Libellenmonitoring in Nederland ervaringen na 16 jaar tellen

Transcriptie

1 Libellenmonitoring in Nederland ervaringen na 16 jaar tellen Tim Termaat Libellenstudiedag Vlaanderen 15 februari 2014

2 Hoe gaat het de laatste 15 jaar met de weidebeekjuffer? 500 Weidebeekjuffer aantal verspreiding

3 Inhoud presentatie Inleiding Methode Resultaten Beperkingen Nieuwe mogelijkheden Aanbevelingen

4

5 Inleiding Landelijk Meetnet Libellen Proefjaar in 1997, start in 1998 Gezamenlijk project met Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Onderdeel Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) Coördinatie gefinancierd door Nederlandse overheid Contractsoorten: ca. 30, maar de rest lift mee!

6 Inleiding Landelijk Meetnet Libellen Doel: vaststellen verloop populatieomvang HR- en RL-soorten Veldwerk grotendeels door vrijwillige waarnemers

7 Methode Vaste telroutes, verdeeld in secties Waterkant, homogeen habitat, goed zicht op water Algemene routes: alle soorten tellen Soortgerichte routes: één (zeldzame) soort tellen Uitzetten gebeurt door coördinator + teller

8 Algemene routes Methode Locatie naar keuze, dicht bij huis Minimaal 1x per twee weken tellen, mei t/m september Secties 1A en 1B (50 m): alle soorten Extra secties van 100 m voor grote libellen 4 1A 2 3 1B

9 Soortgerichte routes Methode Soorten van Habitatrichtlijn en Rode Lijst Minimaal 3x tellen in hoofdvliegtijd Secties 50 m (kleine libellen), of 100 m (grote libellen)

10 Methode Routekaartje Coördinaten start- & eindpunt Beschrijving sectie-einden Over te dragen aan andere teller

11 Methode Telafstand: niet te ver Kleine libellen: 2 m land, 3 m water Grote libellen: 2 m land, 5 m water

12 Telregels: goed libellenweer Methode Tellen tussen 10:30 en 16:30 uur (tenzij > 22 C) Temperatuur > 17 C, wind < 6 BF Geen neerslag Indien C: alleen tellen indien bewolking < 50%

13 Handleiding Methode

14 Methode Waarnemingen invoeren Telformulier

15 Methode Waarnemingen invoeren Online invoer

16 Methode Validatie waarnemingen Waarschijnlijkheid determinatie, op basis van zeldzaamheid en vliegtijd Weersomstandigheden Start- & eindtijd telling Onwaarschijnlijk hoge aantallen Navraag waarnemer, daarna goed- of afkeuring

17 Methode Statistische analyse door CBS Berekening jaarcijfers, indexen en trends TRIM: TRends and Indices for Monitoring data Speciaal ontwikkeld voor analyse van tijdreeksen van aantallen met veel ontbrekende tellingen Gratis te downloaden van CBS.nl

18 Resultaten Enkele honderden vrijwilligers hebben een route geteld Jaarlijks telgegevens van ca. 350 routes Na enkele jaren: indexen met acceptabele standaardfouten voor toenemend aantal soorten : 46 soorten met betrouwbare index

19 Resultaten Jaarverslag en nieuwsbrieven met resultaten

20 Resultaten Libellen doen het relatief goed! Populatietrends % 24% 20% 18% 10% 18% Sterke toename Matige toename Stabiel Matige afname Sterke afname Onzeker

21 Toename Resultaten 20 Bruine winterjuffer soorten Smaragdlibel

22 Stabiel Resultaten 20 Variabele waterjuffer soorten Bruinrode heidelibel

23 Afname Resultaten 20 Speerwaterjuffer soorten Watersnuffel Lantaarntje

24 Onzeker Resultaten 15 soorten Onzeker

25 Resultaten Zeldzame soorten: weinig routes Sterk territoriale soorten Gewone bronlibel

26 Resultaten Pioniersoorten Tengere grasjuffer

27 Resultaten Soorten sporadisch langs waterkant Plasrombout

28 De balans na 15 jaar Voor een groot deel van de soorten weten we of de populatie toe- of afneemt (betrouwbare populatieindexen) Maar: voor verdere verbeteringen van de populatieindexen lopen we tegen enkele beperkingen aan...

