Deontologie. 1.Inleiding. 2. Verhalen over ethiek in e ingenieurswereld

Transcriptie

1 Dentlgie 1.Inleiding Dentlgie is het spreken ver de plicht: de plichtenleer. Dentlgie kmt vr p verschillende dmeinen: jurnalistiek, reclame, advcatuur (spaghetti-arrest),... Men nderscheidt nder andere de bedrijfsethiek en de ingenieursethiek Als centrale figuur in een technlgische maatschappij kan van de ingenieur verwacht wrden dat hij bewust is van de rl die hij speelt in het technisch systeem. Hij kan zich niet blijven verschuilen achter een simplistische redenering waarbij alle verantwrdelijkheid wrdt drgeschven naar de pdrachtgevers f de klanten van zijn werk. Via de ethische mdellen wrdt geacht in termen van rechten, plichten en gevlgen. 2. Verhalen ver ethiek in e ingenieurswereld zie de vrbeelden in de cursus via de vraagjes werd het ethisch IQ bekmen. Dit is echter een suggeratie dat ethiek een vrm van intelligentie is. Maar het is niet mdat iemand een genie is, dat die persn k ethisch intelligent is. het is plitiek niet juist m te zeggen dat de zwarten het geld niet waard zijn m te investeren. in het bedrijfsleven met men meer en meer rekening huden met de emtinele intelligentie GOLDMAN: emtinele intelligentie pm.: het is blijkbaar van geen belang p welke manier je je IQ haalt (zwel 5x1 als 5x2 geven als IQ 100) vanaf 160 : vrspelbaar bv. 8x2 -» zal zich huden aan bepaalde principes -> geïdealiseerd 8x1 -» zal er pragmatisch een slag in slaan (ppulairder) 8x3 -» twijfelaar (smmigen zullen zeggen dat die persn nadenkt ver de gevlgen, anderen zullen dan weer zeggen dat die persn geen beslissingen durft te nemen) 1

2 Dit is echter een éénzijdige 3. Gevallenstudies A) Challenger dit gebeurde in januari '86 satellieten zijn vandaag de dag een cmmerciële explitatie gewrden die dag werd de shuttle vr de tiende keer gelanceerd prbleem : dit bedrijf had gekzen vr de ptie m de raketsegmenten ter plaatse aan elkaar te lassen, dit in tegenstelling die raketten nrmaal in hun atelier maken (transprt is dan het prbleem nl. 32m lang en 6m breed) de segmenten werden afgeslten met 2 rubberringen + mastiek bij een aantal lanceringen was gebleken dat bij de verbinding een aantal prblemen waren (vb. verklen van de rubberringen) Rger Bisjly leidt het nderzeksteam en merkt p dat bij de lanceringen in de winter. a. iets mis was rubber wrdt hard bij kude temperaturen en zacht bij hge temperaturen. Het besluit dat werd genmen was dat er niet mcht gelanceerd wrden bij temperaturen nder de 12 C. bij de NASA waren klachten gekmen van de verheid (te duur) m de aandacht te vestigen p de zveelste lancering werden twee dingen gedaan: 1. dag vr de lancering : State f the unin (uitleg van Reagan ver de begrting) 2. er ging een zekere juffruw Christa meevliegen die les ging geven Men heeft niet direct kunnen lanceren. Vb.: slecht weer, deur die niet teging dr uitstekende but, vertraging van de vrige vlucht, Men kan maar lanceren als iedere leverancier akkrd is. Alan McDnald met een frmulier tekenen m lancering vrij te geven, maar wil het niet den p aanraden van Bisjly (T<12 C met T de temperatuur aan de wand) vlgens de NASA: in tegenspraak met lastenbek (4.5 C < t < 32 C) De t staat hier vr de temperatuur van de brandstf binnenin de raket en niet vr de buitentemperatuur. McDnald ging niet akkrd dat er was sprake van twee verschillende srten temperaturen. McDnald cntacteert zijn bedrijf waar enkele tpmensen zitten waarnder Jerry Masn en Bb Lumi (directe verste van Bisjly en verdedigt standpunt Bisjly) 2

