Op weg naar de Academische Opleidingsschool

Transcriptie

1 1 Op weg naar de Academische Opleidingsschool Een matrix als hulpmiddel Mei 2015 Pauline Schröderde Boer

2 2 Inleiding De CHE werkt samen met academische opleidingsscholen. In deze samenwerking doen PABO studenten van het derde en vierde jaar samen met masterleerkrachten van de basisschool en docentonderzoekers van de CHE, onderzoek op de basisschool. Het doel van dit onderzoek is om binnen de eigen school het onderwijs verder te ontwikkelen en zo mogelijk een (bescheiden) bijdrage te leveren aan beter onderwijs in Nederland. Daarnaast werkt de CHE samen met zogenaamde volgscholen; scholen die zich op termijn willen ontwikkelen tot academische opleidingsschool. De Academische Opleidingsschool In de literatuur en documentatie zijn verschillende definities van de academische opleidingsschool beschreven. De visie vanuit de CHE is ontwikkelings en onderzoeksgericht. De definitie vanuit het ministerie van OCW (2005) 10 sluit hierbij aan: Scholen die het opleiden in de school verbinden met schoolontwikkeling, onderwijsinnovatie en onderzoek binnen de school. Op dergelijke scholen versterken onderwijspraktijk, de opleiding van leraren op de werkplek en het wetenschappelijk onderzoek elkaar. Leraren ontwikkelen zo tevens een onderzoekende rol om hun lespraktijk te versterken. In nauwe samenwerking met hogescholen en universiteiten wordt een academische school vormgegeven waar leren, opleiden, reflectie op beroep, ontwikkelingsgericht onderzoek, kenniscirculatie en innovatie hand in hand gaan. Handleiding matrix Op weg naar de academische opleidingsschool De academische opleidingsschool is nog volop in ontwikkeling. De CHE wil hier met deze matrix een bijdrage aan leveren. De matrix is ontwikkeld voor alle betrokkenen bij en geïnteresseerden in de academische opleidingsschool. Bij de ontwikkeling van het instrument heeft de vervlechting van opleiding, onderzoek en schoolontwikkeling centraal gestaan. Voor dit instrument is vanuit de literatuur en documentatie een matrix ontwikkeld bestaande uit zes pijlers waarop de academische basisschool rust: professionele cultuur, samenwerking, leerlinggerichtheid, onderzoek, leiderschap en structuur. Deze pijlers zijn uitgewerkt in drie niveaus: basis, opbouwend en gevorderd niveau. Per pijler en per niveau zijn een aantal genummerde kenmerken weergegeven. Om van basisniveau naar gevorderd niveau te gaan moet een kenmerk eerst volgens de omschrijving in het basisniveau aanwezig zijn. Daarna moet het kenmerk ontwikkeld worden naar de omschrijving in het opbouwend niveau en vervolgens naar het gevorderd niveau. Door op de driehoekjes tussen de niveaus te klikken komt u in het werkdocument van de betreffende pijler. Hier vindt u een korte omschrijving van de pijler en tevens een aantal voorbeelden, zowel vanuit de theorie als de praktijk, van stappen en/of acties die genomen kunnen worden om te komen tot het naastliggende, hogere niveau. Gebruik de matrix als bron van informatie, als hulmiddel om uw school te positioneren in de ontwikkeling naar academische opleidingsschool, maar vooral ook om de dialoog met elkaar aan te gaan.

