Bestemmingsplan buitengebied

Transcriptie

1 Bestemmingsplan buitengebied Inhoud: Toelichting en bijlage Voorschriften en bijlagen Plankaart nummer: C01 Projectnummer: Datum: 1 december 2006

2

3 Toelichting toe

4

5 Inhoudsopgave Deel I Inventarisatie 5 1 Inleiding Probleem- en doelstelling Begrenzing van het plangebied Wijze waarop het bestemmingsplan tot stand is gekomen 9 2 Landschap en cultuurhistorie Geomorfologie en bodem Ecologische ontwikkeling Occupatiegeschiedenis De huidige ruimtelijke opbouw van het gebied Cultuurhistorische waarden Inleiding Archeologische waarden Historisch-geografische waarden Bouwkunde Relevante ontwikkelingen 28 3 Natuur Relatie bodem, hydrologie en ecologische waarden Gradiënten Ecosystemen als ecologische waarden Algemene karakteristiek Bossen, boomgaarden en knotbomen Waardevolle graslanden Rivieren, weteringen en sloten Uiterwaarden en dijken Ecologische samenhang Perspectieven voor de natuur Knelpunten Perspectieven 36 4 Water Inleiding Vooroverleg met Waterschap Rivierenland Het watersysteem 40 5 Landbouw Inleiding toe

6 5.2 Bedrijfstypen Aantal, oppervlakte en productieomvang van de bedrijven Relevante ontwikkelingen 44 6 Wonen Huidige situatie Relevante ontwikkelingen 47 7 Niet-agrarische bedrijvigheid Huidige situatie Relevante ontwikkelingen 49 8 De recreatie Huidige situatie Relevante ontwikkelingen 53 9 Infrastructuur Wegen en paden Spoorwegen Gasleidingen Brandstofleiding Relevante ontwikkelingen Milieu Inleiding Geluidshinder Algemeen Geluidszones Geluidscontouren Gevolgen van de Wet voor bestaande situaties langs wegen Gevolgen van de wet voor nieuwe situaties langs wegen Grondwaterbescherming Milieuzones op basis van de Wet milieubeheer Algemeen Agrarische bedrijven Overheidsbeleid Rijk Nota Ruimte Vierde nota waterhuishouding Europese Kaderrichtlijn Water en Nationaal Bestuursakkoord Water Milieubeleid toe

7 11.5 Vogel- en Habitatrichtlijn Flora- en faunawet Belvedère Natuur, Bos en Landschap in de 21 e eeuw Tweede Structuurschema Verkeer en Vervoer Provincie Streekplan Gelderland 2005 Kansen voor de regio s Gebiedsplan Natuur en Landschap Derde Gelders Waterhuishoudingsplan Gelders Milieuplan Mooi Dichtbij, Uitwerkingsnota Recreatie en Toerisme provincie Gelderland (12 november 2003) Masterplan Cultuurtoerisme ( ) Gemeente Structuurvisie Geldermalsen Bestemmingsplan Buitengebied, Landschapsbeleidsplan Geldermalsen, Landschapsontwikkelingsplan (in voorbereiding) Stedelijk waterplan (in voorbereiding) Nota Landgoed Heerlijkheid Mariënwaerdt Nota Landgoed Noordenhoek Nota recreatieve aspecten in het buitengebied Nota Kanobeleid gemeente Geldermalsen Nota gemeentelijke visie nieuwe landgoederen 97 Deel II Visie op hoofdlijnen Inleiding Doel Aanpak en opzet van het hoofdstuk Ruimtelijk beleid per functie Landschap en cultuurhistorie Waardevolle kenmerken Gewenste ontwikkelingen Natuur Waardevolle kenmerken Gewenste ontwikkelingen Ongewenste ontwikkelingen Water (natte paragraaf) Landbouw toe

