Multicores, FPGA s en seriële verbindingen

Transcriptie

1 Nieuws Miortech richt vizier op billboards Analyse Nationaal pact zet techniek in het zonnetje 5 Maandelijks magazine voor de hightechindustrie // 31 mei - 28 juni 2013 // Trends in embedded computers Multicores, FPGA s en seriële verbindingen Pagina 67 en verder

2 Learn, create and make it work! OPEN HUIS! Nieuwsgierig naar jouw carrièremogelijkheden binnen CIMSOLUTIONS? CIMSOLUTIONS Weekend VIANEN: vrijdag 7 juni, uur & zaterdag 8 juni, uur Wij houden OPEN HUIS in ons hoofdkantoor in Vianen en je bent van harte welkom! De kans om samen te onderzoeken wat voor jou de mogelijkheden zijn. Tijdens het OPEN HUIS presenteren onze specialisten de best practices op het gebied van Kennismanagement, Prince2, DSDM, RUP, Agile/Scrum, Lean, CMMi, UML, TMAP, Microsoft, Java/J2EE, Oracle, Internet en Embedded. In de projectkamers kun je door ons ontwikkelde state-of-the-art applicaties en systemen bekijken. Je proeft de sfeer en ontmoet onze medewerkers, die graag vertellen over hun ervaringen binnen CIMSOLUTIONS. Lunch en drankjes staan de gehele dag voor je klaar. Wij nodigen ambitieuze professionals en starters uit met een voorliefde voor ICT, die klantgericht zijn en zowel zelfstandig als in teamverband goed functioneren. Tevens ben je communicatief en sociaal vaardig en blink je uit in kwaliteit en professionaliteit en beschik je over een HBO- of Universitair diploma. CIMSOLUTIONS is een TOP ICT-Dienstverlener op het gebied van administratieve en industriële automatisering, opererend vanuit onze vestigingen in Amsterdam, Best, Deventer, Groningen, Rotterdam, Vianen en Dhaka (Bangladesh). We zijn ISO gecertificeerd en dit jaar door CRF voor de 6e keer als Top Employer ICT beoordeeld. Onze klanten zijn internationale bedrijven en overheden waar technologie en innovatie hoog in het vaandel staan. Onze uitdaging is om onze klanten succesvol te laten zijn in hun projecten en doelstellingen. Daarvoor leveren wij als onafhankelijke ICT dienstverlener met circa 250 professionals hoogwaardige expertise in de volle breedte van het ICT werkveld, al sinds Bezoek voor meer informatie onze website Interesse? Als je langs wilt komen bij ons OPEN HUIS, meld je dan per telefoon of per hrm@cimsolutions.nl aan en stuur bij voorkeur je sollicitatiebrief met CV mee. Indien je niet in staat bent om langs te komen en toch geïnteresseerd bent in een functie bij CIMSOLUTIONS, stuur dan je sollicitatiebrief met CV naar hrm@cimsolutions.nl. Voor meer informatie over ons OPEN HUIS, over onze vacatures en over CIMSOLUTIONS, zie onze website en/of bel met Jos Peek of Djurre van Gulik, telefoon tot uur. Vianen Best Deventer Rotterdam Amsterdam Groningen Dhaka CIMSOLUTIONS B.V. Havenweg 24, 4131 NM Vianen Postbus 183, 4130 ED Vianen The Netherlands Phone: (+31) Fax: (+31) cimsolutions@cimsolutions.nl Internet: _cim_182x263.indd :21

3 Opinie Redactioneel Paul van Gerven is redacteur van Bits&Chips. Techniekpact Een anekdote, opgeduikeld van onderwijswebsite Scienceguide: een basisschoolklas was op bezoek bij Mesa+ in Twente. De kinderen waren nogal rumoerig, waarop de juffrouw dreigde: Als jullie nu niet rustig zijn, komen jullie voor straf hier te werken. Met alle respect voor iemand die de hele dag zo n verzameling springveren in de hand moet houden, zo n houding is natuurlijk stuitend. Jonge kinderen hebben bij uitstek een natuurlijke nieuwsgierigheid, een gevoel van verwondering. Dat moet worden gestimuleerd en gecultiveerd, voordat de kinders alle aandacht verleggen naar hun sociale status en het tot wanhoop drijven van hun ouders. Een juf die met de hakken over de sloot haar rekentoetsen heeft gehaald, is daar niet de aangewezen persoon voor. De introductie van wetenschap- en technieklessen op het basisonderwijs en meer aandacht voor technische vorming op lerarenopleidingen, zoals vastgelegd in het onlangs gepresenteerde Techniekpact (zie pagina 16), zijn daarom uitstekende maatregelen. En zo zijn er meer opgenomen: zij-instromers het leven makkelijker maken, stageplaatsen regelen, studiebeurzen, en het kabinet gaat zelfs onderzoeken of de voorwaarden van het nieuwe sociaal leenstelsel versoepeld kunnen worden voor bètastudies. Voor mij schuilt de ware kracht van het pact echter niet zozeer in specifieke maatregelen, maar in erkenning en verdeling van verantwoordelijkheden. De Tilburgse arbeidseconoom Ronald Dekker, die onderzoek heeft gedaan naar schaarste op de arbeidsmarkt, wijst er verderop in dit blad op dat nogal wat bedrijven er een handje van hebben hun personeelsproblematiek op de overheid en het onderwijs af te schuiven. Zij staan met de handen in de zakken te klagen. Zuurpruimen zouden het Techniekpact daarom kunnen beoordelen als een exponent van deze mentaliteit. Bedrijven stoppen wat geld in een potje om een bijdrage van de overheid uit te lokken, beloven met gekruiste vingers achter de rug stageplaatsen, doneren een paar oude machines aan een school en hopen er verder het beste van. Een suggestie: investeer in gemotiveerde zij-instromers Je kunt in het pact echter net zo goed een positieve eerste aanzet zien, het begin van een koerswijziging. Zeker, de laatste jaren hebben politiek en maatschappij techniek, onderzoek en innovatie uit het oog verloren: media berichten er nauwelijks over, scholieren kiezen er minder vaak voor en op onderzoek kun je gerust bezuinigen. Maar techniek, onderzoek en innovatie hebben evengoed de politiek en maatschappij uit het oog verloren, en met het Techniekpact erkennen alle actoren óók het bedrijfsleven dat het een langdurige, zo niet permanente inspanning vereist om de techniek terug in het hart van de samenleving te krijgen. Stageplaatsen garanderen is dan weliswaar een bescheiden offer, maar het is in ieder geval wat. FME-voorzitter Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink betitelde het pakket maatregelen als een doe-agenda, en haar achterban zou dat volgens mij moeten zien als aansporing om niet alleen naar de letter maar vooral ook naar de geest van het pact in actie te komen. Mogelijkheden genoeg: leid een schoolklas rond, leen enthousiaste techneuten uit aan voorlichtingsinitiatieven, doe een project met het hbo en zoek de media op. En als ik een suggestie mag doen om ergens te beginnen: investeer in gemotiveerde zij-instromers. De horizon van het Techniekpact ligt met 2020 simpelweg te ver in de toekomst om nog voor de onvermijdelijke economische opleving een verschil te maken. Er dreigt daarom nog steeds heel veel groeipotentieel onbenut te blijven. Dat kunnen we toch niet laten gebeuren? 5 3

