Waterplan Oirschot. Werken met water

Transcriptie

1 Waterplan Oirschot Werken met water 9 november 2005

2

3 Verantwoording Titel Opdrachtgever Projectleider Auteur(s) Projectnummer Aantal pagina's Datum Handtekening Waterplan Oirschot Gemeente Oirschot, waterschap De Dommel Erica van Dijk Erica van Dijk en Wiebe Bakker 36 (exclusief bijlagen) Colofon Tauw bv afdeling Water, Ruimte & Riolering Australiëlaan 5 Postbus GA Utrecht Telefoon (030) Fax (030) Dit document is eigendom van de opdrachtgever en mag door hem worden gebruikt voor het doel waarvoor het is vervaardigd met inachtneming van de rechten die voortvloeien uit de wetgeving op het gebied van het intellectuele eigendom. De auteursrechten van dit document blijven berusten bij Tauw. Kwaliteit en verbetering van product en proces hebben bij Tauw hoge prioriteit. Tauw hanteert daartoe een managementsysteem dat is gecertificeerd dan wel geaccrediteerd volgens: - NEN-EN-ISO Waterplan Oirschot 3\36

4

5 Inhoud Verantwoording en colofon Inleiding Waarom een waterplan Hoe kwam het waterplan tot stand Wat staat er in het waterplan Het water in Oirschot in vogelvlucht Inleiding Een vogelvlucht over Oirschots grondgebied Watersysteem Waterketen Water voor natuur en recreatie De wateruitdagingen voor Oirschot Water in beleid en in beweging Watervisie: Oirschot compleet met water Ruimte voor water Anders omgaan met regenwater Water goed vasthouden en bergen Aantrekkelijk water Werken aan water Ruimte voor water Water werken Maatregelenprogramma Bijlage(n) 1. Watergangenkaart 2. Visiekaart 3. Waterwerkenkaarten Middel- en Oostelbeers, Spoordonk en Oirschot Waterplan Oirschot 5\36

6

7 1 Inleiding 1.1 Waarom een waterplan Water bepaalt de uitstraling van de gemeente. Denk aan de Kleine en de Groote Beerze, het Wilhelminakanaal, maar ook de natuurgebieden zoals de Mortelen en de Oirschotse Heide die gevormd worden door de natuurlijke waterhuishouding. Daarnaast zijn diverse partijen betrokken bij het water in de gemeente Oirschot. De gemeente die de zorg voor de riolering heeft en de regisseur is wanneer het gaat om (her)inrichtingen, het waterschap dat de zorg heeft voor de afvoer van het water via de beken, de zuivering van het afvalwater en de kwaliteit van het oppervlaktewater, de provincie als (diep) grondwaterbeheerder, het drinkwaterbedrijf dat het grondwater gebruikt om drinkwater te maken en Rijkswaterstaat voor het Wilhelminakanaal. Figuur 1.1 Voorbeelden van water in Oirschot Om te zorgen dat de waardevolle waterelementen in Oirschot behouden blijven, de kwaliteit van het water verbetert en het watersysteem op orde blijft, is dit waterplan opgesteld. Het waterplan, en het proces op weg naar het waterplan, biedt de ruimte om beleid en projecten op het gebied van water op elkaar af te stemmen. Door samenwerking tussen de waterpartners wordt gewerkt aan verbeteringen tegen de laagst maatschappelijke kosten. Het waterbeleid in Nederland is in beweging. Voorbeelden hiervan: Waterbeheer 21 e eeuw en de Europese Kaderrichtlijn Water maar ook het beleid over het omgaan met regenwater. Het beleid dient vertaald te worden naar maatregelen en aanpassingen op lokaal niveau. Met het opstellen van het Waterplan Oirschot zijn de opgaven voor het Oirschotse in beeld gebracht en is de wijze aangegeven waarop de waterpartners invulling willen geven aan het beleid. Het waterplan Oirschot is tot stand gekomen door samenwerking tussen de waterpartners: Gemeente Oirschot, Waterschap De Dommel, Brabant Water en de Provincie Noord-Brabant. Het accent van het waterplan ligt op de bebouwde omgeving van Oirschot. Uiteraard houdt het water niet op bij de grenzen van het bebouwde gebied, dus kijken we over deze grenzen heen. Waterplan Oirschot 7\36

8 1.2 Hoe kwam het waterplan tot stand Het waterplan is via een traject in twee fasen tot stand gekomen. In de eerste fase is gekeken naar de huidige situatie. Aan de hand van interviews en een duik in rapporten en tekeningen is een beeld gevormd van het watersysteem: Hoe zit het in elkaar, welke riolering ligt er, welke projecten spelen er, welke knelpunten kent het watersysteem en welke mooie (water)plekjes kent de gemeente Oirschot. Vervolgens is met een groep van betrokkenen van gemeente, waterschap en belanggroepen gewerkt aan een visie voor het water in Oirschot. Deze visie geeft de richting aan. Waar moeten we de komende jaren aan werken en welke verbeteringen kunnen we treffen. Visieontwikkeling Startfase Maatregelen Oirschot Maatregelen Middelbeers en Oostelbeers Maatregelen Spoordonk Kaders stedelijk waterbeheer Oirschot Waterplan Afrondingsfas e Figuur 1.2 Het proces naar het waterplan De tweede fase richtte zich op de praktische uitvoering van het waterplan. De visie die geschetst is moet op termijn gerealiseerd; hoe gaan we dat doen. Hierbij is gekeken naar de mogelijkheid van meeliften, dit is ten slotte de goedkoopste manier om maatregelen uitgevoerd te krijgen. 8\36 Waterplan Oirschot

