Zeven scholen en een lerarenopleiding voor Voortgezet Onderwijs

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Zeven scholen en een lerarenopleiding voor Voortgezet Onderwijs"

Transcriptie

1 Zeven scholen en een lerarenopleiding voor Voortgezet Onderwijs Voorjaar 2001

2 2 Colofon Teksten: Piet Helmholt Bert Jaap van Oel Jan Dijkstra Peter van den Dool Theo Muntingh Ferry de Rijcke Marry Remery Eindredactie en productie: Pauw Sanders Zeilstra & van Spaendonck, Den Haag Ontwerp: Vorm Vijf Ontwerpteam, Den Haag Druk: Pallas Offset, Den Haag, oktober 2001

3 3 Inhoudsopgave Voorwoord 4 Inleiding 6 Ict-schoolportret Aloysius College, Den Haag 11 Ict-schoolportret Caland Lyceum, Rotterdam 27 Ict-schoolportret Corbulo College, Voorburg 39 Ict-schoolportret Internationaal College Edith Stein, Den Haag 48 Ict-schoolportret Overbosch College, Den Haag 55 Ict-schoolportret Katholieke Scholengemeenschap, Etten-Leur 62 Ict-schoolportret Zernike College, Groningen 78 Ict-schoolportret EFA, Amsterdam 90

4 4 Voorwoord Voor u liggen nieuwe van scholen in het Voortgezet Onderwijs en van een Lerarenopleiding Voortgezet Onderwijs. De beschrijvingen van deze scholen bewijzen eens te meer dat er niet één juiste manier is om ict in te voeren in het onderwijs; er zijn zoveel manieren als er scholen zijn. Scholen worden dan ook niet beoordeeld op vastomlijnde criteria, maar vooral gekozen om verrassende toepassingen. In de afgelopen anderhalf jaar zijn door de onderwijsinspectie ruim 40 gemaakt in binnen- en buitenland. Daarmee is een goed beeld ontstaan van wat vernieuwende, creatieve scholen op dit moment met ict in hun onderwijs doen. Voor het vervolg is een andere insteek gekozen. Nieuwe portretten van scholen voegen niet veel nieuws meer toe. Bovendien is het goed meer in te zoomen. De inspectie gaat daarom drie soorten portretten maken. Thematische portretten Thematische portretten brengen ict-ontwikkelingen voor een bepaald vak of thema in beeld. Zij zijn niet gebonden aan één school. Er wordt gekeken naar de praktijk in het primaire proces van een aantal scholen, maar ook naar bijvoorbeeld het werk van gespecialiseerde expertisecentra, netwerken van scholen en initiatieven van uitgevers of schoolbegeleidingsdiensten. Een portret geeft zo een beeld van innovatieve praktijken in Nederland waarbij ict een cruciale rol speelt. In het schooljaar worden vijf thematische portretten gemaakt: 1. Rekenen-wiskunde (po) 2. Natuurwetenschappelijke vakken (vo) 3. Moderne vreemde talen (vo) 4. Beroepsgerichte vakken in de technische sector (vmbo, bve, hbo) 5. De veranderende rollen van leraren en functiedifferentiatie in het onderwijs (po, vo, bve) Ict-portretten van lokale samenwerking Ict-portretten van lokale samenwerking laten zien hoe scholen profiteren van samenwerking met andere scholen, instellingen, bedrijven of lokale overheden. De invalshoek is de betekenis van deze samenwerking voor het primaire proces: leren en lesgeven. Onderwerpen die in deze portretten aan de orde komen zijn: didactische expertise, personeelsbeleid, infrastructuur (i.h.b. netwerken), gemeenschappelijke inkoop, systeembeheer, investerings- en financieringsarrangementen, gebouwen. Het gaat dan vooral vragen als: wie welke zeggenschap heeft in samenwerkingsverbanden, wat de motieven van betrokkenen zijn en hoe scholen oordelen over het rendement van samenwerking. Voor het maken van deze portretten wordt samengewerkt met ict-op-school.

5 5 Internationaal De inspectie gaat door met het maken van portretten van individuele scholen in andere landen. Dit najaar zijn scholen bezocht in Frankrijk. In het voorjaar van 2002 portretteren we scholen in Canada. Er is belangstelling van andere landen voor het concept en instrument van de ictschoolportretten. Samen met de Europese organisatie van onderwijsinspecties (SICI) en het European SchoolNet (EUN) wordt een project voorbereid waarin nationale inspecties naar het Nederlandse model in eigen land gaan maken. Dit najaar begint de Engelse onderwijsinspectie hier reeds mee, in het voorjaar volgen afspraken met andere landen. De Europese Commissie wordt bij deze activiteiten betrokken. Dit najaar worden schoolportretten, die nu al op internet zijn te vinden en kunnen worden gedownload, op een meer interactieve manier toegankelijk gemaakt via kennisnet en de inspectie-site. Ferry de Rijcke coördinerend staf inspecteur Oktober 2001

6 6 Inleiding Leren van voorsprong In de vorige bundel van scholen voor voortgezet onderwijs 1, was al duidelijk geworden dat het gros van de bezochte scholen de infrastructuur en hardware goed op orde heeft. De in die bundel geportretteerde scholen waren nu met name bezig met het verder invullen van de onderwijskundige mogelijkheden van ict. Dit beeld wordt verder versterkt in deze bundel. Veel van de geportretteerde scholen zijn deze weg van onderwijskundige vernieuwing al lange tijd geleden ingeslagen en hebben ict daarbij handig ingezet, ieder op haar eigen manier, aangepast aan de schoolpopulatie en de visie op onderwijs. Lange geschiedenis van veranderen en fijnslijpen Alle scholen die in deze bundel zijn geportretteerd hebben een lange geschiedenis op het gebied van ict. Daarmee hebben ze al veel obstakels van het pad geruimd voor scholen die nu voor belangrijke beslissingen staan: aanschaf van software, kiezen van een invoeringsstrategie, aanleg van een intern netwerk. Daarmee is niet gezegd dat deze scholen in rustig vaarwater zijn beland, of op alle vragen antwoord hebben. Door hun ervaring weten ze echter wel hoe ze het achteraf gezien niet opnieuw zouden doen. Ze zijn daarmee als het ware één stap voor op de grote groep. Eén stap lijkt niet veel, maar in de snel veranderende wereld van nieuwe releases en technische upgrades betekent een stap vooruit kunnen kijken een wereld van verschil. De meeste scholen worden daarbij overigens gesierd door een plezierige vorm van bescheidenheid en pragmatisme. De verwachtingen ten aanzien van ict zijn realistisch en gericht op leerling en docent: kun je ict zo inzetten dat zowel leerling als docent meer plezier beleven aan het onderwijs en er bovendien voor zorgen dat je recht doet aan hun behoeften? Bij de invoering nemen ze soms grote stappen, maar meestal kiezen ze voor fijnslijpen en bijstellen; werkt een concept in één brugklas, laten we dan eens een jaar kijken of we alle brugklassen kunnen laten meedoen. De docenten: goed mixen, soms schudden Het vak staat vaak centraal bij de omslag in het denken van docenten: als je zelf enthousiast raakt over internet, de opdrachten die je daar kunt vinden en de animaties die beschikbaar zijn, dan kan het bijna niet anders of je gaat het in je les gebruiken. Dat in de klas inzetten gaat overigens met wisselend resultaat, zo geven de meeste docenten ruiterlijk toe. Wat werkt dan wel? Het antwoord is eigenlijk altijd een zorgvuldig samengestelde mix van: - klassikale instructie en individuele opdrachten, - eenvoudige, universele software en meer ingewikkelde vakgerichte programma s, - analoge en digitale bronnen, materialen en verwerkingsvormen. Niet alle docenten staan te springen om ict in hun onderwijs in te zetten. Sommigen zijn al uitermate tevreden over hoe ze hun schooljaar inrichten zonder ict, anderen hebben koud-watervrees en tenslotte is er een groep die gewoonweg onbekend is met de mogelijkheden voor hun vak. Het schoolmanagement en de ict-coördinator moeten soms de zaak op gang helpen door op de juiste manier aan de boom te schudden. Dat schudden kent vele vormen: 1 Zie:

7 7 - pc-privé project starten Het beschikken over een eigen pc is voor veel docenten de basisvoorwaarde om in eigen tempo en in een veilige omgeving de mogelijkheden van ict uit te proberen. Bovendien is er een duidelijk verband tussen thuisgebruik en het gebruik op school. - nieuwsbrieven rondsturen In de nieuwsbrieven komen onderwerpen aan de orde als: recente software per vak, helpdeskadressen, contactpersonen, stand van zaken. - vakoverstijgend docenten samenbrengen Binnen vaksecties leven vaak ideeën die elkaar, eenmaal samengebracht, kunnen versterken. Succesvolle managers en coördinatoren hebben voldoende feeling voor dit soort ontwikkelingen en brengen ze in kaart. Door initiatieven in kaart te brengen en af te stemmen, kunnen ze effectiever en interessanter worden, is de ervaring van de scholen. - teambesprekingen en workshops met good practices Tijdens teamvergaderingen kunnen docenten hun ervaringen presenteren en zo anderen inspireren. Dergelijke presentaties hebben vaak een enorm effect op het enthousiasme van achterblijvers, al was het maar omdat kritische vragen met antwoorden uit de praktijk kunnen worden beantwoord. - scholing op maat De scholingsbehoefte van docenten is gevarieerd: van basiscursus Word tot programmeren in een auteurstaal en het inzetten van ict in de klas. Naar mate de docenten meer en meer basisvaardigheden verwerven, groeit met name de behoefte aan onderwijskundige scholing. Door hierop in te spelen, neemt niet alleen de kennis van ict-gebruik in de klas toe, maar vooral ook de animo om er nu echt eens iets mee te gaan doen. - internetverwijzingen rondsturen die interessant zijn voor vaksecties Overigens, alle energie richten op de kleine groep docenten die echt niet willen, wordt sterk afgeraden en alle bovengenoemde acties helpen dan ook alleen bij de grote middengroep die nog twijfelt. De leerlingen centraal Bij het besluit om ict in te zetten in het onderwijs, stond bij vrijwel alle scholen de leerling centraal. Het enthousiasme over beter aansluiten bij hun leefwereld en behoeften en de toekomstige arbeidsmarkt was bij ieder bezoek opnieuw stimulerend. Het was vooral opvallend omdat veel scholen van de nood een deugd hebben gemaakt door leerlingen die typisch als achterstandsleerlingen worden gezien met een andere bril te bekijken. Deze bril waardeert het bijzondere, waardoor meertaligheid of praktijkgerichtheid een voordeel en een uitdaging worden, in plaats van een probleem. Opvallend is dat een deel van de aantrekkelijkheid van het gebruik van ict voor de leerlingen zit in de suikerklontjes : een reis naar het buitenland, een uitreiking van certificaten op bijzondere locaties of andere prijzen. Boeiender is echter de meer intrinsieke waarde van het gebruik van ict, waarbij leerlingen dingen zien die ze anders niet zien en dingen kunnen die ze voorheen niet konden. De mythe dat ict de (belevings)wereld groter maakt wordt hier door de praktijk bevestigd. Met speels gemak wordt er met een Amerikaanse leeftijdgenoot samengewerkt aan een website. Al doende worden ze geïntroduceerd in een andere cultuur, in een andere taal en worden ze bovendien onvergelijkbaar computervaardig. De andere mythe rondom ict in het onderwijs is dat het tijd- en plaatsonafhankelijk leren mogelijk maakt. Deze verwachting

