MANAGEMENT VAN HET ONVERWACHTE
|
|
- Franciscus Sanders
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 MANAGEMENT VAN HET ONVERWACHTE WAT JE KUNT LEREN VAN HIGH RELIABILITY ORGANIZATIONS KARL E. WEICK KATHLEEN M. SUTCLIFFE
2 INHOUD Voorwoord Voorwoord bij de nederlandse editie I V 1. Het onverwachte managen 1 2. Verwachtingen en opmerkzaamheid De drie principes van anticipatie Principes van indamming Uw capaciteiten tot veerkrachtig functioneren beoordelen Organisatiecultuur: opmerkzaamheid institutionaliseren Hoe opmerkzaam te managen 149 De auteurs 175 Literatuursuggesties 178 Index 179
3 VOORWOORD BIJ DE NEDERLANDSE EDITIE Veiligheid en betrouwbaarheid zijn niet eenvoudig te realiseren in complexe organisaties. De klassieke voorbeelden waar het (bijna) fout ging, zijn de bijna-ramp van de Cuba crisis in 1971, het ernstige ongeluk met een kerncentrale op Three Mile Island in 1979, de ramp met de chemische fabriek in Bhopal 1984, het ongeluk met het ruimteveer Challenger in 1986 en het ongeluk met de kerncentrale in Chernobyl in datzelfde jaar. In al deze gevallen gaat het om technisch zeer gecompliceerde systemen die op een bepaald moment in een onbeheersbare toestand terecht komen. Ingrijpen kan dan niet meer. Onbeheersbaarheid is ook een kenmerk van de gevolgen van het internationale terrorisme (2001), situaties rond financiële markten en de dreigende crisis van de Euro in Complexe systemen zijn voor mensen onbeheersbaar geworden. De klassieke reactie op onveiligheid en onbeheersbaarheid is het verstrakken van de beheersing van bovenaf, door het opleggen van veiligheidssystemen en strenge hiërarchische bevelsrelaties. Waar het misloopt, zoals recent nog bij een popconcert, de Love Parade in juli 2010 in Duisburg, gaan de eerste vragen over de gevolgde veiligheidsprocedures, de duidelijkheid van de autoriteitsrelaties en formele aansprakelijkheden. Ook in minder dramatische rampen, zoals het in het honderd lopen van het treinverkeer in december van 2010, is de publieke reflex dat er naar systemen en formele verhoudingen wordt gevraagd. Die zaken blijken echter maar voor een deel te bepalen of organisaties in staat zijn met het onverwachte om te gaan en te voorkomen dat kleine verstoringen uiteindelijk in grote rampen ontaarden. Al sinds de vroege jaren tachtig groeide het inzicht dat de aard van interdependenties in complexe sociotechnische systemen risico s veroorzaakt die niet met eenvoudige procedures, structuren en voorschriften te voorkomen zijn. Charles Perrow schreef over normale ongelukken in zijn boek waarin de ramp op Three Mile Island werd geanalyseerd. In dit boek ligt het begin van systematische aandacht voor de relatie tussen V
4 Management van het onverwachte menselijk gedrag in organisaties en veiligheid. Er ontstond, gaandeweg onder het label HRO, een opvatting over veiligheid en onveiligheid waarin niet de (noodzakelijke) systemen en procedures, maar het menselijke gedrag centraal staat dat organisaties beter of minder goed in staat stelt onveiligheid te signaleren en op reeds gemaakte fouten te reageren voordat een complex systeem onbeheersbaar geworden is. Het boek van Karl Weick en Kathleen Sutcliffe, dat hier in vertaling voor u ligt, verscheen in 2001 in de eerste druk. Het vormde een duidelijke uiting van het nieuwe bewustzijn dat betrouwbaarheid van organisaties in mensen en hun onderlinge interactie zit, en niet alleen in de instrumenten die zij gebruiken. Karl Weick was al langer opgevallen als een origineel denker op het gebied van management en organisatie. In zijn klassieke boek The Social Psychology of Organizing (1969 en 1979) liet hij al zien dat organisaties complexe systemen van gekoppeld menselijk gedrag zijn. Het zijn geen dingen die door managers ontworpen zijn. Mensen vormen zich al handelend beelden van waar ze mee bezig zijn en die beelden later zou hij over schrijven (Weick, 1995) bepalen dan weer wat ze doen en wat ze daarvan kunnen leren. Dit door en door pragmatische beeld van organisaties als gehelen waar mensen met elkaar puzzels creëren en oplossen, vinden we ook zijn werk met Kathleen Sutcliffe. Hierin vinden we inmiddels ook een begrip dat tot dan toe wel door psychologen werd gebruikt, maar buiten de context van management en organisatie:. Het betekent meer dan alleen maar aandachtigheid of aandacht. Het woord geeft aan waar het om gaat: wil je in organisaties risico s beheersen en betrouwbaarwerken dan moet je je kop ( ) erbij houden, blijven nadenken over wat je doet, goed kijken en vooral ook open blijven staan voor meer dan één interpretatie van wat je ziet, hoort of ruikt. Weick en zijn collega s hadden dit woord in 1999 geïntroduceerd en het zo van het individuele naar het collectieve niveau getild (Weick et al., 1999). In betrouwbare organisaties zijn mensen dus met elkaar alert, ze denken na over wat ze zien, praten daar met elkaar over en geloven niet zomaar alles. In de kenmerken van deze HRO s zoals die in dit boek worden behandeld zien we onderzoekende, actieve en praktische mensen. Ze zijn niet overdreven gehoorzaam, ze zijn lastig voor zichzelf en voor elkaar, VI