8 Waardevolle kenmerken Perspectief Gewenste ontwikkelingen Ongewenste ontwikkelingen Recreatie Waardevolle kenmerken Gewenste ontwikkelingen Ongewenste ontwikkelingen Wonen Niet-agrarische bedrijvigheid Infrastructuur Ruimtelijk beleid per deelgebied Deelgebiedbegrenzing Beleid voor deelgebied Uiterwaarden Beleid voor de Lingezone-oeverwallen Beleid voor de noordelijke en zuidelijke komgebieden Beleid voor het noordelijk kerngebied 124 Deel III Bestemmingsplanbeleid Uitgangspunten en bestemmingen Uitgangspunten Bestemmingen Juridische vormgeving voorschriften Bestemmingsplanbeleid per functie en per deelgebied Beleid landschappelijke en cultuurhistorische waarden Beleid afzonderlijke functie Natuur Water Landbouw Recreatie Wonen Niet-agrarische bedrijvigheid Verkeer Andere functies Juridische vormgeving Handhavingsniveau De handhavingsprocedure Verslaglegging 130 Bijlage toe

9 Deel I Inventarisatie toe 5

10

11 1 Inleiding 1.1 Probleem- en doelstelling Aanleiding en probleemstelling De gemeente Geldermalsen heeft besloten om het bestemmingsplan buitengebied te herzien. Er zijn vele ontwikkelingen in het buitengebied gaande en er worden verschillende ontwikkelingen verwacht die het noodzakelijk maken om een nieuw bestemmingsplan te maken. Het oude plan dateert uit 1985 en bestaat uit een technische herziening na de gemeentelijke herindeling in Het besluit komt bovendien voort uit de behoefte aan een goede ruimtelijke ordening voor het plangebied. Het bestemmingsplan uit 1985 is onvoldoende toegesneden om de nieuwe ontwikkelingen te toetsen en te sturen, teneinde de bedreigingen in het buitengebied om te zetten in kansen. Als voorbeelden kunnen worden genoemd het ontwikkelen van beleid ten behoeve van hergebruik vrijkomende agrarische bebouwing en het regelen van recreatiepercelen langs de Linge (Lingelandjes). Bovendien verplicht de wet op de Ruimtelijke Ordening de gemeente om het plan eens in de 10 jaar te herzien. Naast de specifieke lokale en regionale problemen speelt ook de doorwerking van rijks- en provinciaal beleid met betrekking tot bijvoorbeeld de bescherming van natuur-, cultuurhistorische- en landschapswaarden een rol. Overigens ligt de kracht van het plangebied niet alleen in de aanwezigheid van de vele natuur-, cultuurhistorische- en landschapswaarden. De kracht ligt ook in de mogelijkheden tot verdere ontwikkeling van deze waarden. Landschappelijke, cultuurhistorische en ecologische waarden zijn de groene onderlegger (harde randvoorwaarden) bij de verdere ontwikkeling van de gemeente. In dat verband is het noodzakelijk om het beleid voor de ecologische hoofdstructuur en ander beleid gericht op handhaving en versterking van cultuurhistorische - en landschapswaarden bestemmingsplantechnisch te vertalen. Voornoemde aandachtspunten zijn aanleiding tot actualisering van het Bestemmingsplan Buitengebied. Doelstellingen Op basis van voornoemde probleemstelling kunnen de volgende doelstellingen worden geformuleerd. Het doel van het bestemmingsplan is: 1. Te komen tot een degelijk toetsingskader voor de ontwikkeling van reeds bestaande functies. Het plan beoogt daarmee het volgende te regelen: toe 7

