Wateroverlast en onzekerheid: een integraal perspectief

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wateroverlast en onzekerheid: een integraal perspectief"

Transcriptie

1 Wateroverlast en onzekerheid: een integraal perspectief Auteurs: Wouter van Riel Daniel Tollenaar Frans van de Ven Samenvatting Het optreden van water-op-straat wordt in Nederland berekend met rioleringsmodellen om bestuurders of beheerders te assisteren in besluitvorming, wat betreft maatregelen ter reductie van regenwateroverlast. Het is daarom belangrijk resultaten van rioleringsmodellen te vertalen naar voor bestuurders en beheers relevante informatie: gevolgen van water-op-straat (schaderisico s). Deze gevolgen kunnen zijn: kosten door waterschade, vermindering van comfort en gezondheidsschade. Het is echter vrijwel onbekend wat de relatie is tussen water-op-straat hoeveelheid en de grootte van schaderisico s. Het doel van deze studie is dan ook inzicht verschaffen in de huidige kennis over onzekerheid in de koppeling tussen water-op-straat modelresultaten en schaderisico s. De onzekerheid in deze vertaling van water-op-straat naar schaderisico s is zo groot dat deze informatie voor bestuurders wellicht beperkt bruikbaar is. Een verantwoorde afweging voor investeringen op basis van schaderisico s is daarom nauwelijks te maken. Inleiding Is Nederland voorbereid op klimaatverandering en wat kunnen we doen om Nederland klimaatbestendiger te maken? Deze vraag is gesteld door het project Kennis voor Klimaat. Deze studie valt onder Kennis voor Klimaat, thema Klimaatbestendige Steden, waarin Deltares consortiumpartner is. De reden dat deze vraag gesteld is, is omdat klimaatverandering naar verwachting een negatieve invloed heeft op de aantrekkelijkheid van Nederland om te wonen, te werken en te recreëren. Door klimaatverandering neemt, naar verwachting, o.a. de kans toe op extreme neerslag. Hierdoor zal naar verwachting ook de kans toenemen op water-op-straat, en dus ook de kans op regenwateroverlast. Het optreden van water-op-straat wordt in Nederland berekend met rioleringsmodellen. Rioleringsmodellen simuleren de werking van het rioleringsysteem met aannamen voor verschillende invoervariabelen, zoals neerslaghoeveelheid en grootte instromend oppervlak. Doordat modellen een vereenvoudiging van de werkelijkheid zijn en aannamen voor invoervariabelen worden gemaakt, zijn moderesultaten onzeker, bijvoorbeeld de hoeveelheid water-op-straat. Als we rioleringsmodellen willen gebruiken om bestuurders of beheerders te assisteren in besluitvorming, dan is het is belangrijk resultaten van rioleringsmodellen te vertalen naar gevolgen van water-op-straat. Voor een bestuurder of beheerder is echter niet zozeer de hoeveelheid water-op-straat relevant, maar juist gevolgen van water-op-straat voor kosten door waterschade, vermindering van comfort en gezondheidsschade. Deze gevolgen worden hier schaderisico s genoemd. Besluitvorming houdt in dit geval in: het maken van een afweging voor een beslissing om regenwateroverlast te reduceren. Deze afweging wordt gemaakt op basis van risico s, kosten, baten en andere aspecten, bijvoorbeeld politieke druk. Het is echter vrijwel onbekend wat de relatie is tussen water-op-straat hoeveelheid, berekend door rioleringsmodellen, en de grootte van de genoemde schaderisico s. Het doel van dit document is dan ook inzicht verschaffen in de huidige kennis over onzekerheid in de koppeling tussen water-op-straat modelresultaten en schaderisico s. In afbeelding 1 is de relatie weergegeven tussen het modelleren van water-op-straat, schaderisico s en de afweging voor maatregelen. 1

2 Afbeelding 1. Relatie modelleren water-op-straat, schaderisico s en afweging maatregelen Om het doel van deze studie te behalen, worden drie stappen gevolgd. 1. Verkennen van de onzekerheidsmarge rondom water-op-straat middels een gevoeligheidsanalyse. Dit wordt gedaan met een casestudie. 2. Verkennen van huidig inzicht in relatie tussen water-op-straat en schaderisico s, onderbouwd met literatuur. 3. Uitwerken relatie water-op-straat en schaderisico s in praktijkvoorbeeld. Dit wordt gedaan met dezelfde casestudie als in stap 1. Het gebied van de casestudie in dit project ligt in delen van Den Haag, Rijswijk en Wateringen (zie afbeelding 2). Deze case is gekozen, omdat hiervan een goed werkend rioleringsmodel beschikbaar van is. Het rioleringsmodel is beschikbaar gesteld door gemeente Rijswijk. Afbeelding 2. Locatie onderzoeksgebied (ondergrond: Google, 2010) Het rioleringsmodel wordt doorgerekend met het modelinstrumentarium SOBEK-Urban. SOBEK- Urban bevat twee componenten. De eerste component is de simulatie van het neerslag-afvoer proces. De uitvoer van de eerste component (rioolinloop) is invoer voor de twee component. De tweede component is een ééndimensionaal stromingsmodel voor de waterstroming in de rioolbuizen. Omdat gerekend wordt met een ééndimensionaal rioleringsmodel wordt geen rekening gehouden met stroming van water over straat. Rekenresultaten van duur en omvang van water-op-staat zijn dus hooguit een indicatie voor werkelijke overlast (RIONED, 2004). Er zijn ontwikkelingen waarin het bergen en afvoeren van water-op-straat wordt gesimuleerd (zie Melger, 2007). 2

3 Water-op-straat en onzekerheid: een gevoeligheidsanalyse Om in te schatten hoe water-op-straat volume beïnvloedt wordt door onzekerheid in waarden van variabelen, kan een gevoeligheidsanalyse gebruikt worden. In deze studie is op pragmatische wijze een gevoeligheidsanalyse uitgevoerd voor verschillende variabelen. De volgende stappen zijn gevolgd: 1. Kiezen van variabelen en bepalen van onzekerheid daarin; 2. Rioleringsmodel doorrekenen met verschillende combinaties van waarden van variabelen; 3. Bepalen van twee uiterste resultaten. Deze uiterste resultaten geven een beeld van een onzekerheidsmarge en worden beschouwd als het best- en worstcase scenario in deze studie. 1. Variabelen en onzekerheid In overleg met een aantal deskundigen binnen Deltares, zijn zes variabelen gekozen en is de onzekerheidsmarge per variabele geschat, zoals weergegeven in tabel 1. Hierbij is getracht te kiezen voor onzekerheidsmarges die, op basis van ervaring, realistisch worden geacht. Tabel 1. Variabelen en afwijking in waarde ten opzichte van referentiesituatie Parameter Referentie Ondergrens Bovengrens Verhard oppervlak 677 ha - 30 % + 30 % Infiltratiecapaciteit verhard oppervlak 2 mm/h - 50 % + 50 % Bergingoppervlakte per inspectieput 50 m 2 50 m m 2 Ruwheid rioolbuis 3 mm 1 mm 5 mm Pompcapaciteit (gesommeerd) 1,57 mm/h - 20 % + 20 % Hoogte overstortdrempel Locatieafhankelijk - 20 cm + 20 cm De gekozen regenbui om het rioleringsysteem mee door te rekenen heeft een duur van één uur en een herhalingstijd van eens in 50 jaar. Per berekening wordt variatie in waarden van variabelen homogeen over het rioleringsmodel verdeeld. 2. Rekenen met rioleringsmodel Voor elke afwijking per variabele is het rioleringsmodel doorgerekend. Het rioleringsmodel berekent in deze studie het volume water-op-straat op iedere inspectieput. Per berekening is het maximaal totaalvolume water-op-straat op een bepaald tijdstip berekend. De resultaten voor iedere berekening zijn vervolgens weergegeven als de procentuele af- of toename van maximaal totaalvolume water-op-straat, ten opzichte van de referentie. De resultaten tonen dat het water-op-straat volume het gevoeligst is voor de gekozen variatie in omvang verhard oppervlak (-66 tot +79 %), ruwheid buizen (-10 tot +6 %) en hoogte overstortdrempels (-7 tot +9 %). Voor de overige variabelen uit tabel 1 is het water-op-straat volume nauwelijks gevoelig (afwijking < ± 1 %). Ter illustratie van het effect van gecombineerde onzekerheid op het water-op-straat volume, is de onzekerheid van enkele variabelen gecombineerd doorgerekend. De gekozen variabelen zijn de hierboven genoemde variabelen, waarvoor water-op-straat volume het gevoeligst is. De rekenresultaten tonen een afwijking in water-op-straat volume van -81 tot +113 %, ten opzichte van de referentie. 3. Bepalen van twee uiterste resultaten De afwijkingen van -81 tot +113 % kunnen beschouwd worden als het best- en worstcase scenario water-op-straat en geven een beeld van de onzekerheidsmarge. Deze rekenresultaten zijn geografisch weergegeven in afbeelding 3. 3