5 Voorwoord bij de Nederlandse editie houden van feiten en deskundigheid en voor hen is leuk of gezellig zeker geen criterium voor goed werk, als ik het boek zo lees. Ze willen ook niet altijd positief zijn en stellen niet succes centraal, maar eerder wat er allemaal mis zou kunnen gaan. Van dingen die fout gaan leer je vaak meer dan van wat er allemaal goed gaat en sommigen zouden dit heel negatief kunnen vinden. Maar de aandacht voor fouten is tamelijk technisch. Het gaat er immers niet om mensen te straffen die fouten maken of jezelf ervoor te schamen als je dingen verkeerd doet. In HRO s zijn fouten niet zo emotioneel beladen. En, laten we eerlijk zijn, vindt u het ook niet prettig dat voorin het vliegtuig mensen zitten die heel goed opletten op wat er allemaal fout zou kunnen gaan, zodat u zich geen zorgen hoeft te maken? Als we goed kijken naar wat kennelijk betrouwbare organisaties doen, bijvoorbeeld door te kijken naar vliegtuigen, kernreactoren, chemische fabrieken en andere systemen vol risico, dan kunnen we daarvan leren hoe we betrouwbaarder kunnen organiseren. En dat is ook van belang voor banken, ziekenhuizen, de spoorwegen (Slagmolen en Los, 2009) politieorganisaties (De Bruine et al., 2010) en veel andere organisaties. Zoals Weick en Sutcliffe laten zien, levert hun onderzoek wel principes op zoals veel aandacht voor fouten, vasthouden aan veerkracht of ontzag voor deskundigheid maar uniforme systemen en structuren komen er niet uit voort. Wilt u dus in uw organisatie - in uw politieorganisatie, bij de spoorwegen of in uw chemische fabriek het gedachtegoed van dit boek toepassen, dan volstaat het niet om een functionaris te benoemen die de opdracht krijgt om een HRO organisatie te implementeren. Dat zal nooit werken. Eigenlijk moet u doen wat de auteurs deden en uw eigen casus heel gedetailleerd beschrijven: met de mensen erachter komen hoe het hun lukt om met hun kop erbij te zijn ( ), fouten vroeg te signaleren, open te blijven staan voor verschillende interpretaties en goed te blijven luisteren naar mensen die het echt weten. Zo kunt u de betrouwbaarheid van uw organisatie vergroten. De checklists die u in dit boek vindt, kunnen daar heel nuttig bij zijn en de verhalen over andere organisaties kunnen u inspireren. Maar het creëren van veilige en betrouw bare organisaties is, zoals deze auteurs laten zien, mensenwerk en dit kunt u niet aan structuren en systemen alleen overlaten. VII
6 1. Het onverwachte managen Wat je kunt leren van High Reliability Organizations Onverwachte gebeurtenissen stellen vaak onze veerkracht op de proef. Ze gaan na hoe ver we ons kunnen uitrekken zonder te breken en hoe we ons daarna weer herstellen. Sommige van die proeven zijn mild, andere zijn schokkend. Dit boek gaat over beide soorten beproevingen aangezien niet herkende milde proeven vaak uitlopen op schokkende. Een paar voorbeelden. Niemand verwachtte dat Pentiumchips rekenfouten zouden maken, dat een nieuwe formule voor een frisdrank protesten zou uitlokken in plaats van lof, dat tafelwater in flessen gemengd zou worden met benzeen, dat verse spinazie een ernstige ziekte zou veroorzaken, dat dierenvoeding vermengd zou zijn met vergif, dat patiënten waarvan men dacht dat ze St. Louis hersenvliesontsteking hadden uiteindelijk slachtoffers van het West-Nijlvirus zouden blijken te zijn, of dat bovenmatig veel kinderen overlijden bij hartoperaties. Dit alles waren milde toetsen die uitgroeiden tot omvangrijke problemen voor respectievelijk Intel, Coca-Cola, Perrier, de spinaziekwekers in de Salmasvallei, Menu Foods, de Centra voor Ziektebeheersing en Preventie en het Kinder Ziekenhuis te Bristol. In elk van deze gevallen werden kleine verstoringen niet opgemerkt, werden eenvoudige verklaringen aanvaard, werden werkzaamheden in de uitvoering voor kennisgeving aangenomen, werden herstelwerkzaamheden beschouwd als routine, en hielden deskundigen zich aan wat het gezag hun opdroeg. Deze organisaties in problemen zouden anders gehandeld hebben als ze zich gespiegeld hadden aan een groep van organisaties die voortdurend onder belastende omstandigheden moeten werken en toch minder dan hun evenredig deel aan incidenten hebben. Deze High Reliability Organizations (HRO s) werken met een vorm van organiseren die de schok van beproevingen dempt en het herstelproces versnelt. Zij vormen het richtpunt van deze studie. 1
