Archief van het. Kloveniersgilde. te Scherpenisse

Transcriptie

1 1 Archief van het Kloveniersgilde te Scherpenisse

2 2 Inleiding Oprichting Kloveniersgilde Het Kloveniersgilde te Scherpenisse is opgericht in het jaar van de bouw van het rechthuis aan de Hoge Markt op de hoek van de Kaaistraat. Op 7 maart 1594 tekende Maria van Nassau de stichtingsakte waaruit blijkt, dat het gilde op verzoek van het dorpsbestuur werd opgericht met als doel de bescherming van de inwoners. In deze jaren was hier enige ongerustheid omdat men vermoedde dat de vijand een aanslag op Tholen voorbereidde en vrijwel alle troepen aan het eiland Tholen waren onttrokken in verband met het beleg van Geertruidenberg door prins Maurits, maar vooral ook door de gevechten in Zeeuwsch-Vlaanderen en de bezetting van Hulst. In 1593 is toen een delegatie bestaande uit Jan Pigge, secretaris van Sint-Maartensdijk en Cornelis van Strijen, dijkgraaf van Scherpenisse en Westkerke naar Middelburg gereisd teneinde de Staten van Zeeland vermeerdering van garnizoen te verzoeken. Hierna zijn twee Zeeuwse vendels en nog circa 1200 man toegezegd. Ook bezocht prins Maurits de vesting Tholen, de frontierstad van Zeeland. Het aantal gildeleden werd door Maria van Nassau vastgesteld op 56. Het dorpsbestuur moest hen kiezen uit goede en eerlijke personen die trouw waren aan de heer van Scherpenisse en genegen waren de gemeente te beschermen met wapens. De schutters moesten tussen de 18 en 60 jaar oud zijn. Bovendien mochten slechts twee leden uit een gezin, hetzij vader en zoon of twee broers, in het gilde worden opgenomen. Het dorp zal toen rond de 600 inwoners hebben gehad waarvan de helft volwassen zal zijn geweest. Er zullen dus ongeveer 100 tot 150 mannelijke personen zijn geweest van 18 tot 60 jaar waaruit de schutters gekozen konden worden die bovendien een zekere mate van welstand moesten hebben. Alle vooraanstaande Scherpenissenaren zullen toen dus in het gilde zijn opgenomen. De gildebroeders moesten de in de keur omschreven wapenuitrusting zelf bekostigen en ook een "inkomste" betalen van een nobel van 8 schellingen (ƒ 2,40). De keur vermeldt ook de samenstelling van het gildebestuur. De baljuw, vergelijkbaar met een huidige burgemeester, was overdeken. Daarnaast moest men jaarlijks uit de gildebroeders een deken en vier gezworenen kiezen. Laatstgenoemden kregen ieder een rot onder zich bestaande uit 13 schutters. Dit gildebestuur moest jaarlijks in mei opnieuw worden vastgesteld, herbenoeming was echter mogelijk. In deze maand werden ook de vaandrig en 4 zwaarddragers aangesteld. Bewapening De keur bevat verder bepalingen voor het opkomen bij wapenschouw, uittreding en wachtdienst. De schutters moesten natuurlijk ook wapens hebben. Afhankelijk van hun financiële draagkracht en lichamelijke gesteldheid moesten de gildebroeders een musket of roer bezitten met een kruitfles en een flesje voor het fijne kruit dat als onsteking werd gebruikt. Bovendien moest een musketier twee pond buskruit, een pond lonten en drie pond loden kogels hebben. De roerschutters konden met de helft volstaan. De verdere uitrusting bestond uit een rapier, dat wil zeggen een lange puntige degen; dit alles in goede staat. Normaal schoot men met bogen en ook met vuurwapens op twee manieren. Men schoot omhoog op een vogel of vooruit op een doel. Artikel 9 van de stichtingsakte bepaalde dat men op een "mooie" (geschikte) dag in de zomer op de papegaai mocht schieten, die aan de roeden van de standerdmolen was bevestigd. Ongetwijfeld was dit een praktische oplossing doordat de kunstvogels, die in een raam geplaatst zullen zijn geweest, makkelijk vanaf de grond konden worden geplaatst. Hierna zette de molenaar het wiekenkruis door totdat de roede met de vogels boven stond. Met een vlucht van deze molen van ruim 20 m waren de mikpunten dan meer dan 20 m boven de grond. Tegenwoordig gebruikt men voor het vogelschieten een wip die 25 m hoog is. Er werd in de keur ook rekening gehouden met door schieten veroorzaakte schade. Voor het vallen van de loden kogels, het stuk schieten van het hekwerk van de roeden en andere "onbelangrijke" ongevallen werden boeten opgelegd waarvan het veldteken (een onderscheidingsteken) van de baljuw als overdeken moest worden betaald. Of er ooit onder de molen is geschoten is niet bekend. Wellicht

