FOOD ROCK. Handleiding. een duurzame maaltijd voor wereldsterren

Transcriptie

1 HOOFDSTUK 1 Wat? Wie? Hoe? Waarom? Handleiding FOOD ROCK een duurzame maaltijd voor wereldsterren Dit project werd gefinancierd door de Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij en kwam tot stand met de steun van de Provincie West-Vlaanderen. Een initiatief van: West-Vlaams Agrarisch Vormingsinstituut (WAVI vzw) In samenwerking met: Provinciaal Noord-Zuid Centrum Roeselare en Kleur Bekennen West-Vlaanderen 1

2

3 INHOUDSTAFEL Wat vind je in deze handleiding? Hoofdstuk 1: Wat? Wie? Hoe? Waarom? Situering Partners Aanpak Korte omschrijving Link met de eindtermen Link met Educatie voor Duurzame Ontwikkeling De wereldvoedselproblematiek... 6 Hoofdstuk 2: De workshop Verhaal Doel Aantal spelers Duur Voorbereiding en begeleiding Voorbereiding Begeleiding Lesschema BIJLAGEN Bijlage 1: Praktisch draaiboek Lokaal Checklist Uitgebreid lesschema Bijlage 2: Begeleidersfiches Begeleidersfiche inleiding Begeleidersfiche opdracht 1: Globalisering Begeleidersfiche opdracht 2: Seizoensgebonden consumeren Begeleidersfiche opdracht 3: Ecologische impact en voedselkilometers Begeleidersfiche opdracht 4: Eerlijke handel Begeleidersfiche evaluatie Kooksessie Bijlage 3: Extra s Eindtermen Begrippenlijst Educatieve materialen

4

5 HOOFDSTUK 1 Wat? Wie? Hoe? Waarom? Hoofdstuk 1 Wat? Wie? Hoe? Waarom? 1.1 Situering FOOD rock, een duurzame maaltijd voor wereldsterren is een interactieve workshop voor de tweede graad beroepsonderwijs en technisch secundair onderwijs. Met deze workshop over de wereldvoedselproblematiek willen we jongeren op een interactieve, speelse maar toch ook intensieve manier laten kennismaken met de manier waarop voedsel in Vlaanderen en in de rest van de wereld wordt geproduceerd en geconsumeerd, en met de gevolgen van ons consumptiegedrag. Uiteindelijk wordt er samen gezocht naar de betekenis van duurzame productie en consumptie Partners Bij dit project zijn verschillende partners betrokken. WAVI vzw of het West-Vlaams Agrarisch Vormingsinstituut is een van de oudste provinciale vzw s. Gestart als vormingsinstelling voor land- en tuinbouwers is WAVI sinds 2006 door de Vlaamse Overheid ook erkend als centrum voor landbouweducatie. WAVI staat nu ook in voor de uitvoering van het provinciale beleid en is initiatiefnemer en partner in tal van landbouweducatieve projecten, lokaal en grensoverschrijdend. Samenwerking met landbouwbedrijven is voor WAVI een belangrijke pijler en de vzw probeert kinderen, jongeren en het brede publiek vertrouwd te maken met het reilen en zeilen in de landbouw en op het platteland. Kleur Bekennen is een gemeenschappelijk programma van de federale minister van Ontwikkelingssamenwerking, de Belgische Technische Coöperatie, de Vlaamse provinciebesturen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Kleur Bekennen wil mondiale vorming en actief wereldburgerschap in het onderwijs promoten, stimuleren en ondersteunen. Het Provinciaal Noord-Zuid Centrum te Roeselare voert het Noord-Zuidbeleid van de provincie West-Vlaanderen uit. Het PNZC stelt volgend doel voorop: het verstrekken van informatie, het bevorderen en ondersteunen van het educatief werk van organisaties, groepen en individuen die actief werken aan Noord-Zuidverhoudingen en duurzame ontwikkeling. Dit gebeurt door het verlenen van service, het stimuleren van overleg, coördinatie en samenwerking tussen de verschillende actoren en het nemen van aanvullende vormingsinitiatieven Aanpak De educatieve initiatieven van Landbouweducatie West-Vlaanderen/WAVI vzw richten zich vooral naar leerlingen uit het basisonderwijs. Jongeren uit het secundair onderwijs worden moeilijker bereikt en vergen een specifieke aanpak. Ook Kleur Bekennen weet uit ervaring dat het huidige aanbod van materialen over voeding in een mondiale context niet of weinig gericht is naar jongeren van het beroepsonderwijs en technisch secundair onderwijs. Dit kunnen leerkrachten in de tweede graad secundair onderwijs alleen maar bevestigen. Daarom willen we met dit project een aanbod uitwerken op maat van de leerlingen van die tweede graad beroepsonderwijs en technisch secundair onderwijs, zonder daarom de kansen voor andere onderwijsvormen en -graden links te laten liggen. Een workshop maken voor jongeren uit het beroepsonderwijs en het technisch secundair onderwijs is niet zo evident. Deze jongeren zijn veel meer dan scholieren uit het algemeen secundair onderwijs gewoon om met hun handen aan de slag te gaan. De methodieken moeten afwisselender en actiever zijn dan courant gebruikte methodieken, die een veeleer theoretische inslag hebben. Daarom werd van bij de start van het project een werkgroep samengesteld met de animatoren, enkele leerkrachten die ervaring hebben met de doelgroep, en experten met betrekking tot het thema. 5

