Behandeling reumatoïde artritis
|
|
- Janne de Vos
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Behandeling reumatoïde artritis Drs. P. Adhien apotheker/epidemioloog 8 februari 2016 Timm, Timm & Timm
2 Docent Prem Adhien Apotheker Voorzitter SIG Diabetes NDF Hogeschool Rotterdam: docent diabetesverpleegkundigen Universiteit Utrecht: docent Farmaceutische Wetenschappen 2
3 Leerdoelen Reumatoïde artritis: symptomen, definitie pathofysiologie diagnose (m.n. ACPA) Farmacotherapie van RA NSAID s methotrexaat (+ foliumzuur) andere DMARD s (o.a. sulfasalazine, leflunomide) biologicals: etanercept, adalimumab, infliximab, rituximab, tocilizumab.
4 Begintoets 1. RA komt vaker voor bij vrouwen tussen de 30 en 50 jaar, na de menopauze is de prevalentie gelijk bij beide seksen. O juist O Onjuist 2. Het bepalen van IgG-Rf levert winst op voor de serologische diagnostiek van RA. O juist O Onjuist
5 Begintoets 3. Positief resultaat voor zowel reumafactor als anti-ccp is zeer specifiek voor RA. O juist O Onjuist 4. De afwezigheid van anti-ccp antistoffen definieert een subpopulatie van RA patiënten die meer radiologische gewrichtsschade ontwikkelen. O juist O Onjuist
6 Begintoets 5. De titer van antistoffen tegen CCP is, zoals bij IgM-Rf titer geassocieerd met ziekteactiviteit. O juist O Onjuist 6. De aanwezigheid van antistoffen tegen CCP is een sterke risicofactor voor het ontstaan van gewrichtserosies bij RA. O juist O Onjuist
7 Begintoets 7. RA kenmerkt zich door een chronische ontsteking van gewrichten, waarbij autoantistoffen aanwezig zijn, gericht tegen gecitrullineerde eiwitten (ACPA). O juist O Onjuist 8. RA is geassocieerd met cardiovasculaire complicaties en osteoporose. O juist O Onjuist
8 Begintoets 9. Bij patiënten met reumatoïde artritis blijkt hydroxychloroquine een ongunstig lipidenprofiel te verbeteren. O juist O Onjuist 10. Bij patiënten met reumatoïde artritis vermindert foliumzuur de bijwerkingen van methotrexaat, vooral de hepatotoxiciteit, zonder de antireumatische werking van methotrexaat aan te tasten. O juist O Onjuist
9 Casus Mevrouw (65) de Jong komt bij de apotheek voor het eerst Methotrexaat 7,5 mg injectie ophalen. De apothekersassistente overlaadt de vrouw met informatie: ze vertelt dat het een zeer giftig middel is, waarbij het heel erg belangrijk is dat ze het maar een keer per week mag injecteren. Ze vertelt dat het middel de ontsteking remt, maar helaas heeft het ook veel nare bijwerkingen zoals ontstekingen en zweren in de mond, misselijkheid en diarree. De assistente vraagt haar of ze ook een recept voor foliumzuur heeft meegekregen.
10 Casus Na het bezoek aan de apotheek is mevrouw de Jong angstig geworden voor het middel en besluit zelf op internet te gaan zoeken naar informatie over geneesmiddelen. Diclofenac herkent ze tijdens haar zoektocht omdat ze dat in het verleden al vaker heeft geprobeerd. Op een gegeven moment werkte dat niet meer voldoende en had ze zo n last van haar maag dat de arts haar op een ander middel (Methotrexaat) besloot over te zetten.
11 Casus Na wat speurwerk op internet komt ze uit bij een middel dat haar beter in de oren klinkt: een biologische DMARD Enbrel (etanercept). Ze leest reacties van andere patiënten op internet en die zijn er positief over. Ze besluit haar arts met haar bevindingen te confronteren.
12 Risicofactoren Familiair Geslacht: RA komt vaker voor bij vrouwen tussen de 30 en 50 jaar, na de menopauze is de prevalentie gelijk bij beide seksen Er is een verband gezien tussen RA en HLA-DR 4/Beta1 genotype (in relatie tot anti-ccp antilichamen, zie pathofysiologie en diagnostiek) Roken
13 Diagnostiek Diagnostische waarde van anti-ccp2 Prognostische waarde van anti-ccp2 Reumafactoren(Rf) Anti-citrullinated protein/peptide antibodies (ACPA)
14 Diagnostische waarde van anti-ccp2 Anti-CCP antistoffen kunnen in een vroeg stadium aantoonbaar zijn zelfs wanneer klinische kenmerken van RA nog niet duidelijk zijn, maar een echt betrouwbare vroegdiagnostiek is niet mogelijk met deze test, aangezien een negatief resultaat de diagnose niet uitsluit. Positief resultaat voor zowel reumafactor als anti-ccp is zeer specifiek voor RA.
15 Prognostische waarde van anti-ccp2 De aanwezigheid van anti-ccp antistoffen definieert een subpopulatie van RA patiënten die meer radiologische gewrichtsschade ontwikkelen. Medische beeldvorming blijft echter noodzakelijk aangezien deze antistoffen de outcome voor een bepaalde patiënt niet kunnen voorspellen. Of anti-ccp positieve RA patiënten nu agressiever behandeld moeten worden is nog een punt van discussie.
16 Reumafactoren (Rf) Bij patiënten met reumatoïde artritis (RA) zijn in een groot aantal gevallen zogenaamde reumafactoren (Rf) aantoonbaar. Dit zijn antistoffen die gericht zijn tegen IgG. De in het serum van deze patiënten voorkomende reumafactoren zijn voornamelijk van de IgM-klasse. Reumafactoren van de IgG-en IgA-klasse kunnen soms ook voorkomen.