3 3 schoot men toch op een Schuttershof. Zoals eerder is opgemerkt werd vroeger ook de molen in Oud-Vossemeer gebruikt voor het vogelschieten. Sinds 1615 schoot men daar op een schuttershof dat aan het eind van de Kalisbuurt lag. Er werd voor geldprijzen geschoten. Het dorpsbestuur was verplicht 8 nobels van 8 schellingen vlaams per schutter in te zetten. Verder kreeg men wijn en bier accijnsvrij, een hoeveelheid tarwe en mocht men vissen in de door de heer verpachte wateren. De koning, dit was de beste schutter, moest het gilde 6 "once" zilver leveren, dit is ongeveer 184 gram. Hij werd dan vrijgesteld van het betalen van accijns voor 12 tonnen bier. Het een en ander doet vermoeden dat het niet alleen bij schieten bleef, het zal een feestelijk gebeuren zijn geweest met drank en eten. De eerste schutterskoning Vermoedelijk heeft dit papegaai schieten in Scherpenisse slechts twee maal plaats gevonden, namelijk op St. Jan 1630, dus op 24 juni van dat jaar en op 14 juli Uit de dorpsrekeningen van die jaren blijkt dat toen geld in de kas van het gilde is gestort, beide keren voor 8 schutters. Uit die jaren dateert ook de zilveren koningsvogel en de dito ruitvormige schilden die nog steeds in het bezit van het Kloveniersgilde zijn. Het oudste draagt de inscriptie: Marinus Baeck, 1630, eerste conynck Scherpenysse, twee gekruiste geweren en een geslachtswapen waarop een duif en drie ontbrandende granaten of bommen zijn afgebeeld. Het wapen aan de keerzijde is vermoedelijk dat van prins Frederik Hendrik van Oranje die toen heer van Scherpenisse was. Het zilveren schild van 1632 vermeldt Ian Marinisse van der Burcht rond twee gekruiste geweren. De keerzijde is identiek aan dat van het schild van Van deze Marinus Baeck, ook wel Van den Baeck genoemd, weten we wat meer. Hij zal rond 1600 in Scherpenisse zijn geboren. Zijn vader, Aart Jans van den Baeck, kwam uit Pelt in Brabant. Hij zal een van de vele emigranten zijn geweest die de Zuidelijke Nederlanden verlieten in verband met de slechte economische toestanden en godsdienstvervolgingen. Marinus huwde in 1628 met de eveneens in Scherpenisse geboren Cornelia Marinis. Toen zijn vrouw op 9 december 1649 stierf liet zij 4 minderjarige kinderen na. Uit de verdeling van de inboedel, die in 1661 plaats vond, weten we dat Marinus op de korenmarkt woonde. Dat was dat deel van de Hogemarkt dat bij het voormalige gemeentehuis ligt. Vermoedelijk woonde hij op de hoek van de Spuidamstraat. Behalve koeien bezat hij nogal wat grond in Scherpenisse, Westkerke en vooral in Poortvliet. Uit de boedelbeschrijving blijkt dat Marinus een welgesteld man was. Zo hing er in zijn woning een schilderij van Jacob en zijn tweeling broeder Ezau. Uit het feit dat de naam van het schilderij wordt genoemd kan worden opgemaakt dat het een waardevol stuk is geweest. Verder hingen er een kaart van de Nederlanden en prenten aan de muur. Naast enige bijbels bezat hij ook de kroniek van Van Meteren, waarin de eerste decennia van de vrijheidsstrijd tegen Spanje zijn beschreven. Verder was er een tinnen servies met een gewicht van 131 pond met wijnkannen en pinten. De kinderen waren in het bezit van zilveren bekers, kelken en lepels. Er was trouwens meer zilverwerk in huis. Ook wordt zijn schuttersuitrusting genoemd: twee musketten, vuurroer en een degen. Hoewel de kleding van de vrouw uitvoerig wordt beschreven, zat zijn kleding in een kist die bij de inventarisatie niet open is gegaan. Ook andere 17de eeuwse weesrekeningen bevatten opsommingen van inboedels waarin ook wapens worden genoemd. Zo blijkt uit een boedelbeschrijving van 1625 dat Jacob Jacobsen op de voorvloer van zijn woning aan de westzijde van de Kerkstraat een schuttersuitrusting bewaarde, bestaande uit een roer, degen, een houwerken, waarmee een klein steekwapen zal zijn bedoeld, een bandelier en een kruitfles. De erfgenamen van Marinus Minoore verkochten in 1654 een degen, een musket en een bandelier die 15 schellingen opbrachten. Het roer en de bandelier van Pieter Jacobse Duyme was toen 8 schellingen waard. Ook de boedel van timmerman Pieter Jobsen Pinte, die in 1662 in zijn huis aan de westzijde van de Kerkstraat overleed, had een musket en een degen. Bovendien had hij een vogelroer. Ook deze boedel bezat veel zilverwerk waarin initialen waren gegraveerd. Dat bovengenoemde banden met het Kloveniersgilde hadden blijkt niet uit de stukken doch dit is wel waarschijnlijk. Wapenschouw

4 4 Tot de plicht van de gildebroeders behoorde ook de wapenschouw tot "siraet ende vereeringhe" van Maria van Nassau, het dorp en de heerlijkheid. Wanneer het bevel hiertoe werd gegeven, moesten de schutters zich verzamelen voor de deur van de vaandrig. Daarna trok men met het vaandel naar de plaats waar men moest zijn. Dit geschiedde al naar gelang was bevolen met wapenen of "paleur". Dit laatste wil zeggen met hun gildeversieringen die op de arm waren aangebracht en/of in een grote cape. Uniformen werden eerst later gebruikelijk. Of een dergelijke wapenschouw al plaats vond op 17 juni 1594 toen Maria van Nassau en haar echtgenoot de graaf van Hohenloo met groot gevolg in Scherpenisse zijn geweest, vermeldt de geschiedenis niet. De maaltijd die het gezelschap toen werd aangeboden koste het dorp inclusief de rijnwijn ruim 48 pond. Waarschijnlijk was men in 1634 of 1635, toen de prinses in het dorp was en de burgerij een half vat bier werd geschonken, wel present. Er is dan sprake van de monsteringe van de burgerij. Ondanks het feit dat er in het archief van de weeskamer van Scherpenisse in boedelstaten en lijsten van koopdagen kledingstukken worden genoemd, kan hieruit de kleding van de schutters van het Kloveniersgilde niet worden afgeleid. Het is echter heel goed denkbaar dat zij niet anders gekleed waren dan de personen die zijn geportretteerd op de vele 17de eeuwse schuttersstukken die bewaard zijn gebleven. Het korporaalschap van kapitein Frans Banning Cocq (1642) van Rembrandt van Rijn, beter bekend onder de foutieve benaming van de Nachtwacht, is hiervan het bekendst. Het Schuttershof In de stichtingsakte van 1594 is ook het schieten op doelen geregeld. Hier kon om geld worden geschoten, waarvan de hoogte werd vastgesteld. Er zal dus in Scherpenisse ook een gelegenheid zijn geweest waar horizontaal kon worden geschoten. Opvallend is dat het veldboek van Scherpenisse en Westkerke, een soort kadastrale boekhouding, van 1660 in Scherpenisse twee Schuttershoven vermeldt, namelijk een in de Parochie Papenhoek en een in de Bobbeweelhoek. Eerstgenoemd terrein was een smalle strook grond langs de oostzijde van de huidige Wilhelminastraat tussen de Langeweg en de Bakkersdijk. Nog in een veldboek van 1824 wordt deze grond het Schuttershof genoemd. Oudere inwoners zullen deze strook grond kennen als de Gemeentewei en het Slachtveld. Mogelijk werd dit Schuttershof gebruikt door de schutters met pijl en boog, waarvan in de keur van 1528 sprake is. Het Schuttershof in de Bobbeweelhoek lag aan de andere zijde van het dorp ten westen van het huidige Lenteplein. Thans liggen hier de Maria van Nassaustraat en het Schuttershof. Het wordt in de transportregisters in 1668 voor het eerst genoemd toen de erfgenamen van Jacop Mansvelt het gebruik verkochten van een stuk (vroon)grond met daarop een bakkeet en een swingelkeet. In eerstgenoemd gebouw, met hierin een deegtrog, werd brood gebakken in een met stro gestookte oven. De swingelkeet werd gebruikt voor het bewerken van vlas. Na het roten werd het gedroogde vlas in deze keet zodanig bewerkt dat de houtpijp van de lintvezel werd verwijderd. Ook dit procédé was brandgevaarlijk. Deze gebouwen stonden daarom aan de buitenkant van het dorp. De akte vermeldt de belending van het perceel: oost 's herenweg, dus de openbare weg, west het Schuttershof, zuid de watergang en noord de vate "van outs genaamd Jop Pintes Vate". Later staat deze vate bekend als de dorpsvate en de Lenteput. Deze vate of drinkput voor vee is in de twintiger jaren van deze eeuw gedempt. Thans ligt op deze plaats het Lenteplein. Bij de invoering van het kadaster in 1832 stonden de percelen D 233 en D 234 met een totale grootte van 0,4610 ha op naam van het Kloveniersgilde. Het was een stuk weiland dat door het gilde werd verhuurd. Volgens het artikel van J. Was uit 1840 heette de stuk grond Geldewei. Wellicht is hier sprake van een drukfout en stond het Schuttershof toen bekend als Gildewei. De grond, die vanuit het Lenteplein bereikbaar was, is in 1966 vrij van pacht verkocht voor f 8902,- aan de gemeente Scherpenisse die toen werkte aan de realisering van het uitbreidingsplan West. Ook Westkerke, dat voor 1816 een zelfstandige gemeente was, had een Schuttershof. Ook dit terrein wordt genoemd in de veldboeken van Scherpenisse en Westkerke van 1660 af. Er is in het oudste veldboek sprake van Doelen en Schuttershof. In beide gevallen wordt een stuk grond bedoeld dat recht tegenover de dorpsweg lag aan de andere zijde van de