6 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren Korte omschrijving De basis van het project is een workshop van maximum een halve schooldag. De workshop leidt tot een finale die bestaat in het bereiden van een eenvoudige maar duurzame maaltijd met zowel producten uit de Vlaamse landbouw als producten uit het Zuiden. Via verschillende opdrachten ontdekken de leerlingen waarop ze kunnen letten om duurzame en eerlijke ingrediënten te kiezen. De Noord- en Zuid-animator spelen in deze workshop een belangrijke rol. Hun inbreng realiseert een sterke kruisbestuiving van 2 werelden die sterk verschillen maar ook heel wat gelijkenissen vertonen als het gaat over de voedselproblematiek. De beide werelden krijgen hierdoor ook een eigen gezicht, wat de betrokkenheid bij de leerlingen verhoogt. De workshop wordt opgevat als een startmoment voor een meer langdurige en vakoverschrijdende aanpak van deze thematiek. Andere werkvormen en educatieve materialen vind je in bijlage 3 op pagina 44. Deze workshop werd projectmatig uitgewerkt en wordt gelanceerd tijdens de Week van de smaak in Aan de hand van deze bundel kan je als leerkracht de workshop zelf begeleiden in je klas of school. Je kan de workshop ook laten begeleiden door onze ervaren animatoren. Neem hiervoor contact op met Landbouweducatie West-Vlaanderen (landbouweducatie@west-vlaanderen.be of T ) Link met de eindtermen In elke richting, elke afdeling van de tweede graad van het secundair onderwijs is deze themabundel bruikbaar om meerdere leerplandoelstellingen te bereiken. De doelstellingen van de workshop passen zowel binnen de huidige als de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen. Maar ook vakgebonden eindtermen voor huishoudkunde, aardrijkskunde, mavo, PAV, zijn van toepassing op deze workshop. De betrokken eindtermen vind je in detail terug in bijlage 3 op pagina Link met Educatie voor Duurzame Ontwikkeling Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (EDO) zal vanaf 2010 deel uitmaken van bovengenoemde nieuwe vakoverschrijdende eindtermen (VOET-en). Duurzame ontwikkeling is een proces van maatschappelijke verandering dat de attitude, het gedrag en de praktijken van beleidsmakers, bedrijfsleven en consumenten wil veranderen. Heel wat oplossingen die op het eerste zicht interessant lijken, houden grote risico s in voor de huidige en de toekomstige generaties. Een meer duurzame samenleving kan maar bereikt worden door een sociaal leerproces. Precies hierin vervullen Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (EDO) en het formeel onderwijs hun rol. Heel wat hedendaagse maatschappelijke problemen zijn bijzonder complex en vergen een geïntegreerde benadering. Vaak bestaat er een nauwe verwevenheid tussen sociale, economische en ecologische aspecten. Een traditionele, reductionistische kijk op educatie (zoals die nu in het onderwijs tot uiting komt door de onderverdeling in vakken) volstaat niet langer. Duurzaamheidsvraagstukken moeten op een geïntegreerde wijze worden benaderd. Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (EDO) vertrekt van dit principe. De wereldvoedselproblematiek heeft ook te maken met deze nauwe verwevenheid van sociale, economische en ecologische aspecten. Deze complexiteit komt tot uiting in de verschillende opdrachten en vooral in de verbondenheid tussen de verschillende opdrachten De wereldvoedselproblematiek De wereldvoedselproblematiek en haar relaties met de producent en consument in het Noorden en het Zuiden zijn het hoofdthema van dit project. Hieronder vind je meer informatie. Een verklarende begrippenlijst over dit thema vind je in bijlage 3 op pagina 42. 6

7 HOOFDSTUK 1 Wat? Wie? Hoe? Waarom? Volgens artikel 25 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens heeft een- ieder recht op een levensstandaard die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin, waaronder begrepen voeding, kleding, huisvesting en geneeskundige verzorging [ ]. Volgens de eerste millenniumdoelstelling (VN) moet het percentage mensen dat in extreme armoede leeft, gehalveerd worden tegen Dit geldt ook voor het aantal mensen dat honger lijdt. De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) meldt op 14 oktober 2009 dat het aantal hongerlijders wereldwijd tot het record van 1,02 miljard is opgelopen. Het aantal mensen dat honger lijdt, is het afgelopen jaar gestegen met meer dan 100 miljoen. Van de hongerlijders zijn ongeveer 70% zelf boeren. De grote meerderheid van wie honger lijdt, is dus zelf een voedselproducent. De wereld produceert dagelijks voldoende voedsel om 9 à 12 miljard mensen te voeden en toch sterven elke dag talloze mensen van de honger. De vraag is hoe dit alles mogelijk is. Er zijn verschillende oorzaken, zoals oneerlijke concurrentie, hoge voedselprijzen, economische crisis en dumping. Oplossingen zijn niet eenvoudig maar de aanknopingspunten zijn bekend. De lokale handel stimuleren is één voorbeeld. Wanneer boeren hun voedsel op de lokale (regionale, nationale) markt kunnen afzetten, vaart iedereen, zowel boer als consument, daar goed bij, zowel in het Noorden als in het Zuiden. Overbodige kilometers en tussenschakels worden beperkt. Een land is minder afhankelijk van andere, marktdominerende landen. De boer krijgt een eerlijke prijs voor zijn werk op voorwaarde dat het internationale handelsbeleid bescherming van de lokale markt onder specifieke voorwaarden toelaat. Bovenstaand voorbeeld maakt één ding heel duidelijk, namelijk dat de wereldvoedselproblematiek verschillende dimensies heeft: een sociale, een economische en een ecologische dimensie. Om deze moeilijke en vooral complexe thematiek tot bij de leefwereld van de jongeren te brengen, wordt er tijdens de workshop gewerkt rond verschillende subthema s die allemaal met elkaar verweven zijn. Het is belangrijk dat deze thema s niet afzonderlijk van elkaar worden gezien. Zo heeft opdracht 1 te maken met de economische dimensie, opdracht 2 met de ecologische en sociale dimensie, opdracht 3 zowel met de economische als de ecologische dimensie, en opdracht 4 met de sociale en economische dimensie

8 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren Hoofdstuk 2 De workshop Dit hoofdstuk biedt tips voor leerkrachten die de workshop zelf willen begeleiden en dus geen beroep doen op de animatoren. Lees onderstaande informatie goed door. Alle nodige werkmaterialen (spelmateriaal, begeleidersfiches enz.) vind je achteraan in de bijlagen of in pdf op volgende websites: Verhaal FOOD Rock, hét festival van het jaar, mag de GlobalLocal band verwelkomen op zijn terreinen. Maar de band heeft een vreemde rider. De leden eisen een maaltijd die voldoet aan de volgende criteria: 1) De ingrediënten komen van verschillende plaatsen in de wereld (zowel Noord-producten als Zuid-producten). 2) De ingrediënten zijn seizoensgebonden. 3) De voedselkilometers en de ecologische impact van de ingrediënten worden tot het minimum beperkt. 4) De producenten krijgen een eerlijke prijs voor hun producten. Om deze maaltijd te bereiden heeft de organisator van het festival de hulp ingeroepen van twee experts, een landbouwster uit Vlaanderen en een landbouwster uit het Zuiden. Zij zijn nu de verantwoordelijken van het cateringteam, maar zij hebben natuurlijk nog medewerkers nodig die hen kunnen helpen met het kiezen van de juiste ingrediënten. Daarvoor moeten ze uiteraard eerst weten wat de bovenstaande criteria inhouden. Aan de hand van vier opdrachten in een doorschuifsysteem verzamelen de leerlingen (medewerkers van het cateringteam) kennis en ingrediënten om een (h)eerlijke maaltijd tevoorschijn te toveren. Om tot het cateringteam te behoren moeten ze natuurlijk backstage kunnen op het festival. Daarvoor moeten ze een badge invullen met hun eigen voedselpatroon. Ze vullen in wat ze de vorige dag zoal hebben gegeten en vanwaar die producten afkomstig zijn. Later zullen ze hun eigen voedselpatroon kunnen aanpassen in de richting van een duurzamer dagmenu. Uiteindelijk kunnen de verantwoordelijken en medewerkers van het cateringteam de juiste ingrediënten verzamelen om ze dan ter plaatse te verwerken tot een (h)eerlijke maaltijd. 2.2 Doel FOOD Rock. Een duurzame maaltijd voor wereldsterren is een interactieve workshop waar jongeren uit de tweede graad van het technisch en beroepssecundair onderwijs op een speelse manier kennis maken met de landbouw in het Noorden en het Zuiden. Ze maken via korte opdrachtjes kennis met thema s als lokale handel, globalisering, voedselkilometers, seizoensgebonden consumeren Het doel van de workshop is de leerlingen op een actieve, speelse en toch intense manier inzicht laten verwerven in de manier waarop voedsel geproduceerd en geconsumeerd wordt, hier en in het Zuiden. Daarnaast krijgen de leerlingen inzicht in de gevolgen van het hier heersende consumentengedrag en worden ze gestimuleerd om na te denken over hun eigen consumptiepatroon. In laatste instantie maken ze ook in de praktijk kennis met een (h)eerlijke maaltijd. 8