9 Daarnaast ontkom je er niet aan een aantal investeringen te doen. De invulling van deze fase vond plaats met betrokkenen vanuit gemeente en waterschap die vanuit hun werkveld nauw betrokken zijn bij het water. De tweede fase resulteert in een overzicht van projecten, dit kunnen zowel studie-, uitvoerings- als beheerprojecten zijn. 1.3 Wat staat er in het waterplan Het waterplan Oirschot bestaat uit twee delen. Voor u ligt het hoofddocument. Dit hoofddocument beschrijft in vogelvlucht hoe het water stroomt en wat de komende jaren gaat veranderen op het gebied van water in Oirschot. Hoofdstuk 2 gaat kort in op het systeem van oppervlaktewater, grondwater, riolering, de ecologie en de natuurgebieden zodat u een beeld heeft hoe het in Oirschot zit. Na een uiteenzetting over de uitdagingen en het veranderde beleid in Nederland vervolgt hoofdstuk 3 met de visie. Deze visie geeft de richting aan. De visie, gericht op 2030, presenteert de beelden waar we de komende jaren aan willen werken. Tot slot gaat hoofdstuk 4 in op het programma. Welke projecten staan de komende jaren op stapel om het watersysteem te verbeteren. Dit overzicht geeft tevens aan wie de trekker is van het project, hoeveel geld het kost en wanneer het gaat plaats vinden. Projecten voor de lange termijn (na 2010) staan eveneens in dit overzicht. Het tweede deel van het waterplan Oirschot is het achtergrond document. Dit document kunt u raadplegen wanneer u meer wilt weten over bepaalde onderdelen. Zo bevat dit document de kaarten van het watersysteem, de maaiveldhoogtes, etc. Tevens geeft dit document meer achtergrond informatie over bijvoorbeeld diffuse bronnen, eutrofiering, maar ook de beleidsstukken die ten grondslag liggen aan de waterwerken die in Oirschot worden opgepakt. De beleidskaders voor het onderdeel water en ruimtelijke ordening zijn uitgewerkt in een aparte themagroep. Het resultaat van deze themagroep is in het kort opgenomen in hoofdstuk 4 en is uitgebreid toegelicht in water in de ruimtelijke ordening (R EWD-ibs-V04-NL, 9 november 2005). Waterplan Oirschot 9\36

10 10\36 Waterplan Oirschot

11 2 Het water in Oirschot in vogelvlucht 2.1 Inleiding Water in Oirschot kent vele gezichten. Het meest zichtbaar is het oppervlaktewater in de beken en vijvers. Ook regenwater is een vorm van water waar we direct mee in aanraking komen. Daar tegenover staat het grondwater. Dit zien we niet en komt pas in beeld als we er last van hebben, bij te hoge grondwaterstanden, maar is wel bepalend voor o.a. het bestaan van de Mortelen en de Oirschotse Heide. Hetzelfde geldt voor het afvalwater dat via de riolering wordt afgevoerd en wordt gezuiverd in de rioolwaterzuivering. Deze waterstroom wordt aan ons oog onttrokken, behalve als de capaciteit van de riolering te klein is en er water via de putten in de straat omhoog komt of er overstortingen van rioolwater op het oppervlaktewater plaats vinden. Dit korte stukje tekst geeft aan dat water verschillende gedaantes kent. Al deze onderdelen hebben een relatie met elkaar en beïnvloeden elkaar. Dat illustreert ook onderstaand plaatje. Figuur 2.1 Een globaal overzicht van het watersysteem en de waterketen Waterplan Oirschot 11\36

12 Dit hoofdstuk geeft in vogelvlucht weer hoe het watersysteem, het geheel van oppervlakte- en grondwater, en de waterketen, riolering en drinkwater, in Oirschot in elkaar steekt en waar de verbeterpunten zitten. Ook het gebruik en de belevingswaarde van het water wordt in dit hoofdstuk belicht. 2.2 Een vogelvlucht over Oirschots grondgebied Oirschot wordt ook wel een monument in het groen genoemd. Deze benaming komt mede voort uit de natuurparels die in de gemeente liggen: De Mortelen, Landgoed Baest, Landschotse Heide, Spekdonken Molenbroeken en Kampina. 12\36 Waterplan Oirschot

13 Figuur 2.2 Plattegrond gemeente Oirschot Tussen deze groene pareltjes liggen de kernen Oirschot, Spoordonk, Middelbeers en Oostelbeers. Kernen die nauwelijks oppervlaktewater in hun bebouwde omgeving hebben. Met uitzondering van het Wilhelminakanaal dat Oirschot doorsnijdt en die een functie heeft voor de industrie. Ook de Kleine en de Groote Beerze vormen hierop uitzondering. De kernen Middelbeers, Oostelbeers en Spoordonk grenzen aan deze beken. Deze beken hebben daarom een beeldbepalende functie voor de bewoners en zijn een duidelijk voorbeeld in het waterbeheer. Waterplan Oirschot 13\36

