HET IN KAART BRENGEN VAN DE DUURZAME BEDRIJFSORGANISATIE VAN CAFÉ COSTUME ONDERZOEK NAAR OPTIMALISATIE EN AFVALVERMINDERING.

Transcriptie

1 Faculteit Natuur en Techniek HET IN KAART BRENGEN VAN DE DUURZAME BEDRIJFSORGANISATIE VAN CAFÉ COSTUME ONDERZOEK NAAR OPTIMALISATIE EN AFVALVERMINDERING Lore Verschueren Bachelorproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Bachelor in de modetechnologie Promotor: Els Janssens Promotor: Sofie Vermeire Instelling: Café Costume BVBA Academiejaar Eerste examenperiode

2 2018, Lore Verschueren. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Het gebruik of de reproductie van bepaalde informatie uit dit werk is enkel toegestaan voor persoonlijk gebruik en mits bronvermelding. Elk gebruik voor commerciële of publicitaire doeleinden is verboden. Deze bachelorproef is gemaakt door Lore Verschueren, student aan de Hogeschool Gent, ter voltooiing van Bachelor in de modetechnologie. De standpunten die in deze bachelorproef zijn verwoord, zijn louter het persoonlijke standpunt van de individuele auteur en reflecteren niet noodzakelijkerwijs de mening, het officiële standpunt of het beleid van de Hogeschool Gent.

3 Faculteit Natuur en Techniek HET IN KAART BRENGEN VAN DE DUURZAME BEDRIJFSORGANISATIE VAN CAFÉ COSTUME ONDERZOEK NAAR OPTIMALISATIE EN AFVALVERMINDERING Lore Verschueren Bachelorproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Bachelor in de modetechnologie Promotor: Els Janssens Promotor: Sofie Vermeire Instelling: Café Costume BVBA Academiejaar Eerste examenperiode

4 2018, Lore Verschueren. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Het gebruik of de reproductie van bepaalde informatie uit dit werk is enkel toegestaan voor persoonlijk gebruik en mits bronvermelding. Elk gebruik voor commerciële of publicitaire doeleinden is verboden. Deze bachelorproef is gemaakt door Lore Verschueren, student aan de Hogeschool Gent, ter voltooiing van Bachelor in de modetechnologie. De standpunten die in deze bachelorproef zijn verwoord, zijn louter het persoonlijke standpunt van de individuele auteur en reflecteren niet noodzakelijkerwijs de mening, het officiële standpunt of het beleid van de Hogeschool Gent.

5 HET IN KAART BRENGEN VAN DE DUURZAME BEDRIJFSORGANISATIE VAN CAFÉ COSTUME ONDERZOEK NAAR OPTIMALISATIE EN AFVALVERMINDERING

6 ABSTRACT Deze bachelor proef behandelt duurzaam ondernemen in het Belgisch modebedrijf Café Costume. De focus in dit onderzoek ligt op de deelname van het bedrijf aan een MVO-traject in Het kijkt kritisch naar het verdere verloop van duurzaam ondernemen in de toekomstige bedrijfsvoering. Met dit onderzoek wordt een antwoord gezocht op de vraag: Hoe zet Café Costume in op een duurzaam beleid en hoe kan het hier verder in ontwikkelen? In deze bachelor proef wordt eerst het theoretisch kader rond duurzaamheid geschetst met als belangrijkste uitgangspunten het 5 P-model en circulaire economie. Deze modellen worden vervolgens besproken in functie van de bedrijfsorganisatie van Café Costume. Het MVO-traject vormt de link naar het verdere onderzoek dat een antwoord biedt voor optimalisering van het duurzaam beleid en afvalvermindering. Met de uitkomsten en adviezen van dit onderzoek kan Café Costume een volgende stap zetten in het opstellen van een duurzaamheidsverslag voor intern en/of extern gebruik. Café Costume kan aan de hand van de resultaten korte- en lange termijndoelstellingen bepalen. Deze bachelorproef is de volgende stap naar de verdere ontwikkeling van het duurzaamheidsbeleid van Café Costume. 2

7 VOORWOORD Voor u ligt de bachelorproef Het in kaart brengen van de duurzame bedrijfsorganisatie van Café Costume - Onderzoek naar optimalisatie en afvalvermindering. Mijn zoektocht om stage te doen bij een bedrijf dat in mijn ogen iets bijzonders doet, leidde mij naar Café Costume. Ik kreeg de kans er stage te doen. Café Costume is actief in een nichemarkt waar het draait om de details, iets waar ik al van jongs af aan oog voor heb. Maatpakken dragen naar mijn mening altijd stijl uit. Het leek me dan ook fijn om tussen het maatwerk onderzoek te doen. De werknemers van Café Costume zijn open en vriendelijk geweest. Ze waren behulpzaam waar nodig, iets dat ze onderling ook heel belangrijk vinden. Mijn stage begon voor mij en Café Costume wat onhandig. Ik brak mijn hand twee dagen voor het begin van de stage met operatie en vijf weken in de gips tot gevolg. Maar dat hield me niet tegen om vol enthousiasme van start te gaan. Het was voor mij een bijzondere uitdaging om in naam van Café Costume een presentatie te geven aan andere organisaties. De presentatie ging over hoe het bedrijf een begeleid traject rond duurzaam ondernemen ervaren heeft en welke leerlessen het daaruit getrokken heeft. De presentatie was de verbinding tussen mijn stage en het schrijven van deze bachelorproef over duurzaamheid. Ik bracht dit tot een goed einde. De mensen in de zaal reageerden enthousiast. Ik ervaarde dat het duurzaamheidsaspect echt mijn interesseveld binnen de mode is. Ik ben een doener, geen schrijver. Dat werd me duidelijk wanneer ik al mijn onderzoekswerk ook op papier moest uitschrijven. Zoals het wellicht bij velen gaat, was het een zure appel waar ik doorheen moest bijten. Op mijn eentje zou ik mijn werk ergens onderweg opgegeven hebben. Maar ik heb een warme en zorgzame familie die mij al drie jaar alles van mezelf heeft zien geven. Zij en mijn vriend gaven onvoorwaardelijke steun. Ook bij deze zure appel hebben ze me naar de eindstreep gebracht met raad en daad. De goede en snelle communicatie met mijn stagebegeleidster, Els Janssens, zorgde voor een positieve samenwerking. Bij Café Costume was het Beau Bergmans die mij onder haar vleugels nam. Haar enthousiaste persoonlijkheid en haar kritische blik op mijn bachelorproef bij vraag naar feedback, hebben er toe bij gedragen dat ik zelf mijn onderzoek meer kritisch ben gaan benaderen. Na een aantal jaren te werken in de zorg, was de keuze voor Modetechnologie een carrière switch. Het was voor mij een grote leerschool maar het was ook de beste sprong in het onbekende die ik tot nu gemaakt heb. Voorlopig is het goed geweest met studeren. Het is nu tijd om te genieten en de wijde modewereld in te trekken op zoek naar duurzame uitdagingen. Veel leesplezier. Lore Verschueren Mortsel, 27 mei

8 INHOUDSOPGAVE ABSTRACT... 2 VOORWOORD... 3 INHOUDSOPGAVE... 4 FIGURENLIJST... 7 Lijst van tabellen... 7 Lijst van figuren... 7 INLEIDING... 9 DOEL EN METHODE Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen versus Duurzaam Ondernemen HOOFDSTUK 1: THEORETISCH KADER ROND DUURZAAM ONDERNEMEN IN DE MODE-INDUSTRIE HET BEGRIP DUURZAAMHEID Duurzaamheidsmoeheid DUURZAAM ONDERNEMEN Triple Bottom Line Model ISO Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen Link tussen ISO SDG s - 5 P-model CIRCULAIRE ECONOMIE Systeemdiagram Close The Loop-tool Donut Model HOOFDSTUK 2: DIT IS CAFÉ COSTUME GESCHIEDENIS MISSIE, VISIE EN WAARDEN ORGANOGRAM WERKING Van maatopname tot maatpak Partner bedrijf: The Makers DOELGROEP EIGENHEID Collaboraties BOZAR Magritte Ambassadeurs HOOFDSTUK 3: CAFÉ COSTUME ALS DUURZAAM BEDRIJF MVO-TRAJECT MVO-scan Werkpakketten op maat van Café Costume Materialen...34 Laaghangend fruit Business model...34 Communicatie en formalisatie Quick-wins tool P-MODEL TOEGEPAST OP CAFÉ COSTUME People Open workspace Opleiding Diversiteit Flexibiliteit Teambuilding Planet Materialen

9 Seizoensgebonden Woon- werkverkeer Afvalvermindering...38 Ecologische producten Kantoormaterialen Prosperity Steun culturele activiteiten De organisatie ondersteunt innovatieve initiatieven van jonge ontwerpers en jonge bedrijven...39 Vakantie, feestdagen Peace Partnership Klanten Stakeholders...41 HOOFDSTUK 4: ONDERZOEK NAAR EEN MEER DUURZAAM BELEID EN CONCRETE VERBETERVOORSTELLEN DUURZAAM BUSINESS MODEL VAN CAFÉ COSTUME Missie, visie en waarden van Café Costume Verwachtingen van een missie, visie en waarden volgens de Vlaamse Overheid Analyse en advies voor de missie, visie en waarden van Café Costume Missie...45 Visie Waarden AFVALVERMINDERING Verminderen van plastic-afval Designkraan...47 Beschermhoezen Mei plastic-vrij Stock afval wordt voedsel Verpakkingen binnen de circulaire economie FASHION LAB: DUURZAAMHEID IN DE PRAKTIJK HOOFDSTUK 5: INSPIRATIEBRON NAAR EEN MEER DUURZAAM BELEID PEOPLE Stilte momenten Ergonomie Douche accommodatie Diversiteit Onderzoek en opvolging naar arbeidsomstandigheden van stakeholders PLANET Transport Productie van materialen Dierenwelzijn...63 Leer looien Economaat PROSPERITY PEACE Steunen van goede doelen PARTNERSHIP Transparantie Sociale doelgroep steunen BESLUIT...66 BRONNENLIJST...67 Niet-digitale bronnen Digitale bronnen Persoonlijke communicatie BIJLAGEN...72 BIJLAGE Powerpoint presentatie Fashion Lab: Duurzaamheid in de praktijk BIJLAGE

10 ISO and SDG s BIJLAGE Cijfermatige waarden van de link tussen ISO SDG s - TBL BIJLAGE Resultaten MVO-scan Café Costume BIJLAGE Cijfermatige waarden grafiek MVO-scan omgezet naar 5 P-model BIJLAGE Quick Wins-tool BIJLAGE Vragenlijst stilte momenten

11 FIGURENLIJST LIJST VAN TABELLEN TABEL 1 SDG'S TABEL 2 LINK ISO SDG S - TBL TABEL 3 GRAFIEK RESULTATEN MVO-SCAN OMGEZET NAAR 5 P-MODEL TABEL 4 KLEURENCODE QUICK WINS-TOOL TABEL 5 BEREKENING WATERVERBRUIK EN KOST CAFÉ COSTUME TABEL 6 OVERZICHT PRIJZEN UIT OFFERTE AQUA-PRO TABEL 7 OVERZICHT AANKOOP VIA SOLUCIOUS VERSUS AANKOOP VAN DE DESIGNKRAAN LIJST VAN FIGUREN FIGUUR 1 TRIPLE BOTTOM LINE MODEL FIGUUR 2 THE STRONG SUSTAINABILITY MODEL FIGUUR 3 5 P-MODEL FIGUUR 4 SCHEMATISCH OVERZICHT ISO FIGUUR 5 LINK TUSSEN 5P'S EN SDG S FIGUUR 6 OVERZICHT 5P'S - SDG S FIGUUR 7 VOORBEELD: BIJDRAGE KERNTHEMA'S ISO AAN SDG 1: GEEN ARMOEDE FIGUUR 8 SYSTEEMDIAGRAM ELLENMAC ARTHUR FIGUUR 9 CLOSE THE LOOP-TOOL FIGUUR 10 HET DONUT MODEL FIGUUR 11 BOETIEK ANTWERPEN THE BAR FIGUUR 12 ORGANOGRAM CAFÉ COSTUME FIGUUR 13 SCHEMA VAN MAATOPNAME TOT MAATPAK FIGUUR 14. LES LOISIRS, HOMMAGE A JACQUES LOUIS DAVID' FIGUUR 15 BINNENVOERING VAN CAFÉ COSTUME GEBASEERD OP HET WERK VAN FERNAND LÉGER FIGUUR 16 BINNENVOERING VAN CAFÉ COSTUME GEBASEERD OP CASTLE IN THE PYRENEES FIGUUR 17 MANCHETKNOPEN VAN CAFÉ COSTUME GEBASEERD OP CASTLE IN THE PYRENEES FIGUUR 18 BALOJI IN SAMENWERKING MET CAFÉ COSTUME EN HENDRICKS GIN FIGUUR 19 SCHEMATISCH OVERZICHT MVO-TRAJECT FIGUUR 20 OPEN WORKSPACE VAN CAFÉ COSTUME FIGUUR 21 LOGO PAPERWISE FIGUUR 22 STRIK ONTWORPEN DOOR COMME LES LOUPS FIGUUR 23 DE ONTWIKKELDE VOERINGEN VOOR CAFÉ COSTUME FIGUUR 24 LOGO FOSBURY & SONS FIGUUR 25 LOGO YOUNG PATTERNS FIGUUR 26 DNA CAFÉ COSTUME FIGUUR 28 AQUA PRO DESIGNKRAAN FIGUUR 29 WEGWERP BESCHERMFOLIE FIGUUR 30 KLEDINGHOES CAFÉ COSTUME FIGUUR 31 LOGO MEI PLASTIC-VRIJ FIGUUR 32 KEUKEN MET TIPS VOOR MEI PLASTIC-VRIJ FIGUUR 33 PRODUCTIEVERLOOP VAN DE NACHTKLEDIJ VAN JOSEFFA FIGUUR 34 SAMPLE JOSEFFA UIT CAFÉ COSTUME HEMDEN FIGUUR 35 VERPAKKINGEN CAFÉ COSTUME FIGUUR 36 ONDERDELEN KLEINE DRAAGTAS FIGUUR 37 ONDERDELEN HEMDENVELOPPE FIGUUR 38 ONDERDELEN DASDOOSJE FIGUUR 39 ONDERDELEN STRIKDOOSJE FIGUUR 40 LOGO CLOSE THE LOOP PLANNER FIGUUR 41 LOGO FWF FIGUUR 42 LOGO BLAUWE ENGEL LABEL FIGUUR 43 LOGO FSC LABEL (LABELINFO, Z.J.)