4 Afbeelding 3. Water-op-straat in worstcase scenario in studiegebied, maximaal water-op-straat volume per inspectieput staat voor > 25 m 3 Water-op-straat en schaderisico s Risico s van water-op-straat kunnen zijn: kans op kosten door waterschade, kans op vermindering van comfort en kans op gezondheidsschade. Deze risico s worden hier schaderisico s genoemd. Als het gaat om het nemen van beslissingen ten aanzien van regenwateroverlast, zijn deze drie schaderisico s de risico s die voor bestuurders waarschijnlijk het meest relevant zijn. Deze schaderisico s zijn afgeleid uit wat gemeenten in de praktijk als regenwateroverlast beschouwen. Deze typen regenwateroverlast zijn (RIONED, 2007): water in vastgoed; opdrijvende putdeksels; overlopende toiletten; afvalwater op straat; overstroomde infrastructuur: verkeersroutes, tunnels en winkelstraten. In deze paragraaf is een overzicht gegeven van de huidige staat van kennis over de relatie tussen water-op-straat en schaderisico s. Kosten door waterschade Kosten door waterschade aan woningen zijn uitgewerkt voor overstromingen vanuit zee en rivieren (zie Apel et al., 2009; Gersonius et al., 2006; Thieken et al., 2005). In deze studies zijn schadefuncties voor woningen gedefinieerd, die een relatie beschrijven tussen waterdiepte en schade. Deze schadefuncties zijn vooral toepasbaar voor waterdieptes van één tot meerdere meters. Voor water-op-straat situaties (waterdiepte van 10 tot 50 cm) zijn deze functies wellicht onbetrouwbaar. Desondanks zijn deze schadefuncties de enige methoden om schade door overstroming te berekenen. Ten Veldhuis (2010) heeft op basis van Apel et al. (2009) en Gersonius et al. (2006) een overzicht gegeven van de schadekosten voor vastgoed als gevolg van water-op-straat. Voor woningen is de kostenspreiding tot Euro; voor bedrijven is deze spreiding tot Euro. Deze cijfers geven enkel een indicatie voor kosten door 4

5 waterschade als gevolg van water-op-straat, omdat deze cijfers gebaseerd zijn op schadefuncties voor overstromingen vanuit zee en rivieren. Naast schade aan bebouwing kan ook schade optreden aan openbare en nutsvoorzieningen. Deze schade is nog niet gekwantificeerd, maar zou wellicht een veelvoud kunnen zijn van de schade aan vastgoed. Ook kan indirecte schade optreden door water-op-straat, zoals vermindering van arbeidsuren door verkeerstremmingen. Deze indirecte schade door water-opstraat is eveneens nog niet gekwantificeerd. Vermindering comfort Naast schadekosten kan ook schade optreden aan het leefcomfort van mensen. Comfort is een subjectief begrip en is wellicht nauwelijks meetbaar. Tot dusver is nauwelijks onderzoek verricht naar de relatie tussen water-op-straat en comfort. Mogelijke indicatoren voor comfort zijn overlopende toiletten, droogtijd van een woning na overstroming en vermindering mobiliteit door verkeerstremmingen. Gezondheidsschade Een derde schaderisico door water-op-straat is kans op gezondheidsschade. Water-op-straat uit gemengde riolering kan fecale micro-organismen bevatten die schadelijk zijn voor de fysieke gezondheid. Inname van dit water kan leiden tot maagdarmstoornissen. De indicator voor fysieke gezondheidseffecten is de concentratie pathogenen in water-op-straat. Gezondheidsrisico van water-op-straat is door Ten Veldhuis (2010) uitgewerkt, maar is buiten beschouwing gelaten in deze studie. Het is aannemelijk dat het gezondheidsrisico recht evenredig toeneemt met de oppervlakte van water-op-straat in een gebied, mits bevolkingsdichtheid en type bebouwing redelijk homogeen zijn. Water-op-straat en schaderisico s: een praktijkvoorbeeld Ondanks de grote onzekerheid in de relatie tussen water-op-straat en de grootte van schaderisico s, is getracht deze relatie uit te werken via een casestudie. Kosten door waterschade Kosten door waterschade aan vastgoed zijn geschat door het aantal panden, waar water-opstraat optreedt volgens het rioleringsmodel, te vermenigvuldigen met de kosten door waterschade per pand. De aantallen bedrijven en woningen zijn geschat met behulp van gemeentelijke gegevens van inwoner- en huizenaantallen per wijk en buurt. Vanwege de vele hoogbouw in het gebied, is een schatting gemaakt van alleen de panden op de begane grond. De totale potentiële kostenspreiding veroorzaakt door waterschade aan vastgoed is daarmee 2,3 tot 540 miljoen Euro. Dit is 3,7 tot 797,6 keuro/ha. Ter vergelijking, de gemiddelde WOZ waarde per hectare sterk stedelijk gebied bedraagt circa keuro/ha (Oeverring, 2010). Vermindering comfort De resultaten van het gebruikte rioleringsmodel kunnen nauwelijks vertaald worden naar schade aan comfort. Het rioleringsmodel berekent geen resultaten waaruit het overlopen van toiletten of de droogtijd van een woning zijn af te leiden. De modelresultaten water-op-straat kunnen voor comfort enkel een indicatie geven voor vermindering van mobiliteit door het optreden van verkeerstremmingen. Het studiegebied kenmerkt zich door een groot en intensief gebruikt netwerk voor verkeer en vervoer (zie afbeelding 3). In het bestcase scenario worden, in potentie, enkele belangrijke wegen gestremd, maar is algehele verkeersopstopping niet waarschijnlijk. In het worstcase scenario kan een algehele verkeerstremming in potentie wel optreden, inclusief stremming van openbaar vervoer. Enkel de autosnelweg en spoorlijn zijn verhoogd aangelegd, en hebben daarom een lager overstromingsrisico. Gezondheidsschade 5