14 2.3 Watersysteem Bodem en grondwater In grote lijnen stroomt het water in de gemeente Oirschot van zuid naar noord. Het maaiveld loopt eveneens in deze richting af. In het zuiden van de gemeente ligt het maaiveld op circa 23 m+nap en in het noorden op circa 10 m+nap. Het grondwater bevindt zich in het zuidelijk deel gemiddeld meer dan 0,80 m beneden maaiveld, ten noorden van het Wilhelminakanaal kan dat op plaatsen minder dan 0,80 m zijn. Globaal gezien zakt het water in het zuiden van de gemeente de bodem in (infiltratie) en komt het in het noordelijk deel weer boven (kwel). Het diepe grondwater stroomt in noordelijke richting en stuit in het noorden op slecht doorlatende leemlagen waardoor het wordt opgestuwd naar het oppervlak. De gemeente kent in haar bebouwde omgeving nauwelijks locaties met grondwateroverlast, uitzondering hierop vormt het westelijk deel van Spoordonk dat door haar ligging gevoelig is voor de peilstijgingen van het beekwater. Ten noordwesten van de kern Spoordonk bevindt zich een drinkwaterwinning, hier wordt diep grondwater opgepompt om het te zuiveren tot drinkwater. Oppervlaktewater De watergangenkaart in bijlage 1 illustreert het oppervlaktewater binnen de gemeente. De Kleine en de Groote Beerze stromen van zuid naar noord en komen midden in de gemeente samen. Hierna stroomt de Beerze verder in noordelijke richting. De beken hebben een omleidingskanaal die ooit gegraven is om de afvoer van water te verbeteren. Verschillende kleinere zijwatergangen in het agrarische gebied wateren af op de Beerze. Het water wordt hierdoor niet vastgehouden maar stroomt snel weg. De waterhuishouding is grotendeels ingericht ten gunste van de landbouw. De versnelde afvoer van water heeft ervoor gezorgd dat verdroging optreedt waardoor de natuur, maar momenteel ook de agrarische sector zelf, problemen ondervindt. Verschillende initiatieven en projecten lopen er om de natuurlijke karakters van de beken te herstellen en daarmee ook de waterhuishouding te verbeteren. Verbeterpunt voor de waterhuishouding is het langer vasthouden van water. Enerzijds om lokaal verdroging te voorkomen en anderzijds om te voorkomen dat water ten tijde van hevige neerslag en hoge waterstanden snel wordt afgevoerd naar benedenstroomse gebieden, bijvoorbeeld De Dommel, waardoor daar wateroverlast ontstaat. Het Wilhelminakanaal staat op zichzelf maar zorgt voor een deel voor de afwatering van Het Oirschots grondgebied ten zuiden van het kanaal, waaronder Moorland en een gedeelte van de Oirschotse Heide. Rijkswaterstaat is de beheerder van dit kanaal. Het kanaal heeft een belangrijke functie voor de bedrijvigheid van Oirschot en sinds de uitvoering van het project kanaalzone ook voor de natuur en de belevingswaarde van het kanaalgebied. 14\36 Waterplan Oirschot

15 De twee visvijvers, in de oksel van het omleidingskanaal ten noordwesten van Middelbeers en ten westen van Oirschot langs het Wilheminakanaal hebben een duidelijke gebruiksfunctie. De vennen ten zuiden van Middelbeers hebben een natuurfunctie. Figuur 2.3 toont de functies van de wateren en de functies van de omgeving met betrekking tot de wateren in de gemeente. Figuur 2.3 Functies water Naast kwantiteit kent water ook kwaliteit. Met betrekking tot de bodem en het grondwater is de erfenis van de Zinkerstindustrie een bekende. Zink en cadmiumhoudende stoffen zijn jarenlang toegepast als wegverharding en komen we nu als verontreiniging tegen in bodem en grondwater. Het diepe grondwater, dat gewonnen wordt voor de drinkwater heeft een goede kwaliteit door de passage door de bodem en door de lange verblijftijd in de bodem. De kwaliteit van het oppervlaktewater, zowel de beken als het kanaal, in de gemeente Oirschot voldoet niet aan de landelijk gestelde normen en vormt zo een belemmering voor de gewenste functies, zoals waternatuur en viswater. Daarnaast geeft onderzoek aan dat de waterbodem in het Wilhelminakanaal verontreinigd is met zware metalen. Bronnen van verontreiniging van het water en de waterbodem zijn: overstorten uit de riolering, naleveren nutriënten van de landbouw, Waterplan Oirschot 15\36

16 de zinkertsindustrie vanuit het verleden, import vanuit bovenstroomse gebieden, diffuse bronnen zoals bestrijdingsmiddelen en uitlogende materialen. 2.4 Waterketen Globaal gezien bestaat de waterketen uit de distributie van drinkwater, het transport van afvalwater en de zuivering daarvan. De waterketen komt op diverse locaties in aanraking met het watersysteem, zoals weergegeven in figuur 2.4. Zoals reeds aangegeven wordt drinkwater gewonnen uit diep grondwater en vervolgens getransporteerd naar de huishoudens en bedrijven. 1. oppervlakte water als bron voor drink/gebruikswater 2. grondwater als bron voor drink/gebruikswater 3. neerslag op verhard oppervlak 4. intrek van grondwater door lekke riolering 5. productie en distributie van drinkwater 6. gebruik van drinkwater 7. rioolstelsel 8. rwzi (rioolwaterzuiveringsinstallatie) 9. effluent als bron voor gebruikswater 10. een IBA ipv aansluiting op het riool 11. afkoppelen van verhard oppervlak 12. verlies van rioolwater door lekke riolering 13. riooloverstort ongezuiverd afvalwater op oppervlaktewater 14. lozing via (verbeterd) gescheiden rioolstelsel 15. effluent lozing 16. oppervlaktewater als ontvangst van gezuiverd water Figuur 2.4 De Waterketen Het afvalwater in de gemeente Oirschot wordt voor het grootste deel ingezameld via een gemengd stelsel. In dit gemengde stelsel wordt zowel schoon regenwater als huishoudelijk afvalwater afgevoerd. Het gemengde water is dus verdund afvalwater. Bij grote neerslaggebeurtenissen treden overstortingen op, waarbij het teveel aan verdund afvalwater geloosd wordt op oppervlaktewater. Dit heeft tot gevolg dat de kwaliteit van het oppervlaktewater slechter wordt. Om de situatie te verbeteren is op een aantal overstortlocaties een zogenaamde bergbezinkvoorziening aangelegd. In deze voorziening wordt het overstortwater opgevangen en kan het vuil bezinken. Het water dat vanuit deze voorziening nog in het oppervlaktewater terecht 16\36 Waterplan Oirschot