3 3 Van Volgschool naar AOS Basis Opbouwend Gevorderd (AOS) Professionele Leergemeenschap Profess. cultuur Samenwerking Leerlinggericht 1.Eenduidige visie onderwijsconcept, doorgevoerd in de praktijk. 2.Gedeelde Intentie om AOS te worden 3.Tl 1 volgen scholing passend bij onderwijs visie school. 4.Tl delen kennis met elkaar. 5.Alle tl voelen zich verantwoordelijk voor het ontwikkelen lespraktijk. 1.Bij alle tl bereidheid tot open communicatie. 2.Kwaliteiten/expertise van alle tl zijn bekend. 3.Hulp wordt gevraagd en aangeboden. 4.Tl werken samen in oplossen van problemen. 5.Samenwerking met CHE 1.Erkende ongelijkheid. 2.Er wordt gewerkt met niveaugroepen 3.Er worden kindgesprekken gevoerd. 4.Onderzoekende houding bij kinderen stimuleren. 1.Eenduidige visie ontwikkeling onderwijsconcept ook in de praktijk. 2.Eendudidige visie ontwikkeling naar AOS. 3.Scholing tl in samenspraak met elkaar. 4.Alle tl dragen bij aan kennisontwikkeling in klas en school. 5.Alle tl voelen zich verantwoordelijk voor de schoolontwikkeling. 1.Open communicatie in het team. 2.Capaciteit van tl ingezet. 3.Hulp vragen en aanbieden van en aan alle tl. 4.Tl en studenten werken en leren samen in oplossen van problemen. 5.Samenwerking met CHE en collegaschool. 1.Op de verschillen wordt aangesloten. 2.Er wordt gewerkt met eigen leerlijnen 3.De kinderen worden betrokken bij hun leerproces. 4.Kinderen betrekken bij onderzoek. 1.Eenduidige visie blijvende ontwikkeling onderwijsconcept. 2. Eenduidige visie blijvende ontwikkeling AOS 3.Samenhang in opleiding tl met als doel schoolontwikkeling. 4.Bijdrage aan kennisontwikkeling in brede zin. 5.Collectieve verantwoordelijkheid school ontwikkeling o.b.v. wetenschappelijke inzichten / onderzoek. 1.Open en constructieve communicatie in het team. 2.Tl verantwoordelijk voor eigen expertise domein. 3.Teambrede onderlinge ondersteuning. 4.Tl en studenten experimenteren samen voor verbeteren onderwijspraktijk. 5.Structureel samenwerkingsverband met CHE, en collega AOSscholen. 1.Tl hebben hoge verwachting van ieder kind. 2.Instructie is voor ieder kind op maat. 3.De kinderen zijn (mede)regisseur van hun leerproces en leerinhoud. 4.Samenwerken met kinderen bij onderzoek. Onderzoek 1.2 Tl onderzoeksvaardig (Master) 2.Alle tl voeren lln data systematisch in en data analyse vindt plaats. 3.Masterlkr en student formuleren onderzoeksvraag. 4.Resultaten in team besproken. 5.Onderzoek binnen thema. 1.Alle tl kritisch op handelen in de klas. 2.Data analyse en interpretatie vindt plaats 3.Tl formuleren samen onderzoeksvraag. 4.Resultaten in plan verwerkt. 5.Meerjarig onderzoeksprogramma. 1.Alle tl onderzoekende attitude en basisvaardig voor onderzoek 2.Alle tl kunnen lln data analyseren en interpreteren. 3.Alle tl betrokken bij voortgang onderzoek. 4.Resultaten leiden tot aanpassing praktijk 5.Onderzoek is een constant cyclisch proces. Leiderschap 1.Ontwikkelen van visie samen met team en ouders. 2.Visie in ieder geval: doorgroeien naar AOS. 3.Stimuleert en ondersteunt ontwikkeling tl. 4.Betrekt tl in beslissingen. 5.Motiveert opleiden en onderzoek doen, heeft voorbeeldrol. 1.Uitdragen en bewaken van visie; in/met team en naar buiten toe. 2.Visie: onderzoek in school. 3.Stimuleert en ondersteunt ontwikkeling team. 4.Lkr krijgen verantwoordelijkheden 5.Interpreteert en analyseert lln data op schoolniveau. 1.Uitdragen en blijvend ontwikkelen van visie; in/met team en naar buiten toe. 2.Visie: continue onderzoek ter verbetering onderwijspraktijk. 3.Team blijvend motiveren en ondersteunen voor PLG en onderzoek. 4.Gespreid leiderschap. 5.Doet zelf praktijkonderzoek voor verbeteren leiderschapspraktijk Structuur 1.Min.1 masterleerkracht coördinator onderzoek. 2.Masterleerkracht brengt onderzoek onder de aandacht. 3.Structurele facilitering opleiding en kennisdelen. 4.Ontwikkelen teamplan / opleidingsplan. 1.Masterleerkracht begeleidt studenten bij onderzoek. 2.Tijdens teamoverleg staat onderzoek op de agenda. 3.Structurele facilitatie kennisdelen en onderzoek. 4.Praktijkonderzoek is onderdeel van het opleidingsplan / teamplan. 1.Onderzoeksteams van onderzoekers, (master) lkr en studenten. 2.Team:onderzoekopbrengsten en nieuw onderzoekvoorstel delen. 3.Facilitatie voor bewaken kwaliteit, uitvoer en opbrengst onderzoek. 4.Praktijkonderzoek is onderdeel van personeelsbeleid (competenties). 1 Tl=Teamleden