12 FIGUUR 44 LOGO PEFC LABEL FIGUUR 45 LOGO EU ECOLABEL

13 INLEIDING Deze bachelorproef werd geschreven in het kader van een stageproject bij Café Costume. Dit onderzoek zoekt een antwoord op de vraag: Hoe zet Café Costume in op een duurzaam beleid en hoe kan het hier verder in ontwikkelen? Het onderzoek pikt in op een reeds lopend traject, ondersteund door Flanders District of Creativity (Flanders DC) rond Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), waar Café Costume in 2017 mee van start ging. Café Costume is 12 jaar geleden opgericht vanuit een ideologie waarin slow fashion en maatwerk centraal staan. Vanuit dit bestaansrecht wilde de oprichter zich afzetten tegen massaproductie en overconsumptie waarmee de modewereld gepaard gaat. Voorgaande concepten, zoals slow fashion en maatwerk, waren op dat moment nog niet veel gebruikte termen, maar de dag van vandaag komt men ze binnen de modeindustrie steeds vaker tegen. Klanten van Café Costume kunnen hun maatpak volledig naar eigen smaak samenstellen. Dit maakt het kledingstuk uniek, tijdloos en waardevol voor de klant. Dit zijn de waarden van Café Costume en op deze manier komt maatwerk tegemoet aan het slow fashion concept. Massaproductie en overconsumptie leidden tot verandering in gedrag en creëerden de wegwerpmaatschappij waar nu in geleefd wordt. Deze manier van consumeren leidt ook tot een stijging in het gebruik van verpakkingen en brengt veel (onnodig) afval met zich mee. De ideologie van waaruit Café Costume ontstaan is, wordt regelmatig aangehaald in interviews. Tot op heden werd deze ideologie nog niet naar buiten gebracht als marketing communicatie middel met als doel te laten zien dat Café Costume bezig is met een duurzame modevorm. Doordat duurzaam ondernemen in de lift zit, doet Café Costume er goed aan om hun waarden onder de aandacht te brengen om aan te tonen dat het bedrijf al sinds de opstart inzet op duurzaamheid. Café Costume staat als het ware een stap voor op sommige andere modebedrijven omdat ze vanuit een duurzaam verhaal gestart zijn. Desondanks is het niet omdat Café Costume op bepaalde punten duurzaam bezig is, dat dit voldoende is. Café Costume stelde zich daarom in juni 2017 kandidaat om deel te nemen aan een MVO-traject met als doel om een meer duurzame werkwijze uit te stippelen. Het traject werd ondersteund door Flanders DC en was mogelijk dankzij de steun van de Vlaamse Overheid en MVO Vlaanderen. Café Costume overtuigde Flanders DC met hun verhaal en werd vervolgens ongeveer negen maanden door hen begeleid. (Wynants, 2017) Ondertussen is het eerste MVO-traject afgerond en in mei 2018 werden de resultaten van de verschillende deelnemende bedrijven voorgesteld op een event. De PowerPoint van deze presentatie is toegevoegd in Bijlage 1. De voorgaande alinea s omschrijven de context van Café Costume en van deze bachelorproef. In wat hierna volgt worden het doel en de gebruikte methoden van deze bachelorproef toegelicht met een extra toelichting over het verschil tussen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) en Duurzaam Ondernemen. De keuze voor Duurzaam Ondernemen wordt daarbij genuanceerd. Daarna volgen er vijf hoofdstukken: een eerste schetst een theoretisch kader over duurzaamheid in de mode-industrie, het tweede hoofdstuk zoomt in op Café Costume als bedrijf en het derde handelt over duurzaamheid binnen Café Costume gekoppeld aan het begeleid MVO-traject. Hoofdstuk 4 beschrijft concrete verbetervoorstellen en Hoofdstuk 5 biedt inspiratie voor nieuwe doelstellingen naar een meer duurzaam beleid. 9

14 DOEL EN METHODE Het doel van mijn onderzoek is tweeledig. Enerzijds beschrijf ik het duurzame karakter in de bedrijfsvoering van Café Costume. Anderzijds werk ik voorstellen uit die bijdragen tot de verdere verduurzaming van de organisatie. Hiervoor richt ik mij op de tools en actiepunten uit de werkpakketten die zijn aangeboden door Flanders DC tijdens het MVO-traject. Dit onderzoek resulteert in een werktool waarmee Café Costume Duurzaam Ondernemen verder kan implementeren en opvolgen. Het kan een aanzet zijn bij het opstellen van een duurzaamheidsverslag voor intern en/of extern gebruik. Aan de hand van de resultaten kan Café Costume korte- en lange termijndoelstellingen bepalen. Tijdens het onderzoek maak ik gebruik van geschreven bronnen zoals vakliteratuur in boekvorm, interne bedrijfsdocumenten, scripties van studenten modetechnologie en web-teksten. Deze informatie wordt aangevuld met eigen kennis. Tijdens mijn stage heb ik verschillende infosessies & inspiratiedagen bijgewoond 1 en interviews afgenomen met externe specialisten. Verder is observatie een belangrijke bron van onderzoek gebleken. Daarnaast zijn de meetings en gesprekken met werknemers van Café Costume belangrijk geweest om inzicht te krijgen in de werking van het bedrijf. Tijdens het onderzoek kwam ik enkele moeilijkheden tegen. Zo moest ik steeds rekening houden met de exclusieve uitstraling die Café Costume uitdraagt. Bij elke materiële aanpassing die Café Costume zou kunnen doen, moet steeds rekening gehouden worden met het esthetisch uitzicht. Dit beperkt de geschiktheid van bestaande duurzame alternatieven. Er wordt nog niet extern gecommuniceerd over de rol van Duurzaam Ondernemen binnen het bedrijf. Daarom maak ik geen gebruik van een enquête bij klanten en stakeholders om informatie in te winnen. Café Costume wil eerst vanuit de kern van het bedrijf aanpassingen doen, kijken wat er kan en wat het wilt. Daarna kan Café Costume beslissen hoe het dit wilt communiceren. Wanneer Duurzaam Ondernemen meer naar buiten gebracht is, kan er bij de stakeholders op een later tijdstip eventueel wel naar informatie en meningen gepolst worden. MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN VERSUS DUURZAAM ONDERNEMEN Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) en Duurzaam Ondernemen zijn twee containerbegrippen. In theorie hebben ze dezelfde betekenis. Ze gaan beide over ondernemen (profit) waarbij in het besluitvormingsproces steeds rekening wordt gehouden met sociale en ecologische aspecten. In praktijk is er wel een verschil. Bij Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen wordt er vanuit sociale principes tewerk gegaan. Daartegenover staat dat er bij Duurzaam Ondernemen vanuit ecologische principes wordt gehandeld. (Rendement, z.j.) In deze bachelorproef ligt de focus op Duurzaam Ondernemen en niet op MVO. Wanneer er toch over MVO gesproken zal worden, is dit louter omdat het gaat om verwijzingen naar documentatie of gekozen titels van andere organisaties. 1 - Dinsdag 20 februari 2018; Themasessie: Duurzaam verpakken & logistiek binnen de circulaire economie - Leuven Mindgate - Vrijdag 2 maart 2018; Inspiratiedag Sociale Duurzaamheid Schone Kleren Campagne - Donderdag 22 maart 2018; Fashion Flows - Young Patterns 10

15 HOOFDSTUK 1: THEORETISCH KADER ROND DUURZAAM ONDERNEMEN IN DE MODE-INDUSTRIE In dit eerste hoofdstuk wordt het theoretisch kader rond Duurzaam Ondernemen in de mode-industrie geschetst. Allereerst wordt het begrip duurzaamheid uitgelegd, gevolgd door enkele modellen van Duurzaam Ondernemen: het Triple Bottom Line Model (TBL), de ISO en de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG s) 2. Het laatste stuk gaat over circulaire economie. Het wordt toegelicht aan de hand van het Donut Model, het systeemdiagram van E. MacArthur en de Close The Loop tool. 1. HET BEGRIP DUURZAAMHEID De definitie van duurzaam in het Van Dale woordenboek is: lang durend, weinig aan slijtage of bederf onderhevig en het milieu weinig belastend. (Van Dale Uitgevers Woordenboek, 2018) In de scriptie Duurzaam ondernemen in de confectie: modieuze marketing of maatschappelijke noodzaak? geschreven in 2017 door oud-student modetechnologie A. D Hollander staat dat ivox (een Leuvens marktonderzoekbureau) in 2015 een onderzoek deed naar het begrip duurzaamheid. ivox deed een bevraging bij 1000 Belgen waarin het op zoek ging naar de perceptie, behoeften, prioriteiten en gedrag met betrekking tot duurzaamheid. Uit de resultaten bleek dat de helft van de ondervraagden het begrip te vaag vond. Voor een derde van de ondervraagden ontwikkelde ivox de term duurzaamheidsmoeheid 3. Een vierde van de ondervraagden raakte zelfs geïrriteerd bij het horen van het woord duurzaamheid. Meer dan de helft van de ondervraagden vond dat er concrete en transparante duurzame initiatieven van bedrijven of de overheid moeten komen. Daar tegenover staat dat 70% van de ondervraagden denkt dat bedrijven duurzaamheidsinspanningen doen om commerciële redenen. Zelf zijn de ondervraagden weinig bereid om hun eigen gedrag te veranderen en zullen ze eerder kiezen voor beter comfort of een betere prijs. (ivox, 2015) Samengevat: duurzaamheid wordt gezien als een containerbegrip DUURZAAMHEIDSMOEHEID Uit een recent artikel van De Morgen (27 januari 2017) blijkt dat mensen nog maar weinig vertrouwen in het begrip duurzaamheid hebben omdat er niet steeds correct mee wordt omgegaan. Beleidsmakers, de media en reclame, zijn het als een modewoord gaan gebruiken waardoor het een hol begrip is geworden. In het krantenartikel wordt de positieve kant van duurzaamheidsmoeheid omschreven: als dat het diep is doorgedrongen in de geesten van de brede bevolking. Zowel op economisch en financieel vlak, als in de samenleving. Iedereen kan zich er iets bij voorstellen." (De Smet, 2017, z.p.) Op 29 februari 2016 publiceerde MVO Vlaanderen een artikel waarin geschreven stond dat consumenten verwachten dat duurzame producten minstens even goed zijn als hun onverantwoorde varianten. Ze associëren duurzaamheid met offers en toegevingen. (MVO Vlaanderen, z.j.) Tijdens observaties op het hoofdkantoor van Café Costume alsook tijdens informele gesprekken waar het begrip duurzaamheid aan bod kwam, blijkt dat de werknemers van Café Costume verschillend reageren op het begrip. Ook bij hen is de duurzaamheidsmoeheid terug te vinden. Het valt op dat de werknemers weten dat met duurzaamheid bezig zijn belangrijk is, zowel op bedrijfsniveau als privé. De minderheid geeft aan dat ze dit consequent willen of kunnen toepassen. Uit de vraag waarom kwam voort dat ze niet weten hoe, dat er veel tijd in kruipt of dat ze het gevoel hebben dat het weinig zal veranderen. Ondanks dat het geloof niet bij iedereen aanwezig is, zijn de meesten onder hen zich bewust dat het MVO-traject waar Café Costume zich voor engageerde belangrijk en nodig is. 2 Sustainable Development Goals 3 Duurzaamheid zoals we het vandaag kennen, heeft volgens heel wat landgenotenzijn beste tijd gehad. (The Shift, 2015, z.p.) 11

16 Het is een uitdaging voor bedrijven om tegen de duurzaamheidsmoeheid van consumenten in te gaan en manieren te zoeken om hen te overtuigen. Hierbij is communicatie een belangrijk speerpunt. Het komt erop aan specifiek te vermelden wat duurzaam is en dit bijvoorbeeld niet te doen vanuit regelgeving. Dit moeten niet altijd grootse zaken zijn maar bedrijven kunnen zich zo onderscheiden van hun concurrentie. Door het precies te benoemen wordt de lege term gevuld en kan dit een inspirerend effect hebben. (MVO Vlaanderen, z.j.) Aangezien deze bachelorproef zich situeert in het kader van een bedrijfscontext is het interessant om te onderzoeken wat Duurzaam Ondernemen inhoudt. Hieronder wordt dit toegelicht. 2. DUURZAAM ONDERNEMEN Dit gedeelte handelt over duurzaam ondernemen en andere terminologie (Triple Bottom Line Model, ISO en Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen) die daar vaak in één adem bij genoemd wordt. Tijdens de 20 ste eeuw komt de politieke discussie over milieuvervuiling meer en meer op gang. Het zijn de Verenigde Naties (VN) die oproepen om een strategie te ontwikkelen voor dit probleem. Zo werd de Wereldcommissie voor Milieu en Ontwikkeling (WCED) 4 opgericht. In 1987 werd Our common future gepubliceerd, beter gekend als het Brundtland-rapport. In dit rapport wordt het concept Duurzame ontwikkeling gedefinieerd als: Sustainable development is development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs. It contains within it two key concepts: the concept of 'needs', in particular the essential needs of the world's poor, to which overriding priority should be given; and the idea of limitations imposed by the state of technology and social organization on the environment's ability to meet present and future needs. (MVO Termen, z.j., z.d.) Het rapport besluit dat armoede en milieuproblemen enkel op een geïntegreerde manier efficiënt kunnen worden aangepakt. Ondanks dat verschillende organisaties naar deze definitie verwijzen, stellen de schrijvers van de paper Development of a Sustainability Model for Manufacturing SMEs based on the Innovative Doughnut Economics Framework (Stopper, Kossik & Gastermann, 2015) de precieze betekenis van de definitie in vraag. Volgens hen is de definitie vaag en dus vrij te interpreteren. Ook zij verwijzen naar het begrip duurzaamheid dat gezien wordt als een relatieve term. Om deze term uit te leggen, zijn er in de loop der jaren verschillende duurzame modellen ontwikkeld. In het vervolg van dit hoofdstuk wordt het Triple Bottom Line Model (TBL) toegelicht. Het is één van de bekendste klassieke modellen rond duurzaamheid en werd geïntroduceerd in 1997 binnen het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Sinds de 21 ste eeuw zijn bedrijven en ook consumenten hier meer en meer mee bezig. MVO Vlaanderen is een initiatief van de Vlaamse Overheid dat informatie, tools en inspiratie voorziet voor bedrijven om Maatschappelijk Verantwoord te Ondernemen. MVO Vlaanderen schrijft in een artikel dat een ander economisch stelsel niet van de ene op de andere dag kan worden geïmplementeerd waardoor de focus vandaag nog steeds ligt op financiële korte termijn opbrengsten. Om evolutie te krijgen moet lange termijn denken de regel worden. Volgens Van Liedekerke, professor bedrijfsethiek aan de Universiteit Antwerpen, behoeft MVO een wetgevend kader om echt slaagkans te hebben. D. Leyssens, directeur van het Belgische duurzaamheidsnetwerk KAURI, nu The Shift, zegt dan weer dat bedrijven hun vraagstelling moeten veranderen van hoe kan ik door MVO mijn risico s beperken? naar welke meerwaarde lever ik aan de maatschappij als bedrijf?. (MVO Vlaanderen, z.j.) 4 World Commission on Environment and Development 12

17 Er wordt van bedrijven verwacht dat ze op zoek gaan naar hoe ze van MVO de standaard in de bedrijfsvoering kunnen maken. Samenvattend beschrijft MVO Vlaanderen de belangrijkste kenmerken van MVO als volgt: - MVO is een vrijwillig engagement - MVO is een proces en het heeft geen eindbestemming - MVO is maatwerk en is dus voor elk bedrijf anders - MVO moet aanwezig zijn tot in de kern van het bedrijf - MVO gebeurt in samenwerking met stakeholders (MVO Vlaanderen, z.j., z.p.) Het doel van MVO is om een voortdurende verbetering te creëren op vlak van maatschappij en het milieu door negatieve effecten op te sporen, te voorkomen en/of te verminderen. In 2000 stelde de VN de Millenniumdoelstellingen 5 op. 189 landen ondertekenden een engagement om deze doelstellingen tegen 2015 te behalen. Dat is niet gelukt. In 2015 werden ter vervanging de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG s) vastgelegd. Deze uitdagingen leggen de basis voor een actieplan voor duurzaam ondernemerschap en worden wat verder in dit gedeelte dieper uitgelegd. (Bonne, 2018, 13 mei - persoonlijke communicatie) Een laatste belangrijk aspect binnen MVO is transparantie en ethisch gedrag. Hiervoor stelde de Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO) in 2010 de ISO op. Het is een internationale richtlijn voor Maatschappelijke Verantwoordelijke Organisaties (zie verder). Het TBL-model, de SDG s en ISO worden hierna verder toegelicht. In latere hoofdstukken zal hier naar verwezen worden om aan te tonen waar en hoe Café Costume aan Duurzaam Ondernemen doet TRIPLE BOTTOM LINE MODEL Figuur 1 Triple Bottom Line Model (Leyssens, 2013, z.p.) Duurzame ontwikkeling is gebaseerd op drie pijlers: People, Planet en Profit. (Van Doorsselaer & Du Bois, 2017, p. 33). De grafische voorstelling van dit model wordt weergegeven in Figuur 1. In de publicatie Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Bedrijven als bouwstenen voor een duurzame economie van het Centrum voor mondiaal burgerschap schrijft S. Rikkert (2013) dat het TBL-model in 1997 werd geïntroduceerd door de Brit John Elkington. Hij is een adviseur op vlak van duurzame ontwikkeling. Het model kent ook andere benamingen zoals het PPP-model, het triple-p model of de drie P s. Het TBL-model kent twee grafische voorstellingen. In de eerste vorm (Figuur 1) staan de drie pijlers in evenwicht ten opzichte van elkaar. (Van Doorsselaer & Du Bois, 2017, p. 34) De drie pijlers kunnen zich los van elkaar ontwikkelen maar kunnen geen doel op zichzelf zijn. Ze werken ook overlappend. Wanneer ze in balans zijn, creëren ze duurzaamheid. 5 In 2000 hebben 189 lidstaten van de Verenigde Naties 8 doelstellingen vooropgesteld die een einde moeten maken aan extreme armoede, ongelijkheid, ziekte en honger in de wereld. (Unicef, 2015) 13

