Fase 5: Nazorg: Een schematisch stappenplan bij een vermoeden van kindermishandeling: Gevolgen van kindermisbruik...

Transcriptie

1 Inhoud Voorwoord... 4 Getuigenis J. (16 jaar)... 5 Wat is kindermishandeling?... 6 De verschillende vormen van kindermishandeling... 7 Lichamelijke mishandeling... 7 Lichamelijke verwaarlozing... 7 Emotionele- of psychische mishandeling... 7 Emotionele verwaarlozing... 7 Seksueel misbruik... 7 Institutionele mishandeling... 8 Structurele mishandeling... 8 Signalen... 9 Algemene gedragsmatige signalen... 9 Signalen lichamelijke mishandeling Signalen lichamelijke verwaarlozing Signalen emotionele mishandeling of verwaarlozing Signalen seksueel misbruik Gedragssignalen bij ouders Gezinssituaties Wat bij een vermoeden? Op schoolniveau Op klasniveau Het kind vertelt Een gesprek met het kind Preventieve maatregelen Tien zinnen die mishandelde kinderen moeten onthouden Welke stappen neem je als leerkracht? Stappenplan: Fase 1: vermoeden: Fase 2: Multidisciplinair overleg van het CLB team: Fase 3: Diepgaande exploratie door contactname met kind/ouders: Fase 4: Beslissingsfase:

2 Fase 5: Nazorg: Een schematisch stappenplan bij een vermoeden van kindermishandeling: Gevolgen van kindermisbruik Op korte termijn Lichamelijke letsels Emotionele gevolgen Op lange termijn Gevolgen in de maatschappij Hoe ga je als leerkracht om met kindermishandeling? Het kind blijft leerling Het kind staat centraal Literatuur voor kinderen Acht dagen met engel Brandnetels Dan kleurt het water rood De meester is een schat De schommel Een dag om te onthouden Een muur van lege blikken Een toetje van knikkers Ik was een steen Ik wil je mijn geheim vertellen Niks gehoord, niks gezien Nina Regenboog Slagen Wat Jimmy die nacht zag Weg Weg uit de Peel Ze zeggen dat ik stink Hulpverlenende organisaties Cijfers Conclusie Bijlagen Interview: De Pottelberg

3 Interview: Een zorgleerkracht Krantenberichten Artikel Samenvatting artikel Artikel Samenvatting artikel Artikel Samenvatting artikel Artikel Samenvatting artikel Artikel Samenvatting artikel Reflectieverslagen project Bieke Vanhoeck: dinsdag 31 januari Heidi Gulickx : vrijdag 2 februari tot en met maandag 6 februari Kirsten Opdebeek: dinsdag 7 februari Glennys Denissen: dinsdag 7 februari Stéphanie Cornelis: woensdag 8 februari Laura Thys: donderdag 9 februari Planning projectweek Webschema Doelen Brochure Literatuurlijst Boeken Internet

4 Voorwoord Wij hebben gekozen om tijdens de projectweek te werken rond het thema Kindermishandeling. We spitsen ons hierbij vooral toe op kinderen en jongeren tot en met 18 jaar. Enerzijds hebben we voor dit thema gekozen aangezien het de laatste tijd erg actueel is. Hoeveel keer per jaar hoor je niet op het nieuws dat er voor de zoveelste keer een kind is misbruikt of verkracht? En wat met de zoveelste melding bij de jongerentelefoon? Hulporganisaties krijgen meer en meer te kampen met personen die het slachtoffer zijn van mishandeling en daarom vinden wij het belangrijk om op de hoogte te blijven van dit gebeuren en de gevolgen ervan. Anderzijds is deze informatie zeer interessant voor toekomstige leerkrachten, dus ook voor ons. Als leerkracht in wording krijg je misschien wel eens te maken met kinderen die mishandeld worden. Wat is dan de taak van de leerkracht bij zo n vermoeden? Hierbij zijn het (her)kennen van bepaalde signalen belangrijk. Vooraleer we alles uitgebreid gaan bespreken, geven we u even een korte samenvatting van wat u in de projectmap mag verwachten. We beginnen eerst met een uitvoerige bespreking van kindermishandeling, want wat wordt er nu juist onder kindermishandeling verstaan? Vervolgens gaan we verder met de verschillende vormen. De meest gekende vormen zijn waarschijnlijk het seksueel misbruik en de lichamelijke mishandeling, maar het gaat veel verder. O.a. het shaken infant syndrome en het Münchhausen by proxy komen aan bod. Voor je van mishandeling kan spreken, moeten er wel eerst signalen waargenomen worden. En wat zijn de gevolgen? Ook hier wordt meer informatie over gegeven, om zo te eindigen met de verschillende hulporganisaties waarbij je terecht kan met zulke problemen. Sommige van hen maken hierbij gebruik van een stappenplan. Lees snel onze projectmap als je er meer over te weten wil komen! Hopelijk beleeft u even veel plezier bij het lezen van dit werk als wij bij het maken van deze projectmap. 4

5 Getuigenis J. (16 jaar) Mama, mama, ik beloof je om vanaf nu altijd braaf te zijn! Ik zal het nooit meer doen. Laat me alstublieft binnen, ik bevries hier! Maar mama lijkt me niet te horen. Ik schreeuw de longen uit mijn lijf. Ze schenkt zichzelf nog een glas in en zet de muziek loeihard. Zo kan ze me niet meer horen roepen. Ik begin lichtjes te snikken. Ik begrijp niet wat ik altijd verkeerd doe. Waarom doet mama toch zo? Ik sta buiten zonder kleren, dat is hier de gewoonte. Mama zegt dat ik het mooiste ben in mijn blootje. Mijn voeten en handen zien blauw door de koude, maar nog steeds laat mama me niet binnen. Mijn verdriet maakt plaats voor woede. Voor ik het weet sta ik binnen. Mijn handen bloeden, mama huilt. Mijn woede heeft het raam gebroken, mama mijn hart. Mama smeekt me haar te troosten. Ik weet wat dat betekent, achter haar loop ik de trap op 5

6 Wat is kindermishandeling? A.Koers (1981) zegt: Kindermishandeling is elke vorm van lichamelijke of emotionele geweldpleging die kinderen overkomt, niet door ongeval, maar door toedoen of nalatigheid van de ouders of verzorgers, waarbij afwijkingen bij het kind ontstaan of redelijkerwijs verwacht mag worden dat deze zullen ontstaan. Kindermishandeling is een verzamelnaam voor verschillende vormen van geweld tegen kinderen. Kinderen kunnen het slachtoffer worden van fysisch en psychisch geweld en seksueel misbruik. Deze geweldvormen kunnen leiden tot het verlies van veiligheid en geborgenheid. Kinderen, vooral kleine kinderen, zijn kwetsbaar in de samenleving. Zij zijn afhankelijk van de zorg van volwassenen, zowel van hun ouders als van andere volwassenen. Zij kunnen de kwaliteit van de opvoeding verhogen. Wanneer ouders of verzorgers de veiligheid en geborgenheid in het gedrang brengen, kan dat leiden tot blijvende letsels en afwijkingen bij de kinderen. Volgens een rapport van Unicef bestaat er een duidelijk verband tussen intrafamiliaal geweld onder volwassenen en kindermishandeling. 40 tot 70 procent van de mannen die geweld gebruiken tegen hun partner, mishandelen ook hun kinderen. Hetzelfde geldt voor ongeveer 50 procent van de vrouwen die mishandeld worden. Kinderen zijn vaak de stille getuigen van partnergeweld. Hierdoor hebben ze een grote kans om later zelf ook dader of slachtoffer te worden van intrafamiliaal geweld. 6