4 4 Professionele Leergemeenschap In de PLG van een AOS gaat het om de samenhang van onderzoeken, leren en ontwikkelen gericht op het begrijpen en optimaliseren van het leren van kinderen (Zie Figuur 1) 8. Begrijpen en optimaliseren van het leren van kinderen ontwikkelen Figuur 1. Kern van een PLG 8. Een PLG is een complex, dynamisch en meerdimensionaal proces. De professionals ontdekken al onderzoekend en lerend nieuwe betekenissen en werken samen aan een ingewikkeld en continu veranderen ontwikkelproces 8. Het samenwerken is het proces, het uiteindelijke doel van de PLG is het verbeteren van de resultaten van de leerlingen 12. Professionele cultuur De academische opleidingsschool heeft een leercultuur; een krachtige leeromgeving voor aankomende en zittende leraren waarin alle teamleden kennis en ervaringen willen delen. Een cultuur van bezinning en reflectie. Het opleiden van aanstaande collega s wordt teambreed gedragen en serieus genomen. De visie op onderwijs en op de ontwikkeling van de school is eenduidig en komt in alle handelingen van alle teamleden terug 13. Van basisniveau naar opbouwend niveau Met het hele team de hei op en gezamenlijk de visie op de ontwikkeling van de school vorm geven (eventueel onder leiding van een extern deskundige). De visie uitgangspunt maken voor opleiding en onderzoek. Een gewoonte maken van het delen van good practices in hele team door een vaste plek te creëren: bv een whiteboard in teamkamer, een icttoepassing en / of een moment voor presentatie. Vanaf begin ontwikkelproces in gehele communicatie consequent gebruik maken van de gewenste terminologie. Van opbouwend niveau naar gevorderd niveau Leerkrachten volgen (afgestemd) een master opleiding, zodat de onderzoekende / wetenschappelijk houding ontwikkeld wordt. Op het moment dat er geen student is om onderzoek te doen, wordt het onderzoek door de teamleden vormgegeven.