12 de functies waarvoor de gronden binnen het plangebied mogen worden gebruikt (bijvoorbeeld voor de landbouw, voor wonen, voor recreatie enzovoort); - de functies waarvoor mag worden gebouwd, op welke plaats mag worden gebouwd en onder welke voorwaarden; - de functies waarvoor gronden mogen worden ingericht, waar en onder welke voorwaarden inrichtingswerkzaamheden mogen worden uitgevoerd (bijvoorbeeld het graven of dempen van sloten, het aanleggen van wegen enzovoort); 2. Ruimte te creëren voor ontwikkelingen die in de komende termijn te verwachten zijn, of om ongewenste ontwikkelingen tegen te houden. Om hierbij sturend op te kunnen treden, bevat het bestemmingsplan specifiek beleid en flexibiliteitsbepalingen in de voorschriften (vrijstellingen en wijzigingsbevoegdheden). Het bestemmingsplan bestaat uit een plankaart met voorschriften en gaat vergezeld van een toelichting waarin het bestemmingsplanbeleid wordt toegelicht Het bestemmingsplan is op democratische wijze tot stand gekomen volgens een procedure die in de Wet en het Besluit op de Ruimtelijke Ordening (WRO en Bro) is vastgelegd. Deze procedure voorziet erin, dat iedere betrokkene of belanghebbende zo goed mogelijk de gelegenheid wordt geboden om zijn of haar zienswijze naar voren te brengen. Uiteindelijk beslist de gemeenteraad door het bestemmingsplan vast te stellen, waarna Gedeputeerde Staten het plan dienen goed te keuren. 1.2 Begrenzing van het plangebied Het buitengebied wordt gevormd door het gehele grondgebied van de gemeente Geldermalsen met uitzondering van de kernen (Geldermalsen, Tricht, Deil, Enspijk, Beesd, Rumpt, Rhenoy, Gellicum, Acquoy, Meteren en Buurmalsen). Voor sommige delen gelden afzonderlijke bestemmingsplannen of zijn afzonderlijke bestemmingsplannen gemaakt. Kaart 'Begrenzing plangebied' Met betrekking tot de plangrens zijn de binnengrenzen van het bestemmingsplan afgestemd op het Experiment Rivierenland. Voor een aantal kernen is inmiddels de grens ten opzichte van het buitengebied gewijzigd en vastgelegd in het betreffende komplan. De nieuwe grens is overgenomen in het bestemmingsplan Buitengebied. Op de kaart Begrenzing plangebied is de exacte begrenzing van het Bestemmingsplan Buitengebied aangegeven toe 8

13 1.3 Wijze waarop het bestemmingsplan tot stand is gekomen Een belangrijke stap tot het opstellen van een Bestemmingsplan Buitengebied is het uitvoeren van een inventarisatie naar de bestaande situatie en het verrichten van onderzoek naar ontwikkelingen in het plangebied. Het is immers een plicht ten behoeve van de toekomstige ruimtelijke ordening van het gebied onderzoek te verrichten naar de bestaande toestand (art. 9, lid 1 Bro 1985). Ten behoeve van het opstellen van het Bestemmingsplan Buitengebied is het volgende onderzoek verricht: 1. Inventarisatie bestaande bebouwing en gebruik; 2. Inventarisatie cultuurhistorische-, landschappelijke - en natuurwaarden; 3. Een analyse van de inventarisatie en het onderzoek naar knelpunten, mogelijkheden en kansen voor het plangebied; 4. Onderzoek (retrospectieve toets: gebruik, bewoningsgeschiedenis, oppervlakte, enzovoort) recreatiepercelen aan de Linge (Lingelandjes); 5. Onderzoek luchtkwaliteit; Aanpak, procedure en status van de inventarisatie buitengebied In de periode augustus 2004 tot en met december 2005 is de feitelijke situatie in het plangebied uitvoerig naverkend na een eerste inventarisatie in 2000 en is uitvoerig onderzoek verricht naar de afzonderlijke aspecten ten behoeve van het ruimtelijk beleid in het buitengebied. Het betreft een grondige en zorgvuldige inventarisatie en onderzoek van bestaande functies, ruimtelijke kwaliteiten en bebouwing, milieuaspecten, maar ook om geldende rechten en afspraken. Onder de agrarische bedrijven is een bedrijfsenquête gehouden om onder meer de bedrijfsomvang in beeld te brengen. Met de inventarisatie is beoogd duidelijk in beeld te krijgen wat de huidige toestand en wat het huidige gebruik van de bebouwing en de waarden zijn. De volgende gegevens zijn geïnventariseerd: - de bebouwing en het gebruik van deze bebouwing bij: - agrarische bedrijven; - niet-agrarische bedrijven; - woningen; - dag- en verblijfsrecreatieve voorzieningen; - nuts- en maatschappelijke voorzieningen; - natuur -, landschappelijke - en cultuurhistorische waarden. Gedurende de inventarisatie is onder andere gekeken naar de situering van de bedrijfsgebouwen, aard van de (agrarische) bedrijvigheid, type agrarisch bedrijf, omvang agrarisch bedrijf in NGE s, aantal dienstwoningen, functie omliggende grond, omvang niet-agrarische bedrijvigheid in vierkante meters enzovoort toe 9