6 Voor de kans op gezondheidsschade is de concentratie pathogenen in water-op-straat buiten beschouwing gelaten. Het gebied waar regenwateroverlast zou kunnen optreden in het worstcase scenario is ongeveer acht keer groter dan in het bestcase scenario. In het worstcase scenario is het potentiële gezondheidsrisico daarom acht maal groter dan in het bestcase scenario. Onzekerheid in de relatie tussen water-op-straat berekeningen met rioleringsmodellen schaderisico s is groot. De resultaten van de casestudie illustreren dat water-op-straat rekenresultaten zeer beperkt zijn te vertalen in grootte van schaderisico s. Enkel kosten door waterschade aan vastgoed zijn kwantitatief te schatten. Discussie De grote onzekerheid in de relatie tussen water-op-straat rekenresultaten en schaderisico s wordt mede veroorzaakt door het gebruik van een rioleringsmodel. Het rioleringsmodel is vooral geschikt om de werking van het rioleringsysteem te simuleren. Het rioleringsmodel is minder geschikt om water-op-straat te berekenen. Dit ligt ten grondslag aan de lastige vertaling van berekende water-op-straat resultaten naar schaderisico s. De stromingsprocessen in water-opstraat zouden daarom met een ander type model beschreven moeten worden. Praktijkkennis over werkelijke regenwateroverlast is niet in deze studie opgenomen. Resultaten van rioleringsmodellen alleen vormen niet de volledige basis voor het nemen van beslissingen ter reductie van regenwateroverlast. Meldingen van bewoners met daarin waarnemingen van regenwateroverlast zijn ook belangrijke bronnen van informatie om beslissingen op te baseren. In deze studie ligt echter de focus op de relatie tussen modelresultaten en schaderisico s. Als een rioleringsmodel zonder onzekerheid water-op-straat kan berekenen, is de onzekerheid in de vertaling van deze resultaten naar schaderisico s nog steeds aanwezig. De getoonde resultaten in de gevoeligheidsanalyse en casestudie zijn specifiek voor het gebruikte rioleringsmodel, met de daarin gekozen waarden voor variabelen. Conclusie Het doel van dit document is inzicht verschaffen in de huidige kennis over onzekerheid in de koppeling tussen water-op-straat modelresultaten en schaderisico s. Kan een bestuurder met de getoonde informatie over beïnvloeding van schaderisico s een beter afgewogen beslissing nemen? Op dit moment is onvoldoende kennis beschikbaar om water-op-straat volumes te vertalen naar schaderisico s. De onzekerheid in de vertaling van water-op-straat naar schaderisico s is zo groot dat deze informatie voor bestuurders wellicht beperkt bruikbaar is. Een verantwoorde afweging voor investeringen op basis van schaderisico s is daarom nauwelijks te maken. Om bestuurders of beheerders van relevante informatie te voorzien ten aanzien van regenwateroverlast, moet de focus niet alleen worden gelegd op het reduceren van onzekerheid in het huidige modelleren van water-op-straat. De stromingsprocessen in water-op-straat zouden met een ander type model beschreven moeten worden. Reductie van onzekerheid in het kwantificeren van schaderisico s als gevolg van regenwateroverlast is, gezien de grootte van deze onzekerheid, minstens zo belangrijk. Voorbeelden zijn schade aan vastgoed, openbare ruimte, nutsvoorzieningen, kwetsbare objecten, infrastructuur en comfort. Het kwantificeren van schaderisico s zal verder onderzocht worden in Kennis voor Klimaat, thema Klimaatbestendige Steden, waarin Deltares consortiumpartner is. Literatuur Apel, H., Aronica, G.T., Kreibrich, H., Thieken, A.H. (2009), Flood risk analyses - how detailed do we need to be?, Natural Hazards, Vol. 49, pp Gersonius, B., Zevenbergen, C., Puyan, N., Billah, M.M.M. (2006), Efficiency of private flood proofing of new buildings Adapted redevelopment of a floodplain in the Netherlands, Proceedings of FRIAR conference, UK,

7 Melger, E. (2007), Wateroverlast in een model, Outline behorend bij de presentatie op de RIONEDdag 2007, WL Delft hydraulics Overring, F. (2010), Nieuwegein: de werkplaats van Midden-Nederland: Sociaal-economische visie op Nieuwegein, Rabobank Nederland, afdeling Kennis en Economisch Onderzoek RIONED (2004), Leidraad riolering: C2100 Rioleringsberekeningen, hydraulisch functioneren RIONED (2007), Onderzoek regenwateroverlast in de bebouwde omgeving Ten Veldhuis, J.A.E. (2010), Quantitative risk analysis of urban flooding in lowland areas, PhD Thesis, Technische Universiteit Delft, Delft University Press Thieken, A.H., Müller, M., Kreibrich, H., Merz (2005), Flood damage and influencing factors: New insights from the August 2002 flood in Germany, Water Resources Research, Vol. 41 7

Effect overstorten op de wateroverlast

Effect overstorten op de wateroverlast Effect overstorten op de wateroverlast Kennisvraag: wat als er geen overstorten waren geweest? Wat is het effect daarvan op de waterstanden en overstromingen? Antwoord: lokaal kunnen overstorten een grote

Nadere informatie

DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK. Kosten en baten van inrichting. Wiebe Bakker november 2015

DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK. Kosten en baten van inrichting. Wiebe Bakker november 2015 DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK Kosten en baten van inrichting Wiebe Bakker november 2015 Waar is nog behoefte aan? Keuze bij inrichting openbare ruimte + riolering: traditioneel of

Nadere informatie

Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker

Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker De klimaatbestendige stad, inrichting in de praktijk Raak onderzoek 2015, 2016 Wiebe Bakker Een hot item Aandacht voor klimaatadaptatie Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Klimaatbestendige Stad

Nadere informatie

Het klimaat past ook in uw straatje

Het klimaat past ook in uw straatje DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK Het klimaat past ook in uw straatje Voorbeeldenboek Ronald Loeve 5 april 2017 1 2 VOOR DE PRAKTIJK EN MET DE PRAKTIJK Samenwerking: Consortium: gemeenten

Nadere informatie

Wateroverlast Wouw. ICM case study. Marcel Zandee 8 maart 2017

Wateroverlast Wouw. ICM case study. Marcel Zandee 8 maart 2017 Wateroverlast Wouw ICM case study Marcel Zandee 8 maart 2017 Inhoud van de presentatie Waar ligt Wouw? Aanleiding studie Situatie Opbouw model Resultaten simulaties Conclusies Vragen 2 Waar ligt Wouw?