29 Beperkingen Beperking 1 Grote variatie in indexcijfers door grote jaar-tot-jaar fluctuaties in aantallen per route Zwervende pantserjuffer Variabele waterjuffer Oplossingen: langer wachten en meer routes

30 Beperkingen Beperking 2 Te weinig routes in sommige regio s Weging voor onder- en overbemonstering niet mogelijk Oplossing: meer routes

31 Aantal routes Beperkingen Meer routes? Soortgerichte routes Algemene routes Maximum aantal tellers lijkt bereikt Gemiddeld minder routes per teller Lastig om populatie-indexen verder te verbeteren

32 Nieuwe mogelijkheden Sinds 2010: ook trends in verspreiding, naast trends in aantallen Gebaseerd op losse waarnemingen, zonder gestandaardiseerde veldwerkmethode Hele korte uitleg

33 Nieuwe mogelijkheden Verspreidingsgegevens Voordeel: heel veel data beschikbaar! Nadeel: het is dirty data Veel variatie in onderzoeksinspanning tussen jaren en tussen waarnemers Oververtegenwoordiging van: recente jaren leuke soorten leuke locaties Zorgt voor systematische fouten in indexen Oplossing? Waarnemingen (1 x 1 km)

34 Nieuwe mogelijkheden Occupancy-modellen! Laatste jaren sterk in opkomst Variatie in onderzoeksinspanning wordt vertaald in de kans om een soort waar te nemen Resultaat: trefkans per soort per jaar Trefkansen worden meegewogen in geschatte aantal bezette kilometerhokken (occupancy) per soort per jaar MacKenzie et al. 2006

35 Nieuwe mogelijkheden Nodig voor berekening trefkansen: Voldoende herhaalde bezoeken per jaar: in welk percentage is de soort gezien? Voldoende bezoeken met complete soortenlijstjes : informatie over nulwaarnemingen In Nederland: bezoeken >3 soorten = compleet Van Strien et al Basic Appl. Ecol. 11:

36 Nieuwe mogelijkheden Occupancy-trends Betrouwbaar Onbetrouwbaar extra soorten bosbeekjuffer noordse winterjuffer zwervende pantserjuffer tengere grasjuffer kanaaljuffer plasrombout beekrombout venglazenmaker gewone bronlibel hoogveenglanslibel gevlekte glanslibel zuidelijke oeverlibel Kempense heidelibel zwervende heidelibel bandheidelibel

37 140 Nieuwe mogelijkheden Gewone bronlibel

38 Nieuwe mogelijkheden Tengere grasjuffer

39 Nieuwe mogelijkheden Plasrombout

40 Nieuwe mogelijkheden Voor welke soorten werkt het niet? Soorten met zeer beperkte verspreiding (bv. donkere waterjuffer) Soorten met een korte meetreeks (bv. gaffelwaterjuffer) Soorten uit kilometerhokken met te weinig complete soortenlijstjes (bv. rivierrombout) Donkere waterjuffer Gaffelwaterjuffer Rivierrombout

41 Nieuwe mogelijkheden Trend in aantal trend in verspreiding! Watersnuffel Weidebeekjuffer Populatieindex Occupancy-index Populatieindex Occupancy-index Occupancy-indexen lijken in veel gevallen op populatie-indexen Maar bij sommige soorten is het verschil groot

42 Nieuwe mogelijkheden Aanpassingen libellenmeetnet Twee soorten trends voor zoveel mogelijk soorten Stimuleren invoeren van complete soortenlijstjes Algemene telroutes voor snelle signalering Soortgerichte routes voor HR-soorten en zeldzame soorten

43 Aanbevelingen voor meetnet in Vlaanderen Uitgangspunten zijn waarschijnlijk anders, maar: Denk goed na over het doel: trends in aantallen, of in verspreiding? Probeer algemene soorten mee te laten liften: beleid is veranderlijk! Zijn voldoende meetpunten & tellers haalbaar? Tellen volgens vast protocol: maak het zo makkelijk mogelijk, doe concessies Hoeveel tijd beschikbaar voor coördinatie? Probeer de data die je al hebt nuttig te gebruiken

44 Van Strien et al Biodivers. Conserv. 22:

45 Succes!!

46 De Vlinderstichting Mennonietenweg 10 Postbus a AM Wageningen Fotografen Jaap Bouwman Alex Huizinga Kim Huskens Tim Termaat Kars Veling