7 De verschillende vormen van kindermishandeling Lichamelijke mishandeling Lichamelijke mishandeling wil zeggen dat sommige mensen kinderen fysiek pijn doen. Hiermee bedoelen we schoppen, slaan, verwonden, opzettelijk ziek maken en ziek houden enz. Kinderen worden tegen de muur of van de trap gegooid, er worden met scherpe of hete voorwerpen branden snijwonden toegebracht. Ze worden gedwongen om schadelijke stoffen te eten, zoals schoonmaakmiddelen. Onder lichamelijke mishandeling kunnen we nog vormen onderscheiden zoals het Münchhausen by proxy. Dit wil zeggen dat volwassenen hun kinderen opzettelijk ziek maken. Een andere vorm is het shaken infant syndrome. Bij deze vorm gaan de volwassenen hun baby door elkaar schudden. Zelfs roken in de nabijheid van kinderen wordt ook onder lichamelijke mishandeling geplaatst. Dit noemen we passief roken. Lichamelijke verwaarlozing Dit wil zeggen dat een kind niet voldoende of zelfs geen voedsel, drinken, kleren en hygiëne krijgt. Er wordt geen rekening gehouden met de fysieke behoeften van kinderen. Kinderen kunnen uithongeren of ziek worden. Het kan zelfs zo ver gaan, dat kinderen sterven van de honger of de slechte hygiënische omstandigheden. Emotionele- of psychische mishandeling Dit wil zeggen dat er op een destructieve manier wordt omgegaan met de emotionele behoeften van het kind. Er is sprake van emotionele verwaarlozing als het kind stelselmatig wordt gekleineerd en uitgescholden, getreiterd enz. Maar er zijn ook nog andere vormen van emotionele mishandeling zoals het isoleren van contact met de buitenwereld en omgang met leeftijdsgenootjes, het aanzetten tot criminele feiten, onrealistische eisen stellen waar het kind niet aan kan voldoen en het voordurend bang maken van het kind. Met dit laatste bedoelen we dreigen het kind in de steek te laten of uit het raam te gooien. Emotionele verwaarlozing Bij emotionele verwaarlozing krijgt het kind geen liefde en genegenheid van de volwassene. Het kind krijgt nooit een knuffel, een aanmoediging of een lief woordje. De volwassene toont geen interesse in de verhalen en gebeurtenissen van het kind. Emotionele verwaarlozing bestaat uit een psychische afwezigheid van de ouder. Seksueel misbruik Bij deze vorm wordt het kind gedwongen tot seksuele activiteiten die niet zijn aangepast aan de leeftijd van het kind. Het is vooral gericht op de bevrediging van de volwassene. Het kind moet ofwel seksuele handelingen uitvoeren of ondergaan ofwel moet het getuige zijn van andermans seksuele activiteiten. Er rust een groot taboe op seksueel misbruik, groter dan op de andere vormen van mishandeling en verwaarlozing. 7

8 Institutionele mishandeling Deze vorm van mishandeling wordt uitgevoerd door opvoeders, leraars, hulpverleners enz., binnen instellingen, scholen, ziekenhuizen en instituten. Deze mishandeling kan lichamelijke- en emotionele mishandeling en verwaarlozing of seksueel misbruik zijn. Structurele mishandeling Hieronder verstaan we de fouten in onze maatschappelijke structuur die het kind benadelen. Voorbeelden hiervan zijn: gebrek aan speelruimte, gevaarlijke verkeersituaties en kinderen in een echtscheidingsprocedure. 8

9 Signalen In dit hoofdstuk hebben we een signalenlijst opgesteld om kindermishandeling te kunnen detecteren. Helaas kan deze lijst niet volledig zijn en is het slechts een hulpmiddel om dergelijke problemen te detecteren. Ze geven dus geen garantie, maar een schijnzekerheid. Dit omdat er zeer veel signalen zijn die kunnen wijzen op mishandeling en omdat deze signalen niet als bewijs kunnen dienen. Sommige kinderen worden mishandeld zonder dat er signalen zichtbaar zijn terwijl er bij andere kinderen wel signalen aanwezig zijn zonder dat er sprake is van mishandeling. Soms kunnen enkele signalen een totaal andere oorzaak hebben. De meeste signalen die kinderen zenden zijn onrechtstreeks en zeer onduidelijk voor de omgeving. Dit alles maakt het zeer moeilijk om mishandeling op te merken en de signalen te herkennen. Maar kennis van de signalen kan je wel al op weg helpen om mishandeling te detecteren. Het is vooral aan de omgeving om voldoende opmerkzaam te zijn en de signalen snel op te vangen. Een kind zendt vaak bewust onduidelijke signalen naar zijn omgeving. Op deze manier kan het kind zijn omgeving onder de loep nemen om te controleren of het te vertrouwen is. Het wil testen of de omgeving veilig is voor hij/zij zijn problemen openlijk kan tonen. Zo heeft het kind een kleine controle over de mogelijke gevolgen van het tonen van zijn/haar thuissituatie. Er zijn verschillende soorten signalen die kunnen wijzen op een vorm van mishandeling. Enkele van deze signalen zijn gemakkelijker te detecteren dan anderen. We kunnen spreken van lichamelijke signalen, signalen die verwijzen naar gevoelens, emoties en beleving, signalen in het gedrag van het kind en signalen in de interactie met andere kinderen. Ook een combinatie van deze verschillende soorten signalen is een mogelijkheid. Hieronder worden mogelijke signalen opgesomd die kunnen wijzen op een bepaalde vorm van mishandeling. Let wel op dat dit niet voor elk kind geldt. Ook zijn dit vaak stressindicatoren die dus ook een andere oorzaak kunnen hebben. Algemene gedragsmatige signalen Over het algemeen wordt het duidelijk dat een kind mishandeld wordt door de extreme gedragingen die hem/haar kenmerken. Elk kind gaat namelijk volledig verschillend om met zijn/haar ervaringen rond kindermishandeling, maar we kunnen wel stellen dat de kinderen opvallen door extreme gedragingen. Meestal zijn het zeer negatieve kinderen met een pessimistisch wereldbeeld. Ze hebben een negatief zelfbeeld en belanden vaak in een depressie. Hun negatief zelfbeeld wordt continu bevestigd door hun nabije omgeving, waardoor de kans op gedragsverandering exponentieel verkleind. Een kind geraakt er zo al gauw van overtuigd dat hij/zij een complete mislukking is die de mishandelingen verdient. Ze hebben ook zeer weinig zelfvertrouwen en zijn faalangstig. In de klas is dit te merken doordat ze zeer droevig zijn en zich teruggetrokken zullen gedragen. Sommige kinderen gaan ook op een agressieve en destructieve manier hun gevoelens uiten. Door het negatieve zelfbeeld zijn ze vaak niet erg spontaan en geïsoleerd van hun klasgenootjes. Hierdoor leven ze meestal in een eigen fantasiewereld in plaats van in de realiteit. Kinderen die in aanraking komen met mishandeling tonen dikwijls geen of weinig gevoelens of vormen van pijn. Ze houden alles voor zichzelf en willen er niet over praten. Het zijn zeer gesloten kinderen. Vaak hebben ze ook nergens zin in en willen ze al helemaal niet spelen op de speelplaats. 9

10 Andere mogelijke signalen die kunnen wijzen op mishandeling zijn hyperactief en zelfdestructief gedrag, slechte leerprestaties en plotselinge gedragsveranderingen. De slechte leerprestaties komen voort uit de weinige stimulatie en steun die van thuis uit gegeven wordt. Mishandelde kinderen zullen zich vaak agressief opstellen ten opzichte van anderen. Ze zijn ook zeer achterdochtig en vertrouwen niemand. Dit wantrouwen komt voort uit hun opvoeding, want ze hebben nooit iemand gekend dat ze echt kunnen vertrouwen. Op deze manier isoleren ze zich van de anderen waardoor ze dikwijls niet geliefd zijn bij andere kinderen. Als ze toch vrienden hebben, zijn dit vaak vluchtige vriendschappen die niet lang blijven duren. Wanneer de ouders de daders zijn die hun kind mishandelen, zal het kind angst vertonen ten opzichte van de ouders. Ze zullen steeds zeer waakzaam zijn en voelen zich niet op hun gemak. Het is best mogelijk dat je het kind niet meer herkent in het bijzijn van de ouders doordat het zich plots compleet anders gaat gedragen. Vaak zullen deze kinderen door angst zeer volgzaam en meegaand zijn als het op hun ouders aankomt. Deze kinderen zullen ook niet snel verhalen vertellen over thuis en wanneer ze toch iets vertellen, zijn de verhalen vaak gewelddadig of seksueel gekleurd en zitten er verschillende aanwijzingen in verborgen die wijzen op enige vorm van mishandeling. Deze kinderen veranderen meestal ook zeer vaak van school omdat de ouders zo willen vermijden dat de scholen een bepaalde sociale controle kunnen uitoefenen op hun kind. Ze beseffen namelijk goed genoeg dat hun kind elke dag op school bekeken en geobserveerd wordt en willen bemoeienissen vermijden. De kinderen mogen vaak ook niet deelnemen aan schoolreizen of buitenschoolse activiteiten. Ze leven meestal zeer geïsoleerd. Ten opzichte van andere volwassenen zijn deze kinderen vaak angstig om zich uit te kleren en voor elke vorm van lichamelijk onderzoek. Ze verstijven meestal bij lichamelijk contact, zijn zeer wantrouwend en maken zelden oogcontact. Verder zullen ze net als bij hun ouders zeer angstig en meegaand zijn en ook agressief gedrag komt veel voor. Vaak gaan ze zich overdreven aanhankelijk gedragen om van hen liefde te ontvangen die ze thuis missen. Signalen lichamelijke mishandeling Lichamelijke mishandeling is dikwijls te merken aan de vele inwendige en uitwendige letsels. Meestal is het een combinatie van verschillende soorten verwondingen en komen ze voor in verschillende stadia van genezing. Een blijk van mishandeling komt vooral aan het licht wanneer de verwondingen steeds terugkeren en slecht genezen. De verwondingen gaan van blauwe plekken en snijwonden tot breuken en brandwonden. Het is natuurlijk vaak voorkomend dat jonge kinderen schrammen en blauwe plekken op de knieën en de ellebogen hebben. Dit gebeurt bijna automatisch wanneer ze spelen. Maar het wordt wel verdacht wanneer er ook rode strepen in de hals en brandwonden op de dijen zichtbaar zijn. Deze verwondingen zullen hoogst waarschijnlijk niet zo onschuldig zijn. Het is dus zeker aan te raden om bij verwondingen eerst te controleren of ze frequent voorkomen bij kinderen van dezelfde leeftijd. 10