Nadere informatie

De klimaatbestendige stad, inrichting in de praktijk

De klimaatbestendige stad, inrichting in de praktijk De klimaatbestendige stad, inrichting in de praktijk Onderzoek 2015 & 2016 Jeroen Kluck Wiebe Bakker Laura Kleerekoper Lisette Klok Ronald Loeve Marten Rouvoet Ronald Wentink Joris Viscaal INHOUD Aanleiding

Nadere informatie

Economische effecten van overstromingen van de Maas

Economische effecten van overstromingen van de Maas Economische effecten van overstromingen van de Maas Vanessa E. Daniel, Raymond J.G.M. Florax and Piet Rietveld Economische waardering van omgevingskwaliteit RSA Najaarsmiddag 2008 26 November 13.30-18.00

Nadere informatie

HET KLIMAAT PAST OOK IN UW STRAATJE

HET KLIMAAT PAST OOK IN UW STRAATJE 1 HET KLIMAAT PAST OOK IN UW STRAATJE Landelijk dag over Ruimtelijke adaptatie 19 januari 2017 Jeroen Kluck en Laura Kleerekoper Hogeschool van Amsterdam En een heel team Lisette klok Wiebe Bakker Ronald

Nadere informatie

RBOI - Rotterdam/Middelburg bv Niets uit dit drukwerk mag door anderen dan de opdrachtgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel

RBOI - Rotterdam/Middelburg bv Niets uit dit drukwerk mag door anderen dan de opdrachtgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel RBOI - /Middelburg bv Niets uit dit drukwerk mag door anderen dan de opdrachtgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook

Nadere informatie

PV-PANELEN REDUCEREN HET URBAN HEAT ISLAND EFFECT

PV-PANELEN REDUCEREN HET URBAN HEAT ISLAND EFFECT MASTER THESIS: PV-PANELEN REDUCEREN HET URBAN HEAT ISLAND EFFECT Bron: Deerns MSc. BUILDING TECHNOLOGY P5 PRESENTATIE 2 FEBRUARI 2017 DELFT SJOERD KEETELS 4002652 ONDERZOEKSVRAAG HOE KUNNEN PV-PANELEN

Nadere informatie

Afbeelding 2.2. Berekende maximale WOS uitgangssituatie 80 % afkoppelen bui 09

Afbeelding 2.2. Berekende maximale WOS uitgangssituatie 80 % afkoppelen bui 09 Afbeelding 2.1. Locatie bedrijventerrein Nijverheidsweg 2.2. Uitgangspunten BRP De wijziging op de uitgangspunten zoals toegepast in het BRP betreft het percentage afgekoppeld oppervlak wegverharding.

Nadere informatie

Dakbedekking en waterhuishouding - Hoe blauw zijn groene daken?

Dakbedekking en waterhuishouding - Hoe blauw zijn groene daken? Dakbedekking en waterhuishouding - Hoe blauw zijn groene daken? Kees Broks (STOWA), Harry van Luijtelaar (Stichting RIONED) Groene daken zijn hot, ook vanuit het oogpunt van stedelijk waterbeheer. Ze vangen

Nadere informatie

Doel: voorkom regenwateroverlast!

Doel: voorkom regenwateroverlast! http://bit.ly/2pjgadl Wereldtemperatuur 188-216 Ontwikkeling extreme neerslag Doel: voorkom regenwateroverlast! Masterclass klimaatadaptatie Kennemerland, 18 mei 217. Harry van Luijtelaar, Stichting RIONED

Nadere informatie

Hoe kwetsbaar zijn onze netwerken?

Hoe kwetsbaar zijn onze netwerken? Hoe kwetsbaar zijn onze netwerken? Hoe kwetsbaar zijn onze infrastructuurnetwerken en op welke manier zijn ze van elkaar afhankelijk? In een simulatie van een overstroming in Rotterdam Noord zochten gebiedsexperts

Nadere informatie

Themabijeenkomst Innovatie 8 november 2012

Themabijeenkomst Innovatie 8 november 2012 Themabijeenkomst Innovatie 8 november 2012 BEOORDELINGSGRONDSLAG VOOR AFVALWATERSYSTEMEN Hans Korving Witteveen+Bos Waar gaan we het over hebben? Motivatie Context Aanpak Zelf aan de slag Uitwerking grondslag

Nadere informatie

Klimaatverandering: waterbestendige gebouwen en terreinen

Klimaatverandering: waterbestendige gebouwen en terreinen Nationaal Congres Sanitaire Technieken 2017 Klimaatverandering: waterbestendige gebouwen en terreinen Samenstelling: Will Scheffer (TVVL) Presentatie: Oscar Nuijten (Edu4Install/TVVL) met o.a. informatie

Nadere informatie

Info-sessie VLAGG-project. Vlaamse Afstromingsgevoelige Gebieden

Info-sessie VLAGG-project. Vlaamse Afstromingsgevoelige Gebieden Info-sessie VLAGG-project Vlaamse Afstromingsgevoelige Gebieden Programma 1. Welkom en situering - Kris Cauwenberghs, VMM 2. Voorstelling inhoud en resultaten van het VLAGG-project Tom Feyaerts, Hydroscan

Nadere informatie

Grondwater in stedelijk gebied

Grondwater in stedelijk gebied Grondwater in stedelijk gebied Kruisbestuiving met de afdeling riolering 29 mei 2013 Jacqueline Flink Waterbalans Grondwateraanvulling uit neerslag??? Grondwateraanvulling GBKA (~ BGT) goede info over

Nadere informatie

Controleberekening riolering (DEFINITIEF)

Controleberekening riolering (DEFINITIEF) Titel: Omschrijving: Projectnr: Rapportnr: Datum: Controleberekening riolering (DEFINITIEF) Boschkens-west Goirle 09JV10090 09-10486-JV 08-12-09 RAPPORT Grotestraat 143 5141 JP Waalwijk tel: 0416-560381

Nadere informatie

3 november 2014. Inleiding

3 november 2014. Inleiding 3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte

Nadere informatie

Tabel 1: De bijdrage van RtHA aan de regionale economie op basis van 2,4 miljoen passagiers

Tabel 1: De bijdrage van RtHA aan de regionale economie op basis van 2,4 miljoen passagiers Prognose 2020 Door Alexander Otgaar, RHV Erasmus Universiteit Rotterdam Diverse studies zijn in het verleden uitgevoerd met als doel om de economische bijdrage van Rotterdam the Hague Airport (hierna aan

Nadere informatie

Waarde van groen voor Den Haag

Waarde van groen voor Den Haag Waarde van groen voor Den Haag Presentatie voor Commissie Leefomgeving Kees Verweij Den Haag, 20 april 2017 Buck Consultants International Postbus 1456 6501 BL Nijmegen Telnr : 024 379 0222 Mobiel : 06

Nadere informatie

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en

Nadere informatie

Wateroverlast. PWVE, 12 februari Kees Broks, Arjan Messelaar, Broks-Messelaar Consultancy 1

Wateroverlast. PWVE, 12 februari Kees Broks, Arjan Messelaar, Broks-Messelaar Consultancy 1 Wateroverlast PWVE, 12 februari 2014 Kees Broks, Arjan Messelaar, Broks-Messelaar Consultancy 1 Toen het nog simpel was Maar Huidige situatie Rioolstelsel Rioleringsmodel Leidingen, putten Verh. oppervlak

Nadere informatie

Projectnummer: C Opgesteld door: Joost Veltmaat. Ons kenmerk: :0.11. Kopieën aan:

Projectnummer: C Opgesteld door: Joost Veltmaat. Ons kenmerk: :0.11. Kopieën aan: MEMO ARCADIS NEDERLAND BV Mercatorplein 1 Postbus 1018 5200 BA 'shertogenbosch Tel 073 6809 211 Fax 073 6144 606 www.arcadis.nl Onderwerp: 2D berekening water op straat Blarenkamp Ottersum 'shertogenbosch,