14 De inventarisatiegegevens zijn verwerkt in een afzonderlijke rapportage waarin (het gebruik van) de bebouwing is aangegeven. Analyse plangebied Voorafgaand aan het opstellen van het concrete bestemmingsplan is thematisch het plangebied geanalyseerd. Het betreft een analyse van de inventarisatie en het onderzoek naar knelpunten, mogelijkheden en kansen voor het plangebied. De informatie is thematisch in deze toelichting beschreven. De te onderscheiden thema's zijn: - landschap en cultuurhistorie; - natuur; - water; - landbouw; - niet-agrarische bedrijvigheid; - wonen; - recreatie; - infrastructuur: verkeer en leidingen; - milieu. Van elk thema is de feitelijke situatie in het buitengebied beschreven. Voorts is in het document het relevante beleid en de relevante regelgeving opgenomen. Watertoets Onderzoek naar gebruik van recreatiepercelen langs de Linge Verantwoording aanpak en beschrijving opbouw bestemmingsplan Op 12 december 2003 heeft overleg met Waterschap Rivierenland plaatsgevonden in het kader van de watertoets. De resultaten van het overleg zijn eveneens als bijlage in dit document opgenomen. Voorts heeft het schap de gelegenheid gekregen te reageren op het ontwerp van de waterparagraaf, zoals deze in dit bestemmingsplan is opgenomen. Het verslag van het gesprek is in de bijlage van de toelichting opgenomen. In de waterparagraaf zullen de resultaten van het overleg in het kader van de watertoets beschreven worden. In het plangebied komt langs rivier de Linge een groot aantal recreatiepercelen voor. Teneinde afgewogen keuzes te kunnen maken bij het al dan niet bestemmen van deze particuliere recreatielandjes, is gedurende de voorbereiding van het opstellen van het bestemmingsplan een afzonderlijke beleidsnota opgesteld. Gedurende de periode 10 juni t/m 8 juli 2005 heeft éénieder de gelegenheid gehad op de beleidsnota in te spreken. De nota bevatte concrete voorstellen voor de bestemmingswijze die in het bestemmingsplan integraal verwerkt zijn. Het Bestemmingsplan Buitengebied bestaat uit: - een toelichting (wit), met 1 bijlage; deze bijlage is op geel papier afgedrukt; toe 10

15 - voorschriften (blauw), met de overige bijlagen; - een tiental kaartbladen die tezamen de plankaart omvatten. De voorschriften en de plankaart vormen het feitelijke bestemmingsplan en zijn in juridische zin rechtsgeldig. Het plan is gebaseerd op het voornoemde onderzoek. Voor wat betreft de verantwoording van de bestaande situatie kan worden teruggevallen op de veldinventarisatiegegevens, alsmede de gemeentelijke bouwen milieudossiers, de luchtfoto s en de WOZ-gegevens. De toelichting bestaat uit drie delen namelijk: - deel 1 Inventarisatie : deel 1 is inventariserend van karakter. Het beschrijft de bestaande situatie, het perspectief en de te verwachte ontwikkelingen van de diverse functies in het plangebied. Voorts is aandacht besteed aan het bestaande beleid van het rijk, de provincie, het waterschap, samenwerkende gemeenten in de regio en het beleid van de gemeente zelf; - deel 2 Visie op hoofdlijnen : in dit deel komt het beleid voor de lange termijn aan bod en wordt het beleid uiteengezet voor de voorkomende functies en de te onderscheiden gebiedsbestemmingen; - deel 3 Bestemmingsplanbeleid : in deel 3 is het bestemmingsplanbeleid uiteengezet toe 11