17 komt is schoner. Het vuile deel kan naar de zuivering getransporteerd worden. Een gemengd stelsel heeft eveneens als nadeel dat het verdunde afvalwater moeilijker te zuiveren is dan geconcentreerd afvalwater. Het zuiveringsproces in de zuiveringsinstallaties is hierdoor verre van optimaal. Voor Spoordonk ligt hier nog een knelpunt: een aanvullende retentie in het kader van de basisinspanning is gewenst, maar het realiseren van deze retentie tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten is nog niet goed mogelijk. Figuur 2.5 Locaties overstorten Om de overstortingen vanuit de riolering naar het oppervlaktewater terug te dringen willen we het regenwater scheiden van het afvalwater, dat gebeurt al bij de nieuwbouwlocatie Moorland en bedrijventerrein De Scheper. Ook een deel van het bedrijventerrein De Stad en het westelijk deel van Ekerschot heeft een (verbeterd) gescheiden rioolstelsel. In de bestaande bebouwde omgeving liggen er mogelijkheden om het regenwater af te koppelen. Het regenwater wordt van het bestaande riool afgekoppeld. De herontwikkeling van Leefdael of rioolrenovatieprojecten bieden kansen voor afkoppelen. Waterplan Oirschot 17\36

18 Figuur 2.6 De voorkeursvolgorde bij afkoppelen: vasthouden, bergen, afvoeren (WB 21) Om het water uit de bebouwde omgeving niet snel via watergangen af te voeren bij grote buien worden zogenaamde retenties aangelegd. De gevallen neerslag in Moorland wordt via wadi s (brede greppels) geïnfiltreerd. In de Scheper stroomt het regenwater naar een vijver waar het kan infiltreren. De woningen gelegen in het buitengebied, te ver van de riolering in de bebouwde omgeving, zijn aangesloten op een drukrioleringssysteem of zijn voorzien van een individueel systeem. Het aansluiten van deze percelen heeft de gemeente onlangs afgerond. Het regenwater van verharde oppervlakken wordt hier afgevoerd via watergangen en greppels. 2.5 Water voor natuur en recreatie De gemeente herbergt maar liefst 11 natuurgebieden. Van deze natuurgebieden vallen De Mortelen, landgoed Baest, de Kampina, Landschotse heide, het Kleine Beerzedal tot aan Middelbeers, de Groote Beerze en het Beerzedal bij Spoordonk onder de natte natuurparels. 18\36 Waterplan Oirschot

19 De Mortelen Spoordonk Oirschot Landgoed Baest Middelbeers Oostelbeerse Heide Oirschotse Heide Landschotse Heide Gemeente Oirschot Multifunctionele bossen (whp-2) bestaand bos- en/of natuurgebied (whp-2) natuurontwikkelingsgebied (whp-2) Figuur 2.7 Natuur in Oirschot Water, zowel de kwaliteit als kwantiteit ervan, bepaalt in hoge mate de condities voor de natuur en schept de mogelijkheden voor het voorkomen van planten en dieren. De heidegebieden liggen in het hogere deel van de gemeente Oirschot, het deel dat zich kenmerkt als infiltratiegebied. Het water zakt door de zandgrond eenvoudig de bodem in. De Mortelen in het noorden en de beekdalen daarentegen, zijn een kwelgebied, het geïnfiltreerde water van de heide komt hier weer boven en voedt De Mortelen en de beken. De gegraven watergangen in De Mortelen veroorzaken een versnelde afvoer van water, met verdroging als gevolg. De natuurgebieden vormen een grote trekpleister voor recreanten. De gebieden lenen zich uitstekend voor Waterplan Oirschot 19\36

20 wandelen, fietsen en verblijven. De gemeente kent een beperkt aantal watergerelateerde recreatiegebieden. Er is geen natuurlijk water aanwezig dat de functie zwemwater heeft en de beken bieden tot op heden weinig mogelijkheden voor waterrecreatie. Wel zijn er twee visvijvers en wordt bij de herinrichting van de kanaalzone een passantenhaventje gerealiseerd. Tot slot wordt er gewerkt aan een netwerk van wandelroutes in de gemeente. Ook een waterwandelroute is gewenst. Zoals al eerder aangegeven, is water in de bebouwde omgeving van Oirschot slechts beperkt aanwezig. De beleving van water in Oirschot is iets dat meer hoort bij de landelijke omgeving dan bij de woonkernen. Bij de herinrichting van de kanaalzone speelde het vergroten van de belevingswaarde een rol in het ontwerpproces. Het vergroten van de belevingswaarde van de kleine en de Groote Beerze en het betrekken van dit water bij de kernen en haar bewoners, is een kans om water meer te laten leven bij de Oirschottenaar. 20\36 Waterplan Oirschot