3 Bisjly det zijn uitleg en vertrekt. Uitleg was niet schitterend, niet z ged uitgewerkt. de rest begint p Lund in te spreken: het is meer dan techniek de die gkleppen af ecnmische belangen!! (het cntract liep namelijk af & er was een mgelijke verlenging) Lund mest veranderen van petje (ir. manager) en geeft te: tch lancering Masn zegt tegen McDnald m te tekenen, maar die weigert een andere werknemer tekent en de raket wrdt gelanceerd bij t<12 C (ijslaag p de raket tegeltjes kunnen beschadigd wrden). Rndspattende ijsstukken zuden shuttle kunnen beschadigen. Arbeiders den ijs manueel weg. men haalt de astrnauten erbij en die zeggen: de maar (ze weten enkel iets ver ijstegels en niet ver rubberringen) lancering m l lu38 na 2 à 3 secnden blijkt er een lek in de bster. Hete gassen ntsnappen en gaan langs de aanhechtingspunten na 72s wrdt de waterstftank drbrd en de waterstf kmt in cntact met de zuurstf vuurbl achteraf zei men dat ze van de cabine een injectiesysteem mesten gemaakt hebben cmmentaar: we have a majr disfunctin -> cmmentaar bij lancering na 72sec speech van de president wrdt gewn aangepast: nl. nu ver het verlies van de families de brkstukken wrden pgevist en er wrdt een rapprt pgesteld dr presidentiële cmmissie (Rgers - cmmissie) er wrden getuigen pgerepen: Lund,... (kregen van de firma niet teveel te verdrijven) ze deden dit echter wel McDnald wrdt weggeprmveerd (nieuwe functie die niets met de andere jb te maken heeft) en zit na twee jaar weer p raketprjecten Bisjly wrdt p ziekenverlf gestuurd en blijkt niet stressbestendig en wrdt ntslagen hij geeft nu diavrstellingen Bedenkingen : 1. frmulier dat bedrijf mest ndertekenen :...because it can't be prved t be unsafe (heveel eisen met je stellen 2. slrdigheid waarmee de NASA werkte (in realiteit één mislukking p 20, in therie 1/100000) 3. verkeerd inschatten van de vereiste veiligheid van de rubberringen 3

4 4. Bisjly mcht uitleg geven maar was bij de beslissing niet aanwezig 5. Mrtn & Thikl gefusineerd (hiërarchisch bedrijf met een jng bedrijf (pendeurplitiek)) 6. astrnauten waren niet ingelicht ver de ringen. De vraag is f je bij z n gevaarlijke jb ver elk klein mankementje met wrden ingelicht. 7. er wrdt vaak beslissingen genmen met grte risic s B) Frd Pint begin jaren70: Frd maakt zich zrgen ver z n marktpsitie (vral Japanse merken den het ged) Frd wil dit cunteren en ntwerpt een aut representatief vr de Amerikaanse markt Lee Iccca is het hfd van Frd p dat mment en zegt : we meten een wagen p de markt brengen, m de Japanse en de Eurpese merken te cunteren tussen idee & prductie dit auttje wrdt de Frd Pint (< 2 jaar, < 2000, < 2000 $) het verkpt ged maar het begint kritiek te krijgen (mwille van de plaats van de benzinetank) Die werd namelijk bven de achterbanden geplaatst. men wist bij Frd van deze prblemen en zcht naar plssingen : 1. extra plank tussen de tank en achterkant m de krachten af te veren 2. tank binnenin bekleden met een rubberen zak 3. tank in de vrm van band plaatsen de kstprijs per aut bedreg 12 $ en met een prductie van 12.5 miljen aut's kwam men tt de cnclusie dat er 137 miljen $ extra ksten waren vr beveiliging en minder winst men ging bekijken wat het kstte wanneer men niets zu den (schade, ngevallen,...) en men kwam tt de cnclusie dat men maar aan 49 miljen $ kwam (besparing van 80 milj. $) de tijdsdruk speelde een belangrijke rl. Nrmaal zit er tussen het idee en de prductie een peride van 3.5 jaar en hier had men maar 2 jaar de tijd. Zdende werden de resultaten van de crashtesten nit echt verwerkt. autriteit van Iccca safety desn't sell. Hij besteedde geen aandacht aan het tankprbleem (veiligheid is geen gespreksnderwerp) aut was ppulair als tweede gezinswagen er waren ng geen nrmen ver de prductie van de tank (wel in vrbereiding uiteindelijk eind de jaren 70 er drgekmen) de nrmen.werden waarschijnlijk tegengehuden (8 jaar vertraging) 4