5 5 Westkerkseweg. Het stuk grond was eigendom van het dorp doch werd verpacht door het bestuur van het voetbooggilde. In 1821 telde dit gilde nog twee leden. Omdat het gilde de inwoners geen "vermakelijkheden" meer bood, besloot de gemeenteraad van Scherpenisse voortaan het Schuttershof zelf te verpachten. Het schieten met een musket Het gebruik van een geweer dat met een lont moest worden aangestoken, was een ingewikkelde bezigheid die veel oefening vroeg in het gebruik van een respectabel aantal schietbenodigdheden dat een musketier moest meenemen: een musket met laadstok en losse steunvork, een bandelier met kruitfles voor grof kruit, een kruitfles voor fijn kruit, kogelzak met loden kogels, kogelvorm, vuurslag, vuursteen, tondel en enige eindjes lont. Het bekendste instructieboek voor militairen uit de 17e eeuw, dat van Jacob de Gheyn, werd in 1607 gedrukt. Het dateert dus uit de begintijd van het Kloveniersgilde. Hierin worden bijna dertig verschillende handelingen beschreven die nodig waren voor het op een reglementaire manier laden van een musket. Aannemende dat reeds vuur was geslagen en de lont was aangestoken, was de eerste handeling de lont uit de serpentine en in de linkerhant te nemen, met de beide smeulende uiteinden op veilige afstand van de kruitflessen. Hierna moest het musket met de kolf op de grond worden geplaatst en de loop eveneens in de linkerhand worden genomen. Met de rechterhand werd de grote kruitfles van de gordel genomen en een hoeveelheid grof kruit afgepast. Dit geschiedde doorgaans door de fles ondersteboven te houden en met de duim een klepje onderaan de tuit te openen. Hierdoor werd de tuit gevuld met kruit. Het klepje werd dan losgelaten en de tuit boven de - zo nodig eerst schoon en drooggemaakte - loop gehouden. Door dan een ander klepje boven aan de tuit open te drukken, viel de afgepaste hoeveelheid kruit in de loop. Hierna volgde een pleister, dit is een in vet gedrenkt lapje, en de loden kogel, die eerst uit de desbetreffende tassen waren genomen. De laadstok werd dan uit de lade getrokken en in de loop gebracht. De lading werd aangestampt waarna de laadstok weer werd opgeborgen. Met de kolf werd dan enige malen op de grond gestampt teneinde er zeker van te zijn dat zich ook enig kruit in het zundgat bevond. Het musket was dan geladen en de musketier kon hierna voor de ontsteking gaan zorgen. Hiertoe werd de kleine kruitfles ter hand genomen en enig fijn kruit in de pan gestrooid, waarna de pan werd gesloten en mogelijke restanten kruit werden weggeblazen. De smeulende lont werd aan de serpentine bevestigd en met de duimschroef vastgezet. De lont werd dan even op de gesloten pan neergelaten om te zien of het eindje de juiste lengte had. Het wapen was dan gereed voor gebruik. Voor het afvuren werd het musket op de forquet (stok, voorzien van gaffel) geplaatst, de lont afgeblazen, de pan geopend en het smeulende eind van de lont in de pan gedrukt door aan de trekker te trekken. Dit laatste natuurlijk nadat het musket was gericht. Voor het volgende schot moest men al deze handelingen opnieuw verrichten. De vuursnelheid van een groep musketiers was 1 schot om de 2 minuten. Een geoefend schutter alleen kon sneller vuren. Een roer of arquebuse was een lichtere uitvoering van het musket, die zonder forquet kon worden gericht en afgevuurd. De roerschutter had ook geen bandelier. Later in de 17de eeuw werden de kogels en het grove kruit gecombineerd tot papieren patronen, die in een patroontas werden bewaard. Met behulp van deze patronen werd het mogelijk de vuursnelheid ongeveer te verdubbelen. Wacht De gildebroeders moesten volgens de ordonnantie van 1594 ook wachtdiensten verrichten. Uit archiefstukken blijkt dat er inderdaad tijdens de Tachtigjarige oorlog in Scherpenisse wacht werd gehouden. Vermoedelijk zorgde hier echter de landwacht voor. Van deze eerste gemeenschappelijke regeling op het eiland Tholen is maar weinig bekend. Vermoedelijk werd alleen 's nachts in de plaatsen alsmede in de wachthuizen of redouten, die rondom het eiland Tholen op de zeedijken waren geplaatst, in tijden van gevaar gewaakt. Wanneer men schepen het land zag naderen en onraad bespeurde moest de wacht vuurseinen in de bij de redouten geplaatste masten hijsen en op hoorns blazen. Deze seinen heeft men waarschijnlijk in de dorpen kunnen waarnemen. Op het grondgebied van Scherpenisse en Westkerke stonden toen wachthuizen in Gorishoek en bij de reeds lang verdwenen Blauwe weel in het verlengde van de Platteweg. De redout