7 Management van het onverwachte De boodschap van dit boek op hoofdlijnen Dit boek gaat over organisaties, verwachtingen en opmerkzaamheid. Onze basale boodschap is dat verwachtingen u in moeilijkheden kunnen brengen, tenzij je een opmerkzame infrastructuur schept die voortdurend het volgende teweegbrengt: kleine verstoringen 1 op het spoor komen; weerstand bieden tegen oversimplificering; gevoelig blijven voor de uitvoering; het vermogen tot veerkracht op peil houden; het voordeel benutten van wisselende plekken waar deskundigheid zich bevindt. Als niet bewogen wordt naar een opmerkzame infrastructuur vergroot u de schade die onverwachte gebeurtenissen teweegbrengen en schaad u betrouwbaar presteren. Op weg gaan naar een opmerkzame infrastructuur is moeilijker dan het lijkt, want het betekent dat mensen afscheid moeten nemen van de genoegens van successen vieren, simplificaties, strategie, planning en bovengeschikten. Dit eerste hoofdstuk brengt een overzicht van wat nodig is om hoge betrouwbaarheid te organiseren. We knopen dat overzicht vast aan een verwoestend incident: de grote bosbrand in Cerro Grande in mei 2000, die 1 miljard dollar schade veroorzaakte aan Los Alamos, New Mexico, en aan de aangrenzende Nationale Laboratoria,. Zoals u zult lezen, overweldigden de gebeurtenissen een ploeg en een systeem dat erop gericht was een gevaarlijk gebied van 120 hectare bij het Bandelier Nationaal Monument af te branden. Vrijwel zonder enige waarschuwing dwongen onverwachte winden het systeem ertoe om te gaan met een taak die precies de tegenovergestelde was van die waarop ze voorbereid waren. In plaats van een bewust aangestoken brand te beheersen, moesten de mensen in dit systeem plotseling een onbedoeld actieve brand onderdrukken die zijn beoogde grenzen te buiten ging. Hoewel de brand bij Cerro Grande een dramatische gebeurtenis is, komen er allerlei momenten van organiseren in voor die voor organisaties van allerlei aard gebruikelijk zijn. Het organiseren van de Cerro Grandebrand begon met een plan, 1 Noot van de vertaler: in de Amerikaanse tekst wordt gesproken van failures, in technische omgevingen wordt dan van fout, defect of storing gesproken. Storing is een minder beladen term dan fout. Voor verstoring is gekozen, omdat HRO s zich zelfs richten op zaken die afwijken van wat we verwachten zonder dat er al sprake is van een fout of negatieve situatie. 2
High Reliability Organization HRO. dr. ir. Martin van Staveren MBA adviseur
High Reliability Organization HRO dr. ir. Martin van Staveren MBA adviseur Aanleiding: een recensie High Reliablity Organizations WELKOM NORMAL ACCIDENT THEORY Charles Perrow: Accidents are Normal High
Nadere informatieHRO Academy Nederland. HRO voor beginners
HRO voor beginners 1 Uitgangspunten Uitgangspunten De werkelijkheid bestaat niet. Ieder kijkt met zijn/haar eigen filter Ieder mens doet in elke situatie datgene wat hem/haar het beste lijkt. Ik zou zelf
Nadere informatieHRO Development meeting Procesindustrie 29 mei HRO Academy Nederland
HRO Development meeting Procesindustrie 29 mei 2013 Betrouwbaarheid wordt bepaald door de afwezigheid van ongewenste, onverwachte en onverklaarbare variaties in de performance HRO Development meeting Procesindustrie
Nadere informatieHoe ontwikkel ik een HRO teamcultuur?
Hoe ontwikkel ik een HRO teamcultuur? Xaf Utberg DHV Robert Taen Apollo13 consult De doorbraak van het grote zwijgen HRO conferentie 15 november 2011 Xaf Utberg DHV www.dhv.com APOLLO 13 consult Robert
Nadere informatieBetrouwbaar organiseren als collectieve prestatie
HET VELD Betrouwbaar organiseren als collectieve prestatie Boekbespreking Huibert de Man Karl E. Weick & Kathleen M. Sutcliffe (2015). Managing the unexpected: sustained performance in a complex world
Nadere informatieDingen die nooit gebeuren gebeuren de hele tijd. Dr.ir. Bert Slagmolen. HRO in de praktijk 1
Dingen die nooit gebeuren gebeuren de hele tijd Dr.ir. Bert Slagmolen 1 Betrouwbaar wordt bepaald door de afwezigheid van ongewenst, onverwachte en onverklaarbare variaties in de performance Het onverwachte
Nadere informatieWeerstand is een beladen woord. Door gedrag van medewerkers aan te merken als weerstand worden tegengestelde opvattingen in feite veroordeelt.