17 Reumafactoren Bij uitgebreid onderzoek van serum van een grote groep patiënten met RA is gebleken dat indien IgG-Rf aantoonbaar waren, dit bijna altijd gepaard ging met de aanwezigheid van IgM-Rf. Slechts zeer sporadisch werden IgG-Rf of IgA-RF gevonden bij afwezigheid van IgM-Rf. Tevens bleek de frequentie van voorkomen van IgG-Rf bij patiënten met RA gelijk te zijn aan de frequentie die gevonden werd in een groep gezonde personen. Uit dit onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat het bepalen van IgG-Rf geen winst oplevert voor de serologische diagnostiek van RA.
18 Reumafactoren Rf kunnen ook worden gevonden bij andere autoimmuunziekten, bij sub-acute bacteriële endocarditis en infecties als lepra, tuberculose.
19 ACPA Al in de jaren zestig van de vorige eeuw zijn enkele RAspecifieke antistoffen ontdekt, gebaseerd op deze kennis is een ELISA ontwikkeld met synthetische gecitrullineerde peptiden ( cyclic citrullinated peptide, CCP) als antigeen. Antistoffen tegen CCP hebben een hoge specificiteit voor RA en worden al in een zeer vroege fase van de ziekte gevonden. Ze kunnen al jaren voor het klinisch manifest worden van de ziekte aanwezig zijn. De aanwezigheid van antistoffen tegen CCP is een sterke risicofactor voor het ontstaan van gewrichtserosies bij RA. In tegenstelling tot de IgM-Rf titer is de titer van antistoffen tegen CCP niet geassocieerd met ziekteactiviteit.
20 ACPA Inmiddels is gebleken dat RA-patiënten antistoffen kunnen hebben tegen verschillende gecitrullineerde eiwitten en peptides. De verzamelnaam van deze antistoffen is anti-citrullinated protein/peptide antibodies (ACPA). Antistoffen zijn beschreven tegen gecitrullineerd filaggrine, fibrine, vimentine en alpha-enolase. Hoewel deze eiwitten worden beschreven als mogelijke fysiologische targets voor de anti-citrulline antistoffen is de diagnostische en prognostische waarde ervan niet beter dan van de antistoffen gedetecteerd met de synthetische peptiden en is de bepaling van deze antistoffen vooralsnog alleen interessant voor onderzoeksvraagstellingen.
21 Diagnostiek IgM-Rf worden in een ELISA bepaald en uitgedrukt Internationale Eenheden/ml (IE/ml). De IgM-Rf test is positief vanaf 25 IE/ml. Bij deze afkapwaarde is de specificiteit 95% en de sensitiviteit voor RA 62% (bepaald in vroege artritis). Antistoffen tegen CCP worden bepaald met een EIA en uitgedrukt in (arbitraire) eenheden/ml (E/ml). Antistoffen tegen CCP zijn positief vanaf 10 E/ml. Bij deze afkapwaarde is de specificiteit 95% en de sensitiviteit voor RA 58% (bepaald in vroege artritis). Het bepalen van IgM-Rf en anti-ccp bij vroege artritis patiënten is zinvol omdat ongeveer 30% van de IgM- Rf negatieve patiënten antistoffen tegen CCP hebben.
22 Anti-CCP2 (ACPA) en de pathofysiologie bij RA RA kenmerkt zich door een chronische ontsteking van gewrichten, waarbij autoantistoffen aanwezig zijn, gericht tegen gecitrullineerde eiwitten (ACPA). Deze ACPA zijn zeer specifiek voor RA. Het proces dat leidt tot de kenmerkende chronische ontsteking is beschreven in de cyclus (vicieuze cirkel) Er is de laatste tijd meer bekend geworden over de vermoedelijke start van het proces, nl. de vorming van peptidylcitrulline uit peptidylarginine en de immunologische reactie hierop.
23 Anti-CCP2 (ACPA) en de pathofysiologie bij RA
24 Anti-CCP2 (ACPA) en de pathofysiologie bij RA De RA-cyclus. Deze bestaat uit elkaar opvolgende processen die leiden tot chronische reumatoïde artritis. Stap 1 is een simpele ontsteking waarbij peptidylarginine-de-iminase(pad)- enzymen geactiveerd worden. Als de ontstekingscellen niet tijdig worden geruimd, leidt de dood van deze cellen tot het vrijkomen van PAD-enzymen.
25 Anti-CCP2 (ACPA) en de pathofysiologie bij RA Deze kunnen synoviale eiwitten citrullineren (stap 2). Sommige mensen hebben HLA-moleculen die in reactie hierop een immuunrespons induceren die gepaard gaat met de productie van antistoffen gericht tegen gecitrullineerde eiwitten ( anti-citrullinated protein antibodies, ACPA). Stap 3 is de productie van ACPA. Deze antistoffen reageren met de gecitrullineerde eiwitten in het synovium.
26 Anti-CCP2 (ACPA) en de pathofysiologie bij RA De immuuncomplexen die zo ontstaan, stimuleren de ontstekingsreactie (stap 4). Hierdoor worden nieuwe ontstekingscellen aangetrokken (stap 5). Als die afsterven (stap 1) en onvoldoende worden geruimd (stap 2), kunnen de daaropvolgende processen opnieuw plaatsvinden. Zo ontstaat een vicieuze cirkel en wordt de gewrichtsontsteking chronisch.
27 Symptomen Er ontstaat pijn, stijfheid en zwelling in de gewrichten van bijvoorbeeld de handen, polsen, enkels of voeten. Meestal zitten de verschijnselen zowel links als rechts in dezelfde gewrichten. Door de ontsteking wordt een gewricht dik en warm, zelden ook roze-rood. Een ontstoken gewricht doet zonder te bewegen of te belasten al pijn. De stijfheid is 's ochtends, of na een periode in één houding zitten of liggen, het ergst en kan een half tot enkele uren duren. In de huid kunnen reumaknobbels ontstaan, meestal aan de elleboog of onderarm. Zonder behandeling kunnen gewrichten op den duur misvormd raken.
28 Gevolgen Hoe komt de uiteindelijke beschadiging van bot tot stand?
29 De ontstekingscellen scheiden ook metalloproteinasen af, die het bot kunnen aantasten. Gevolgen
30 Gevolgen Daarnaast is RA geassocieerd met cardiovasculaire complicaties, vermoedelijk door de bevorderen atherosclerose (ontstekingsreactie) en onderhandeling van risicofactoren zoals hypertensie. Tevens vergroot RA de kans op osteoporose, door de ziekteactiviteit, minder beweging en gebruik van corticosteroïden.