21 3 De wateruitdagingen voor Oirschot 3.1 Water in beleid en in beweging Oirschot is van nature geen waterrijke gemeente, zeker als je naar de bebouwde omgeving van Oirschot kijkt. Zichtbaar water vinden we voornamelijk in het landelijk gebied van Oirschot en veel water-issues spelen zich eveneens hier af. Denk maar aan beekherstel, reconstructie, antiverdrogingsmaatregelen etc. Ondanks dat er in de bebouwde omgeving van de gemeente Oirschot geen grote knelpunten in het waterbeheer aan te wijzen zijn, zijn er wel verbeterpunten te benoemen. Denk aan een verbetering van de waterkwaliteit (bijvoorbeeld door het terugdringen van de riooloverstorten), het vasthouden van (regen)water en het vergroten van de belevingswaarde van het water. Dit laatste draagt bij aan een andere kijk op water: niet meer als last maar als lust. De verbeterpunten hebben in een aantal gevallen lokaal effect, denk aan de waterkwaliteit bij een overstortlocatie na een hevige regenbui. Maar in een aantal gevallen, bijvoorbeeld bij het vasthouden van water, is het effect op grotere schaal te zien. Door lokaal water vast te houden worden regionaal, in dit geval gebieden in de omgeving van De Dommel, behoed voor een teveel aan water in periodes met veel neerslag. Genoemde verbeterpunten sluiten aan bij de ontwikkeling die gaande is in waterbeherend Nederland. Wellicht heeft u gehoord van de campagne Nederland leeft met water of de richtlijnen die in Europa worden opgesteld. De benodigde aanpassingen zijn uiteindelijk een vertaling van het beleid op grote schaal naar lokaal niveau. We doen het echt ergens voor! Het gaat wat ver om uitgebreid op het beleid in te gaan. Maar voor de liefhebbers zijn in het achtergronddocument de verschillende beleidsstukken kort toegelicht. Maar wat moeten we in de bebouwde omgeving van Oirschot nu gaan doen, vraagt u zich af. Het antwoord bestaat uit twee delen. Dit hoofdstuk beschrijft de visie welke aangeeft hoe we de komende jaren geleidelijk werken aan de verbeterpunten. Een doorkijk wordt geboden naar Hoofdstuk 4 geeft het programma weer waarin de concrete maatregelen en projecten genoemd staan waarmee we de komende jaren gaan werken aan het realiseren van onze visie. 3.2 Watervisie: Oirschot compleet met water Om ook in de toekomst het water in Oirschot op orde te laten zijn, is een viertal thema s benoemd. Deze thema s geven de richting aan voor het werken met water in Oirschot: 1. Ruimte voor water 2. Anders omgaan met regenwater 3. Water goed vasthouden en bergen Waterplan Oirschot 21\36

22 4. Aantrekkelijk water De thema s hangen nauw met elkaar samen. Anders omgaan met regenwater heeft invloed op de kwaliteit van het oppervlaktewater, de benodigde waterberging en het functioneren van de riolering. Om regenwater vast te houden, te kunnen infiltreren en bergen is ruimte nodig. Bij nieuwe ontwikkelingen in bestaand bebouwd gebied dient rekening gehouden te worden met ruimte voor water. Daarnaast is water in Oirschot een randvoorwaarde voor natuurontwikkeling, landbouw en recreatie. Aantrekkelijk water dwingt meer respect af voor een goed gebruik en maakt ons bewust van een goed en mooi watersysteem. We gaan nu niet als een dolle aan de slag om het watersysteem aan te passen. Nee, met deze richting in onze achterhoofd kunnen we geleidelijk werken aan het watersysteem en de waterketen in Oirschot, zodat deze op orde komt en blijft. Bijlage 2 toont de visiekaart van de gemeente. Hier wordt duidelijk waar we welke thema s aan willen pakken. De visiekaart geeft een ruimtelijke weergave van de vier thema s die hier nader worden beschreven Ruimte voor water Bij vernieuwing van bebouwd gebied en nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen houden we nadrukkelijk rekening met water. De watertoets nemen we integraal mee in het plan- en ontwerpproces. De hydrologische kenmerken van een gebied geven mede richting aan de keuze van de locatie voor nieuwbouw en de inrichting daarvan. De waterbeheerder is betrokken bij het planproces. Kansen voor water benutten we optimaal en we kunnen hierdoor de bedreigingen van klimaatverandering en de toename van afvoerend verhard oppervlak het hoofd bieden. De waterkaart 1 van het waterplan geeft de gebieden aan die we beschermen (waterwinningen, Ecologische Hoofdstructuur, natte natuurparels, de functie van de beken) en is de basis voor de verankering van water in de ruimtelijke ordening Anders omgaan met regenwater Waterkwantiteit Het afkoppelen van verharde oppervlakken, die aangesloten zijn op het gemengde rioolstelsel is sinds 2005 systematisch en consequent uitgevoerd. Hierdoor hebben we in % van het oppervlak door een inspanning van 2% per jaar afgekoppeld en aangesloten op een beheersbaar inzamelingssysteem voor regenwater. Bij herinrichting en revitalisering zetten we maximaal in op het vasthouden en bergen van regenwater op het eigen terrein. De voorkeursvolgorde voor het omgaan met regenwater en de afkoppelkansenkaart leiden de discussie met projectontwikkelaars en andere initiatiefnemers in goede banen. 1 Zie document water in de ruimtelijke ordening 22\36 Waterplan Oirschot