4 Inhoud Deze keer in Bits&Chips Nieuws Miortech stapt in signage Philips-spin-off Miortech ziet een nieuwe kans voor zijn electrowetting-technologie: billboards. Nieuws Techniekpact is eerste stap Het bejubelde Techniekpact is geen panacee voor het dreigende personeelstekort in de technische industrie. 20 De memristor 22 Spooklicht levert 24 is een batterij 3D-beelden op Virtual-realitysystemen lossen beloften eindelijk in Nieuws 7 In 140 woorden 8 Overzicht 11 Miortech stapt in signage 16 Techniekpact is eerste stap 20 De memristor is een batterij 22 Moleculen bespieden op de werkbank 22 Spooklicht levert 3D-beelden op Opinie 3 Techniekpact Paul van Gerven 13 Airbus voor chips Luc Van den hove 17 De menselijke factor Derk-Jan de Grood 21 DSL light in Python Jeroen Bouwens 23 De headhunter Anton van Rossum 29 De communicatietrainer Jaco Friedrich 55 ASML, rip, mod, make Joost Backus Tech-kiek 18 Draadloos Achtergrond 24 Virtual-realitysystemen lossen beloften eindelijk in En verder 56 Trainingen 57 Events 62 Wegwijzer 65 Colofon 4 5

5 Thema Embedded computers Nieuws 24-koppig monster uit Oss lust big data rauw In zijn nieuwe Medusa-module combineert ACQ Inducom een 24-core processor met een gebruikersprogrammeerbare FPGA. Achtergrond Debuggen van een gecombineerde wereld Altera heeft bij zijn nieuwe FPGA-Socs de hulp gezocht van Arm om de debugmethodes van de twee deelsystemen te combineren. 38 Met vijf gigabyte per 44 Stroomverbruik meten 50 Ook professionele markt zwicht seconde over de backplane in de debugger voor aanraaktechnologie Nieuws koppig monster uit Oss lust big data rauw Achtergrond 36 SGet brengt standaardisatie embedded technologie in hogere versnelling 38 Met vijf gigabyte per seconde over de backplane 40 Debuggen van een gecombineerde wereld 44 Stroomverbruik meten in de debugger 48 De zin en onzin van partities op flash-ssd s 50 Ook professionele markt zwicht voor aanraaktechnologie 52 De embedded-stamboom van Microsoft Bits&Chips Hardware Conference 68 Welkom 69 Plattegrond 70 Programma 72 Lezingen 86 Standhouders 5 5

6 How do you reposition a wafer, nanometer accurately, every 50 μs? Join ASML as a Software Engineer and help to push the boundaries of what s possible. At ASML we bring together the most creative minds in physics, electronics, mechatronics, computer science, software and precision engineering to develop lithography machines that are key to producing cheaper, faster, more energy-efficient microchips. Our machines need to image billions of structures in a few seconds with an accuracy of a few silicon atoms. But our customers constantly need faster machines. And they constantly need to make smaller, more energy-efficient chips. That s why we have developed a revolutionary wafer-repositioning system. But we were only able to do this by using an extremely diverse set of software languages and tools harnessed by an equally diverse and talented team of Software Engineers. If you re a team-oriented Software Engineer who sees a challenge in complex technical problems, expert in programming and modeling for critical real-time applications and capable of working to demanding deadlines, you ll find working at ASML a highly rewarding experience. Per employee we re one of Europe s largest private investors in R&D, giving you the freedom to experiment and a culture that will let you get things done.

7 Analyse In 140 woorden Halfgeleiders Taboe op 13-nanometerchips? Al sinds 90 nanometer hebben chipmakers de gatelengte losgelaten als aanduiding voor productgeneraties, maar het wordt er onderhand niet overzichtelijker op. Intel stapte van 32 naar 22 nanometer en dendert daarna door naar 14 nanometer, maar TSMC gaat van 28 via 20 naar 16 nanometer. Betekenen die getallen nog iets? Met fysieke dimensies hebben ze nog slechts indirect iets te maken. De meest gebruikte, maar niet universele, aanduiding schijnt te worden berekend door het oppervlak van een SRam-cel met zes transistoren, gemaakt in het betreffende proces, te delen door een knooppuntsonafhankelijke constante. Maar ja, daar komt een enkele keer wel eens een vervelend getal uit. Zo schijnt TSMC voor 16 nanometer te hebben geopteerd omdat 14 een Chinees ongeluksgetal is. Zou Intel een 13-nanometerproces hebben aangedurfd? PvG Zonnecellen Duivels PV-dilemma Laten we wel zijn, de leges die de Europese Commissie wil heffen op Chinese zonnecellen zijn terecht: Chinese PV-bedrijven kregen overheidssteun en gebruikten die om hun Europese concurrenten uit de markt te prijzen. Niet voor niets gingen de VS Europa voor met een heffing. Maar dat maakt het nog geen verstandige maatregel. Er valt veel voor te zeggen om de prijs van zonneenergie laag te houden, en de installatiebranche is net als de machinebouwsector een belangrijke economische activiteit. Ongeveer zeventig procent van de waarde in de Europese PV-keten wordt in Europa zelf gecreëerd, beweert brancheorganisatie Epia. Neem daarbij dat Europa toch al aan belang inboet als afzetmarkt en dat de grotere spelers hun productie zullen outsourcen om de heffingen te ontlopen, en de ingreep van de EC lijkt een handelsconflict met dé groeiregio van de wereld niet waard. PvG Displays Wachten op de heilige graal van het e-papier Van E Ink, de Amerikaanse maker van elektronische inkt, komt de mededeling dat het binnenkort s werelds eerste flexibele display in productie neemt. Het gaat om een 13,3 inch scherm dat half zo veel weegt als het equivalent op glas. De tft-aansturing op het plastic substraat is ontwikkeld door Sony, dat ook als eerste een e-reader zal ontwikkelen op basis van de nieuwe Mobius-schermtechnologie. Is dan eindelijk de heilige graal van het elektronische papier in zicht? Een scherm dunner dan het gemiddelde papieren tijdschrift, maar wel ongeveer even groot? Nee natuurlijk, want alle andere componenten die daarvoor nodig zijn, kunnen voor zover bekend nog niet in flexibele vorm worden gegoten. Het wordt dus waarschijnlijk een gewone e-reader, maar wat dunner en lichter. Heeft E Ink er even vergeten bij te vertellen zeker? PvG R&D-uitgaven van Nederlandse hightechbedrijven, in miljoen euro Positie in Bedrijf R&D-top 30 1 Philips ASML NXP Océ Daf Thales VDL Groep Fokker Vanderlande Nedap Priva Demcon 12 8,5 De meeste bedrijven in de R&D-top 30 van Technisch Weekblad voerden hun onderzoeksuitgaven op. R&D Nederlandse bedrijven investeren meer in onderzoek Het blijft maar kwakkelweer in de Nederlandse industrie. De bekendste indicator de inkopersmanagersindex verbeterde zich weliswaar in april, maar staat nog altijd op standje krimp. Ook de export stabiliseerde na negen maanden groei, waarmee de industriële motor dus stationair is gaan draaien. Iedereen wacht op iedereen, aldus de vereniging van inkoopmanagers Nevi, die de index opstelt. Is er dan helemaal geen goed nieuws? Toch wel: de uitgaven aan onderzoek en ontwikkeling zijn vorig jaar gestegen, blijkt uit de jaarlijkse Top 30 Bedrijfs-R&D van Technisch Weekblad. De meeste grote hightechspelers doen mee aan deze trend, zoals Philips (+7 procent), ASML (+7 procent), NXP (+9 procent) en VDL (+3 procent). Océ en Daf beknibbelden beide een paar procent. De budgetten van de publieke onderzoeksinstellingen bleven grosso modo gelijk, ondanks dat zij minder geld ophaalden bij het bedrijfsleven. PvG 5 7