31 Geneesmiddelen NSAID s DMRD s Methotrexaat (MTX) Sulfasalazine Leflunomide Azathioprine Hydroxychloroquine Biologicals Glucocorticosteroiden Foliumzuur
32 NSAID s Alle NSAID s zijn even effectief bij RA. Ze remmen het enzym cyclo-oxygenase (COX), dat is betrokken bij de omzetting van arachidonzuur in prostaglandines en waardoor de prostaglandinesynthese wordt onderdrukt. Bij een ontsteking worden verschillende cytokines gevormd die de synthese van prostaglandines in gang zetten. Als gevolg hiervan ontstaat vasodilatatie, waardoor weer diverse mediatoren (onder andere histamine) vrijkomen die de permeabiliteit van de postcapillaire vaten verhogen waardoor oedeem ontstaat.
33 Methotrexaat MTX is een antagonist van foliumzuurafhankelijke enzymen die betrokken zijn bij DNA- en RNA-synthese. Het verhindert de reductie van dihydrofoliumzuur tot tetrahydrofoliumzuur, hetgeen een essentiële stap is bij de synthese van nucleïnezuren en bij de celdeling. Ook is beschreven dat het cytokinen en arachidonzuur remt, en effecten heeft op proteolytische enzymen.
34 Methotrexaat Ten aanzien van het anti-inlammatoire effect van MTX wordt dit voor een belangrijk deel teweeggebracht door een verhoging van het intraen extracellulaire adenosine. Hierdoor vindt er een toename plaats van het intracellulaire camp, wat voor een antiinflammatoir effect zorgt: vermindering van tumour necrosis factor (TNF) en interleukinensecretie. Kortom het adenosine-gemedieerde antiinflammatoire effect speelt een belangrijke rol in het anti-inflammatoire werkingsmechanisme van MTX.
35 Sulfasalazine Sulfasalazine werkt lokaal ontstekingsremmend. Het werkingsmechanisme is niet precies bekend. De volgende mechanismen spelen mogelijk een rol: remming van de interleukine-1 en TNF-α productie remming van lipoxygenase wegvangen van vrije radicalen en oxidanten, remming van de transcriptiefactor NF-κB die betrokken is bij de productie van ontstekingsmediatoren.
36 Leflunomide Leflunomide is gericht tegen T-lymfocyten. Het is een prodrug die wordt omgezet in de actieve metaboliet A Deze antimetaboliet blokkeert de 'de novo'-synthese van pyrimidine in T- lymfocyten. Het heeft immunosuppressieve en ontstekingsremmende eigenschappen.
37 Azathioprine Azathioprine (prodrug van mercaptopurine) is gericht tegen B- en T- lymfocyten, het remt de proliferatie van B- en T-lymfocyten. Het gevormde mercaptopurine wordt omgezet tot nucleotiden, deze worden ingebouwd in DNA en remmen de 'de novo'-synthese van purine ('purineantimetaboliet').
38 Hydroxychloroquine Hydroxychloroquine: Het werkingsmechanisme bij reumatoïde artritis is onbekend. Bij patiënten met reumatoïde artritis blijkt hydroxychloroquine een ongunstig lipidenprofiel te verbeteren.
39 Biologicals Sinds de eeuwwisseling zijn parenteraal toe te dienen eiwitmoleculen beschikbaar die zich richten tegen intercellulaire signaaleiwitten en receptoren. Deze middelen, die door moleculaire gentechnologie worden vervaardigd, worden biologicals genoemd vanwege hun rechtstreekse effect op het biologisch immunologisch inflammatoire proces.
40 Biologicals TNF-alfa blokkers: infliximab (Remicade ) adalimumab (Humira ), etanercept (Enbrel ). Infiximax is chimeer (deel mens/dier), adalimumab humaan en etanercept een fusie-eiwit (deel mens/gesynthetiseerd). IL-1-receptorantagonist: anakinra (Kineret ) IL-6-receptorantagonist: tocilizumab (RoActemra ) CD-20 antilichaam: rituximab (Mabthera ) CD80/86 fusie-eiwit: abatacept (Orencia )
41 Biologicals Blokkers van tumornecrosefactor (TNF), zoals adalimumab, etanercept, en infliximab zijn geregistreerd voor de behandeling van RA in de tweede lijn. Bij 70% van de RA-patiënten is sprake van een relevante response en bij 30% van remissie, mits de middelen worden gebruikt in combinatie met methotrexaat. Ze worden daarom bij voorkeur toegepast in combinatie met methotrexaat, maar sommige van deze middelen kunnen ook als monotherapie worden voorgeschreven.
42 Biologicals Meer recent zijn biologicals geïntroduceerd die andere behandeldoelen hebben, zoals het B-cel depleterende rituximab, het T- lymfocyt-costimulatieblokkerende abatacept en de IL6-receptorantagonist tocilizumab. Ondanks ervaring van meer dan tien jaar met deze middelen, is de balans tussen veiligheid, effectiviteit en kosten een terugkerend punt van discussie.
43 Glucocorticosteroiden Corticosteroïden binden intracellulair aan de corticosteroïdreceptor, waarna dit complex de celkern binnendringt. Dit complex beïnvloedt de vorming van mrna, dat voor bepaalde eiwitten codeert. Hierdoor wordt de synthese van diverse eiwitten verhoogd. De ontstekingsremmende en immunomodulerende eigenschappen verlopen via dit mechanisme. Als gevolg van dit mechanisme duurt het enkele uren voordat deze werking van corticosteroïden intreedt.