18 Onderstaand worden de drie pijlers toegelicht, zoals geciteerd door MVO Vlaanderen. Profit Goederen en diensten voortbrengen met meerwaarde als maatstaf voor de maatschappelijke waardering ervan. People De gevolgen voor mensen en maatschappij binnen en buiten de onderneming. Planet De effecten op het natuurlijke leefmilieu. (MVO Vlaanderen, z.j., z.d.) In de tweede vorm (Figuur 2 The Strong Sustainability model (Leyssens, 2013, z.p.)) zien we dat het model bijgestuurd is tot The Strong Sustainability model. Het is een holistisch model waarin men naar het geheel kijkt en niet naar elke pijler afzonderlijk. De bijsturing wordt toegelicht in een artikel van het Belgisch kwartaalblad MO*. Naar een 21ste eeuw model voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen geschreven door J. Leyssens (2013). Het nieuwe model geeft weer dat er geen leven mogelijk is zonder onze planeet, biodiversiteit en grondstoffen. Het is daarom belangrijk dat de samenleving omgaat met deze grondstoffen en Figuur 2 The Strong Sustainability model (Leyssens, 2013, z.p.) middelen binnen hun bereik. Hoe hiermee omgegaan wordt, hangt af van de manier waarop wordt omgegaan met de economie. De planeet ondersteunt de economie zodat de samenleving (het welzijn) kan toenemen. Figuur 2 laat zien dat de economie ondergeschikt is aan de samenleving, de samenleving ondergeschikt aan de planeet en de planeet noodzakelijk is om de economie te ondersteunen. Tijdens de wereldtop van 2002 is de pijler Profit omgevormd naar Prosperity waardoor het niet enkel om economische winst gaat maar over welvaart. Naar aanleiding van de SDG s (zie verder) zijn er twee P s toegevoegd, namelijk Peace en Partnership.(VVSG,z.j.). Zo kwam men tot het 5 P- model: People, Planet, Prosperity, Peace en Partnership. Dat model wordt weergegeven in Figuur 3. Figuur 3 5 P-model 14

19 2.2. ISO De Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO) stelde in 2010 de ISO richtlijn op. Het is een internationale richtlijn voor Maatschappelijke Verantwoordelijke Organisaties. De norm bevat gebruiksrichtlijnen voor organisaties die in de beginfase van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) zitten alsook voor organisaties waarbij MVO al toegepast wordt met als doel bestaande werkwijzen te verbeteren. De ISO heeft verschillende doelstellingen: - Het bepalen van de maatschappelijke verantwoordelijkheden - Het opzetten en implementeren van een MVO-strategie - Het identificeren en betrekken van stakeholders - Het vergroten van de geloofwaardigheid van claims en communicatie op het gebied van MVO (CSR Academy, z.j., z.p.) Organisaties kunnen zelf bepalen of, wanneer, hoe en welke richtlijnen ze implementeren op hun weg naar meer MVO. De norm bevat in totaal zeven hoofdstukken waarvan er vier handelen over wat MVO is en hoe ermee aan de slag te gaan. MVO vertrekt vanuit zeven principes. Daaruit volgen zeven kernthema s die op zichzelf opgedeeld worden in verschillende onderwerpen. Bij elk onderwerp worden acties en verwachtingen toegelicht. Er zijn twee belangrijke fundamentele werkwijzen bij MVO namelijk het (h)erkennen van MVO en het identificeren en betrekken van stakeholders. Het schematisch overzicht is gebaseerd het op originele schema uit ISO Figuur 4 Schematisch overzicht ISO (MVO Impuls, 2013, z.p.) In het schema worden de vier belangrijkste hoofdstukken samengevat, net als in onderstaand overzicht. De ISO kan gebruikt worden door alle types en groottes van organisaties zoals bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties. De organisaties kunnen zowel in de private als de publieke sector actief zijn. De richtlijn kan zowel gebruikt worden in ontwikkelingslanden als in ontwikkelde landen. (NBN, 2011) 15

20 De ISO stelt geen eisen maar geeft enkel adviezen waardoor het niet bedoeld is om te gebruiken voor certificatie. Om toch te kunnen aantonen aan stakeholders dat een organisatie de ISO toepast, kan een organisatie een zelfverklaring 6 opstellen en publiceren. Daarvoor is de zelfverklaring met achterliggende norm NPR 9026 ontwikkeld. Deze zelfverklaring wordt gepubliceerd op het Publicatieplatform ISO (MVO Vlaanderen, z.j.) 6 Een zelfverklaring is een verslaggeving waar minimaal een toelichting in staat over hoe de 4 gebieden van ISO worden toegepast. (MVO Vlaanderen, z.j.) 16

21 2.3. DUURZAME ONTWIKKELINGSDOELSTELLINGEN In 2015 heeft de VN 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG s) op de agenda geplaatst. Zij vervangen de Milleniumdoelstellingen uit Het doel is om de SDG s te bereiken in het jaar De doelen zijn opgesteld voor bedrijven, NGO s, overheden en andere maatschappelijke actoren. België ondertekende deze doelstellingen samen met nog 192 andere lidstaten. (MVO Vlaanderen, z.j.) De doelstellingen bestaan uit vijf categorieën: People, Planet, Prosperity, Peace en Partnership. Een aantal van hen komen ook voor in het TBL-model. Onderstaande tabel (Tabel 1) citeert de 17 doelstellingen. Beëindig armoede overal en in al haar vormen Dring ongelijkheid in en tussen landen terug Beëindig honger, bereik voedselzekerheid en verbeterde voeding en promoot duurzame landbouw Maak steden en menselijke nederzettingen inclusief, veilig, veerkrachtig en duurzaam Verzeker een goede gezondheid en promoot welvaart voor alle leeftijden Verzeker duurzame consumptie- en productiepatronen Verzeker gelijke toegang tot kwaliteitsvol onderwijs en bevorder levenslang leren voor iedereen Neem dringend actie om de klimaatverandering en haar impact te bestrijden Tabel 1 SDG's (VVSG, z.j., z.p.) Bereik gendergelijkheid en empowerment voor alle vrouwen en meisjes Verzeker toegang en duurzaam beheer van water en sanitair voor iedereen Verzeker toegang tot betaalbare, betrouwbare, duurzame en moderne energie voor iedereen Bevorder aanhoudende, inclusieve en duurzame economische groei, volledige en productieve tewerkstelling en waardig werk voor iedereen Bouw veerkrachtige infrastructuur, bevorder inclusieve en duurzame industrialiseringen stimuleer innovatie Behoud en maak duurzaam gebruik van de oceanen, de zeeën en de maritieme hulpbronnen Bescherm, herstel en bevorder het duurzaam gebruik van ecosystemen, beheer bossen duurzaam, bestrijd woestijnvorming en landdegradatie en draai het terug en roep het verlies aan biodiversiteit een halt toe Bevorder vreedzame en inclusieve samenlevingen met het oog op duurzame ontwikkeling, verzeker toegang tot justitie voor iedereen en creëer op alle niveaus doeltreffende, verantwoordelijke en open instellingen Versterk de implementatiemiddelen en revitaliseer het wereldwijd partnerschap voor duurzame ontwikkeling 17

22 Bedrijven mogen deze iconen enkel gebruiken als ze minstens één uit elk van de 5 P s implementeren in de bedrijfsvoering. Hierdoor zijn bedrijven genoodzaakt om de SDG s systematisch aan te pakken en ze met elkaar te verbinden LINK TUSSEN ISO SDG S - 5 P-MODEL Om de duurzaamheidsmodellen bruikbaar te maken voor deze bachelorproef werden deze gegroepeerd in één overzicht. Daarvoor werd gezocht naar de link tussen de 5 P s, de ISO en de SDG s. Onderstaande redenering werd hierbij gevolgd: De 5 P s hebben elk hun eigen kleur: - People = Rood - Planet = Groen - Prosperity = Oranje - Peace = Blauw - Partnership = Paars Bovendien bleek een interessante link in een PowerPoint van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) tussen de 5 P s en de SDG s. Onderstaande Figuur 5 geeft weer welke SDG s bij welke pijler worden gezet. Daaronder volgt het uitgeschreven overzicht (Figuur 6). Figuur 5 Link tussen 5P's en SDG s (VVSG, z.j., z.p.) 18

23 PIJLER PEOPLE PLANET PROSPERITY PEACE SDG SDG 1: Geen armoede SDG 2: Geen honger SDG 3: Goede gezondheid en welzijn SDG 4: Kwaliteitsvol onderwijs SDG 5: Gendergelijkheid SDG 6: Schoon water en sanitair SDG 12: Verantwoorde consumptie en productie SDG 13: Klimaatactie SDG 14: Leven in het water SDG 15: Leven op het land SDG 7: Betaalbare en duurzame energie SDG 8: Eerlijk werk en economische groei SDG 9: Industrie innovatie en infrastructuur SDG 10: Ongelijkheid verminderen SDG 11: Duurzame steden en gemeenschappen SDG 16: Vrede, veiligheid en sterke publieke diensten PARTNERSHIP SDG 17: Partnerschappen om doelstellingen te bereiken Figuur 6 Overzicht 5P's - SDG s Tot slot is er nog een verband tussen de SDG s en ISO 26000, zoals opgenomen in de brochure van ISO (2016) (zie Bijlage 2). De bijdragen die de kernthema s uit ISO aan de SDG s leveren, worden in de brochure aan de hand van grote en kleine cirkels weergegeven (voorbeeld zie Figuur 7). Elke cirkel krijgt een waarde toegewezen die de verhouding ten opzichte van de SDG weergeeft. Hoe groter de cirkel van het kernthema, hoe meer het bijdraagt tot de SDG. Figuur 7 Voorbeeld: Bijdrage kernthema's ISO aan SDG 1: geen armoede (ISO, 2016, p. 8) 19

24 Kernthema's MVO uit ISO Hieruit ontstaat volgende grafiek. De grafiek is een interpretatie van de werkelijkheid daar er geen exacte cijfers voorhanden waren. In de brochure worden de zeven kernthema s niet gelinkt aan SDG 17: Partnerschap om doelstellingen te bereiken. Daardoor wordt deze SDG niet weergegeven in de grafiek. De SDG s krijgen de kleur van de P waar ze toe behoren. De cijfermatige waarden die aan elke bol gegeven zijn, zijn terug te vinden in Bijlage 3. Link ISO SDG's - TBL Betrokkenheid bij en ontikkeling van de gemeenschap Consumentenaangelegendheden Eerlijke zaken doen Het milieu Arbeidspraktijk Mensenrechten Bestuur van de organisatie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% Bijdrage tot SDG 20% 10% 0% Geen armoede Goede gezondheid en welzijn gendergelijkheid verantwoorde consumptie en productie leven in het water betaalbare en duurzame energie industrie innovatie en structuur duurzame steden en gemeenschappen Geen honger kwaliteitsonderwijs schoon water en sanitair klimaatactie leven op het land eerlijke en economische groei ongelijkheid verminderen vrede veiligheid en sterke publieke diensten Tabel 2 Link ISO SDG s - TBL Om een voorbeeld te geven: de grafiek geeft aan dat het kernthema arbeidspraktijk uit ISO vooral invloed heeft op People en Prosperity van de 5 P s (en dus SDG 1 t.e.m. 5 en SDG 7 t.e.m. 11). Het kernthema heeft een minimale invloed op Planet (SDG 6 en 12 t.e.m. 15). Bij het kernthema Het milieu uit ISO valt op dat deze vooral Planet beïnvloedt en in mindere mate People en Prosperity. Wanneer in het vervolg van deze bachelorproef wordt verwezen naar de 5 P s dienen deze gelezen te worden met inbegrip van de ISO en SDG s. Naast de termen die hierboven uitgelegd werden, zijn er drie modellen belangrijk als het gaat om een duurzame economische context. Ze staan hieronder beschreven. 20

25 3. CIRCULAIRE ECONOMIE In dit gedeelte van het hoofdstuk rond het theoretisch kader, wordt ingegaan op circulaire economie. In functie hiervan worden een systeemdiagram, een tool (Close The Loop-tool) en een model (Donut Model) toegelicht. Circulaire economie is ontstaan als reactie op het huidig economisch lineair systeem, ook wel take-makewaste systeem genoemd. Hiermee wordt bedoeld dat producten gemaakt, gebruikt en afgedankt worden. De afgelopen jaren werd duidelijk dat het lineair systeem een systeem is dat de aardbol niet kan blijven dragen. Vanuit dit besef is de noodzaak ontstaan naar een ander economisch systeem, circulaire economie, waarbij hergebruik de norm is en afval zo veel mogelijk beperkt wordt. Enkele belangrijke basisprincipes van circulaire economie worden toegelicht vanuit informatie van MVO Vlaanderen (z.j.) en het boek Ecodesign van K. Van Doorsselaer & E. Du Bois (2017). Zorg voor waardebehoud. Hiermee wordt bedoeld dat er eerst gekeken moet worden naar producthergebruik. Als dat niet mogelijk is, wordt gekeken naar hergebruik van onderdelen en wanneer ook dat niet gaat, wordt gekeken naar hergebruik van grondstoffen. Zorg ervoor dat onderdelen en materialen van producten in hun einde leven -fase gemakkelijk gedemonteerd en gescheiden kunnen worden. Vermijd de uitstoot van schadelijke stoffen tijdens productie, gebruik en verwerkingen van producten. Vermijd kwaliteitsverlies bij hergebruik van onderdelen en grondstoffen van gebruiksproducten (voorbeeld: Smartphone). Maak verbruiksproducten (zeep) met biologisch afbreekbare grondstoffen. Ga uit van volgend principe: gebruiksproducten blijven eigendom van de producent. Klanten gebruiken de producten in plaats van ze te bezitten. Of, producenten verkopen de gebruiksproducten en kopen ze terug op bij hun levenseinde. Zorg ervoor dat de kwaliteit van een product steeds voorop staat. Maak gebruik van hernieuwbare energie. Maak ontwerpen waar zo weinig mogelijk afval (zero-waste) bij komt kijken. Hierna volgt de toelichting van de bovengenoemde modellen. Het eerste model, een systeemdiagram ook bekend onder de naam Vlindermodel, geeft de twee kringlopen binnen de circulaire economie weer. Het tweede model is de Close The Loop-tool die ondersteuning biedt tot circulair werken in de mode-industrie. Het derde model dat wordt toegelicht, het Donut Model, is een recent model dat voorgesteld werd in Het is nodig om deze modellen toe te lichten binnen dit theoretisch kader daar hier naar teruggekoppeld wordt in hoofdstuk 4 en 5. 21