11 Het is niet eenvoudig om de oorzaak van verwondingen te achterhalen. Vele verwondingen kunnen niet met opzet aangebracht zijn. Wanneer er sprake is van mishandeling, zal het kind echter vreemde en onmogelijke verklaringen en oorzaken aangeven voor de verwondingen. Dikwijls is er moeilijk een verband te vinden tussen het verhaal van het kind en het zichtbare letsel. Als er verschillende verklaringen gegeven worden door de betrokkenen zou er zeker een belletje moeten gaan rinkelen. Soms wordt het duidelijk dat een kind lichamelijk mishandeld wordt door zijn/haar uitspraken over geslagen worden en verwondingen. Soms laat het kind iets vallen over geslaan worden, maar het kan ook zijn dat de mishandeling duidelijk wordt door hun mening en standpunt omtrent dit onderwerp. Wanneer een kind mishandeld wordt, is het vaak angstig om naar huis te gaan en is het ook bang om geslagen en/of aangeraakt te worden. Signalen lichamelijke verwaarlozing Deze vorm van mishandeling is vaak snel zichtbaar en heeft redelijk duidelijke signalen. Een eerste signaal is een duidelijk gebrek aan hygiëne. Dit wordt duidelijk door een sterke lichaamsgeur, vuile kledij, ongeschikte kledij voor de weersomstandigheden of de leeftijd en onverzorgde tanden. Natuurlijk zijn er nog veel meer vormen van dit gebrek aan hygiëne, maar het is te veel om op te noemen. Kinderen die verwaarloosd worden hebben vaak een gebrek aan voeding en klagen dus van honger. Soms nemen ze het heft zelf in handen en gaan ze bedelen of stelen. Vaak is er bij deze kinderen ook sprake van een vertraagde motoriek of een groeiachterstand. Ze kunnen ook last hebben van eetstoornissen en wanneer ze ziek zijn, duurt het lang eer ze herstellen. Signalen emotionele mishandeling of verwaarlozing De meest kenmerkende eigenschap van emotioneel mishandelde kinderen is hun negatieve zelfbeleving. Ze vinden zichzelf waardeloos en dit wordt ook door de nabije omgeving bevestigd en versterkt. Doordat ze nooit een persoon gekend hebben die ze kunnen vertrouwen, en dit geen begrip is dat van thuis uit gekend is, zullen mishandelde kinderen niemand uit hun omgeving vertrouwen. Ze gaan ook andere kinderen en volwassenen wantrouwen. Ook ontwijken ze enige betrokkenheid van anderen. Deze kinderen hebben ook dikwijls angst voor hechte relaties en hebben een duidelijke drang naar affectie. Vaak zijn deze kinderen ook allemansvriendjes en doen ze er alles aan om met iedereen bevriend te zijn. Signalen seksueel misbruik Seksueel misbruik laat meestal verschillende lichamelijke letsels achter. Het lastige is echter dat de letsels voorkomen op plaatsen die in normale omstandigheden niet zichtbaar zijn. Hier gaat het dan over verwondingen, infecties en pijn aan de geslachtsorganen. Vaak is er ook sprake van abnormale verwijding van de vagina of van rectale openingen. Wat wel merkbaar is, zijn de blijken van pijn wanneer dergelijke kinderen lopen of zitten en vaak hebben ze ook problemen bij plassen. Het is natuurlijk ook zeer goed mogelijk dat deze kinderen allerlei seksueel overdraagbare aandoeningen oplopen door het veelvuldige misbruik. 11

12 In het gedrag van een misbruikt kind zijn ook verschillende signalen merkbaar. Zo zal dit kind vaak gebruik maken van extreem seksueel gekleurd taalgebruik en kunnen ze zich ook seksueel gaan gedragen. De kennis waarover ze beschikken omtrent seksualiteit gaat vaak hun leeftijd te boven, wat tot uiting kan komen in gesprekken of in de lessen relationele en seksuele opvoeding. Het frequent openlijk tonen van geslachtsorganen is ook veel voorkomend bij kinderen die seksueel misbruikt worden. Voor hen is dit dikwijls de normaalste zaak van de wereld. Ze zoeken ook vaak seksuele toenadering tot volwassenen, want ook dit vinden ze normaal. Verder vertonen deze kinderen meestal angst voor lichamelijk contact en aanrakingen, omdat dit voor hen gepaard gaat met pijn. Nog een laatste zichtbaar gedragssignaal is het tegen elkaar drukken van de benen. Ook psychosomatische klachten zijn veel voorkomend bij slachtoffers van seksueel misbruik. Dit zijn klachten met een psychische oorzaak zonder enige lichamelijke aanleiding. Enkele psychosomatische signalen zijn buikpijn, hoofdpijn, slaapproblemen, pijn in de benen, eetproblemen, een verstijfde lichaamshouding en het frequent voorkomen van ongelukjes. Gedragssignalen bij ouders Ouders die hun kinderen mishandelen zijn bijna altijd onverschillig tegenover hun kinderen. Ze zijn niet geïnteresseerd in wat er gebeurt in het leven van het kind en al helemaal niet in zijn/haar welzijn. Hierdoor hebben ze geen aandacht voor de noden van het kind, dagen ze niet op bij gesprekken over het kind, bieden ze geen steun, troosten ze het kind niet en zijn ze zich niet bewust van de ernst van verwondingen bij het kind. Een ander gevolg is nalatigheid ten opzichte van het kind. Door hun desinteresse gaan de ouders het kind verwaarlozen door bijvoorbeeld laattijdig medische hulp in te schakelen, Vaak kijken dergelijke ouders ook zeer negatief naar hun kind en kijken ze er op neer. De uitspraken over hun kind zijn bijna altijd negatief en ze schilderen het meestal af als een mislukkeling. Ze zijn dan ook zeer veeleisend en kritisch tegenover het kind en het kan meestal niets goed doen. Het kind wordt meestal enorm onder druk gezet om te presteren, maar zijn/haar prestaties worden zelden geapprecieerd. De ouders verwachten vaak veel te veel van hun zoon/dochter, waardoor de verwachtingen niet passen bij de leeftijd van het betrokken kind. Soms ligt er een ziekte of een aandoening aan de basis van het gedrag van de ouders. Zo kan het zijn dat één van de ouders ernstig psychisch ziek is of aan een bepaalde verslaving lijdt. Dit kan een aanleiding zijn om agressie of nalatigheid te tonen tegenover het kind. Dergelijke ouders zijn niet in staat om op een capabele manier voor hun kinderen te zorgen. Verdere kenmerken en signalen van ouders die wijze op een vorm van mishandeling zijn isolement, het vermijden van oudercontacten en infoavonden, het vermijden van oogcontact en vormen van lichamelijk contact en agressieve en explosieve reacties. Dit alles wijst op het feit dat dergelijke ouders hun leven privé willen houden. Ze willen voorkomen dat een school sociale controle uitoefent op hun gezin en daarom vermijden ze schoolse contacten. Hierdoor verhuizen ze ook vaak en dagen ze niet op bij gesprekken over het kind. Ook gebeurt het dat ze hun zoon/dochter regelmatig thuishouden. De ouders vermijden zo veel mogelijk sociale contacten en hebben argwaan tegenover externe bemoeienissen. Ze wantrouwen alle hulpverleners, want zij doen volgens hen enkel kwaad. 12

13 Gezinssituaties Bepaalde gezinssituaties worden als kenmerkend beschouwd voor mishandeling. Dit wil niet zeggen dat in elk gezin dat zich in een dergelijke situatie bevindt, mishandeling voorkomt. Het wil wel zeggen dat wanneer er zich mishandeling voordoet, het vaak in dergelijke situaties gebeurt. Een eerste kenmerk zijn stressvolle omstandigheden. Wanneer ouders onder stress staan, gaan ze sneller over tot agressieve en ongepaste reacties tegenover het kind. Problemen die tot stress leiden zijn bijvoorbeeld een slechte huisvesting, financiële problemen, relatieproblemen, Sociaal isolement is een zeer duidelijk signaal van mishandeling. Wanneer een gezin weinig sociale contacten aangaat, niet veel buiten komt en alle activiteiten in de sociale omgeving vermijdt, kan het zijn dat er sprake is van mishandeling. Het gezin wil namelijk alles wat er gebeurt binnen het gezin privé houden en dit gaat het best wanneer er niet veel sociaal contact mee gepaard gaat. Bij een alleenstaande ouder komt mishandeling ook sneller voor dan bij een tweeoudergezin. Verder moet er ook opgepast worden voor signalen van mishandeling wanneer er al eerder sprake was van partnermishandeling en wanneer een gezin regelmatig verhuist. Als laatste wordt een gezin waar men kinderen verwaarloost vaak gekenmerkt door een slechte algemene hygiëne. 13