8 Nieuws Overzicht Halfgeleiders Axiom IC verder als onderdeel van Teledyne Dalsa Teledyne Dalsa lijft Axiom IC in. De vijf aandeelhouders van de Enschedese fabless chipontwerper hebben hun belang verkocht aan het Canadese concern, dat al klant was bij de UT-spin-off. Axiom IC zet zijn huidige activiteiten gewoon voort, maar gaat meer werkzaamheden verrichten voor de nieuwe moeder. NR /axiomic Microscopie Goed eerste kwartaal voor Fei Fei heeft het eerste kwartaal 221 miljoen dollar omgezet. Dat is twee procent meer dan een jaar geleden maar voor het eerst sinds vijf kwartalen minder, vier procent, dan de voorgaande driemaandelijkse periode. De nettowinst kwam uit op 27 miljoen, een stijging van vier procent jaar op jaar. PE /fei Displays Amazon koopt Liquavista Amazon heeft Liquavista overgenomen van Samsung. Dat heeft de Amerikaanse webshop bevestigd tegenover diverse Amerikaanse media. Over de deal, waarover al enige tijd geruchten de ronde deden, zijn verder geen details bekendgemaakt. Gadgetwebsites speculeren dat Amazon Liquavista s electrowetting-technologie gaat gebruiken om e-readers in kleur uit te brengen. PvG /liquavista Automotive Tomtom blijft inzetten op losse navigatiekastjes Tomtom blijft geloven in losse navigatiekastjes. Tijdens het recentelijke Launch-event van het bedrijf zei topman Harold Goddijn hier opnieuw op in te zetten. Volgens de CEO keren consumenten de smartphone steeds meer de rug toe als navigatieoplossing en heeft vier op de tien automobilisten nog geen tomtommetje. PE /tomtom Zonnecellen VDL start bedrijf voor geprinte elektronica De VDL Groep heeft een bedrijf toegevoegd aan zijn toch al lange lijst van dochters: VDL Flow. Het nieuwe ETG-onderdeel richt zich op productieapparatuur voor geprinte elektronica en zonnecellen. In het laatste toepassingsgebied is VDL Flow al bezig met een opdracht: een geïntegreerde research- en pilotlijn voor Solliance. PvG /vdlflow Elektronica Philips presteert stabiel Jaar op jaar heeft Philips zijn omzet in het eerste kwartaal met één procent verhoogd naar 5,3 miljard euro. De nettowinst pakte met 162 miljoen euro lager uit dan in dezelfde periode van Toen fleurden eenmalige baten het resultaat echter op. PvG /philips Halfgeleidermachines Applied weer de grootste Vorig jaar onttroonde ASML Applied Materials na bijna twintig jaar als grootste IC-machinebouwer, maar dit jaar grijpen de Amerikanen de titel alweer terug. Dat blijkt uit een inventarisatie van Gartner. Applied hoefde in 2012 slechts een neergang van 6 procent te slikken, terwijl ASML 28 procent inleverde. PvG /toptien Positie Positie Bedrijf Omzet 2012 Verandering (miljoen dollar) (%) 1 2 Applied Materials ,2 2 1 ASML ,0 3 3 Tokyo Electron ,2 4 5 Lam Research ,5 5 4 KLA-Tencor ,7 6 6 Dainippon Screen ,0 7 9 Advantest , Hitachi ,4 9 7 Nikon , ASMI ,5 Totaal ,1 Bron: Gartner Halfgeleidermachines Grote chipmaker schaft wafersnijmachine Alsi aan Een van de grootste producenten van IC s en discrete componenten heeft een Ica 1204-wafersnijmachine van Alsi gekocht. De naam van het bedrijf heeft de Beuningse machinebouwer niet vrijgegeven. De nieuwe klant gaat het dicing-systeem inzetten in zijn massaproductielijn van dunne en zeer dunne discrete componenten. AP /alsi Monsterwinst ASMI dankzij verkoop deel ASM PT ASMI heeft in het eerste kwartaal 1,4 miljard euro verdiend aan de verkoop en herwaardering van aandelen ASM PT. Operationeel draaide de Almeerse machinebouwer zoals verwacht een matige drie maanden. De omzet van het front-end daalde veertien procent kwartaal op kwartaal, die van het back-end zeven procent. PvG /asmi Medisch Implementation-IQ-tooling voor medische uitvinders beschikbaar Implementation-IQ heeft zijn methodologie om medische innovaties voor te bereiden op een praktijkuitvoering samen met partners ondergebracht in het Healthcare Innovation Portal (Hip). Medische uitvinders kunnen hier terecht voor bege- De volledige artikelen zijn te vinden op gevolgd door het label bij het betreffende stuk. 8 5

9 leiding van het productontwikkeltraject via consultancy en Implementation-IQ s software. Daarnaast heeft het Hip banden met investeerders. PE /hip Ruimtevaart Illustratie: Esa ATG Medialab Belgische Proba-V-satelliet gelanceerd Na enig uitstel vanwege slechte weersomstandigheden is de Proba-V-satelliet dan toch gelanceerd. De kunstmaan heeft een sterke Belgische inbreng: hoofdaannemer was Qinetiq uit Kruibeke en de software komt van het Luikse Spacebel. De drie telescopen aan boord zijn ontwikkeld door OIP Sensor Systems (Oudenaarde), Amos (Luik) en Xenics (Leuven). PE /proba-v Beveiliging Rusland en NXP ontwikkelen alles-in-een-smartcard Het Russische Alioth en NXP hebben een smartcard ontwikkeld voor zowel officiële identificatie als draadloze ovticketing en banktoepassingen. De Scone-kaart is gebaseerd op NXP s SmartMX2-oplossing, die een microcontroller combineert met contactgebaseerde en NFCinterfaces. Voor betalingen is een Mastercard-toepassing geïmplementeerd, voor identificatie de door de Russische overheid voorgeschreven Gostcryptografie. PE /scone Beeldverwerking Agfa-Gevaert terug in het rood Na het positieve resultaat in het laatste kwartaal van 2012 schreef Agfa-Gevaert in K1 opnieuw rode cijfers. De omzet daalde jaar op jaar met vier procent naar 705 miljoen euro. Met twaalf miljoen euro draaide het bedrijf uit Mortsel nog steeds verlies, zij het minder dan twaalf maanden geleden. AP /agfa Software Verum krijgt Amerikaans patent op ASD Het United States Patent and Trademark Office heeft octrooi verleend voor ASD. Verum zegt het patent onder meer te hebben gekregen vanwege de unieke benadering om formele wiskundige modellen te construeren waarmee softwaredesigns op compleetheid en nauwkeurigheid zijn te verifiëren. ASD was al gepatenteerd in Europa en Hongkong. NR /asd Innovatie EC wil miljardenpot creëren voor innovatief mkb De Europese Commissie wil miljarden opzij leggen om technische start-ups en midden- en kleinbedrijven te financieren bij de ontwikkeling van nieuwe activiteiten. Het geld voor dit Cowin-initiatief moet deels komen uit de Horizon 2020-pot en deels van durfkapitalisten. Al meer dan twintig potentiële financiers hebben hun medewerking toegezegd. PvG /cowin Meest geklikt 1 Halfgeleidermachines ASML lijft deel XTreme in ASML neemt een groot deel van XTreme Technologies over nu het Japanse moederbedrijf van de EUVbronontwikkelaar, Ushio, zich terugtrekt op zijn thuisbasis. Het gaat om de negentig mensen die XTremes vier EUV-bronnen in het veld onderhouden. Onderzoek en ontwikkeling verhuizen naar Japan. PvG /asml 2 Halfgeleiders NXP koopt Code Red NXP heeft Code Red overgenomen. De twee bedrijven werken al langer samen: de toolontwikkelaar maakt de LPCX- Presso-IDE die NXP meelevert en heeft zijn business vooral ingericht om de producten van de nieuwe moeder. Met de acquisitie wil NXP de uitbreiding van zijn software-expertise een vliegende start geven. PE /codered 3 Halfgeleiders Intel zet insider op kop Intel heeft Brian Krzanich aangewezen als opvolger van Paul Otellini. Er werd rekening mee gehouden dat de processormaker een outsider zou aantrekken om eindelijk te kunnen inbreken op de groeimarkt voor mobiele apparaten. Met de promotie van COO Krzanich heeft Intel echter toch weer een leider uit eigen gelederen. PvG /intel 4 Halfgeleiders MCU s: 8 bit kan écht niet meer In aantallen maken 16 bit microcontrollers vandaag de dag de dienst uit, in omzet gaat de toppositie naar de 32-bitters. Het traditionele 8- (en 4-)bitsegment groeit nog wel als gevolg van een stijging in de totale vraag, maar verliest steeds meer marktaandeel. Dat heeft marktonderzoeker IC Insights becijferd. PE /mcu 5 Halfgeleiders Omzet en winst NXP groeien NXP noteerde in het eerste kwartaal een omzet van 1085 miljoen dollar, elf procent meer dan in dezelfde periode van Inclusief een eenmalige post steeg de nettowinst jaar op jaar van 57 naar 186 miljoen dollar, ofwel 226 procent. Identificatiechips waren de belangrijkste drijvende kracht achter de groei. PvG /nxp Foto: Ushio 5 9