26 3.1. SYSTEEMDIAGRAM In 2010 stelde Ellen MacArthur een systeemdiagram voor (zie Figuur 8) dat het sluiten van kringlopen voorstelt. Ellen MacArthur is oprichtster van de Ellen MacArthur Foundation, een platform dat de bedoeling heeft om de overgang naar circulaire economie te versnellen. Figuur 8 Systeemdiagram EllenMac Arthur (Ellen Macarthur Foudation, 2017, z.p.) Het systeemdiagram laat zien hoe er efficiënter gebruik gemaakt kan worden van grondstoffen zodat ze zo lang mogelijk in circulatie kunnen blijven. Het systeemdiagram bestaat uit twee kringlopen: de biologische kringloop (biosfeer) en de technische kringloop (technosfeer). Een toelichting: In de biosfeer worden materialen hergebruikt door ze te composteren en zo te hernieuwen tot nieuwe materialen. Ze keren telkens terug naar hun natuurlijke oorsprong. Met technosfeer wordt recyclage en hergebruik bedoeld van niet-biologisch afbreekbare componenten. De componenten mogen geen schade en/of afval veroorzaken wanneer ze circuleren in deze kringloop. In Hoofdstuk 4 wordt hier verder op ingegaan. (Van Doorsselaer & Du Bois, 2017) 22

27 3.2. CLOSE THE LOOP-TOOL Naar aanleiding van de opkomende noodzaak om circulair te denken, ontwikkelde Flanders DC in samenwerking met Vlaanderen Circulair 7 de Close The Loop-tool (Close The Loop, 2018). Deze tool helpt inzicht te bieden aan de mode-industrie in hoe bewust om te gaan met iedere fase binnen de productlevenscyclus. In Figuur 9 wordt de tool grafisch weergegeven. De tool stimuleert keten denken en verloopt in zes fasen. 1. Grondstoffen: materialen maken het verschil 2. Ontwerp: Ontwerp voor de eeuwigheid 3. Productie: Produceer schoon, lokaal en met respect 4. Verkoop: verwerp het take-make-waste model 5. Gebruik: Go slow en wees zorgzaam 6. Einde leven: bekijk elk einde als een nieuw begin (Close the Loop, 2018, z.p.) Figuur 9 Close The Loop-tool (Close The Loop, 2018, z.p.) Per fase biedt de tool vijf strategieën aan die het bedrijf kan implementeren. De uitgewerkte strategieën en bijhorende tips zijn te raadplegen in de publicatie A Guide towards a Circular Fashion Industry (Close The Loop, 2018). Het is niet mogelijk om alle strategieën binnen heel de keten en binnen elk domein toe te passen. Het is daarom belangrijk om bij het maken van een strategische keuze te kijken naar wat mogelijk en haalbaar is binnen het gegeven het bedrijf. (Bijvoorbeeld: zijn we een groot of klein bedrijf? ). De tool is bedoeld voor gebruik van designer tot producent tot eindconsument. De Close The Loop-tool werd in 2018 uitgebreid met een Close The Loop-planner. De planner helpt bedrijven bij dit systeemdenken. De Close The Loop-planner wordt toegelicht in Hoofdstuk 4. 7 Vlaanderen Circulair is het knooppunt en de inspirator voor de circulaire economie in Vlaanderen. Het is een partnerschap van overheden, bedrijven, middenveld en kenniswereld die samen actie ondernemen. (Vlaanderen Circulair, 2018) 23

28 3.3. DONUT MODEL Figuur 10 Het Donut Model (Hens, 2017, z.p.) Tijdens de Inspiratiedag Sociale Duurzaamheid, bijgewoond op 2 maart 2018, viel de naam van Kate Raworth. Raworth is een Engelse econome en auteur van het boek Donut economie zeven stappen naar een economie voor de 21 e Eeuw (2017). In dit boek beschrijft ze een nieuw economisch model, het Donut Model. Volgens haar stellen alle bestaande economische modellen economische groei centraal daar waar het zou moeten gaan over welzijn. Het model geeft vooruitgang dan ook weer als de balans tussen de noden van mensen binnen de middelen van de planeet. (Vermorgen, 2018, z.p.) Het model wordt grafisch weergegeven in Figuur 10. Het is als volgt opgebouwd: er zijn twee ringen (donkergroen). De binnenste ring staat voor het sociale minimum en de buitenste ring is de ecologische begrenzing. Binnenin de ring van het sociale minimum staan armoede en tekort (shortfall). Buiten de buitenste ring staat overschot waardoor de wereld uitgeput wordt (overshoot). Tussen beide ringen (lichtgroen) is de veilige zone voor de mensheid. Haar nieuw economisch model wordt door sommige beleidsmakers bekeken en opgepikt als nieuwe toekomstvisie. (Raworth, 2017) Dit hoofdstuk vormde het theoretisch kader dat nodig is voor wat volgt in deze bachelorproef. Er zal regelmatig naar verwezen worden. In het volgende hoofdstuk wordt het bedrijfsorganisatie van Café Costume toegelicht. 24

29 HOOFDSTUK 2: DIT IS CAFÉ COSTUME 1. GESCHIEDENIS Deze geschiedenis is geschreven op basis van aktes in het Belgisch Staatsblad m.b.t. Café Costume en van persoonlijke communicatie met de verantwoordelijke voor Product & Marketing support van Café Costume. Café Costume is een Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid (BVBA), gespecialiseerd in maatwerk voor heren. Het bedrijf werd opgericht in 2006 door Bruno Van Gils (BVG), Saskia Van Gils (SVG), Angélique Van Gils (AVG) en de Besloten Vennootschap (BV) The Makers. Bruno, Saskia en Angélique (neef en nichten en derde generatie uit de textielfamilie Van Gils) werden als zaakvoerders benoemd. De bedrijfszetel bevond zich op het Antwerpse Zuid, daar waar de eerste winkel werd geopend. In 2015 nam Angélique ontslag bij Café Costume. Bruno en Saskia richtten elk een vennootschap op die ze vertegenwoordigen. Deze vennootschappen zijn tot op heden de zaakvoerders van Café Costume. Café Costume opende in de afgelopen twaalf jaar acht boetieks in zes verschillende steden (Antwerpen, Elsene, Brugge, Brussel, Gent en Kortrijk). De zaakvoerders richtten een hoofdkantoor (de backoffice) op in Antwerpen. De bedrijfszetel werd naar de Dendermondestraat verplaatst, enkele honderden meters van de winkel. (Companyweb, z.j.) Café Costume telt momenteel 35 werknemers: 25 werknemers in de boetieks en 10 werknemers op het hoofdkantoor. Café Costume produceert jaarlijks 7000 maatpakken en verkoopt daarnaast ander maatwerk (hemden, jassen en casual wear), accessoires en schoenen. In 2017 draaide Café Costume een omzet van 6 miljoen euro. (Bergmans, 2018, 12 februari - persoonlijke communicatie) In Figuur 11 wordt een foto van The Bar weergegeven. Dit is één van de boetieks van Café Costume. Figuur 11 Boetiek Antwerpen The Bar (Café Costume, 2018) 25

30 2. MISSIE, VISIE EN WAARDEN Café Costume hecht waarde aan klantenbinding. Die doet het door gepersonaliseerd en op maat gemaakt maatwerk te produceren. Café Costume werkt enkel op vraag van de klant waardoor ze weinig stock hebben. Café Costume gebruikt stoffen gemaakt uit natuurlijke materialen met een lange levensduur. Café Costume heeft zo als doel dat de klant zijn maatwerk met zorg draagt en koestert. Een uitgebreide analyse over de missie, visie en waarden van Café Costume komt aan bod in Hoofdstuk 4 (Swaeb, 2016) 3. ORGANOGRAM Gezien de aanzet tot organogram in het intern document betreffende de organisatie van Café Costume (Swaeb, 2016) niet meer actueel was, is volgend organogram van Café Costume (Figuur 12) opgemaakt op basis van persoonlijke communicatie. Het wordt daarna toegelicht. Figuur 12 Organogram Café Costume Aan het hoofd van Café Costume staat Bruno Van Gils, CEO en tevens ook Product Manager. De Finance Manager en de HR Manager vormen samen met de CEO het Management Team. De Product Manager heeft twee assistenten. De Assistent Manager New Product richt zich voornamelijk op de ontwikkeling van nieuwe producten zoals het samenstellen van stof collecties. De Assistent Manager MTM 8 zorgt voornamelijk voor de aankoop en opvolging van alles wat met het maatwerk te maken heeft. De Marketing Manager zet onder andere campagnes op en gaat op zoek naar mogelijke nieuwe collaboraties (zie verder in dit hoofdstuk). De verantwoordelijke voor Visual Merchandising werkt nauw samen met de Marketing Manager. Zij zorgt onder andere voor de inrichting van de boetieks en het uitzicht van de etalages. De Product Manager en Marketing Manager krijgen ondersteuning van de Product & 8 Made-to-Measure (zie hoofdstuk 4, duurzaam business model) 26

31 Marketing Support. De Product & Marketing Support vervult veel verschillende taken. Enkele daarvan zijn: het inkopen en opvolgen van accessoires, de website en webshop opvolgen alsook orders die via de webshop binnenkomen aanmaken en versturen. Zij is ook een grote trekker van het MVO-traject (zie hoofdstuk 3). De Finance Manager en de HR Manager worden ondersteund door de Finance & HR Support. Enkele taken van deze functie zijn het inboeken van facturen en contracten opstellen voor nieuwe werknemers. De laatste Management functie bij Café Costume is de Sales Manager. Taken die hij vervult zijn onder andere het opvolgen van de verkoopcijfers. De Sales Manager werkt nauw samen met de Store Managers. Dat zijn de verantwoordelijken van de boetieks (later in deze bachelorproef wordt voor deze functie de naam shopmanager gebruikt). Elke stad heeft zijn eigen verantwoordelijke. In de boetieks werken Tailors die onder andere maatopnames doen bij klanten en deze begeleiden bij de keuze van de stoffen. De Admins verzorgen de administratieve taken zoals, het invoeren van orders en het behandelen van mails, uit. Café Costume besteedt een aantal zaken uit aan specialisten, zoals bijvoorbeeld webdesign, grafisch design, PR en copywriters. (Bergmans, 2018, 12 februari - persoonlijke communicatie) 27

32 4. WERKING Café Costume is een à-la-carte maatpakkenmerk. De klant doorloopt met behulp van een Tailor een keuzetraject om het gepersonaliseerd maatwerk samen te stellen. Café Costume verkoopt enkel in eigen boetieks. Onderstaand schema (Figuur 13) laat het volledige verloop zien van het opmeten, maken en verkopen van de maatpakken. Er wordt telkens vermeld waar de stap wordt uitgevoerd. Daarna wordt elke stap afzonderlijk toegelicht. Café Costume verkoopt enkel in eigen boetieks. Een uitgebreide bespreking van elke stap apart wordt niet gegeven. Dit is niet relevant voor de rest van het onderzoek van deze bachelorproef. VAN MAATOPNAME TOT MAATPAK Maatopname Boetiek België Keuze: stof & fournituren Eerste- tweede pasbeurt & verkoop Patronen & vervaardiging Boetiek België Wordt digitaal doorgegven aan The Makers (Nederland) The Makers sturen de nodige materialen via vrachtvervoer naar Paveco (Marokko) Paveco (Marokko) Vrachtvervoer naar The Makers (Nederland) Afladen maatpakken & opladen nieuwe bestellingen De maatpakken worden vanuit The Makers verdeeld naar de boetieks, via een tussentransporteur, namelijk CB Fashion en Belspeed. Boetiek (België) Diensten na verkoop Figuur 13 Schema van maatopname tot maatpak 28

33 Partner bedrijf: The Makers The Makers is een productiebedrijf van maatpakken dat in Breda (Nederland) gevestigd is. Het is opgericht door de Van Gils familie en verzorgt de productie voor Café Costume. Het productieatelier van The Makers, Paveco, is gevestigd in Tanger (Marokko). The Makers sturen de patroongegevens en op maat afgesneden stoffen op via vrachtvervoer naar Marokko. Daar worden de patroondelen geassembleerd tot maatkostuums. De maatkostuums worden vanuit Paveco terug naar Nederland getransporteerd via vrachtvervoer. Het transport vindt één keer per week plaats. Men streeft er naar om steeds met een volle vracht te rijden: van Nederland naar Marokko met de stoffen en fournituren en van Marokko naar Nederland met de afgewerkte maatkostuums. (Bergmans, 2018, 12 februari - persoonlijke communicatie) 5. DOELGROEP In het Marketingplan (Bergmans, 2017) is te lezen dat de doelgroep van Café Costume uit verschillende segmenten bestaat: Onderstaande cijfers geven weer door wie het maatwerk gedragen wordt. Trouwers (bruidegom, suites, gasten, ) 50% Creatieve business 20% Corporate business 20% Overige 10% (Bergmans, 2017) 6. EIGENHEID Café Costume onderscheidt zich door collaboraties aan te gaan met creatievelingen en muzikanten. Café Costume heeft ambassadeurs die het merk Café Costume vertegenwoordigen. Hierna volgen enkele voorbeelden van collaboraties en ambassadeurs waar Café Costume mee samenwerkt COLLABORATIES BOZAR Afgelopen jaar ging Café Costume een collaboratie aan met BOZAR, een kunstencentrum in Brussel waar een expositie liep met werkstukken van de Franse kunstschilder en beeldhouwer Fernand Léger ( ). Er werd een binnenvoering ontwikkeld die gebaseerd is op zijn werk. (Deckers, 2018, 23 april - persoonlijke communicatie) Figuur 14 toont een schilderij van Léger. Figuur 15 toont het ontwerp van de binnenvoering die ontwikkeld werd voor Café Costume. Figuur 14. Les loisirs, hommage à Jacques Louis David' (Léger, z.j.) 29

34 Figuur 15 Binnenvoering van Café Costume gebaseerd op het werk van Fernand Léger (Café Costume, 2018) Magritte Café Costume bezit een licentie om binnenvoerings en manchetknopen te verkopen die gebaseerd zijn op werk van de Belgische kunstschilder René Magritte ( ). De binnenvoering vanfiguur 16 en de manchetknopen op Figuur 17 zijn beide gebaseerd op het schilderij Castle in the Pyrenees. (René Magritte, 2009) Figuur 16 Binnenvoering van Café Costume gebaseerd op Castle in the Pyrenees (Café Costume, 2018) Figuur 17 Manchetknopen van Café Costume gebaseerd op Castle in the Pyrenees (Café Costume, 2018) 30

35 6.2. AMBASSADEURS Ambassadeurs van Café Costume zijn veelal muzikanten en creatievelingen die het DNA (Hoofdstuk 4) van Café Costume uitdragen en zo het imago van Café Costume versterken. Het is belangrijk dat deze samenwerkingen lang en duurzaam zijn. Een voorbeeld hiervan is Baloji; muzikant, poëet en regisseur. Hij is sinds 2007 ambassadeur van Café Costume. Café Costume kleedt hem voor zijn optredens en videoclips. (Café Costume, 2018) Figuur 18 Baloji in samenwerking met Café Costume en Hendricks Gin (Café Costume, 2018) 31