14 Wat bij een vermoeden? Wat kan je doen als je vermoedt dat een leerling uit je klas wordt mishandeld? Hieronder staan een aantal stappen die je kunnen helpen in het bevestigen van je vermoeden van kindermishandeling. Het is erg belangrijk dat je niet te snel je conclusies trekt en er voorzichtig mee omspringt. Niet je hele klas moet van je vermoeden weten. Op schoolniveau Op schoolniveau kan je best een beleidsplan opstellen. Dat zorgt ervoor dat er een algemeen duidelijke vorm is voor de gehele school. Zo weet iedereen wat je moet doen als je een vermoeden hebt van kindermishandeling. Er staan adressen en andere contactgegevens in over de instanties waar je je melding kan doen. In het beleidsplan staat ook duidelijk omschreven wie de melding zal doen: de directeur, de zorgcoördinator, de klasleerkracht, Zo ontstaan er zeker geen misverstanden. Ook wordt er in zo n beleidsplan gesproken over de manier van omgaan met de ouders van het betrokken kind. En ook wie er bij het gesprek met de ouders aanwezig is. Een algemeen stappenplan voor een vermoeden van kindermishandeling in een beleidsplan: 1. De leerkracht heeft een vermoeden van kindermishandeling. Probeer dit de staven met bepaalde gedragskenmerken. Observeer de leerling extra en omschrijf het gedrag dat je opvalt. 2. Leg je vermoedens voor aan je collega s, directie en eventueel zorgleerkracht of vertrouwenspersonen. Houd wel rekening met de privacy van de leerling en zijn of haar gezin. 3. Leg, na overleg met je collega s en directie, je vermoeden voor aan de CLB- adviseur van de school. 4. Na overleg met de CLB- adviseur legt ofwel de school of het CLB contact met externe instanties voor hulp, als blijkt dat het om een geval van kindermishandeling gaat. 5. Diegene die het geval van kindermishandeling heeft gemeld, volgt de zaak op en informeert naar de stand van zaken. 6. Als leerkracht blijf je het kind steunen en volg je de ontwikkelingen. Blijf het kind zien als je leerling met al zijn interesses en met vrienden. Zie het niet enkel als slachtoffer. Op klasniveau Op klasniveau is het vooral belangrijk dat de leerkracht vormingen geeft. Dat ze de kinderen leert hoe ze zich moeten gedragen, dat ze respect moeten hebben voor iedereen, Het is erg belangrijk dat dit gedaan wordt, want de toekomstige daders van kindermishandeling zitten nu aan de schoolbanken. De leerkracht kan dit doen door een kringgesprek, een thema van Sociale Vorming, een thema WO rond kindermishandeling, 14

15 Het kind vertelt Als een kind je komt vertellen dat het wordt misbruikt, wat doe je dan? Weglopen, luisteren, het afwimpelen, Als een kind jou vertelt dat het misbruikt wordt, wil dat zeggen dat het kind jou vertrouwt. Maak hier geen misbruik van en zorg ervoor dat dit vertrouwen blijft bestaan en zeker en vast niet geschonden wordt. Laat het kind vertellen en luister actief. Dat wil zeggen dat je een vriendelijke, open houding hebt naar het kind toe. Reageer regelmatig met een hoofdknikje of een hm. Maak het kind ook duidelijk dat je er voor hem/haar bent. Dat hem/haar zal helpen en steunen. Nadat het kind zijn/haar verhaal heeft gedaan, kan je met hem/haar spreken over de mogelijke gevolgen. - hulp gaan zoeken bij het CLB en eventueel externe instanties; - een gesprek voeren met de ouders. Vaak zal het kind hier niet meteen mee akkoord gaan. Het zal zich willen beschermen tegen de reactie van zijn/haar ouders. Toch zal je moeten proberen om het kind te overtuigen dat hulp zoeken de beste oplossing is. Dit is voor de leerkracht en of zorgcoördinator een zeer moeilijke taak en kan soms wel een tijdje duren. Een gesprek met het kind Als een kind niet naar jou komt met zijn verhaal en je hebt toch een vermoeden van kindermishandeling, kan je best als leerkracht zelf het initiatief nemen tot een gesprek. Als je met het bewuste kind een gesprek aangaat, moet je dit heel voorzichtig doen. Zorg ervoor dat het kind jou niet als aanvallend en bedreigend ervaart, want dan zal hij/zij zeker niet zijn/haar verhaal vertellen. Als je een dergelijk gesprek wil voeren met het kind, kan je zes stappen doorlopen. Hieronder staan ze beschreven. 1. Toon je eigen ongerustheid. Laat het kind merken dat je ongerust bent over hem/haar. Zeg hem/haar dat je haar wil helpen. Je kunt je gesprek bijvoorbeeld beginnen met: Ik maak me wat zorgen over jou. Ik denk dat je wat problemen hebt. 2. Luister naar je leerling en doe dit op een rustige plaats waar het kind zich veilig voelt. Benadruk nog eens dat hij/zij je kan vertrouwen en dat je hem/haar wil helpen. Vraag het kind niet uit, stel niet te veel vragen. Laat het kind rustig, op eigen tempo vertellen wat er is. Neem voldoende tijd om te luisteren naar het kind. 3. Als het kind vertelt heeft wat het probleem is of waar hij bang voor is, ga je het verhaal van het kind aanvaarden en erkennen. Maak ook heel duidelijk aan het kind dat je hem/haar gelooft. Laat tevens duidelijk merken dat het kind er goed aan heeft gedaan en dat je het hele moedig vindt dat hij/zij, zijn/haar verhaal heeft verteld. 4. Bevestig het verhaal van het kind. Zeg hem dat hij niet de schuldige is. Ga ook niet verder in op de oorzaak of de schuldige. En geef ook geen kritiek op de ouders. Want, ondanks alles, blijft het kind zijn ouders respecteren en aanvaarden. Let ook op dat je zelf je eigen gevoelens onder controle kan houden. Je zal bij het horen van het verhaal veel emoties en gevoelens krijgen (walging,afkeer, woede, ), maar een neutrale houding zal ervoor zorgen dat het vertrouwen tussen jou en het kind niet verzwakt, maar net versterkt wordt. 15

16 5. Zet verdere stappen. Overleg samen met het kind wat je nu gaat doen. Beloof wel aan het kind dat je altijd met hem/haar zal blijven overleggen en niets zal verzwijgen. 6. Blijf hem/haar steunen. Vertel het kind dat hij/zij niet de enige is. Het zal misschien maar een magere troost zijn, maar het is wel belangrijk dat het kind dit weet. En dat hulp altijd mogelijk is. Doordat je, samen met de hele omgeving van het kind, het kind blijft steunen, kan de schade voor het kind beperkt worden. Preventieve maatregelen De toekomstige daders van kindermishandeling zitten nu op de lagere school. Het is dus van groot belang dat we de leerlingen in onze klassen goed begeleiden en opvoeden. En dat we eventueel kindermishandeling bij leerlingen op tijd opmerken. Hier zijn een aantal tips die we kunnen toepassen in de klas. - Geef les over respect. Natuurlijk heeft respect pas effect als alle leerlingen en natuurlijk alle leerkrachten respect hebben. De leerkrachten staan model voor dit respect. Daarvoor hebben ze een open communicatie, hechten ze belang aan teamwork en geven ze elkaar en leerlingen inspraak. - Geef voldoende aandacht aan de weerbaarheid en de mondigheid van de leerlingen. Ze mogen voor hun mening opkomen, ze krijgen de kans om over situaties na te denken en er een oordeel over te vormen en deze te uiten. - Die weerbaarheid ontstaat in de interactie tussen de leerling en zijn omgeving (ouders, leerkrachten, andere opvoeders, vrienden, ) Kinderen hebben in die interactie nood aan duidelijkheid, veiligheid en respect. Wanneer één van deze noden niet voldaan is, zal het kind zich niet honderd procent veilig voelen en zal het zich niet ten volle ontplooien. De school kan hiervoor codes en afspraken vastleggen voor een respectvolle communicatie en voor de omgang met elkaar. - Een leerling is niet alleen een bron van kennis. Het is ook een sociaal en emotioneel persoon. Daarvoor is het belangrijk dat de school voldoende aandacht besteedt aan de sociaalemotionele ontwikkeling van alle leerlingen. - De school kan ook zorgen voor vormingen over grensverleggend gedrag (wat kan en wat kan niet), mishandeling en mogelijkheden om dit te voorkomen. Deze vormingen tellen zowel voor leerkrachten en leerlingen. Verschillenden eindtermen kunnen als aanknopingspunt dienen. - Zorg ervoor dat leerlingen duidelijk weten dat ze op school terecht kunnen voor opvang en voor al hun problemen. De school heeft een opvangsysteem en begeleiding waarvan alle leerkrachten en leerlingen op de hoogte zijn. Die begeleiding kan zijn: groene leerkrachten, vertrouwensleerkrachten, interventieplannen, Er zijn ook duidelijke afspraken over wat er gebeurt bij elke vorm van mishandeling binnen de schoolmuren en ook daarbuiten. 16