9 HOOFDSTUK 2 De workshop 2.3 Aantal spelers Een klas van minimum 16 en maximum 24 leerlingen is aangewezen. Opmerkingen: - De klas wordt in vier groepen verdeeld. Werkgroepjes van maximum 6 personen zijn het meest effectief. Bij grotere groepen is het aangeraden om de vier opdrachten dubbel te voorzien, zodat acht kleine groepjes aan de opdrachten werken. - Voorzie één begeleider per groepje. 2.4 Duur De begeleide workshop duurt ongeveer drie lesuren: - 2 lesuren voor de inleiding, het doorlopen van de opdrachten en de evaluatie; - 1 lesuur voor de kooksessie. 2.5 Voorbereiding en begeleiding Om de workshop goed te kunnen uitvoeren en het gemakkelijker te maken voor jou als begeleider werden verschillende begeleidersfiches voorzien in bijlage. De begeleider(s) die de volledige workshop begeleid(t)(en), moet(en) alle begeleidersfiches goed doornemen. Vervolgens worden de begeleidersfiches en het didactisch materiaal voor de vier opdrachten vooraf verdeeld onder de begeleiders die elk een van die opdrachten zullen begeleiden, opdat ook zij zich kunnen voorbereiden op de workshop Voorbereiding Een goede voorbereiding draagt bij tot het welslagen van de workshop. Het lokaal wordt klaargezet, de nodige fiches en kaartjes worden uitgeprint en klaargelegd, de nodige materialen voor de kooksessie worden voorzien, de helpende begeleiders worden op voorhand ingelicht en bereiden zich voor... Gebruik Bijlage 1: praktisch draaiboek op pagina 12 als een handige leidraad. Onder andere de checklist op pagina 13 is een handig hulpmiddel om je beter voor te bereiden. > Ontleen het lespakket! Op een aantal locaties zijn de werkmaterialen kant-en-klaar beschikbaar. Naast deze leerkrachtenbundel bevat het pakket alle opdrachtenfiches en didactisch hulpmateriaal in stevig materiaal om de opdrachten uit te voeren. Adressen waar je zo n pakket kan ontlenen, vind je op deze websites: (zoek in ons aanbod/educatief materiaal) (landbouweducatie/didactisch materiaal) Begeleiding Het thema van deze workshop is complex en voor de meesten onbekend. Goede begeleiding en kadering zijn dus belangrijk. Voorzie 4 vaste begeleiders, 1 per opdracht - Bij grotere groepen: splits op en voorzie 8 begeleiders. Deze begeleiders kunnen leerkrachten zijn of vrijwilligers die affiniteit hebben met het thema. Zorg dat elke begeleider vooraf gebrieft is over de opzet van de workshop en zijn/haar opdracht kent. Bezorg hem/haar op voorhand de begeleidersfiche van zijn/haar spel (deze vind je in bijlage 2 vanaf pagina 17). 9

10 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren > Schakel onze externe animatoren in! De workshop werd in de pilootfase begeleid door een landbouwster uit het Noorden en een animator uit het Zuiden. Tijdens deze ontmoeting met mensen uit het werkveld, kwam de thematiek volop tot leven in de klas. Ook nu nog kunt u een beroep op hen doen. Neem hiervoor contact op met Landbouweducatie West-Vlaanderen (landbouweducatie@west-vlaanderen.be of T ) > Vraag een financiële ondersteuning aan via Kleur Bekennen in het kader van een mondiaal project of een wereldburgertraject. De voorwaarden voor terugbetaling vind je op (ondersteuning/financiële ondersteuning). 2.6 Lesschema Lesuur 1 & 2 Pauze Inleiding (20 ) Opdrachten in doorschuifsysteem (50 4 x 15 ) Evaluatie (30 ) Klassikaal Situering van de workshop: de cateringploeg zoekt medewerkers. De medewerkers/lln. vullen hun badge in. Groepjes (max. 6lln/groep) Elke groep doorloopt 4 opdrachten. Per opdracht is er 1 begeleider. Klassikaal De ingrediënten van het menu worden bepaald. De 4 criteria worden overlopen. De badge wordt besproken en aangepast in tweede kolom. Leerlingen nemen pauze Begeleiders zetten het lokaal klaar voor de kooksessie. Lesuur 3 Kooksessie Begeleiders geven elke leerling een deelopdracht. De lln. zijn zo actief mogelijk. De begeleiders houden alles in het oog. Hygiëne is belangrijk. Proeven & opruimen Klassikaal Er wordt samen geproefd en ondertussen wordt met de lln. gepraat over het thema. Alles wordt klassikaal opgeruimd. Een uitgebreide versie van dit schema vind je in bijlage 1: Praktische draaiboek op pagina 14. Je kan het schema bijhouden als leidraad tijdens de workshop. > Leuke variaties: - Breid de activiteit uit naar 4 lesuren en ga met de leerlingen de ingrediënten kopen in de dichtstbijzijnde Oxfam Wereldwinkel of hoevewinkel. In het vierde lesuur start de kooksessie. Het adres van de Oxfam Wereldwinkel en de hoevewinkel in de buurt van je school vind je op: en of (West- Vlaamse hoeveproducten) - Spreid de workshop over 2 x 2 lesuren. 10

11 BIJLAGEN Bijlagen Bijlage 1 Praktisch draaiboek Lokaal 1.2 Checklist 1.3 Uitgebreid lesschema Bijlage 2 Begeleidersfiches Begeleidersfiche inleiding 2.2 Begeleidersfiche opdracht 1: Globalisering 2.3 Begeleidersfiche opdracht 2: Seizoensgebonden consumeren 2.4 Begeleidersfiche opdracht 3: Ecologische impact en voedselkilometers 2.5 Begeleidersfiche opdracht 4: Eerlijke handel 2.6 Begeleidersfiche evaluatie 2.7 Begeleidersfiche kooksessie Bijlage 3 Extra s Eindtermen 3.2 Begrippenlijst 3.3 Educatieve materialen

12 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren Bijlage 1 Praktisch draaiboek 1.1 Lokaal 1.2 Checklist 1.3 Uitgebreid lesschema Bijlage 1 Praktisch draaiboek 1.1 Lokaal Een ruim lokaal volgens de groepsgrootte. Leerlingen kunnen vlot doorschuiven naar een andere tafel en de groepjes kunnen rustig werken. Eventueel een apart lokaal voor de kooksessie. Basisvoorzieningen voor een kooksessie: elektriciteit (elektrische wok), een wasbak (groenten spoelen, afwassen) en vuilnisemmers. 5 tafels met voldoende ruimte: 1 voor de animator/begeleiders, 1 per opdracht. Opmerking: bij grote groepen 4 extra tafels voorzien, zodat elke opdracht tegelijkertijd door twee groepjes kan worden uitgevoerd. Een stoel voor elke leerling en begeleider. Breng het rockfestival helemaal in de klas door festivalmuziek te spelen op gepaste momenten: tijdens het binnenkomen, tijdens de pauze, tijdens de kooksessie... Mogelijkheid om affiches op te hangen. 12