36 HOOFDSTUK 3: CAFÉ COSTUME ALS DUURZAAM BEDRIJF Dit hoofdstuk schetst het beeld van het duurzaam beleid van Café Costume. In het eerste stuk wordt het MVO-traject waar Café Costume aan deelnam ingeleid, gevolgd door de uitleg van de MVO-scan. Dan wordt de stand van zaken bij Café Costume op vlak van duurzaam ondernemen geschetst tot voor de stageperiode begon. Dit gebeurt aan de hand van de MVO-scan en het 5P-model uit Hoofdstuk 1 (People, Planet, Prosperity, Peace en Partnership). Er wordt beschreven op welke vlakken Café Costume duurzaam is en waarom. Het hoofdstuk sluit af met het concretiseren van het definitief onderzoek dat verder besproken wordt in Hoofdstuk MVO-TRAJECT Café Costume heeft zich in 2017 samen met 35 andere bedrijven kandidaat gesteld om deel te nemen aan een één jaar durend MVO-traject begeleid door Flanders DC. Flanders DC, de Vlaamse organisatie voor ondernemen in de creatieve industrie (Flanders DC, z.j.), selecteerde drie bedrijven waaronder Café Costume om een begeleid traject op maat mee uit te tekenen. Café Costume stelde zich kandidaat omdat het benieuwd was hoe goed het zou scoren. Café Costume verklaart immers dat de duurzame gedachte die besproken wordt in Hoofdstuk 4 mee aan de basis lag van de oprichting van het bedrijf. Het doel van het traject begeleid door Flanders DC is om bedrijven te begeleiden in duurzaam ondernemen en dit op maat van het bedrijf. Het traject was mogelijk dankzij de steun van de Vlaamse Overheid en MVO Vlaanderen. (Wynants, 2017) Het traject startte in juni 2017 en eindigde op 8 mei Onderstaand schema in Figuur 19 geeft een overzicht van het verloop van het traject. Daarna wordt elke stap afzonderlijk toegelicht. Materialen MVO-scan Figuur 19 Schematisch overzicht MVO-traject Werkpakketten op maat van Café Costume Quick Wins-tool Laaghangend fruit Business model Communicatie & formalisering 32

37 Gehaalde score op MVO-SCAN Het traject startte met een MVO-scan. Deze zelfscan bestaat uit vragen met Ja, Nee, Weet niet of N.v.t. als antwoordmogelijkheden. De vragen zijn opgedeeld in de 7 kernthema s uit de ISO (zie hoofdstuk 1). Bij elke vraag wordt aangegeven aan welke SDG (s) de vraag gekoppeld is. De Product & Marketing Support en de voormalig Financial Manager vulden de MVO-scan in. De vragen, antwoorden en resultaten van de MVO-scan zijn terug te vinden in Bijlage 4. Op basis van de antwoorden werd onderstaande grafiek samengesteld. De grafiek toont aan op welke pijlers Café Costume al concrete punten heeft bereikt. Enkele concrete punten worden verder in dit hoofdstuk toegelicht. In Bijlage 5 zijn de cijfermatige waarden van deze grafiek toegevoegd. Onder de grafiek wordt een toelichting gegeven over het opstellen van de grafiek. 100,00 90,00 80,00 Resultaat MVO-scan via 5 P-model 70,00 60,00 59,22 67,09 56,10 51,85 50,00 40,00 35,31 30,00 20,00 10,00 0,00 Pijlers 5 P-model Tabel 3 Grafiek resultaten MVO-scan omgezet naar 5 P-model In de grafiek zijn de vragen die gekoppeld zijn aan een SDG én met Ja of Nee beantwoord werden, omgeleid naar de 5 P s. De uitleg over het opstellen van de grafiek wordt toegelicht aan de hand van een voorbeeld. Elke vraag telt voor één punt. Elke pijler omvat twee kolommen: een kolom resultaat en een kolom totaal. Wanneer een vraa, gekoppeld aan één SDG met Nee wordt beantwoord (1), wordt er 0 als waarde opgegeven bij het resultaat. Bij het totaal komt 1. Als een vraag, gekoppeld aan één SDG met Ja wordt beantwoord (2), krijgt zowel het resultaat als het totaal 1 punt. Wanneer een vraag over gekoppeld is aan meerdere SDG s (3), wordt 1 gedeeld door het aantal SDG s. In dit voorbeeld werd vraag (3) met Ja beantwoord. Uiteindelijk worden per pijler het resultaat en het totaal apart opgeteld. Daarna wordt het resultaat door het totaal gedeeld. Om een resultaat op 100 te verkrijgen wordt er maal 100 gedaan. People Planet Resultaat Totaal Resultaat Totaal (1) 0,00 1,00 (2) 1,00 1,00 (3) 0,5 0,5 0,5 0,5 Tabel 4 Voorbeeld opmaken grafiek MVO-scan People Planet Prosperity Peace Partnership 33

38 Op basis van de antwoorden en resultaten stelde Flanders DC een traject op maat samen WERKPAKKETTEN OP MAAT VAN CAFÉ COSTUME Aan de hand van de MVO-scan stelde Flanders DC vier werkpakketten op: materialen, laaghangend fruit, business model, communicatie & formalisatie (zie verder). Een werkpakket is een concreet thema waar aan gewerkt kan worden met begeleiding van consultants. In elk werkpakket werd minstens één workshop voor het bedrijf voorzien. De workshops die Café Costume volgde vonden plaats voor aanvang van de stage. De informatie over de werkpakketten is bijgevolg afkomstig uit begeleidende interne documenten die Flanders DC opstelde voor Café Costume (Flanders DC, 2017) en uit gesprekken met de werknemers. Op basis van deze werkpakketten ontwikkelde een voormalige stagiaire, A. D Hollander, een tool (later de Quick Wins-tool genoemd, zie Bijlage 6) met concrete acties die Café Costume zou kunnen ondernemen. De tool wordt in deze bachelorproef na de werkpakketten besproken Materialen Dit werkpakket gaat over de materialen die Café Costume gebruikt. Een actie die Café Costume binnen dit werkpakket ondernam, was in kaart brengen huidige materialen en vergelijking met betere alternatieven. Café Costume volgde een infosessie waar moet je op letten - belangrijkste labels - belangrijkste beslissingspunten - hoe pak je dit aan? die begeleid werd door Annet Sundermann, een Fabric Consultant. (Flanders DC, 2017) Laaghangend fruit Dit werkpakket omvat acties die zorgen voor het verduurzamen op bedrijfsniveau. De term laaghangend fruit duidt op acties die snel en gemakkelijk gerealiseerd kunnen worden. Het zijn ook tastbare realisaties. Ze creëren duurzaamheidsbewustzijn bij de werknemers. Verder in dit hoofdstuk wordt voor deze term Quick Wins gebruikt. Café Costume is zeer actief bezig geweest binnen dit thema omdat het snel resultaat oplevert. De acties die Café Costume ondernam zijn terug te vinden in de presentatie die is opgenomen in Bijlage 1. Café Costume volgde een Expertendag: Sustainability hacks voor modebedrijven (Flanders DC, 2017) waaruit de inspiratie kwam om dit thema aan te pakken Business model Dit werkpakket werd opgesteld om te kijken welke mogelijke aanpassingen Café Costume zou kunnen doen om het huidig businessmodel te verduurzamen. Er werd een consultant aangesteld om een workshop te voorzien voor Café Costume. De workshop heeft echter niet kunnen plaatsvinden tijdens het MVO-traject maar wordt opnieuw gepland op een later tijdstip. (Flanders DC, 2017) Communicatie en formalisatie Dit werkpakket heeft als doel om het duurzaam beleid van Café Costume zowel intern als extern te communiceren in de vorm van een duurzaamheidsverslag. Café Costume kan hierin begeleid worden door Frank Van Damme, Expert communicatie. Hij kan Café Costume begeleiden in het opstellen van een duurzaamheidsverslag aan de hand van GRI-richtlijnen 9. Deze richtlijnen worden in deze bachelorproef niet toegelicht. Café Costume heeft tot op heden geen duurzaamheidsverslag opgesteld maar is dit wel van plan. (Flanders DC, 2017) 9 De GRI richtlijnen zijn opgesteld om een algemeen aanvaard systeem voor duurzaamheidsverslaggeving te creëren zodat organisaties periodiek op een uniforme en transparante manier kunnen communiceren over de economische, milieugebonden en sociale prestaties, aan interne en externe stakeholders. (MVO Vlaanderen, z.j., z.p.) 34

39 1.3. QUICK-WINS TOOL A. D Hollander, voormalig stagiaire bij Café Costume ontwikkelde een tool in Excel met een opsomming van alle mogelijk te ondernemen acties naar een meer duurzaam ondernemerschap. Deze tool is te vinden in Bijlage 6. De acties worden concreet benoemd en komen voort uit vragen van de MVO-scan en de workshops die Café Costume volgde. De tool draagt de naam Quick Wins wat staat voor acties die Café Costume snel kan realiseren. Er zijn 9 categorieën op basis waarvan een actie geconcretiseerd of benoemd wordt, namelijk: - Number Elke actie heeft een specifiek nummer. Café Costume heeft in de lijst 86 acties staan. - Area Alle acties zijn ingedeeld in een bepaalde gebied. De categorieën zijn onder andere de 7 kernthema s uit de ISO De categorieën zijn: accountability, brainstorm, design, ethisch gedrag, materiaalkeuze, productie, respect voor mensenrechten, stakeholders, transparantie, verkoop/einde leven en wet en regelgeving. - What In de kolom What staat een omschrijving van de actie. - Who Bij Who wordt de eindverantwoordelijke voor de actie genoteerd. - Deadline De deadline is het jaar waarin of tegen wanneer men de actie wilt volbrengen. - Impact Het impact-cijfer geeft de impact van de actie ten aanzien van MVO weer: 1 (minder impact) tot 3 (meer impact). - Effort Het effort-cijfer is de te leveren inspanning die aan de actie verbonden is: 1 (kleine inspanning) tot 3 (grote inspanning). - Focus Het focus-cijfer ligt tussen 1 (eerst moet een andere actie volbracht worden) en 6 (zeer belangrijk). Het cijfer bekomt men door de formule: impact cijfer + 4 effort cijfer. - Done Dit is een aanduiding van welke acties afgerond zijn. Elke actie heeft ook een eigen kleurencode gekregen. De kleurencode betekent: (Bergmans, 2018, 26 februari - persoonlijke communicatie) Nu implementeren Tabel 5 Kleurencode Quick Wins-tool Minder relevant, moeilijk om onmiddellijk te implementeren of nog niet mogelijk De tool is op dit moment aanwezig binnen Café Costume en kan een hulpmiddel zijn voor Café Costume om concrete acties te ondernemen. Enkele acties werden ondernomen voor de aanvang van de stage. De tool was niet up-to-date gedurende de stage. Er moeten nog eindverantwoordelijken en deadlines bepaald worden. Dit moet door het management en de werknemers samen gebeuren. Eindverantwoordelijke zijn voor een actie behoeft namelijk een vrijwillig engagement. De (inhoud van deze) tool was inspirerend voor deze bachelorproef maar is om de reden die is vermeld, er niet verder voor gebruikt. 35

40 Nu worden enkele onderwerpen die handelen rond zaken waar Café Costume tijdens de MVO-scan Ja op antwoordde besproken aan de hand van de 5-P s. De beschrijving beperkt zich tot die onderwerpen die ook tijdens de stage ervaren, geobserveerd of in gesprekken vernomen werden. Wanneer er over werkplek wordt gesproken verwijst dit naar het hoofdkantoor. Er worden ook enkele acties vermeld die Café Costume deed binnen het werkpakket van laaghangend fruit P-MODEL TOEGEPAST OP CAFÉ COSTUME 2.1. PEOPLE Open workspace Café Costume voorziet een gezonde en veilige werkplek voor de werknemers: Het hoofdkantoor van Café Costume is een gezonde werkplek omdat er een huiselijke sfeer heerst. Die sfeer komt voort uit de open workspace (Figuur 20) waarin men werkt. Per afdeling is er een eiland met bureaus. De werkplek staat boordevol planten die zorgen voor zuivere lucht. De ramen zorgen voor natuurlijk daglicht in het kantoor. De open workspace maakt communiceren gemakkelijk waardoor de collega s een grote betrokkenheid met elkaar voelen. Figuur 20 Open workspace van Café Costume Café Costume voorziet een veilige werkplek. Zo zijn elektriciteitskabels in kabelgoten bevestigd aan het plafond. Het kantoor bevat een EHBO-kit en een brandblusapparaat. In 2018 wordt er een cursus EHBO voorzien voor zowel de werknemers van de boetieks (frontoffice) als de werknemers van de backoffice. (Hambrouck, 2018, 6 maart - persoonlijke communicatie) Opleiding Café Costume zorgt voor verdere ontwikkeling van zijn werknemers. Café Costume voorziet voor zijn werknemers opleidingsuren voor verdere ontwikkeling binnen het bedrijf. Enkele werknemers van de boetieks gaven een onvoldoende kennis van de Franse taal aan om hun klanten verder te helpen. Café Costume zoekt momenteel uit of er een groepscursus Frans voorzien kan worden die gericht is op de vaktermen en klantenbehandeling. Café Costume streeft naar opleiding in groep om de groepsdynamiek te bevorderen. (Hambrouck, 2018, 6 maart - persoonlijke communicatie) Café Costume steunt onderwijs via stages Café Costume geeft al jaren stagiaires van verschillende opleidingen (modetechnologie, marketing, communicatie, fashion management, eventmanagement ) de kans om ervaring op te doen op het hoofdkantoor. De stagiaires kunnen in samenspraak met de werknemers aangeven welke afdeling van het bedrijf ze willen verkennen en onderzoeken. De stagiaires draaien ook mee op operationeel vlak en krijgen zo een beeld van de taken die het hoofdkantoor uitvoert. (Hambrouck, 2018, 6 maart - persoonlijke communicatie) 36

41 Diversiteit Café Costume geeft in de onthaalbrochure aan dat er diversiteit is onder de medewerkers. Ieder heeft zijn eigen persoonlijkheid. Er wordt respect verwacht ten opzichte van elkaar. (Swaeb, 2016) Flexibiliteit Café Costume hanteert voor de back office een flexibel uurrooster, met glijdende uren. Er wordt standaard gewerkt van maandag tot vrijdag tussen 9 uur en 17 uur, maar afwijkingen zijn mogelijk om kinderen naar school te brengen, treinuren die niet exact uitkomen, doktersbezoek, Er wordt verwacht dat er dagelijks acht uur gewerkt wordt. Het is ook mogelijk om één keer per week van thuis uit te werken. Thuiswerk wordt georganiseerd in overleg met HR. Café Costume moedigt thuiswerk niet aan omdat het een klein bedrijf is en iedereen een essentiële schakel is voor een goede werking van het bedrijf. Voor de front office is thuiswerk en een flexibel uurrooster niet mogelijk. De medewerkers van de boetieks werken in shiften. Thuiswerk is niet mogelijk door de aard van de job. (Hambrouck, 2018, 6 maart - persoonlijke communicatie) Teambuilding Elk jaar voorziet Café Costume een teambuilding voor alle werknemers van front- en back office om elkaar ook naast de professionele werksfeer te leren kennen. (Hambrouck, 2018, 6 maart - persoonlijke communicatie) 2.2. PLANET Materialen Café Costume kiest bewust voor natuurlijke materiaalsoorten. Café Costume werkt voornamelijk met natuurlijke materialen omdat deze zich lenen tot een goed draagcomfort van het maatwerk. De materialen die Café Costume gebruikt variëren tussen wol, katoen, linnen, en zijde. Dit kunnen ook blends zijn. Café Costume koopt veel stoffen aan via The Makers. Dit zijn de couponstoffen. De couponstoffen zijn afkomstig van verschillende leveranciers en worden ook aan andere bedrijven die met The Makers als productiehuis werken aangeboden om maatwerk mee te doen. De productiebedrijven van de couponstoffen zijn gevestigd in Europa, meer bepaald België (Scabal), Italië en het Verenigd Koninkrijk. Café Costume kiest voor Europa omdat de textielhuizen waar het mee werkt al lang bestaan en daarom garantie van kwaliteit van de stoffen biedt. Ook de geografische beschikbaarheid speelt een rol. De coupon stoffen van The Makers worden afgenomen per besteld maatwerk. Zo zorgt Café Costume ervoor dat het geen overschotten heeft van de coupon stoffen. Zoals in Hoofdstuk 2 werd beschreven sturen The Makers deze dan op naar Paveco. Café Costume biedt twee eigen huiscollecties aan van stoffen. De stoffen worden exclusief gebruikt voor Café Costume maatwerk. Ze worden gestockeerd Paveco waardoor het maatwerk in huiscollectie stoffen sneller is dan dat in de Coupon stoffen. Het duurt bij ongeveer drie maanden om de stoffen te laten weven. De twee huiscollecties zijn Edition de luxe (EDL) en Edition de travail (EDT). (Deckers, 2018, 23 april - persoonlijke communicatie) 37