8 8 wordt slechts ten dele waargemaakt op scholen voor voortgezet onderwijs. Het leren vindt nog voornamelijk rondom het schoolgebouw plaats, hoewel het daarbinnen wel flexibeler is ingericht. Bovendien is het leren nog duidelijk aan tijd gebonden, simpelweg door de beschikbaarheid van computers. Pas als leerlingen ook bijvoorbeeld vanuit huis inbelmogelijkheden hebben en bovendien beschikken over een voldoende uitgeruste pc zal er meer vrijheid ontstaan in het aanbieden van leerstof en de mogelijkheden om opdrachten in te leveren en te verwerken. Software kan beter De zoektocht naar geschikte leermiddelen wordt door de bezochte scholen op diverse manieren ingevuld. Uiteraard gebruikt men de cd-roms die bij de methodes worden gebruikt. De waardering voor deze producten wisselt van methode tot methode en van school tot school. Er zitten mooie producten tussen, maar er is ook slecht materiaal ontwikkeld waarin nauwelijks gebruik gemaakt wordt van de toegevoegde waarde van ict. Ook maken docenten gebruik van de websites die door uitgeverijen zijn ontwikkeld om de methode te ondersteunen. Hier vinden docenten aanvullend materiaal en opdrachten. Een belangrijke plaats is op alle scholen ingeruimd voor het gebruik van internet en e- mail. Docenten gebruiken zelfgemaakte opdrachten om leerlingen meer of minder gestuurd naar informatie te laten zoeken. Het maken en onderhouden van deze opdrachten is overigens een arbeidsintensieve taak, zeker omdat de meeste scholen nog niet geïnvesteerd hebben in het structureel beheren van dergelijke bronnen. Internet wordt bovendien binnen projecten intensief gebruikt bijvoorbeeld voor het verzamelen van input voor werkstukken. De kunst is er voor te zorgen dat leerlingen niet eenvoudig door knip-plak een mooi nieuw product maken, maar ook daadwerkelijk een eigen draai aan het materiaal geven. Dat vraagt van de docent twee zaken: goed inzicht in de kennis en vaardigheden van de leerling en kennis van de informatie die op het internet beschikbaar is. Een goed docent heeft op basis van deze twee overigens snel in de gaten of een product simpel kopieerwerk is. wordt vooral succesvol ingezet bij internationale contacten. Binnen het technisch onderwijs wordt veel gebruik gemaakt van simulaties en simulatoren. Bovendien gebruikt men veel beroepsgerichte software, zoals bijvoorbeeld CAD programma s. De meest recente geavanceerde programma s kennen overigens twee problemen: ze kennen erg veel functionaliteiten, waardoor ze minder geschikt zijn voor beginners en ze zijn erg duur in de aanschaf. De bulk van het computergebruik voor het onderwijs concentreert zich op de gebruikelijke Office programma s. Meest gebruikt zijn Word voor verslagen en PowerPoint voor het maken van presentaties. Ook algemene software als tekenprogramma s, muziekprogramma s en rekenbladen worden geregeld ingezet. Een laatste categorie betreft educatieve programma s die voor specifieke doelen worden ingezet. Het gaat dan om software die wordt ingezet voor speciale doelgroepen, zoals Remedial Teaching op het gebied van Taal en Wiskunde en software voor het onderwijs in Nederlands als tweede taal (NT2).

9 9 Omgaan met de buitenwereld Succesvolle scholen zoeken zonder uitzondering de samenwerking met externe organisaties. Zij zien dit als de enige manier om hun wensen uit te kunnen voeren. De samenwerking kent vele verschijningsvormen: - Financieel Zonder enige handigheid in het verzamelen en naar je toehalen van middelen kom je er niet, dat is de conclusie die getrokken kan worden uit deze portretten. De scholen zijn zeer bedreven in het aanboren van financiële bronnen en subsidies. Die gedrevenheid is overigens ingegeven door een mismatch tussen beschikbare middelen en de ambities. De vervanging van hard- en software, de inrichting van uitgebreide mediatheken, de aanstelling van extra personeel, de aanschaf van speciaal meubilair en de herinrichting van complete afdelingen vragen nogal wat van het budget. Uit de boekhouding blijkt dat ict een aanslag doet op het scholingsbudget, het personeelsbudget en het gebouwenbudget. Met alleen de toelage van het ministerie wordt doorgaans voorzien in de zichtbare zaken: de aanschaf en vervanging van de hardware. Alle andere posten moeten uit verschillende potjes worden betaald. Nadeel van de afhankelijkheid van projectsubsidies is het gevaar voor de continuïteit van het gevoerde beleid. Bovendien moet men meestal een onderbouwde aanvraag indienen, voortgangsrapportages leveren of is er een afhankelijkheid van de sponsor, allemaal zaken die als logisch maar (te) tijdrovend worden beoordeeld door de scholen. - Technisch De meeste scholen hebben hun plafond bereikt als het gaat om de technische expertise die in huis aanwezig is. Mocht men wel voldoende kennis hebben, dan is er altijd nog het gebrek aan tijd dat de school parten speelt. Het advies is eensluidend: neem een professionele organisatie in de arm om de technische zaken te organiseren en houdt zelf de regie in de hand. Dat geeft ruimte om je weer helemaal te concentreren op wat je als school moet doen en wat je leuk vindt: onderwijs verzorgen. - Onderwijs-inhoudelijk Met verschillende organisaties wordt door de scholen contact onderhouden, meestal gesubsidieerde organisaties die diensten aanbieden in de vorm van ondersteuning en kant en klare producten. De ondersteunende organisaties zien de scholen vaak als proeftuin voor hun ideeën en als mogelijkheid om ze in de praktijk verwezenlijkt te zien. Soms hebben ze simpelweg als doelstelling de integratie van ict in het onderwijs te bevorderen. Naast deze non-profit organisaties, wordt ook samengewerkt met commerciële instanties, zoals bijvoorbeeld uitgeverijen. De scholen hebben geleerd dat met externe partijen duidelijke afspraken moeten worden gemaakt over: - Eigendomsrechten: binnen samenwerkingsverbanden is het vaak lastig om aan te geven wie welke onderdelen van het materiaal heeft ontwikkeld. Meest praktisch is een vorm van gedeeld eigenaarsschap. - Financiën: een belangrijk aspect is de verrekening van de kosten: gaat het om een eenmalig bedrag, wordt per leerling betaald of voor het afgenomen materiaal, wie betaalt er voor het actueel houden van materialen? - Inbedding in het bestaande jaarprogramma en het curriculum: het aanbod van externe partijen sluit niet per se aan op het programma van de afnemende school. Het resultaat is vaak dat software of opdrachten er een beetje bij hangen en geen relatie hebben met wat leerlingen de rest van het jaar doen. Bovendien moeten scholen zich de vraag stellen wat ze in de volgende jaren gaan doen met de kennis die de leerlingen in de projecten hebben opgedaan.

10 10 Het gebouw De inrichting van het gebouw is een factor die niet verwaarloosd mag worden. Alle bezochte scholen hebben gekozen voor inrichtingen die zoveel mogelijk flexibel zijn. Belangrijke belemmering wordt gevormd door de leeftijd en hoe wonderlijk dat ook klinkt de degelijke bouwaard van de gebouwen, waardoor ze van nature weinig flexibel zijn. De gangenschool is nog alom aanwezig en past niet goed meer bij de al eerder genoemde mix van onderwijsvormen. Verbouwen kost uiteraard veel geld. Enkele scholen hebben de bijzondere gelegenheid om hun ideeën te verwezenlijken doordat ze een nieuw schoolgebouw laten bouwen. Dat levert onder andere een veel sterkere integratie en clustering van instructie- en praktijklokalen op en mogelijkheden om van groepslokalen grotere of kleinere ruimtes te maken. Ook het aantal netwerkaansluitingen en de hoeveelheid vaste multimediale voorzieningen sluit in de nieuwbouw logischerwijs aanmerkelijk beter aan bij de wensen van de school. De uitvoering Kenmerkend voor alle bezochte scholen (zowel in de huidige als in de vorige bundel portretten voortgezet onderwijs) is een daadkrachtig management, gecombineerd met een ict-coördinator met visie. Die daadkracht en visie zie je terug in alle bovengenoemde onderwerpen: het omgaan met het docententeam, het centraal stellen van de leerling, het doelmatig inzetten van de leermiddelen, het handig gebruik maken van externe partijen en de inrichting van de school. Deze daadkracht is overigens niet overweldigend. Kennelijk heeft men doorgaans een juist midden weten te vinden tussen ruimte laten en stimuleren. Belangrijk is ook een plan, niet alleen op ict-gebied maar juist een breed gedragen onderwijskundig masterplan. Zo n beleidsstuk voorkomt dat ict een hype blijft die weer overwaait, maar zorgt er integendeel voor dat ict functioneel op de juiste plaats en op de juiste tijd wordt ingezet met een perspectief van meerdere jaren. De scholen in deze brochure hebben ict ingezet omdat men heil zag in de extra mogelijkheden van het medium, maar evenzeer heeft men gekozen voor de inzet van ict als oplossing van bestaande problemen, waarbij de leerling centraal staat.

11 11 Ict-schoolportret Aloysius College, Den Haag Algemene Karakteristiek van de school Het Aloysius College (AC) is een rooms katholieke scholengemeenschap voor vmbo (theoretische leerweg), havo, vwo en gymnasium in Den Haag. Het is een school die voortkomt uit een rijke traditie en daar nog alle kenmerken van draagt. Het AC kiest er voor om binnen deze historische omgeving de kwaliteit uit het verleden te behouden en tegelijk open te staan voor vernieuwingen die de kwaliteit van het onderwijs ten goede komen. Dat maakt de school interessant voor een ict-schoolportret. Het AC heeft ongeveer leerlingen, een aantal dat naar verwachting nog licht zal groeien. Onder invloed van concurrentie en veranderingen in de demografische samenstelling van het voedingsgebied moet de school waken voor de opbouw van de school als geheel. De groei in het vmbo- en havo-segment van de school is wat groter en de concurrentie in de regio is het sterkste als het gaat om vwo leerlingen. Een beperkt deel van de leerlingen, zo n 6 á 7%, is afkomstig uit gezinnen met een anderstalige cultuur. Ook in deze groep zit een lichte groei, samenhangend met veranderingen in de samenstelling van de bevolking van Den Haag als geheel. De school heeft circa 75 leraren en zo n 25 personeelsleden behorend tot het onderwijs ondersteunend personeel. De directie bestaat uit de rector, een plaatsvervangend rector en twee conrectoren. Zij worden in hun taken bijgestaan door vier afdelingsleiders. Het bestuur van de school is in handen van de Aloysiusstichting. De school is gehuisvest in een imposant monument, dat vlak na de eerste wereldoorlog is gebouwd. Ondanks de ligging in het centrum van Den Haag is het gebouw omgeven door veel groen, sportvelden en ruime pleinen. Aan gebouw en omgeving is af te zien dat de orde van de Jezuïeten een goed oog had voor een stimulerende leeromgeving. Wie de school bezoekt raakt onder de indruk van de ruimte om de school heen, de typische kloosterachtige architectuur, de hal met een hoog trappenhuis, zuilen in art nouveau stijl, hoge brede gangen en zalen met gebrandschilderde ramen. Echt een gebouw dat in het geheugen van leerlingen verbonden zal blijven met hun middelbare-schoolperiode. De school heeft dan ook een bloeiende reünistenvereniging met bijna leden. Ondanks de historisch omgeving slaagt de school er in de leerlingen qua inrichting een eigentijds thuis te bieden. Dat blijkt uit de aanpassingen van het gebouw, de ruime mediatheek, inrichting en aankleding van de lokalen, wandschilderingen, werkstukken van leerlingen in de gangen en een schoolplein met een Navajo, een overdekte rookplaats.