44 Glucocorticosteroiden Verder hebben corticosteroïden een specifiek effect op membraangebonden glucocorticosteroïdreceptoren. Dit effect treedt op bij doseringen waarbij de intracellulaire receptoren verzadigd zijn, in elk geval vanaf 30 mg prednison per dag en mogelijk reeds bij doseringen vanaf 7.5 mg prednison per dag
45 Foliumzuur bij MTX Bij patiënten met reumatoïde artritis vermindert foliumzuur de bijwerkingen van methotrexaat, vooral de hepatotoxiciteit, zonder de antireumatische werking van methotrexaat aan te tasten. Oraal: volwassenen 1 mg per dag volgens de richtlijn van de Nederlandse Vereniging voor Reumatologie, behalve op de dag van methotrexaat-inname, en 2 mg per dag bij een methotrexaatdosering hoger dan 15 mg per week; er wordt ook wel mg per dag gegeven vanwege vergoedingsproblematiek.
46 Beleid De behandeling van RA wordt meestal gestart met NSAID s om de pijn en stijfheid te verlichten. DMARD s (MTX, sulfasalazine, leflunomide, hydroxychloroquine, azathioprine) worden tegenwoordig zo vroeg mogelijk na diagnostiek in het ziekteverloop ingezet, omdat gebleken is dat juist dan de symptomen van RA verbeteren en de erosieve schade kan worden beperkt. De visie dat je zolang mogelijk met NSAID s uit moet zien te komen en pas als dat niet meer gaat naar MTX etc. grijpt is zeer gedateerd! De DMARD s dienen te worden ingezet zo gauw de diagnose vast staat.
47 Beleid Combinatie therapie met DMARD s komt vaak voor (COBRA studie) en heeft gunstige effecten op het verloop van de aandoening. Bij een opvlamming van de ziekte worden vaak corticosteroïden ingezet. Bij onvoldoende effect van conventionele therapie kunnen biologicals worden ingezet. Vooraf testen op TBC en andere reeds bestaande infecties is noodzakelijk.
48 Beleid NHG (2008) 1. Pijn: Paracetamol 2. Ontsteking: NSAID 3. Na vaststelling Reuma: DMARD (MTX als bekendste)
49 Beleid CBO (2009) 1. Symptoombehandeling pijn en stijfheid: NSAID, afbouwen na stabiliseren ziekte met DMARD 2. DMARD s: a. MTX voorkeur i.v.m. beheerbare bijwerkingprofiel (i.c.m. foliumzuur), kan tevens gecombineerd worden met andere DMARD voor verhoogde effectiviteit b. Etanercept, adalimumab, sulfasalazine klinische en radiologisch effectief c. Leflunomide, cyclofosfamide en goudpreparaten zijn effectief, maar veel bijwerkingen (toxiciteit) d. Azathioprine en hydroxycholorquine zijn klinische effectief maar voorkomt mogelijk onvoldoende progressie (onbekend) e. Anakinra en ciclosporine zijn enigszins effectief 3. Glucocorticosteroiden zijn effectief in hoge dosering (120mg methylprednisolon) als puls therapie bij opvlamming van de ziekte en in lage dosering (5-10mg prednison) als onderhoud
50 Eindtoets 1. RA komt vaker voor bij vrouwen tussen de 30 en 50 jaar, na de menopauze is de prevalentie gelijk bij beide seksen. O juist O Onjuist 2. Het bepalen van IgG-Rf levert winst op voor de serologische diagnostiek van RA. O juist O Onjuist
51 Eindtoets 3. Positieve resultaat voor zowel reumafactor als anti-ccp is zeer specifiek voor RA. O juist O Onjuist 4. De afwezigheid van anti-ccp antistoffen definieert een subpopulatie van RA patiënten die meer radiologische gewrichtsschade ontwikkelen. O juist O Onjuist
52 Eindtoets 5. De titer van antistoffen tegen CCP is, zoals bij IgM-Rf titer geassocieerd met ziekteactiviteit. O juist O Onjuist 6. De aanwezigheid van antistoffen tegen CCP is een sterke risicofactor voor het ontstaan van gewrichtserosies bij RA. O juist O Onjuist
53 Eindtoets 7. RA kenmerkt zich door een chronische ontsteking van gewrichten, waarbij autoantistoffen aanwezig zijn, gericht tegen gecitrullineerde eiwitten (ACPA). O juist O Onjuist 8. RA is geassocieerd met cardiovasculaire complicaties en osteoporose. O juist O Onjuist
54 Eindtoets 9. Bij patiënten met reumatoïde artritis blijkt hydroxychloroquine een ongunstig lipidenprofiel te verbeteren. O juist O Onjuist 10. Bij patiënten met reumatoïde artritis vermindert foliumzuur de bijwerkingen van methotrexaat, vooral de hepatotoxiciteit, zonder de antireumatische werking van methotrexaat aan te tasten. O juist O Onjuist
55 Vragen?
Behandeling reumatoïde artritis
Behandeling reumatoïde artritis Prem Adhien apotheker/epidemioloog 6 februari 2017 Timm, Timm & Timm Docent Prem Adhien Apotheker Voorzitter SIG Diabetes NDF Hogeschool Utrecht: docent MPA Universiteit
Nadere informatieLab (bloed)uitslagen bij jeuk en bij auto-immuunziekte. Prem Adhien Apotheker/epidemioloog 30 mei 2018
Lab (bloed)uitslagen bij jeuk en bij auto-immuunziekte Prem Adhien Apotheker/epidemioloog 30 mei 2018 Docent Prem Adhien Apotheker Hogeschool Utrecht: docent MPA Universiteit Utrecht: docent Farmaceutische
Nadere informatieChapter 11. Samenvatting en bespreking
Chapter 11 Samenvatting en bespreking 1 2 DE WEG NAAR BEHANDELING OP MAAT VOOR PATIENTEN MET BEGINNENDE REUMATOIDE ARTRITIS In dit proefschrift wordt de effectiviteit van verschillende behandelstrategieën
Nadere informatieBiologicals. Dr. E.J.A. Kroot, reumatoloog
Biologicals Dr. E.J.A. Kroot, reumatoloog 19 e Grande Conférence Verona 2013 Indicaties Reumatoïde artritis Artritis psoriatica Ankylosing Spondylitis (Bechterew) Sarcoidose Verschillende indicaties verschillen
Nadere informatieINFORMATIE OVER RITUXIMAB (MABTHERA ) FRANCISCUS VLIETLAND
INFORMATIE OVER RITUXIMAB (MABTHERA ) FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een Biological (rituximab) voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn
Nadere informatieWAT IS ORENCIA (ABATACEPT)?