Leidraad Consult over: Omgaan met weerstanden (Als artikel verschenen in het blad 'Management Rendement') Als (nieuwe) manager wort u aangesteld met een bepaalde opdracht. U gaat uw afdeling moderniseren,
Nadere informatieDebriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013
Debriefing Opvang na een schokkende gebeurtenis Geert Taghon 2013 Definitie schokkende gebeurtenis Een gebeurtenis die buiten het patroon van gebruikelijke menselijke ervaringen ligt en duidelijk leed
Nadere informatieHet Management Skills Assessment Instrument (MSAI)
Het Management Skills Assessment Instrument (MSAI) Het zelfbeoordelingsformulier Het doel van deze evaluatie is om u te helpen bij het bepalen van de belangrijkste aandachtsvelden van uw leidinggevende
Nadere informatieSEKTES, KOMEN VOOR BINNEN EN BUITEN ELKE GROTE GODSDIENST
Naam: 1 SEKTES, KOMEN VOOR BINNEN EN BUITEN ELKE GROTE GODSDIENST 1. DIANE BENSCOTER HOE WERKT EEN SEKTE IN OP HET BREIN? Zie TED-talk (www. TED.com) van Diane Benscoter, ex-moonie (sekte van Sun Myung
Nadere informatieVoorwoord 7 Leeswijzer 9
Inhoudsopgave Voorwoord 7 Leeswijzer 9 Deel I Traumatische ervaringen 1 Wat kinderen kunnen meemaken 15 2 De reacties van kinderen op trauma 21 3 De impact op het gezin en de school 33 Deel II Kinderen
Nadere informatieEffectief investeren in management
Effectief investeren in management Veel organisaties zijn in verandering. Dat vraagt veel van de leidinggevenden/managers. Zij moeten hun medewerkers in beweging krijgen om mee te veranderen. En dat gaat
Nadere informatieLight up your fire voordat burnout toeslaat. Muriël Van Langenhove Psycholoog Coach Dienst Welzijn Personeel UZ Gent
Light up your fire voordat burnout toeslaat Muriël Van Langenhove Psycholoog Coach Dienst Welzijn Personeel UZ Gent Wat is jouw droom? Vuur - energie Waarden, zaken die voor jou belangrijk zijn in je leven
Nadere informatieVeranderen is een noodzaak, verbeteren is een keuze (1)
(1) Inspirerend leiderschap van bestuurders en directeuren vraagt om meer aandacht voor hun verander- en verbetercapaciteit. In dit eerste deel (van twee) staat een belangrijke component hiervan centraal:
Nadere informatieLuisteren naar de Heilige Geest
Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,
Nadere informatieWillen leiders leren van incidenten?
Willen leiders leren van incidenten? Een voorbeeld uit de praktijk van Schiphol Robert van den Bergh 7 februari 2019 1 Wat wil ik met jullie delen? Schiphol werkt langs meerdere lijnen aan een proactieve
Nadere informatieSmoesjes. TipsforTrouble HOME TROUBLE MEER WETEN < > EXTRA PITTIG
geef haar gelijk dat zij het zwaar heeft en dat de crechemedewerkers zodat ze alles op tijd af kan krijgen. Collega zal in de slachtofferrol terecht komen en wellicht in tranen uitbarsten. voel dat ik
Nadere informatieHRO Development meeting Procesindustrie 29 mei HRO Academy Nederland
HRO Academy Nederland Programma 15.30 uur Ontvangst met koffie & thee 16.00 uur Start programma 16.10 uur Kennismaking in tweetallen 16.40 uur Thema: kenmerken en essenties van HRO 18.00 uur Broodjes 18.15
Nadere informatiePeuters. Lief maar ook wel eens lastig
1 Peuters Lief maar ook wel eens lastig 2 Peuters: Lief maar ook wel eens lastig Peuters zijn ondernemend en nieuwsgierig. Ze willen alles weten en ze willen alles zelf doen. En als ze iets niet willen,
Nadere informatieWerken aan veerkracht: een 8 daags HRO trainingsprogramma
If you do not change direction, you may end up where you are heading. Lao Tzu Werken aan veerkracht: een 8 daags HRO trainingsprogramma Leren en Actie in één programma Het grote verschil tussen de driedaagse
Nadere informatiePhroconference 2011 APOLLO13
APOLLO13 APOLLO13 HRO voor beginners: de basisprincipes Bert van Dalen (Apollo13 consult) Herman de Bruine (Haagse Hogeschool) 3 Het verleden presenteert haar rekening..." "... Het vermogen om te gaan
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatie3. Rouw en verliesverwerking
3. Rouw en verliesverwerking 29 Voor de trainer De belangrijkste begrippen van dit gedeelte zijn: Grote verschillen tussen verschillende getroffenen Breuk in de levenslijn Rouw/Verliesverwerking/chronische
Nadere informatieKoers naar De Bedoeling met Haarlemmermeer. Tekst: Martine van Dijk, A+O fonds Gemeenten/ Fotografie: Kees Winkelman
Koers naar De Bedoeling met Haarlemmermeer Tekst: Martine van Dijk, A+O fonds Gemeenten/ Fotografie: Kees Winkelman De gemeente Haarlemmermeer is gestart met een nieuwe koers. Een koers waarbij klantgerichtheid
Nadere informatieProactief Denken en Doen in het Onderhoud
Proactief Denken en Doen in het Onderhoud Hoe bereiken we Betrouwbare en Bewegende Organisaties? De laatste jaren wordt er veel aandacht besteed aan Reliability. De Reliability Engineer is inmiddels in
Nadere informatieAnton Geurtsen. Adviseur Beveiliging Burgerluchtvaart. Afdeling Handhaving & Toezicht Beveiliging Burgerluchtvaart
Afdeling Handhaving & Toezicht Beveiliging Burgerluchtvaart Studiedag Integrale Veiligheid in Musea Anton Geurtsen 12 december 2013 Adviseur Beveiliging Burgerluchtvaart D.Bindinga Inspecteur BBLV 1. Introductie
Nadere informatieSamen Delen, Duiden & Duiken
Jeroen van Opstal Regisseur Lessons Learned & Arbeidsveiligheid Samen Delen, Duiden & Duiken Op zoek naar HRO-aanknopingspunten in het brandweerduiken Stories are the naturalistic way we frame and organize
Nadere informatieHRO conferentie 2014 Keynote Wil Ernes. HRO Academy Nederland
Hearts & Minds model: 5 veiligheidsniveaus 4. Proactief We blijven pro-actief aan problemen werken die we nog steeds tegenkomen 5. Generatief Werken aan High Reliability is een vast onderdeel van ons primaire
Nadere informatieOver ALS spreken. Inhoud. Wat is ALS? 1. Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1. Wat doet ALS met een patiënt? 1. Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan?