12 12 De eerste fase van het ict-beleid Gevraagd naar de geschiedenis van de ict-ontwikkelingen in deze school kijken P. Molenaar, plv. rector met ict in de portefeuille, en P. Mengelberg, ict-coördinator elkaar met enige nostalgie aan. Het is dat de oude Commodores 64 net van de zolder zijn weggehaald, anders hadden we de geschiedenis nog in materiële vorm kunnen aanschouwen. De school liep toen zeer voorop, maar echt werken deed het niet. De bijbehorende schrapkaartenlezer deed er dagen en nachten over om de antwoorden op meerkeuzevragen te verwerken. Via de tweede tranche van het Informatica Stimuleringsplan (INSP) kwamen de eerste xt s, gesponsord door Philips, de school in. De school heeft op dat moment een verstandige beslissing genomen, waar ze nu nog plezier van heeft, namelijk in een vroeg stadium iemand binnen de school vrijstellen voor systeembeheer. De huidige systeembeheerder S. Duindam was destijds technisch onderwijsassistent. Hij is een echte ict-man en kreeg van de schoolleiding steeds meer tijd en gelegenheid om zich aan systeembeheer te wijden. P. Molenaar was toen nog Biologieleraar aan deze school en weet zich goed te herinneren hoe hij met lede ogen zag dat zijn bekwame onderwijsassistent steeds meer tijd aan systeembeheer ging besteden. Begin jaren negentig werd besloten de aanstelling van de technisch onderwijsassistent om te zetten in die van systeembeheerder. Als schoolleider van nu kijkt P. Molenaar positief terug op de beslissing. Anders dan veel scholen heeft men vroeg voor een professionele aanpak gekozen. Daardoor heeft er van begin af aan een goede structuur in de aanschaf van apparatuur gezeten. Zo is de school al vroeg begonnen met de aanleg van een netwerk, door het trekken van kabeltjes. De school heeft nooit gewerkt met stand alone computers. Een belangrijke stap in de ict-ontwikkeling was verder het besluit, in het begin van de jaren 90, om het rooster met behulp van de computer te gaan maken. Voor het overige bleef het gebruik van de computers beperkt tot lessen in het computerlokaal, met name in de vakken Aardrijkskunde, Biologie en natuurlijk Informatiekunde. De tweede fase van het ict-beleid De omslag kwam in 1998, zowel als gevolg van onderwijsinhoudelijke ontwikkelingen, als door veranderingen in de samenstelling van de schoolleiding. Omdat er voor de basisvorming steeds meer software-toepassingen op de markt kwamen nam de behoefte aan ict-beleid toe. Zo ook ontstond er voor de Tweede Fase de mogelijkheid voor het aanbieden van het vak Informatica. De huidige rector, R. Hulsbergen, was afkomstig van een Regionaal Opleidingscentrum, waar de randvoorwaarden voor ict-ontwikkeling aanzienlijk beter waren dan op deze school: goede software, een goede infrastructuur, toepassingen in een open leercentrum. Nieuwe bezems vegen schoon. Zij nam ict in haar portefeuille, niet om de zaak inhoudelijk op te zetten, maar om de randvoorwaarden voor ict-ontwikkeling te creëren. Als die er eenmaal zijn kan de ontwikkeling verder vorm krijgen in de organisatie door de mensen die echt verstand hebben van ict. En dat had ik niet, zegt ze lachend. Er lag een plan om de mediatheek te verbouwen en 12 computers aan te schaffen voor een budget van ƒ Dat was natuurlijk bij lange na niet voldoende. Het bestuur was huiverig om meer te investeren. Eerst moest het nuttig effect aangetoond worden. Het kostte heel wat moeite om het bestuur te overtuigen dat het om de ict-ontwikkeling op gang te brengen geen zin heeft om te wachten tot iedereen weet wat ze met de spullen gaan doen. Uiteindelijk lukte het om een bedrag van ƒ los te krijgen. Een tweede belangrijke interne stap was de overschakeling van MS-DOS naar Windows. Het kostte moeite om de systeembeheerder daarvan te overtuigen, maar toen dat eenmaal lukte ging de zaak lopen. Direct daarna werden de portefeuilles in de directie

13 13 opnieuw verdeeld en kreeg P. Molenaar de ict-ontwikkeling in portefeuille. Er kwam een ict-masterplan. De leraar Informatiekunde werd voor tien uur vrijgesteld voor de functie van ict-coördinator. Omdat voor een school van deze omvang één systeembeheerder te weinig is, werd in samenwerking met een naburige school, het Vrijzinnig Christelijk Lyceum, een tweede systeembeheerder aangesteld, die zijn tijd over beide scholen moet verdelen. Het ict-masterplan had de volgende onderdelen: - bekabeling van de hele school, - adressen voor iedereen, - inrichting van studiewerkplekken, - in ieder lokaal een aansluiting op het netwerk, - scholing in basisvaardigheden voor alle leraren, - het inrichten van een mediatheek, - het aanstellen van een mediathecaris. De school is bij de uitvoering van dit plan niet over één nacht ijs gegaan. Er werden externe deskundigen geraadpleegd voor de inrichting van de mediatheek en voor het maken van het rooster. Daar hebben we geen spijt van gehad, aldus P. Molenaar en P. Mengelberg. Je weet wel hoe je iets moet invoeren, maar niet hoe je dat efficiënt kunt doen. Via Uitleg was Molenaar op het spoor gekomen van mevr. Wiegant, de adjunct directeur van de bibliotheek te Nieuwegein die ook betrokken was bij de inrichting van de mediatheek van het Oosterlicht College in Nieuwegein. Zij adviseerde alle boeken die niet of nauwelijks gebruikt worden uit de kasten te laten. Er moest zoveel mogelijk gebruik gemaakt worden van ict-toepassingen en leerlingen moesten leren gebruik te maken van de openbare bibliotheekvoorzieningen. En zo geschiedde. In de huidige mediatheek staan weinig boeken, maar er is des te meer werkruimte. In het kader van Spin 1 werkt de school nu samen met de Openbare Bibliotheek in Den Haag. Leerlingen hebben een pasje om naar de bibliotheek toe te gaan. De mediatheek is bewust niet te groot gemaakt. Dan wordt het te onrustig en heb je weer veel toezichthouders nodig. Anders dan andere scholen kiest het Aloysius er niet voor om bijvoorbeeld studenten aan te stellen als toezichthouder. Wij willen een professionele mediathecaris in school, die verband kan leggen tussen onderwijs, media en ict. De school is ook tevreden over de software (GpUntis 2 ) die nu voor het samenstellen van het rooster wordt gebruikt. Dat scheelt veel tijd en heeft ook een gunstig effect op het draagvlak voor ict-toepassingen. Naarmate leraren de successen van ict-gebruik ervaren, groeit hun belangstelling daarvoor

14 14 Het masterplan-ict is intussen aan herziening toe. De eerste doelstellingen zijn gehaald. Het komt nu aan op verdere uitbouw van de voorzieningen, maar vooral op integratie van ict-gebruik in de klas. Onderwijskundige ontwikkeling Het Aloysius College was geen ict-voorhoede school, al zou men dat aan de hand van de investeringen in de afgelopen drie jaar wel denken. Maar niet alles kan tegelijk. Wat betreft de vormgeving van de onderwijsleerprocessen wijkt de beginsituatie in het Aloysius College niet veel af van andere, soortgelijke scholen. Geleidelijk aan begint ict als hulpmiddel door te dringen. In de basisvorming is destijds Informatiekunde ingevoerd. Leerlingen en leraren gebruiken ict voor tekstverwerking en als zoekmachine voor het raadplegen van bronnen op internet. So far, so good. Maar de school wil meer. R. Hulsbergen: Wij willen ict gebruiken als middel om ons hele onderwijs te vernieuwen. Ict moet de taak van leraren gaan vergemakkelijken en tegelijk leerlingen een verrijkte leeromgeving bieden. De school heeft geen totaalplan gemaakt voor alle leerjaren tegelijkertijd, maar is begonnen met vernieuwingen in het eerste leerjaar. Op basis van de ervaringen daarmee wil de school zich verder ontwikkelen, door bijstellingen in het eerste leerjaar en uitbouw naar het tweede. De school is daarbij vooral op zoek naar ontwikkelingen die een goede kans op succes bieden, zodat het leerlingen en leraren motiveert volgende stappen te zetten. Het Aloysius College heeft een prachtige webpagina op De pagina bevat veel informatie over de school, actuele ontwikkelingen, maar ook vakkeninformatie, die zowel door leerlingen, leraren, als geïnteresseerden van buiten de school kan worden geraadpleegd. Op de vakkeninformatie staan lijsten met relevante internetadressen. Deze zijn door leraren en leerlingen geselecteerd m.b.v. een aantal toetsingscriteria om de bruikbaarheid vast te stellen. Volgens de rector van de school, R. Hulsbergen, is het intussen één van de meest geraadpleegde internetsites op onderwijsgebied. Ict-infrastructuur Omdat we gekomen zijn om een ict-portret te maken laten we ons rondleiden langs punten in de school waar ict-materieel vorm heeft gekregen. De tocht begint bij de trots van de school, de ruime mediatheek, met 16 ict-werkstations. Een uitbreiding naar 30 wordt binnenkort gerealiseerd. Naast de mediatheek ligt het computerlokaal met 16 werkstations. Als de groepen groter zijn, of als dat met het oog op het toezicht makkelijk is, kan de wand tussen mediatheek en computerlokaal opengeschoven worden. Het aanvankelijk plan om nog een tweede computerlokaal in te richten is gewijzigd. Er komen nu 50 werkstations gespreid over de lokalen. Het gebouw leent zich er helaas niet voor om per groep van lokalen een ict-groepswerkruimte in te richten, hetgeen voor de variatie in didactische werkvorm wel plezierig zou zijn. Met enig cynisme worden wij langs de ruimte geleid waar 50 nieuwe computers nog in dozen staan ingepakt. Ze werden met een verkeerde configuratie afgeleverd: het type problemen dat voor veel vertraging zorgt. Alle scholen lopen er wel eens tegen op, maar je kunt er nooit rekening mee houden.