16

17 2 Landschap en cultuurhistorie 2.1 Geomorfologie en bodem Sedimentatie Het landschap in Geldermalsen is in sterke mate bepaald door de invloed van de rivieren in en rond het gebied. Vanaf circa voor Christus hebben de Lek, de Waal en de Linge in vaste patronen zware klei, lichte klei en zand afgezet. Door de verschillen in stroomsnelheid van het water bij overstromingen ontstonden verschillende zones, waarin zich grover of fijner materiaal kon afzetten. Gezien vanuit de rivier ontstaat op deze wijze eerst een zone met grover materiaal: zand en grotere kleideeltjes. Verder van de rivier af neemt de stroomsnelheid af, zodat ook de fijne kleideeltjes in het water kunnen bezinken. Doordat de fijne kleideeltjes sterker inklinken dan zand en grove kleideeltjes, ontstond er een systeem van hogere stroomruggen en lagere kommen met zware kleien. Vooral ten westen van Tiel veranderde in de loop der jaren de bedding van de verschillende rivieren. Hierdoor zijn er min of meer ronde komgronden ontstaan welke een belangrijk deel van het gebied innemen. De ronde kommen worden doorsneden door langgerekte stroomruggen. In het oosten nemen de oeverwallen een groot deel van het gebied in. Als gevolge van deze bodemvormende processen is het grondgebied van Geldermalsen onder te verdelen in: de oeverwal van de Linge, het zuidelijk komgebied en het noordelijk komgebied. De komgebieden bestaan voornamelijk uit kalkloze zware kleigronden. Stroomrug Linge Zuidelijk komgebied De stroomrug van de Linge bestaat uit een brede gordel van twee oeverwallen met daartussen de bedding van de rivier. In dit gebied komen vooral kalkhoudende poldervaaggronden voor met vooral zavel en lichte klei. De oeverwallen van kalkrijk zand en lichte klei hebben een kronkelig verloop, door het meanderen van de rivier. De oeverwallen liggen één tot anderhalve meter hoger dan het maaiveld in de kommen. Binnen de oeverwallen zijn door de mens verscheidene kleine terp-achtige verhogingen aangebracht om droog te kunnen wonen, bijvoorbeeld bij Deil en Buurmalsen. De bodem wordt hier gekenmerkt door een humusrijke bovenlaag. Tevens komen er veel resten van baksteen, houtskool en aardewerkscherven in voor. Het grote zuidelijk komgebied heeft sterk onder de invloed van de Waal gestaan en in mindere mate van de Linge. Het gebied wordt gekenmerkt dor kalkloze poldervaaggronden met zware klei. In het zuiden komt hier en daar een moerige ondergrond voor (dieper dan 80 cm.) toe 13