17 Tien zinnen die mishandelde kinderen moeten onthouden. Als je een kind, dat mishandeld wordt, wil helpen, kan je dit al in het begin doen door hem/haar deze tien tips te geven. Probeer ook, door gesprekken te voeren met hem/haar, het kind deze tien tips te laten geloven. - Het is nooit jouw schuld. - Je hoeft je niet te schamen. - Je bent niet de enige die dat overkomt. - Het is begrijpelijk dat je toch van je vader of moeder houdt, ook al doet hij/zij je pijn. - Het is moeilijk om erover te praten. - Je kan steun zoeken bij iemand die je vertrouwt. - Het kan helpen als je eerst je verhaal opschrijft. - Praten is een eerste stap om er wat aan te veranderen. - Het is goed te blijven zoeken naar iemand die jij vertrouwt en die jou gelooft. - Hou vol, het probleem is niet van de ene op de andere dag opgelost. 17

18 Welke stappen neem je als leerkracht? Stappenplan: Fase 1: vermoeden: - Aanmelding: Als leerkrachten een vermoeden hebben van kindermishandeling,dan kunnen ze daarmee naar het CLB stappen. Leerkrachten kunnen omwille van verschillende redenen een vermoede van kindermishandeling ontwikkelen. Ten eerste kan dit zijn omwille van signalen en/of gedragsveranderingen die een leerling in zijn klas laat zien. Bijvoorbeeld vanuit tekeningen, emoties, een opstel enz. Ten tweede kan een zorgwekkend verhaal van een medeleerling, een buurvrouw enz. ook leiden tot een vermoeden. Tenslotte is er ook nog een uitspraak van het kind zelf. - Contact leerkracht en CLB: Hier zoekt de leerkracht contact met het CLB nadat hij zijn vermoeden van kindermishandeling heeft ontwikkeld. Ze zoeken samen een rustig moment voor een gesprek en de leerkracht verwoordt zijn vermoede. In deze stap heeft het CLB vooral de taak om naar de leerkracht te luisteren, te vragen welke signalen het kind heeft laten zien en welke stappen de leerkracht zelf al heeft ondernomen. Het CLB moet ook aandacht hebben voor de zelfzorg van de leerkracht. De leerkracht moet het gevoel krijgen dat hij er niet alleen voor staat en hulp kan vragen. Tenslotte coacht het CLB de leerkracht in de observatie naar het kind toe. - Vervolg contact leerkracht en CLB: Het CLB gaat in deze stap de observatie van de leerkracht opvolgen. Hiermee wordt bedoeld dat hij op onderzoek gaat naar de onderbouwing van zijn vermoedens. Tenslotte coacht het CLB ook het contact van de leerkracht met de leerling. Het is belangrijk dat de leerkracht zich zorgen maakt over de leerling in kwestie en zelf de eerste stap zet naar de leerling toe. Fase 2: Multidisciplinair overleg van het CLB team: - Nazicht van het CLB dossier: Dit wil zeggen dat ze nagaan of ze wel in het bezit zijn van een aantal belangrijke gegevens. Voorbeelden hiervan zijn: gegevens van de familiale situatie, gegevens rond de gezinssituatie/sociale context, gegevens rond de schoolloopbaan, gegevens rond de gezondheidstoestand van het kind, gegevens rond aan-/afwezigheid op school, gegevens rond socio-emotionele ontwikkeling en de gegevens over de relatie tussen de ouder(s) en het kind. 18

19 - Multidisciplinair CLB-team: Het CLB-team bespreekt de bijeengebrachte gegevens en formuleert alle mogelijke hypothesen. Het is belangrijk dat er voorzichtig wordt omgesprongen met de signalen, want deze kunnen verschillende oorzaken hebben. Ze kunnen ook verwijzen naar andere problemen dan kindermishandeling. Het is belangrijk dat kindermishandeling gezien wordt als één van de mogelijke opties en dat er daarna ook verder op zoek wordt gegaan naar andere redenen voor de signalen. Vervolgens duiden ze een vaste CLB-contactpersoon aan, met andere woorden wie coördineert het dossier?. Ten slotte gaat het team, indien nodig, de gegevens inventariseren. Dit wil zeggen dat ze indien nodig nog verder informatie gaan verzamelen om de verschillende hypothesen verder te kunnen toetsen. Deze informatie halen ze van medeleerkrachten, het vertrouwenscentrum, het OCMW, Kind en Gezin en dergelijke. Fase 3: Diepgaande exploratie door contactname met kind/ouders: Er kunnen meerdere gesprekken tussen leerkracht en leerling/ouders gevoerd worden, dit is afhankelijk van de draagkracht van de leerkracht. De CLB-medewerker gaat als eerste de leerkracht coachen. Achteraf wordt de CLB-medewerker ingeschakeld om de vervolggesprekken met kind en ouders te voeren. - Het gesprek tussen leerkracht en kind: In het gesprek tussen de leerkracht en het kind is het belangrijk dat de leerkracht zijn bezorgdheid gaat uiten naar het kind en dat hij vraagt aan het kind om het CLB erbij te betrekken. - Het coachen van de leerkracht in contactname met de ouders: Het is belangrijk dat het gesprek tussen leeracht en ouders goed voorbereid wordt. Er vindt in deze stap een overleg plaats tussen het CLB en de leerkracht rond het doel en de aanpak van een gesprek met de ouders. - Het gesprek tussen de leerkracht en de ouders: Tijdens het gesprek met de ouders is het belangrijk dat je de zorg naar het kind deelt met de ouders. Er moet een gezamenlijke bezorgdheid ontstaan en pas vanaf dan, kan de leerkracht samen met de ouders op zoek gaan naar alternatieven. - Nabespreking tussen het CLB en de leerkracht: De leerkracht bespreekt samen met het CLB hoe de gesprekken verlopen zijn. Als de leerkracht aangeeft dat hij de uitgebreidere gesprekken voor zichzelf niet aankan, dan is het de opdracht van de CLB-medewerker om deze gesprekken op zich te nemen. - Het gesprek tussen de leerkracht en het kind: Hier is het weer belangrijk dat de leerkracht zijn bezorgdheid uit naar het kind toe en dat hij/zij aan het kind de vraag stelt om het CLB erbij te betrekken. 19

20 - Het gesprek tussen de leerkracht en de ouders: Deze stap gaat weer over het contact met de ouders en het coachen van de leerkracht in deze contactname door het CLB. - Het gesprek tussen de CLB-medewerker en het kind: Hierbij is het vooral belangrijk dat het gesprek plaats vindt in een afgesloten ruimte en dat de CLBmedewerker voldoende tijd voorziet voor het gesprek. Ook is het belangrijk dat je het kind op zijn gemak stelt, zodat hij bereid is om over de problematiek te praten. - Het gesprek tussen de CLB-medewerker en de ouders: De CLB-medewerker mag nooit zo maar een gesprek aan gaan met de ouders zonder dit met het kind te overleggen. Het is al een hele stap als er tijdens het eerste gesprek contact is met de ouders, op welke manier dan ook. - Eventueel kan daarna nog het vertrouwenscentrum geraadpleegd worden. Je kan eventueel met alle informatie naar het vertrouwenscentrum stappen. Fase 4: Beslissingsfase: In deze fase komt het hele multidisciplinaire CLB-team opnieuw samen. Alle informatie die verworven is uit alle gesprekken wordt bij elkaar gelegd. Op basis van deze gegevens wordt een besluit genomen wat betreft het vermoeden. - Het vermoeden van kindermishandeling = twijfelachtig: Dit wil zeggen dat ondanks alle stappen die genomen zijn, het nog niet duidelijk is of de problemen met kindermishandeling te maken hebben. De leerkracht blijft in deze stap registreren. Er is regelmatig contact tussen de leerkracht en de ouders en tussen het CLB en de leerkracht. De leerkracht gaat ook proberen om contact te leggen tussen de ouders en het CLB, indien dit nog niet gebeurd is natuurlijk. - Het vermoeden van kindermishandeling = ongegrond of er is een andere oorzaak: Als uiteindelijk blijkt dat de vermoedens onterecht zijn en dat er andere redenen zijn voor het gesignaleerd gedrag, dan moet dit verder onderzocht worden. Er moet nagegaan worden wat er dan wel aan de hand is. - Het vermoeden van kindermishandeling = versterkt: Hier is het vermoeden van kindermishandeling gegrond of bevestigd door het kind of de ouders. Indien de ouders bereid zijn om samen te werken met het CLB, vindt er een gesprek plaats tussen de ouders en het CLB waarin ze bekijken op welke domeinen de ouders hulp kunnen gebruiken. Het CLB gaat andere hulpverleningsinstanties inschakelen en de begeleiding op school bespreken met het kind en de ouders. 20