13 1.2 Checklist Wat Lezen handleiding Documentcode OK? BIJLAGE 1 Praktisch draaiboek Aanwezig in het lespakket Verdelen begeleidersfiches onder begeleiders p. 16 Uitprinten festivalbadges (recto-verso! A4) Eventueel bevestigen festivalbadges aan necklaces 2.1 A-E Uitprinten tafelaanduiding (A4) 2.1 G1-4 Affiche rider van de GlobalLocalband uitprinten op A2 2.1 F Affiche Festivalwinkel uitprinten op A3 2.1 H1-2 Uitprinten leerlingenbundels in voldoende aantal (boekje A5) n.v.t. Bijlage 1 Praktisch draaiboek Uitprinten wereldkaart (A3, 1/groep of lamineren) 2.2 A Uitprinten 12 kaartjes met foto s en tekst opdracht 1 + versnijden (recto-verso A3) 2.2 B Uitprinten seizoenenkaart (A3) 2.3 A Uitprinten foto s groenten en fruit + versnijden (A4) 2.3 B Uitprinten groentenkalenders (A4) 2.3 C Uitprinten voordelentabel (A3) 2.3 D1 Uitprinten voordelenkaartjes + versnijden (A3) 2.3 D2 Uitprinten productkaartjes + versnijden (A3 recto-verso) 2.4 A Uitprinten 4 recepten (A4) 2.4 B Uitprinten geld +versnijden (A4) 2.5 A Uitprinten 4 foto s producten en 4 prijsetiketten + versnijden en aan elkaar bevestigen (A4) 2.5 B Uitprinten grafiek prijsaandeel aardappelen (A4) 2.5 C Uitprinten 2 citaten + versnijden (A4) OF Downloaden videofiles van of D Uitprinten tabel eerlijke en gewone handel (A3) 2.5 E Uitprinten kaartjes met labels en merken + versnijden (A4) 2.5 F Uitprinten affiche ingrediënten en werkwijze (A2) 2.7 A Herschikken lokaal > Maak het je gemakkelijk: ontleen het lespakket! Adressen waar je zo n pakket kan ontlenen, vind je op deze websites: (zoek in ons aanbod/educatief materiaal) (landbouweducatie/didactisch materiaal) 13

14 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren 1.3 Uitgebreid lesschema Timing Wat To do Materiaal / Voorzieningen Pagina Vooraf Voorbereiding - Lokaal herschikken - Extra begeleiders briefen - Alle materiaal verzamelen en klaarleggen - Handleiding - Checklist p 1-14 Lesuur 1 en 2 Inleiding 20 - Klassikaal - Situering van de workshop: de cateringverantwoordelijken zoeken medewerkers. - De medewerkers (leerlingen) vullen hun badge in. - Leerlingenbundel en festivalbadge per leerling (vier kleuren) - Affiche met 4 criteria - begeleidersfiche inleiding - keukenwekker p Opdrachten in doorschuifsysteem 4 x 15 = 60-4 groepjes (max. 6 per groepje) - 1 begeleider per opdracht - Doorschuifsysteem - Didactisch materiaal en begeleidersfiche per opdracht - Bij grote groep 4 extra begeleiders + alle materiaal dubbel p Evaluatie - Klassikaal - Opdrachten worden geëvalueerd adhv. het kiezen van de ingrediënten. - De badge wordt aangepast. - Affiche met ingrediënten - Begeleidersfiche evaluatie p Pauze 15 - Klaarzetten lokaal - Ingrediënten - Kookmateriaal Lesuur 3 Kooksessie - Verdelen van de taken - De leerlingen zijn zoveel mogelijk zelf aan het werk. - Aandacht voor veiligheid en hygiëne - Begeleidersfiche Kooksessie. p Proeven en opruimen - Klassikaal - Samen proeven, praten over hun ervaringen en bevindingen over landbouw hier en in het Zuiden 14

15 BIJLAGE 1 Praktisch draaiboek Bijlage 1 Praktisch draaiboek 15

16 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.1 Begeleidersfiche inleiding 2.2 Begeleidersfiche opdracht 1: Globalisering 2.3 Begeleidersfiche opdracht 2: Seizoensgebonden consumeren 2.4 Begeleidersfiche opdracht 3: Ecologische impact en voedselkilometers 2.5 Begeleidersfiche opdracht 4: Eerlijke handel 2.6 Begeleidersfiche evaluatie 2.7 Begeleidersfiche kooksessie 16

17 Bijlage 2 Begeleidersfiches 2.1 Begeleidersfiche inleiding Doelstellingen BIJLAGE 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.1 Inleiding - De leerlingen maken kennis met de opzet van de workshop en met de personages die de workshop begeleiden. - De leerlingen vertellen hun ervaringen en ideeën over muziekfestivals. - De leerlingen denken na over de mogelijke betekenis van de vier gestelde criteria. - De leerlingen noteren hun eigen eetpatroon. Materiaal Wat Documentcode Opmerking Festivalbadges 2.1 A-E - 1 badge per leerling - Evenveel van elke kleur = groepsindeling - Per kleur zijn er 3 badges met symbolen die rollen verdelen in de groep: bril (lezer), potlood (schrijver) en horloge (houd de tijd in het oog). - Uitdelen aan de leerlingen bij het binnenkomen. Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactiesch materiaal Affiche: criteria voor de wereldmaaltijd 2.1 F - Uithangen, zichtbaar voor iedereen. Affiche festivalwinkel: producten 2.1 H - Uithangen, zichtbaar voor iedereen. Leerlingenbundels n.v.t. - 1 bundel per leerling - Uitdelen aan de leerlingen bij de start van de eerste opdracht. Radio en muziek n.v.t. - Brengt de groep direct in de festivalsfeer, eventueel herhalen tijdens kooksessie Begeleiding De begeleider neemt de rol van verantwoordelijke catering van FOOD Rock op zich en daagt de leerlingen uit de catering te verzorgen. Stap 1 Instructie door begeleider: FOOD Rock, hét festival van het jaar, mag de GlobalLocal band verwelkomen op zijn terreinen. Maar de band heeft een wat lange rider : de bandleden eisen een wereldmaaltijd die beantwoordt aan verscheidene criteria: 1) De ingrediënten komen van verschillende plaatsen in de wereld (zowel Noord-producten als Zuid-producten). 2) De ingrediënten zijn seizoensgebonden. 3) De voedselkilometers en de ecologische impact van de ingrediënten worden tot het minimum beperkt. 4) De producenten krijgen een eerlijke prijs voor hun producten. Samen ontdekken we de betekenis van de criteria door vier opdrachten te doorlopen. Op het einde zullen we passende ingrediënten kunnen kiezen en bereiden we een lekkere maaltijd. 17