18 Noordelijke komgebied GEA-objecten Bodemkundige waarden Ook het noordelijke komgebied bestaat hoofdzakelijk uit kalkloze poldervaaggronden met zware klei. In het grote noordelijke komgebied heeft het grondwater een dermate hoge stand gekregen, dat er naast de afzetting van klei, ook veen is gevormd. In het noorden ligt de overgang naar veen tussen de 40 en 80 cm onder het maaiveld. De bodemvormende processen hebben een aantal bijzondere reliëfvormen opgeleverd. Deze worden aangeduid als GEA-objecten welke geologische en aardwetenschappelijk waardevol zijn. In het plangebied is het totale gebied van de Linge aangewezen als GEAobject. Dit sterk meanderende riviertje is waarschijnlijk tijdens het vroeg subatlanticum ontstaan. Het riviertje moet worden beschouwd als een voorloper van de huidige Waal, benedenstrooms van Tiel. Hoewel de aan weerszijden hoog opgeslibde uiterwaarden op veel plaatsen zijn aangetast door vergraving en bebouwing, moet de Linge, dankzij het representatieve karakter, van aardwetenschappelijk belang worden beschouwd. Een deel van het landgoed Mariënwaerdt bestaat uit een oude opstand met loofhout. Het voorkomen van loofbos op mineraal rijke ondergrond, is tamelijk zeldzaam. Dit omdat het overgrote deel van het rivierengebied in gebruik is als landbouwgrond. Van de bodemkundige processen die zich afspelen onder het bos, is nog relatief weinig bekend. Bescherming van de bodem en continuering van het bosbouwkundig gebruik is hier dan ook gewenst. De komgronden tussen Culemborg, Geldermalsen en Beesd behoren tot de drecht- en poldervaaggronden die sterk onder invloed van grondwater staan. Het waardevolle van dit gebied wordt bepaald door afwezigheid van bebouwing in de kom en openheid gecombineerd met de karakteristieke komgrondeigenschappen als: kalkarm, zware textuur, gleyverschijnselen en laklagen. 2.2 Ecologische ontwikkeling De ontwikkeling van de stroomrug van de Linge heeft geleid tot een belangrijke drager voor de ecologische structuur van het gebied. Hier is een natte structuur aanwezig in de vorm van de bedding van de Linge en de aangrenzende natte gebieden in de uiterwaarden. De natuurwaarden die worden aangetroffen bevinden zich in de schrale graslanden en oevervegetatie. Direct aangrenzend liggen er twee oeverwallen (aan elke kant één) die dragers zijn van een droge ecologische structuur. De ecologische waarden worden ingevuld door oude beplantingselementen, wegbeplantingen, landgoedbos en bermen toe 14

19 Belangrijke natuurwaarden zijn daarnaast geconcentreerd in het noordelijke komgebied, waar nog een groot aantal grienden en eendenkooien bewaard is gebleven. Hier bevindt zich ook De Regulieren dat in eigendom is van het Geldersch Landschap. Het zuidelijke komgebied is van betekenis als rust- en fourageergebied voor ganzen. Ook hier komen enkele eendenkooien voor. De ecologische waarden worden uitgebreider in hoofdstuk 3 besproken. 2.3 Occupatiegeschiedenis Romeinse tijd Middeleeuwen Middeleeuwen tot 1850 De eerste vestiging van mensen vond plaats op de oeverwallen. Dit waren vanaf het begin de droogste plaatsen in het natte rivierengebied. Op de oeverwallen werden plekken verhoogd met aarde en afval om ook bij overstromingen droog te blijven. Zo werden de terpen gevormd. De oeverwallen van de Linge zijn in de Romeinse tijd relatief dicht bewoond geweest. De naam Tricht wordt sinds de bewoning door de Romeinen genoemd (Trajectum). In de Middeleeuwen werden dijken nodig door de verhoogde activiteit van de rivier. In 1259 was er al een dijk langs de Linge. In 1304 werd de Linge tussen Drumpt en Tiel afgedamd in een poging de wateroverlast te verminderen. In 1385 werd de Diefdijk aangelegd om de Vijfheerenlanden te beschermen. In deze dijk zijn op twee plaatsen wielen aanwezig. Dit zijn plassen, die ontstonden na een doorbraak van de dijk. Bij het herstel van de dijk werd deze met een bocht om zo n wiel heen gelegd. In het rivierenland ontstond een sterke tweedeling van het landschap. Op de hoge oeverwallen ontstonden dorpen en boerderijen omringd door boomgaarden en akkers. In de lage komkleigebieden waren veel hooilanden, eendenkooien, rietlanden en grienden gelegen. Het gebied de Regulieren vormt nog een vrij goede afspiegeling van de oude toestand van het landschap. De Diefdijk die gedeeltelijk de westgrens van het plangebied vormt, is een onderdeel van een defensielinie geweest. Bij oorlogsdreiging kon het gebied ten zuidoosten ervan onder water worden gezet. Om de vijandelijke doortocht te kunnen beletten, werden er in de dijk een aantal forten aangelegd. In feite vormde de Diefdijk daarmee een verlengstuk van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Nu heeft de dijk voornamelijk een waterstaatkundige betekenis om de schade bij een doorbraak van de Lekdijken te beperken. Het huidige landgoed Mariënwaerdt (zie paragraaf Relevante ontwikkeling in dit hoofdstuk) was vroeger een abdij en heeft een toe 15