Inhoud Over ALS spreken Wat is ALS? 1 Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1 Wat doet ALS met een patiënt? 1 Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan? 2 voor vrienden Wanneer de vader of moeder van je vriend(in)
Nadere informatie1. De raad van bestuur doet ertoe
1. De raad van bestuur doet ertoe Het is belangrijk om periodiek en preventief de inrichting van de raad van bestuur van het ziekenhuis te bespreken. Toch gebeurt dit weinig. Deze waarneming wordt gedeeld
Nadere informatieTHEMA 19 STRAATCULTUUR - A2
aanmelden laten weten dat je ergens lid van wilt worden of een bepaalde functie wilt hebben de aanmelding (-en) absoluut de keer dat je laat weten dat je ergens lid van wilt worden of een bepaalde functie
Nadere informatieSucces met samenwerken
Succes met samenwerken Aanpak verhogen veiligheidscultuur bij Monique van Assen Erik van Berge Henegouwen Wiet Nieuwenhuis Agenda Wat doet? ImpulsProgramma Veiligheid Samenwerkingen Discussie 2 RWS ONGECLASSIFICEERD
Nadere informatieDe kunst van tijdig bijsturen
De kunst van tijdig bijsturen - het kan! 31 januari 2012 Apollo13 consult Robert Taen Waarom aandacht voor zwakke signalen? Dingen die nog nooit eerder plaatsvonden, vinden voortdurend plaats Kathleen
Nadere informatieWaarde-volle zorg is ook nog JONG!
Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal
Nadere informatieCompassie of professionele afstand?
Compassie of professionele afstand? Ziel en zakelijkheid in de zorg Monique Harskamp 30 november Compassie of professionele afstand? Compassie Compassiemoeheid en compassievoldoening. Oorzaken van compassiemoeheid.
Nadere informatieIs een crisis via sociale media te beheersen? Door: Sonja Utz & Friederike Schultz
Is een crisis via sociale media te beheersen? Door: Sonja Utz & Friederike Schultz Op 5 januari 2011 woedde een enorme brand in een chemisch bedrijf in Moerdijk en een grote rookwolk trok over de regio.
Nadere informatieVan Samenhang naar Verbinding
Van Samenhang naar Verbinding Sogeti Page 2 VAN SAMENHANG NAAR VERBINDING Keuzes, keuzes, keuzes. Wie wordt niet horendol van alle technologische ontwikkelingen. Degene die het hoofd koel houdt is de winnaar.
Nadere informatieIn Balans.met je zelf en binnen je gezin
In Balans.met je zelf en binnen je gezin PROGRAMMA De organisatie Hersenen - Hersenletsel Hersenletsel en gevolgen Moeilijkste hersenfuncties Waar iedereen last van heeft en waarom In balans in het gezin
Nadere informatieDe sterkste schakel: de mens of de procedure? David Passenier Organisatiewetenschap VU Amsterdam
De sterkste schakel: de mens of de procedure? David Passenier Organisatiewetenschap VU Amsterdam 1 Overzicht Dilemma: improvisatie of standaardisatie? Benadering organisatiewetenschap Verkennende studie
Nadere informatieVoorlopige INES meldingen 2015 Kerncentrale Borssele
Voorlopige INES meldingen 2015 Kerncentrale Borssele INES, internationale graadmeter Binnen de nucleaire industrie geldt sinds 1990 de INES-schaal als maatstaf voor storingen en incidenten. De INESschaal
Nadere informatieStressmanagement-training: Vaardig door ontspanning
Stressmanagement-training: Vaardig door ontspanning Veel mensen met een hart- of vaatziekte (HVZ) en hun partners ervaren ook nog stress als ze thuis hun leven weer proberen op te bouwen. Dit is dus ná
Nadere informatieWorkshop Health Impact Assessment
Workshop Health Impact Assessment Loes Geelen, Lea den Broeder SCHAKELDAG 2014 ALLES ONDER ÉÉN DAK Wat komt vandaag aan bod? Opwarmer Wat is HIA? Theorie naar praktijk: een voorbeeld Vergeet niet na afloop
Nadere informatieFeedback geven. Feedback kan positief en negatief zijn. Negatieve feedback geven is moeilijk
2 12 Feedback geven Feedback is een boodschap over het gedrag of de prestaties van een ander. Feedback is onmisbaar als je met anderen samenwerkt. Je moet zo nu en dan kunnen zeggen dat het werk van de
Nadere informatieLeiderschap bij verandering
Leiderschap bij verandering Boek: John P. Kotter, 1998 ISBN-13: 9789052612317 ISBN-10: 9052612315 Samenvatting: Involve Inhoudsopgave Algemeen...2 De drijvende kracht achter geslaagde verandering...2 Stap
Nadere informatie4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als
4 Denken In dit hoofdstuk vertellen we hoe jij om kan gaan met je gedachten. Veel gedachten maak je zelf. Ze bepalen hoe jij je voelt. We geven tips hoe jij jouw gedachten en gevoelens zelf kunt sturen.