23 Kader a Voorkeursvolgorde omgaan met regenwater. 1. benutten van regenwater (door (her)gebruik) 2. infiltreren van regenwater 3. bergen van regenwater in (nieuw) oppervlaktewater 4. afvoeren van regenwater naar oppervlaktewater 5. afvoeren van regenwater naar de RWZI De oppervlakken van grote gebouwen en pleinen zoals het gemeentehuis, basisscholen en bedrijfspanden zijn afgekoppeld. Afkoppelen van daken van woningen in bebouwd gebied is samen met de bewoners enthousiast opgepakt. Bewoners voelen zich mede verantwoordelijk voor een goed gebruik van het Oirschotse water. Diverse pilotprojecten hebben geleid tot deze beproefde aanpak. Kader 1: Voorbeelden van afkoppelen van verhard oppervlak Door het plaatsen van regentonnen aan de achterzijde van woningen is de Oirschottenaar zich meer bewust van het regenwater dat op het dakoppervlak valt. Het water uit de regenton wordt gebruikt voor het sproeien van de tuin en zelfs voor het streeploos wassen van de ramen. Waterkwaliteit Duurzaam bouwen heeft gestalte gekregen in een verantwoorde materiaalkeuze en inrichting van de openbare ruimte. Het goede voorbeeld van de gemeente heeft navolging gekregen bij de bouwers. Bestrijdingsmiddelen gebruiken we niet voor het verwijderen van onkruid. Ook de Oirschottenaar grijpt niet naar de spuitbus. De inrichting van de straten is zodanig dat gladheidbestrijding beperkt kan blijven tot de ontsluitingsroutes. Dit alles om de goede waterkwaliteit te handhaven. Waterplan Oirschot 23\36

24 Kader b : De kwaliteit van water; wat is goed water? In de Vierde Nota Waterhuishouding is reeds aangegeven dat oppervlaktewater dient te voldoen aan de kwaliteit volgens de MTR-waarden (Maximaal Toelaatbaar Risico). Het water in Oirschot voldoet in 2030 aan deze doelstelling. Daarnaast hebben ook de functies volgens het waterhuishoudingsplan van de provincie invulling gekregen. De Kleine en de Groote Beerze hebben in dit plan de functies waternatuur en viswater. Voor deze functies streven we naar: herstel van de beekmorfologie, het opheffen van barrières en het creëren van paaiplaatsen en opgroeigebieden voor vissen. De functie viswater is gebaseerd op de Europese richtlijn viswater. Het streven is een visstand die wat soort en leeftijdopbouw betreft, past in de omgeving. De doelstellingen van de Europese Kaderrichtlijn Water zijn in de Nederlandse wet- en regelgeving geïmplementeerd. Voor zover het binnen de (financiële) mogelijkheden ligt hebben we deze in de gemeente Oirschot voor 2030 bereikt. De Oirschottenaar is zich bewust van wat water hem kost. Zij weten voor welke onderdelen van het watersysteem ze betalen en welke kosten er gemoeid zijn met het maken van drinkwater en het inzamelen en transporteren van afvalwater. Deze bewustwording resulteert ondermeer in besparing op het gebruik van drinkwater. Kader 2: Het inzichtelijk maken van de kosten Een gezamenlijke waterrekening van de gemeente, Waterschap De Dommel en Brabant Water levert met een transparante kostentoedeling inzicht in de kosten voor de bereiding van drinkwater en het transport en het zuiveren van afvalwater Water goed vasthouden en bergen Waterkwantiteit De berging van overtollig water en de compensatie van waterberging voor de dorpskernen van Oirschot hebben we op een goede natuurlijke wijze geïntegreerd in de overgang van bebouwd naar landelijk gebied. Bij elke in- en uitbreiding zijn de kansen voor waterberging en vasthouden van water benut. De waterkaart biedt bij de (her)inrichting van gebieden houvast. 24\36 Waterplan Oirschot

25 Kader 3: Waterberging in (her)inrichtingsprojecten Bij zowel de (her)inrichting van Leefdael in Oirschot als de noordoostelijke dorpsrand van Oostelbeers is water vanaf het begin in het proces meegenomen. Hierdoor is water natuurlijk bij de inrichting meegenomen waardoor voldoende ruimte beschikbaar is om het regenwater vast te houden en te bergen. Bij de inrichting van de dorpsrand van Oostelbeers is zelfs rekening gehouden met extra retentie voor het afstromende regenwater uit de bestaande bebouwde omgeving van Oostelbeers. Waterkwaliteit Het afkoppelen van verharde oppervlakken heeft de overstortfrequentie en hoeveelheid vanuit het gemengde stelsel verminderd. Door deze verbetering komen minder vervuilende stoffen in het oppervlaktewater waardoor de Beerze een ecologisch evenwicht kent. Het effluent van de rwzi Hapert, die bovenstrooms op De Beerze loost, is daarbij zodanig opgewaardeerd, dat ook zij geen negatieve invloed heeft op de waterkwaliteit en de ecologie. Met deze aanpassingen wordt, zover het binnen de financiële mogelijkheden van de gemeente ligt, aan de eisen van de Europese Kaderrichtlijn Water 2 voldaan. Problemen met vervuilde waterbodems achter de overstortlocaties van de gemengde riolering behoren definitief tot het verleden. De vervuilde waterbodems zijn gesaneerd en door het afkoppelen van verhard oppervlak worden nieuwe verontreinigingen voorkomen. Kader 4: Educatie, waterkwaliteit en de watermolen in Spoordonk De watermolen in Spoordonk krijgt een educatieve functie. Naast dat bezoekers informatie krijgen over de werking en het nut van een watermolen is er ook informatie beschikbaar over waterkwaliteit en de ecologie van de Beerze. Bezoekende kinderen kunnen eenvoudige proefjes doen om de waterkwaliteit van de Beerze te bepalen. Volwassenen worden meegenomen in de wereld van de ecologie; welke planten groeien er en welke diertjes komen we tegen en onder welke voorwaarden leven deze planten en dieren langs watergangen en beken Aantrekkelijk water Waterkwantiteit De natte natuurparels en de overgangsgebieden tussen dorp en land nodigen de Oirschottenaren uit om te wandelen, te fietsen en te vissen. Multifunctionele recreatieplekken zijn gerealiseerd daar waar beken en dorpen elkaar raken. Kortom het water wordt gewaardeerd en is aantrekkelijk voor diverse vormen van ontspanning. Kader 5: Wandelnetwerk groot succes voor beleving van water 2 Een toelichting op de Kaderrichtlijn Water is opgenomen in het achtergronddocument. Waterplan Oirschot 25\36