15 15 Als straks alles is geïnstalleerd heeft de school op elke tien leerlingen één werkstation (exclusief administratie). Voor de wat langere termijn mikt de school op een verhouding van één op acht. Ook overweegt de school de aanschaf van een aantal notebookcomputers, maar de aanschafprijs van rond de ƒ5.000,-, vormt nog een struikelblok. De school is in 1999 helemaal bekabeld, zodat in ieder lokaal aansluiting van een werkstation mogelijk is, inclusief toegang tot centrale programmatuur en internet. Bij het aanleggen van kabels bleek de soliditeit van het gebouw een flinke handicap op te leveren. De systeembeheerder S. Duindam laat ons zien hoe dik de muren zijn en hoe lang de boren moeten zijn om er doorheen te komen. De dikte van de muren beperkt de school ook nog op een andere manier: een keuze voor draadloos communicerende apparatuur is niet goed mogelijk. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de school daar waarschijnlijk toch niet voor zou hebben gekozen. De kosten zouden hoog geweest zijn en bovendien waren de berichten over de storingsgevoeligheid niet positief. Gevraagd naar een advies aan andere scholen voor investeringsbeslissingen op dit terrein, antwoorden onze gesprekspartners dat een school er verstandig aan doet niet steeds te wachten op de nieuwste ontwikkeling: Start met de aanschaf als de school er aan toe is, zeggen zij. De gebruikers zijn tevreden over de functionaliteit van de huidige hardware: alles werkt en goed! De school beschikt over drie Netware 4 servers en één Netware 5 server. Windows is volgens de systeembeheerder veel moeilijker te configureren, Netware is overzichtelijker, geeft meer structuur. Voor de schooladministratie is er een aparte Unixserver. De servers zijn te vinden in een aparte ruimte. De zacht zoemende kasten met de talloze draden en pluggen ogen hier verrassend ordelijk. Dhr. Duindam heeft de aansluitingen voor de verschillende toepassingen een eigen kleur gegeven, zodat hij nooit te lang hoeft te zoeken als er problemen moeten worden opgelost. Dat is het grote voordeel als de aanleg onder eigen beheer plaats vindt: Op grond van je eigen ervaring kun je de beste oplossingen kiezen. Laat je een extern bedrijf de zaak aanleggen, dan merk je meestal pas na een flinke periode, wat je eigenlijk anders had gewild. De bekabeling is van het type FTP en UTP afgemonteerd. Aanvankelijk was het de bedoeling te werken met gescheiden segmenten om te voorkomen dat hackers in konden breken in het schooladministratiesysteem. Met het oog op toegang tot internet bleek koppeling toch nodig. Een router (van Cisco) zorgt nu voor een filter dat één kant uitwerkt: je kunt wel van uit het schooladministratiesysteem in het algemeen toegankelijke systeem, maar niet omgekeerd. Op onze vraag wat de school belangrijker vindt: snelheid van de systemen of beveiliging is het antwoord eenduidig: Beveiliging. De grote softwarepakketten (Office etc.) zijn allemaal decentraal geïnstalleerd. De rest verloopt via het netwerk. Bij de mediatheek kunnen leerlingen en leraren overigens cdroms lenen. Juist in de periode van ons bezoek kreeg de school toegang tot kennisnet. Ook op deze school is dat niet probleemloos verlopen, maar uiteindelijk toch goed gelukt.

16 16 Nu is het wachten op de ervaringen daarmee. Een ding is al duidelijk: de firewall van kennisnet werkt minder goed dan wel eens wordt gesuggereerd. Wie via kennisnet gaat zoeken naar materiaal voor het project Lekker Dier, krijgt tamelijk onverwachte en ongewenste internetpagina s op het scherm. Financiën Gevraagd naar de financiële paragraaf antwoordt P. Molenaar dat de overheidssubsidie niet volstaat voor een gezonde ict-bedrijfsvoering, ondanks de flinke verhogingen van de laatste tijd. Een klein rekensommetje. De school krijgt dit jaar ƒ164,- per leerling, waarvan ƒ23,- een sigaar uit eigen doos is voor toegang tot kennisnet. Een klein deel van het resterend bedrag is bovendien niet structureel beschikbaar, omdat het gebaseerd is op een tijdelijke maatregel van het ministerie van OCenW. Structureel kan de school dus rekenen op een budget van rond de anderhalve ton op jaarbasis. De totale ict-begroting van de school bedraagt echter rond de drie ton op jaarbasis, met zo nu en dan wat wisselingen afhankelijk van investeringen, het beschikbaar komen van projectgelden en schommelingen in de subsidies van de overheid. De hardware vormt daarbij niet het grootste probleem. De school heeft een vervangingsschema van één keer in de drie jaar. Met een ton op jaarbasis kom je dan een heel eind. Voor de personele kosten, scholing, software en softwarelicenties schiet echter binnen de overheidssubsidie te weinig over. Softwarelicenties blijken bijvoorbeeld veel duurder uit te pakken dan begroot door het ministerie, dat uitging van ƒ6.000,- op jaarbasis, terwijl de werkelijke kosten ƒ40.000,- bedragen, tenminste voor wie het legaal wil regelen. De systeembeheerder ziet op dat laatste nauwlettend toe, wat hem wel eens op veel gemopper van de leraren en leerlingen komt te staan. 2.0 Veranderingen voor leerlingen Programma vwo+ klas Op basis van een sterkte/zwakte-analyse werd de conclusie getrokken dat het voor de versterking van de concurrentiepositie van de school goed zou zijn te investeren in een vwo+ stroom. De concurrentie in dat marktsegment is hoog in Den Haag en omgeving. In het eerste leerjaar zijn per week vier lesuren vrijgeroosterd voor onderwijs met gerichte inzet van ict. Op het rooster betreft dit de vakken Ict en Levensbeschouwing. Dat is twee uur meer dan voor de andere eerste klassen. Aan het begin van het schooljaar krijgen deze leerlingen een stoomcursus van acht weken. Uit eerdere ervaringen bleek dat een deel van de leerlingen de basisvaardigheden al goed beheerst en het dus geen zin heeft daarvoor een heel schooljaar uit te trekken. Bovendien werkt het beter ze er in korte tijd geconcentreerd aan te laten werken. Afhankelijk van de beginsituatie van leerlingen leren ze basisvaardigheden uit te diepen: PowerPoint, Excel en het maken van webpagina s. De rest van het schooljaar wordt gebruikt voor projecten, waarin verschillende vakken participeren. Via het Griekenlandproject leren leerlingen bijvoorbeeld hun basisvaardigheden toe te passen. Dat leidt tot prachtige presentaties, maquettes e.d.

17 17 Het project Jeugdcultuur Half april vond in de vwo+ klas het project Jeugdcultuur plaats. Ten behoeve van dit project had de school ingeschreven op één van de landelijke ict-ontwikkelingsprojecten en dat verzoek werd, als enige school in Den Haag, gehonoreerd. Heel mooi, verzucht P. Molenaar, maar je moet wel voor het geld knokken. We hadden ƒ gevraagd. maar kregen slechts ƒ Eén van de voorwaarden was dat je met derden moest samenwerken. Nu dat hebben we gedaan, maar die zijn wel drie keer zo duur als waar de subsidieverstrekker op rekent. Het is uiteindelijk toch gelukt het project goed bekostigd te krijgen, dat moet gezegd. Via dit project worden 26 leerlingen van het Aloysius in contact gebracht met 15 leerlingen van de Ellermarkskøle in de buurt van Kopenhagen. Het ging om leerlingen van 12 tot 15 jaar. Het project werd voorbereid door middel van een bezoek van de leraren van het Aloysius aan Denemarken. Het idee was dat beide groepen verschillende aspecten van de jeugdcultuur bestudeerden en vervolgens informatie uitwisselden over opvattingen, waarden, normen en gedrag. Leerlingen van beide scholen vormden groepjes rond een bepaald aspect van jeugdcultuur, bijvoorbeeld sport, muziek, mode, religie, kunst of school. De groepjes verzamelden informatie met gebruikmaking van internet en andere bronnen. Via stelden de groepen leerlingen elkaar vragen, in het Engels (al dan niet met fouten). Zo wilden ze van elkaar weten wat voor computerspelletjes ze spelen, hoe veel tijd ze daaraan besteden, of ze dat alleen doen of samen met een vriendje, via internet of cdrom etc. Eén van de leerlingen vertelt ons hoe verbaasd hij was dat er op veel punten zoveel overeenkomsten zijn tussen Denemarken en Nederland. De informatie en de onderlinge reacties werden via een virtueel bureau op geadministreerd en op thema geordend. Na de fase van schriftelijke informatie-uitwisseling werden de leerlingen in staat gesteld met elkaar te chatten op internet. Het project culmineerde in een cyberparty, waarbij de twee klassen met elkaar konden communiceren via videoconferencing. Leerlingen werden beoordeeld op samenwerking, zelfstandig onderzoek doen, motivering van acties en hun presentatie bij de cyberparty. Daarnaast werd de toename van kennis met een test gemeten waar de groepjes zelf ook vragen voor aanleverden. Tenslotte gaven de leerlingen een PowerPoint presentatie over hun onderwerp tijdens een openbare bijeenkomst, waar ook de ouders bij aanwezig waren. Raymond Wajwakana liet ons een wel zeer actuele presentatie zien die hij samen met een klasgenoot heeft gemaakt over Maxima Zorregieta. We zien hoe ze bij de presentatie welkom worden geheten, een bewegende vlag, foto eronder, Maxima in fading letters en een stuk tekst. Van hun leraar kregen zij de tip om te raadplegen. Om en om hebben de twee leerlingen tekst gemaakt en gewerkt aan de vormgeving. Samenwerken was een extra doel bij deze opdracht. (Meer gedetailleerde informatie over dit project komt beschikbaar via kennisnet.)

18 18 Codename Future Om vakoverstijgende samenwerking te bevorderen en te oefenen met algemene vaardigheden staan voor alle eerste klassen de projecten Lekker dier en Gevaren van de zee op het programma. Dit gebeurt tijdens de lessen Informatiekunde en Levensbeschouwing. De school maakt daarbij gebruik van de diensten van de organisatie Codename Future 3. Deze organisatie heeft voor dit soort projecten een digitale leeromgeving gemaakt. Leerlingen kunnen inloggen bij deze portal en worden geholpen bij het stap voor stap opzetten van een onderzoek, via hoofdvragen en deelvragen en het bijhouden van een logboek. Leraren kunnen het onderwijsleerproces stap voor stap volgen m.b.v. een digitale handleiding. Toegegeven, er waren wat kinderziektes. Het programma was niet in alle opzichten vriendelijk genoeg voor eerste klassers, maar het voordeel van het werken met zo n organisatie is dat bijstellingen mogelijk zijn. In de volgende versie zijn deze problemen opgelost. Over het geheel is er goed mee gewerkt en de school is dan ook van plan hiermee door te gaan. Bovenbouw In de bovenbouw wordt langs drie wegen gewerkt: - op basis van de kwaliteitseisen in de examenprogramma s, - de inbreng van de leerlingen zelf, - de eigen ontwikkeling van leraren. Dat heeft er in ieder geval toe geleid dat leerlingen vooral voor praktische opdrachten veelvuldig gebruik maken van de ict-mogelijkheden. Voor het overige gaat de ontwikkeling trager dan verwacht. Dat heeft zeker te maken met de beschikbare infrastructuur op school, de ict-scholingsgraad van leraren en vooral de beschikbare tijd voor leraren om zich op nieuwe ontwikkelingen voor te bereiden. De school had in dit verband echter ook meer verwacht van de stimulerende invloed die uit kan gaan van de onderwijsmethodes. Wat leraren het liefste zien is software die sterk geïntegreerd is in de methode. Top drie software: 1.Safe Sex Files voor Biologie (Stichting Soa bestrijding), 2.de software bij de methode Wereldwijs (Aardrijkskunde, 3.Examinator (Engels). De vraag blijft waarom die ontwikkeling niet sneller gaat. Volgens Jakob Schuiringa, lid van onze delegatie en hoofd van de uitgeefgroep voortgezet onderwijs bij Malmberg, komt dat omdat uitgevers rekening moeten houden met de beperkte mogelijkheden van leraren en scholen. Je kunt geen onderdelen van leerboeken geheel afhankelijk maken van het gebruik van ict, zolang zoveel leraren nog voldoende ict-vaardigheid missen en de toegankelijkheid tot computers op scholen nog zo beperkt is. Veel van het ictmateriaal bij de methodes heeft daarom tot nu toe een additioneel karakter en zolang iets niet verplicht is, wordt het nu eenmaal minder gebruikt. Jakob Schuiringa wijst tevens op het grote belang van de docent in het stimuleren van het gebruik van digitale leermiddelen: Ook al maak je een cd-rom of educatieve site heel aantrekkelijk en geschikt voor thuisgebruik, het blijft natuurlijk onderwijs. Er zijn maar weinig leerlingen die daar voor hun lol mee aan de slag gaan en Big Brother, Starmaker of TMF daarvoor inruilen. Educatieve cd-roms en sites gebruiken ze alleen als de docent dat wil, een opdracht in hun boek daar om vraagt, of omdat een werkstuk, een boekverslag of 3