6 6 van de Verbrande Man stond bij de grens met Poortvliet. Ook in het hoog oprijzende rechthuis van Scherpenisse werd toen wacht gehouden en wel op de zolder van het gebouw van waaruit de Pluimpot en de wachthuizen op de dijken te zien zullen zijn geweest. Na het Twaalfjarig Bestand werd in 1622 op de zolder van het rechthuis opnieuw een corps de garde gemaakt. Door een rechtzaak op 9 november 1628 is er wat meer bekend over de wacht die men in Scherpenisse moest houden. Enige personen moesten toen voor de schepenbank verschijnen. Zij werden aangeklaagd door de kapitein (van de Landwacht), de wagenmaker en schepen Adriaen Huybrechts, omdat zij niet waren verschenen op de wacht in het dorp, in het rechthuis en in de redout. Zij werden tot boeten veroordeeld, doch als zij verklaarden "op haer manne waerheuyt" dat zij wel hun wacht hadden vervuld, dan gingen zij vrijuit. Een aantal van hen, gesteund door enige rotgezellen, verklaarden toen dat de korporaal of rotmeester hen naar huis had laten gaan. Deze werd daarop veroordeeld tot het betalen van een boete die werd verhoogd met een bedrag per rotgezel. In hetzelfde jaar inspecteerde deze kapitein en de 53 jaar oude luitenant Cornelis Wouters de wapens in Scherpenisse. In het huis van kleermaker en korporaal Joris Jans en zijn vrouw Janneken Aelbrechts kreeg de luitenant een woordenwisseling met de 33 jaar oude Jan Marinus Block, die de buurman van Jan bleek te zijn, over zijn wapen waarvan de loop te kort zou zijn. Van deze zaak zaak zijn twee getuigenverklaringen bewaard gebleven. Gezien de grootte van Scherpenisse zullen de schutters van het Kloveniersgilde in die jaren ongetwijfeld zijn betrokken geweest bij de landwacht die het eiland Tholen bewaakte. Het Staatse leger zal incidenteel hierbij betrokken zijn geweest. Gildekamer Het Kloveniersgilde heeft waarschijnlijk van het begin van zijn bestaan af gebruik gemaakt van de Gildekamer in het in 1594 gebouwde rechthuis. Deze ruimte van 6,5 m bij 13 m, die de hele bovenverdieping besloeg, was bereikbaar via het traptorentje aan de achtergevel. Het was de enige ruimte in het gebouw waar een stookgelegenheid was. Deze was in het midden van de westelijke gevel aangebracht. In de dorpsrekeningen wordt de Gildekamer voor het eerst in 1676 genoemd. Deze werd dat jaar als opslagruimte verhuurd voor Volgens een aantekening zou dit voortaan niet meer zo goedkoop gaan. Van een jaar eerder zijn enige getuigenissen bewaard gebleven, die misschien verband houden met het gilde. Uit deze getuigenissen blijkt dat de gerechtsbode Johannis van Borne ervan werd beschuldigd dat hij tegen de avond van 12 juni een kan "kraaywijn" had getapt, zoals laatst op Pinksterdag boven in het rechthuis was gebracht, om mee naar huis te nemen. Secretaris Van Soest en enige schepenen verklaarden echter dat zij en de andere schepenen door de "officier" in de Pinksterweek boven ontboden waren en dat zij de bode opdracht hadden gegeven een glas te halen. Hoe dit is afgelopen wordt niet vermeld. In 1692 was de gildekamer verhuurd voor de opslag van een partij koolzaad. De magistraat besloot toen tot nader order hier geen granen meer op te slaan. Ook in de 18de eeuw is deze ruimte enige malen gebruikt voor opslag. In 1742 stonden er 240 zakken tarwe, ongetwijfeld een gewichtige zaak, die het dorp echter opleverde. Het Aardrijkskundig Woordenboek van Van der Aa vermeldt dat in 1811 en 1812 te Scherpenisse een kwaadaardige ziekte heerste die veel ingezetenen ten grave sleepte. De Gildekamer is toen ingericht als ziekenzaal waar lijders aan deze ziekte werden geholpen door ook van elders komende geneesheren. In het begin van de 19de eeuw was het gemeentehuis in zeer slechte staat. In 1842 zakte het keldergewelf in met een groot deel van de vloer van de bovenliggende ruimte. De kelder is toen met grond uit de spuikom gedempt. De toestand van het gebouw bleef echter zorgwekkend doordat de muren van het hoge gebouw uitweken. Na het maken van veel plannen heeft men uiteindelijk in 1847 het bovendeel het gebouw gesloopt, waarna de vermaakte kap er weer werd opgezet. Men heeft er als het ware een verdieping tussen uit gehaald. Bij de sloop verdween ook het traptorentje aan de Spuidamstraat. Deze ruimte zal toen zijn ingericht als gevangenis en stalling van de brandspuit. De Gildekamer, die nu direkt onder het dak lag, is toen bereikbaar gemaakt door een trap in het gebouw. In verband hiermee is ook de voorgevel van het gemeentehuis aangepast en heeft men de deur in het midden van de gevel enige meters naar links verplaatst. De Gildekamer werd door een

7 7 houten schot gescheiden van de achterliggende bergruimte waar het archief werd geborgen. Na de ingrijpende restauratie van het voormalige gemeentehuis in de tachtiger jaren van deze eeuw werd de Gildekamer, die nu weer de hele verdieping beslaat, opnieuw ingericht als vergaderruimte en Gildekamer. Ook is deze ruimte weer toegankelijk via het traptorentje aan de achterzijde van het gebouw. De restauratie kwam in 1982 gereed. Gildegebruiken Hoewel het Kloveniersgilde was bedoeld voor het beschermen van de ingezetenen met vuurwapens is vermoedelijk alleen in de eerste helft van de 17de eeuw geschoten. Het gilde zal toen van karakter zijn veranderd en zich verder als sociëteit hebben gehandhaafd waarbij de oude gebruiken in ere werden gehouden, ook nadat het gildewezen in Nederland in 1798 werd opgeheven. Door het artikel van burgemeester J. Was van 1840 weten we dat het gilde toen jaarlijks in de week na Pinksteren van woensdag t/m zaterdag bijeenkwam in de Gildekamer in het raadhuis teneinde daar de in kas zijnde gelden te verteren, nieuwe leden te benoemen en in te halen en verantwoording te doen. De rest van de tijd werd gezellig doorgebracht. D.E.C. Hartog meldt in een artikel in het Zeeuws Tijdschrift dat dit in de tijd rond 1900 dat hij lid was, nog zo was en alhoewel er van woensdag tot zaterdag door de broeders vrij bier kon worden gedronken, het fatsoen zo sterk was ontwikkeld dat overmatig drankgebruik niet voorkwam. Dit gebruik van het samenkomen in de Pinksterweek zal verband houden met de vrije jaarmarkt die vroeger begon op Pinkstermaandag 12 uur en eindigde op de daaropvolgende dinsdagavond 12 uur. Op woensdag begon de kermis die 's zaterdagsnachts 12 uur sloot. Dan werd ook de Gildekamer voor een jaar gesloten. De kermis in Scherpenisse is begin 1933 afgeschaft. Er wordt in de Pinksterweek door de gildebroeders vrij bier gedronken dat vroeger werd betaald uit de pachtopbrengst van het Schuttershof. Deze inkomsten werden aangevuld met boeten. Het reglement dat nu wordt gehanteerd dateert van Artikel 22 bevat een aantal bepalingen waarmee de orde in de Gildekamer kan worden gehandhaafd. In het desbetreffende artikel is ook een boete gesteld op het spreken van onbetamelijke worden. Bij vier van dergelijke overtredingen krijgt men huisarrest en mag men niet in de Gildekamer komen. Ook het betreden van de Gildekamer met klompen en het morsen van bier en dronkenschap worden bestraft. De officieren, die bij toerbeurt op de gildekamer aanwezig moeten zijn, zijn met het handhaven van de orde en het opleggen van boeten belast. De knaap moet voor het schoonhouden van de Gildekamer zorgen en de tinnen kannen vullen waarmee op hun beurt de glazen worden gevuld. Als tegenprestatie krijgt hij de opbrengst van de hardgekookte eieren die worden verkocht. Nadat in de Franse tijd de baljuw verdween, werden de burgemeesters tot overdeken benoemd. Dit is nu het geval niet meer. In het begin van de 20ste eeuw was het gebruikelijk dat wanneer een nieuwe broeder werd aangenomen, hetgeen meestal gebeurde wanneer men in het raadhuis bijeen was, dat alle leden met de roffelende tamboer en vaandrig voorop naar zijn woning trokken, waar zij getrakteerd werden op bier of melk. Daarna plaatste het nieuwe lid zich naast de vaandrig, de trom liet zich andermaal horen en de stoet ging terug naar de Gildekamer. Daar las een van de officieren het reglement voor, waarna het nieuwe lid de belofte van trouw aflegde. De formaliteiten waren dan afgelopen. Dit gebeurt thans nog zo. Verder is nog steeds voorgeschreven dat wanneer een gildelid huwt, hij een trouwnobel van ƒ 2,40 moet betalen. Bij het overlijden moest de weduwe een doodsnobel betalen. Volgens de keur van 1594 kon zij echter ook de "busse", dus het musket of roer met toebehoren, inleveren. Dit had in de 17de eeuw veelal ongeveer een gelijke waarde. Volgens de keur waren de gildebroeders verplicht de overleden gildebroeders of hun vrouwen naar hun laatste rustplaats te brengen. De rotgezellen moesten dan de baar dragen. Van dit laatste maakte burgemeester J. Was in 1840 geen melding. Het "lijkgaan" bij de dood van kinderen van gildebroeders kon toen voor 40 cent per jaar worden afgekocht. Verder was het toen gebruikelijk dat de zilveren vogel op de doodkist werd geplaatst. Volgens het reglement van 1900 moesten de gildebroeders bij het "te lijke gaan" behoorlijk zijn gekleed en voorzien zijn van een hoge hoed en een witte das om den hals. Zichtbare gaten in kousen en ongepoetste schoenen waren niet toegestaan.