21 Indien de ouders niet bereid zijn om met het CLB samen te werken, dan gaat het CLB geen verder contact aangaan met het kind tenzij het om een crisis gaat. Het CLB neemt dan ook contact op met het vertrouwenscentrum en blijft ook de leerkrachten coachen in contact met de ouders en het kind. Als er een erge ongerustheid blijft bestaan, organiseert het CLB een dwingend confrontatiegesprek met de ouders. Fase 5: Nazorg: - Het CLB moet de leerkracht en/of de directie blijven ondersteunen: Het is de taak van het CLB om de leerkracht en/of de directie te blijven ondersteunen in de omgang met het kind en de ouders. Het is ook belangrijk om met de leerkracht duidelijke afspraken te maken over waar zijn verantwoordelijkheid stopt en hoe de taken verdeeld zijn. Maar het is tevens noodzakelijk dat de CLB-medewerker aandacht heeft voor wat kindermishandeling oproept en oog heeft voor de emotionele verwerking van de leerkracht zelf. - Het CLB ondersteunt de school: Bij deze stap gaat het CLB samen met de directie nagaan waar de school en de leerkrachten momenteel nood aan hebben ter ondersteuning. - Het CLB voert eventueel gesprekken met de ouders en het kind: Hier legt het CLB eventueel verdere contacten met de ouders of het kind. - Het CLB volgt het gezin op bij externe hulpverleningsinstanties: Er is regelmatig sprake van overleg met alle betrokken partijen, waarbij feedback naar het CLB-team en de school nadien belangrijk is. 21

22 Een schematisch stappenplan bij een vermoeden van kindermishandeling: 22

23 Gevolgen van kindermisbruik Op korte termijn Kindermisbruik kan veel gevolgen hebben voor het kind en dit dan vooral op zijn ontwikkeling. Een kind is in zijn ontwikkeling, zowel fysiek als emotioneel, afhankelijk van zijn omgeving. Hoe jonger het kind, hoe meer zorg het nodig heeft en hoe meer gevolgen kindermisbruik kan hebben. Maar hoe ouder het kind is, hoe meer het kind beseft dat er iets niet klopt en kan het zeer grote emotionele schade oplopen. Een kind met een goede emotionele en lichamelijke zorg krijgt zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen. Kindermishandeling schaadt dit basisvertrouwen. Daardoor bestaat de mogelijkheid dat het kind de buitenwereld, en uiteindelijk zijn eigen omgeving, als bedreigend en vijandig gaat beschouwen. En dit heeft zijn weerslag op de sociale ontwikkeling. Natuurlijk heeft niet ieder kind dezelfde gevolgen. Dit komt omdat niet elke vorm hetzelfde is en omdat ieder kind er op zijn manier op reageert. Andere factoren die de ernst van de gevolgen bepalen zijn: - De leeftijd waarop de kindermishandeling start. Hoe jonger het kind is, hoe minder dat het in staat is zichzelf emotioneel en lichamelijk te verdedigen. - De ernst van de feiten. - De betekenis die het kind geeft aan de mishandeling. - De duur van de mishandeling. - In hoeverre het kind verplicht is tot zwijgen. - In welke mate de impact is op de hechting van het kind met zijn dader en met zijn omgeving. - De emotionele band die het kind heeft met de dader. Is de dader zijn vader, moeder, buurman, leerkracht, - Een kind kan ook beschermende invloeden ervaren. Dit is dan vooral in de zin van steun geven aan of helpen van het kind in zijn situatie. Die steun of hulp kan een broer of zus zijn, een tante, een vriendin, een leerkracht zijn, Steun die komt, kort nadat de mishandeling aan het licht komt, kan ervoor zorgen dat er ernstige lange termijnproblemen vermeden worden. Dit komt omdat het kind ervaart dat de mensen in zijn omgeving hem/ haar steunen en willen helpen. Lichamelijke letsels Lichamelijke letsels kunnen onder andere zijn: - Uitwendige verwondingen: schaafwonde, brand- en snijwonden, kneuzingen, blauwe plekken, - Inwendige verwondingen: letsels aan milt, lever, buik, - Botbreuken - Verwondingen aan het hoofd. Door mishandeling kunnen er grote gevolgen zijn voor de hersenen van het kind. En dit zonder dat er uiterlijk verwondingen zijn. Een specifieke vorm is het shaken infant syndroom (S.I.S.). Hierbij komen er scheurtjes in de bloedvaten van de hersenen waardoor deze bloeden. Daardoor kan er blijvende hersenschade optreden met als gevolg een handicap. 23

24 De lichamelijke gevolgen van seksueel misbruik zijn onder andere letsels aan de geslachtsdelen of de anus. Ook is er een grote kans op SOA s (seksueel overdraagbare aandoeningen) en ook op een zwangerschap bij het kind. Wat dan bij het kind nog extra lichamelijke en psychologische problemen veroorzaakt. Ook andere vormen van kindermishandeling (lichamelijke verwaarlozing, verwaarlozing, emotionele mishandeling, ) kunnen lichamelijke gevolgen hebben. Zo kan emotionele verwaarlozing ervoor zorgen dat het kind een achterstand krijgt in zijn groei en ontwikkeling. Dit noemt met een psychogene groeiachterstand of non- organic failure-to-thrive. Dit wordt veroorzaakt door het tekort aan emotionele voeding. Maar op materieel vlak komen deze kinderen niets te kort. Lichamelijke verwaarlozing kan ook voor groei- en ontwikkelingsachterstanden zorgen. Dit noemt men dan organic failure-to-thrive. Meestal wordt dit veroorzaakt door ondervoeding. Een heel uitgesproken vorm van lichamelijke mishandeling is het syndroom van Munchausen by proxy In het ergste geval is de dood zelfs een gevolg. Het kind had zoveel lichamelijke letsels dat het er uiteindelijk aan gestorven is. Emotionele gevolgen Mishandeling heeft natuurlijk ook emotionele gevolgen. Net zoals bij de lichamelijke gevolgen, zijn er bij de emotionele gevolgen ook verschillen tussen kinderen. Maar emotionele problemen na mishandeling zijn vooral gekenmerkt door een negatief zelfbeeld, gering gevoel van zelfwaardering en eigenwaarde. Ook het vertrouwen in anderen is zeer laag. Ook slecht slapen, nachtmerries horen bij emotionele gevolgen van kindermishandeling. In contact met anderen kunnen kinderen zich heel anders beginnen te gedragen. Zo worden ze sneller boos, willen ze niet spelen, maken veel ruzie of doen anderen pijn. Deze kinderen hebben het ook erg moeilijk met het opletten en concentreren in de klas. Omdat ze steeds zitten te denken aan wat gebeurd is. Schade die gevormd is na emotionele mishandeling kan zich in de adolescentie uiten in gedragsproblemen. Hieronder verstaan we: verslaving, delinquent gedrag, Psychische gevolgen kunnen zich uiten in angsten en contactstoornissen. De jongeren hebben het dan erg moeilijk. Ze hebben voor bepaalde dingen angst en dat kan hun functioneren sterk verstoren, net zoals hun sociale contactstoornissen. Ook psychosomatische klachten komen voor. Dat zijn klachten die geen lichamelijke oorzaak hebben, maar waar de oorzaak moet gevonden worden in de psychologische toestand van de jongere. Ook psychiatrische problemen zijn een van de mogelijke gevolgen van emotionele mishandeling. Dit zijn dan depressies, dissociatie, Door psychische verwarring kunnen jongeren zelfmoordgedachten vormen en ook effectief zelfmoord plegen. 24

25 Kindermishandeling kan ook ontwikkelingsstoornissen veroorzaken. Het schaadt de ontwikkeling op emotioneel niveau en veroorzaken vertragingen in de motoriek, het taalgebruik, de spraak, groei en intellectuele vermogens. Sommige kinderen kunnen zichzelf thuis niet of nauwelijks uiten. Om dan toch de ervaringen te kunnen verwerken gaan ze op andere plaatsen proberen hetzelfde te doen dan wat ze thuis hebben meegemaakt. Ze zijn agressief en gedragen zich ongepast. Andere kinderen vinden het kind vervelend en willen niet meer omgaan met het kind. Leerkrachten gaan het kind ook vervelend vinden en gaan steeds meer reageren op het kind. Omdat niemand hem nog leuk vindt, gaat het kind zichzelf als waardeloos ervaren. Er zijn ook kinderen die zich net helemaal anders gaan opstellen in andere omgevingen dan thuis. Die kinderen gaan zich proberen onzichtbaar te maken en het contact met anderen zoveel mogelijk te vermijden. Daardoor bestaat de kans dat het kind in een isolement geraakt. In beide gevallen gaat het kind de kans uit de weg om een positief corrigerende ervaring te beleven met anderen. Hun zelfbeeld blijft laag, hebben nog steeds weinig contacten, Zo blijven ze in die negatieve spiraal. Op lange termijn Bij volwassenen, die als kind zelf mishandeld werden, kunnen we nog steeds gevolgen vaststellen. Posttraumatische stressstoornissen en dissociatieve stoornissen zijn mogelijk gevolgen. Ook kunnen lichamelijke klachten met een psychische oorzaak (psychosomatische klachten) aanwezig zijn. Vaak zijn verslaving, automutilatie (zelfverwonding; vb. zichzelf snijden), zelfmoordgedachten en zelfmoordpogingen ook een gevolg van mishandeling in de kinderjaren. Gevolgen in de maatschappij J. Wieme (2011), een kinder- en jeugdpsychiater, zegt dat de onveiligheid die kinderen ervaren tijdens hun opvoeding een belangrijke oorzaak is voor gedrag dat als een overlast en een bedreiging voor de veiligheid wordt beschouwd door de maatschappij. Een voorbeeld is een verslaving. Verslaving wordt gezien als een van de manieren om de ellendige gevolgen van kindermisbruik uit de kinderjaren te ontvluchten. Maar die verslaving (aan drugs en alcohol) brengt overlast voor de omgeving mee. Andere maatschappelijke gevolgen van kindermishandeling zijn de kosten van de behandeling die slachtoffers nodig hebben. 25