Nadere informatie

Impact(test) extreme buien

Impact(test) extreme buien Impact(test) extreme buien Harry van Luijtelaar, Stichting RIONED Minicursus stichting RIONED, 22 maart 2018 '2015 wordt warmste jaar ooit' GENEVE - Het jaar 2015 wordt waarschijnlijk het warmste jaar

Nadere informatie

Klimaatverandering & schadelast. April 2015

Klimaatverandering & schadelast. April 2015 Klimaatverandering & schadelast April 2015 Samenvatting Het Centrum voor Verzekeringsstatistiek, onderdeel van het Verbond, heeft berekend in hoeverre de klimaatscenario s van het KNMI (2014) voor klimaatverandering

Nadere informatie

Vragen en antwoorden Aanpak Agniesebuurt

Vragen en antwoorden Aanpak Agniesebuurt Vragen en antwoorden Aanpak Agniesebuurt Waarom aan de slag in de Agniesebuurt? Oude stadswijken zoals de Agniesebuurt, die dichtbebouwd zijn met veel verharding en weinig open water en groen, zijn kwetsbaar

Nadere informatie

Vergelijking modelconcepten voor bepaling water-op-straat. Gevoeligheid voorspelling water-op-straat voor keuze modelconcept en parameterkeuze

Vergelijking modelconcepten voor bepaling water-op-straat. Gevoeligheid voorspelling water-op-straat voor keuze modelconcept en parameterkeuze Vergelijking modelconcepten voor bepaling water-op-straat 74 Gevoeligheid voorspelling water-op-straat voor keuze modelconcept en parameterkeuze E. van Dijk, J. van der Meulen, J. Kluck en J.H.M. Straatman

Nadere informatie

Gevolgen van extreme regenval Iedereen heeft zijn verantwoordelijkheid burger, overheid en landbouw

Gevolgen van extreme regenval Iedereen heeft zijn verantwoordelijkheid burger, overheid en landbouw Gevolgen van extreme regenval Iedereen heeft zijn verantwoordelijkheid burger, overheid en landbouw Prof. dr. ir. Patrick Willems KU Leuven Dept. Burgerlijke Bouwkunde Afdeling Hydraulica Vlaanderen, 27

Nadere informatie

Regenwater op eigen terrein

Regenwater op eigen terrein Regenwater op eigen terrein Uitwerking RainTools rekenvoorbeelden Webinar Stichting RIONED 14 april 15 Harry van Luijtelaar 1 REKENMODEL EN SCHEMATISERINGEN De rekenvoorbeelden in dit webinar zijn uitgewerkt

Nadere informatie

Watervelden in Helmond: met afkoppelen anticiperen op regenwateroverlast

Watervelden in Helmond: met afkoppelen anticiperen op regenwateroverlast Maatregelen 6 Helmond Watervelden in Helmond: met afkoppelen anticiperen op regenwateroverlast Rond de eeuwwisseling was het gemengde rioolstelsel in de Luchtvaartbuurt van Helmond toe aan vervanging.

Nadere informatie

Studie naar de huidige en toekomstige waterbehoefte van stedelijke gebieden

Studie naar de huidige en toekomstige waterbehoefte van stedelijke gebieden Studie naar de huidige en toekomstige waterbehoefte van stedelijke gebieden extra aanvoer passieve infiltratie gronciwatervoorraad E,5 w 1,5.,/..,//1 4 4 4 5 4-- 2 E 1 4- ru 2,5 ir.lu -2-3 1 16 oktober

Nadere informatie

Regenwatersystemen op de testbank

Regenwatersystemen op de testbank Regenwatersystemen op de testbank Harry van Luijtelaar Stichting RIONED RIONEDdag, 5 februari 215 Overzicht presentatie Aanleiding Rekentool (testbank) Extreme buien Vergelijken functioneren systemen Conclusies/lessen

Nadere informatie

Hydraulische randvoorwaarden voor categorie c-keringen

Hydraulische randvoorwaarden voor categorie c-keringen Opdrachtgever: Ministerie van Verkeer en Waterstaat Hydraulische randvoorwaarden voor categorie c-keringen Achtergrondrapport Vollenhove-Noordoostpolder (dijkring 7) en Vollenhove-Friesland/Groningen (dijkring

Nadere informatie

Stappenplan Hydrodynamische berekeningen & Pilot Voorthuizen

Stappenplan Hydrodynamische berekeningen & Pilot Voorthuizen Stappenplan Hydrodynamische berekeningen & Pilot Voorthuizen Introductie Modelleren (een vergelijking) Stappenplan!? waarom? Doel en Modeltypen De modelopbouw & validatie (Voorthuizen) Controle resultaten

Nadere informatie

Overzicht. Primaire effecten Secundaire effecten Indicatoren Kwantificatie Aanpassingsmaatregelen en evaluatie Conclusies

Overzicht. Primaire effecten Secundaire effecten Indicatoren Kwantificatie Aanpassingsmaatregelen en evaluatie Conclusies CLIMAR Overstromingsrisico s aan de kust en kustverdediging J. Reyns, T. Verwaest 25/05/2011 Centrum Staf Versluys, Bredene Overzicht Primaire effecten Secundaire effecten Indicatoren Kwantificatie Aanpassingsmaatregelen

Nadere informatie

Risico-analyse kritieke infrastructuur en extreme neerslag. Deelsessie C: Wat kan er gebeuren? Kees van Ruiten

Risico-analyse kritieke infrastructuur en extreme neerslag. Deelsessie C: Wat kan er gebeuren? Kees van Ruiten Risico-analyse kritieke infrastructuur en extreme neerslag Deelsessie C: Wat kan er gebeuren? Kees van Ruiten Presentatie Onderwerp: Risico-management gericht op voorkomen en beperken van schade bij uitval

Nadere informatie

Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied. Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer. Opdrachtgever: het Deltaprogramma

Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied. Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer. Opdrachtgever: het Deltaprogramma Gevolgen van watertekorten voor stedelijk gebied Focus op funderingsschade Marco Hoogvliet Projectmanager Stedelijk water en bodembeheer Opdrachtgever: het Deltaprogramma Doel Deltaprogramma Garanderen

Nadere informatie

DSI regenwater infiltratie.

DSI regenwater infiltratie. DSI regenwater infiltratie. De adequate oplossing van een actueel probleem. Klimaatverandering. Het klimaat verandert. Met als gevolg een toename van de duur en frequentie van wateroverlast, verkeersonveiligheid

Nadere informatie

Whitepaper. Omgaan met risico s in vastgoedportefeuilles van zorginstellingen. bbn adviseurs 2013. www.bbn.nl info@bbn.nl

Whitepaper. Omgaan met risico s in vastgoedportefeuilles van zorginstellingen. bbn adviseurs 2013. www.bbn.nl info@bbn.nl Whitepaper Omgaan met risico s in vastgoedportefeuilles van zorginstellingen bbn adviseurs 2013 www.bbn.nl info@bbn.nl Risico s in vastgoedportefeuille Marktwerking, zorgzwaartepakketten, normatieve huisvestingscomponent

Nadere informatie

Samenvatting. Hoe wordt (vermijdbare) ziektelast geschat?