5 er was een fut in de berekeningen. Frd had gerekend met 180 dden en zwaargewnden, terwijl er had meten gerekend wrden met 900 dden en zwaargewnden. Men wist dat er dden gingen vallen (dit nam men erbij) tank mest beschermd zijn tegen een aanrijding van 50 km/h en bij Frd was dit slechts 30 km/h pm. : 1. waar met de grens getrkken wrden heveel er met besteed wrden aan de veiligheid? (de ksten zijn namelijk niet te vergelijken met de veiligheid dit is k z bij de vergelijking tussen het milieu en de tewerkstelling) 2. de wijze van frmuleren is heel belangrijk: kruispunt met lichten: gedkpst (10 dden) kruispunt met rtnde: duurder (2 dden) kruispunt met tunnel: duurst (0 dden) C) DC10 vliegtuig neergestrt terwijl er een waarschuwing geweest was (1974) ingenieur (Dan Applegate) had kritiek p deze manier van afsluiten van het luik de vraag was: wat gebeurt er f wat met er gebeuren als de energie wegvalt -> gaat de grendel dan pen f dicht? indien het luik zich pende nderdruk in de laadruimte vler kn drslaan waardr k de leidingen vr het besturen van het vliegtuig knden afknappen prbleem : 1. Kstprijs (l week vliegtuigen aan de grnd huden schadevergeding + verlies in mzet) 2. bedrijf was niet rijk uiteindelijk gebeurde het in 1974 bven Parijs & er vielen ngeveer 300 dden D) BART-case Bay Area Rapid Transit ntwerp van verversnet rnd de baai van San Francisc het wrdt niet beperkt dr bestaande structuren + het aanwenden van nieuwe technlgie (signalisatie) er waren 3 ingenieurs bij betrkken. Zij vinden dat er bepaalde dingen niet kunnen, maar ze zijn niet bevegd dit te zeggen, (niet geneg pleiding vr de mensen, weinig cntrle p de 5

6 aannemers, autmatische treinbegeleiding,... ze halen er een expert bij m te kijken f ze gelijk hebben ze krijgen gelijk er wrdt een nieuwe nta en een nieuw departement pgesteld l van de 3 wrdt beschuldigd van belangenvermenging (wu een nieuw departement prichten, maar wu zelf aan de leiding staan) cntacteren iemand van de Raad van Bestuur die persn zal de annimiteit waarbrgen na een paar dagen staat er in de krant een grt artikel met naam en tenaam de 3 wrden ntslagen hewel ze achteraf tch gelijk hebben gekregen (reden: ze waren gaan klagen bij de hgere bazen znder hun directe verste te waarschuwen) de 3 gaan te rade bij de berepsvereniging NSPI (maar enkele grte bazen waren k lid van het NSPI) de drie hebben uiteindelijk de prijs gekregen van EEE (di. een ingenieursvereniging die zich k bezighudt met ethiek) vr hun uitmuntend gedrag. Deze prijs bedreg 750 $ en een diplma. E) Virginia Eddertn haar wrdt gevraagd een systeem te ntwerpen m rechters vlugger tegang te geven tt dssiers het zu samen met dispatching van ndprepen gebruikt wrden prbleem : er kan een mgelijke vertraging ptreden bij de dispatching van ndprepen (dit wrdt gemeld, maar de eerste hgere baas wil er niet van weten) Virginia neemt een expert bij de hand (vregere prf) en die geeft Virginia gelijk hij maakt een nta en hij verstuurt het naar 2 niveaus hger Virginia wrdt ntslagen, maar krijgt prijs van EEEE OPMERKING: Al deze gevallen draaien rnd het feit dat men meilijk met een prbleem kan afkmen waarrnd dan de discussies gebeuren (bij de gepaste mensen). Dikwijls wrdt er geen gehr aan gegeven, maar wat met je dan den? Is het mgelijk iets p een deftige manier te bespreken? F) Bank City Bank City Crp wil een nieuw hfdgebuw buwen, maar er staat een kerk in de weg die niet weg mag men is van plan m het gebuw p palen te zetten (bven de kerk) in het ntwerp wrden de palen in het midden van de zijden geplaatst 6

7 mdat het gebuw nderhevig zu zijn aan de wind, heeft men p het dak een massa gelegd die gestuurd werd dr een hydraulisch systeem m het zwaartepunt te verschuiven het gebuw wrdt uiteindelijk gezet de aannemer heeft zich echter niet aan de plannen gehuden. De persn in kwestie heeft namelijk enkele lasverbindingen vervangen dr butverbindingen, welke minder stevig zijn ntwerper krijgt een telefntje van student, die hem vraagt waarm de zuilen in het midden werden geplaatst. met diagnaalverbindingen beter bestand tegen schuin invallende windstten (had de ntwerper ng nit berekend) de ntwerper berekent het tch eens en er blijkt dat de belasting sms 40 % hger ligt (in enkele gevallen zelfs 160 % hger en dat terwijl er enkel verbindingen slechter gemaakt zijn) er was l punt p de 32 e verdieping: indien dat kapt ging, lag het hele gebuw plat z'n winden kmen eens p de 16 jaar vr de ntwerper vindt het tch te gevaarlijk en gaat een betere versteviging gaan ntwerpen en elk punt in het gebuw gaan cntrleren er zal s nachts gewerkt wrden, zdat de mensen er geen last van zullen hebben tch ng lassen er wrden evacuatieplannen pgesteld bij eventuele strm l jurnalist wil er echter meer van weten. Hij maakt een dssier p en wil dit publiek maken staking in de pers (juist p het mment dat hij wil publiceren publicatie gaat niet dr) ntwerper (vreest vr bnus-malus) l miljen $ verheid + aannemers 8 miljen $ de verzekering gaat uiteindelijk akkrd met een bedrag van 2 miljen $ 4. Ethische verantwrding: begrippen en mdellen Argumenten die je in een bepaalde cntext belachelijk vindt, zul je in een andere cntext misschien zelf gaan gebruiken. Mdellen wrden gebruikt m een structuur te bekmen in ethische vraagstukken. II.1 De mrele grei vlgens Khlberg Khlberg was een pedagg hij nderzcht he het mreel bewustzijn evlueert bij pgreiende kinderen en jngeren. hij nderzcht welke verantwrding de jngeren gaven bij ethische prblemen 7