8 8 Nog in deze eeuw werd de koningsvogel op de kist geplaatst, waarbij de beide zilveren schilden op de schuine kanten van de deksel werden gelegd. Aan het hoofd van de stoet naar de begraafplaats bij de kerk liep een gildebroeder met de omvloerste vlag. Tegenwoordig wordt dit niet meer gedaan. Koninklijk bezoek In 1862 was er groot feest in Zeeland. Koning Willem III bezocht Zeeland van 21 t/m/ 30 mei. Niet alleen Middelburg werd aangedaan. Op de 28ste meerde het koninklijke tweepijps stoomjacht De Leeuw aan de steiger te Tholen en begon een rondreis op het eiland Tholen waarin ook Scherpenisse was opgenomen. Uit de leden van het Kloveniersgilde is toen een erewacht te paard gevormd met als commandant J. de Wilde, ondercommandant J. Hage en banierdrager J. Hage. Verder bestond deze erewacht uit J. en M. Rijstenbil, C. Hartog, A. Polderman, L. Bolier, L. de Wilde, M. Oudesluijs, W. Ludekuize, J. Jagt, M.W. Hage, J. Jansen en D. van der Werf. Deze erewacht wachtte de koning bij de grens met Poortvliet op en trok toen met het vaandel voorop naar het dorp. Het rijtuig van de koning, geflankeerd door de commandant en ondercommandant, werd gevolgd door nog twee rijtuigen met gevolg. Volgens het in druk verschenen uitgebreide verslag van het bezoek was er een ongelooflijke volksmassa op de been. Het dorp was versierd. Ook waren er drie erepoorten in de Kerkstraat opgericht, die met mastgroen, bloemen en vlaggen waren versierd. Aan bijna alle gebouwen hing de Nederlandse vlag. Voor het raadhuis hield men stil. Hier stonden het gemeentebestuur, de dijksdirektie, kerkeraad, predikant en hoofdonderwijzer. Burgemeester Polderman sprak een kort welkomstwoord waarna de koning zich nog even ophield met de wethouder en geneesheer J. Was. Nadat de rijtuigen van verse paarden waren voorzien, trok de stoet met de erewacht voor en achter de rijtuigen verder naar grens met de gemeente Sint- Maartensdijk. Jubilea gilde Andere hoogtepunten van het gilde waren de viering van het 300-jarig bestaan in Hieraan nam het hele dorp deel. Het werd besloten met een vuurwerk dat aan de overzijde van de haven werd afgestoken. In 1919 vierde het gilde het 325-jarig bestaan. Ter gelegenheid hiervan verscheen een artikel met een geschiedenis van het gilde in de Zierikzeesche Nieuwsbode. Het 340-jarig bestaan werd ondanks de economische crisis in 1934 groots gevierd. Op Pinkstermaandag werd "Maria van Nassau" met haar gevolg, bestaande uit een hofdame en 4 lakeien, in het gemeentehuis ontvangen door burgemeester W.L. Klos, de nieuwe deken van het gilde. Bij deze gelegenheid speelde het plaatselijke muziekgezelschap Eendracht het Wilhelmus. Na afloop hiervan trok men door het dorp met ruiters voor en achter de stoet. Ook liepen de gildebroeders mee en namen versierde fietsen aan de stoet deel. Na de ontbinding van de optocht ging men dansen of naar het Schuttershof waar enige kermisattracties waren opgesteld zoals een zweef- en draaimolen, een hoeplatent?, een gebak- en een suikerkraam. 's Avonds was er een concert in de muziektent waaraan de muziekgezelschappen Eendracht, Accellerando uit Sint-Annaland en Concordia uit Tholen meewerkten. De kerk en toren waren voor deze gelegenheid door de P.Z.E.M. met schijnwerpers in het licht gezet en ook het gemeentehuis was extra verlicht. Deze maatschappij had kort daarvoor de electriciteitsvoorziening van de plaatselijke coöperatieve electriciteitsmaatschappij overgenomen. Dinsdag werd het feest voortgezet met een ringrijderij te paard en een concert van Eendracht. De festiviteiten werden afgesloten met een vuurwerk van de bekende Leidse firma A.J. Kats. In 1977 vierde het dorp Scherpenisse het 850-jarig bestaan. Het Kloveniersgilde heeft zich ter gelegenheid hiervan in uniform gestoken, bestaande uit een zwarte kniebroek, een rode kiel zonder mouwen met daaronder een wit hemd met een brede kraag en een hoge hoed met gesp. Het musket en het roer waren voor deze gelegenheid echter geruild voor een hellebaard. De schutterij deed ook mee aan de historische optocht waar de Kloveniers de derde prijs behaalden.

9 9 Gildevlag Na afloop van het koninklijk bezoek aan Zeeland in 1862 zijn op verzoek van de koning de banieren, vaandels en vlaggen van de verschillende erewachten, in het totaal 58 stuks, verzameld en naar het koninklijk paleis Het Loo te Apeldoorn overgebracht, waar ze zijn opgehangen in het voorportaal aan weerszijden van de hoofdtrap. De vlag van het Kloveniersgilde is evenals de andere vlaggen en banieren in kleur afgedrukt in het reeds eerder genoemde verslag van het koninklijk bezoek. Deze gildevlag bestaat uit de kleuren van de Nederlandse vlag met op de middelste baan Gilde te Scherpenisse. In deze baan is ook een wapenschild aangebracht met drie rode dwarsbalken. Dit wapen is omgeven met vlaggen, vaandels, bajonetten, sabels, pieken, hellebaarden, kanonnen en trommels. Opmerkelijk zijn de gele vlaggen met een rode leeuw die doen denken aan het wapen van Zuid-Holland. Het wapen op de vlag is niet het gemeentewapen dat al in de Cronijk van Smallegange van circa 1690 is afgebeeld met een blauwe dwarsbalk op een schild van zilver. De vlag was omzoomd met een rood-wit-blauwe franje en dito driehoeken waarmee het aan de stok was bevestigd. Deze vlag zal toen niet ouder dan 100 jaar zijn geweest. In 1922 keerde de vlag terug naar Scherpenisse. Veel mensen waren getuige van het uitpakken. Toen deze tevoorschijn kwam, was de teleurstelling groot toen deze nogal gehavend bleek. De tijd had ook voor deze vlag niet stilgestaan. De huidige vlag is een getrouwe copie van de oude vlag. Volgens een overlevering zou dit de derde vlag zijn. Archief en voorwerpen Het archief en de voorwerpen, die vele jaren in een kluis van het kantoor van de Rabobank in Scherpenisse zijn bewaard, zijn eind 2003 in bewaring gegeven aan het gemeentearchief.