WAT IS ORENCIA (ABATACEPT)? Wat is ORENCIA? Wat is ORENCIA? 3 Waarom heb ik ORENCIA voorgeschreven gekregen? 4 Wat kan ik verwachten van de behandeling met ORENCIA? 4 Hoe werkt ORENCIA? 4 Hoe neem ik ORENCIA?
Nadere informatiePlaats van biologicals in reumatisch lijden. AZ Damiaan Oostende Dr. M. Maertens Reumatologie
Plaats van biologicals in reumatisch lijden AZ Damiaan Oostende Dr. M. Maertens Reumatologie Welke aandoeningen? Plaats van deze biologicals? Welke biologicals? Specifieke aandachtspunten bij patiënt behandeld
Nadere informatieBiologicals. Een klasse apart. Henk Visser
Biologicals Een klasse apart Henk Visser Biologicals: Revolutie in behandeling van reuma - Werkingsmechanisme - Hoge effectiviteit - Snelheid waarmee nieuwe middelen beschikbaar komen - Hoge kosten Biologisch?
Nadere informatieSamenvatting. Reumatoïde artritis: biologicals en bot
* Samenvatting Reumatoïde artritis: biologicals en bot Samenvatting In deel I van dit proefschrift worden resultaten gepresenteerd van onderzoek naar gegeneraliseerd botverlies (osteoporose) in patiënten
Nadere informatieTumor Necrosis Factor (TNF)
Reumatologie Tumor Necrosis Factor (TNF) alfa blokkerende behandeling TNF-alfa blokkerende behandeling Toedieningsvorm: Infliximab: intraveneus, via een infuus in de bloedvaten. Dit gebeurt op de afdeling
Nadere informatieGeneesmiddelentherapie
https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Geneesmiddelentherapie Versie 2016 13. Biologische geneesmiddelen Er zijn de laatste jaren nieuwe perspectieven geïntroduceerd met stoffen biologische
Nadere informatieReumatologie. Patiënteninformatie. Biologicals. Bij reumatische aandoeningen. Slingeland Ziekenhuis
Reumatologie Biologicals i Patiënteninformatie Bij reumatische aandoeningen Slingeland Ziekenhuis Algemeen Veel reumatische aandoeningen zijn tegenwoordig goed te behandelen met medicijnen. De medicijnen
Nadere informatieAnakinra. (Kineret ) Sterk in beweging
Anakinra (Kineret ) Sterk in beweging Inhoudsopgave Hoe werkt het? 3 Hoe wordt het gebruikt? 3 Bijwerkingen 3 Andere geneesmiddelen 4 Zwangerschap 4 Autorijden 4 Vaccinaties 4 Allergieën 5 Wanneer u op
Nadere informatieINFORMATIE OVER ABATACEPT (ORENCIA ) FRANCISCUS VLIETLAND
INFORMATIE OVER ABATACEPT (ORENCIA ) FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een Biological (abatacept) voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed
Nadere informatieINFORMATIE OVER ANAKINRA (KINERET )
INFORMATIE OVER ANAKINRA (KINERET ) FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u anakinra (Kineret ) voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen
Nadere informatieTNF blokkerende medicijnen
TNF blokkerende medicijnen Reumatologie 1 TNF blokkerende medicijnen Etanercept (Enbrel ), Adalimumab (Humira ), Golimumab (Symponi ), Certolizumab pegol (Cimzia ) en Infliximab (Remicade ) Uw reumatoloog
Nadere informatieMedicamenteuze Therapie
www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Medicamenteuze Therapie Versie 2016 13. Biologische geneesmiddelen (biologicals) Er zijn de afgelopen jaren nieuwe, veelbelovende geneesmiddelen geïntroduceerd
Nadere informatieBiologische medicijnen Biologicals. Poli Reumatologie
00 Biologische medicijnen Biologicals Poli Reumatologie 1 Uw reumatoloog heeft u een biologisch medicijn voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen
Nadere informatieMedicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts
Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts IBD-dag CCUVN 24 november 2018 Vraag 1 Wie van u heeft het gevoel voldoende informatie te hebben voor een weloverwogen medicatiekeuze? Vraag 2 Wie van u heeft
Nadere informatieRheumatoid arthritis: predictors of clinical response to TNF blockade Klaasen, R.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Rheumatoid arthritis: predictors of clinical response to TNF blockade Klaasen, R. Link to publication Citation for published version (APA): Klaasen, R. (2012). Rheumatoid
Nadere informatieBehandeling met tocilizumab (RoActemra )
REUMATOLOGIE Behandeling met tocilizumab (RoActemra ) bij reumatoïde artritis BEHANDELING Behandeling met tocilizumab (RoActemra ) Uw reumatoloog heeft u tocilizumab (RoActemra ) voorgeschreven voor de
Nadere informatieChapter 9 Samenvatting
Samenvatting Marcel D. Posthumus SAMENVATTING Reumatoïde artritis (RA) is een aandoening die voorkomt bij 0,5-1% van de bevolking en die gekenmerkt wordt door een chronische ontsteking van meerdere gewrichten
Nadere informatieNederlandse samenvatting Dit proefschrift heeft als belangrijkste onderwerp het verlies aan gelokaliseerd en gegeneraliseerd botmineraaldichtheid
Nederlandse samenvatting Dit proefschrift heeft als belangrijkste onderwerp het verlies aan gelokaliseerd en gegeneraliseerd botmineraaldichtheid (BMD) in recent gediagnosticeerde reumatoïde artritis (RA).