26 Hoe ga je als leerkracht om met kindermishandeling? In de eerste plaats is het belangrijk om te weten dat je als leerkracht de verantwoordelijkheid hebt om op te komen voor de belangen van je leerlingen. Als leerkracht kun je een bijdrage leveren aan het tijdig opsporen van kindermishandeling. Wat niet iedereen weet, is dat je als leerkracht een meldplicht hebt. Dat houdt in dat wanneer je vermoedens hebt van kindermishandeling, je verplicht bent om dat ook effectief te melden. Toch heeft slecht 14 procent van de leerkrachten in zijn/haar carrière een geval opgemerkt en ook effectief gemeld. Wat doe je wanneer een kind aan je komt vertellen dat hij/zij thuis mishandeld wordt? Je voelt je soms machteloos en bang. Je vraagt je af wat je voor dat kind kunt doen. Het kind vertelt je zijn/haar verhaal omdat het zich veilig bij je voelt. In de meeste gevallen smeekt het kind je om het verhaal aan niemand anders te vertellen, maar maak duidelijk dat je dat niet kunt beloven. Het kind blijft leerling In situaties van kindermishandeling is het niet wenselijk dat het hele leerkrachtencorps op de hoogte is. Het is echter wel belangrijk dat er enkele leerkrachten weten dat deze bepaalde leerling extra zorg en ondersteuning nodig heeft. Wanneer teveel leerkrachten van het probleem afweten, wordt de leerling te vaak bekeken door een subjectief gekleurde bril. Dat draagt met zich mee dat deze leerling te veel als slachtoffer en te weinig als leerling bekeken wordt. Het kind blijft het liefst leerling in de klas, probeer dat als leerkracht dan ook te behouden. Volgens Peter Adriaenssens kan het zelfs enorm belangrijk zijn voor de verwerking dat een kind zich kan terugtrekken in de anonimiteit van de kindergroep. Het kind staat centraal Het kind centraal plaatsen betekent respect tonen voor het gezichtspunt van het kind. Alles draait rond empathie en een luisterend oor aanbieden aan het slachtoffer. Waarop moet je letten wanneer een kind je zijn/haar verhaal vertelt? - Toon oprechte interesse in het verhaal van het kind. - Probeer op een psychologisch gezonde afstand van het kind te blijven. - Neem de tijd voor het gesprek. - Zorg ervoor dat niemand de ruimte kan binnenkomen waarin het gesprek plaatsvindt. - Onderschat de ernst van het verhaal niet. - Vertel het kind dat het moedig is om het verhaal te vertellen. - Stel geen suggestieve vragen en laat het kind zo veel mogelijk in eigen woorden en in eigen tempo vertellen wat er is voorgevallen. - Stel geen waarom-vragen. - Vertel het kind dat het niet zijn/haar schuld is. - Geef aan dat er hulp mogelijk is. - Vertel het kind dat hij/zij niet de enige is die iets dergelijks is overkomen. - Dring niet verder aan als het kind niet verder wil praten en laat weten dat hij/zij altijd bij je terecht kan. 26

27 Iedereen weet dat het belangrijk is om als leerkracht een veilig klasklimaat te creëren. Maar bij kinderen die slachtoffer zijn van kindermishandeling is die veilige en geborgen sfeer eens zo belangrijk. Deze kinderen hebben meer dan andere kinderen nood aan liefde, warmte en positieve bevestiging. 27

28 Literatuur voor kinderen Kinderen die mishandeld werden of worden, hebben al wel eens nood aan een verhaal waarin ze zichzelf kunnen herkennen. Dit kan hen helpen om, wat ze hebben meegemaakt, beter te begrijpen en te verwerken. Er bestaan heel veel boeken over kindermishandeling. Wij geven hieronder een lijst met enkele boeken voor kinderen uit de lagere school. Acht dagen met engel. Auteur: Tanneke Wigersma, Uitgeverij: Lemniscaat, jaar: 2004 korte omschrijving: Silke wordt misbruikt door haar vader en durft dit aan niemand te vertellen. Ze houdt van haar vader maar wil niet dat hij haar s nachts opzoekt. Silke voelt zich schuldig en alleen. Gelukkig kan ze met de hulp van Engel, een nieuw meisje in de klas, alles aan de juf vertellen. Brandnetels Auteur: Hans Dorrestijn Uitgeverij: Bert Bakker Jaar: 1984, vijfde druk 1990 Korte omschrijving: Brandnetels is een bundel korte verhalen over kinderen die op verschillende manieren worden mishandeld. Dan kleurt het water rood Auteur: Sine Van Mol Uitgeverij: Clavis Jaar: 1994 Korte omschrijving: Tom moet van zijn moeder na school naar Dave. Die helpt Tom met zijn huistaken. Toms ouders hebben hier geen tijd voor. Dave is Toms beste vriend ook al is hij een flink pak ouder. Dave en Tom hebben een geheim. Tom mag hierover aan niemand iets vertellen... Een verhaal over seksueel misbruik van jongens. De meester is een schat Auteur: Bettie Elias Uitgeverij: Clavis Jaar: 2004 Korte omschrijving: De laatste tijd gebeurt het steeds meer. Papa kan plots ontzettend boos worden zonder reden en Bram een flink pak slaag geven. Elke dag is er wel iets. En elke dag is Bram op zijn hoede, bang dat er weer iets fout zal gaan. Bram vertelt het tegen niemand. Tot hij op een dag met een gezwollen oog op school komt. De meester wil er het fijne van weten. Bram wil eerst niets zeggen maar dan begint hij te vertellen over gisteren. En over al die andere keren. Als de meester vraagt om met zijn vader te praten, raakt Bram in paniek... 28

29 De schommel Auteur: Gerda De Preter Uitgeverij: Querido Jaar: 1999 Korte omschrijving: Marie is dol op schommelen. De schommel is haar beste vriend. Ze vertelt hem al haar geheimen. Wanneer Marthe naast Marie komt wonen, is Marie blij. Toen Marthe erbij kwam, voelde Marie pas hoe alleen ze daarvoor geweest was. De twee meisjes hebben samen veel plezier, maar Marie voelt dat er iets met Marthe aan de hand is. Vooral wanneer Marthe de stem van haar papa hoort, krimpt ze ineen. Soms klinkt Marthes stem alsof er regen in zit... Een dag om te onthouden Auteur: Thea Dubelaar Uitgeverij: Ploegsma Jaar: 1997 Korte omschrijving: Hanna weet niet meer wat ze moet doen: vechten of vluchten. Ze besluit naar de enige persoon toe te gaan die haar zou kunnen helpen, haar oma. Ook al is het vijf jaar geleden dat zij elkaar voor het laatst hebben gezien. Een verhaal over seksueel misbruik. Een muur van lege blikken Auteur: Daniel Billiet Uitgeverij: Bakemat Jaar: 1997 Korte omschrijving: Zijn eigen vader doet vieze spelletjes met jonge meisjes. Koen zijn wereld stort in. Is zijn vader pedofiel? Aan zijn moeder heeft hij niks. Zij is bezig een nieuw leven op te bouwen. Hij zoekt steun bij Dorien, een klasgenootje. Een toetje van knikkers Auteur: Chantal Cornielje Uitgeverij: La Rivière Jaar: 1998 Korte omschrijving: Omdat Jorams moeder hem steeds zwaarder straft als ze een slechte bui heeft, krijgt Joram het hoe langer hoe moeilijker. Totdat het hem te veel wordt... Ik was een steen Auteur: Saskia Goeminne Uitgeverij: De eenhoorn Jaar: 2008 Korte omschrijving: In het jaar dat Bennie tien wordt, gebeurt er veel. Tussen zijn moeder en zijn vader is een pijnlijke strijd aan de gang. Bennie kijkt woordeloos toe. Diep in hem gaan de woede en de angst heftig tekeer, maar hij houdt zich stil. Hij schrijft in zijn schrift en zoekt zo vaak als dat kan zijn grootvader op. Met grote moeite probeert Bennie zijn verwarring onder controle te houden. 29