18 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren Stap 2 Instructie door begeleider: wie is er al eens op een festival geweest? Wie backstage? Om backstage op het festival te kunnen, moet elke medewerker een badge dragen. Vul daarop je naam in + je eigen voedseldagboek van de vorige dag. Beklemtoon dat het erom gaat concreet te zijn, bv. niet enkel boterhammen of groenten opschrijven maar specifiek welk beleg en welke groenten. Ga na of de badges effectief ingevuld worden, maar ga niet in op wat de lln. noteren. Bij de bespreking achteraf komt dit alsnog aan bod. Deze badges bevatten informatie over de eigen eetgewoonten van de lln. en vormen de link tussen hun leefwereld en gewoonten en het thema van de workshop. Stap 3 Instructie door begeleider: doorheen vier opdrachten ontdekken jullie de betekenis van de criteria. Via een doorschuifsysteem kunnen we alle opdrachten tot een goed einde brengen. Per opdracht hebben jullie 15 minuten de tijd. Wie het symbool van een horloge heeft, houdt de tijd in het oog. Op het einde van de opdrachten zullen we zelf de passende ingrediënten kunnen kiezen en de maaltijd bereiden. Voorstel dialoog Deze dialoog werd geschreven voor onze animatoren en vertrekt dus vanuit hun verhaal. Pas die dus gerust aan. De twee hoofdbegeleiders richten zich tot de groep vanuit hun rol als verantwoordelijke catering. - Hoofdbegeleider A is een Vlaamse landbouw(st)er die het reilen en zeilen hier kent en dagdagelijks ervaart. - Hoofdbegeleider B is een landbouw(st)er uit het Zuiden. Hij/zij getuigt van het leven in het Zuiden. Met welke problemen worden voedselproducenten geconfronteerd? Wat zijn de eetgewoonten in het Zuiden? A+B: Uitdelen van de festivalbadges (kleuren door elkaar). Hier een festivalbadge, daarmee kan je straks backstage. Schrijf er je naam op, hang hem rond je nek en neem plaats rond de tafel die overeenkomt met de kleur op je badge. A: Hoi! Wij zijn hier in naam van het FOOD Rock festival. De organisator heeft ons gevraagd hem te helpen en daarvoor moeten we straks backstage gaan! B: Ja en daarom zijn wij hier met twee. Ik ben en kom van. Ik woonde lange tijd in het Zuiden en kan jullie wel iets vertellen over het leven als boer daar en over de eetgewoonten. A: Ik ben en kom van Ik ken het leven als landbouw(st)er in Vlaanderen maar al te goed. B: Wie is er al eens op een festival geweest? Wie is al backstage kunnen gaan? Weten jullie hoe het eraan toegaat in een VIP-ruimte backstage? A+B: spelen in op de antwoorden (hou het kort en hou de leerlingen in de hand). A: Weten jullie dan ook dat de groepen die komen optreden een rider opmaken? B: Ja? Nee? Een rider is een papier met enkele eisen die de groepen stellen. Zo kan een groep bijvoorbeeld drinken, eten, een aantal ruimtes vragen. Wij hebben van de organisator van het FOOD Rock festival gehoord dat de GlobalLocal-band komt optreden. Die GlobalLocal-band heeft een aantal eisen die de organisator nog nooit heeft gehoord. A: Ja, ik vond ze eerlijk gezegd ook wat vreemd, vooral die over het eten. Zo wil de groep na het optreden een maaltijd aangeboden krijgen die aan verschillende eisen voldoet: 1. De ingrediënten komen zowel uit het Noorden als uit het Zuiden. 2. Er zijn enkel seizoensgroenten in verwerkt. 3. Het voedsel waarmee de maaltijd bereid wordt, moet zo weinig mogelijk kilometers afgelegd hebben en een zo laag mogelijke ecologische impact hebben. 4. De producten zijn afkomstig van eerlijke handel. B: Maar we hebben wel een probleem, we weten niet precies wat alle criteria betekenen, daarom willen we dat jullie ons helpen. (Vraag hen wat zij denken van elk criterium. Luister naar hun reacties en kom er eventueel op het einde op terug) A: Ja, maar zouden we ze dan niet meevragen backstage? Dat is toch veel leuker? B: OK, maar dan moeten jullie eerst nog iets doen. Jullie hebben net allemaal een badge gekregen. Correct ingevulde badges geven toegang backstage en dan kunnen jullie ons helpen als medewerkers catering van het FOOD Rock 18

19 BIJLAGE 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.1 Inleiding festival. Op de achterkant van de badge vind je enkele kolommen. In de eerste kolom vul je in wat je gisteren zoal hebt gegeten. Zo schrijf je bijvoorbeeld bij ochtend: boterhammen met choco en niet gewoon boterhammen. A: Vul die maar in voor jezelf, niemand anders zal die te zien krijgen. Tip: geef hen even de tijd, maximum 2 minuten. B: Op sommige festivalbadges staan tekentjes. Als je een bril hebt, ben je lezer. Een potlood betekent dat je schrijver bent en een horloge betekent dat je de tijd in het oog houdt. Je krijgt die taken om de opdrachten die we straks oplossen, goed te laten verlopen. A: Aan elke opdracht mag je 15 minuten werken. De persoon met het klokje zal dus de tijd goed in het oog moeten houden, zodat je elke opdracht binnen de tijd afwerkt. B: Deze opdrachten zorgen dat we erachter komen wat die vier voorwaarden betekenen. Zo kunnen we straks ingrediënten kiezen om zelf een gerechtje klaar te maken. A: En, dan kunnen we het zelf ook eens proeven! B: We zouden er dan beter aan beginnen hé? A: Oké! Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactiesch materiaal 19