Nadere informatieAnakinra. (Kineret ) Sterk in beweging
Anakinra (Kineret ) Sterk in beweging Inhoudsopgave Hoe werkt het? 3 Hoe wordt het gebruikt? 3 Bijwerkingen 3 Andere geneesmiddelen 4 Zwangerschap 4 Autorijden 4 Vaccinaties 4 Allergieën 5 Wanneer u op
Nadere informatieSamenvatting. Achtergrond (Hoofdstuk 1)
133 Achtergrond (Hoofdstuk 1) Reumatoïde artritis (RA) is een chronische ontstekingsziekte waarbij verschillende weefsels en organen aangedaan kunnen zijn. RA kenmerkt zich vooral door een chronische ontsteking
Nadere informatieInfliximab (Remicade )
Infliximab (Remicade ) Maatschap reumatologie Kennemerland INFLIXIMAB (REMICADE ) U heeft in overleg met uw arts besloten Infliximab te gaan gebruiken. Deze folder geeft u informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieSTARTEN MET EEN BIOLOGICAL, SUB-CUTAAN FRANCISCUS GASTHUIS
STARTEN MET EEN BIOLOGICAL, SUB-CUTAAN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten die door de behandelend reumatoloog een Biological voorgeschreven hebben gekregen. Voorbeelden
Nadere informatieREUMATOÏDE ARTRITIS FRANCISCUS GASTHUIS
REUMATOÏDE ARTRITIS FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Uw reumatoloog heeft u verteld dat u reumatoïde artritis (RA) heeft, een vorm van reuma. Er komen ongetwijfeld veel vragen in u op. Vragen over de aandoening
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Inleiding Reuma is een verzamelnaam voor een groot aantal ernstige aandoeningen van het bewegingsapparaat, waarbij gewrichtsklachten een belangrijke rol spelen. Reumatoïde artritis (RA) is een vorm van
Nadere informatieAdalimumab (Humira ) bij reumatische aandoeningen
Adalimumab (Humira ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel adalimumab te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieEtanercept. (Enbrel ) Sterk in beweging
Etanercept (Enbrel ) Sterk in beweging Inhoudsopgave Wanneer wordt het gebruikt en hoe werkt het 3 Hoe wordt het gebruikt? 3 Mogelijke bijwerkingen 4 Andere geneesmiddelen 5 Zwangerschap en borstvoeding
Nadere informatieINFORMATIE OVER INFLIXIMAB (REMICADE ) FRANCISCUS VLIETLAND
INFORMATIE OVER INFLIXIMAB (REMICADE ) FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een anti-tnf middel voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te
Nadere informatieNederlandse samenvatting
CHAPTER Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 0 Nederlandse samenvatting Het onderzoek dat beschreven wordt in dit proefschrift bestaat uit twee delen: Deel I gaat over ongedifferentiëerde
Nadere informatieReumatologie. Patiënteninformatie. Biologicals. Bij reumatische aandoeningen. Slingeland Ziekenhuis
Reumatologie Biologicals i Patiënteninformatie Bij reumatische aandoeningen Slingeland Ziekenhuis Algemeen Veel reumatische aandoeningen zijn tegenwoordig goed te behandelen met medicijnen. De medicijnen
Nadere informatieWorkshop reumatologie
Workshop reumatologie 1. Welke nieuwe ontwikkelingen zijn er, diagnostisch en therapeutisch? 2. Hebben deze ontwikkelingen effect op de prognose & kwaliteit van leven, inclusief arbeidsleven? 3. Zijn er
Nadere informatieBEHANDELING VAN PSORIASIS MET BIOLOGICALS
BEHANDELING VAN PSORIASIS MET BIOLOGICALS WAT ZIJN BIOLOGICALS / BIOLOGICS? Biologicals of biologics zijn kunstmatig gemaakte eiwitten, die dezelfde structuur hebben als eiwitten die natuurlijk in ons
Nadere informatieEtanercept (Enbrel )
Etanercept (Enbrel ) Maatschap reumatologie Kennemerland ETANERCEPT (ENBREL ) U heeft in overleg met uw arts besloten Etanercept te gaan gebruiken. Deze folder geeft u informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieAbatacept (Orencia ) subcutaan bij reumatische aandoeningen
Abatacept (Orencia ) subcutaan bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel abatacept te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieAnakinra Kineret. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Anakinra Kineret Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: anakinra. Hoe werkt anakinra? Bij patiënten met een
Nadere informatieReumatoïde Artritis. Prof Dr Patrick Verschueren UZ Gasthuisberg Leuven. Trefpunt Zelfhulp 27 maart 2010
Reumatoïde Artritis Prof Dr Patrick Verschueren UZ Gasthuisberg Leuven Trefpunt Zelfhulp 27 maart 2010 Allemaal tijdverlies! George, 46 jaar, zegt dat ze niet moet zagen... Paul, reumatoloog Ik zal even
Nadere informatieSarcoïdose. & medicijnen
Sarcoïdose & medicijnen Voor sarcoïdose bestaat geen specifiek geneesmiddel. Meestal gaat sarcoïdose binnen enkele jaren vanzelf over en naast regelmatige medische controles is vaak geen behandeling nodig.
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/47927 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Kerkman, Priscilla F. Title: Identification and characterization of anti-citrullinated
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37168 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Shi, Jing Title: Anti-carbamylated protein antibodies in rheumatoid arthritis Issue
Nadere informatieVeelgestelde vragen bij artritis. I n f o r m a t i e v o o r p a t i ë n t e n
Veelgestelde vragen bij artritis I n f o r m a t i e v o o r p a t i ë n t e n Veelgestelde vragen bij artritis 2 Veelgestelde vragen bij ar tritis 3 Wat is het verschil tussen reuma, artritis en artrose?