42 Édition de luxe (EDL) De EDL stoffen worden uitgezocht door de product manager en zijn assistent. Ze gaan op zoek naar stoffen die net anders zijn qua kleur en binding dan de couponstoffen van The Makers. De huiscollectie wordt twee keer per jaar vernieuwd. Er wordt maximum 200 meter van ingekocht en er wordt nooit bijbesteld. Dit zorgt ervoor dat er geen overschot is en zeer exclusief maatwerk. Bij de keuze van de stoffen speelt het duurzaam karakter nog niet mee. (Deckers, 2018, 23 april - persoonlijke communicatie) Édition de travail (EDT) De EDT collectie wordt één keer per jaar samengesteld. Het zijn stoffen die ideaal zijn voor maatwerk voor business doeleinden. Het is bedoeld voor mannen die elke dag in maatpak naar het werk gaan. Belangrijk voor de materiaalkeuze bij deze stoffen is dat de stoffen niet snel kreuken, niet te warm zijn en goed ademen. Dit zijn de enige stoffen waar af en toe polyester (PES) in verwerkt zit vanwege zijn slijtvastheid en kreukherstellend vermogen. Het keuze-verloop voor een maatpak uit een EDT verloopt anders dan beschreven in Hoofdstuk 2. Het is een vereenvoudigde versie. Café Costume heeft hier voor gekozen omdat sommige mannen het niet nodig vinden om over elk detail van hun werk kleding na te denken. De keuze gebeurt in twee opeenvolgende stappen: Eerst wordt een silhouet gekozen. Er zijn 8 verschillende silhouetten waarbij de kraag, zak, knopen en voering vaststaan. Daarna is er keuze uit 8 stoffen. De huiscollectie stoffen zijn duurder dan de coupon stoffen, dit vanwege hun exclusiviteit. In 2016 was 8% van de verkoop van stoffen een EDL stof en 12% een EDT stof. (Deckers, 2018, 23 april - persoonlijke communicatie) Seizoensgebonden Café Costume ontwerpt en koopt seizoensgebonden in. Twee keer per jaar, in de maanden september en april, worden er nieuwe stoffen, accessoires en schoenen ingekocht. Met Kerst maakt Café Costume een uitzondering en koopt het enkele kerst-accessoires aan. De inkoopaantallen bepaalt men op basis verkoopcijfers van vorige seizoenen, aangevuld met feedback van de Tailors. (Deckers, 2018, 23 april - persoonlijke communicatie) Woon- werkverkeer Café Costume stimuleert het gebruik van trein, tram, bus en fiets. Wie bij Café Costume met de trein, tram, bus of fiets naar het werk komt, krijgt hiervoor een vergoeding omdat de werknemers zo bijdragen tot een verminderde CO²-uitstoot. Bij de fietsers wordt er 0,23 euro per kilometer betaald. Wie de trein, tram of bus neemt krijgt zijn/haar abonnement terugbetaald. (Hambrouck, 2018, 6 maart - persoonlijke communicatie) Afvalvermindering Café Costume onderneemt acties tot afvalvermindering Café Costume maakte in het verleden gebruik van een Nespresso koffiemachine met bijhorende wegwerpcapsules. Dit is een goed voorbeeld van een niet-duurzaam verbruiksgoed dat vernoemt werd in Hoofdstuk 1. Een verbruiksgoed is een product (koffiemachine) dat tijdens de gebruiksfase veel afval met zich meebrengt (wegwerpcapsules).(van Doorsselaer & Du Bois, 2015). 38

43 Tijdens het MVO-traject werd Café Costume geïnformeerd over het recyclage-beleid 10 van de capsules van Nespresso. Café Costume is toen gestart met het inzamelen van de gebruikte capsules en deze aan de fabrikant mee te geven op het moment dat er nieuwe capsules geleverd werden. Café Costume is een tijd later van koffie-leverancier veranderd. De nieuwe machine maakt gebruik van koffiebonen waardoor het afval nu composteerbaar is Ecologische producten Café Costume doet inspanningen om over te schakelen op ecologische producten. Tijdens het MVO-traject is Café Costume gestart met het aankopen van afwas- en handzeep die biologisch afbreekbaar is. Biologisch afbreekbare zeep is een goed voorbeeld van een verbruiksproduct dat vermeld werd in Hoofdstuk 1 binnen het onderdeel van circulaire economie Kantoormaterialen Café Costume doet inspanningen om over te schakelen op meer duurzame kantoormaterialen. Café Costume heeft tijdens het MVO-traject onderzoek gedaan naar ecologisch papier. Na dit onderzoek heeft Café Costume gekozen om vanaf heden papier van het merk PaperWise te gebruiken. PaperWise maakt duurzaam papier van landbouwafval 11. Op hun website (Paperwise, z.j.) is PaperWise zeer transparant. Er staat uitleg over het landbouwafval, waar Figuur 21 Logo PaperWise (Paperwise, z.j.) de productie plaatsvindt, welke keurmerken ze dragen, uitleg over de groene energie waarmee ze produceren, tips voor minder papierverbruik, 2.3. PROSPERITY Steun culturele activiteiten Café Costume steunt culturele activiteiten. Zoals eerder gezegd gaat Café Costume collaboraties aan met creatievelingen en muzikanten zoals hun samenwerking met BOZAR (zie hoofdstuk 2). In de boekenwinkel van BOZAR worden gedurende de tentoonstelling van Fernand Léger, pochetten 12 verkocht uit de ontwikkelde binnenvoering.. (Deckers, 2018, 23 april - persoonlijke communicatie) De organisatie ondersteunt innovatieve initiatieven van jonge ontwerpers en jonge bedrijven Café Costume steunt jonge ontwerpers en bedrijven. Café Costume verkoopt dassen en strikken van Comme Les Loups, een bedrijf dat in 2013 werd opgericht door Isabelle Naessens en Sam Peeters, twee jonge ondernemers. De dassen en strikken worden in België ontworpen. De productie gebeurt in België en Frankrijk.. (Bergmans, 2018, 26 februari - persoonlijke communicatie) Figuur 22 Strik ontworpen door Comme Les Loups (Café Costume, 2018) 10 Recyclage-beleid van Nespresso: (Nespresso, 2018) 11 Bladeren van stengels die achterblijven bij de oogst. 12 Een soort doekje dat men in de bovenzak van een mannenvest steekt. 39

44 In 2015 werkte Café Costume samen met 9 Belgische kunstenaars afkomstig uit alle provincies 13. (Café Costume, 2018) Dit waren zowel oude als jonge kunstenaars. Elke kunstenaar ontwikkelde een exclusieve binnenvoering voor Café Costume. Figuur 23 geeft een impressie van de verschillende binnenvoeringen. Figuur 23 De ontwikkelde voeringen voor Café Costume (Café Costume, 2018) Vakantie, feestdagen Café Costume zorgt voor tijdige rustmomenten. Café Costume voorziet 20 dagen vakantie per jaar per personeelslid. De werknemer krijgt een extra vakantiedag op zijn of haar verjaardag. De werknemers van Café Costume werken niet op wettelijke feestdagen.. (Hambrouck, 2018, 6 maart - persoonlijke communicatie) 2.4. PEACE Café Costume voert geen specifiek beleid rond vrede.. (Bergmans, 2018, 7 mei - persoonlijke communicatie) 2.5. PARTNERSHIP Klanten Café Costume onderhoudt duurzame relaties met klanten. Café Costume werkt op vraag en maat van de klant. Zo wordt het maatwerk tot in de details naar de wensen van de klant gemaakt. Dat zorgt ervoor dat klanten veel waarde hechten aan deze unieke stukken. Geen twee stuks zijn hetzelfde. Café Costume draagt klanttevredenheid hoog in het vaandel. 13 België telt 10 provincies. Café Costume voegt Vlaams-Brabant en Waals-Brabant samen. 40

45 Stakeholders Café Costume onderhoudt duurzame relaties met stakeholders. Fosbury & Sons Antwerpen Café Costume werkt samen met Fosbury & Sons Antwerpen 14. (Vervliet, 2017) Deze samenwerking leidde tot de ontwikkeling van de EDT-collectie. Fosbury & Sons Antwerpen voorziet een ruimte waar de klanten van Café Costume op afspraak worden opgemeten en een EDT maatpak kunnen samenstellen. Zo besparen deze klanten zich een extra verplaatsing naar één van de boetieks. Figuur 24 Logo Fosbury & Sons Young Patterns Young Patterns is een innovatief platform voor studenten en bedrijven. Het ondersteunt bedrijven die aangesloten zijn en studenten die bij die bedrijven stage lopen. Young Patterns voorziet ook uitwisseling van ervaringen tussen de studenten en bedrijven. Café Costume is één van de bedrijven die stage voorziet binnen het Young Patterns project. (Young Patterns, z.j.) Figuur 25 Logo Young Patterns In dit hoofdstuk werd een overzicht gegeven van de duurzaamheidsstatus van Café Costume. Het volgende hoofdstuk gaat aan de slag met deze informatie, namelijk het onderzoek naar een meer duurzaam beleid en concrete verbetervoorstellen. 14 Fosbury & Sons is een coworking-plaats waar ondernemers en digital nomads samenkomen in Antwerpen. (New Places to be, z.j.) 41

46 HOOFDSTUK 4: ONDERZOEK NAAR EEN MEER DUURZAAM BELEID EN CONCRETE VERBETERVOORSTELLEN Hoofdstuk 4 bestaat uit drie delen. Het eerste deel start met een inleiding over het duurzaam businessmodel van Café Costume. Daarbinnen worden de missie, visie en waarden van Café Costume onderzocht en vergeleken met de verwachtingen zoals de Vlaamse overheid die formuleert. Er wordt gekeken hoe Café Costume zichzelf omschrijft en hoe het dit uitdraagt via de website. Daaropvolgend worden de verwachtingen van een missie, visie en waarden volgens de Vlaamse Overheid (z.j.) geformuleerd. Hieruit volgt een analyse met daaraan gekoppeld een advies. Het tweede deel van dit hoofdstuk voert een onderzoek naar het verminderen van afval. Dit kadert in het thema Planet, één van de 5 P s. Er werden drie acties onderzocht met betrekking tot het verminderen van afval. Hieruit worden verbetervoorstellen geformuleerd. Het hoofdstuk sluit af met een toelichting over het Fashion Lab, de afsluiter van het MVO-traject. Die afsluiting is de aanleiding tot het laatste hoofdstuk waar aanbevelingen worden gedaan naar het toekomstig duurzaam beleid van Café Costume. 1. DUURZAAM BUSINESS MODEL VAN CAFÉ COSTUME Om inzicht te krijgen in het business model van Café Costume, wordt de missie, visie en waarden van Café Costume onderzocht. Deze veranderden door de jaren heen. Ze komen in chronologische volgorde aan bod MISSIE, VISIE EN WAARDEN VAN CAFÉ COSTUME In het onthaaldocument voor nieuwe werknemers van Café Costume, opgemaakt in 2012, formuleert Café Costume onderstaande missie, visie en strategie: Missie, visie, strategie Café Costume is een retailformule waar customised maatkleding wordt aangeboden met daarbij behorende accessoires. Café Costume wil met haar historie in tailoring, een combinatie van service en vakmanschap, de modebewuste en kwaliteitsgerichte (jonge-) mannen met een drang naar exclusiviteit bereiken. We willen ons onderscheiden door aandacht voor zowel de klant als het product. Samen zoeken we naar de beste pasvorm in de beste stof voor elke specifieke wens. Café Costume staat voor stijl, comfort, urban lifestyle, ges(t)ofisticeerde eenvoud. De balans tussen design, luxe en betaalbare prijs. Vandaag hebben we 3 verkoopspunten in België. Over 3 tot 5 jaar verwachten wij meerdere vestigingen te openen in België waaronder verschillende in franchise. Tegelijk volgen er internationale winkels. (Café Costume, 2012, p. 7) Onder deze tekst volgt nog een uitleg over de toegevoegde waarden voor onze klanten. Deze zijn modebewustzijn, eerlijke prijs, innovatie en originaliteit. 42

47 In september 2016 stelde het management van Café Costume Café Costume 2.0 Organisatie voor aan het personeel naar aanleiding van een reorganisatie. In dit document werd de Missie en Visie als volgt geformuleerd: Missie Café Costume gelooft in een wereld waar klassieke elegantie, traditie en aristocratische rebellie, passie voor mensen, humor en zelfrelativering een plaats hebben. Door onze onconventionele inspiratie in muziek, grafische kunst en fotografie én een ruggengraat van 3 generaties kennis, kleden wij onze klanten in een unieke made to measure - «slow fashion» ervaring. (Swaeb, 2016, p. 3) Visie Wij geloven dat mode en kunst grensoverschrijdend zijn en willen Café Costume voorstellen in steden waar deze elegante community een belangrijk deel uitmaakt van het sociale weefsel. Café Costume richt zich daarom specifiek op steden waar ons rock & roll tailored aanbod een zinvolle bijdrage aan het plaatselijke «communitymodebeeld» betekent. (Swaeb, 2016, p. 3) Als aanvulling presenteerde Café Costume een spinnenweb dat hun DNA weergeeft. Zie Figuur 26. Passie voor mensen Community Humor, zelfrelativering onconventioneel Know how van 3 generaties Café Costume Rock &Roll, Kunst, rebels Slow fashion Made to measure Figuur 26 DNA Café Costume (Swaeb, 2016, p. 4) Tailored, Elegantie, Snit Klassiek, Aristocratisch Traditie De huidige website van Café Costume (Café Costume, 2018) beschrijft geen missie en visie maar heeft wel een pagina met 5 titels: ons doel & filosofie, ons verhaal, op maat gemaakt, onze weg naar verdieping, method of operation. Ons doel & filosofie Café Costume omdat... we zorgen voor stijl en kwaliteit op uw maat gemaakt: we boetseren de stof van uw keuze rond uw lijf. Op maat gemaakt met oog voor detail en met een betaalbare prijs: wij zorgen ervoor dat uw zakken achteraf nog diep genoeg zijn om er een portefeuille in kwijt te kunnen. Ons verhaal We vertaalden onze familietraditie van vakmanschap in op maat gemaakte kledij naar de huidige tijd. Sociale media, apps en selfies veranderden onze digitale voetafdruk voorgoed maar niet de noodzaak om ons mooi te kleden en er goed uit te zien. U krijgt immers nooit nog een tweede kans voor een eerste indruk. 43