Samenvatting. Hoe wordt (vermijdbare) ziektelast geschat? Samenvatting Hoe wordt (vermijdbare) ziektelast geschat? Een van de hoofddoelen van het milieubeleid in ons land is bijdragen aan een betere volksgezondheid. Dat kan door schadelijke invloeden te verminderen,

Nadere informatie

Hoe gaan waterschappen om met waterberging op groene daken?

Hoe gaan waterschappen om met waterberging op groene daken? Hoe gaan waterschappen om met waterberging op groene daken? Marc Laeven (Stroom en Onderstroom, thans Sweco) en Kees Broks (STOWA/Broks-Messelaar Consultancy) Tellen waterschappen de waterberging op groene

Nadere informatie

Kennisagenda NKWK- KBS. Groeidocument versie 0.1

Kennisagenda NKWK- KBS. Groeidocument versie 0.1 Kennisagenda NKWK- KBS Groeidocument versie 0.1 November 2015 Voorwoord Dit is de eerste versie (versie 0.1) van het Groeidocument van de Kennisagenda NKWK- KBS. Dit document is een eerste aanzet voor

Nadere informatie

Wegen gebouwd op achterhaalde groeiscenario s auteur: Huib van Essen, CE Delft

Wegen gebouwd op achterhaalde groeiscenario s auteur: Huib van Essen, CE Delft Wegen gebouwd op achterhaalde groeiscenario s auteur: Huib van Essen, CE Delft De meeste plannen voor nieuwe of bredere snelwegen waarvan de uitvoering de komende jaren gepland staat, zijn onderbouwd met

Nadere informatie

Health Impact Assessment & Kosten-Baten analyse. Tim Meijster

Health Impact Assessment & Kosten-Baten analyse. Tim Meijster Health Impact Assessment & Kosten-Baten analyse Tim Meijster Samenwerking Nick Warren, Health and Safety Laboratory, UK Dick Heederik, Institute for Risk Assessment Sciences Erik Tielemans, TNO Kwaliteit

Nadere informatie

Droogte in de stad Geohydrologie, civiele techniek en bouwkunde verbonden

Droogte in de stad Geohydrologie, civiele techniek en bouwkunde verbonden Droogte in de stad Geohydrologie, civiele techniek en bouwkunde verbonden drs. ing. Maarten Kuiper Wareco ingenieurs ing. Arjen van Maanen Wat gaan we doen? Geohydrologische effecten van droogte (we meten,

Nadere informatie

REACH. Meetgegevens zijn nuttig onder REACH

REACH. Meetgegevens zijn nuttig onder REACH Meetgegevens zijn nuttig onder REACH Maar... Blootstellingschatting g onder REACH Schatten of meten? Voorkeur kwaliteit Efficientie/gemaki Goede Betrouwbaar Hoog Metingen Representatief Stof zelf Voldoende

Nadere informatie

Wateroverlast op het schoolplein?

Wateroverlast op het schoolplein? Wateroverlast op het schoolplein? Hoofdstuk 1 Wat is wateroverlast? https://www.youtube.com/watch?v=umnl4pxkkos Hoofdstuk 1 Wat is wateroverlast? Wat is het verschil tussen wateroverlast en een overstroming?

Nadere informatie

BODEMOPBOUW EN INFILTRATIECAPACITEIT VLASSTRAAT/BRIMWEG, SOMEREN

BODEMOPBOUW EN INFILTRATIECAPACITEIT VLASSTRAAT/BRIMWEG, SOMEREN BODEMOPBOUW EN INFILTRATIECAPACITEIT VLASSTRAAT/BRIMWEG, SOMEREN i BODEMOPBOUW EN INFILTRATIECAPACITEIT VLASSTRAAT/BRIMWEG, SOMEREN-EIND RESULTATEN VELDWERK EN INFILTRATIEBEREKENINGEN Uitgebracht aan:

Nadere informatie

Leefbaarheidsbaten A2 tunnel Maastricht zeer aanzienlijk: meer dan 200 miljoen

Leefbaarheidsbaten A2 tunnel Maastricht zeer aanzienlijk: meer dan 200 miljoen Leefbaarheidsbaten A2 tunnel Maastricht zeer aanzienlijk: meer dan 200 miljoen Joep Tijm Centraal Planbureau j.tijm@cpb.nl Thomas Michielsen Centraal Planbureau t.o.michielsen@cpb.nl Peter Zwaneveld Centraal

Nadere informatie

Watertakenplan Olburgen. Technisch blok + Commissievergadering 10 januari 2018

Watertakenplan Olburgen. Technisch blok + Commissievergadering 10 januari 2018 Watertakenplan Olburgen Technisch blok + Commissievergadering 10 januari 2018 Agenda voor vandaag Deel 1 Technisch blok 0. Context van het Watertakenplan (10 minuten) Drie blokken over de inhoud 1. Streefwaarden

Nadere informatie

Maarten-Jan Kallen Amersfoort, 9 mei 2012

Maarten-Jan Kallen Amersfoort, 9 mei 2012 BOWA Maarten-Jan Kallen Amersfoort, 9 mei 2012 Agenda 1. Introductie wat is BOWA? welke systeemeisen stellen we? wat is de invoer? wat doet BOWA met de invoer? wat is de uitvoer? 2. Demonstratie van BOWA

Nadere informatie

Toolkit Afkoppelen. De zin en onzin van afkoppelen. Rémy Schilperoort Jeroen Langeveld

Toolkit Afkoppelen. De zin en onzin van afkoppelen. Rémy Schilperoort Jeroen Langeveld Toolkit Afkoppelen De zin en onzin van afkoppelen Rémy Schilperoort Jeroen Langeveld Toolkit Afkoppelen bestaat! per eind mei 2019 doel: discussie over afkoppelen ondersteunen Wat is Toolkit Afkoppelen?

Nadere informatie

WAAROM STEDELIJKE KLIMAATADAPTATIE?

WAAROM STEDELIJKE KLIMAATADAPTATIE? WAAROM STEDELIJKE KLIMAATADAPTATIE? 13 november 2018 waarom stedelijke klimaatadaptatie wat verandert er aan ons klimaat meer: wateroverlast hitte droogte toenemende verstedelijking, meer verharding en

Nadere informatie

Introductie RainTools

Introductie RainTools Introductie RainTools Harry van Luijtelaar, Stichting RIONED DowntheDrain, 21 april 2015 Oefenen Vraag 0 Hoeveel m3 water is 1 mm neerslag op 10 ha afvoerend oppervlak? Antwoorden 0 1 Ontwikkeling RainTools

Nadere informatie

Regenwateropvang op perceel en in de wijk. Wat werkt (niet)

Regenwateropvang op perceel en in de wijk. Wat werkt (niet) Regenwateropvang op perceel en in de wijk Wat werkt (niet) STOWA / Stichting RIONED Utrecht, 29 mei 2018 Lekker duurzaam! Tegeltaks Ook gemeenten kampioen tegelen Chasse Park Breda Architect Rem Koolhaas,

Nadere informatie

1 Verslag 2 effectbepaling Rivierkundige effecten Via15 Depots Scherpekamp

1 Verslag 2 effectbepaling Rivierkundige effecten Via15 Depots Scherpekamp 1 Verslag 2 effectbepaling Rivierkundige effecten Via15 26/08/15 06-83 98 30 64 claus@uflow.nl www.uflow.nl Hoenloseweg 3 8121 DS Olst Aan: Mevr. I. Dibbets, Dhr. F. Berben Cc Mevr. S. Malakouti Rijkswaterstaat

Nadere informatie

Modelleren van onzekerheid, met zekerheid!