Nadere informatieInformatiebrochure. Reumatoïde Artritis. Hier komt titel van persbericht. Pagina 1
Informatiebrochure Reumatoïde Artritis Pagina 1 Hier komt titel van persbericht Reumatoïde artritis Reumatoïde artritis (RA) is een vorm van gewrichtsontsteking waarbij het afweer- of verdedigingssysteem
Nadere informatieInfliximab (Remicade ) bij reumatische aandoeningen
Infliximab (Remicade ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel infliximab te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieAdalimumab. (Humira ) Sterk in beweging
Adalimumab (Humira ) Sterk in beweging Inhoudsopgave Hoe werkt het? 3 Hoe wordt het gebruikt? 3 Bijwerkingen 4 Andere geneesmiddelen 5 Zwangerschap 5 Autorijden 5 Vaccinaties 5 Wanneer u op vakantie gaat
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33078 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Daha, Nina Ashira Title: Candidate gene studies in rheumatoid arthritis Issue
Nadere informatie2. NEDERLANDSE SAMENVATTING
Chapter 10 2. NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Het onderwerp van dit proefschrift is de medicamenteuze behandeling van de aandoening ankyloserende spondylitis (AS). In Nederland wordt AS nog vaak de
Nadere informatieRituximab (Mabthera )
Rituximab (Mabthera ) Maatschap reumatologie Kennemerland RITUXIMAB (MABTHERA ) Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel Rituximab te behandelen. Deze folder geeft informatie over dit
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20842 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Scherer, Hans Ulrich Title: Basic disease mechanisms in rheumatoid arthritis Issue
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Reumatoïde artritis Reumatoïde artritis (RA) is een auto-immuunziekte die gekenmerkt wordt door chronische gewrichtsontstekingen. Door de reactie van het lichaamseigen immuunsysteem
Nadere informatieMethotrexaat (MTX) Medicatie. Poli Reumatologie
00 Methotrexaat (MTX) Medicatie Poli Reumatologie 1 U heeft in overleg met uw arts besloten Methotrexaat te gaan gebruiken. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen nog
Nadere informatieMethotrexaat REUMATOLOGIE. Gebruik van methotrexaat
REUMATOLOGIE Methotrexaat Gebruik van methotrexaat Deze folder is een gezamenlijke uitgave van de poli reumatologie van het Laurentius Ziekenhuis Roermond en het Sint Jans Gasthuis te Weert. Inleiding
Nadere informatieAdalimumab (Humira) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Adalimumab (Humira) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Adalimumab (Humira ). In deze folder krijgt u informatie
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Methotrexaat. (ledertrexate)/ MTX
PATIËNTEN INFORMATIE Methotrexaat (ledertrexate)/ MTX 2 PATIËNTENINFORMATIE Uw reumatoloog heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18551 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Woude, Diane van der Title: Anti-citrullinated protein antibodies (ACPA) in rheumatoid
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) (Anti-)TNF alpha matters in rheumatoid arthritis Wijbrandts, C.A. Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) (Anti-)TNF alpha matters in rheumatoid arthritis Wijbrandts, C.A. Link to publication Citation for published version (APA): Wijbrandts, C. A. (2009). (Anti-)TNF alpha
Nadere informatiePatiënteninformatie. Infliximab (Remicade)
Patiënteninformatie Infliximab (Remicade) Infliximab (Remicade) Ter voorbereiding op uw afspraak informeren we u met deze folder over dit medicijn voor reumatische aandoeningen. Daarnaast zetten we een
Nadere informatieTocilizumab (RoActemra )
Tocilizumab (RoActemra ) Uw behandelend arts heeft u voorgesteld om een behandeling met tocilizumab (merknaam RoActemra ) te starten. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Lees de folder
Nadere informatieMDL. Adalimumab (Humira ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
MDL Adalimumab (Humira ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inhoudsopgave Algemeen 4 Werking 4 Voorzorgsmaatregelen 5 Gebruik 6 Interacties met andere geneesmiddelen 6 Bijwerkingen 7 Zwangerschap
Nadere informatieNieuwe inzichten in de behandeling van reumatoïde artritis. Dr. C. F. Allaart
Nieuwe inzichten in de behandeling van reumatoïde artritis Dr. C. F. Allaart Onderwerpen Wat is reumatoïde artritis? Hoe behandel je dat? Wat is je doel en hoe meet je het resultaat? Wat is de beste aanpak?
Nadere informatieMethotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog
Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog Albert Schweitzer ziekenhuis juli 2013 pavo 0906 Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u methotrexaat (MTX) gaat gebruiken. In deze folder leest
Nadere informatieAdalimumab (Humira ) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Adalimumab (Humira ) Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Adalimumab (Humira ). In
Nadere informatieAbatacept (Orencia ) bij reumatische aandoeningen
Abatacept (Orencia ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel abatacept te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft
Nadere informatieReumatoïde Artritis (1/2)
Reumatoïde Artritis (1/2) chronische inflammatoire gewrichtsaandoening prevalent (1%, elke leeftijd, vrouwen>mannen) symptomen: pijn, stramheid, zwelling schade: anatomisch, functioneel, sociaal & economisch
Nadere informatieRituximab (Mab Thera ) bij reumatische aandoeningen
Rituximab (Mab Thera ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel rituximab te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieB I J S O M M I G E V R A G E N I S H E T M O G E L I J K M E E R D E R E A N T W O O R D E N A A N T E K R U I S E N
Vra g e n l i j s t B I J S O M M I G E V R A G E N I S H E T M O G E L I J K M E E R D E R E A N T W O O R D E N A A N T E K R U I S E N Diagnose Vraag 1 Welke diagnose is er bij u gesteld? Reumatoïde
Nadere informatieInfliximab Inflectra, Remicade, Remsima
Infliximab Inflectra, Remicade, Remsima Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: infliximab. Hoe werkt infliximab?
Nadere informatieAdalimumab (Humira) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar
Adalimumab (Humira) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar 2 Inleiding Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van Adalimumab (Humira).
Nadere informatieARTRITIS PSORIATICA 312
ARTRITIS PSORIATICA 312 Inleiding Uw reumatoloog heeft u verteld dat u artritis psoriatica, een vorm van ontstekingsreuma, heeft. Artritis psoriatica valt onder de groep spondylartropathie, een verzamelnaam
Nadere informatieAbatacept. Reumatologie. Informatie bij het gebruik van abatacept. Inleiding. Abatacept
Reumatologie Abatacept Informatie bij het gebruik van abatacept Inleiding U heeft met uw reumatoloog afgesproken dat u abatacept gaat gebruiken voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit
Nadere informatieDosisgids bestemd voor de arts voor de behandeling van Reumatoïde Artritis (RA) met RoACTEMRA
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel RoACTEMRA. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie
Nadere informatieBlau Syndroom/Juveniele Sarcoïdose
www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Blau Syndroom/Juveniele Sarcoïdose Versie 2016 1. WAT IS DE ZIEKTE VAN BLAU/JUVENIELE SARCOÏDOSE 1.1 Wat is het? Het Blau syndroom is een genetische aandoening.