10 Pa s s i e! Leef jij voor techniek? Leef jij voor techniek? Als je verder wilt in de ict, denk je natuurlijk aan niets anders dan aan ICT Als je verder wilt in de ict, denk je natuurlijk aan niets anders dan aan ICT Als je verder wilt ICT in Automatisering de ict, denk is één je van natuurlijk de grootste aan technische niets software anders ontwikkelaars dan aan ICT van ICT Nederland Automatisering en je kunt je is voorstellen één van dat de dat grootste alleen al technische een garantie software is voor een ontwikkelaars succesvolle van IT-carrière. ICT Nederland Automatisering Tel je en daar je is kunt de één je innovatieve van voorstellen de grootste projecten, dat dat technische alleen mooie al producten een software garantie en ontwikkelaars is het voor plezier een succesvolle waarmee van Nederland we IT-carrière. voor en onze je kunt Maar klanten je een voorstellen werken, baan in bij dat de op, dat IT gaat dan alleen geeft natuurlijk al dat een een om garantie goede meer is dan basis voor alleen voor een succesvolle nieuwe groot bedrijf. IT-carrière. Het stap. Maar gaat Bij vooral ICT een vind baan om je in plezier uitdaging de IT in gaat je in werk, tal natuurlijk van fijne technische om collega s meer omgevingen, dan en mooie alleen uitdagingen. systemen een groot bedrijf. programmeertalen, En daar Het doen gaat we vooral dan zoals ook om Android, alle plezier mogelijke Linux, je Windows, werk, moeite fijne voor. Java, collega s Wij C, C++, bieden Microsoft. en mooie jou de mogelijkheid uitdagingen. Wij bieden jou En om de daar mogelijkheid niet doen alleen we software, om dan niet ook alleen maar mogelijke software, ook jezelf moeite maar ontwikkelen. ook voor. jezelf Wij te bieden ontwikkelen. jou de mogelijkheid om niet alleen software, maar ook jezelf te ontwikkelen. Kijk op werkenbijict.nl voor de mogelijkheden of neem contact op met Tjitske Hartman, telefoon Kijk of 040 op 266 werkenbijict.nl of recruitment@ict.nl. voor de mogelijkheden of neem contact op met Tjitske Hartman, telefoon of of recruitment@ict.nl.

11 Nieuws Displays Miortech stapt in signage Philips-spin-off Miortech probeert al lange tijd door te breken in de automotivemarkt met zijn electrowetting-technologie, maar ziet nu een nieuwe kans: billboards. Pieter Edelman Miortech op de High Tech Campus gooit het roer om: niet zelfdimmende autospiegels maar digitale billboards moeten de melkkoe worden voor de electrowetting-technologie, althans in eerste instantie. We werden eind vorig jaar benaderd door een aantal partijen, onder meer uit China, met de vraag of onze technologie niet interessant is voor signage, vertelt Doeke Oostra, vicepresident business-development bij Miortech. Dat is eigenlijk een sweet spot voor onze technologie. Voor een jonge onderneming is het zelfs geschikter dan automotive. Onder de naam Etulipa is het bedrijf nu bezig met de oprichting van een werkmaatschappij voor deze sector. Miortech werd in 2006 uit Philips uitgesponnen en ontwikkelt sindsdien electrowetting-toepassingen voor autospiegels. Het oorspronkelijke plan was om de technologie in te zetten voor zelfdimmende achteruitkijkspiegels, later kwam daar ook het idee bij om voertuiginformatie weer te geven. Tot nu toe heeft het bedrijf echter nog geen voet aan de grond gekregen in de terughoudende automotivesector. Op dit moment hebben we samples bij een grote Duitse OEM. Die vindt onze technologie wel interessant, maar denkt dan misschien meer aan getinte ramen en zonnedaken, aldus Oostra. De signage-wereld schakelt echter veel sneller. Het is ook een adverteerdersmarkt, dus er zit vrij veel geld, gaat Oostra verder. Momenteel worden digitale billboards gemaakt met leds, die een lage resolutie bieden en fel moeten schijnen om in vol zonlicht leesbaar te zijn. Electrowetting-displays zijn hier in het voordeel. De technologie is gebaseerd op beeldpunten gevuld met een heldere vloeistof en een druppeltje donkere olie. De bodem van de pixel is waterafstotend, waardoor de olie zich normaal uitspreidt over het oppervlak. Wanneer er echter een elektrische spanning wordt aangebracht, drukt het water de olie op de pixelbodem opzij tot een klein druppeltje. Het beeldpunt wordt dus grotendeels transparant, waardoor invallend licht via een reflecterende achterwand kan worden teruggekaatst. Waar leddisplays net als een beeldscherm de juiste lichtkleuren moeten genereren, filteren electrowetting-displays dus net als gedrukte foto s golflengtes weg uit het terugkaatsende licht. In de volle zon komen ze dus uitstekend tot hun recht, en het energieverbruik ligt veel lager. Volgens Oostra kan de voor de autospiegels ontwikkelde technologie makkelijk worden aangepast voor deze nieuwe toepassing. Het voordeel is dat we altijd voor de automotivemarkt hebben ontworpen. Daar zijn de eerste vragen altijd betrouwbaarheid en temperatuurbereik. Verboden Miortech wil met de nieuwe business aan het begin van de toeleverketen gaan zitten en zich concentreren op het leveren van displaypanels. Het bouwen van billboards laat het liever over aan systeemintegratoren. De productie moet lopen via kleine lcd-fabrikanten. Voor de nieuwe toepassing moet de technologie wel worden omgevormd tot een kleurendisplay. Daarvoor worden drie pixellagen op elkaar gelegd: cyaan, magenta en geel. Als je dat met e-readers, met hun kleine pixels, zou doen, krijg je snel te maken met hoekeffecten, dat kleuren ten opzichte van elkaar verschuiven. Maar in de signagemarkt zijn pixels veel groter en doet iedereen juist een paar stappen naar achter om onze displays te bekijken, weet Oostra. Op dit moment heeft Miortech dit principe al klaar in een demonstrator met een enkele pixel. Die is klein genoeg om in het vliegtuig mee te kunnen nemen en aan potentiële klanten, en belangrijker nog: aan hun klanten, te kunnen tonen, licht Oostra toe. Zijn bedrijf is nog in gesprek met investeerders over de nieuwe tak. Binnen negen maanden denkt Miortech een demonstrator van een kleurenpanel klaar te hebben. Uiteindelijk mikt het op pixels van zo n tien millimeter. We kunnen individuele cellen aansturen, maar dat heeft niet zo veel zin bij een billboard. Tien millimeter is al een heel erg kleine pixel vergeleken met de led-billboards, zegt Oostra. Ook wordt bewegend beeld mogelijk. Een belangrijke feature, hoewel dat iets anders zit dan bij conventionele schermen. De beoogde toepassing is namelijk om de billboards langs snelwegen te plaatsen en daar laat de regelgeving vaak geen video toe. Met electrowetting kunnen adverteerders echter wel advertenties wisselen, tot acht keer per minuut, wat een enorme extra omzet betekent. Adverteerders kunnen wat wetgeving betreft sowieso in hun handen knijpen met Miortech: led-billboards worden vanwege hun hoge energieverbruik nu soms verboden. De reflectieve versies kunnen daar voet aan de grond krijgen. Door electrowetting-lagen op elkaar te stapelen, kunnen kleurendisplays worden gemaakt die geen backlight nodig hebben. 5 11