10 10 I. Inventaris van het archief 1. Keur van het Kloveniersgilde, katern Met handtekening van Maria van Nassau, haar zegel in rode was is verloren gegaan. 2. Keur van het Kloveniersgilde van 1594, afschrift 18 de eeuw. 1 omslag 3. Foto van de voor- en achterzijde van de originele keur, stuk 4. Tijdschrift Ons Zeeland in woord en beeld met foto's betreffende het gilde, 1926 nov katern 5. Register van het Kloveniersgilde, 1858/ deel Hierin rekeningen van inkomsten en uitgaven, lijsten van leden, akten van verpachting, inventarissen van goederen en lijsten van boeten.

11 11 II. Inventaris van de voorwerpen 1. Gekroonde vogel/papegaai aan twee kettingen op een tak, alles van zilver, (1630). 1 stuk Op de staart: SCHERPENISSE. Meestermerk: een bootje met daarop twee achter elkaar geplaatste ringen of een bootje met een open ring met daarin een tulp? De vogel en beide hieronder beschreven schilden zijn bevestigd op een eikenhouten kapje dat geplaatst kon worden op een (oud model) doodskist Schilden met drie kettingen aan een ring, alles van zilver, stuks De afmetingen van de schilden zijn 9,6 x. 9,6 cm. a. Inscriptie schild 1630: MARIN/S BAECK 1630 EERSTE CONYNCK SCHERPENISSE, verder versierd met in drie hoeken lelies en twee gekruiste musketten en een wapen van drie vallende kogels? en een vogel/papegaai alles binnen een versierde rand. b. Inscriptie schild 1632: *IAN**ANNO*MARINISSE VAN DER 1632 BVRCHT, verder versierd met lelies in de boven en onderhoek en twee gekruiste musketten alles binnen een versierde rand. De keerzijden van de schilden bevatten het wapen van Frederik Hendrik van Nassau omvat door twee takken met bladeren; dit alles binnen een versierde rand. De meestermerken op de schilden en de vogel zijn eender Bierkannen van tin, 19 en 20 ste eeuw. 4 stuks De kannen inv. nr. 5 en 7 hebben eenzelfde soort handgreep, tuit en merk. 4. Kan hoog 23 cm; diameter buik 13 cm met koperen schroef door scharnier en reparaties. Deksel ernstig beschadigd. Op de bodem een rozetvormig schild met fantasiewapen. Het onderste deel bestaat uit drie delen: in het midden een vlak met onder elkaar de letters V en K met naar weerskanten schuin oplopende strepen; aan weerszijden de letters A en D. 5. Kan hoog 21 cm; diameter buik 14 cm met reparaties. Op de bodem een ovaal merk met een gekroonde engel met gespreide vleugels en een deels leesbaar randschrift met de letters EL SAAC. 6. Kan hoog 22 cm; diameter buik 13,5 cm met reparaties en ingescheurde tuit; zonder merk. 7. Kan hoog 21 cm; diameter buik 13 cm met reparaties. Op de bodem een merk met een staande engel op een onder spits toelopend schild met een opschrift enige letters eindigend op LO 8-9. Kandelaars van koper, stuks De afmetingen van beide kandelaars zijn: hoog 23 cm en diameter voet 11,5 cm. Beiden dragen het opschrift: 1 Juni 1925 Aangeboden door den Overdeken Chr. Hartog bij zijn 50 jarig Gildebroederschap.

12 12 Bijlage (inv. nr. 1): Stichtingsakte van het Kloveniersgilde te Scherpenisse van 1594 Maria, geboorne vorstinne tot Orangiën, gravinne van Nassau, Catzenelnbogen, Dietz, Vianden, van Bueren, Leerdam ende vrouwe van Breda, Grimbergen, Diest, van IJsselsteyn, Sinte-Martensdijk, Scherpenisse, Beverweerde ende administratrice der goederen van den hoochgeboren onssen gelieften broeder, heere Philips Wihlem, bij der gratiën Goidts, prince van Orangiën, grave van Nassau, Bueren, etc., baron van Breda, Grimbergen, etc. Allen dengenen dyen dese jegenwoordige zullen zien of t' hooren lesen, saluyt. Doen te wetene dat wij ter oitmoediger bede ende versoecke van de bailliu, schoutet ende schepenen onsser heerlijcheyt van Scherpenisse voorschreven ende tot betere versekeringhe ende beschermenisse van den ingesetenen ende inwoonderen aldaer, in dese jegenwoordige conjuncture des tijts, naer voorgaende rijpe deliberatie van raiden gestelt ende geordonneert hebben, stellen ende ordonneren bij desen eene confrerije oft gilde van cloveniers binnen der voorschreven onsser heerlicheyt van Scherpenisse in der manieren ende op den conditiën, poincten ende articulen hier naer volgende. 1. In den eersten sal dese gilde van cloveniers bestaen in de nombre van zessenvijftig goede ende eerlijcke personen, te verkiesen bij onssen voorschreven bailliu, schoutet ende schepenen, dewelcke gehouden sullen wesen ons goet ende getrouwe te zijn ende daerop eedt te doene, mitgaders omme onsse prochie ende heerlicheyt voor te staene ende beschermen ende te compareren met hunne wapenen ofte paleur zoo wanneer zijluyden vanwegen onssen bailliu, schoutet ende schepenen ontboden sullen zijn tot dienste ende vereeringhe van de nooteysschende saecken. 2. Item en sal nyemant in dese gilde genomen worden ofte inne moghen comen, hij zij onder de tzestich ende ten minsten achtien jaren oudt ende van eerlijker geboorte. Ende en sal maer den vader met eenen zoon ende twee gebroeders tesamen in dese gilde mogen wesen ende elck schutter sal betaelen voor de incompste van dese gilde eenen nobel van acht schellingen grooten vlaems. 3. Item van deze gilde sal den voorschreven onssen bailliu wesen overdeken ende men sal ten overstaen van den voorschreven bailliu kiesen uyt de voorschreven schutterije eenen deken met vier gezworens, dewelcke elck onder haer hebben sullen derthien rotgesellen. Ende sullen alle differenten, den rotte aengaende, bij yegelijck gezworen in 't zijne met sijn rotgesellen geslist ende gewideert werden zoo doenlijck is. Ende soo hem yemant van de verclaeringe bij den gezworen ende rotgesellen, daeronder het different soude mogen gevallen zijn, beclaegen wildt, dat zal hij mogen doen voor dekens, coninck, vendrich ende gezworens op dobbel boete ende wes bij hemluyden verclaert sal werden, sal zijn arrest ende sal men van weerden houden. 4. Item soe sal elck van dese zessenvijftich persoonen hebben een musket ofte roer naer dat se bequaem sullen bevonden worden ofte de wapenen sullen connen becostigen ofte gebruycken, met een flessche ende flesquille, mitsgaders een rapier, hangende eerlijck ter zijden, alle 'tselve wel schoone ende gebruyckbaar onderhoudende, op een boete van twaelf stuyvers, al tot discretie van dekens ende gezworens, versien ten minsten een musket met twee pont buscruyt, een pont lonten ende drije pont gegoten loodts tot voorschreven musket dienende. Ende de roers halff soe veele als voorschreven is. Ende sullen de voorschreven dekens ende gezworens daerop omme mogen gaen als't hemluyden gelieve zall ende soe wie van alle de voorschreven middelen nyet versien en is, sall verbeuren van elcke daervan hij in gebreke sal gevonden worden eenen schellinck grooten vlaems. Ende soe wie onwillich valt 'tselve geweer ende de aencleven vandyen als voorschreven is te coopen ende hem daer van te versien, sal verbeuren drye pont zwarte ende sal men