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43352 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Velden, D. van der Title: Mast cell-mediated immune modulation in experimental
Nadere informatieRituximab. MabThera, Rixathon
Rituximab MabThera, Rixathon Inhoud Hoe werkt rituximab? 3 Voor welke aandoeningen wordt rituximab gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe moet ik het bewaren? 4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? 4
Nadere informatieAdalimumab (Humira) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar
Adalimumab (Humira) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar 2 Inleiding Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van Adalimumab (Humira).
Nadere informatieTocilizumab (RoActemra ) bij reumatische aandoeningen
Tocilizumab (RoActemra ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel tocilizumab te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieMedicijnen. Medicijnen
Medicijnen Medicijnen Inhoud Medicijnen, januari 2015 3 Inleiding 4 Wat kunt u zelf? 4 Informeren 4 Pillen innemen 5 Overleggen 7 Soorten medicijnen 7 Een overzicht 8 Eenvoudige pijnstillers 9 Ontstekingsremmende
Nadere informatieTNF blokkerende medicijnen
TNF blokkerende medicijnen Etanercept (Enbrel ), adalimumab (Humira ), golimumab (Symponi ), certolizumab pegol (Cimzia ) en infliximab (Remicade/Remsima/Inflectra ) Uw reumatoloog heeft etanercept, adalimumab,
Nadere informatieAnti-TNF therapy in rheumatoid arthritis: Searching for mechanisms of effect Herenius, M.M.J.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Anti-TNF therapy in rheumatoid arthritis: Searching for mechanisms of effect Herenius, M.M.J. Link to publication Citation for published version (APA): Herenius,
Nadere informatieSecukinumab Cosentyx. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Secukinumab Cosentyx Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: secukinumab. Hoe werkt secukinumab? Bij patiënten
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40898 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Elis, A.S. Title: Identification of therapeutic targets and antisense oligonucleotide
Nadere informatieRituximab Mab Thera. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Rituximab Mab Thera Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: rituximab. Hoe werkt rituximab? Bij patiënten
Nadere informatieAnakinra (Kineret) Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Anakinra (Kineret) U heeft in overleg met uw arts besloten dat u anakinra gaat gebruiken of u denkt daarover na. Deze folder geeft u informatie over dit geneesmiddel. Neem altijd uw verzekeringsgegevens
Nadere informatieDosisgids bestemd voor de arts voor de behandeling van Reumatoïde Artritis (RA) met RoACTEMRA
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel RoACTEMRA. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze informatie
Nadere informatieInfliximab. Remsima of Remicade
Infliximab Remsima of Remicade Inhoudsopgave Wanneer wordt het gebruikt en hoe werkt het? 3 Hoe wordt het gebruikt? 3 Bijwerkingen 4 Zwangerschap en vruchtbaarheid 5 Autorijden 5 Vaccinaties 5 Noteer hier
Nadere informatieTocilizumab RoActemra
Tocilizumab RoActemra Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: tocilizumab. Hoe werkt tocilizumab? Bij patiënten
Nadere informatieAbatacept Orencia. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Abatacept Orencia Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: abatacept. Hoe werkt abatacept? Bij patiënten met
Nadere informatieMethotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog
Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u het medicijn methotrexaat gaat gebruiken.
Nadere informatieMETHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS
METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten (en hun naasten) die door de behandelend arts methotrexaat voorgeschreven hebben gekregen.
Nadere informatiegastro-enterologie informatiebrochure Starten met biologische therapie - ziekte van Crohn
gastro-enterologie informatiebrochure Starten met biologische therapie - ziekte van Crohn Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat is biologische therapie? 4 3. Overzicht biologische therapieën 4 4. Samenvatting
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en toekomstperspectieven
Samenvatting, conclusies en toekomstperspectieven In het huidige proefschrift zijn de klinische en immunologische effecten beschreven van therapieën gericht op het humorale immuunsysteem van patiënten
Nadere informatieWanneer wordt het gebruikt en hoe werkt het? 3. Hoe wordt het gebruikt? 3. Mogelijke bijwerkingen 4. Zwangerschap en vruchtbaarheid 4
Abatacept Orencia Inhoud Wanneer wordt het gebruikt en hoe werkt het? 3 Hoe wordt het gebruikt? 3 Mogelijke bijwerkingen 4 Zwangerschap en vruchtbaarheid 4 Andere geneesmiddelen 4 Autorijden 5 Vaccinaties
Nadere informatieUw brief van Uw kenmerk Datum 21 maart 2008 GMT/VDG juni 2008
Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ 'S-GRAVENHAGE Uw brief van Uw kenmerk Datum 21 maart 2008 GMT/VDG2839323 5 juni 2008 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer
Nadere informatieEtanercept Enbrel, Benepali
Etanercept Enbrel, Benepali Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: etanercept. Hoe werkt etanercept? Bij
Nadere informatiePatiënteninformatie. Rituximab terTER_
Patiënteninformatie Rituximab 1234567890-terTER_ Rituximab Ter voorbereiding op uw afspraak informeren we u met deze folder over de gang van zaken rondom rituximab. Daarnaast zetten we een aantal praktische
Nadere informatieBehandeling met rituximab (MabThera ) bij reumatoïde artritis
REUMATOLOGIE Behandeling met rituximab (MabThera ) bij reumatoïde artritis BEHANDELING Behandeling met rituximab (MabThera ) bij reumatoïde artritis Uw arts heeft u voorgesteld om uw reumatoïde artritis
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Starten met biologicals
PATIËNTEN INFORMATIE Starten met biologicals 2 PATIËNTENINFORMATIE Deze folder biedt algemene informatie over de behandeling van reumatische aandoeningen met biologicals. Uw reumatoloog en reumaconsulent
Nadere informatie