12 NIEUW DESIGNSPARK PCB NIEUWE EVOLUTIE IN PCB-ONTWERPSOFTWARE DESIGNSPARK PCB v5 Download en ontdek de nieuwe functies MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

13 Opinie Onderzoek Luc Van den hove is CEO van Imec. Airbus voor chips Micro-elektronica en in toenemende mate nano-elektronica hebben in de voorbije decennia over de hele wereld de basis gevormd voor een ongeziene golf van innovatie. Innovatie die heeft geleid tot groei, maar ook denk aan communicatie en gezondheidszorg tot een hogere levenskwaliteit voor velen. Vandaag staan we aan het begin van een nog ingrijpendere golf van innovatie. We weten hoe we chips nog veel krachtiger en zuiniger kunnen maken, we leren de fascinerende eigenschappen van nieuwe materialen te gebruiken en we slagen er steeds beter in om de brug te slaan naar de biologie. Met wat we nu in onze labs zien ontstaan, ziet het ernaar uit dat nanotechnologie de technische oplossingen zal kunnen leveren voor de belangrijke maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan, zoals een duurzame energievoorziening en de zorg voor een vergrijzende bevolking. Europa heeft de expertise om een belangrijke, zelfs leidende rol te spelen in die volgende golf van innovatie. We hebben hier een belangrijk deel van de bedrijven die essentiële toestellen maken voor de productie en het testen van chips. We hebben honderden kleinere ondernemingen gespecialiseerd in het ontwerpen en produceren van nanooplossingen voor de farmaceutische sector of de auto-, energie- of communicatie-industrie. En met Fraunhofer, Leti en Imec hebben we waarschijnlijk het beste en breedste onderzoek ter wereld. Maar om een vooraanstaande rol te spelen, hebben we een krachtige en effectieve motor nodig van onderzoek en ontwikkeling. Een motor die Europa competitief maakt op het vlak van nanotechnologische oplossingen én voor alle waardeketens die op nanotechnologie zullen bouwen. Denk daarbij aan de energie-, communicatie- en gezondheidssector, maar bijvoorbeeld ook aan de auto-industrie. Ik ben daarom alvast erg verheugd dat de Europese Commissie nano-elektronica heeft gekozen als een van de key enabling technologies (kerntechnologieën) die essentieel zijn voor de economische toekomst van Europa. Nu hebben we een stoutmoedige visie en ambitie nodig, en een plan om van nanotechnologie een Europese speerpunttechnologie te maken. Dat die ambitie er wel degelijk is, bleek ook uit de toespraak van eurocommissaris Neelie Kroes tijdens ons 2012 Imec Technology Forum in Brussel: Is dit niet het We moeten onze R&D nog veel beter coördineren binnen Europa moment om al onze inspanningen en kennis in R&D samen te leggen, meer nog dan we dat vandaag doen? Moeten we niet werken aan een Airbus voor chips? We staan inderdaad zeer sterk in onderzoek. Maar we moeten onze R&D nog veel beter coördineren binnen Europa. En we moeten onze sterktes gebruiken als hefbomen om tot uitzonderlijke resultaten te komen. Niet langer tevreden zijn met het dupliceren van resultaten die elders al zijn behaald. Dat kan alleen als we het onderzoek van de belangrijke R&D-centra verder integreren. En als we de beste brains van de wereld naar Europa halen. Zo n inspanning, vergelijkbaar met het bouwen van de Airbus, zal de motor zijn voor innovatie in veel van de waardeketens die zo belangrijk zijn voor Europa, zoals farma en automotive. De basis van onze Airbus zullen de Ketpilotproductielijnen zijn. Deze zijn noodzakelijk als katalysator voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën. We hebben een 200-millimeterlijn van hoge kwaliteit nodig voor het more-than-moore-onderzoek en een 300-millimeterlijn om aan de top de staan van het huidige scaling-onderzoek. Bovendien moet Europa ook de R&D-infrastructuur hebben waarmee het binnen vijf tot tien jaar aan de top wil staan. Dus we moeten ook 450 mm steunen. Er is echter meer nodig dan pilotlijnen. Er is de wil nodig om onze sterktes samen te voegen en om in één richting te werken. De Europese Commissie kan ons helpen, bijvoorbeeld met mechanismes om samenwerking te stimuleren over de grenzen heen. Europese financiering moet de lijm vormen om samenwerking tussen lidstaten te bevorderen. Bovendien, waar mogelijk, moet Europa op wereldschaal onderhandelen over staatssteun aan de chipindustrie, zodat we als Europese onderzoekers met gelijke wapens strijden. 5 13

14 Advertorial Directeur Moynul Hossain: Permanente crisis is geen crisis CIMSOLUTIONS ziet volop mogelijkheden voor groei Ondanks economisch zwaar weer heeft CIMSOLUTIONS in 2012 zoals gewoonlijk winst behaald. De leverancier van hoogwaardige ICT-diensten en -oplossingen werd daarnaast wederom uitgeroepen tot Top Employer ICT. Directeur Moynul Hossain ziet momenteel volop groeikansen voor zijn bedrijf. Door de marktwaarde en inzetbaarheid van onze medewerkers constant te verhogen, zijn wij onder alle marktomstandigheden succesvol. Bij CIMSOLUTIONS geen salarisverlagingen of ontslagrondes, maar continu aandacht voor opleidingen, trainingen en certificeringen. Ook in moeilijkere tijden. Natuurlijk hebben we naar kostenverlagingen gekeken, want die zijn op korte termijn effectief voor het bedrijfsresultaat, knikt Moynul Hossain, directeur van dé ICT-dienstverlener op het gebied van administratieve en industriële automatisering. Met lagere kosten waarborg je een gezonde balans tussen salarissen en tarieven. Daarom hebben we maatregelen genomen om onze medewerkers en leveranciers meer bewust te maken van de kosten en de mogelijkheden om onze omzet te verhogen. Het boekjaar 2012 hebben we daardoor kunnen afsluiten met een kleine winst, ondanks het feit dat dit het slechtste jaar was voor onze branche sinds het begin van de crisis in Hossain stelt dat een crisis die permanent lijkt te zijn eigenlijk geen crisis is. Het lijkt erop dat de markt voorgoed is veranderd. We moeten ons er dus op instellen dat die veranderingen wellicht blijvend zijn. Onze uitdaging bestaat eruit ons aan te passen aan deze veranderingen. Daarom is het voor de langere termijn vooral belangrijk dat we de marktwaarde en inzetbaarheid van onze medewerkers voortdurend verhogen, ook in zogenoemde crisistijd. Wij doen dat onder meer via opleidingen, trainingen en certificeringen op basis van ons eigen kennismanagementsysteem. Hossain wil daarmee ook de aanhoudende concurrentie en grote druk op de tarieven pareren. Die druk wordt met name veroorzaakt door het stijgende aanbod van zzp ers en het toenemende aantal concurrerende bedrijven met een overschot aan bankzitters. Zij bieden steeds scherpere prijzen, onder meer door op de salarissen te beknibbelen. Dat laatste doen wij dus niet. Top Employer ICT CIMSOLUTIONS heeft sowieso weinig bankzitters in huis. Het aantal aanvragen is door het commerciële succes flink toegenomen sinds begin De leegloop hebben we onder controle; het aantal bankzitters is bij sommige CIMSOLUTIONS kort Opgericht in 1992 door directeur Moynul Hossain Hoogwaardige technologische omgeving ISO- en NEN4400-gecertificeerd Werkt voor grote organisaties en regionale en internationale klanten Zes Nederlandse vestigingen, één vestiging in Dhaka (Bangladesh), in 2014 een vestiging in het Duitse Ruhrgebied 250 medewerkers CEO David Plink van het CRF reikt de 2e prijs Top Employer ICT 2012/13 uit aan directeur Moynul Hossain van CIMSOLUTIONS. vestigingen zelfs lager dan gewenst gezien de leverplicht bij sommige klanten. We zien dus volop mogelijkheden om te groeien. Hossain vindt het daarom van groot belang dat zijn bedrijf huidige medewerkers kan behouden en voldoende nieuwe medewerkers weet te werven. Ook om die redenen besteedt CIMSOLUTIONS volop aandacht aan de ontwikkeling van iedere medewerker. Dat dit geen holle frase is, blijkt uit de verkiezing tot Top Employer ICT voor 2012/2013 door het CRF Institute. Deze internationale organisatie heeft een vergelijkende onderzoeksmethode ontwikkeld waarmee bedrijven beoordeeld en gecertificeerd kunnen worden op het gebied van human resources, leiderschap en strategie. CIMSOLUTIONS heeft dit keurmerk inmiddels voor de zesde keer behaald en staat op de tweede plaats in de top drie. De arbeidsvoorwaarden, training en ontwikkeling en het innovatiebeleid zijn als uitstekend beoordeeld.