8 hij ndervreg m de drie jaar dezelfde Amerikaanse mannen (van hun 10 tt hun 29 jaar) hij vreg steeds waarm die bepaalde keuze gemaakt werd bij een vraag het ging hem niet m de inhudelijke plssing van de gestelde prblemen, maar veeleer m de redenering die er achter stak: de innerlijke rganisatie waardr de ndervraagden structuur aanbrachten in hun sciale en mrele wereld. hij kreeg zes ntwikkelingsfasen 1. niveau 0 : Pré-mreel niveau (0-6j) het nderscheid tussen ged en kwaad is ng niet gebaseerd p gezag f nrmen er is ng geen mtivatie vr hun handelingen 2. niveau 1 : Pré-cnventineel niveau (6-13j) eigenbelang : wat kmt mij het best uit aandacht vr de gevlgen van handelen : straf/belning fase a : ntzag vr macht en vermijden van straf (bv. een fiets krijgen als belning vr een ged rapprt) fase b : het kind baseert zich p hednisme (uitgaan p aangename ervaringen). Ze beginnen zelf te beslissen p eigen rdeelsvermgen, meestal zinspelend p een belning 3. niveau 2 : Cnventineel niveau (14-24j) er wrdt een rdeel geveld vanuit een grep, als veralgemeend lid van deze grep aandacht vr intentie van handelen: verwachtingen inlssen, rde handhaven bij het niet naleven van externe, aangeleerde regels: schuldgevelens (t..v. anderen) wegens het in gebreke blijven fase c : het verlangen bij een grep te behren (bv. brmmer, drugs hebben m bij een grep te hren) fase d : ng altijd laten leiden dr grep, maar met eigen regels binnen de grep, als uiting van gezag en sciale rde 4. niveau 3 : Pst-cnventineel (vanaf 25j) persnlijke verantwrdelijkheid p basis van verinnerlijkte principes, ls van het eventueel behren tt een bepaalde grep bij het niet naleven: wreging f zelfverrdeling dr in het gebreke blijven tegenver eigen mrele inzichten fase e : sciaal cntract, vrije cnsensus met demcratische vereenkmst, als vertlking van 8

9 waardevlle principes (men hudt zich ng steeds aan de regels die ze zelf belangrijk vinden) fase f : algemene gewetensbeslissingen, persnlijke principes, gekenmerkt dr ndzakelijkheid en algemeenheid (men gaat de regels vrbij en men hudt zich ng enkel aan waarden die in je geïntegreerd zijn. Indien ndig wrdt k ingegaan tegen de wet). De keuzes wrden gemaakt vanuit principes. deeltje WIMPIE: verschillende argumenten m beslissingen te nemen => het gaat niet ver welke beslissing je neemt, wel ver he je de beslissing neemt bv.: ingenieur bij baas gevaarlijk afval dumpen <-> IVAGO (duur) in elke fase van Khlberg vind je een argument m de kraan pen, maar k dicht te draaien EX: Wat zu Khlberg hierver zeggen? BEDENKINGEN: 1. de leeftijdscategrieën kunnen eigenlijk niet gedefinieerd wrden de één is al wat trager dan de andere mensen springen naargelang de situatie ver van de ene handeling naar de nadere handeling vb. vr rd vetgangerslicht staan p stil kruispunt kijken f er plitie is en dan tch versteken vanwaar kmen de nrmen? a) bij de 16-jarigen: regels van thuis, schl,... b) bij vlwassenen: rechtvaardigheid, scialisme, manier van nderzeken : tabelletje distilleren (getekend dr grep van mensen Amerikaanse mannen) het is beter nderzek te den dat vr iedereen tepasbaar is (verschillende culturen, mentaliteiten, geslachten, ) er werden grte verschillen genteerd wanneer vruwen werden ndervraagd II.2 Over menselijke beheften De therie van Maslw: beheftenpiramide ging kijken waardr de mensen zich laten leiden men ging k rekening huden met allerlei beheften die de mensen nastreefden 9