Modelleren van onzekerheid, met zekerheid! Modelleren van onzekerheid, met zekerheid! Vergroting van betrouwbaarheid in verkeersmodellen in een onbetrouwbaar systeem Introductie Verkeersmodellen maar waarom? Niet alles in de werkelijkheid testen!

Nadere informatie

Rainproof Betondorp, Amsterdam

Rainproof Betondorp, Amsterdam Rainproof Betondorp, Amsterdam Projectinformatie Betondorp is een Amsterdamse buurt met een bijzondere architectuur en inrichting en veel bewoners die daar trots op zijn. In heel Betondorp wordt in de

Nadere informatie

Klimaatverandering in Utrecht. Erwin Rebergen Beheerder/Beleidsadviseur stedelijk water gemeente Utrecht Groenmoetjedoen!

Klimaatverandering in Utrecht. Erwin Rebergen Beheerder/Beleidsadviseur stedelijk water gemeente Utrecht Groenmoetjedoen! Klimaatverandering in Utrecht Erwin Rebergen Beheerder/Beleidsadviseur stedelijk water gemeente Utrecht Groenmoetjedoen!-dag,12 juni 2016 De klimaatopgave, omgaan met 1. Intensievere neerslag 2. Stijging

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (dutch summary)

Nederlandse samenvatting (dutch summary) Nederlandse samenvatting (dutch summary) Private overstromingsmitigatie maatregelen in een omgeving met verander Ondanks de vele maatregelen die wereldwijd te beperken blijven overstromingen de meest voorkomende

Nadere informatie

MEMO. 1. Aanleiding. Datum: 22-oktober Aan: Joep de Koning (WSK) Van: Martijn Tilma en Mia Süss (B&O-WH)

MEMO. 1. Aanleiding. Datum: 22-oktober Aan: Joep de Koning (WSK) Van: Martijn Tilma en Mia Süss (B&O-WH) MEMO Aan: Joep de Koning (WSK) Van: Martijn Tilma en Mia Süss (B&O-WH) Datum: 22-oktober 2015 Onderwerp: Capaciteit duikers Wilhelminapark, Plaspoel- en Schaapweipolder 1. Aanleiding Het Wilhelminapark

Nadere informatie

Uitwerking hemelwaterbeleid gemeente Leeuwarderadeel

Uitwerking hemelwaterbeleid gemeente Leeuwarderadeel Uitwerking hemelwaterbeleid gemeente Leeuwarderadeel Voor: Opgesteld door: Versie 1 (14-06-2012) Uitwerking hemelwaterbeleid gemeente Leeuwarderadeel Dit document bevat 11 bladzijden. Ons kenmerk: 19312RA-MW-LED

Nadere informatie

Verkeersonderzoek Bedrijvenpark De Kroon Notitie

Verkeersonderzoek Bedrijvenpark De Kroon Notitie Verkeersonderzoek Bedrijvenpark De Kroon Notitie Documentnummer: Status en datum: Definitief/02 2 augustus 2016 Auteur: Ir. N. Rolink Opdrachtgever: Van Wijk Ontwikkeling Postbus 1393 3440 BJ Nieuwegein

Nadere informatie

Ruimtelijke economische agenda en schaalvergroting

Ruimtelijke economische agenda en schaalvergroting Ruimtelijke economische agenda en schaalvergroting de bijdrage van amenities Kennis voor de stad 6 november 2009 Outline Case /vraagstelling Eric van der Kooij Reflectie ruimtelijke economie en metropolitane

Nadere informatie

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN

OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN OPLEIDING DUURZAME GEBOUWEN BEHEER VAN HET REGENWATER IN DE OPENBARE RUIMTE HERFST 2018 Uitdagingen van een gedecentraliseerd beheer van het regenwater Anne-Claire DEWEZ Department Water, Leefmilieu Brussel

Nadere informatie

Break-even analyse C2020 1. Ir. drs. M. M. J. Latten

Break-even analyse C2020 1. Ir. drs. M. M. J. Latten Break-even analyse C2020 1 Break-even analyse Ir. drs. M. M. J. Latten 1. Inleiding C2020 3 2. Principe C2020 3 2.1. Analytisch C2020 3 2.2. Grafisch C2020 4 3. Realiteitsgehalte C2020 6 3.1. Aannames

Nadere informatie

De klimaatbestendige (oude) stad

De klimaatbestendige (oude) stad De klimaatbestendige (oude) stad Peter den Nijs Wareco ingenieurs F3O KANS OP PAALROT Groot deel Nederland Grote verschillen bodemopbouw Grote verschillen in klimaateffect Grote spreiding in risico s 1

Nadere informatie

Wateroverlast Opheusden. welkom

Wateroverlast Opheusden. welkom Wateroverlast Opheusden welkom Bewonersavond 19 november 2014 Programma 19.00 uur: Ontvangst 19.30 uur: Opening door voorzitter (Henk van Bockel) 19.35 uur: Welkomstwoord (burgemeester Veerhoek) 19.40

Nadere informatie

Richtlijn versus maatwerkberekening

Richtlijn versus maatwerkberekening Memo DM 1063841 Aan: Peter Van Hoof [peter@vanhoof-watermanagement.nl] Van: HDSR Datum: 23 juni 2016 Onderwerp: Notitie maatwerkberekening Vierde Kwadrant Kockengen In deze memo heeft het waterschap een

Nadere informatie

Urbanisatie en klimaatverandering: zowel meer droogte als meer overstromingen in Vlaanderen

Urbanisatie en klimaatverandering: zowel meer droogte als meer overstromingen in Vlaanderen Urbanisatie en klimaatverandering: zowel meer droogte als meer overstromingen in Vlaanderen prof. dr. ir. Patrick Willems KU Leuven Departement Burgerlijke Bouwkunde Afdeling Hydraulica Kasteelpark Arenberg

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Stedelijke ontwikkeling in overstromingsgevoelige gebieden, gecombineerd met de mogelijke gevolgen van klimaatverandering zoals zeespiegelstijging en een toename in de afvoer van

Nadere informatie

Notitie. Watersysteem Planvorming en Realisatie. Wetenschappelijke begeleidingscie gebiedsproces Horstermeerpolder. 14 februari 2013. J.J.