15 Deze positieve aspecten van onze bedrijfsvoering dragen in hoge mate bij aan onze medewerkertevredenheid en het gegeven dat mensen hier lang in dienst blijven, aldus Hossain. Daar streven we ook nadrukkelijk naar. Wij geloven in langetermijnrelaties, met onze medewerkers én onze opdrachtgevers. De toename van het aantal aanvragen stelt CIMSOLUTIONS voor de taak om nieuwe, goede medewerkers te vinden. De ICT-dienstverlener kijkt momenteel in heel Nederland rond naar passende kandidaten. Maar zelfs in een slechte markt met toenemende werkloosheid blijven de juiste mensen schaars. Hossain: Die schaarste vormt momenteel het grootste obstakel voor de groei. We zoeken mensen met minimaal een afgeronde hbo-opleiding, bijvoorbeeld informatica, bedrijfsinformatica en technische informatica, wiskunde, natuurkunde en ook bedrijfskunde. In de Randstad en de rest van Nederland gaat het om functies op alle niveaus. Alleen rondom Eindhoven vragen klanten met name om junioren en medioren. Onze opdrachtgevers in deze regio zijn voornamelijk productontwikkelaars. Zij hebben vooral belangstelling voor het inhuren van goedkope, liefst jonge mensen. Softwarearchitecten en projectmanagers nemen ze liever in vaste dienst. Dat is logisch, want deze mensen zijn onmisbaar voor hun productieproces. Het is dus een strategische beslissing om geen externe senioren in te zetten, afgezien van een enkele senior software-engineer of testengineer. Hossain ziet duidelijk een verschil ten opzichte van tien jaar geleden. Het inhuurbeleid was toen hetzelfde, maar de arbeidsmarkt nog krapper. Daardoor leenden bedrijven destijds noodgedwongen ook in de regio Eindhoven senior functies in. Dat gebeurt nu dus niet meer. Medewerkers bij de vestiging in Best moeten daarom bereid zijn om te reizen. In de Randstad en in de rest van Nederland kunnen we onze personeelsleden een carrièrepad bieden dat past bij een langdurige relatie en een vast dienstverband. Door de specifieke marktomstandigheden in Zuid- Nederland kunnen we in die regio eenvoudigweg geen werk garanderen op het hoogste niveau. Open huis In 2013 houdt CIMSOLUTIONS in totaal veertien open huizen bij alle vestigingen: Vianen, Best, Deventer, Rotterdam, Amsterdam en Groningen. Zo kunnen potentiële sollicitanten ons leren kennen op een prettige, informele manier. En wij hen natuurlijk. De gesprekken zijn kort en de bezoekers kunnen ook met onze medewerkers praten. Zo horen ze uit de eerste hand hoe wij werken. Niet alleen pas afgestudeerden zijn van harte welkom. Wij hebben medewerkers in dienst die al zestig zijn en als programmamanager of projectmanager werken. Dus vijftigplussers kunnen prima bij ons aan de slag. De enige voorwaarde CIMposium Quick wins in crisistijd in de ICT CIMSOLUTIONS organiseert sinds jaar en dag voor zijn relaties Technical Meetings voor ICTonderwerpen en CIMposia voor managementonderwerpen. Het CIMposium op 16 april 2013 had als thema Quick wins in crisistijd in de ICT. Directeur Moynul Hossain verklaart: Bij veel van onze relaties is besparing nog steeds aan de orde van de dag. In crisistijd is hun investeringsruimte beperkt en een korte terugverdientijd dus van vitaal belang. De quick wins zorgen ervoor dat onze klanten met geen of weinig investeringen aanzienlijke verbeteringen, kostenverlaging en efficiencyverhoging kunnen realiseren waarvan hun organisatie direct kan profiteren. Het thema past dus bij de tijd. Op het CIMposium presenteerden vijf sprekers van CIMSOLUTIONS voor elk onderdeel van de ICT-levenscyclus hun quick wins uit eigen ervaring: quick wins in business- en informatieanalyse; quick wins in programma- en projectmanagement; quick wins in architectuur, infrastructuur, design en ontwikkeling; quick wins in verificatie en test; quick wins in beheer en operations. De organisatie, presentaties en de sfeer waren uitstekend. Daarbij was de opkomst goed en de reacties tijdens en na het CIMposium buitengewoon positief. Meer informatie: is dat je jezelf verder ontwikkelt en groeit richting projectmanagement of een technische richting zoals architect. Die laatste functie biedt tegenwoordig uitstekende carrièremogelijkheden. Zo kun je gecertificeerd worden als enterprise architect. Daar is zeker vraag naar, met name bij de overheid. Overheden vormen een groeiende groep klanten voor CIMSOLUTIONS. Met diverse gemeentes en provincies zijn onlangs raamcontracten afgesloten en bestaande raamcontracten werden gecontinueerd. Daardoor ontstaat voor ons het luxeprobleem dat we extra hard moeten trekken aan de werving. Dankzij de aantrekkingskracht van de lokale vestigingen en ons keurmerk Top Employer ICT verwachten we steeds succesvoller te worden bij het rekruteren. Indien nodig en gewenst, kunnen we bovendien een behoefte aan extra capaciteit invullen door onze offshorevestiging in Dhaka, Bangladesh. Hossain wijst erop dat er behalve naar de technische richting of projectmanagement ook veel vraag is naar informatie- en businessanalisten. Dan richt je je meer op complete bedrijfsprocessen en automatisering en ga je ICT aanwenden om deze bedrijfsprocessen te ondersteunen en te optimaliseren. Voor de bijbehorende functies zoeken we ook mensen, met name bij onze klanten in de publieke sector. Die richten zich nu volop op de digitalisering en inrichting van het netwerk en de infrastructuur voor het nieuwe werken. Al met al verwacht Hossain dat de markt over niet al te lange tijd weer aantrekt. Als onze klanten uit het bedrijfsleven gaan investeren zoals ze in het afgelopen kwartaal hebben gedaan, bereiden zij zich duidelijk voor op een toename in de vraag vanaf het derde kwartaal in De beste indicatie voor herstel is de afname van het aantal bankzitters bij ons en een toename van de aanvragen. Dat betekent dat we winst maken en dat geeft moed om door te gaan en om meer risico te nemen. Natuurlijk kunnen er nog bezuinigingen aan komen, maar dat kan ook betekenen dat er meer behoefte komt aan onze diensten. Ik denk dat het weer bergop gaat.