13 13 hem nyettemin met alle middelen daertoe constringeren, oock dat men voorschreven geweer om geenderhande schulden en sal mogen aftpanden. 5. Item als de voorschreven dekens ende gezworens met de meeste menichte van de schutters goet sullen vinden, sal men alsdan huyt de geheele gilde oft confrerye kiesen eenen vendrich met vier swaertdragers, dewelcke sullen dienen een geheel jaer ende sal men dezelve alle jaere in meye verkiesen met de dekens van 't gilde ende gezwoorens ofte van nyeus mogen continueren. 6. Item of 't geviele dat men eenighe monsteringhe ofte wapenschouwinghe ordineerde tot chiraet ende vereeringhe van ons ende de voorschreven onsse prochie ende heerlijcheyt, sal een yegelijcken in sulcken gevalle gehouden wesen te compareren op een sekere ure in persoone met sijn wapenen voor des vendrichs deure, omme te trecken met het vendel ter plaetsen daer men hemluyden ordineren sall op de boete van drye pont swarte, ten waere hij cranckelijck ofte acht daegen tevooren buyten slants over waeter waere geweest ofte anderssints wettige escusen hadde. 7. Item soo en sal nyemant uuyt deze schutterije mogen scheyden achter dat hij daer inne gecoren sal zijn, ten waere hij overlede, veroude, verarmde ofte verbeurde met handen ofte metten monde. Ende in sulcken gevalle sullen de rotgesellen in wyens rot het versterff ofte misbruyck van de gildebroeders is geschiet, overgeven vier eerlijcke ofte bequaeme mannen in plaetse van den overleden ofte anderen. Ende sal bij den overdeken, deken en gezworens eenen uuyt de voorschreven viere gecoren ende gestelt worden in de plaetse van dengenen die gestorven is ofte misbruyckt sal hebben. 8. Item sullen deselve gildebroeders oock bij bevele van den voorschreven onssen bailliu, schoutet ende schepenen gehouden zijn te waeken daer ende soo 't hemluyden bevolen sal werden, op alsulcken boeten ende ordonnanciën als den voorschreven baillui, schoutet ende schepenen hemluyde daertoe verleenen ende gheven zullen. 9. Item sullen oock vermogen te schieten naer den papegaay soe wanneer humluyden 'tzelve bij onssen voorschreven bailliu, schoutet ende schepenen naer gelegentheyt des tijts sal toegelaeten worden ende op sulcke bequaemen dach in den zomer als bij deselve geraempt sal werden, comende aldaer eerlijcken gehabitueert, ende met sulcke leverije ofte veltteeken als bij den dekens ende gesworens hemluyden geordonneert sal werden, hebbende alvooren genomen 't adtvijs van den gemeene schutters ofte gildebroeders, daermede zij luyden den heere van den lande ende de voorschreven heerlijcheyt eere ende dienste zullen willen doen. Ende sullen tot haere gemeenen coste den bailliu inder tijt als overdeken gehouden zijn te geven een gelijcke leverije ofte veltteeken in 's heeren naeme, daervooren sij quyt zullen wesen van de boeten die gevallen mochten in 't opschieten onder den meulen, van 't vallen van de looden, bersten van eenighe roeren ofte ander onnoosel ongeval, met vrijdom van te mogen rechten op onssen molen aldaer. 10. Item dat zijluyden sellen mogen genyeten uuyt des heeren excijns telcken opschote acht nobels van acht schellingen vlaems 't stuck ende excijnsvrij van alle de wijnen ende bieren die zij in de voorschreven schutterije in de opschote inleggen ende zelffs drincken mogen, genyetende alsdan van onssen molen aldaer twee veertelen schoon terwe ende eens te mogen visschen in eene van onssen visscherijen tot discretie van den rentmeester. Ende sal den coninck geven moeten tot vereeringe van de gilden zes oncen gemaeckt silvers, daervooren hij vrij sal wesen van de costen gedaen in de voorschreven opschote ende van allen anderen costen de gilde aengaende, totdat men wederomme opschieten sal ende oock genyeten vrijdomme van acchijns van twaelff tonnen biers, zulcke als hij zelffs inleggen ende met zijn huysgesinne drincken zal.