5 5 Samenwerking In een PLG voelen mensen zich betrokken bij elkaar en voelen zich door elkaar gesteund. Alle teamleden willen kennis met elkaar delen en zijn bereid tot open communicatie gericht op verbetering van het onderwijs. Formeel maar ook informeel. Het is van belang dat de samenwerking binnen de PLG van binnenuit komt; een PLG is niet op te leggen. Door de PLG te erkennen, te herkennen en te waarderen raken teamleden gemotiveerd deel te nemen en actief bij te dragen aan de PLG en daarmee aan de schoolontwikkeling. Hoe hoger het commitment vanuit het MT / schoolleider voor de PLG hoe hoger het commitment vanuit de PLG voor de school 3. Als een school uit meerdere locaties en teams bestaat moeten de medewerkers gestimuleerd worden om met elkaar een PLG te vormen. Hiervoor is ruimte en tijd nodig, maar ook faciliteiten (bv een goede communicatietool en een kennisdatabank). Samenwerking vindt niet alleen in het team plaats, maar is ook in de klas (met en tussen de leerlingen) aanwezig. Verder wordt ook structureel met ouders, de onderwijsinspectie, collegascholen, de CHE en studenten samengewerkt. Van basisniveau naar opbouwend niveau: Leerkrachten in wisselende combinaties samen laten werken aan opdrachten / taken. Voer gesprekken met individuele teamleden over hun (on)mogelijkheden als lid van de PLG. Van opbouwend niveau naar gevorderd niveau: Leerkrachten zijn verantwoordelijk voor zelf gekozen expertisedomein. De leerkracht is van dit domein vraagbaak en koppelt gevraagd en ongevraagd opgedane kennis en ervaringen terug aan het hele team. Leerkrachten kunnen op studiedagen de trainer zijn op hun expertisegebied (Dit kan ook schooloverstijgend).

6 6 Leerlinggerichtheid De school valt op door de wijze waarop de instructie op maat gegeven wordt en de mate waarop kinderen op hun eigen niveau kunnen werken op basis van een doorgaande onderwijskundige lijn 9. De individuele leerlijn komt tot stand op basis van zowel leeropbrengsten als gegevens uit bijvoorbeeld observaties van en gesprekken met de leerling 8. Door de leerling te betrekken bij onderzoekjes en ook zelf uit te laten voeren maakt de leerling zich een onderzoekende houding eigen. Van basisniveau naar opbouwend niveau: Uitkomsten van het kindgesprek gebruiken bij vormgeven van leerproces van individuele leerling. Kinderen uitdagen door het stellen van open en kritische vragen. Van opbouwend niveau naar gevorderd niveau: Maak als team een keuze in een model of theorie om het individuele leerproces van leerlingen verder vorm te geven, bijvoorbeeld.. Het kind is leidend; op basis van verzamelde data komen tot een handelingsplan. De verzamelde data, kwalitatief en kwantitatief, worden in de vorm van feedback met het kind besproken.