19 19 praktische opdracht via die weg sneller en makkelijker gemaakt kan worden. Collegenet 4, de meest bezochte leerlingensite, is daar een goed voorbeeld van. Leerlingen bezoeken die site massaal en halen er vooral samenvattingen en boekverslagen van boeken die ze voor hun lijst moeten lezen. Ervaringen leerlingen We spreken met Alexandra (5 havo), Anjuly (2 gym), Bert (2 vmbo) en Robin (5 havo). Zij geven aan dat zij ict vooral gebruiken om voor toetsen en examens te oefenen en voor hun praktische opdrachten, profielwerkstukken en boekverslagen. Bij het vak Informatica staat ict natuurlijk meer centraal en leren zij bijvoorbeeld met behulp van query s informatie op te vragen. We moeten echter niet denken dat ze bij Informatica de hele tijd achter de computer zitten. Het vak bevat ook heel veel theoretische onderdelen. Eén van de leerlingen heeft ervaring met het gebruik van ict bij Remedial Teaching en is erg tevreden over het effect met de oefendiskette bij Nederlands. Hij heeft nu aanzienlijk minder problemen bij tekstbegrip. De leerlingen vinden dat het gebruik van ict meer afhangt van de leraren dan van het vak. Sommigen kiezen er voor, anderen niet. Een factor is ook de mogelijkheden om van de mediatheek gebruik te maken. Als die te vaak voor de onderbouw gereserveerd wordt ontstaan er problemen voor de leerlingen in de bovenbouw. Hopelijk zijn die problemen verleden tijd als de laatste lichting van 50 computers in het gebouw is geïnstalleerd. Het advies van de leerlingen is om computer- en studieruimte te scheiden om zo een frequenter gebruik van computers mogelijk te maken. Vaak is het te onrustig in de mediatheek om daar goed te kunnen werken. 3.0 Veranderingen voor leraren De leraren kunnen nog maar sinds kort beschikken over behoorlijke ict-faciliteiten en daar moeten ze dan ook flink aan wennen. Om ze daarbij te helpen is bij de lararenkamer een aparte ruimte ingericht met een paar computers die de leraren in vrije momenten op de dag kunnen gebruiken. De meeste leraren beschikken over voldoende basisvaardigheden. Er is niet gekozen voor een cursusaanbod op basis van het Digitaal Rijbewijs. Dat bevat te veel onderdelen die de leraren niet nodig hebben en/of niet gebruiken. Leraren zijn in staat gesteld zich binnen de school te bekwamen in die onderdelen die voor hen relevant waren. Dat gebeurde in hun eigen tijd, in de avonduren, maar het was wel een effectieve aanpak. De school is ook niet kinderachtig geweest bij het stimuleren van de aanschaf van apparatuur voor privégebruik. Boven op de normale faciliteiten kon men voor ƒ1.000,- randapparatuur aanschaffen, hetgeen de systeembeheerder overigens wel extra werk opleverde. Eén en ander betekent dat we een team aantreffen met de nodige verschillen wat betreft ict-ontwikkeling. 4 Collegenet is een initiatief van Malmberg en te vinden op

20 20 Er vallen verschillende typen van gebruik te onderscheiden: - voor de eigen organisatie en communicatie, - voor de ontwikkeling van nieuwe werkvormen, - als hulpmiddel voor Remedial Teaching, - als hulpmiddel voor praktische opdrachten, profielwerkstukken e.d., - als aanvullend didactisch hulpmiddel, - als hulp bij toetsing en examenvoorbereiding. De leraren constateren dat ze ict als hulpmiddel voor de organisatie van hun eigen werk en als communicatiemiddel niet meer zouden kunnen missen. Zo loopt de cijferadministratie al langer via de computer, maar ondervindt men nu problemen door de invoering van profielen in de bovenbouw havo/vwo. Kennelijk heeft niemand nagedacht over de administratieve rompslomp die dat met zich mee brengt. Daarvoor is zo n verfijnd registratiesysteem nodig dat het niet meer mogelijk is dat in te voeren binnen het bestaande systeem. Vanzelfsprekend maken leraren zelf ook gebruik van en van internet als bron voor informatie, al zijn er wel veel verschillen tussen leraren. Een mooi voorbeeld van ictgebruik als organisatie en lesmiddel is het digitale kantoor voor het vak Informatica in de bovenbouw havo/vwo. De hele studiewijzer en al het materiaal dat de leraar gebruikt is digitaal te raadplegen. In de discussie over de vormgeving van onderwijsleerprocessen komen diverse voor- en nadelen ter tafel. Leraren en leerlingen hebben veel plezier van de voordelen die de tekstverwerkingsprogramma s bieden. Het daagt leerlingen uit tot een mooie vormgeving, leidt makkelijker tot een beter resultaat en is veel makkelijker door leraren te corrigeren. Een belangrijk voordeel zien leraren ook in de mogelijkheid die ict biedt voor interne differentiatie en Remedial Teaching. Tot voor kort waren er alleen hulpmiddelen voor Spelling en Grammatica. Sinds kort beschikt de school over een programma voor het oefenen van tekstbegrip, dat ook geschikt is voor havo/vwo leerlingen (Muiswerk 5 ). In de steunlessen Nederlands maken jaarlijks zo n 50 leerlingen (één op de acht) in klas 1 en 2 gebruik van dit programma en het helpt. Met het oog op interne differentiatie zou het mooi zijn als er wat meer computers in de klas stonden. Dan zou ook aan de wat snellere leerlingen een mogelijkheid kunnen worden geboden voor aanvullingen op hun programma. Meer computers in de klas zou het gebruik bovendien meer stimuleren omdat leraren het nu niet prettig vinden als leerlingen voor ict-gebruik de klas uit moeten. Dan verliezen zij teveel het zicht op de onderwijsleerprocessen en kunnen ze die niet meer begeleiden. Over dit laatste valt natuurlijk te twisten. Eén en ander hangt samen met het gekozen onderwijsmodel. Over internet als hulpmiddel bij de vormgeving van onderwijsleerprocessen zijn de meningen aanzienlijk genuanceerder. Positief is natuurlijk dat je snel, veel bronnen kunt raadplegen. Maar leerlingen moeten daarbij wel door veel rommel heen en dat leidt tot tijdverlies. Om te voorkomen dat leerlingen volstaan met het downloaden van informatie zijn weer allerlei procedures nodig om te bevorderen dat leerlingen er zelf mee aan de slag gaan. Dat levert een paradoxale situatie op: de wereld gaat voor de leerlingen open en dat leidt tot de noodzaak van beperkingen. Wat leraren in dit verband missen is in de onderwijsmethoden geïntegreerde software en actuele sites op internet, behorend bij de methode. Het materiaal dat nu bij methodes wordt geleverd heeft bovendien te veel een additioneel karakter. Men kan het gebruiken, 5

ICT beleidsplan. Schooljaar 2015-2018. OBS de Pijlstaart

ICT beleidsplan. Schooljaar 2015-2018. OBS de Pijlstaart ICT beleidsplan OBS De Pijlstaart Schooljaar 2015-2018 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding blz. 3 2. Leerdoelen leerlingen blz. 4 en 5 3. Management en organisatie blz. 6 4. Deskundigheid en professionalisering

Nadere informatie

Voorbeeld: Ik werk het liefst met een tweetal.

Voorbeeld: Ik werk het liefst met een tweetal. & OHHUOLQJHQKDQGOHLGLQJ LQOHLGLQJ Het sectorwerkstuk staat voor de deur. Misschien heb je er al slapeloze nachten van, misschien lijkt het je de leukste opdracht van je hele opleiding. Eindelijk iets leren

Nadere informatie

! LERAREN HANDBOEK!!! 1e Editie, 2014

! LERAREN HANDBOEK!!! 1e Editie, 2014 LERAREN HANDBOEK 1e Editie, 2014 1. Je eerste Workshop Om te beginnen In dit Leraren Handboek vind je een paar tips en tricks die je kunnen helpen bij het voorbereiden van je workshop. Als je nog nooit

Nadere informatie

Vier in balans-monitor 2017: de hoofdlijn. 28 juni 2017

Vier in balans-monitor 2017: de hoofdlijn. 28 juni 2017 Vier in balans-monitor 2017: de hoofdlijn 28 juni 2017 Inleiding Vier in balans-monitor 2017 Hoe is het gesteld met de inzet van ict in het onderwijs? Kennisnet vraagt scholen hiernaar en bundelt de resultaten

Nadere informatie

CONCLUSIE Aantal niveaus te laag

CONCLUSIE Aantal niveaus te laag Bijlage 1. Opening door Gelbrich Feenstra. Zij werkt als onderwijsadviseur bij APS in Utrecht en sinds ruim een jaar is zij projectleider Engels bij het VLC. Wat was de aanleiding voor deze conferentie?

Nadere informatie

Pieter Jonkers Studentnummer: 695247 22 06 2011

Pieter Jonkers Studentnummer: 695247 22 06 2011 MONTESSORI LYCEUM AMSTERDAM Smartboard De mening van de Leerlingen Pieter Jonkers Studentnummer: 695247 22 06 2011 Inhoud 1. Inleiding... 3 Aanleiding... 3 Doel van het onderzoek... 3 2. Onderzoeksvraag...

Nadere informatie

WAARDERINGSKADER T.B.V. ASPECTRAPPORTAGE ICT Versie 12-5-05 Vooraf

WAARDERINGSKADER T.B.V. ASPECTRAPPORTAGE ICT Versie 12-5-05 Vooraf WAARDERINGSKADER T.B.V. ASPECTRAPPORTAGE ICT Versie 12-5-05 Vooraf In vet en genummerd van A tot en met F: Aspecten Daar onder per aspect genummerd in cijfers: Indicatoren Een flink aantal indicatoren

Nadere informatie

Toets-ICT voor het VO

Toets-ICT voor het VO Toets-ICT voor het VO De weg naar Digitale Geletterdheid Voor Praktijkonderwijs, VMBO, HAVO en VWO Producten en prijzen 2016 Toets-ICT Vaardig en veilig online 1 Juni 2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave...

