosociale problemen, overgewicht, de mening van ouders over het alcoholgebruik en tandhygiëne. Per punt zijn conclusies geformuleerd en worden aanbevelingen gedaan aan de gemeente. 8.1 Algemeen De meeste kinderen (84%) groeien op in een gezin met beide ouders, 8% bij één van de ouders en 7% in een nieuw samengestelde gezinsvorm. In de meeste gezinnen heeft de vader een betaalde baan en ook het grootse deel van de moeders heeft (parttime) betaald werk. Ten opzichte van 4 jaar geleden hebben meer moeders een betaalde baan. Bijna een derde van de ouders heeft een opleiding op laag niveau (geen opleiding tot en met VMBO). Opvallend is dat bijna één vijfde van de gezinnen aangeeft moeite te hebben met rondkomen en weleens ergens op bezuinigt. De opleiding van mensen wordt vaak gebruikt om de sociaaleconomische status aan te geven. Een laag opleidingsniveau betekent een lager sociale economische status. Uit andere (landelijke) onderzoeken is bekend dat een lagere sociaal economische status vaak samenhangt met een minder goede gezondheid en een ongezondere leefstijl; zogenaamde sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Dit gaat meestal gepaard met een kwalitatief minder gezonde sociale en fysieke leefomgeving van deze mensen. Leefstijl en omgeving zijn beiden van invloed op de gezondheid. Recent heeft de Inspectie van de Gezondheidszorg 4 gemeenten aanbevolen om in hun nota lokaal gezondheidsbeleid specifiek aandacht te besteden aan het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen (segv). Ze heeft hiertoe een referentiekader segv ontwikkeld, met tien aandachtspunten die gemeenten in acht moeten nemen bij het ontwikkelen van specifiek beleid voor gebieden met een gezondheidsachterstand. In deze monitor is informatie verzameld over de gezondheid, leefstijl en sociale omgeving van kinderen van 0 tot 12 jaar in heel Steenwijkerland. De onderzoekgroep is te klein om de resultaten per kern in Steenwijkerland te bekijken. Op basis van de praktijkervaring weten we dat er relevante verschillen bestaan in gezondheid, sociale omgeving en leefstijl tussen de vele kernen in de gemeente. Deze verschillen kunnen samenhangen met de sociaaleconomische status van de inwoners. We gaan er voorzichtig- van uit dat er ook in deze gemeente sprake zal zijn van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Om hier meer inzicht in te krijgen is het aan te bevelen om de resultaten van dit onderzoek te toetsen aan gegevens en ervaringen in de verschillende kernen. Dat is nodig om voor de geconstateerde problematiek de goede inzet in een bepaalde kern te kunnen doen. Daarvoor zijn verschillende mogelijkheden, zoals: andere onderzoeksgegevens; zo is het op beperkte schaal mogelijk om de gegevens van de individuele contacten in de Jeugdgezondheidszorg te bundelen. Op dit moment kan dat bijvoorbeeld voor het item gewicht en lengte. Ook de gemeente zelf heeft gegevens over armoede, bijvoorbeeld bij de gemeentelijke sociale dienst. bespreken van de uitkomsten met sleutelfiguren uit de kernen. Zij kunnen aangeven in hoeverre zij bepaalde problematiek in hun omgeving zien en hoe de belangrijkste doelgroep het best te bereiken is. 4 Staat van de Gezondheidszorg Meer effect mogelijk van publieke gezondheidszorg, maart