48 Op maat gemaakt Wanneer droeg u voor het laatst iets wat u op het lijf leek gemaakt te zijn? De combinatie van onze skills met kwaliteitsgrondstoffen zorgt voor een uittredingservaring, of misschien wel een uitkledingservaring. Onze weg naar verdieping Café Costume zorgt voor op maat gemaakte kwaliteit voor een degelijke prijs omdat we onze stoffen meteen van de bron krijgen. Dus houden we ons meteen bezig met het aanpassen en op maat maken, waarmee we de tussenhandelaars uit het proces van creatie kunnen schrappen. Het resultaat? We snijden in de prijs in plaats van in uw kostuum. Method of Operation We maken graag eerst een afspraak om eens te peilen naar uw wensen en verwachtingen. Een op maat gemaakt kostuum voor één person of voor meer? Een op maat gemaakt hemd daarbij of een paar accessoires? We nemen vervolgens uw maten en we maken graag een afspraak voor een eerste pasbeurt. Afhankelijk van uw wensen, duurt dat ongeveer (?) Als er aanpassingen moeten gebeuren, maken we graag een afspraak voor een tweede pasbeurt. We laten niets aan het toeval over: uw kostuum moet perfect aanvoelen rond uw lijf en alleen dat van u. (Café Costume, 2018, z.p.) Om een analyse en advies te formuleren in verband met de missie, visie en waarden worden eerst de verwachtingen van de Vlaamse Overheid omschreven. De informatie van deze verwachtingen is afkomstig van de website van de Vlaamse Overheid. Daar is een tool te vinden over het bepalen en formuleren van een strategie voor de organisatie VERWACHTINGEN VAN EEN MISSIE, VISIE EN WAARDEN VOLGENS DE VLAAMSE OVERHEID Volgens de website van de Vlaamse Overheid (Vlaamse Overheid, z.j.) bestaan de missie, visie en waarden uit volgende elementen: Een missie gaat over het de bestaansreden van een bedrijf. Vragen als Waarom bestaat u? Wat doet u? Wie zijn uw klanten en wat wilt u betekenen voor hen (en anderen)? Het omvat de identiteit van het bedrijf. Er staan waarden en normen in die medewerkers intern naar elkaar maar ook extern willen uitdragen. In een missie wordt ook geschreven hoe ze zich onderscheiden ten opzichte van andere (gelijkaardige) bedrijven. De visie van een bedrijf gaat over wat het wil bereiken en het groot beeld waarvoor het bedrijf staat. Wat zijn de doelen en idealen die het bedrijf wil bereiken. In de visie staat waar het bedrijf zich in specialiseert en wat de kern is. Een visie moet heel concreet geformuleerd worden. Het formuleren van waarden van een bedrijf is belangrijk om aan te tonen hoe het bedrijf zijn doel wil bereiken. Hierin wordt beschreven waar het bedrijf voor wil staan en hoe het bedrijf dit doet. 44

49 1.3. ANALYSE EN ADVIES VOOR DE MISSIE, VISIE EN WAARDEN VAN CAFÉ COSTUME De analyse en het advies worden geformuleerd vanuit de informatie die hierboven neergeschreven werd. Ze worden aangevuld met informatie uit gesprekken die gedurende de stageperiode gevoerd werden de werknemers van Café Costume. Een eerste bevinding is dat Café Costume haar missie, visie en waarden op veel verschillende manieren formuleert en onder verschillende termen, zoals strategie en DNA. Deze missie, visie en waarden zijn weinig concreet geformuleerd en bevatten niet alle noodzakelijke elementen die de Vlaamse Overheid voorstelt. Er zijn bv. geen duidelijke bedrijfsnormen en - waarden. Een tweede bevinding is dat Café Costume haar missie, visie en waarden niet echt duidelijk communiceert ten aanzien van de buitenwereld. Het beleid en de concrete doelstellingen zijn niet zo transparant. Het advies met betrekking tot de missie, visie en waarden, rekening houdend met de verwachtingen van de Vlaamse Overheid, is dan ook om de missie, visie en waarden concreter in te vullen én daarover ook helder te communiceren met de buitenwereld. Hieronder wordt getracht enkele zaken aan te halen die Café Costume zou kunnen verwerken in haar missie, visie en waarden Missie Café Costume is ontstaan vanuit een duurzame gedachtegang. Bruno Van Gils, CEO van Café Costume, wilde zich afzetten tegen de confectie-industrie: de vele modetrends die elkaar razendsnel opvolgen, in grote aantallen worden aangeboden, om vervolgens bijna even snel weer weg te gooien. Kortom, de Fast Fashion. Een reactie hierop is Slow Fashion. Slow fashion is de zus van slow food: met aandacht bereid en geconsumeerd. (Eyskoot, 2017, p. 30) Slow Fashion begint met het stellen van een aantal vragen: wie maakt het, welk materiaal wordt gekozen en hoe wordt het verdeeld (transport). Slow fashion gaat over de lange termijn, kiezen voor materialen die lang meegaan. Slow fashion is bewust kiezen en kiezen voor vakmanschap. Café Costume kiest voor degelijke materialen zodat hun producten een lange levensduur hebben. Bruno Van Gils koos voor maatwerk van herenkledij meer bepaald: Made To Measure. Made To Measure houdt in dat er standaard pasvormen worden ontwikkeld die later aangepast worden aan de maten van de klant. Dit zorgt ervoor dat er minder maten genomen moeten worden maar het maatwerk alsnog goed aanpast. Dit soort maatwerk wordt machinaal uitgevoerd waardoor er limieten zijn waarbinnen het maatwerk kan worden aangepast. (Verbeke, 2012) Visie Café Costume werkt on demand. Café Costume werkt enkel op vraag van de klant en laat dus niets vooraf maken. Op deze manier gaat Café Costume verspilling en overproductie tegen en heeft het bijna geen stock. De werkwijze past binnen Lean Management. Dat is een strategie die er op gericht is om enkel processen uit te voeren die waarde toevoegen voor de klant. Op Lean management wordt in deze bachelorproef niet verder ingegaan. Hiervoor wordt verwezen naar de Bachelorproef van S. Verbeke (2012) Lean thinking in made to measure - Elimineren van verspilling bij op maat gemaakte kledij 45

50 Waarden Café Costume hecht veel waarde aan klantenbinding Café Costume werkt enkel op afspraak. Voor elke klant wordt de tijd genomen. De klant wordt begeleid tijdens zijn keuze maar heeft eigen beslissingsrecht. Zo krijgt het maatwerk voor de klant een bijzondere waarde waardoor die het extra verzorgt en bewaart. Café Costume is een tijdloos maatwerk. Doordat klanten zelf kiezen hoe hun maatwerk er zal uitzien, is het maatwerk niet onderhevig aan modetrends. Elk pak is uniek waardoor men het kan blijven dragen. De geformuleerde missie, visie en waarden zijn een eerste aanzet voor Café Costume. Het kan dit verder uitwerken om zich zo sterker en duidelijker te positioneren. Het kan in de toekomst ook een goed opvolgingsinstrument zijn om de bedrijfsvoering aan te toetsen. 46

51 2. AFVALVERMINDERING 2.1. VERMINDEREN VAN PLASTIC-AFVAL Designkraan In dit deel wordt onderzoek gedaan en een verbetervoorstel gegeven voor plastic afval afkomstig van flessen met mineraalwater. Tijdens het MVO-traject werd dit op de lijst van Quick Wins gezet. (zie hoofdstuk 3). Het onderzoek verloopt in verschillende fases en richt zich enkel op het waterverbruik van het hoofdkantoor. Op het hoofdkantoor werken tien mensen. Daarnaast zijn er ook vaak andere stakeholders aanwezig. In de eerste fase wordt het verbruik en de kost van het water in kaart gebracht. Dat gebeurt aan de hand van de online-bestellingen die Café Costume het afgelopen jaar deed via Solucious. Solucious is een Belgisch servicefoodbedrijf van Colruyt Group waar Café Costume ook andere aankopen doet. Café Costume koopt drie soorten mineraalwater aan: Spa Reine, Spa Barisart en Evian. Dit is in de jaren zo gegroeid omdat niet iedereen hetzelfde water lekker vindt. Er is staat geen vaste hoeveelheid vast voor de bestelling. Er wordt gekeken hoeveel water er nog in voorraad is, aan de hand daarvan wordt de bestelling geplaatst. Bij navraag bij de verantwoordelijke voor de Product & Marketing support die de bestellingen plaatst en opvolgt, werd duidelijk dat de levertermijn soms erg lang is (tot drie weken) en dat Café Costume daardoor soms zonder mineraalwater valt wanneer er meer gedronken is dan werd ingeschat. Voor de berekening worden de bestellingen van tien opeenvolgende maanden in kaart gebracht. Om tot een verbruik van één jaar te komen, wordt de berekening omgezet naar twaalf maanden. Dat wordt gedaan omdat er niet meer gegevens voorhanden waren. Water dat niet besteld is via Solucious, wordt niet mee in rekening gebracht daar er geen bewijs van is. De kans dat het effectieve verbruik en dus ook de kost hoger ligt dan het berekende verbruik, is dus reëel. Het verbruik van PMD-zakken voor deze waterflessen wordt niet mee opgenomen in dit onderzoek daar het niet mogelijk is om dit op lange termijn te onderzoeken. Dat verbruik verschilt immers naargelang de flessen al dan niet platgedrukt worden alvorens ze worden weggegooid. Tabel 5 geeft de berekening weer. 47

52 2L Evian plat 1L Spa blauw 1,5L Spa rood 1L Evian plat Aankoop FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 36 2/jun/17 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 2L Evian Fles 42 FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 24 6/jul/17 FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 24 28/jul/17 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Spa Fles 24 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 2L Evian Fles 18 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Spa Fles 24 21/aug/17 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 2L Evian Fles 24 FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 12 10/okt/17 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Spa Fles 42 FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 24 8/nov/17 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Spa Fles 36 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Evian Fles 24 FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 24 7/dec/17 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Spa Fles 24 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Evian Fles 18 FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 18 10/jan/18 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Spa Fles 24 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Evian Fles 18 FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 18 1/mrt/18 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Spa Fles 24 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Evian Fles 18 FLS Mineraalwater bruisend Intense PET 1,5L Spa Fles 42 11/apr/18 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Spa Fles 60 FLS Mineraalwater niet-bruisend PET 1L Evian Fles 30 TOTAAL FLESSEN PER MERK / 10 maanden TOTAAL LITER PER MERK / 10 maanden TOTAAL LITER PLAT / 10 maanden 534 TOTAAL LITER BRUIS / 10 maanden 333 TOTAAL LITER PER MAAND 53,4 33,3 TOTAAL LITER PER JAAR 640,8 399,6 TOTAAL 1040,4 colruyt euro / liter 1,32 0,58 0,65 0,66 colruyt euro / liter / maand 27,72 18,705 27, ,91 liter / maand 21 32,25 41,625 13,5 euro / jaar 332,64 224,46 324, ,92 euro/jaar 664,02 324, ,695 Tabel 5 Berekening waterverbruik en kost Café Costume 48

53 De berekening (cijfers worden afgerond) toont een waterverbruik op 1 jaar tijd van 641 liter plat water (Evian en Spa Reine) en 400 liter Spa Barisart. Samen komt dit neer op een verbruik van 1040 liter water en met een afgeronde kost 989 euro per jaar. Deze informatie werd voorgelegd aan de werknemers in een tweede fase van het onderzoek. Om te weten of er nood is aan mineraalwater binnen Café Costume (hoofdbureau), werd rondvraag gedaan bij de werknemers naar de voorkeur voor kraantjeswater of mineraalwater. De meerderheid geeft de voorkeur aan mineraalwater. De keuze voor kraantjeswater wordt daarom uitgesloten. De werknemers staan open voor een duurzaam alternatief en zijn akkoord dat er dan niet langer kan gekozen worden voor een specifiek merk. In fase drie van dit onderzoek wordt gezocht naar een geschikt alternatief. Deze zoektocht wordt beperkt doordat Café Costume zeer veel belang hecht aan het esthetisch uitzicht van het hoofdkantoor en het materiaal dat daar gebruikt wordt. Door deze beperking zijn een Brita of Sipwell systeem niet mogelijk. Tijdens het MVO-traject werd een offerte van een designkraan (zie Figuur 28) aangevraagd door Café Costume bij het bedrijf Aqua-Pro. Er volgden nog enkele mails voor bijkomende informatie. Er wordt geen onderzoek gedaan naar andere mogelijke leveranciers met ditzelfde systeem. Onderstaande tabel (Tabel 1) geeft een schema weer van de prijzen uit de offerte en mailing. Daaronder volgt een toelichting van deze prijzen. Wat Euro Aankoopprijs 1650 Kokend water functie 200 Jaarlijkse onderhoud-kost 150 Figuur 27 Aqua Pro designkraan Euro/liter 0,03 Euro/fles 20 cl 4 50 cl 5 75 cl 5,5 1 liter 6 eenmalige drukkost 125 Tabel 6 Overzicht prijzen uit offerte Aqua-Pro Uit de offerte en de mails blijkt dat de designkraan kan worden geïnstalleerd in plaats van een klassieke waterkraan en dat dat de mogelijkheid biedt om plat en bruiswater te voorzien via gefilterd leidingwater. Het leidingwater wordt via drie filters gefilterd zodat chloor, kalk, zuur en geuren uit het water worden gehaald en er enkel drinkbaar mineraalwater overblijft. De aankoopprijs van de kraan (plaatsingskosten, filters en CO₂-fles) bedraagt 1650 euro. De designkraan kan van een extra optie worden voorzien, die er voor zorgt dat er ook kokend water uit de kraan kan komen. De kost van deze extra functie is 200 euro. De kost van het water zou cent per liter bedragen. Dat is de kost van de leidingwaterfactuur. Buiten deze aankoopkost biedt de leverancier tegen extra betaling designflessen aan. Er zijn verschillende mogelijkheden in vorm en volume. De prijzen schommelen tussen de vier euro (20 centiliter) en 6 euro (één liter). Mits éénmalige extra kost van 125 euro, is het mogelijk om de fles te bedrukken met bijvoorbeeld het bedrijfslogo. Er wordt een jaarlijkse extra kost van 150 euro aangerekend voor het vervangen van de filters en voor onderhoud. De leverancier biedt 7 dagen op 7 dienst na verkoop voor interventie. 49

54 In fase vier van dit onderzoek wordt de informatie uit bovengenoemde offerte vergeleken met de informatie over het aankopen via Solucious. De voor- en nadelen worden ter discussie voorgelegd, beginnend bij aankoop via Solucious, gevolgd door de aankoop van een designkraan waarna een conclusie tot verbetervoorstel, fase 5, dit onderzoek zal afronden. - Voordelen aan aankoop via Solucious Het voordeel van het aankopen van mineraalwater via Solucious is dat er gekozen kan worden voor één of meerdere specifieke merken van water. De keuze tussen water op kamertemperatuur en gekoeld water is eenvoudig omdat er flessen in de koelkast (gekoeld) en in de voorraadkast (op kamertemperatuur) kunnen worden geplaatst. - Nadelen aan aankoop via Solucious Het bepalen van de hoeveelheid mineraalwater dat gedronken wordt en dus aangekocht moet worden, is geen evidentie. De (soms) lange levertermijn kan zorgen voor een tekort aan mineraalwater waardoor een medewerker extra mineraalwater moet gaan aankopen. Een nadeel dat daaruit volgt is dat dit tijdens de werkuren dient te gebeuren. De werknemer kan daardoor niet bezig zijn met de taken waar hij/zij mee zou moeten bezig zijn. Verder vergt dit bijkomend transport met de wagen wat voor extra transport zorgt en dus ook extra CO₂-uitstoot. Een ander nadeel is de grote hoeveelheid aan PMD-afval. Niet iedereen drukt de flessen (voldoende) plat alvorens deze weg te gooien. De drie verschillende modellen die gebruikt zijn, geven een rommelige indruk wanneer ze op verschillende plaatsen in het bedrijf staan. Vaak blijven de flessen ergens staan zonder dat iemand nog weet wie ze daar heeft gezet en hoe lang ze er al staan. Dit heeft als gevolg dat deze flessen worden leeggegoten. Dit is een vorm van verspilling. - Voordelen aankoop van een designkraan Er zal steeds mineraalwater ter beschikking zijn. De tijd die het vergt om mineraalwater aan te kopen komt vrij. De plaats die de flessen momenteel innemen, zal men voor andere doeleinden kunnen gebruiken. Door het gebruik van herbruikbare glazen flessen zal de afvalproductie afnemen. Aangezien er slechts één type glazen fles nodig is, zal de invoering ervan ook zorgen voor een meer overzichtelijke en nette werkplek. De functie van het kokend water kan het energieverbruik van een waterkoker vervangen. - Nadelen aan aankoop van een designkraan Het mineraalwater dat geserveerd wordt, is automatisch gekoeld waardoor mineraalwater op kamertemperatuur niet meer zomaar aanwezig zal zijn. De smaak van het water kan niet zelf bepaald worden. Het gebruik van glazen is nodig bij de glazen waterflessen, dit zal zorgen voor meer afwas. Kokend water dat uit een kraan stroomt, kan zorgen voor risico op brandwonden. De extra kosten voor onderhoud en de aankoop van flessen is niet gering. CONCLUSIE In onderstaande tabel wordt een samenvatting weergegeven van de kosten van de aankoop via Solucious en de kost van de aankoop van de designkraan. Daaronder volgt een conclusie. Enkele keuzes werden gemaakt door de onderzoeker zelf: - Er is gekozen om de kokend water functie niet mee in rekening te brengen, dit omwille van het risico op verbranding (zie onder). - Er is gekozen om twaalf flessen van 1 liter aan te kopen. Voor elke werknemer één extra fles voor plat en één extra fles voor spuitwater voor wanneer er stakeholders aanwezig zijn. - Er is gekozen om de flessen te personaliseren, dit omwille van de waarde die Café Costume hecht aan het materiële uitzicht. 50