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Nieuwe didactiek vwo 2 en 3 Connect College: resultaten van een onderzoek. Prof. dr. Perry den Brok

Nieuwe didactiek vwo 2 en 3 Connect College: resultaten van een onderzoek. Prof. dr. Perry den Brok Nieuwe didactiek vwo 2 en 3 Connect College: resultaten van een onderzoek Prof. dr. Perry den Brok Betrokkenen Connect College (opdrachtgever) Kennisnet (subsidie onderzoek) Technische Universiteit Eindhoven

Nadere informatie

Nederlands (2 e graad); 12 lesuren

Nederlands (2 e graad); 12 lesuren Wij zoeken wegens zwangerschapsvervanging voor de periode na de meivakantie tot de zomervakantie een kandidaat met onderwijservaring voor het vak: Nederlands (2 e graad); 12 lesuren Voor deze functie ligt

Nadere informatie

School en computers. Paulusse BedrijfsOpleidingen

School en computers. Paulusse BedrijfsOpleidingen School en computers School en computers Computers zijn niet meer weg te denken uit ons leven. Kinderen van nu spelen vaak al computerspelletjes voor ze naar groep 1 gaan. Op school nemen computers een

Nadere informatie

ICT-gebruik docenten behoeft brede ondersteuning!

ICT-gebruik docenten behoeft brede ondersteuning! Grote Bickersstraat 74 13 KS Amsterdam Postbus 247 AE Amsterdam t 522 54 44 f 522 53 33 e info@tns-nipo.com www.tns-nipo.com Rapport ICT-gebruik docenten behoeft brede ondersteuning! Onderzoek naar ICT-gebruik

Nadere informatie

Eindrapportage Interactieve Leerlijnen. www.dnsleerroutes.net. Auteur(s) : Annemarieke Schepers Versienummer : januari 2010. Kennisnet.

Eindrapportage Interactieve Leerlijnen. www.dnsleerroutes.net. Auteur(s) : Annemarieke Schepers Versienummer : januari 2010. Kennisnet. Eindrapportage Interactieve Leerlijnen versie datum 1 / 7 Eindrapportage Interactieve Leerlijnen www.dnsleerroutes.net Auteur(s) : Annemarieke Schepers Versienummer : januari 2010 Kennisnet.nl www.dnsleerroutes.net

Nadere informatie

Lezen is cool. Pilot met vrij lezen op vmbo- KB in Duiven slaat aan. Door: Elise Haarman

Lezen is cool. Pilot met vrij lezen op vmbo- KB in Duiven slaat aan. Door: Elise Haarman Lezen is cool Pilot met vrij lezen op vmbo- KB in Duiven slaat aan Door: Elise Haarman Toen docent Nederlands Hans van Kol vorig jaar gevraagd werd om mee te doen aan een project om zijn vmbo- leerlingen

Nadere informatie

leren met uitzicht vmbo-basis/kader/tl, vmbo-tl/havo/(vwo)

leren met uitzicht vmbo-basis/kader/tl, vmbo-tl/havo/(vwo) leren met uitzicht vmbo-basis/kader/tl, vmbo-tl/havo/(vwo) informatie schooljaar 2018/2019 Over Groene Hart Rijnwoude Onze school is kleinschalig met een breed onderwijs- aanbod. Wij bieden de niveaus

Nadere informatie

Christelijke school voor vmbo met leerwegondersteuning. College de OpMaat. Op maat voor jou!

Christelijke school voor vmbo met leerwegondersteuning. College de OpMaat. Op maat voor jou! Christelijke school voor vmbo met leerwegondersteuning College de OpMaat Op maat voor jou! 2015-2016 College de OpMaat: Op maat voor jou! Leuke activiteiten Ik kan me niet zo goed concentreren in een grote

Nadere informatie

Bevorderingsreglement Onderbouw

Bevorderingsreglement Onderbouw Bevorderingsreglement Onderbouw Schooljaar 2014-2015 Aan de leerlingen in de leerjaren 1 t/m 3, Om je succesvol naar je diploma te begeleiden, krijg je niet alleen uitleg en begeleiding, maar wordt er

Nadere informatie

PAL Student als Persoon lijk Assistent van Leraren. Voor vmbo, havo en vwo

PAL Student als Persoon lijk Assistent van Leraren. Voor vmbo, havo en vwo PAL Student als Persoon lijk Assistent van Leraren Voor vmbo, havo en vwo 3 Student als Persoonlijk Assistent van Leraren voor vmbo, havo en vwo is een initiatief van Platform Bèta Techniek, Sectorbestuur

Nadere informatie

Informatica. VWO 5 en 6 HAVO 4 en 5

Informatica. VWO 5 en 6 HAVO 4 en 5 Informatica VWO 5 en 6 HAVO 4 en 5 informatiekunde - informatica Onderbouw: Word Excel Bovenbouw: Nieuw vak Inhoud komt straks Powerpoint E-mail Internet Studielast Havo HAVO 4 3 lesuren per week HAVO

Nadere informatie

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom Natuurkunde en Flipping the Classroom De lespraktijk van een natuurwetenschappelijk vak zoals natuurkunde bestaat gewoonlijk uit klassikale instructie, practicum en het verwerken van opdrachten. In de

Nadere informatie

Elke dag inspirerend. vwo / havo. elke dag een uitdaging

Elke dag inspirerend. vwo / havo. elke dag een uitdaging Elke dag inspirerend vwo / havo elke dag een uitdaging Samen met uw zoon of dochter staat u voor een belangrijke keuze. Op basis van het advies van de basisschool ligt de uitdaging op vwo of havo-niveau.

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

ICT-beleidsplan 2010-2014

ICT-beleidsplan 2010-2014 ICT-beleidsplan 2010-2014 1. Inleiding In dit plan beschrijven wij hoe de Tweemaster in de komende jaren vorm wil geven aan de Informatie- en communicatietechnologie (ICT) op school. Het plan is opgesteld

Nadere informatie

Individueel gebruik van ICT in het onderwijs belemmerd de ontwikkeling van sociale contacten tussen leerlingen:

Individueel gebruik van ICT in het onderwijs belemmerd de ontwikkeling van sociale contacten tussen leerlingen: Individueel gebruik van ICT in het onderwijs belemmerd de ontwikkeling van sociale contacten tussen leerlingen: 1. ICT is een middel en wordt steeds meer gebruikt in het onderwijs. Daarbij kijk je ook

Nadere informatie

Hardenberg Tel 0524 593800. Coevorden. Your next step! Tel 0523 262170. www.denieuweveste.nl

Hardenberg Tel 0524 593800. Coevorden. Your next step! Tel 0523 262170. www.denieuweveste.nl Van Heeckerenlaan 2 Piet Heinstraat 1 Coevorden Hardenberg Tel 0524 593800 Your next step! Tel 0523 262170 www.denieuweveste.nl Your next step! informatie 2014/2015 ontwikkel(t) je talent De Nieuwe Veste

Nadere informatie

Vrijeschool RotterdamWest

Vrijeschool RotterdamWest Vrijeschool RotterdamWest Herstelonderzoek Datum vaststelling: 15 mei 2019 Samenvatting De kwaliteit van het onderwijs hebben wij in oktober 2017 als zeer zwak beoordeeld, omdat de kernstandaarden Zicht

Nadere informatie

Onlinelerenleren.nl. Leren studeren voor nu én later. E-training methodes voor groep 8 t/m examenjaar VO

Onlinelerenleren.nl. Leren studeren voor nu én later. E-training methodes voor groep 8 t/m examenjaar VO Onlinelerenleren.nl Leren studeren voor nu én later E-training methodes voor groep 8 t/m examenjaar VO De Maltha Groep, al meer dan 32 jaar een voorloper op het gebied van leerlingbegeleiding en onderwijsproducten.

Nadere informatie

WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw

WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw Nectar 5e editie onderbouw is een heldere, motiverende methode biologie die opvalt door de gestructureerde behandeling van

Nadere informatie

Locatie Fedde Schurer Je doet ertoe!

Locatie Fedde Schurer Je doet ertoe! HAVO/ VWO Locatie Fedde Schurer Je doet ertoe! VAN ONDER - NAAR BOVENBOUW Wie binnen Openbare Scholengroep Sevenwolden overgaat van het tweede leerjaar basisvorming naar het derde leerjaar havo of vwo,

Nadere informatie

Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren.

Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. 1/5 Fase 1: Wat wilde ik bereiken? Handelen/ ervaring opdoen Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. De opdracht wilde ik zo ontwikkelen,

Nadere informatie

Onderwijs met ict - studenten lerarenopleiding Bijlage: Tabellen

Onderwijs met ict - studenten lerarenopleiding Bijlage: Tabellen Onderwijs met ict - studenten lerarenopleiding Bijlage: Tabellen 1 Repons en achtergrondkenmerken van studenten 2 2 Gebruik van ict door studenten 4 3 Competentie op ict-gebied 5 4 Opvattingen over leerlingen

Nadere informatie

Schoolportret. Lotte Oosterhof. HAVT3a

Schoolportret. Lotte Oosterhof. HAVT3a Schoolportret Lotte Oosterhof 48 73 52 HAVT3a 1 De beschikbare hardware en het gebruik De school beschikt over computers, digiborden en printers. Computers De computers bevinden zich in de klaslokalen

Nadere informatie

Scholingsgids ANBO Academie 2015. Voor actieve vrijwilligers van ANBO

Scholingsgids ANBO Academie 2015. Voor actieve vrijwilligers van ANBO Scholingsgids ANBO Academie 2015 Voor actieve vrijwilligers van ANBO Inhoudsopgave 1. Voorwoord... 3 2.... 4 3. Aanbod... 5 3.1 Workshop Welkom bij ANBO... 5 3.2 Instructiebijeenkomst Ledenadministrateur...

Nadere informatie

TEVREDENHEIDSONDERZOEK

TEVREDENHEIDSONDERZOEK verslag van het TEVREDENHEIDSONDERZOEK afgenomen in NOVEMBER 2014 Inleiding Eén keer in de twee jaar wordt er een tevredenheidsonderzoek gehouden. Ouders, leerlingen van groep 5, 6, 7 en 8 en personeelsleden

Nadere informatie

vormgeven van rekenen in het VO

vormgeven van rekenen in het VO vormgeven van rekenen in het VO Martin van Reeuwijk,, Susanne Spiele, Madeleine Vliegenthart, Peter van Wijk Allen werkzaam bij APS, versie 21 Februari 2013 vooraf Dit is een voorpublicatie, en zal als

Nadere informatie

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom Natuurkunde en Flipping the Classroom De lespraktijk van een natuurwetenschappelijk vak zoals natuurkunde bestaat gewoonlijk uit klassikale instructie, practicum en het verwerken van opdrachten. In de

Nadere informatie

VMBO praktische leerweg VMBO theoretische leerweg HAVO VWO

VMBO praktische leerweg VMBO theoretische leerweg HAVO VWO Page of 7 Enquête voortgezet onderwijs Deze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E. Er zijn in totaal 9 vragen. A. Over jezelf Dit onderdeel bestaat uit zeven vragen. Hoe oud ben je? In welke klas

Nadere informatie

EEN WERELD SCHOOL. vmbo theoretische leerweg HTL-route voor leerlingen die naar de havo willen. Gemini (H)TL

EEN WERELD SCHOOL. vmbo theoretische leerweg HTL-route voor leerlingen die naar de havo willen. Gemini (H)TL EEN WERELD SCHOOL vmbo theoretische leerweg HTL-route voor leerlingen die naar de havo willen Gemini (H)TL Gemini (H)TL is iets voor jou! Je hebt advies vmbo theoretische leerweg Vmbo theoretische leerweg

Nadere informatie

christelijke school voor mavo-havo-vwo met elkaar voor elkaar voor nu en later

christelijke school voor mavo-havo-vwo met elkaar voor elkaar voor nu en later christelijke school voor mavo-havo-vwo met elkaar voor elkaar voor nu en later Onderwijs met aandacht voor iedereen! Op mavo, havo of drie jaar vwo onderbouw: Engels PLUS Sport PLUS Science PLUS Business

Nadere informatie

1 van :30

1 van :30 Statistieken Naam formulier Titel formulier Aantal vragen 60 Totaal aantal ingevuld 277 mediatheek De mediatheek en informatievaardigheden in het voortgezet onderwijs 1. Welke onderwijsniveau's biedt de

Nadere informatie

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2018 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid.