26 Het wandelnetwerk dat met Europese subsidie in 2004 is opgezet is een groot succes. Niet alleen toeristen maar ook de inwoners van de gemeente Oirschot maken veel gebruik van deze goed bewegwijzerde wandelroutes. Enkele wandelingen lopen langs de mooie beken die de gemeente Oirschot rijk is. De gemeente en het waterschap hebben de wandelroutes ook aangegrepen als communicatiemiddel om projecten die in het kader van het waterplan zijn uitgevoerd onder de aandacht van de burgers te brengen. Zo worden de wandelaars met informatiebordjes attent gemaakt op gebieden die ingericht zijn als retentiegebied voor water, op afkoppelprojecten in het centrum van Oirschot, herstel van de Oirschotse beken en de natuurvriendelijke inrichting van het Wilhelminakanaal. Wandelen langs de Beerze Inrichting, functie en kwaliteit van het water zijn in balans en dwingt daarmee respect af bij de vele gebruikers. Scholen hebben de Oirschotse beken geadopteerd als belangrijk project voor de bewustwording van toekomstige gebruikers. Waterkwaliteit Het Wilhelminakanaal is door herinrichting van de oevers aantrekkelijker gemaakt voor zowel de droge als natte recreant. Het Wilhelminakanaal is schoon en is door de natuurvriendelijke inrichting van de oevers een echte ecologische verbindingszone. Het streven naar de doelstellingen voor De Beerze als waternatuur en viswater heeft bereikt dat de Winde weer in de Beerze zwemt. De beken hebben een hoge ecologische waarde. Een chemisch-fysische waterkwaliteit die voldoet aan de MTR 3 -waarden, is daarvoor de basis. 3 In de vierde Nota Waterhuishouding zijn de MTR-waarden voor oppervlaktewaterkwaliteit beschreven en vastgelegd. 26\36 Waterplan Oirschot

27 Kader 4 Basisschool St. Willibrordus adopteert beek De Kleine Beerze krijgt van de basisscholieren extra aandacht door een aantal keren per jaar onderhoud uit te voeren, zoals het opruimen van zwerfafval. Verder onderzoeken de scholieren de dieren en planten die om en in de beek voorkomen. Tevens houden ze het waterpeil nauwlettend in de gaten. Hiervoor wordt een peilschaal in de waterloop geplaatst. Ook meten ze de diepte van de waterloop met zelfgemaakte dieptemeters en meten ze de stroomsnelheid in het water. Dit kan door te meten hoe snel een houten blokje een bepaalde afstand in het water aflegt. Het waterbewustwordingsproces van de scholieren heeft duidelijk ook effect op het watergevoel van ouders. Zo leren de ouderen van de jongeren. Kinderen onderzoeken het waterleven in de beek Waterplan Oirschot 27\36

28 28\36 Waterplan Oirschot

29 4 Werken aan water Op korte termijn zullen er door de gemeente geen grote investeringen in het watersysteem en de waterketen worden gepleegd. De visie hamert op het benutten van kansen die er zijn en de komende jaren zullen komen. Aanhaken op toekomstige werken in de gemeente biedt de mogelijkheid om het watersysteem beetje bij beetje gezonder, mooier en meer beleefbaar te maken. Dit hoofdstuk geeft allereerst de beleidskaders voor water bij de ruimtelijke ordening. Hoe geven we water een plaats en binnen welke voorwaarden gaan we met water om. Paragraaf 4.2 gaat in op de kansen die in de komende periode langskomen. Bij welke werken kan water worden meegenomen en waar zijn verbeterpunten aan te pakken. Ook studieprojecten worden in deze paragraaf genoemd. Deze studieprojecten geven een goede basis om in de toekomst keuzes te kunnen maken voor het wel of niet uitvoeren van waterprojecten en de wijze waarop. Tot slot toont de paragraaf het waterprogramma voor de gemeente Oirschot. Dit programma geeft aan welke maatregel wanneer op de planning staat, wie betrokken is, wat de kosten zijn en bij welk thema de maatregel hoort. 4.1 Ruimte voor water De waterverbeteringen beginnen bij de ruimtelijke ordening. Bij het actualiseren van bestemmingsplannen en bij de invulling van (her)inrichtingen krijgt water vanaf het begin een duidelijke plaats in het planproces. Enerzijds zorgt het instrument de watertoets daarvoor, anderzijds zijn door gemeente en waterschappen afspraken gemaakt, verwoord in het document water in de ruimtelijke ordening 4 over de wijze waarop water vanaf het begin in het proces wordt meegenomen. Het afkoppelen van verhard oppervlak of het niet aansluiten van nieuw verhard oppervlak is geen mogelijkheid meer maar een voorwaarde. Daarnaast worden de mogelijkheden om water zo lang mogelijk vast te houden benut. Bij de inrichting van Moorland is hier al invulling aan gegeven door wadi s in het ontwerp op te nemen. Naast het bergen van water ligt er ook een opgave om de waterkwaliteit te verbeteren. Dit begint al bij het gebruik van materialen die het water niet verontreinigen. Materialen als koper, lood en zink logen onder invloed van (regen)water uit en willen we daarom niet meer toepassen. Vanuit waterkwaliteitsoogpunt is het beter om kunststof materialen toe te passen. Het convenant 4 Water in de ruimtelijke ordening (R EWD-V04-ibs-NL), d.d. 9 november 2005, Tauw Waterplan Oirschot 29\36