20 20 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren

21 2.2 Begeleidersfiche opdracht 1: Globalisering Boodschap & doelstellingen van de opdracht BIJLAGE 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.2 Opdracht 1: Globalisering De ingrediënten komen van verschillende plaatsen in de wereld (zowel Noord-producten als Zuid-producten) De leerlingen maken via deze opdracht kennis met de betekenis van het begrip globalisering. Globalisering is alomtegenwoordig (globe = wereldbol) en betekent zoveel als verspreid raken over de hele wereld. Voedsel legt soms een heel lange weg af voor het op ons bord terechtkomt. De handel tussen alle landen in de wereld neemt toe, communicatie is sneller dan ooit en transport wordt steeds goedkoper en beter geïntegreerd. Maar globalisering brengt zowel voor- als nadelen met zich mee. Velen zeggen dat de wereld een dorp is geworden. Maar die globalisering zou volgens anders-globalisten de wereldwijde sociaal-economische en politieke ongelijkheid in de hand werken. De leerlingen kunnen op een kaart de verschillende werelddelen benoemen. De leerlingen kunnen een aantal voedingsmiddelen die de wereld rondreizen, opsommen. De leerlingen kunnen verbanden aanwijzen tussen verschillende landen en de weg die een product afl egt, aanduiden op een kaart. De leerlingen kunnen aan de hand van de opdracht en de kaart het begrip globalisering omschrijven. Materiaal Wat Documentcode Opmerking Wereldkaart A3-formaat 2.2 A Ofwel kopiëren per groepje, ofwel 1 exemplaar lamineren en met uitwisbare stift aanduiden en telkens afvegen. 12 kaartjes met foto s en tekst 2.2 B Op de kaartjes staan cases. De leerlingen tekenen ze uit op de kaart. (Uitwisbare) stift Om afgelegde weg aan te duiden Leerlingenbundel p.4 Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactiesch materiaal Begeleiding Laat de leerlingen allemaal rond de grote wereldkaart plaatsnemen. Laat hen uit de 12 kleine kaartjes om beurt één kaartje kiezen en voorlezen. Laat de leerlingen overleggen en een pijl van het exportland naar de importlanden tekenen op de wereldkaart. Stop na 8 minuten en ga over naar de vragen in de leerlingenbundel. Probeer de discussie op gang te houden door vragen te stellen. Tip: maak gebruik van een wereldbol en afwasbare inkt opdat deze opdracht visueel nog sterker is. Oplossingssleutel 1. Wat vind je van het resultaat? Alle antwoorden zijn mogelijk, maar laat de leerlingen hun keuze motiveren. 2. Op de wereldkaart staan nog niet alle pijlen, er zijn er nog véél meer. Hoe noemt men dit fenomeen, denk je? B. Globalisering (uitleg zie: boodschap en doelstellingen van de opdracht ) 3. Dit fenomeen heeft ook gevolgen. Welke? (Duid aan wat volgens jou juist is.) B. Ik vrees voor de opwarming van de aarde door de uitlaatgassen van de boot die de suiker van Brazilië naar België brengt. Door het vervoeren van voedingsproducten over de hele wereld is er veel uitstoot van CO 2. Een boot stoot het minst CO 2 uit, een vrachtwagen al meer, en een vliegtuig zorgt voor enorm veel CO 2 -uitstoot. 21

22 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren C. Op die manier leren wij voedsel en culturen kennen van over de hele wereld. Dit is een positief gevolg van globalisering. Gevolgen zijn namelijk niet enkel negatief. D. Tomaten uit Spanje worden naar België overgebracht terwijl er hier ook tomaten geteeld worden. E. Door het overbrengen van tomaten uit Spanje naar België heeft mijn nonkel een job als vrachtwagenchauffeur. Dit is ook een positief gevolg, maar de CO 2 - uitstoot van de vrachtwagen is een negatief gevolg. Slot Leg alle materialen terug in hun beginpositie. Zorg voor een lege kaart voor de volgende groep

23 2.3 Begeleidersfiche opdracht 2: Seizoensgebonden consumeren Boodschap en doelstellingen van de opdracht De ingrediënten zijn seizoensgebonden. BIJLAGE 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.3 Opdracht 2: Seizoensgebonden consumeren In drie stappen maken de leerlingen kennis met de betekenis van seizoensgebonden groenten en fruit. Het hele jaar door kunnen wij alle soorten groenten en fruit kopen, al is het op dat moment niet het typische oogst- en dus koopseizoen van een bepaald product. Sommige producten zijn langere periode beschikbaar omdat ze lang geoogst worden en/of energiezuinig bewaard kunnen worden. Letten we op welke soorten we kopen, dan kiezen we voor de milieuvriendelijkste productiewijzen en steunen we vooral onze lokale producten/landbouwers. Alle landbouwers over de hele wereld varen goed bij lokale handel. De leerlingen denken na over typische oogstseizoenen van groenten en fruit. De leerlingen kunnen het passende seizoen van groenten en fruit opzoeken in de groentekalender. De leerlingen weten wat een groentekalender is. De leerlingen herkennen de juiste betekenis van de voordelen van seizoensgebonden groenten en fruit. De leerlingen kennen enkele voordelen van seizoensgebonden consumeren. Materiaal Wat Documentcode Opmerking Seizoenenkaart 2.3 A - Ligt op tafel, zichtbaar voor iedereen Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactiesch materiaal Foto s van groenten/fruit 2.3 B - Door elkaar geschud en omgekeerd op tafel leggen. Groentekalenders 2.3 C - Minimum 1 per 2 leerlingen - Pas bij stap 2 tonen Voordelenkaart 2.3 D1 - Ligt op tafel vanaf stap 3, zichtbaar voor iedereen. Strookjes met voordelen 2.3 D2 - Verdelen onder de leerlingen bij stap 3. Leerlingenbundel vanaf p.6 Begeleiding Stap 1 (= zonder voorkennis nadenken over groenten/fruit en hun seizoen) (4 ) o Leg de seizoenkaart (2.3 A) en de foto s (2.3 B) op tafel. o Elke leerling neemt een foto en legt dit in het seizoen waarin het volgens hem/haar past. Doe dit tot alle foto s op zijn of tot de 4 minuten voorbij zijn. Laat de lln. vertellen waarom ze een foto in een bepaald seizoen leggen. o De leerlingen vullen in de leerlingenbundel de kolom aan met enkele voorbeelden die ze gegeven hebben. Stap 2 (= kennismaking met groentekalender) (4 ) o Een leerling leest de uitleg voor. Zorg dat iedereen de opdracht begrijpt. o Deel enkele groentekalenders uit. De leerlingen controleren en herschikken de kaartjes met deze informatie. Opmerking: de meeste soorten groente/fruit staan meermaals op de kalender. Hoe komt dat? Via de meerkeuzevraag zoeken de lln. samen een antwoord. o Controleer het resultaat en peil naar hun bedenkingen. Verwonderd of niet? 23

24 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren Stap 3 (=voordelen van seizoensgebonden consumeren) (4) o Een ll. leest de opdracht. Zorg dat iedereen de opdracht begrijpt. o Geef de tabel met voordelen en de strookjes met de uitleg over de voordelen. o Geef elke leerling een strookje en laat hem het passende voordeel zoeken. o Overloop en geef extra toelichting indien nodig. o Trek ook de juiste pijlen in de leerlingenbundel. Oplossingssleutel Stap 1 en 2 Lente (maart-mei) Zomer (juni-augustus) Herfst (september-november) Winter (december-februari) Asperges Asperges Broccoli Knolselder Knolselder Broccoli Courgette Pompoen Spinazie Courgette Knolselder Wortelen Wortelen Paprika Paprika Uien Uien Pompoen Pompoen Mandarijnen Aardbei Prinsessenbonen Prinsessenbonen Ananas Ananas Spinazie Spinazie Kiwi Rabarber Tomaten Tomaten Wortelen Wortelen Uien Uien Aardbei Mandarijnen Framboos Framboos Rabarber Kiwi > Uitbreidingstip: Hierboven staan de meest geschikte seizoenen om de specifieke soorten groente en fruit te kopen. In het typische oogstseizoen staat het product in het vet. In dit seizoen geniet je het meest van de seizoensvoordelen, zoals rijk aan vitaminen, energievriendelijker geproduceerd en bewaard Veel groenten en fruit staan in meer dan één seizoen. Hoe komt dat? A. Sommige groente- en fruitsoorten kunnen na de oogst nog gemakkelijk bewaard worden. Aardappelen, appelen en uien kunnen goedkoop en energiezuinig voor een langere tijd bewaard worden. Asperges, aardbeien en courgettes zijn slechts beperkt houdbaar of moeten verwerkt en bewaard worden met technieken die veel energie vragen (diepvriezen bijvoorbeeld). C. Sommige soorten groente en fruit kunnen tijdens een lange periode geoogst worden, andere slechts tijdens een heel korte periode. De oogst van prei wordt over verscheidene maanden gespreid. Bloemkolen en wortelen kunnen meerdere keren per jaar geplant en geoogst worden. Frambozen kunnen slechts tijdens een korte periode in de zomer geoogst worden. 24