14 Item op d' opschote ende voorts op alle vergaederingen ende sal geen schutter oft gildebroeder yemanden vreemps mogen inbrengen zonder consent van de gemeene schutters op de verbeurte van thien stuuvers. 12. Item en sal geen schutter dierder mogen schieten tusschen de doelen dan elck heul om eenen grooten, ende elcke wedde ofte weperschoote om eenen halven grooten. Ten waere datter schutters van buyten quamen, dan sullen se schieten die de deken ende gezworens met den coninck daertoe ordonneren sullen ende omme alsulcken prijs als 't hemluyden goetduncken sall ende dat op den costen van de gemeene schutterije. Ende soe wie daerinne onverhoorich waere, dat sij op de boete van zes ponden zwarte. 13. Item wat schutter ontginge met geld eenen anderen schutter dat tusschen de doelen gewonnen wordt met schieten, die sal verbeuren een pont swarte ende twee schatte tegen zijn partije, opdat het twee schutters kennelijck is. 14. Item nyemandt en sal coninck, dekens noch gezworens qauede, leelijcke spijtige woorden geven haer officie raeckende, op de boete van thien stuyvers, opdat het twee schutters kennelijck is. 15. Item oft eenich discoort ofte geschil viele onder eenige van de voorschreven gildebroeders den gilde aengaende, 'tzij om schieten ofte anders, soe sullen beyde parthijen haer geschil remitteren in de verclaeringhe van coninck, dekens ende gezworens. Ende wes bij deselve verclaert sal worden sullen parthijen houden van weerden ende hen daernaer voegen op de boete van een pont swarte. 16. Item alle boeten in desen ordonnancie begrepen, sal men executeren ten proeffijte van de gemeene gildebroeders, bij gijselinghe ofte realijck bij coninck, deken ende gezworens met pandt te mogen haelen uuyt des gebreckelijcx huys. Ende soe denghenen alsoe geëxecuteert zijnde hem beswaert vonde bij de voorschreven reaele executie sal hem moegen beclaegen aen den magistraet ende daer rechts plegen op dubbel boete. Ende wes bij de voorschreven magistraeten verclaert sal werden, sal men houden van weerden ende ter executie stellen. 17. Item soo der yemandt van de gildebroeders quaeme te hyelijcken, deselve sal betaelen voer een trounobel acht schellingen grooten vlaemsch. Ende compt er yemandt van de voorschreven gildebroeders te sterven, ofte zijne huysvrouwe, sal men betaelen voor een doodtnobel gelijcke acht schellingen grooten vlaemsch, ofte de busse met flesse ende aencleven, tot obtie van de weduwe ofte erffgenamen van den overleden. Ende voor de vrouwe half gelt. Ende wes kinderen van eenich schutter commen te sterven sullen betaelen halft soe veele als de vrouwen. Dies zullen de rodtgesellen onder wyens rodt deselve schutter oft zijn huysvrouwe gestorven is, gehouden wesen deselve eerlijck ter eerde te draegen, gelijck alle de schutters sullen gehouden wesen met haere paluere ofte mantel (indyen datter geen paluere geordonneert en is) met den lijcke te grave te gaene, op de boete van een pondt wasch ofte acht stuyvers daervooren, mits dat hemluyden bij den cnape van de schutterije een wete wert gedaen omme ten grave te commen, ofte aen yemandt van den huyse, welverstaende dat die exempt sullen wesen van de boete die over waeter buyten 's lands sullen zijn. Ende sal de cnape van deselve schutterije alle de naemen oplesen van de schutters ende de absenten opteijckenen ende den gezworen overleveren. 18. Item sullen de voorschreven dekens ende gezworens gehouden wesen alle jaere in de maendt van meye te doen behoorlijcke rekeninghe ende bewijs van haerluyder ontfanck ende verantwoorden de boeten, die in heur rot respective gevallen sullen zijn ende die uuytkeeren daer hemluyden van de voorschreven dekens ende gemeene gesellen geordonneert sullen werden ter presentie ende bij advijs van bailliu, schoutet ende schepenen.

15 Ende ten laetsten oft in deze ordonnancie, poincten ende articulen namaels eenighe duysterheyt bevonden mochte worden daeraft reserveren wij aen ons de interpretatie ende verclaringhe, metgaders oock om deselve altoos te mogen meerderen ende minderen zoe wij in rade ende bij advise van den voorschreven onssen bailliu, schoutet ende schepenen naer de gelegentheyt des tijts zullen bevinden te behooren. Ordonnerende ende bevelende eenen yegelijcken dyen dese aengaen sal mogen hen hier naer te reguleren ende dese onverbreeckelijken te observeren alles op 't welbehagen van onssen gelieften heere ende broeder bovengenoempt. Des t' oirconde hebben wij dese ondergeteekent ende onssen zegel daerbeneffens doen opdrucken binnen der stadt Delft, den zevensten dach van meerte in den jaere ons heeren duysent vijfthondert vier ende tnegentich. Het opgeplakt zegel van rode was van Maria van Nassau is verloren gegaan Maria van Nassau Inhoud blz. Inleiding 1 I. Inventaris van het archief 9 II. Inventaris van de voorwerpen 10 Bijlage 11

16 16 INVENTARIS 1. Keur van het Cloveniersgilde, katern Met handtekening Maria van Nassau. Het zegel in rode was is verloren gegaan. 2. Keur van het Cloveniersgilde van 1594, afschrift 18 e eeuw. 1 omslag 3. Register van het Cloveniersgilde te Scherpenisse, 1858/ deel Rekeningen 1858/ Ledenlijsten 1870 Akten van verpachting gildenwei Inventaris goederen 1870, 1889 In 1870 onder meer drie kannen, de vogel en twee blikken kandelaars, in 1883 vier kannen. Lijsten van boeten. 4. Foto van de voor- en achterzijde van de originele keur ca stuk 5. Tijdschrift Ons Zeeland in woord en beeld met foto's van de gildevlag, N.H. Kerk, keur en het gildezilver, 1926 nov katern 2 koperen kandelaars hoog 23 cm, diameter voet 11,5 cm, elk met opschrift. "1 Juni 1925 Aangeboden door den Overdeken Chr. Hartog a/h Cloveniersgilde te Scherpenisse bij zijn 50 jarig Gildebroederschap". 4 tinnen kannen. 1. hoog 23 cm, breed: 13 cm (buik) met koperen schroef door scharnier. Deksel ernstig bescha-digd. Op de bodem een rozet/ schild met fantasiewapen. Het onderste deel van het wapen bestaat uit drie delen; in het midden onder elkaar de letter V K met naar weerskanten schuin oplopende lijnen. De beide delen aan weerszijden bevatten de letters A en D. 2. hoog 21 cm, breed: 14 cm (buik) met reparaties. Op de bodem een ovaal merk met staande en gekroonde engel met gespreide vleugels en slecht deels leesbaar randschrift EL..SAAC. 3. hoog 22 cm, breed: 13,5 cm (buik) met reparaties; tuit ingescheurd, bodem rondom gesoldeerd, zonder merk cm hoog, breed: 13 cm (buik). Op de bodem een merk met een staande engel op een onder spits toelopend schild met een opschrift van enige letters eindigend op LO. Kan 2 en 4 hebben eenzelfde soort tuit, randschrift en handgreep. Het schild bevat mogelijk een opschrift.

17 17 Zilveren koningsvogel op een tak gemonteerd op een eikenhouten kapje met daaraan twee schilden aan kettingen, alles van zilver. Vogel 6 x 9 cm met kettingen. Plaat ,6 x 9,6 met kettingen Plaat ,6 x 9,6 met kettingen Merken zilveren vogel in rechter vleugeltip een scheepje met twee gekroonde? ringen achter elkaar. Achter op de staart Scherpenisse. Zilveren plaat 1630 merk als op vogel Zilveren plaat 1632 merk als op vogel. Inscriptie plaat 1630: Marins BAECK; 1630; Eerste Cpnynck Scherpenisse en verder versierd met een rand en in drie hoeken lelies en twee gekruiste musketten en een wapen van 3 vallende kogels? En een vogel/papegaai. Aan de keerzijde het wapen van Frederik Hendrik. * Inscriptie plaat 1632: * IAN * ANNO * MARINISSE VAN DER 1632 BYRCHT. Verder versierd met een rand rondom met in de boven- en onderhoek een lelie en twee gekruiste musketten. Aan de keerzijde het wapen van Frederik Hendrik omlijst met twee takken met bladeren. Dit alles binnen een rand met versiering in de hoeken.