30 duurzaam bouwen stelt hiervoor duidelijke richtlijnen. Ook het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen heeft een negatief effect op de waterkwaliteit; werken aan een betere waterkwaliteit in Oirschot betekent dus geen gebruik meer van chemische bestrijdingsmiddelen. Bovengenoemde inpassingen verlangen we niet alleen van de gemeente zelf of van ontwikkelaars maar ook van particulieren die aan de slag gaan met aanpassingen aan woning of bedrijf. Om hen goed te begeleiden in dit proces is voor hen een voorzet gedaan voor een waterparagraaf en is aangegeven welke mogelijkheden er zijn om water in de (ver)bouwplannen op te nemen, zie ook het document water in de ruimtelijke ordening. 4.2 Water werken Daar waar gewerkt wordt in de gemeente Oirschot de komende jaren, daar is ook water een onderdeel van het werk. Om te zorgen dat water bij een ieder gaat leven, krijgt ook water een plaats in de communicatie over het project. Maar waar gaan we nu concreet aan de slag? De komende jaren zal in de bebouwde omgeving van de kernen van Oirschot voornamelijk anders worden omgegaan met regenwater. Bij de herinrichting van Leefdael wordt verhard oppervlak afgekoppeld en in Spoordonk wordt het dak van de school afgekoppeld. Om meer verhard oppervlak in de toekomst af te kunnen koppelen, waarbij de gemeente zoveel mogelijk meelift met lopende riool- en wegrenovaties, krijgt elke kern een afkoppelkansenkaart. Deze kaarten maken inzichtelijk wanneer we welk deel gaan afkoppelen en op welke wijze. Naast het afkoppelen van verhard oppervlak zullen we het regenwater meer vasthouden binnen de gebieden waar het valt. Ruimte moet gevonden worden voor bergen en / of infiltreren. Op korte termijn lijken landgoed De Bongerd en locaties rondom de Beerze, bij de beekherstel projecten, hiervoor geschikt. Om deze berging ook daadwerkelijk te realiseren, worden de ideeën op korte termijn uitgewerkt tot een plan. Tot slot zijn er diverse ideeën gepresenteerd om de Oirschottenaar meer mogelijkheid te geven om het water in zijn en haar omgeving te beleven. De meest eenvoudige is een water wandelroute in Middelbeers Oostelbeers en Oirschot, waarvoor in onderstaande figuren reeds een aanzet is gedaan. Niet alle waterprojecten op de route zijn gerealiseerd, maar staan wel op stapel. Zo wordt de wandelaar geattendeerd op het feit dat Oirschot werkt aan en met water. 30\36 Waterplan Oirschot

31 Figuur 4.1 Indicatieve Waterwandelroute Oirschot Door een water educatieproject met scholen op te starten, worden de kleine Oirschottenaartjes betrokken bij het belang van water en een goed en gezond watersysteem. We hopen de kinderen te leren over de lusten en lasten van het water. De projecten, initiatieven en plannen leiden tot het streefbeeld zoals verwoord in hoofdstuk 3. Het volgende overzicht presenteert het waterprogramma voor de gemeente Oirschot. Dit programma geeft aan welke maatregel wanneer op de planning staat, wie betrokken is, wat de kosten zijn en bij welk thema de maatregel hoort. Bijlage 3 toont de maatregelen en de locaties waar deze genomen worden. Een zogenaamde waterwerkenkaart geeft de situatie weer voor de kernen Spoordonk, Oirschot, Middel- en Oostelbeers. Naast het reeds lopende, twee maandelijks overleg tussen gemeente en waterschap, waarin de ruimtelijke projecten worden besproken, komt er jaarlijks een evaluatie van het waterplan waarin de waterpartners aan tafel zitten. Het jaarlijks terugkerende evaluatie waterplan biedt de mogelijkheid om de voortgang van het waterplan bij te houden. Bovendien kan op dat moment de wijzigingen in beleid en de aanpak voor komend jaar besproken worden. Enerzijds houdt dit Waterplan Oirschot 31\36

32 overlegmoment de waterpartners elkaar scherp en de samenwerking warm, anderzijds blijft de voortzetting van werken aan water hiermee geborgd. Figuur 4.2 Indicatieve Waterwandelroute Middelbeers en Oostelbeers 4.3 Maatregelenprogramma 32\36 Waterplan Oirschot

33 Waterplan Oirschot 33\36

34 34\36 Waterplan Oirschot

35 Waterplan Oirschot 35\36

36 36\36 Waterplan Oirschot

37 Bijlage 1 Watergangenkaart

38

39 Bijlage 2 Visiekaart

40

41 Bijlage 3 Waterwerkenkaarten Middel- en Oostelbeers, Spoordonk en Oirschot

42

43