Notitie. Watersysteem Planvorming en Realisatie. Wetenschappelijke begeleidingscie gebiedsproces Horstermeerpolder. 14 februari 2013. J.J. Aan Wetenschappelijke begeleidingscie gebiedsproces Horstermeerpolder Kopie aan Projectteam Waternet Contactpersoon J.J. Hofstra Doorkiesnummer 020 608 36 14 Onderwerp Analyse van het open water in het

Nadere informatie

Dijkversterking Wolferen Sprok. Veiligheidsopgave 29 augustus 2017

Dijkversterking Wolferen Sprok. Veiligheidsopgave 29 augustus 2017 Dijkversterking Wolferen Sprok Veiligheidsopgave 29 augustus 2017 Welkom! 19:00 19:10: Welkom WSRL 19:10 20:10: Interactief gastcollege veiligheidsopgave door Matthijs Kok (TU Delft) 20:10 20:25: Toelichting

Nadere informatie

Cost-Benefit Analysis

Cost-Benefit Analysis Cost-Benefit Analysis Vergelijking Nederlandse, Deense, Zweedse, Noorse MKBA-praktijk Perceptions on solutions for substantive problems Niek Mouter 02-10-2013 Onderzoeker TU Delft: Hoe organiseer je de

Nadere informatie

Betreft : Invloed Dieperhout op waterstandsfluctuatie Poelwetering

Betreft : Invloed Dieperhout op waterstandsfluctuatie Poelwetering Notitie HASKONINGDHV NEDERLAND B.V. WATER TECHNOLOGY Aan : Mevrouw S. Eefting Gemeente Leiden De heer R. van Deutekom Gemeente Leiden Van : De heer M. van Dijk Royal HaskoningDHV Datum : 19 december 2014

Nadere informatie

Bestuurlijke bruikbaarheid van een roetindicator

Bestuurlijke bruikbaarheid van een roetindicator Bestuurlijke bruikbaarheid van een roetindicator Ingrid Walda, GGD Rotterdam-Rijnmond (Milieu en Hygiëne) Mariska van der Sluis, Erasmus Universiteit Rotterdam (Bestuurskunde) Vragen & meer informatie

Nadere informatie

Klimaatbestendige stad Noodzaak én kans

Klimaatbestendige stad Noodzaak én kans Klimaatbestendige stad Noodzaak én kans dr ir Frans H M van de Ven W203 - KIVI Jaarcongres Delta Cities 11 november 2014 Overzicht Inleiding: Waarom? Stresstest Klimaatbestendigheid DPNH Tools voor de

Nadere informatie

Beter omgaan met hemelwater

Beter omgaan met hemelwater Beter omgaan met hemelwater Informatie over het afkoppelen van het dakoppervlak Wat kunt u doen? Van alles eigenlijk. Een van de gemakkelijkste dingen die u gewoon thuis kunt doen, is de regenpijp doorzagen.

Nadere informatie

De beheersing van overstromingsrisico s

De beheersing van overstromingsrisico s De beheersing van overstromingsrisico s Jeroen Neuvel Focus Bron: Witteveen en Bos en STOWA 2004. 1 Dijkring Bron: www.risicokaart.nl Dijkring 53 Nederland in dijkringen Bron: VNK rapport dijkring 53 2

Nadere informatie

Overzicht presentatie. bereikbaarheid: Aanleiding: Duurzaamheidsverkenningen-2. Indicatorenset voor duurzaam ruimtegebruik

Overzicht presentatie. bereikbaarheid: Aanleiding: Duurzaamheidsverkenningen-2. Indicatorenset voor duurzaam ruimtegebruik Overzicht presentatie 1. Duurzaamheidsverkenning Nederland Later Rekenen aan duurzame 2. Rekenenmethodiek duurzame bereikbaarheid bereikbaarheid: 3. Case Toepassen van TIGRIS XL in Nederland Later 4. Resultaten

Nadere informatie

12 Hemelwateruitlaat of riooloverstort

12 Hemelwateruitlaat of riooloverstort 12 Hemelwateruitlaat of riooloverstort 12.1 Inleiding Gemeenten hebben de taak om hemelwater en afvalwater in te zamelen. Het hemelwater wordt steeds vaker opgevangen in een separaat hemelwaterriool. Vanuit

Nadere informatie

Provinciale Staten. Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter, secretaris.

Provinciale Staten. Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter, secretaris. www.prv-overijssel.nl Provinciale Staten Postadres Provincie Overijssel Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 425 25 25 Telefax 038 425 48 41 Uw kenmerk Uw brief Ons kenmerk Datum WB/2005/592 01 03

Nadere informatie

Robuust openbaar vervoer vanuit een reizigersperspectief

Robuust openbaar vervoer vanuit een reizigersperspectief 1 Robuust openbaar vervoer vanuit een reizigersperspectief Ir. Menno Yap Adviseur Openbaar Vervoer Goudappel Coffeng 21 november 2014 Auteurs Ir. Menno Yap Goudappel Coffeng Dr.ir. Niels van Oort Goudappel

Nadere informatie

KLIMAATADAPTATIE LEEFT, MAAR LEIDT NOG NIET

KLIMAATADAPTATIE LEEFT, MAAR LEIDT NOG NIET KLIMAATADAPTATIE LEEFT, MAAR LEIDT NOG NIET www.atosborne.nl Klimaatadaptatie leeft, maar leidt nog niet. Klimaatadaptatie leeft, maar leidt nog niet. Dat is de belangrijkste conclusie die getrokken kan

Nadere informatie

Ruimtelijke Adaptatie in de praktijk

Ruimtelijke Adaptatie in de praktijk Ruimtelijke Adaptatie in de praktijk Robert de Graaff (ORG-ID) Tbv breakoutsessie op Deltacongres 6 november 2014 Gebaseerd op presentatie van Frans van de Ven op Festival ruimtelijke adaptatie 9 oktober

Nadere informatie

Actualisatie berekening basismobiliteit regio Achterhoek. Rapport

Actualisatie berekening basismobiliteit regio Achterhoek. Rapport Actualisatie berekening basismobiliteit regio Achterhoek Rapport Actualisatie berekening basismobiliteit regio Achterhoek Rapport In opdracht van: Regio Achterhoek 10 augustus 2015 Nummer: 0027-R-D Cissonius

Nadere informatie

Samenvatting leerpunten uit online-enquête werksessie

Samenvatting leerpunten uit online-enquête werksessie 24 Resultaten peiling Samenvatting leerpunten uit online-enquête werksessie De 32 auteurs en redactieleden die aan dit boek hebben meegewerkt, hadden als voorbereiding op de werksessie van 7 november 2013

Nadere informatie

Naar een klimaatbestendig Eindhoven. Luuk Postmes 19 mei 2015

Naar een klimaatbestendig Eindhoven. Luuk Postmes 19 mei 2015 Naar een klimaatbestendig Eindhoven Luuk Postmes Speerpunten Eindhoven op watergebied Klimaatverandering Wateroverlast zomerse buien Hittestress Droogtestress Duurzame stad: Energie neutraal Grondstoffen

Nadere informatie

Programma Water en klimaatveranderingen

Programma Water en klimaatveranderingen Programma Water en klimaatveranderingen Ger Renkens / Luuk Postmes 7 juni 2016 Doel Beschermen van de volksgezondheid en het milieu en het leveren van een bijdrage aan het in stand houden en verbeteren

Nadere informatie

Green infrastructure. Reinder Brolsma Robbert Snep

Green infrastructure. Reinder Brolsma Robbert Snep Green infrastructure Reinder Brolsma Robbert Snep Waarom Green infrastructure Waterberging overlast Water beschikbaarheid (?) Uitstraling, beleving Beperking van Urban Heat Island effect (?) Andere co-benefits

Nadere informatie

Functionele eisen 1. Geen (onaanvaardbaar) gezondheidsrisico. Bescherm volksgezondheid. Beperk overlast en hinder Voorkom schade.

Functionele eisen 1. Geen (onaanvaardbaar) gezondheidsrisico. Bescherm volksgezondheid. Beperk overlast en hinder Voorkom schade. Doelen Functionele eisen 1. Geen (onaanvaardbaar) gezondheidsrisico. 2. Geen (onaanvaardbare) economische schade of maatschappelijke hinder door wateroverlast. Bescherm volksgezondheid Beperk overlast

Nadere informatie