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2018 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid. Digitale Geletterdheid Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO Producten en prijzen 2018 DigitaleGeletterdheid.nl 1 Januari 2018 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 21st century skills... 3 - H/V en -

Nadere informatie

Samenvatting en aanbevelingen van het onderzoek onderwijs & ICT voor School X

Samenvatting en aanbevelingen van het onderzoek onderwijs & ICT voor School X Samenvatting en aanbevelingen van het onderzoek onderwijs & ICT voor School X Inleiding School X is een talentschool (mensgericht) vanuit de invalshoek dat leerlingen die hun talent benutten beter presteren

Nadere informatie

De nieuwsbrief zal ook op onze website www.casparuscollege.nl worden geplaatst.

De nieuwsbrief zal ook op onze website www.casparuscollege.nl worden geplaatst. Nieuwsbrief Schooljaar 2015-2016, nr. 1 september 2015 Geachte ouder(s) en/of verzorger(s), Voor u ligt de Nieuwsbrief van september 2015. In deze nieuwsbrief: Van de directeur Nieuws van de Ouderraad

Nadere informatie

Deze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E.

Deze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E. Page of 6 Enquête basisonderwijs Deze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E. Er zijn in totaal 9 vragen. A. Over jezelf Dit onderdeel bestaat uit zeven vragen. Hoe oud ben je? In welke klas zit je?

Nadere informatie

BROCHURE TIENER COLLEGE

BROCHURE TIENER COLLEGE BROCHURE TIENER COLLEGE School is niet een voorbereiding op het leven, maar is het leven zelf. John Dewey loopbaan wilt vervolgen. Door het werken met een speciaal voor jou samengesteld programma willen

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar 0 03 30 079 VMBO Nr. 36 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 9 oktober

Nadere informatie

Schoolportretten bij onderzoek naar examens in extra vakken / vakken op een hoger niveau

Schoolportretten bij onderzoek naar examens in extra vakken / vakken op een hoger niveau Schoolportretten bij onderzoek naar examens in extra vakken / vakken op een hoger niveau Colofon: Dit is een uitgave van het ministerie van OCW, directie Voortgezet Onderwijs Coordinatie: Muriel Cluitmans

Nadere informatie

RESULTATEN LEERLINGEN. Rapportage K.B.S. `t Schrijverke, Lelystad

RESULTATEN LEERLINGEN. Rapportage K.B.S. `t Schrijverke, Lelystad RESULTATEN LEERLINGEN Rapportage K.B.S. `t Schrijverke, Lelystad Tevredenheidsonderzoeken 1 t Schrijverke Schoolklimaat Leerlingen gaan graag naar school. 3,1 Leerlingen voelen zich veilig op school. 3,5

Nadere informatie

RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK. Bonifatius Mavo VMBOGT

RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK. Bonifatius Mavo VMBOGT RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK Bonifatius Mavo VMBOGT Plaats : Emmeloord BRIN nummer : 02KR C1 BRIN nummer : 02KR 00 VMBOGT Onderzoeksnummer : 290332 Datum onderzoek : 4 oktober 2016 Datum

Nadere informatie

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2018 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid.

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2018 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid. Digitale Geletterdheid Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO Producten en prijzen 2018 DigitaleGeletterdheid.nl 1 April 2018 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 21st century skills... 3 - H/V en - VMBO...

Nadere informatie

SECTORWERKSTUK 2013-2014

SECTORWERKSTUK 2013-2014 SECTORWERKSTUK 2013-2014 1 HET SECTORWERKSTUK Het sectorwerkstuk is een verplicht onderdeel voor alle leerlingen uit het Mavo. Het maken van een sectorwerkstuk is een manier waarop je, als eindexamenkandidaat,

Nadere informatie

KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN DE STAAT VAN HET ONDERWIJS 2016/2017

KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN DE STAAT VAN HET ONDERWIJS 2016/2017 KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN DE STAAT VAN HET ONDERWIJS 2016/2017 Huygens College VMBOB VMBOK Plaats : Amsterdam BRIN nummer : 21ET 04 BRIN nummer : 21ET 04 VMBOB BRIN nummer : 21ET 04

Nadere informatie

Zelfbewust en sociaal bewust leren, werken en leven DE BRUG NAAR DE TOEKOMST

Zelfbewust en sociaal bewust leren, werken en leven DE BRUG NAAR DE TOEKOMST Zelfbewust en sociaal bewust leren, werken en leven DE BRUG NAAR DE TOEKOMST DE BRUG NAAR DE TOEKOMST Zelfbewust en sociaal bewust leren, werken en leven De basisschool is de brug naar de toekomst. Een

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

christelijke school voor mavo-havo

christelijke school voor mavo-havo christelijke school voor mavo-havo Jij kiest, leert en ervaart Coaching: wie ben je, wat kan je, wat wil je? Wij helpen leerlingen hun eigen koers te bepalen Your Hours: extra ondersteuning, verbreding

Nadere informatie

Nieuws. Dalton. Hallo Allemaal, Ouders in de klas. Dit Daltonkrantje is gemaakt met inbreng van ouders, kinderen en leerkrachten.

Nieuws. Dalton. Hallo Allemaal, Ouders in de klas. Dit Daltonkrantje is gemaakt met inbreng van ouders, kinderen en leerkrachten. Dalton Wat is Dalton? Wat doen we? -------------------------------------------------------------- Nieuws 2010-2011/1 ------------------------------------------------------------ Hallo Allemaal, Dit Daltonkrantje

Nadere informatie

Voorlichting Voortgezet Onderwijs

Voorlichting Voortgezet Onderwijs Voorlichting Voortgezet Onderwijs Onderwerpen die besproken worden: Onderbouw VO Bovenbouw VO LWOO vmbo havo/vwo En daarna? Factoren voor schoolkeuze Scholen in de regio Aanmeldingsprocedure Belangrijke

Nadere informatie

1. Een ELO of dagplan gebruiken om de planning met de leerlingen te delen. 2. Een ELO, e-mail of chat gebruiken om met de leerlingen te communiceren.

1. Een ELO of dagplan gebruiken om de planning met de leerlingen te delen. 2. Een ELO, e-mail of chat gebruiken om met de leerlingen te communiceren. Stellingen doelen 1. Een ELO of dagplan gebruiken om de planning met de leerlingen te delen. 2. Een ELO, e-mail of chat gebruiken om met de leerlingen te communiceren. 3. Instructielessen maken voor het

Nadere informatie

Onderwijsassistent (0,6 fte /5 dagen per week, uitzicht op vast)

Onderwijsassistent (0,6 fte /5 dagen per week, uitzicht op vast) Per 21 augustus a.s. zoeken wij: Onderwijsassistent (0,6 fte /5 dagen per week, uitzicht op vast) Taken: ondersteunt de docenten bij hun lesgevende taak en bij het toezicht op de leerlingen administratieve

Nadere informatie

Uit: Jaarplan en Begroting 2014 Het Hogeland College Schoolbestuur Lauwers & Eems, Voortgezet Onderwijs

Uit: Jaarplan en Begroting 2014 Het Hogeland College Schoolbestuur Lauwers & Eems, Voortgezet Onderwijs Uit: Jaarplan en Begroting 2014 Het Hogeland College Schoolbestuur Lauwers & Eems, Voortgezet Onderwijs Inleiding In 2014 gaan wij voor het eerst werken op basis van het nieuwe Koersplan van schoolbestuur

Nadere informatie

1. De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken ter ondersteuning van hun leren.

1. De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken ter ondersteuning van hun leren. Eindtermen ICT 1. De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken ter ondersteuning van hun leren. 2. De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en

Nadere informatie

Leren Leren en ExcelLeren

Leren Leren en ExcelLeren Leren Leren en ExcelLeren www.mindsetlearnandgrow.nl Wat is MindSet? MindSet is een groep studenten die leerlingen leert effectief te leren. Wij helpen leerlingen betere schoolresultaten te behalen door

Nadere informatie

Ik ben benieuwd naar de conclusies. CU Karin. Beste collega taaldocent,

Ik ben benieuwd naar de conclusies. CU Karin. Beste collega taaldocent, Dag Petra, Zie hier mijn antwoorden. Ik heb ze roze gemaakt. Mijn belangrijkste antwoord is eigenlijk dat ik vind dat er in ALLE lokalen faciliteiten moeten zijn omdat docenten in andere vakken (weet ik

Nadere informatie

leerlingen open Dag 18 februari Open lesmiddag 15 februari Aanmelden Open Lesmiddag kan vanaf januari via onze website

leerlingen open Dag 18 februari Open lesmiddag 15 februari Aanmelden Open Lesmiddag kan vanaf januari via onze website leerlingen open Dag 18 februari Open lesmiddag 15 februari Aanmelden Open Lesmiddag kan vanaf januari via onze website Welkomstwoord Gerwald: Ik heb het gevoel dat ik serieus word genomen. Docenten helpen

Nadere informatie

Evaluatierapport Social Media Professional opleiding Maart 2014

Evaluatierapport Social Media Professional opleiding Maart 2014 Evaluatierapport Social Media Professional opleiding Maart 2014 www.mediaenmaatschappij.nl De Social Media Professional opleiding wordt als goed en zelfs uitstekend beoordeeld, door enthousiasme en deskundigheid

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG.. Primair Onderwijs IPC 2400 Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ

Nadere informatie

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die

Nadere informatie

Open & Online. De (mogelijke) rollen van bibliotheken. Onderwijs

Open & Online. De (mogelijke) rollen van bibliotheken. Onderwijs Open & Online De (mogelijke) rollen van bibliotheken Onderwijs Enthousiasme om mee te werken aan het onderzoek De opkomst hier vandaag Vragen en nieuwsgierigheid Leidraad met vragen opgesteld Telefonische

Nadere informatie

Boekwerk. Voorstel voor een project omschrijving. 1.1 Doelstelling

Boekwerk. Voorstel voor een project omschrijving. 1.1 Doelstelling Boekwerk Voorstel voor een project omschrijving 1.1 Doelstelling Het doel van het te ontwikkelen lespakket Boekwerk is leerlingen op een nieuwe manier bezig te laten zijn met taal, boeken en vakinhoud.