25 BIJLAGE 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.3 Opdracht 2: Seizoensgebonden consumeren Stap 3 Voordelen Je spaart geld uit! Je bespaart transportkilometers! Je bespaart energie! Je gaat voor gezonde voeding! Je steunt de lokale economie! Slot Uitleg Veldsla wordt vooral in de winter geteeld. Het aanbod op de markt is dan groot. Een groot aanbod is goed voor onze portemonnee. In de winter zijn enkel tomaten uit bijvoorbeeld Spanje te koop. Na een lange vrachtwagenrit komen ze hier in onze winkel terecht. Ben je tegen die lange en vervuilende ritten, wacht dan tot de zomer om Belgische tomaten van dichtbij te kopen. De eerste Belgische aardbeien worden in verwarmde serres gekweekt. Wacht nog even op mooi weer en smul van aardbeien die in openlucht of onverwarmde serres geteeld werden. Geen stookkosten betekent geen CO²-uitstoot. Toevallig of niet? Respecteren we de seizoenen van groenten en fruit, dan krijgen we vooral die vitaminen binnen die we net op dat moment nodig hebben. Spruitjes en knolselder bevatten bijvoorbeeld vooral die vitaminen die we in de winter nodig hebben. Seizoensgebonden groenten en fruit hebben bovendien een hogere voedingswaarde. Hoe korter de afstand tussen boer en consument, hoe groter het deel van de winkelprijs dat rechtstreeks naar de boer gaat. Een eerlijke prijs dus voor verse producten in het Noorden en in het Zuiden. Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactiesch materiaal Leg alle materialen terug in hun beginpositie. Extra informatie Seizoensgebonden groenten en fruit kopen betekent dat je rekening houdt met het typische groei- en oogstseizoen van die groenten en dat fruit. Sommige producten zijn via de klassieke en lokale productie een lange periode beschikbaar, anderen slechts heel kort. Dit hangt af van de klimaateisen en bewaarbaarheid van het product. Let je hierop, dan beperk je heel wat energieverslindende transportafstanden, extra bewaarmethoden en intensieve teeltwijzen, wat het milieu ten goede komt. - Transport: wens je groenten of fruit te kopen die momenteel niet in jouw regio geoogst kunnen worden, dan worden ze van elders ingevoerd. Dat vergt transport per boot, vliegtuig of vrachtwagen. Tomaten bv. groeien bij ons in de periode junioktober. Koop je ze in de winter, dan staat er op de verpakking wellicht Spanje of Senegal als land van oorsprong. - Bewaarmethoden: aardappelen, uien, appelen en peren kunnen gemakkelijk een langere periode bewaard worden. Andere producten (bv. bloemkool, prei en paprika) moeten vers geconsumeerd worden of direct verwerkt worden tot bijvoorbeeld diepvriesproducten of conserven. Deze verwerkings- en bewaarmethoden vragen heel wat energie met CO 2 -uitstoot als gevolg. - Teeltwijzen: serreteelt in glas met klimaatregeling is een typische teeltmethode die toelaat het oogstseizoen van een bepaald product te vergroten. In een serre kunnen de temperatuur en de vochtigheid beter geregeld worden. Zo is er vanaf maartapril Belgische kropsla te koop maar die vroege teelt vergt veel meer energie dan bij kropsla geteeld in juni. Rekening houden met de groente- en fruitkalender heeft ook voordelen voor onszelf. Meestal zijn de producten goedkoper in hun typische seizoen. Bovendien hebben ze meer smaak, bevatten ze de voedingstoffen die we vooral in dat seizoen nodig hebben en zijn ze verser dan producten die al heel wat kilometers aflegden

26 26 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren

27 BIJLAGE 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.4 Opdracht 3: Ecologische impact en voedselkilometers 2.4 Begeleidersfiche opdracht 3: Ecologische impact en voedselkilometers Boodschap en doelstellingen van de opdracht De ecologische impact en voedselkilometers van de ingrediënten worden tot het minimum beperkt. De leerlingen maken via het HOGER/LAGER-spel kennis met het begrip ecologische impact en het belang van voedselkilometers. Door de teeltwijze, verwerking, verpakking, het vervoer... stijgt de ecologische impact van een voedingsproduct. Deze lange keten van productie en transport heeft heel wat energie nodig, veroorzaakt heel veel afval enz. Dat alles zorgt voor een grotere CO 2 -uitstoot en dus voor de opwarming van de aarde. Door producten te kopen die lokaal of regionaal geteeld en geproduceerd zijn, bespaar je op CO 2 - uitstoot en zorg je er dus voor dat de aarde minder snel opwarmt. De leerlingen kunnen uitleggen wat voedselkilometers zijn. De leerlingen kunnen de voedselkilometers van een bepaald ingrediënt inschatten. De leerlingen hebben zicht op de productieketen van een voedingsproduct en de ecologische impact van die cyclus. Materiaal Wat Documentcode Opmerking 12 kleine productkaartjes 2.4 A Deze worden gebruikt voor het HOGER/LAGER-spel en worden op tafel gelegd. Leerlingenbundel p.9 Recept op een A4 2.4 B Dit recept wordt gebruikt indien er tijd over is. Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactiesch materiaal Begeleiding Stap 1 (= HOGER/LAGER-spel) - 6 Hou de tijd in het oog. Speel het HOGER/LAGER-spel maximum 6 minuten of tot er geen kaartjes meer zijn. Probeer de discussie tijdens het HOGER/LAGER-spel op gang te houden door vragen te stellen over hun keuze. Stap 2 (= wat speelt er mee in het berekenen van voedselkilometers en ecologische impact?) - 2 Laat de lln. de correcte antwoorden aanduiden op basis van stap 1. Stap 3 (= hoe minder voedselkilometers eten?) - 4 Help hen door vragen te stellen en de discussie op gang te houden. Zorg eventueel voor een illustratie. Stap 4 (= aanpassen van een recept tot een meer ecologisch verantwoord recept) - 2 Geef hen het menu dat ze moeten aanpassen tot een meer ecologisch verantwoord menu. Help hen door per ingrediënt de vraag te stellen of dat wel ecologisch verantwoord is en te vragen wat anders kan. 27