Nadere informatieWorkshop: Geweldloze Communicatie
Workshop: Geweldloze Communicatie ALV SIETAR NL Door Jackie van der Kroft www.jackievanderkroft.nl Programma: Geweldloze Communicatie Introductie Model 4 elementen Niet-verbindende communicatie Praktijk
Nadere informatieFEED BACK COMMENTAAR GEVEN EN ONTVANGEN MARIETA KOOPMANS
FEED BACK COMMENTAAR GEVEN EN ONTVANGEN MARIETA KOOPMANS INHOUD Inleiding 7 1 Zelfonderzoek feedback geven en ontvangen 9 Checklist feedback geven en ontvangen 11 2 Communicatie en feedback 15 Waarnemen,
Nadere informatieErvaringen Gevarieerd. De oefening werkt het beste bij organisaties of teams die in beweging zijn.
HANDOUT MANAGEMENTGODEN VRAGENLIJST 1 Tijd: 2 uur 20 minuten. Doelen O Deelnemers bewust maken van de organisatie of teamcultuur waarin ze werken. O Hen bewust maken van het soort cultuur dat ze wensen.
Nadere informatieEn, als het bij jou blijft smeulen
En, als het bij jou blijft smeulen 1 Voorwoord: Traumatische gebeurtenissen doen de fundamenten van een mens trillen op hun grondvesten: ze wijken af van onze gebruikelijke belevingen en veroorzaken vrijwel
Nadere informatieOnline Titel Competentie Groepsfase Lesdoel Kwink van de Week
onderbouw Les 1 Online Dit ben ik! Besef van jezelf Forming Ik kan mezelf voorstellen aan een ander. Ken je iemand nog niet? Vertel hoe je heet. Les 2 Online Hoe spreken we dit af? Keuzes maken Norming
Nadere informatieDoor het glazen plafond
Door het glazen plafond HRO-denken als aanvulling op kwaliteits- en risicodenken Bijdrage aan de HRO conferentie 2013 Werken aan HRO in de praktijk 31 januari 201313:30 14:30 Peter Noordhoek www.northedge.nl
Nadere informatieOmgaan met gedrag op Basisschool De Bareel
1. Uitgangspunten gedrag Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel Schooljaar 2013 Inhoud 2. Preventief handelen om te komen tot gewenst gedrag 3. Interventies om te komen tot gewenst gedrag 4. Stappenplan
Nadere informatieOpvang na calamiteiten
Opvang na calamiteiten 2011 Inleiding Je moet genieten van het moment, want voor je het weet is het voorbij. Je kunt geen plannen maken op lange termijn. Ik heb nu geleerd wie ik echt kan vertrouwen en
Nadere informatieDip, down of depressie Hulp bij depressiviteit
Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit Iedere tiener is weleens somber en verdrietig, en vaak is het in één, twee dagen voorbij zonder dat je als
Nadere informatieBevriend met Bram of met een autist
Bevriend met Bram of met een autist Eerste druk, januari 2010 2010 Nanno Ymus isbn: 978-90-484-0990-7 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl De namen, plaatsen en gebeurtenissen
Nadere informatieHoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten
Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen
Nadere informatieEven voorstellen Maria, 4 kids. 14 jaar zelfstandig. Emotionele Intelligentie. Medische wereld, Bedrijfsleven, Overheid.
Even voorstellen Maria, 4 kids. 14 jaar zelfstandig. Emotionele Intelligentie. Medische wereld, Bedrijfsleven, Overheid. Hardlopen roeien, motorrijden, zwemmen. Parapente Foto: Schotland,cairngorms.co.uk/
Nadere informatieAan de slag met de Werk Ster!
Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt
Nadere informatieHardlopen met mijn geest. Wie ben ik? Wat doe ik?
Hardlopen met mijn geest. Wie ben ik? Wat doe ik? Eerste druk, april 2012 2012 Henk bij de Weg Foto s: Henk bij de Weg isbn: 978-90-484-2380-4 nur: 730 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieHet vergroten van draagkracht na confrontatie met een harta andoening
Het vergroten van draagkracht na confrontatie met een harta andoening Draaglast en draagkracht Als door de confrontatie met ziekte de balans tussen draaglast en draagkracht wordt verstoord, moet gezocht
Nadere informatieRisicomanagement en NARIS gemeente Amsterdam
Risicomanagement en NARIS gemeente Amsterdam Robert t Hart / Geert Haisma 26 september 2013 r.hart@risicomanagement.nl / haisma@risicomanagement.nl 1www.risicomanagement.nl Visie risicomanagement Gemeenten
Nadere informatie1 Veiligheid goed voor elkaar
1 Veiligheid goed voor elkaar Inhoudsopgave Veiligheid - Goed voor elkaar 3 Veiligheid is vakmanschap 4 Veiligheid - Binnen en buiten 5 Onze ambitie 6 Vergroten vakmanschap HRO 7 De 5 gedragskenmerken
Nadere informatieWacht maar tot ik groot ben!
www.geerttaghon.be Wacht maar tot ik groot ben! Omgaan met agressie bij kleine kinderen Geert Taghon 2013 Ontwikkeling kleine kind De wereld leren kennen en zich hieraan aanpassen (adaptatie) Processen
Nadere informatieSpel: Wat heb ik geleerd dit jaar?
Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Inleiding Traditioneel staat de decembermaand in het teken van jaaroverzichten en top 100 of top 2000 lijstjes. Allemaal bedoeld om terug te kijken op het afgelopen jaar.