7 7 Onderzoek De academische opleidingsschool is door het doen van onderzoek in staat zelf kennis te produceren ten diensten van de eigen schoolontwikkeling en innovatie. De basis is het verzamelen van data. De aandacht voor opbrengstgericht werken en verantwoorden vraagt eigenlijk van iedere school en iedere leerkracht datagericht werken 13. Hiervoor is het noodzakelijk dat alle leerkrachten niet alleen de data systematisch invoeren maar deze ook begrijpen, kunnen analyseren en interpreteren. Tegelijkertijd ontwikkelt het praktijkonderzoek van een individuele activiteit (leraar in opleiding) naar een collectieve activiteit; hoe meer collega s (en andere belanghebbenden zoals leidinggevenden) mee (kunnen) denken over de vraagstelling van het onderzoek, de wijze van data verzamelen, de betekenis van de data en de conclusies voor het onderwijs, des te vruchtbaarder is het praktijkonderzoek 13. Door te participeren in onderzoek versterkt de onderzoekende houding bij de leerkrachten; leerkrachten moeten actief op zoek gaan naar ontbrekende kennis om de onderwijsontwikkeling vorm te kunnen geven 8. Dit vraagt om een onderzoekende houding 5 : nieuwsgierigheid en willen weten: vragen stellen een open onbevooroordeelde houding: geen vooronderstellingen / oordeel kunnen uitstellen. kritisch zijn: is dit wel zo? / zaken in twijfel trekken. willen begrijpen: tot inzicht willen komen / zaken doorgronden. bereidheid tot perspectiefwisseling: diverse opvattingen en standpunten beschouwen. distantie nemen tot routines: vraagtekens bij het vanzelfsprekende. gerichtheid op bronnen: willen voortbouwen op eerder opvattingen en ideeën. gerichtheid op zeker weten: goede bronnen willen gebruiken / nauwkeurig willen zijn. willen delen met anderen: onderdeel willen zijn van leergemeenschappen. Van basisniveau naar opbouwend niveau: Het is van belang dat iedere leerkracht zelf data van de leerlingen in het leerlingvolgsysteem invoert en samen met een (extern) deskundige de data analyseert en interpreteert, zodat de leerkracht inzicht krijgt in de data. Om datawijs te worden kan externe ondersteuning ingezet worden. Versterken onderzoekende houding 5 : inzetten van reflectie, coaching en intervisie. leren vragen te stellen ipv handelen en beslissen: met elkaar inoefenen tijdens studiedag waar vaardige collega s trainer kunnen zijn. Van opbouwend niveau naar gevorderd niveau: Versterken onderzoekende houding 5 : leren om relevante gegevens bij de vraag te zoeken betekenis geven aan de gegevens en zo tot inzicht komen; gegevens analyseren en conclusie trekken. De kritische, reflectieve houding in het team bevorderen, zodat een ieder continue na gaat denken over de achterliggende doelen van het handelen in de onderwijspraktijk. Gebruik maken van een gezamenlijk onderzoeksmodel kan hierbij een goede structuur bieden; hierdoor worden alle stappen van de onderzoekscyclus systematisch doorlopen. Een voorbeeld van een onderzoekscyclus: Oriënteren Richten Plannen Verzamelen Analyseren en Concluderen Rapporteren en Presenteren Oriënteren 11.

8 8 Leiderschap Een academische opleidingsschool heeft een leider die innovatief is, voorop loopt, en zorgt dat op de school iets te halen valt voor andere scholen 9,10. De schoolleider geeft leiding aan een onderzoekende professionele leergemeenschap. Het is dan ook een voorwaarde dat de schoolleider begrijpt wat een professionele leergemeenschap is en wat een onderzoekende cultuur inhoud. De taak van de leider is om de persoonlijke visies van de teamleden te laten delen en in samenspraak met ouders te komen tot een collectieve visie. De gedeelde visie moet vervolgens in het hoofd en het hart van alle medewerkers gaan zitten 6. De leider heeft hierbij een belangrijke voorbeeldfunctie in het uitdragen van de visie. Door leiderschap te spreiden in de organisatie wordt een groter beroep gedaan op de capaciteiten van leerkrachten en krijgen leerkrachten meer verantwoordelijkheden Hierdoor zal het commitment voor de verandering en schoolontwikkeling toenemen 8. Daarnaast lijkt gespreid leiderschap een voorwaarde te zijn voor het kunnen uitoefenen van onderzoeksmatig leiderschap. Een onderzoeksmatige leider heeft een onderzoekende houding, beheerst onderzoeksvaardigheden, en kan een onderzoekende cultuur creëren 4. De schoolleider heeft een voorbeeldfunctie als het gaat om het onderzoek in de school. De schoolleider gebruikt data voor de schoolontwikkeling, stimuleert het gezamenlijke gebruik van interne en externe data en doet onderzoek naar de eigen praktijk, en leert zo hoe de leiderschapspraktijk te verbeteren ten gunste van de schoolontwikkeling 8. Een belangrijke taak van de leider is om onderzoek te faciliteren en leerkrachten te motiveren voor het doen van onderzoek. Van basisniveau naar opbouwend niveau: In het team wordt een gezamenlijke visie ontwikkeld, eventueel onder leiding van een extern deskundige. Intervisie en functionerings / ontwikkelgesprekken zijn middelen om leerkrachten te ondersteunen en te motiveren in het ontwikkelen van de onderzoekende houding. Zet leerkrachten in hun kracht door een beroep te doen op de expertise en capaciteiten van de individuele leerkracht. Betrek het bestuur bij het ontwikkelproces. Van opbouwend niveau naar gevorderd niveau: Voor het doen van praktijk onderzoek of intervisie naar de eigen leiderschapspraktijk kan samenwerking met collega schoolleiders gezocht worden. Vergaderingen worden voorbereid en geleid door de teamleden, per toerbeurt.