16 Nieuws Arbeidsmarkt drama, noemde minister Henk Kamp van Economische Zaken in Een Nieuwsuur de discrepantie tussen de oplopende werkloosheid in Nederland en de stijgende behoefte aan technisch personeel. We hebben veel te lang te weinig aandacht besteed aan techniek, zowel in het basisonderwijs als op de vervolg- en lerarenopleidingen. Dat hebben we verkeerd laten Op 13 mei bezocht minister Kamp de Jean School in Amsterdam om te kijken hoeveel technische handelingen er komen kijken bij het maken van een spijkerbroek. groeien zo, dus we moeten dat niet alleen aanpakken, we moeten die aanpak ook een paar jaar volhouden, zodat er een andere cultuur ontstaat. De aanpak waaraan de minister refereert, is vastgelegd in het Nationale Techniekpact 2020, dat maandag 13 mei in science centre Nemo te Amsterdam werd ondertekend door bedrijfsleven, overheden, onderwijsorganisaties, de topsectoren en een schare kleinere partijen die het aantal technici in dit land graag zien groeien. Naast de nationale overeenkomst houden verschillende regio s er ook nog eigen plannen op na, toegespitst op de lokale situatie en problematiek. Techniekpact is eerste stap De industrie heeft het Nationale Techniekpact 2020 met gejuich ontvangen, maar het is geen panacee voor het dreigende personeelstekort in de technische industrie. Paul van Gerven Het pact combineert maatregelen met verschillende horizon (zie kader). Op korte termijn reserveert het kabinet driehonderd miljoen euro voor omscholing van mensen met interesse in techniek, bijvoorbeeld door WW ers toe te staan met behoud van uitkering een technische opleiding te volgen. Op langere termijn moeten aanpassingen in het onderwijs soelaas bieden, zoals introductie van technieklessen op basisscholen en stimulering van een keuze voor exacte-vakkenpakketten. De belangrijkste maatregelen van het Techniekpact In 2020 bieden alle basisscholen in Nederland structureel wetenschap- en technologielessen aan. Er komt een investeringsfonds waar kabinet, werkgevers en regionale overheden ieder honderd miljoen in stoppen om meer te kunnen investeren in techniekonderwijs. Bedrijven mogen dat in natura doen, bijvoorbeeld door personeel af te staan voor gastlessen. De helft van de leerlingen in het vmbo kiest in 2015 voor een vakkenpakket met natuur- en scheikunde. Om dit te bereiken, komen er Techmavo s. Het kabinet reserveert driehonderd miljoen euro in 2014 en 2015 (zeshonderd miljoen in totaal) voor bij- en omscholing van mensen met interesse in techniek. Het kabinet trekt eenmalig honderd miljoen uit om meer bètadocenten in het voortgezet onderwijs te krijgen. Techniek wordt vanaf 2014 een verplicht vak op de pabo. Het bedrijfsleven financiert duizend studiebeurzen voor techniekstudenten. Bedrijven gaan iedere student met een technische opleiding in het mbo een stageof leerwerkplaats aanbieden. Het bedrijfsleven gaat een digitaal loket opzetten waar scholen zich kunnen melden voor ondersteuning en waar stageplaatsen zijn te vinden. Bij jezelf Velen zien in de totstandkoming van het convenant een opleving van de maatschappelijke en politieke waardering voor techniek en industrie. Vijf jaar geleden was een bijeenkomst als deze niet mogelijk geweest, zei de Eindhovense burgemeester Rob van Gijzel. Er is echt iets veranderd in het land rond de vraag waar we straks ons geld mee gaan verdienen. Ineke Dezentjé- Hamming, voorzitter van de werkgeversvereniging voor de technologische industrie FME, noemde het tekort aan technici niet alleen een probleem van bedrijven, maar van heel Nederland. Maar er zijn ook kritische geluiden. Ronald Dekker, arbeidseconoom aan de Universiteit van Tilburg, noemt de maatregelen logisch, maar vraagt zich af waarom die nu pas worden geïmplementeerd. Hij vindt dat het bedrijfsleven al veel eerder verantwoordelijkheid had moeten nemen. De goede niet te na gesproken, maar veel bedrijven zijn lui en denken op de korte termijn. Ze doen niets om hun goede krachten te behouden en nemen niet deel aan activiteiten om hun personeelsprobleem te verbeteren. Maar klagen doen ze wel. Techniekpact of niet, met zo n houding wordt het probleem niet opgelost, waarschuwt Dekker. Het bedrijfsleven kan bijvoorbeeld wel stageplaatsen beloven, maar individuele bedrijven moeten dat uitvoeren. Hoe makkelijk kunnen zij zich daaraan onttrekken? De afspraken zijn gemaakt op een hoog aggregatieniveau, maar de dagelijkse praktijk is weerbarstig. 16 5

17 Opinie Groods greep Derk-Jan de Grood helpt organisaties meer grip te krijgen op hun (test)project. De menselijke factor Er is een groeiende interesse voor de menselijke factor binnen de IT. Vorige maand gaf ik samen met mijn uitgever SDU een training over dit onderwerp. Tijdens de voorbereidende gesprekken trokken we de volgende conclusie: als je erop let, ga je het zien. Ik schrijf dit ook in mijn boek De held die voor mijn nachtrust zorgt, waarin ik het effect schets dat angst heeft op de slagingskans van IT-projecten. In organisaties waar een angstcultuur heerst, reageren medewerkers door bijvoorbeeld extra ruimte in te bouwen in hun planning of problemen niet te melden in de hoop dat er andere obstakels komen die de aandacht afleiden. Mensen gaan risico s negeren, of juist sterk overdrijven met het idee dat als ze maar genoeg risico s aandragen hun manager wel inziet dat hij het onmogelijke van hen vraagt. Dan kan hun ook geen falen worden aangerekend. Daarnaast is het moeilijk om te innoveren en te verbeteren in een angstcultuur. Je nek uitsteken om iets nieuws en onzekers uit te proberen, is een riskante zaak. Ik was ooit de zevende testmanager op een project binnen anderhalf jaar. Bij elk verbetervoorstel dat ik deed, kreeg ik te horen dat mijn voorgangers dat ook al hadden geprobeerd en die stonden binnen een week op straat. Sinds ik me ben gaan verdiepen in angstculturen, herken ik ze ook. In gesprekken met stakeholders en projectverantwoordelijken luister ik naar de argumenten die ze opvoeren, maar zoek ik eveneens naar hints voor achterliggende emoties. Als je erop let, dan ga je het zien. Dat geldt ook voor de groeiende interesse in menselijke aspecten. Het lijkt wel of we daar evolutionair aan toe zijn. We hebben methodieken, we kennen onze technieken, maar waarom mislukken zo veel projecten? In de zoektocht naar mogelijke oorzaken stuiten we op het werkelijke probleem: onszelf. Steeds vaker kom ik stukken tegen die de menselijke aspecten centraal stellen. In zijn blog van 24 april legt Frank Titulaer bijvoorbeeld de werking van beide hersenhelften uit. Hij stelt dat testen vroeger een top-analytische bezigheid was. Bij het doorgronden van een systeem en het afleiden van testgevallen doen we vooral een beroep op onze linker hersenhelft, die staat voor ratio en feitelijkheden. Volgens Titulaer wordt testen echter meer en meer gezien als een crea tief proces, waarbij de tester op zijn gevoelens mag vertrouwen. Een activiteit primair geregisseerd door de rechter hersenhelft. Testen is er niet meer alleen op gericht om fouten te vinden. Het draagt bij aan vertrouwen in het systeem en levert objectieve informatie over de werkelijke projectvoortgang. Door aan te tonen dat een punt van zorg is getest en prima in orde is bevonden, kunnen we belanghebbenden geruststellen. Door nieuwe risico s aan te kaarten, kan het project adequate maatregelen nemen. Dit vraagt enerzijds om empathie. Punten van zorg vaststellen en rapporteren betekent dat we in dialoog moeten met onze stakeholders. We dienen te luisteren en ons De menselijke factor als laatste succesfactor voor onze projecten in te leven in hun werkwijze en wereld. Anderzijds vergt het creativiteit. Bij het rapporteren moeten we technische details vertalen naar informatie die de stakeholders begrijpen en die voor hen waarde heeft. Een ander aspect van de menselijke factor is kwetsbaarheid. Met Scrum en Kanban staat de teamprestatie centraal. De beste resultaten worden bereikt door teams die de taken verdelen en toewijzen aan die medewerkers die hierbij in hun kracht staan. Daarbij hoort dat teamleden aangeven wat ze goed kunnen en wat ze moeilijk vinden. Het heeft geen nut dat ze reclame gaan maken voor zichzelf tijdens de daily stand-up bij het management. Het is juist de hulpvraag die waarde heeft en andere teamleden in staat stelt om te helpen. Om dit spel goed te spelen, is veiligheid nodig en, wederom, empathie. Wat drijft teamleden, wanneer komen ze in de flow en waarom schieten ze in de weerstand of maken ze zich kwaad? Ook hier probeer ik te luisteren naar de argumenten en zoek ik tegelijk naar achterliggende emoties. De menselijke factor als laatste succesfactor voor onze projecten. Het lijkt zo gemakkelijk, maar in de hectiek van alledag, onder de druk om problemen snel op te lossen, kijken we er snel overheen. Maar als je erop let, dan ga je het zien. 5 17