Nadere informatiewww.accountemps.be 1 Hoe behoudt u uw beste medewerkers?
www.accountemps.be 1 Hoe behoudt u uw beste medewerkers? Gespecialiseerd boekhoudkundig of financieel personeel uitzenden is ons vak. Daarnaast adviseren en informeren wij bedrijven ook graag over verloning
Nadere informatieAppendix A Checklist voor visible learning inside *
Appendix A Checklist voor visible learning inside * * Op www.bazalt.nl/lerenzichtbaarmaken kunt u dit formulier downloaden en vervolgens printen. Het is belangrijk dat de medewerkers van de school deze
Nadere informatieHRO academie / APOLLO13. hro PSU. Workshop HRO voor Dummies
hro PSU 1 Wat is HRO? High Reliability Organizing Hoog Betrouwbaar Organiseren Alerte, vitale, effectieve teamcultuur Mindful Organiseren Letterlijk: met je volle verstand organiseren Ofwel niveau 4/5
Nadere informatieHRO academie / APOLLO13. hro PSU. Workshop HRO voor Dummies
hro PSU 1 Wat is HRO? High Reliability Organizing Hoog Betrouwbaar Organiseren Alerte, vitale, effectieve teamcultuur Mindful Organiseren Letterlijk: met je volle verstand organiseren Ofwel niveau 4/5
Nadere informatieNa de schok... Informatie voor ouders
Na de schok... Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende
Nadere informatie(S)HE Factor HRO TEAM FOCUS AFWIJKING PERSPECTIEF VEERKRACHT VERTROUWEN BEWUSTWORDING BETROUWBAARHEID
de BRANDWEER (S)HE Factor HRO TEAM FOCUS AFWIJKING PERSPECTIEF VEERKRACHT VERTROUWEN BEWUSTWORDING BETROUWBAARHEID Even voorstellen Brandweer Flevoland Regisseur Kennis & Arbeidsveiligheid (koud) Arbo-kerndeskundige
Nadere informatieHANDLEIDING OPZETTEN BELEID TER VOORKOMING EN BESTRIJDING VAN ONGEWENST GEDRAG
HANDLEIDING OPZETTEN BELEID TER VOORKOMING EN BESTRIJDING VAN ONGEWENST GEDRAG INHOUD 0. ALGEMEEN 3 Wat is de bedoeling van het beleid voor ongewenst gedrag? 3 Voor wie? 3 Hoe pak je het aan? 3 1. MAATREGELEN
Nadere informatie1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule
Werkboek Inhoudsopgave: 1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule 2. Het H.A.R.T. model 2.1. H.A.R.T. staat voor: 2.1.1. Mijn verhaal over oprechte communicatie 2.1.1: Hoofd Gebruik de rest van deze
Nadere informatieDe VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft)
De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) Inleiding Veel mensen ervaren moeilijkheden om werk te vinden te behouden, of van baan / functie te veranderen. Beperkingen, bijvoorbeeld
Nadere informatieInstructies. Oefen Stelling. Stelling 1. Stelling 3. Stelling 2. Waar. Niet Waar. Niet verlegen zijn!
Instructies NIK Themadag Sterke schouders: De mens achter de professional = = Waar Niet Waar drs. Leonie Hoijtink dr. Hans te Brake dr. Michel Dückers 22 april 2010, Ede Niet verlegen zijn! Oefen Stelling
Nadere informatieHELP, IK WORD GEPEST, WAT NU????
HELP, IK WORD GEPEST, WAT NU???? In het kort Als je gepest wordt ga dan naar je mentor. Als je het moeilijk vindt je mentor in vertrouwen te nemen, ga dan naar je favoriete docent, juniormentor of de vertrouwenspersoon
Nadere informatieBusiness Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!
Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:
Nadere informatiedoorzettingsvermogen fantasie opkomen voor de ander Ken je kwaliteiten - (jeugd) kwaliteitenspel Handleiding zelfvertrouwen ideeën
doorzettingsvermogen alert fantasie Ken je kwaliteiten - (jeugd) kwaliteitenspel Handleiding opkomen voor de ander ideeën relativeren zelfvertrouwen luisteren creatief Colofon CPS Onderwijsontwikkeling
Nadere informatieThema. Kernelementen. Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips
Thema Kernelementen Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips Tips voor de trainer: Doseer je informatie: less is more. Beoordeel wat je gymnasten doen, niet wie ze
Nadere informatieInformatie en tips voor het voeren van goede gesprekken 1
Informatie en tips voor het voeren van goede gesprekken 1 De manier waarop je met elkaar omgaat en hoe je met elkaar in gesprek gaat is belangrijk in het dagelijks werk. Het helpt je elkaar beter te begrijpen
Nadere informatieToolbox-meeting Ongevallen voorkomen
Toolbox-meeting Ongevallen voorkomen Unica installatietechniek B.V. Schrevenweg 2 8024 HA Zwolle Tel. 038 4560456 Fax 038 4560404 Inleiding Ingewikkelde en tijdrovende veiligheidsprocedures, persoonlijke
Nadere informatieEen kind helpen. na een misdrijf of verkeersongeluk. Slachtofferhulp 0900-0101. (lokaal tarief) na een misdrijf of een verkeersongeluk
Een kind helpen na een misdrijf of verkeersongeluk Slachtofferhulp H E L P T na een misdrijf of een verkeersongeluk 0900-0101 (lokaal tarief) Een misdrijf of een verkeersongeluk kan een diepe indruk bij
Nadere informatieplan facilitators Werkvorm problemen helder krijgen
Werkvorm problemen helder krijgen Aan de meeste initiatieven liggen problemen ten grondslag of ze spelen een rol bij de verwezenlijking van het initiatief. Die problemen moeten we niet alleen benoemen,
Nadere informatieVan dromen... Finext. 72 Het Nieuwe Werken
Finext Finext is een club van hondertachtig mensen die diensten verlenen aan financiële afdelingen binnen profit en non-profit organisaties. Eén van de echte kenmerken van Finext is dat er geen regels
Nadere informatieAnorexia. Inleiding. Wat betekent Anorexia Nervosa nu eigenlijk?