10 Maslw maakte een rangrde p van de menselijke beheften (in een piramide vrgesteld). Onderaan staan dan een aantal basisbeheften, die meten vervuld zijn vraleer men zinvl kan werken aan de beheften die hgerp in de piramide staan. 1. zelfverwezenlijking 2. achting 3. sciale beheften 4. veiligheid 5. lichamelijke beheften eigen talenten expliteren waaruit men zijn fierheid haalt (uitdagingen, kunnen presteren) (vb. kinderen pvedden) gevel van vertruwen, respect, waardering niet alleen staan in het leven, eens een klapke kunnen den werkzekerheid, gerust gevel, niet te veel zrgen basis (met sterk geneg zijn) (vb. slaap, zuurstf, veding, huisvestiging, ) iemand zal niet p cursus gaan (zelfverwezenlijking) als men niet zeker is van zijn werk naast deze piramide kende Maslw k ng de cgnitieve beheften: de mensen willen verstaan en kunnen uitleggen. Daarenbven willen de mensen k weten: feitenkennis, nieuwsgierigheid, tensltte spelen k esthetische beheften mee: mensen willen schnheid rndm zich en ervaren lelijkheid als kwaad kritiek De nderste twee niveaus wrden wel vrij algemeen erkend, maar vr de hgere liggende niveaus zuden ngal wat appreciatieverschillen meespelen, die.a. cultuurgebnden zijn. Het ideaal-mensbeeld is er één van zelfverwezenlijking en nafhankelijkheid: een typisch westers en mdern ideaal. bedenking : éénzijdige manier van Westers denken bedrijven prberen de mensen psychlgisch te binden (hgere trappen van de piramide) vb. sciale cntacten bevrderen dr het rganiseren van feestjes, cmpetities,... MAAR dan met er eerst vldaan zijn aan de nderste trap bv: veiligheid p het werk => wrdt anders ervaren als schijnheilig dat psychlgisch binden gebeurd dr te zeggen dat het bedrijf de plaats is m zich te ntplien p die manier wrden de mensen meer bedrijfsafhankelijk en stressgevelig 10

11 II.3 De verantwrdelijke handelende mens respnsibility kmt van het Latijnse respndre wat niet meer wil zeggen dan een zaak wegen aan de verantwrdelijkheid hangen k mrele gevelens vast vb. de sluiting van Renault p de vergadering waren 10 man aanwezig: 7 vr en 3 tegen elk van die zeven kan zeggen dat het aan zijn stem niet heeft gelegen (dit is echter een excuus m er vannder te muizen) vb. in Ostmalle WC-kapt (muur afgebrken) 4BK zijn beesten (vandalen) was de cnclusie p deze manier wrdt iedereen ver dezelfde kam geschren terwijl bet er maar 3 f 4 waren die effectief iets gedaan hebben mens met k zijn verantwrdelijkheid nemen inzake het milieu men kppelt verantwrdelijkheid aan drie dimensies : 1. subject: wie met antwrd geven 2. bject : waarver gaat het ( Niets den is k iets den ) 3. instantie : aan wie met het uitgelegd wrden II.3.1 Het subject : de individuele, verstandige, bekwame, integere mens? (Hart) a) rlverantwrdelijkheid: drdat men een bepaalde functie p zich neemt (als veiligheidsingenieur, als vader, meder, ) 11