20 duidelijke invloed op het landschap gehad. Dat is nog te zien aan de afwijkende parcellering van het gebied. De perceelsvormen waren sterk gerelateerd aan het grondgebruik. Op de stroomrug lagen vooral blokvormige percelen, terwijl de graslanden in de kommen vooral door strokenverkaveling worden gekenmerkt. Ontwikkelingen na 1850 Na 1850 zijn in het gebied sterke veranderingen opgetreden. De dorpen, waaronder vooral Beesd en Geldermalsen, zijn uitgebreid. De spoorlijn van Geldermalsen via Tiel naar Nijmegen werd aangelegd, evenals de spoorlijn van Utrecht naar Den Bosch. Daarnaast is door de zuidelijke kom de A15 aangelegd, met dwars daarop de A2 van Utrecht naar Den Bosch. In het kader van de ruilverkaveling is het landschap sterk veranderd. De ontwatering van het gebied is verbeterd door het graven en verbeteren van een stelsel van weteringen. De percelen zijn gerationaliseerd. De hoofdverdeling van de verschillende grondgebruiksfuncties is echter nog grotendeels bewaard gebleven. 2.4 De huidige ruimtelijke opbouw van het gebied Rivierenlandschap Het grondgebied van de gemeente Geldermalsen vertoont alle kenmerken van het rivierenlandschap. Naast de vele oeverwallen met de traditionele boomgaarden, laagten waarin oude strangen zijn te herkennen en het open komgebied in het zuidwesten, stroomt van oost naar west de rivier de Linge met het begeleidende kleinschalige landschap. De visueel-ruimtelijke structuur van het plangebied is in hoofdlijnen te karakteriseren als een gesloten stroomrug tussen twee open komgebieden. De kommen worden ruimtelijk vooral bepaald door lange rijen populieren, eiken en essen langs de wegen, de verspreid liggende erfbeplantingen en bossen. Het noordelijke komgebied kent daarnaast een aantal massa-elementen in de vorm van grienden en eendenkooien. De Linge Bebouwing De Lingezone is in de kommen steeds zichtbaar als een rand van gevarieerde beplanting. De Lingezone is sterk verdicht door bebouwing met erfbeplantingen en tuinen. Daarnaast zorgen de vele boomgaarden voor een meer besloten sfeer. Het ruimtelijke contrast tussen de gebieden is de afgelopen jaren echter verminderd door de aanwezigheid van infrastructuur en door de verplaatsing van boerderijen van de Lingezone naar de kommen, in het kader van de ruilverkaveling. De woonbebouwing is geconcentreerd in de dorpen op de stroomruggen. De meeste dorpen hadden oorspronkelijk een toe 16