18 Tech-kiek Draadloos Tijdens het TNO-Esi-symposium op 10 april was op de informatiemarkt een demonstratie te zien van de Myriamodem Edukit, een pakket dat het eenvoudig maakt om te experimenteren met ad hoc draadloze communicatie. De huisvormige printplaatjes zijn de Myriamodems. Deze wisselen draadloos gegevens uit via het binnen Devlab ontwikkelde Myrianed-protocol. Onder elk modem zit een leddriverprintje, waarop twee lichtbuizen zijn aangesloten met aan elk uiteinde een RGB-ledje. Per Myriamodem zijn er dus vier ledjes, waarvan de kleur en de intensiteit individueel op afstand zijn in te stellen via een in Python geschreven pc-programma. Met de resulterende patronen willen de projectdeelnemers objecten levendig gaan aanlichten, reagerend op signalen van buitenaf, te beginnen bij een gebouw in Eindhoven. Uiteindelijke doel is om meer dan duizend RGB-ledjes aan te sturen, iets wat standaard draadloze communicatieprotocollen niet aankunnen. Alle elektronica in de opstelling is ontwikkeld door Van Mierlo Ingenieursbureau uit Eindhoven. Foto: Bart van Overbeeke

19

20 Technieuws Geheugens De memristor is een batterij Duits onderzoek maakt gehakt van de claim van HP-wetenschappers dat zij de memristor tot leven hebben gewekt. Paul van Gerven Het ging in 2008 als een lopend vuurtje de wereld over: de memristor was gevonden! Het was zo n verhaal dat redacties van wetenschapskaternen en technologiewebsites gewoon niet konden laten liggen. Doorwrocht theoretisch werk dat decennia later pas in een experiment wordt gevat, het spreekt nu eenmaal tot de verbeelding. En de toepassingen, variërend van nieuwe geheugentypen tot neurale netwerken, mochten er ook zijn. Naar nu blijkt, moet de claim van destijds toch worden herzien. Het device dat Stan Williams van HP Labs vijf jaar geleden presenteerde, is geen memristor, schrijven onderzoekers van de Jülich Aachen Research Alliance (Jara) in Nature Communications. Het ding moet namelijk als een piepklein batterijtje worden beschouwd, en is dus geen zuiver passieve component. Uitgesteld Leon Chua van de University of California in Berkeley stelde in 1971 op basis van symmetrieoverwegingen de memristor voor als de vierde fundamentele tweepolige passieve component, naast de condensator, de spoel en de weerstand. Hij voorspelde dat het circuitelement zich zou gedragen als een weerstand met een geheugen voor de stroom die erdoorheen was gelopen: hoe meer stroom, hoe hoger de weerstand. Als de stroomrichting werd omgedraaid, liep de weerstand weer terug. Jarenlang bleef de memristor een theoretisch fenomeen, waar elke student elektrotechniek weliswaar over heeft gelezen in zijn studieboeken maar dat hij daarna nooit eentje in het echt heeft kunnen zien. Tot in 2008 onderzoekers van HP Labs met een device op de proppen kwamen dat zich als een memristor leek te gedragen. In een nanofilm titaandioxide bleken de zuurstofvacatures in het kristalrooster aan de wandel te gaan als er een stroom op werd gezet. Door deze reversibele migratie veranderde de weerstand in de film als functie van de hoeveelheid stroom die erdoor had gelopen, precies het voor de memristor kenmerkende geheugeneffect dus. In andere mate rialen werd een ander mechanisme gevonden, waarbij de stroom het ontstaan van een geleidend filament in de hand werkte. Ook hier liggen migrerende ionen aan ten grondslag. De memristor werd onmiddellijk erkend als potentieel nieuw geheugentype, dat om twee redenen de huidige technologie zou kunnen verslaan. Ten eerste zijn twee polen praktischer dan de drie aansluitpunten die een transistor nodig heeft. Een memristorgeheugen vergt slechts twee grids van gekruiste stroomdraden om te worden uitgelezen of beschreven. In een RRam-cel bouwt zich een spanning op door de beweging van ionen, zodat de cel als een klein batterijtje moet worden beschouwd. Ten tweede berust de geheugenwerking niet in de eerste plaats op de beweging van elektronen zoals de meeste geheugens maar op die van ionen. Elektronen zijn eigenlijk maar moeilijk tembaar en er zijn dikke muren nodig om ze te bedwingen. Dat bemoeilijkt schaling naar sub-tiennanometerdimensies en kost veel energie. Ionen zijn veel logger en op papier daarom makkelijker in de hand te houden. Inmiddels heeft bijna elke grote geheugenfabrikant wel een onderzoeksprogramma naar een memristorgeheugen lopen, al heet het dan resistive Ram (RRam of Reram). HP Labs zelf ging een samenwerkingsverband aan met Hynix. Oorspronkelijk beloofden de partners eind 2013 een product op de markt te brengen, maar die datum is vorig jaar enkele jaren uitgesteld. Twee druppels water De publicatie van de Jülich Aachen Research Alliance zal de weg van RRam naar de markt niet versperren. Integendeel, zegt Rainer Waser van Jülich, het helpt enkele deviaties van de theorie te verklaren die voorheen aan de productiemethode werden toegeschreven, en uiteindelijk betere geheugens te modelleren en te ontwerpen. Alleen zal daarbij de term memristor toch echt moeten worden vermeden, want een RRam is geen passieve component en kan dus per definitie geen memristor zijn. Dat komt door de interne batterijspanning die Waser en collega s hebben gemeten in een RRam-cel. De gemeten spanning is duidelijk in strijd met de wiskunde van de memristortheorie. Er moet dus een nieuwe theorie komen om RRam adequaat te beschrijven, zegt Wasers collega Eike Linn. Eigenlijk is het vreemd dat niemand de overeenkomst tussen batterij en memristor eerder heeft opgemerkt. Zoals in een batterij ionen heen en weer bewegen tussen elektrodes, zo doen ze dat ook in een oxidefilm. Het verschil is de schaal en het elektrolyt. 20 5