12 het bedrijf wrdt meestal een samenspel van rlverantwrdelijkheden, zals perschef, verkpsverantwrdelijke dit kan leiden tt een zekere fragmentatie (zich distantiëren van zijn rl) Dikwijls wrdt gezegd: ik de het mdat ze me het vragen / ik de maar mijn jb Vb.: ingenieur:p werk is hij een wapenprducent, maar thuis een liefhebbende vader Bij smmigen kan dit btsen, bij anderen niet. Kning Budewijn en abrtuswet wil ze niet ndertekenen, maar als kning met hij de wetten ndertekenen rl van de kning hij distantieerde zich van zijn functie en trad af. Zelfs Filip, de trnpvlger wilde niet tekenen. de plssing kwam er via de wet, nl. indien de kning niet in staat is te regeren dan zal de regering zijn taak vernemen (Martens) zdende werd een dag later Budewijn weer in staat geacht te regeren en mcht hij weer de trn bestijgen. in een aantal gevallen kan fragmentatie ged zijn: in de medische sfeer: verpleger die pgerepen wrdt naar een ngeluk te gaan waarin zijn vruw betrkken is gehandicapten die even lachen met hun handicap m even uit de stress te zijn extreem: tijdens de WO mesten de krijgsgevangenen rap geëxecuteerd wrden m naar de nachtmis te kunnen gaan p kerstavnd de discussie van rlverantwrdelijkheid vinden we k terug in film en tneel, nl. de acteurs gaan z p in hun rl dat ze sms meilijkheden hebben m na de scène terug te keren naar de werkelijkheid. (vb. Eyes wide shut: Nicle Kidman en Tm Cruise spelen echtpaar in de film, maar waren het ten in het echte leven k waar ligt de grens?) er zijn maar enkele bedrijven die rekening huden met gewetensbezwaren Peters Principle: je kan prmveren ttdat je incmpetent wrdt vb.: ingenieur van 50j: 10% techniek / 90% management (gede ingenieur is niet autmatisch gede manager) b) causale verantwrdelijkheid: => OORZAAK SCHULD deze verantwrdelijkheid krijg je als je ergens bij betrkken bent, als je aanwezigheid een verschil uitmaakt uw den en laten den terzake, men heeft het recht u p te repen als getuige vb. kinderen schieten in de klas (rzaak: geweld p tv, film, videspelletjes; ) 12

13 vb. aut met vertragen m mij te laten versteken en raakt aan het vlgende kruispunt betrkken in een ngeval mest ik daar niet meten versteken, dan had de aut misschien geen ngeluk gehad je bent er ± bij betrkken jij bent rzaak van ngeval; NIET schuldig aan ngeval c) aansprakelijkheid: (.a. in juridische cntext) (sms znder zelf in de fut te gaan) k : wie met je aanspreken m iets gedaan te krijgen het kan gebeuren dat vanuit rlverantwrdelijkheid iemand aansprakelijk is terwijl die niets gedaan heeft vb. kind schpt bal vanuit wei in ruit van de buurman (uders verantwrdelijk) vb. Dutrux ntsnapt uit de gevangenis en Van De Lanntte (minister binnenlandse zaken) & De Clerck (minister justitie) nemen ntslag d) capaciteitsverantwrdelijkheid: dit is als je verndersteld wrdt iets te kennen (en wat bewezen is), als je bepaalde capaciteiten hebt vb. de meerderiarieheid vanaf 18 cntracten tekenen, vb. helpen als dkter bij accident rechtspersnlijkheid: grepen en rganisaties meten nder bepaalde juridische vrwaarden behandeld wrden alsf het m persnen ging, met eigen rechten en plichten milieuprblematiek: je kunt het de mensen niet kwalijk nemen dat ze een treffelijke levensstandaard willen, maar de afvalprductie kan niet dr nze aarde gedragen wrden gerezemes in de zaal: m bven het geluid te kmen kan de spreker luider gaan spreken gevlg is echter dat de gehele klas luider gaat klappen ieder deel is geen prbleem, maar het ttaalresultaat wrdt dramatisch Dit is een beperking van het systeem. prductaansprakelijkheid : via de rechtbank prberen een schadevergeding te krijgen 13

14 1. Fabrikanten van hartkleppen indien ze niet functineert : fataal er kan altijd wel iets mis gaan, ndanks de cntrle maar de hge schadevergeding kan niet wegen p de winst beter stppen met de prductie als ze echter allemaal stppen is er wel een prbleem je kan het de familieleden k niet kwalijk nemen dat ze denken dat er iets is misgelpen 2. Brstprtheses (vergrting/amputatie) er kunnen allergische reacties ptreden f er kunnen lekken zijn men keert zich dan tegen de prducenten (dit zijn er maar enkele p miljenen) als ieder individu micr-ratineel handelt, is daarmee een macr-ratinele handeling niet zmaar gegarandeerd we krijgen een irratineel geheel dr micrratinele stapjes vb. stedenbuw (ruimtelijke rdening) lintbebuwing mensen die huis willen zetten (waar ze willen, gede bereikbaarheid van het werk) vb. nlgische uitbuw van machinepark plaatsen waar er ruimte vr is (ratineel p dat mment) herplaatsen is sms k teveel dingen die p zichzelf geen prbleem vrmen, maar als geheel een tegendraads effect hebben vb. rkgassen van de ene fabriek en de gassen van een andere fabriek neerslag van nevels (wrdt een prbleem) TA (Technlgy Assessment): nderzek naar de gevlgen v technische prjecten Technieken uit management pleiding vb. via rllenspelen gevelig maken vr bepaalde situaties het is didactisch beiender spel is maar een spel (fut maken is niet z erg) er zijn ngal wat situaties uit de wereld die parallel lpen met de rllenspelen k in de taal : er zijn nieuwe players (cncurrenten) er zijn winnaars en verliezers verliezen in ecnmisch spel: zware last te dragen (vb. failliet) er bestaan maar zelden spelletjes waarin iedereen wint smmige mensen kunnen zich niet realiseren dat ze terug in de werkelijkheid zitten na 14