Nadere informatie

SG Nelson Mandela. mavo en mavo/havo algemeen toegankelijk

SG Nelson Mandela. mavo en mavo/havo algemeen toegankelijk SG Nelson Mandela mavo en mavo/havo algemeen toegankelijk Dalton is een Daltonschool Zo wil Scholengemeenschap Nelson Mandela bekend staan. In een open sfeer bepalen de leerlingen zelf voor een deel hun

Nadere informatie

Scheikunde 2 e graads (0,5-0,7 fte)

Scheikunde 2 e graads (0,5-0,7 fte) Voor schooljaar 2017/2018 zoeken wij een kandidaat met (ruime) onderwijservaring voor het vak: Scheikunde 2 e graads (0,5-0,7 fte) Voor deze functie ligt de focus op het functioneren binnen de havo/atheneum

Nadere informatie

Hedendaagse. Onderwijs. Hoofdbrekens. 13 uitdagingen voor het onderwijs van nu...

Hedendaagse. Onderwijs. Hoofdbrekens. 13 uitdagingen voor het onderwijs van nu... Hedendaagse Onderwijs Hoofdbrekens 13 uitdagingen voor het onderwijs van nu... Omgaan met verschillen In één klas zitten leerlingen met uiteenlopende kennisniveaus, interesses en ervaringen. Docenten willen

Nadere informatie

Piter Jelles Strategisch Perspectief

Piter Jelles Strategisch Perspectief Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03

Nadere informatie

CBS Merula Bloemendaele 4 3218XA Heenvliet 0181-662551

CBS Merula Bloemendaele 4 3218XA Heenvliet 0181-662551 CBS Merula Bloemendaele 4 3218XA Heenvliet 0181-662551 info@merula.vcodekring.nl www.merula.nl CBS Merula is één van de scholen van www.vcodekring.nl ALGEMENE GEGEVENS School Naam van de school: Christelijke

Nadere informatie

Informatie voor ouders en leerlingen 2015 2016. Openbaar onderwijs voor leerlingen met pit!

Informatie voor ouders en leerlingen 2015 2016. Openbaar onderwijs voor leerlingen met pit! Informatie voor ouders en leerlingen 2015 2016 Openbaar onderwijs voor leerlingen met pit! Welkom op Schoonoord Doorn Schoonoord Doorn is een kleine school voor voortgezet onderwijs met ongeveer 400 leerlingen.

Nadere informatie

Samen Inspireren Ontdekken. Informatiegids. IKC de Plattenburg.

Samen Inspireren Ontdekken. Informatiegids. IKC de Plattenburg. Samen Inspireren Ontdekken Ontwikkelen Informatiegids IKC de Plattenburg www.deplattenburg.nl Kiezen Het kiezen van een basisschool voor uw kind: een belangrijke stap. Bij de Plattenburg gaat er voor uw

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Jaarplan SOPOH 2014-2018. Personeel. Onderwijs. Organisatie. Voor ieder kind het beste bereiken, met passie, plezier en professionaliteit.

Jaarplan SOPOH 2014-2018. Personeel. Onderwijs. Organisatie. Voor ieder kind het beste bereiken, met passie, plezier en professionaliteit. SOPOH Jaarplan 2014-2018 Voor ieder kind het beste bereiken, met passie, plezier en professionaliteit Personeel Onderwijs Organisatie Huisvesting Pr-Marketing Financiën 1 Voorwoord Stichting Openbaar Primair

Nadere informatie

werken voor talent! MET DE IPAD!

werken voor talent! MET DE IPAD! Groene Hart Rijnwoude is kleinschalig met een breed onderwijsaanbod op het gebied van vmbo-b/k, tl en havo. Op onze school staat Leren met uitzicht centraal. We geven onze leerlingen uitzicht op een goede

Nadere informatie

a.roland holst c ollege QUEST een avontuurlijke zoektocht...

a.roland holst c ollege QUEST een avontuurlijke zoektocht... a.roland holst c ollege QUEST een avontuurlijke zoektocht... de uitdaging... Hallo, ik ben Hanna. Dit jaar ben ik begonnen aan QUEST. QUEST past prima bij mij. Dat denk ik zelf, dat denken mijn ouders

Nadere informatie

Volgend schooljaar naar het voortgezet onderwijs... Spannend! Welke school wordt het? Wil je er een

Volgend schooljaar naar het voortgezet onderwijs... Spannend! Welke school wordt het? Wil je er een vakcollege techniek vakcollege zorg en welzijn vakcollege economie en ondernemen vakcollege media, vormgeving en ICT mavo mavo + havo vwo gymnasium vwo + ondernemend leren technasium Volgend schooljaar

Nadere informatie

omm Jaargang 8.02 december 2005

omm Jaargang 8.02 december 2005 omm Jaargang 8.02 december 2005 Nieuwe computers... 1 Begroting... 2 Nieuwe beleidsplan... 2 QLICT... 2 Schoolservicedienst... 2 Bijeenkomst ICT-ers in Toldijk... 3 De klantenmiddag van QLICT... 3 Congres

Nadere informatie

EVALUATIE IMPLEMENTATIE EN GEBRUIK VAN EDPUZZLE ALS ANALYSETOOL VAN TOETSEN.

EVALUATIE IMPLEMENTATIE EN GEBRUIK VAN EDPUZZLE ALS ANALYSETOOL VAN TOETSEN. EVALUATIE IMPLEMENTATIE EN GEBRUIK VAN EDPUZZLE ALS ANALYSETOOL VAN TOETSEN. De afgelopen periode heeft mijn doelgroep twee toetsen gemaakt. In beide gavllen heb ik Edpuzzle gebruikt om de leerlingen in

Nadere informatie

Lichamelijke opvoeding (0,4 fte)

Lichamelijke opvoeding (0,4 fte) Voor schooljaar 2017/2018 zoeken wij een kandidaat met onderwijservaring voor het vak: Lichamelijke opvoeding (0,4 fte) Wegens een zwangerschaps- en ouderschapsverlofvervanging heeft de GSG Leo Vroman

Nadere informatie

POVO VOORLICHTINGSAVOND 2013 WELKOM

POVO VOORLICHTINGSAVOND 2013 WELKOM POVO VOORLICHTINGSAVOND 2013 WELKOM School voor: vmbo mavo havo technasium (havo+vwo) gymnasium (vwo) atheneum (vwo) PROGRAMMA Voorstellen (Op)bouw school Veranderingen Begeleiding Leren is leuk! In welke

Nadere informatie

(56 enquêtes) (62 enquêtes) (45 enquêtes) (57 enquêtes) Accent 2012. Accent 2013. Accent 2011. Accent 2014. score 1-10. score. score 10.

(56 enquêtes) (62 enquêtes) (45 enquêtes) (57 enquêtes) Accent 2012. Accent 2013. Accent 2011. Accent 2014. score 1-10. score. score 10. Evaluatie ouders: : Uitkomsten tevredenheidsonderzoek 2011 t/m 2014 uitgedrukt in een (waarderingscijfer) Accent 2011 (45 enquêtes) Accent 2012 (57 enquêtes) Accent 2013 (56 enquêtes) Accent 2014 (62 enquêtes)

Nadere informatie

Protocol vrijstelling/aanpassing van onderwijs Frans/Duits op het Strabrecht College

Protocol vrijstelling/aanpassing van onderwijs Frans/Duits op het Strabrecht College Protocol vrijstelling/aanpassing van onderwijs Frans/Duits op het Strabrecht College Inleiding Dit protocol geldt voor het Strabrecht College, met ingang van het schooljaar 2010/2011. Scholen zijn verplicht

Nadere informatie

september 2017 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter

september 2017 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter september 2017 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter Stichting leerkracht Beter onderwijs en meer werkplezier 2 Het Nederlandse onderwijs is goed. Tegelijkertijd leven bij leraren en docenten,

Nadere informatie

Van Wikipedia naar Onderwijs, de kracht van het open domein. sambo-ict conferentie 27 januari 2017

Van Wikipedia naar Onderwijs, de kracht van het open domein. sambo-ict conferentie 27 januari 2017 Van Wikipedia naar Onderwijs, de kracht van het open domein sambo-ict conferentie 27 januari 2017 Even Voorstellen Jan-Bart de Vreede Domeinmanager Leermiddelen & Metadata, Stichting Kennisnet 9 jaar lang

Nadere informatie

Kiezen, ontdekken & doen!

Kiezen, ontdekken & doen! BUSINESS SCHOOL BUSINESS SCHOOL christelijke school voor vmbo-mbo-hgl Kiezen, ontdekken Kiezen, ontdekken & doen! Veel praktijk en (digitale) vaardigheden Onderbouw op MBS & doen MBS in het kort Je werkt

Nadere informatie

Onderwijs met ict Tabellen leraren

Onderwijs met ict Tabellen leraren Onderwijs met ict 2007 Tabellen leraren 1 Achtergrondkenmerken van leraren 1 2 Gebruik van ict door leraren 3 3 Competentie op ict-gebied 4 4 Opvattingen over leerlingen en leren 5 5 Didactisch handelen

Nadere informatie

Sabine Sommer is Interne begeleider van de bovenbouw.. Zij gaat vooral over de zorg van de kinderen.

Sabine Sommer is Interne begeleider van de bovenbouw.. Zij gaat vooral over de zorg van de kinderen. Informatie over de gang van zaken in leerjaar 5 Sabine Sommer is Interne begeleider van de bovenbouw.. Zij gaat vooral over de zorg van de kinderen. ALGEMEEN Het allerbelangrijkste vinden wij dat de kinderen

Nadere informatie

Evaluatierapport Social Media Professional opleiding Juni 2015 www.mediaenmaatschappij.nl

Evaluatierapport Social Media Professional opleiding Juni 2015 www.mediaenmaatschappij.nl Evaluatierapport Social Media Professional opleiding Juni 15 www.mediaenmaatschappij.nl De Social Media Professional opleiding wordt als goed en zelfs uitstekend beoordeeld, door enthousiasme en duidelijkheid

Nadere informatie

In het kleuteronderwijs is dat al zo, in leerjaar 3 wordt hierop voortgebouwd. Early childhood education besteedt daar ook aandacht aan.

In het kleuteronderwijs is dat al zo, in leerjaar 3 wordt hierop voortgebouwd. Early childhood education besteedt daar ook aandacht aan. STAKEHOLDERS CONFERENTIE donderdag 11 augustus 2011 Methodeontwikkeling - 3 (MO-3) Stellingen Eens Weet Oneens 1. Het onderwijs moet aansluiten bij de situatie waar kinderen naar de universiteit gaan.

Nadere informatie

RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK. VMBOK Agnieten College - Talentstad

RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK. VMBOK Agnieten College - Talentstad RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEITSONDERZOEK VMBOK Agnieten College - Talentstad Plaats : Zwolle BRIN nummer : 02VT 02 VMBOK BRIN nummer : 02VT C7 Onderzoeksnummer : 277732 Datum onderzoek : 2 oktober 2014

Nadere informatie

Graaf Huyn College FOCUST op jouw PASSIE

Graaf Huyn College FOCUST op jouw PASSIE Graaf Huyn College FOCUST op jouw PASSIE Het Graaf Huyn College biedt de leerlingen bij aanmelding voor de brugklas ruime keuzemogelijkheden uit diverse onderwijssoorten. Vanaf het schooljaar 2019-2020

Nadere informatie