21 lintbebouwing langs de Lingedijk. Buurmalsen kan echter worden gekarakteriseerd als een esdorp. Door het gebied lopen twee autosnelwegen: de A2 (Den Bosch- Utrecht), de A15 (Gorinchem-Tiel) en de spoorlijnen tussen dezelfde bestemmingen. Landschappelijk gezien kunnen de volgende deelgebieden worden onderscheiden (zie kaart Landschap): Kerngebied noordkant Dit gebied wordt gekenmerkt door een afwisselend open en besloten landschap bestaande uit open graslanden in regelmatige kavels afgewisseld met grienden, populierenbossen en eendenkooien. Door de hoge grondwaterstand heeft dit gebied een ander grondgebruik gekregen dan de komgebieden in de vorm van meer populierenbosjes en grienden. Het is daardoor kleinschaliger van karakter. Noordelijk komkleigebied Het noordelijk komkleigebied is oorspronkelijk een open landschap waarbij alleen beplanting langs de wegen en op de erven aanwezig is. De regelmatige blokverkaveling ligt tussen een regelmatig patroon van rechtlijnige wegen. Het geheel is ruimtelijk zeer open. Door de aanplant van bossen en laanbeplanting op het landgoed Mariënwaerdt is hier sprake van een halfopen landschap. Stroomrug van de Linge De stroomrug van de Linge is een zeer kleinschalig onregelmatig verkaveld landschap. De vormen van de verkaveling hangen samen met het bochtige karakter van de Linge en de dijken. Zowel de wegen als de waterlopen kronkelen door het landschap. Het beplantingspatroon wordt gekenmerkt door houtsingels, boomgaarden, bosjes en erfbeplantingen. Het verkavelingspatroon is opgebouwd uit onregelmatige blokken en slagen. Zuidelijk komkleigebied Het zuidelijk komkleigebied is zeer open van karakter met een regelmatige blokverkaveling. Het wordt overigens wel doorsneden door grootschalige infrastructuur en wegen met boerderijen uit de ruilverkavelingen. 2.5 Cultuurhistorische waarden Inleiding In het plangebied komen belangrijke cultuurhistorische waarden voor. Deze kunnen worden onderscheiden in landschappen en elementen. De karakteristieke landschappen zoals die in de vorige paragrafen beschreven zijn, vertegenwoordigen belangrijke cultuurhistorische waarden. Het stroomgebied van de Linge tussen Tiel en Leerdam Landschappen toe 17

22 wordt in het rapport Levend Verleden (LNV, 1989) omschreven als een van de mooist bewaard gebleven stroomrug- en komontginningslandschappen. Op de lijst van speerpuntgebieden heeft het gebied de hoogst mogelijke combinatiescore voor nationale en internationale cultuurhistorische waarde. Elementen Belangrijke cultuurhistorische elementen zijn: eendenkooien, grienden, boomgaarden, oude bebouwing, sporen van kastelen, oude nederzettingsplaatsen (terpen) en kromakkers. Op de kaart Cultuurhistorische waarden zijn de belangrijkste cultuurhistorische elementen aangegeven. Belangrijke cultuurhistorisch waardevolle elementen zijn restanten van de Nieuwe Hollandsche Waterlinie en het landgoed Mariënwaerdt. Het Gelders Genootschap heeft in 2004 de cultuurhistorische waarden geïnventariseerd en onderzoek verricht naar deze waarden in de gemeente Geldermalsen. In het onderstaande worden de resultaten hiervan weergeven, onderverdeeld in de thema s archeologie, historische geografie en bouwkunde Archeologische waarden Archeologische waarden Alle menselijke ordening verdwijnt vroeg of laat, zodra de mens die ordening aan zijn lot overlaat en de natuur haar rechten weer herneemt. Er blijven slechts sporen van menselijk handelen over, die op den duur ook zullen verdwijnen, maar die nog lang als de laatst overgebleven kenmerken van de menselijke geschiedenis kunnen blijven voortbestaan. De bewoning van het plangebied kent een zeer lange geschiedenis. Sporen in de bodem getuigen daarvan. Op grond van deze sporen is bekend dat de menselijke bewoning een meer permanent karakter kreeg in de IJzertijd (circa voor Christus). Bovendien wordt daaruit duidelijk dat de grote rivieren de noordelijke grens vormden van het Romeinse Rijk. Uit deze periode en de perioden daarna zijn in Geldermalsen belangrijke en minder belangrijke vindplaatsen bekend van menselijke activiteiten. Van groot belang zijn vooral de sporen van menselijke nederzettingen uit de IJzertijd, de Romeinse Tijd en de Middeleeuwen. Deze sporen zijn allen in de hogere gronden gevonden. De komgebieden zijn in archeologisch opzicht lege gebieden. Bij het onderzoek voor de Betuwelijn(goederenspoor naar Duitsland) is men gestuit op belangrijke archeologische waarden. Ook bij de voorbereiding van het nieuwe bedrijventerrein Hondsgemet zijn belangrijke sporen uit de Romeinse tijd gevonden. Het is niet denkbeeldig dat er bij grondwerkzaamheden nieuwe, in archeologisch toe 18