9 9 Structuur Op een academische opleidingsschool is het onderzoek ingebed in de dagelijkse praktijk. Om dit te bereiken is het noodzakelijk dat het onderzoek structureel onderdeel is van de organisatie binnen de school. Probleemsignalering, onderzoeksplan, onderzoek, resultaten en aanpassingen worden in teamvergaderingen structureel besproken. De coördinator(en) is (zijn) hierbij de spin in het web. Samen met het onderzoeksteam bewaken zij de kwaliteit van het onderzoek; het onderzoek draagt bij aan de ontwikkeling van de onderwijspraktijk 2. Om het onderzoek ook voor de lange termijn te waarborgen binnen de school, dient het onderdeel te zijn van het (meerjaren) opleidingsplan of beleidsplan. Van basisniveau naar opbouwend niveau: Vormen van een onderzoeksteam: masterleerkracht(en) leerkracht(en), studenten. Onderzoek op de agenda van de teamvergadering, en ook bespreken aan de hand van de onderzoekscyclus. Vormen van studieteams op basis van interesse; kennisontwikkeling binnen kaders schoolontwikkeling. Opzetten van professionele vergaderstructuur. Van opbouwend niveau naar gevorderd niveau: Onderzoeksteam maakt een jaarplanning, komt structureel samen en koppelt stand van zaken terug aan het hele team. (Meerjarig) Onderzoeksplan met het hele team opstellen en / of bespreken. Onderzoek terug laten komen in strategisch beleidsplan van de school én de schoolorganisatie.

10 10 Referenties 1 Agentschap.nl. (2011, mei). Adviesverankering academische opleidingsscholen. 2 Auditverslag Academische Opleidingsschool. (2013). Katholieke PABO Zwolle. Betrokken van: %20De%20Vlieger%20definitieve%20versie% pdf 3 Corso, M., Giacobbe, A., & Martini, A. (2009). Designing and managing business communities of practice. Journal of Knowledge Management, 13(3), doi: / Fullan, M. (Ed.). (2009). The Challenge of Change; Start School Improvement Now! California: Corwin. 5 Harinck, F., & Bruggink, M. (2012). De onderzoekende houding van leraren. Wat wordt daaronder verstaan? Tijdschrift voor lerarenopleiders, 33(3), Huffman, J.B. (2003). The role of shared values and vision in creating professional learning communities. NSSAP Bulletin, 87(637), Kroll, L. R. (2005). Making inquiry a habit of mind: Learning to use inquiry to understand and improve practice. Studying Teacher Education 1(2), Krüger, M., (Ed.). (2014). Leidinggeven aan onderzoekende scholen. Bussum: Coutinho. 9 Kenmerken van een academische opleidingsschool. Interne publicatie CHE. 10 Van den Eijnden, M., & Bruining, T. (2009). De A van Academisch en de O van Opleidingsschool: Het definiëren van onderzoek in een academische opleidingsschool. KPC groep. Betrokken van: dec_ 09_MvdE_TB_.pdf 11 Van der Donk, C., & Van Lanen, B. (2014). Praktijkonderzoek in de school. Bussum: Coutinho. 12 Vescio, V., Ross, D., & Adams, A. (2008). A review of research on the impact of professional Learning communities on teaching practice and student learning. Teaching and Teacher Education 24, Zwart, R., Van Veen, K., & Meirink, J. (2012). Onderzoek in de school ter discussie: Doelen, criteria en dilemma s. Expertisecentrum Leren van Docenten. Betrokken van