Anorexia Inleiding Ik hou mijn spreekbeurt over Anorexia nervosa. Anorexia is een ernstige ziekte waarbij degene die het heeft zichzelf min of meer uithongert. Deze patiënten zijn dan ook extreem mager.
Nadere informatieOefenvragen Management Assistent A - Communicatie
Oefenvragen Management Assistent A - Communicatie 1. De meeste mensen zijn primair: A. visueel ingesteld. B. kinesthetisch ingesteld. C. socialistisch ingesteld. D. auditief ingesteld. 2. Wat is het belangrijkste
Nadere informatieToolboxmeeting Veiligheid kent geen tijd
Toolboxmeeting Veiligheid kent geen tijd Al zolang als er mensen werken, gebeuren er ongelukken. Door de eeuwen heen neemt dat aantal gelukkig wel af. Dat komt door betere techniek, betere organisatie,
Nadere informatieVragenlijst leerstijlen (model van Kolb/Juch)
pag.: 1 van 6 Vragenlijst leerstijlen (model van Kolb/Juch) Bron: www.fractal.org/bewustzijns-besturings-model/vragenlijsten/vragenlijst-leerstijlen.htm Auteur: onbekend Een leerstijl is de manier waarop
Nadere informatieIk stel veel 'doe-ik-het-goed' vragen. Ik weet hoe ik mezelf kan verbeteren, maar het lukt mij nog niet.
Leerdoelen a.d.h.v. rubrics Rubrics voor het onderwijs Deze rubrics zijn door ons verzameld, geschreven of herschreven. Met vriendelijke groet, Team Vierkantgoed Rubric Optie 1 Optie 2 Optie 3 Optie 4
Nadere informatieGezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Nadere informatieBent u voorbereid op E-Discovery? Drs. C.A. Bombeld. (Technische) Informatica E-Discovery
Bent u voorbereid op? Drs. C.A. Bombeld Bent u voorbereid op? FACT: ACCIDENTS DO HAPPEN - Verstoring - Onprettige en/of onverwachte gebeurtenis - Gevolgen - Aansprakelijkheid - Wettelijk (onrechtmatige
Nadere informatieBurn-out: een geluk bij een ongeluk
Burn-out: een geluk bij een ongeluk Als ik Els (39) voor het eerst spreek, is zij al bijna een jaar thuis vanwege een burn-out. Ze werkt zeven jaar als communicatiemedewerker voor een sportbond wanneer
Nadere informatieAcademie voor Talent en Leiderschap Veiligheidsregio s. Strategisch leiderschapsprofiel voor specialisten
Strategisch leiderschapsprofiel voor specialisten Specialist: er zijn 4 hoofdrollen geïdentificeerd voor de specialist op het strategische niveau. Brandweer vakman leiderschap staat aan de basis van de
Nadere informatieOefening 3: Keuzes maken
Oefening 3: Keuzes maken In oefening 2 heeft u gezien dat keuzes gemaakt kunnen worden op basis van belangrijkheid en urgentie. Wat belangrijk is wordt deels extern bepaald en is deels persoonlijk. De
Nadere informatieleren in en tussen organisaties: perspectieven, barrières en praktijk
leren in en tussen organisaties: perspectieven, barrières en praktijk peter van der knaap algemene rekenkamer lerende organisatie A golden concept, everone is for it! (googlelab resultaten organisational
Nadere informatie1 Aanbevolen artikel
Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht
Nadere informatieUW PARTNER HEEFT KANKER EN HOE GAAT HET MET U?
UW PARTNER HEEFT KANKER EN HOE GAAT HET MET U? Nadine Köhle, MSc. Contactdag Stichting Olijf 3 oktober 2015 Garderen EVEN VOORSTELLEN ACHTERGROND KANKER HEB JE NIET ALLEEN! 4 ACHTERGROND IMPACT VAN DE
Nadere informatieZonder toestemming. Nota BOPZ eenvoudige versie
Nota BOPZ eenvoudige versie Zonder toestemming Ben je soms boos? Ben je soms boos en ben je dan wel eens gevaarlijk voor jezelf of anderen? Of doe je wel eens dingen die niet mogen? Soms moeten begeleiders
Nadere informatieWelkom bij de training WEERSTAND! We leven bij wat we geloven, niet bij wat we zien!
Welkom bij de training WEERSTAND! We leven bij wat we geloven, niet bij wat we zien! Jouw leervragen: Denk nog even n paar minuten goed na wat je in deze training Weerstand precies wilt leren. Formuleer
Nadere informatieHet functioneringsgesprek
Het functioneringsgesprek Gewoon betrokken Werknemer Het functioneringsgesprek Gewoon betrokken Inhoudsopgave Inleiding... 5 Wat is een functioneringsgesprek?... 7 Waarom is een functioneringsgesprek
Nadere informatieHet Albert Schweitzer ziekenhuis op weg naar HRO? Moed en lef maken het verschil
23 januari 2014, HRO Conferentie 2014 Het Albert Schweitzer ziekenhuis op weg naar HRO? Moed en lef maken het verschil John Taks, Raad van Bestuur Indeling Het ASz Het ziekenhuis is anders HRO Casus Betrouwbaarheid
Nadere informatie