15 het spel bij de meeste spelen: vrijwillige keuze vr deelname is niet z bij ecnmisch spel (we kunnen niet zeggen dat het ns niet kan schelen dat we failliet zijn) je kan k niet zmaar zeggen dat je eruit stapt je hebt in principe evenveel kans m te winnen, maar niet in het ecnmische spel. Daar hang je af van de samenleving, pveding,... (je kan niet zeggen dat je niet meedet mdat je slechte kaarten hebt) in de ecnmie wrdt het speljargn vergenmen vb. Prisners Dilemma: (kun je vertruwen p andere mensen?) 2 persnen die gearresteerd wrden vr misdrijf dat ze samen hebben gepleegd, maar wie wat gedaan heeft, is niet duidelijk de mensen van het gerecht prberen ze te laten samenwerken met als belning vermindering f pschrting van straf A spreekt A zwijgt B spreekt 4/4 5/0 B zwijgt 0/5 1/1 1/1 wil zeggen l jaar vr A en l jaar vr B elk verweegt vr zichzelf wat hij/zij gaat den het ttale resultaat kan niet ptimaal zijn (4/4), maar het had erger gekund als ze kunnen afspreken en elkaar kunnen vertruwen, dan kan men het ptimale resultaat bekmen vbn. uit het dagelijkse leven 1. In Venetië werd een feest gerganiseerd vr het gede del. Iedereen die kwam werd verzcht een envelp af te geven bij het binnenkmen van de zaal. (ksten feest : 6000 fr/man). Als het feest gedaan is blijkt dat meer dan de helft van de envelppen leeg is en dat er maar enkelen een serieuze sm hebben betaald. 2. Na de wijngst is er in een bepaald Frans drpje een drpsfeest. Er wrdt afgesprken dat de beren elk een fles wijn meebrengen die dan in een grt vat zu wrden gegten. ALLE beren hadden water in hun fles gedaan!! 15

16 3. investeringsbeslissing in bedrijven t..v. cncurrenten vb. nieuwe milieutechniek die kan renderen p lange termijn bedrijf A: als ik investeer en B niet (prijs zal stijgen) bedrijf B: denkt net hetzelfde dus beiden zullen niet investeren, wat p lange termijn een prbleem zal geven, want ze hadden het beter wel gedaan 4. rl van de vakbnden dr het bedrijf lam te leggen, kan iets bereikt wrden degenen die niet gestaakt hebben zullen tch prfiteren van de bereikte vrdelen (dit nemt men het Free Rider gedrag) II.3.4 Het verantwrdingsbject au sérieux genmen: het infrmed cnsent mdel II Infrmed cnsent : een begrip uit de medische ethiek medische en farmaceutische experimenten geïnfrmeerde testemming hij/zij geeft testemming met vlle kennis van zaken en in alle vrijheid del: de juridische aansprakelijkheid van de verschillende partijen verduidelijken geschikt vertrekpunt m de ethische vraagstelling te structureren II Het infrmed cnsent mdel breed tegepast 1. vrijwilligheid: znder dwang, misleiding f bedrg rekening huden met fundamentele rechten van prtesterende minderheid 2. kennis: alle infrmatie p een begrijpelijke manier 1,2 en 3 zijn niet medisch 3. cmpetentie 4. p brede schaal & in verstaanbare vrm 5. instemming dr de grep die gevlmachtigde vertegenwrdiger is van vele betrkkenen met dezelfde belangen, zrgen en bltstelling aan risic s vb. verheid: gevlmachtigde vertegenwrdiger van samenleving naast ratinele factren m tt een beslissing te kmen zijn er k: emtinele symblische II.5 Over de verantwrdelijkheid van bedrijven II.5.1 Het stckhldermdel Miltn Friedman: Manuel Velasquez: alleen individuen kunnen handelingen stellen, en dus 16