28 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren Oplossingssleutel Stap 1 Kiwi tomaat Verse tomaat tomaat uit blik Appel in de lente appel in de herfst Bundel wortelen blik wortelen Tomaat winter tomaat zomer Spinazie diepvries spinazie vers Tomaat legt MINDER km af. Voedselkilometers: - Kiwi s uit Nieuw-Zeeland leggen km af = 4189 kg CO 2 - Tomaten uit Spanje leggen km af = 294 kg CO 2 Tomaat uit blik heeft MEER ecologische impact: Voedselkilometers en verwerking & verpakking: - Tomaten uit Spanje leggen km af = 294 kg CO 2 - Tomaat uit blik moet gewassen (water), gekookt (energie) en gepeld worden. Daarnaast moeten ook het blik en het papier gemaakt worden. Dit alles veroorzaakt meer uitstoot/vervuiling dan gewone verse tomaten. Appel in de lente heeft MEER ecologische impact dan appel in de herfst. Voedselkilometers en teeltwijze: - Appels komen bij ons in België voor in de herfst en worden in koelcellen bewaard tot in de lente. - In de zomer komen onze appels van Zuid-Afrika en Chili. Een blik wortelen heeft MEER ecologische impact dan de verse wortelen. Verwerking/verpakking: Zelfde verhaal als de tomaten. De wortelen worden gewassen, geschild, versneden, gekookt en ingeblikt. Al die machines verbruiken energie en zorgen dus ook voor een hoge CO 2 -uitstoot. Ook het maken van blik en papier vraagt energie en is milieubelastend. Tomaat in de zomer heeft MINDER ecologische impact dan tomaat in de winter. Teeltwijze: - In de winter worden tomaten gekweekt in verwarmde serres omdat tomaten zonlicht en warmte nodig hebben. Maar het verwarmen van die serres vereist veel energie en is heel vervuilend. - Koop dus tomaten wanneer het seizoen er is. Verse spinazie heeft MINDER ecologische impact dan spinazie uit de diepvries. Verwerking/verpakking/bewaren: - Spinazie uit de diepvries moet gewassen en gekookt worden om ze vervolgens in te kunnen vriezen. Ook de productie van de verpakking vereist energie. Maar daar blijft het niet bij, de spinazie moet in de diepvries bewaard worden en ook die verbruikt veel energie. Stap 2 Wat speelt er mee in het berekenen van voedselkilometers en ecologische impact? o de afstand die het product aflegt; o de landbouwmethode, met andere woorden, de manier van telen (duurzaam of in verwarmde serres); o de manier waarop het product vervoerd wordt (per boot is beter voor het milieu dan per vrachtwagen); o de kook- of bereidingswijze; o de verpakking van een product. 28

29 Stap 3 o Denk globaal, eet lokaal. BIJLAGE 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.4 Opdracht 3: Ecologische impact en voedselkilometers Denk globaal, denk aan de wereld, aan de opwarming van de aarde en de CO2-uitstoot. Om ervoor te zorgen dat er minder CO 2 -uitstoot is, kan je het best voedsel kopen dat lokaal geproduceerd en geteeld is. Vandaar: denk globaal, eet lokaal. Stap 4 Recept 1 - Kies de groenten in functie van het seizoen. Pas eventueel aan. Koop de groenten bij de boer. Couscous, olie, krenten, kruiden zijn verkrijgbaar in de wereldwinkel (fair trade). Recept 2 - Haal de yoghurt, room, noten en honing lokaal bij de boer. Breng een bezoekje aan de wereldwinkel en koop er de thee, vruchten, Vervang de producten waarvoor je geen ecologisch alternatief hebt door andere producten (seizoensfruit). Slot Leg alle materialen terug in hun beginpositie. Extra informatie Een voedselkilometer geeft de afstand weer die ons voedsel aflegt van het veld tot op ons bord. Ongeveer 30 % van wat over de weg wordt getransporteerd is voedsel en dat transport levert een belangrijke bijdrage tot de uitstoot van CO2 en dus tot de opwarming van de aarde. Maar hoe weet je hoeveel voedselkilometers in een voedingsproduct gekropen zijn? Bij elk voedingsproduct in de winkelrekken moet het land van herkomst aangeduid staan, zodat je de oorsprong van een product kan nakijken. Hoe verder het oorsprongsland, hoe meer kilometers. Of je kan ook gewoon naar hoevewinkels, boerenmarkten of voedselteams gaan om lokaal geproduceerde en seizoensgebonden producten te kopen. Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactiesch materiaal Met de energie die verbruikt wordt voor het transport, is echter niet alles gezegd. Daarnaast wordt er ook energie gebruikt om groenten, fruit of vlees te telen, kweken of produceren, bereiden. 29

30 30 FOOD ROCK Een duurzame maaltijd voor wereldsterren

31 2.5 Begeleidersfiche opdracht 4: Eerlijke handel Boodschap en doelstellingen van de opdracht De producenten krijgen een eerlijke prijs voor hun producten. BIJLAGE 2 Begeleidersfiches en didactisch materiaal 2.5 Opdracht 4: Eerlijke handel De leerlingen maken via verschillende vragen en berekeningen kennis met eerlijke handel. Via concrete voorbeelden beseffen ze dat de landbouwer vaak maar een heel klein deeltje krijgt van de prijs die wij in de winkel betalen. Niet alle producten die we in de winkel kopen, zijn afkomstig van eerlijke handel. De leerlingen kunnen aan de hand van de opdracht uitleggen wat eerlijke handel is. De leerlingen begrijpen waarom eerlijke handel wordt gepromoot. De leerlingen weten welke producten en labels van eerlijke handel zijn en welke niet. De leerlingen kunnen productfiches en grafieken lezen. Materiaal Wat 4 foto s van producten en 4 prijsetiketten - een pakje Douwe Egbertskoffie - een tros Chiquita-bananen - 1 liter Campinamelk - 5 kg aardappelen Documentcode 2.5 B1 2.5 B2 Opmerking Hang de juiste prijsetiketten bij de producten of d foto s van producten in een fictieve winkel. Vals geld 2.5 A Geef dat aan de leerlingen vooraleer ze naar de fictieve winkel gaan. Bijlage 2 Begeleidersfiches en didactiesch materiaal Rekentoestel 1 grafiek van aardappelen ( Getuigenissen op papier of de videofiles van op de sites Geef dat aan de leerlingen vooraleer ze naar de fictieve winkel gaan. 2.5 C Geef deze grafiek aan de leerlingen wanneer ze moeten berekenen hoeveel de boer werkelijk krijgt. 2.5 D Wie geen laptop heeft, kan gebruik maken van de getuigenissen op papier. Kaartjes met labels en merken 2.5 F Geef die aan de leerlingen bij de laatste stap. Kaart met onderdelen klassieke handel en eerlijke handel 2.5 E Geef die eveneens aan de leerlingen bij de laatste stap. Leerlingenbundel vanaf p.11 Begeleiding Stap 1-5 Laat de leerlingen fictief naar de winkel gaan en de producten van u kopen met het geld dat ze krijgen bij de start. Laat hen schatten hoeveel de landbouwer krijgt van het geld dat ze aan u hebben gegeven voor de producten die ze kochten. Laat hen berekenen wat de landbouwer werkelijk krijgt voor de 5 kg aardappelen. Geef hen daarvoor de grafiek. Laat hen raden waar het overige geld naartoe gaat. Help de discussie op gang te houden. Stap 2-5 Laat hen een videofragmentje bekijken of geef hen de getuigenissen van de begeleiders uit het Noorden en uit het Zuiden. 31