30 Ik wil je mijn geheim vertellen Auteur: Mariëtte van den Berg Uitgeverij: Kok Voorhoeve Jaar: 1997 Korte omschrijving: Vijftien korte verhalen en gedichtjes over kinderen die lichamelijk en geestelijk mishandeld worden. Niks gehoord, niks gezien Auteur: Veronica Hazelhoff Uitgeverij: Querido Jaar: 1997 Korte omschrijving: Wanneer River haar vriendje Walt bij haar thuis uitnodigt, heeft ze het gevoel dat haar vader Walt meteen inpalmt. Walt helpt haar vader met het maken van een prentenboek en uit jaloezie weigert River iets met het boek te maken te hebben. Een fijngevoelig portret van een mishandelde jongen en zijn vriendinnetje, die pas op het einde begint te begrijpen wat er met haar vriendje aan de hand is. Nina Regenboog Auteur: Leny van Grootel Uitgeverij: Holland Jaar: 1998 Korte omschrijving: Nina is het bijzonderste meisje van het hele ponykamp. Hester wil graag haar hartsvriendin worden. Maar Nina doet zo geheimzinnig. Wat heeft ze te verbergen? Dan ontdekt Hester het geheim: Nina wordt thuis geslagen. Slagen Auteur: H. Schoemans Uitgeverij: Averbode Jaar: 1999 Korte omschrijving: Geert verbergt een geheim: zijn vader slaat hem. Iedereen doet alsof er niets aan de hand is. Geert verstopt zijn blauwe plekken, de buren kijken de andere kant op. Zelfs de juf op school is bang om te spreken. Maar als zijn vader in een dronken bui weer toeslaat, schreeuwt Geert zijn geheim uit. Zijn ouders worden verplicht hulp te zoeken. Wat Jimmy die nacht zag Auteur: Coman Carolyn Uitgeverij: Querido Jaar: 1998 Korte omschrijving: Jimmy vlucht met zijn moeder en zijn babyzusje, nadat de vriend van zijn moeder de baby heeft mishandeld. Ze gaan naar de caravan van iemand die ze kennen. Jimmy en zijn moeder zijn nog steeds bang, maar ze proberen er het beste van te maken. 30

31 Weg Auteur: Marjan van Abeelen Uitgeverij: Van Holkma & Warendorf Jaar: 2007 Korte omschrijving: Brenda's moeder Sophie kan de drukte van een groot gezin niet aan en reageert haar woede en onmacht af op Brenda. Langzaam maar zeker ontaardt Sophies overspannenheid in mishandeling. Als ze op het punt staat iets heel ergs te doen, kan Brenda nog maar één ding denken: weg! Weg uit de Peel Auteur: Jacques Vriens Uitgeverij: Van Holkma & Warendorf Jaar: 1997 Korte omschrijving: Dit boek gaat over Janneke, die het heel moeilijk heeft. Haar ouders kunnen niet goed voor haar zorgen en de pastoor uit het dorp doet rare spelletjes met haar. Ze zeggen dat ik stink Auteur: Patricia de Landtsheer Uitgeverij: Clavis Jaar:1995 korte omschrijving: Leen heeft last van bedplassen, maar ze durft er met niemand over te praten. Haar moeder wordt er zelfs boos om en slaat haar. Haar vader is thuis weggegaan. Als ze Miek ontmoet, kan ze voor het eerst praten met iemand over hoe ze zich voelt. En dan is Jan, haar geschiedenisleraar, er ook nog... 31

32 Hulpverlenende organisaties Er zijn verschillende organisaties die hulpverlening bieden bij kindermishandeling. Eén van deze organisaties is het vertrouwenscentrum. In elke Vlaamse provincie en in het Brussels hoofdstedelijk gewest is er een Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) actief. Het vertrouwenscentrum voor kindermishandeling is een meldpunt voor kindermishandeling en vermoedens van kindermishandeling. Ze verlenen advies en coachen hulpverleners voor kindermishandeling. Het vertrouwenscentrum biedt zelf ook hulp. Ze zorgen voor de coördinatie van hulpverlening en begeleiden crisissen. Het vertrouwenscentrum zorgt zelf niet voor de behandeling van slachtoffers van kindermishandeling en hun gezin, behalve wanneer een doorverwijzing niet wenselijk of onuitvoerbaar is. Doordat ze vooral gericht zijn op een gepaste doorverwijzing, gaan ze zich vooral bezig houden met het ontwikkelen van een werkbare diagnose. Ze werken ook samen met externe, relevante personen of diensten en ze geven vormingen. Het vertrouwenscentrum is erkend door kind en gezin dit wil zeggen dat ze ermee samenwerken. Het centrum bestaat uit een multidisciplinair team. Dit wil zeggen dat het bestaat uit: een kinderarts, kinderpsychiater, kinderpsychologen, maatschappelijk werkers, criminoloog, dadertherapeuten enz. Het vertrouwenscentrum is telefonisch te bereiken of via een persoonlijk gesprek. De veiligheid van het kind staat centraal. Soms worden kinderen ook tijdelijk buitenshuis opgevangen. Ze zijn ook gericht op het bevorderen van de ontwikkelingskansen van de kinderen en ze proberen ouders te stimuleren om hun verantwoordelijk als opvoeder opnieuw op te nemen. Deze hulpverlening is gericht op het herstel van de ouder- kind relatie en herstel van de kindpositie en van de ouderpositie. Dit herstel kan enkel plaatsvinden in een klimaat van veiligheid, zorg en begrenzing voor alle partijen binnen het gezin. De volgende hulporganisatie die wij gaan bespreken is het CLB of het centrum voor leerlingen begeleiding. Het CLB wordt georganiseerd door het Ministerie van Onderwijs en Vorming. Jongeren, ouders en leerkrachten kunnen er terecht met vragen of problemen over gezondheid, gevoelens en studeren. Het CLB bestaat uit artsen, kinderpsychologen en maatschappelijk werkers. Zij staan steeds open voor een gesprek. Als deze personen vinden dat zij niet de gepaste hulp kunnen bieden, verwijzen ze de hulpvragende door naar het Comité voor bijzondere jeugdzorg. Deze bieden hulpverlening aan kinderen in problematische opvoedingssituaties. De derde organisatie is de kinderen en jongeren telefoon of KJT. Het KJT bestaat uit een groep van vrijwilligers die via , langs de telefoon of via chat luisteren naar vragen en problemen van kinderen en jongeren. Ook op het forum van de website kunnen kinderen hun problemen en vragen achterlaten, die dan bij de vrijwilligers terecht komen. Ze werken volledig anoniem, maar nemen wel elk gesprek op, zodat ze cijfergegevens kunnen verzamelen. Op deze manier zorgen zij ervoor dat deze kinderen en jongeren een stem krijgen in de maatschappij. Het KJT doet nog meer. Ze geven vormingen aan directies en leerkrachten. Ze beschikken ook over lespakketten en ze brengen maandelijks een nieuwsbrief uit rond een specifiek thema. Deze nieuwsbrieven kunnen dan zeer bruikbaar zijn in de lessen en ze zijn op verschillende scholen te vinden in de leraarskamer. 32

33 De laatste organisatie die we bespreken is het centrum voor geestelijke gezondheidszorg of CGG. Hier kan je terecht met uiteenlopende problemen van psychosomatische, psychische en relationele aard. Ze bieden hulp aan mensen met psychische problemen. Sommige centra zijn gespecialiseerd in specifieke problemen, terwijl andere meerdere problemen behandelen. De centra voor geestelijke gezondheidszorg werken met meerdere vormen van psychotherapie. 33

34 Cijfers De cijfers in verband met kindermishandeling zijn zeer onrustwekkend. Eén op tien kinderen in Vlaanderen wordt mishandeld. Ook is kindermishandeling in Vlaanderen de tweede oorzaak van kleutersterfte. Uit cijfers blijkt dat meisjes over het algemeen iets vaker slachtoffer zijn dan jongens. Elke dag worden er tussen de 18 en 25 gevallen van kindermishandeling gesignaleerd. In 30% van de gevallen gaat het over lichamelijke mishandeling en 25% over lichamelijke verwaarlozing en seksueel misbruik. De meeste slachtoffers zijn 3 tot 6 jaar. De reële cijfers van kindermishandeling liggen waarschijnlijk nog hoger. De oorzaak hiervan is het feit dat kindermishandeling niet altijd wordt gemeld. Het melden en/of bespreekbaar maken is nog steeds geen evidentie. Aantal meldingen bij de vertrouwenscentra kindermishandeling en aantal gemelde kinderen in In 2010 werden in totaal 9402 meldingen gedaan waarbij minderjarigen betrokken waren. 34

35 Uit deze grafiek kun je afleiden dat het aantal gemelde kinderen sinds 2008 is gestegen Lichamelijke mishandeling en verwaarlozing is de meest voorkomende vorm van kindermishandeling. 35