17 verantwrdelijkheid dragen prtest tegen bedrijven m sciale belangen aan te wenden sciale verantwrdelijkheid van de bedrijven is hun winst te verhgen (znder gebruik te maken van fraude). De sciale verantwrdelijkheid passeert dus langs de bekhuders. ecnmisch : zveel mgelijk rijkdm: welvaart vr de samenleving (als iemand rijkdm laat liggen, dan zal de samenleving maar z rijk zijn als mgelijk) geld in aandelen stppen: de pdracht vr de bedrijven is dan maar zveel mgelijk winst te maken (indien het bedrijf dit det, ntlpt het zijn sciale verantwrdelijkheid). de vraag is echter f winst het middel is m het bedrijf te laten vrtbestaan is de winst dan het del f is het een nevenprduct f een ndzakelijk prduct vb. crèche p werk: kinderen daar drppen kan minder absenteïsme p het werk tt gevlg hebben, dus er wrdt meer arbeid verricht, dus er zal meer winst zijn bdschappendienst p het werk: bedrijf det uw bdschappen m te beletten dat het persneel vreger vertrekt Deze vrbeelden kunnen ged zijn als je dr het meerwerk van het persneel de ksten kunt dekken. Indien dit mgelijk is, is het beter dit niet te den. Miltn Friedman zu de sluiting van Renault ged gevnden hebben, want dit zu p een andere plaats meer winst betekenen wat dan weer ten gede kmt van de samenleving. de sciale banden wrden geregeld dr middel van de winsten van het bedrijf vb. een man wrdt ntslagen enkele weken nadat hij was gelauwerd vr zijn arbeid bedrijven zijn enkel ecnmisch actief ze heven zich niet bezig te huden met sciale bekmmernissen (dit heft de verheid maar te den via de belastingen die wij en de bedrijven betalen aan de staat) vb. als directeur een sciaal prject pstart in een bedrijf, dan int hij belastingen van de aandeelhuders (hudt deel van de winst in) II.5.2 Het sciaal cntractmdel teert p de filsfie waarbij er cntact is tussen de bedrijven en de burgers niet alleen de aandeelhuders (financieel) zijn de pdrachtgevers van een bedrijf, maar iedereen die het bedrijf kan helpen (die middelen ter beschikking stelt) vb. bestaansrecht van de bedrijven nderwijssysteem, want de bedrijven hebben geschlde arbeiders ndig het is dan maar nrmaal dat de bedrijven iets terugden. Ze stellen een financieel en sciaal 17

18 verslag p. In dit sciaal verslag staan nder andere het aantal nieuwe werknemers, de spnsring van culturele activiteiten, het betalen van studiebeurzen van de kinderen van het persneel de burger = del + middel mag je het vrtbestaan van een bedrijf als een del f een middel van de samenleving beschuwen? Bv. wettelijke zelfverdediging wrdt aanvaard bij individuen geldt dit dan k vr de bedrijven? II.5.3 Het stakehldermdel Freemann belanghebbende partijen in een bedrijf (die iets p het spel staan hebben) kijken vr elke partij welke de belangen zijn en he fundamenteel ze zijn (die belangen zijn zwel kwantitatief als kwalitatief) men met durven de subjectieve beleving van de belanghebbende partijen in de gen te kijken OPM: in vele bedrijven wrdt het stckjjildermdel gezien als het eerlijksie en gemakkelijkste mdel men zal zich verantwrdelijk velen wanneer men rechtstreeks wrdt aangesprken vb. indien men aan een klas vraagt wie er in het weekend kan kmen helpen, zal men minder resultaat beken dan wanneer men het rechtstreeks vraagt aan enkele leerlingen II.6 Over prfessinele verantwrdelijkheid en lyautiet Enkele bedenkingen bij p16-17 lvauteit : 18

19 bepaalde verplichtingen hebben tv. mensen waarbij je eigen belangen wrden teruggeschrefd (uit slidariteit) werkt p de emties van de mensen vb. een bedrijf maakt elektrische installaties. Iemand belt dat er een defect is. De hersteller van de firma kmt het herstellen, maar zegt dat zijn cllega gefefeld heeft bij het installeren van het apparaat. De klant belt naar het bedrijf (wil futen laten herstellen). De hersteller krijgt p zijn dnder mdat hij kritiek gaf p zijn cllega's werk in het nabijzijn van een klant. Er wrdt van je verwacht datje lyaal bent tv. het bedrijf en dus niet dat je de vuile was gaat gaan buitenhangen. De lyauteit duidt p bepaalde banden tussen het bedrijf en de werknemer. in termen van familiebanden is lyauteh OK (dit is menselijk) de vraag is natuurlijk f dit k met getranspneerd wrden naar de bedrijven, want de bedrijven gebruiken het wrd enkel wanneer er prblemen zijn heden ten dage is die emtinele band er niet meer met de bedrijven flexibiliteit het klinkt heel psitief een f andere vrm die zich kan aanpassen ten gevlge van uitwendige krachten en inwerkingen vb. werknemer met zich beschikbaar stellen van bedrijf tijdens het weekend eventueel mgekeerd : iets vreger vertrekken van het werk ten gevlge van uitznderlijke mstandigheden ais een betnnen balk flexibel is, is dit niet ged als een elastiekje flexibel is, zijn er grenzen aan haar flexibiliteit (vermeiingsbreuken) 19