23 8.2 Opvoeding en opvoedingsondersteuning Ruim één op de tien ouders heeft veel opvoedingsstress. Veel ouders praten regelmatig tot vaak met vrienden en familie over problemen rondom opvoeding en verzorging van hun kind. De meeste ouders vinden dat zij voldoende hulp en steun krijgen van familie en vrienden als zij vragen rondom de opvoeding hebben. Ondanks die steun heeft 10% van de ouders in Steenwijkerland behoefte aan hulp omdat zijn zich zorgen maken over de opvoeding, gedrag of ontwikkeling van hun kind. Van deze groep wil ruim een kwart hulp, maar weet niet waar ze terecht kunnen. Analyses van de resultaten op regionaal niveau laten zien dat opvoedingsstress en behoefte aan hulp bij de opvoeding groter zijn bij ouders met een lage opleiding, ouders die moeite hebben met rondkomen en ouders van kinderen in een éénouder of nieuwgevormd gezin. Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG), is een laagdrempelige voorziening voor ouders. Men kan er terecht voor een gesprek met een deskundige over vragen en twijfels en het CJG wijst de ouder/opvoeder ook de weg naar andere mogelijke hulp. Gezien het aantal mensen dat niet weet waar ze terecht kan voor hulp is het aan te bevelen extra in te zetten op het vergroten van de bekendheid van het CJG. Naast de fysiek inlooppunten is er ook de mogelijkheid om een virtueel Centrum voor Jeugd en gezin te gebruiken. Ouders kunnen daar anoniem (en daarmee erg laagdrempelig) allerlei informatie over opvoedingsvragen krijgen. Het vcjg heeft ook het aanbod aan hulpverlening en begeleiding in een gemeente in kaart, zodat de gebruiker ook direct verwezen kan worden. 8.3 Psychosociale gezondheid In Steenwijkerland is er bij 22% van de kinderen van 0-12 jaar een aanwijzing voor psychosociale problemen. Oudere kinderen hebben vaker psychosociale problemen dan jonge kinderen. Factoren die samen kunnen hangen met een minder goede psychosociale gezondheid zijn bijvoorbeeld pesten, het meemaken van ingrijpende gebeurtenissen en ziekteverzuim In dit onderzoek geven veel ouders (38%) aan dat hun kind van 6-12 jaar worden gepest. Vooral op school (31%), maar ook in de buurt (10%). Pesten via internet lijkt in deze leeftijdsgroep nog niet echt een rol te spelen. Bijna twee derde van de kinderen heeft één of meer ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt in zijn leven. Het gaat vooral om het overlijden van een dierbaar persoon. Maar ook ruzie en conflicten binnen het gezin scoren hoog. Ruim één vijfde van de kinderen heeft dat meegemaakt. Voor bijna 1 op de tien kinderen wordt aangegeven dat de gebeurtenis nog steeds gevolgen heeft voor het kind. (In het overleg werd aangegeven dat dit mogelijk dat dit zelfs een onderrapportage is omdat soms pas later een effect gemerkt wordt.) Geldgebrek zorgt bij 11% van de gezinnen voor spanningen. Ook de kinderen zullen daar gevolgen van ondervinden. Het ziekteverzuim (in de afgelopen 4 weken) bij de 6-12 jarigen (23%) ligt een stuk hoger dan in 2005 (15%). Binnen de gemeente zijn er signalen dat er met name in groep 7 en 8 veel verzuim is. Dat blijkt niet uit de gegevens uit de monitor. Vooral kinderen van 4 en 5 jaar hebben veel verzuimd (39%) ten opzichte van 24% van de 6-12 jarigen. Ziekteverzuim kan een signaal zijn dat een kind niet lekker in zijn vel zit. De samenhang tussen de afzonderlijke uitkomsten is nog niet getoetst (dit zal in regionaal verband gebeuren). Maar duidelijk is wel dat bij een substantieel deel van de kinderen in Steenwijkerland een risico bestaat op de ontwikkeling van psychosociale problemen. Het hoge percentage pesten en gepest worden, maar ook het alcoholgebruik op jonge leeftijd (signaal vanuit de gemeente) en ander grensoverschrijdend gedrag, geeft aan dat veel kinderen onvoldoende vaardigheden hebben in het stellen en respecteren van grenzen en het omgaan met / weerstaan van groepsdruk. De basisschoolperiode is bij uitstek geschikt om kinderen te leren grenzen te stellen en te respecteren en hun sociale vaardigheden te ontwikkelen. In het voortgezet onderwijs komen kinderen met zoveel complexe sociale vragen in aanraking dat zij voor die tijd al een zekere stevigheid moeten hebben ontwikkeld. De aanbeveling is om dat bij voorkeur in groepsverband te doen en sociaal-emotionele vaardigheden en fysieke weerbaarheid tegelijk te trainen. Als preventieve interventies zijn onder andere 23