55 SOLUCIOUS euro DESIGNKRAAN euro EENMALIG EENMALIG Aankoop kraan waterflessen 1 liter 72 Personaliseren flessen 125 Totaal 1847 JAARLIJKS JAARLIJKS Onderhoud ,4 liter water waterverbruik ( 0,03*1040,4 liter) 31,212 Kost water 988,695 Totaal 988,695 Totaal 181,212 Tabel 7 Overzicht aankoop via Solucious versus aankoop van de designkraan Op basis van de aankoopkost (1650 euro) van de designkraan van Aqua-Pro zonder de kokend water functie, duurt het ongeveer twee jaar voor deze terugverdiend is in vergelijking met de aankoop via Solucious. Daarna kost deze investering nog 150 euro per jaar plus cent per liter water. Dat is aanzienlijk minder dan wat op dit moment wordt uitgegeven. Hierbij dient nogmaals vermeld te worden dat de kost van de aankoop van mineraalwater in werkelijkheid hoger ligt dan de berekening en dat de designkraan eigenlijk op minder dan twee jaar terugverdiend zou zijn. De aankoop van de designkraan zal op voorhand gebudgetteerd moeten worden vanwege de grote kost. De aankoop van gepersonaliseerde flessen is duur maar zorgt, zeker op lange termijn, voor een aanzienlijke afname van PMD-afval. (0.25 euro voor een zak van 60 liter) Het is op voorhand niet duidelijk of de aankoop van een designkraan ook waterverspilling zal tegengaan. Dit zal afhankelijk zijn van hoe de werknemers omgaan met het vullen van de glazen flessen. Wanneer steeds alle flessen gevuld worden, blijft de kans bestaan dat er water wordt weggegoten omdat men niet kan inschatten hoe lang het er staat. Een oplossing hiervoor kan zijn dat elke werknemer zijn eigen gepersonaliseerde fles krijgt om mee naar zijn/haar bureau te nemen. Zo zal hij/zij zelf verantwoordelijk zijn voor het vullen en weet men zelf ook hoe lang het water er al staat Beschermhoezen Dit onderzoek gaat over de zoektocht naar een duurzaam alternatief voor het plastic afval dat veroorzaakt wordt door beschermfolie. Deze beschermfolies worden rond het maatwerk gedaan wanneer deze op transport gaan (zie Figuur 29). Het onderzoek beperkt zich tot de vormgeving, materiaalkeuze en kost van het alternatief. Het doet geen onderzoek naar de precieze hoeveelheid afval dat veroorzaakt wordt. Om toch een ruwe schatting van de hoeveelheid afval van plasticfolie te maken, wordt meegegeven dat Café Costume 7000 maatpakken per jaar (zie hoofdstuk 2) maakt (en dus ook transporteert). Daarbij komen minimaal nog het gebruik van beschermfolies wanneer maatwerk bijvoorbeeld van en naar de retouchedienst getransporteerd wordt. Figuur 28 wegwerp beschermfolie In een themasessie over Duurzaam verpakken & logistiek binnen de circulaire economie die gevolgd werd op dinsdag 20 februari 2018, werd duidelijk dat Val-I-Pac, een bedrijf dat de recyclage van bedrijfsafval stimuleert, een afvalzak voor het recycleren van folies aanbiedt. (Gemmeke, 2018) Dit was een interessante piste om verder uit te zoeken tot bleek dat Café Costume te weinig folie produceert om apart te sorteren. (Gemmeke, 2018, 20 februari - persoonlijke communicatie) 51

56 Met deze informatie werd de keuze voor herbruikbare beschermhoezen gemaakt. Dit past binnen de gedachtegang van Circulaire economie (zie hoofdstuk 1). Bij navraag bij Ben Van Gils (baas van The Makers en vader van Bruno Van Gils) werd duidelijk dat het mogelijk is om de plastic folies te vervangen door herbruikbare beschermhoezen. De beschermhoezen kunnen getransporteerd worden binnen het circuit dat nu al bestaat (zie hoofdstuk 2 Van maatopname tot maatwerk ). Omdat de werknemers van de boetieks de personen zijn die regelmatig met de plastic folie moeten werken, werd via de shopmanagers informatie ingewonnen over de punten waar het alternatief zeker aan moest voldoen. Dit gebeurde op de shopmanagers-meeting 15 van 7 maart Daarop kwam naar voor dat het voornamelijk belangrijk is dat de shopmanagers kunnen zien welke kleur maatwerk er onder de beschermhoes zit, dit omdat het personeel het maatwerk niet enkel zoekt op basis van de barcode die elk maatwerk draagt maar ook op basis van kleur. Dat versnelt voor de werknemers het zoekwerk. Ook gaven ze aan dat ze hoezen willen die gemakkelijk afneembaar zijn en dat het maatwerk per bestelling apart in één hoes zit. Op de vraag of de hoezen doorzichtig moesten zijn of dat doorschijnend ook voldeed, antwoordde de meerderheid dat het voldoende is als de kleur er door komt. Hierna volgde een onderzoek via websites naar mogelijke herbruikbare hoezen. Daarbij werd ook gekeken naar gerecycleerde materialen of biologisch afbreekbare materialen. Er werden mails naar enkele bedrijven gestuurd maar dit leverde geen bruikbaar alternatief op. Gerecycleerde of biologisch afbreekbare folies waren niet te vinden via het internet. De zoektocht verliep vervolgens via informatie uit mails tussen 4 april 2018 en 23 april 2018 met H. Gys, Accountmanager van PapierPresent. PapierPresent is een bedrijf dat gepersonaliseerde verpakkingsmaterialen ontwikkelt. Café Costume koopt bij PapierPresent kledinghoezen aan die gebruikt worden om Figuur 29 Kledinghoes Café Costume (PapierPresent, z.j.) maatwerk in mee te geven aan klanten (zie Figuur 30). Deze kledinghoezen zijn non woven en zwart van kleur. Deze kledinghoezen zijn niet bruikbaar als alternatief voor de plastic folies daar ze niet transparant zijn en voorzien zijn van een sluitingssysteem (rits en drukknopen). De belangrijkste informatie uit de mailing met PapierPresent is dat zij PEVA aanraden als geschikt materiaal. H. Gys zou een staal opsturen zodat dit voorgelegd kon worden aan de shopmanagers. Door onvoorziene omstandigheden was zij na 23 april 2018 niet meer in de mogelijkheid om dit staal te versturen. Om te weten te komen of PEVA een geschikt alternatief is werd op 26 april 2018 contact opgenomen met K. Van Doorselaer. Zij is docent materialenleer aan de Universiteit Antwerpen en was op de hoogte van het onderzoek (zie verder bij onderdeel Verpakkingen). Uit haar informatie blijkt dat PEVA een gebruiksnaam is en EVA de juiste benaming is voor het materiaal. EVA is een copolymeer bestaande uit ethyleen vinylacetaat. Op de chemische binding wordt in deze bachelorproef niet verder ingegaan gezien dit geen meerwaarde biedt voor het verdere onderzoek. EVA is een goed materiaal omdat het UV-bestendig is, slijtvast en flexibel. De flexibiliteit hangt af van de hoeveelheid vinylacetaat die wordt gebruikt. Hoe meer, hoe soepeler. Eva is duurzaam doordat het slijtvast is maar het is (nog) niet recycleerbaar. Met deze informatie in het achterhoofd, wordt overgegaan naar het kostenplaatje van dit verbetervoorstel. Voor een hoes plastic folie wordt er per stuk betaald. Een herbruikbare hoes kost rond de drie euro per stuk. Dit is 22 keer zoveel als een wegwerpfolie. Tijdens het Fashion Lab op 8 mei 2018 (zie verder in dit hoofdstuk) werd dit onderzoek vermeld en werd gepolst of dit een sector-probleem is. Een werknemer van OVAM 16 gaf aan dat dit probleem bij textielreinigers ook al naar boven is gekomen. Zij zou via Flanders DC contact opnemen met Café Costume om 15 Een shopmanagersmeeting is een vergadering die 1 keer per maand plaatsvindt. Aanwezigen op deze vergadering zijn het personeel van de back office en de shopmanagers van de boetieks. 16 Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij 52

57 hierover gegevens uit te wisselen. Dat is tot op heden niet gebeurd. Een concreet verbetervoorstel kan nog niet geformuleerd worden. CONCLUSIE Het aankopen van herbruikbare beschermhoezen kan gezien worden als grote kost. Daar tegenover staat dat het ook gezien kan worden als een duurzame investering voor de toekomst. Bij de zoektocht via het internet werd duidelijk dat er (nog) geen duurzame alternatieven aangeboden worden. Leveranciers waar contact mee opgenomen werd, gaven als reden voor het ontbreken van een duurzaam alternatief de lage kostprijs van de folies. Indien er in de toekomst gekozen wordt voor een herbruikbaar materiaal dient ook het onderhoud hiervan onderzocht te worden. Voorbeelden van onderzoeksvragen zijn Wat gebeurt er met beschadigde beschermhoezen? of Hoe wordt het onderhoud van de beschermhoezen voorzien?. Het staat vast dat de beschermhoezen uit een duurzaam en slijtvast materiaal moeten bestaan zodat het maatwerk ten allen tijden beschermd wordt tijdens het transport tegen bijvoorbeeld vuil of scherpe voorwerpen Mei plastic-vrij Figuur 30 Logo Mei plastic-vrij (Mei plastic-vrij, z.j.) Het laatste onderwerp dat wordt aangehaald binnen het gedeelte verminderen van plastic-afval is Mei Plastic-vrij. Mei Plastic-vrij is een burgerinitiatief. De actiegroep zette in mei 2018 een bewustwordingscampagne op over de impact die plastic-afval heeft op het milieu. De consumptie van wegwerp plastic is in de loop der jaren enorm toegenomen. Om de werknemers van de back office van Café Costume aan te moedigen dit engagement aan te gaan werd in het kaders van dit onderzoek naar een meer duurzaam beleid (na toestemming van de CEO) een mail uitgestuurd met uitleg en de bedoeling van deze campagne. Vervolgens werden er in de keuken van het hoofdkantoor tal van tips opgehangen om het verbruik van plastic te verminderen/te stoppen. Een voorbeeld van een tip is: Winkel met een herbruikbare zak of ga voor een kartonnen doos. (Mei plastic-vrij, z.j.) Belangrijk aan deze actie is dat dit een vrijwillig engagement is. Elke gewoonteverandering wordt aangemoedigd. CONCLUSIE Na het uitsturen van de mail kwamen er enthousiaste reacties van de werknemers. Zij vinden dit een goed initiatief en geven aan de ze het engagement willen aangaan. Tijdens lunchpauzes werd het onderwerp verschillende keren aangehaald, ervaringen en ideeën werden daarbij uitgewisseld. Er werd vooral gesproken over hoe moeilijk het is om geen plastic te kopen want dat zowat alles verpakt is. De campagne heeft gedurende de maand mei veel media-aandacht gekregen. Ook op politiek vlak is de discussie aangewakkerd. Dit is de eerste maar vermoedelijk niet de laatste bewustwordingscampagne rond dit thema. Dit waren drie verbetervoorstellen om aan plasticafval vermindering te doen. In het volgende deel wordt onderzoek gedaan binnen de stock die Café Costume heeft. Figuur 31 Keuken met tips voor Mei plastic-vrij 53

58 2.2. STOCK AFVAL WORDT VOEDSEL Eerder in deze bachelorproef werd aangehaald dat Café Costume weinig stock heeft doordat het enkel op vraag werkt. Toch wordt er stock aangelegd van maatwerk (kostuums en hemden). Het gaat dan over pasreeksen, etalagestukken en maatwerk waar een fout in zit of dat teruggevorderd is. Café Costume huurt een opbergplaats waar dit maatwerk gestockeerd wordt. Het stockeert daar ook overschotten van stofresten en materiaal dat gebruikt werd voor de visual merchandiser. In deze bachelorproef wordt de focus gelegd op de stock van stofmaterialen. In het verleden deed Café Costume beroep op opkopers en organiseerde Café Costume een stockverkoop. Volgende informatie is opgetekend bij een gesprek met de voormalige Financial Manager (Daemen, 2018, 28 februari - persoonlijke communicatie) Café Costume deed in 2014 een stockverkoop. Daar verkocht men het maatwerk, accessoires en schoenen. De omzet hiervan was euro. Hier moest achteraf nog euro worden afgetrokken voor de huur van een standplaats op de stockverkoop en de kost van het personeel. De conclusie was dat er veel tijd en energie in gestopt wordt en het uiteindelijk weinig oplevert. Café Costume bereikt weinig nieuwe klanten met een stockverkoop. Meestal is het familie of vrienden of vrienden van deze familie/vrienden. In juli 2017 werd er een afspraak gemaakt met een opkoper. Een opkoper komt langs om naar de stock te kijken. Er wordt aangeduid in welke stukken van de stock er interesse is. Vervolgens wordt een offerte opgemaakt. Er volgt een onderhandeling waarna de deal wordt gesloten. De laatste deal die gesloten werd was 1000 euro voor 300 maatpakken. Opkopers waar Café Costume mee samenwerkte, hebben enkel interesse in maatpakken. In de stageperiode werd een themasessie over Duurzaam verpakken & logistiek binnen de circulaire economie gevolgd op dinsdag 20 februari Na afloop werd in gesprek gegaan met S. Sel, Project Manager van het Vlaams Instituut voor de Logistiek (VIL). Hij vertelde over een bedrijf Joseffa dat afgedankte herenhemden een tweede leven geeft in nachtkledij voor dames. Het bedrijf is een goed voorbeeld van circulaire economie (zie figuur Figuur 8 in hoofdstuk 1: het gebruikt reststromen die het vervolgens recycleert om iets nieuw van te maken. Joseffa vermijdt intensievere recyclage processen (vermalen), en voorkomt waterverbruik eigen aan productie van nieuwe stoffen. Joseffa engageert zich sociaal door watervoorziening in woestijngebied te ondersteunen. Deze informatie is het beginpunt voor dit onderzoek. Op 5 maart werd via mail contact opgenomen het bedrijf Joseffa. Hierin werd vermeld dat Café Costume herenhemden heeft waar het niets meer mee doet en werd vervolgens de vraag gesteld of deze in aanmerking komen voor de productie van nachtkledij. De contactpersoon, Sibille, één van de oprichtsters van Joseffa liet weten dat ze interesse had. Er werd een afspraak gemaakt voor een informatief gesprek. Dat vond plaats op 26 maart Sibille gaf uitleg over het bedrijf en lichtte het productieproces toe. Joseffa is een bedrijf dat als core business nachtkledij voor vrouwen maakt. Daarnaast maakt het ook pennenzakken en kussenslopen. De producten worden gemaakt van afgedankte herenhemden. Joseffa bestaat sinds In 2016 produceerde het bedrijf 150 stuks nachtkledij. In 2017 waren dit 300 stuks. Er worden twee collecties per jaar gemaakt. Deze stuks worden geassembleerd door twee naaisters. Er wordt gezocht naar een externe partner daar de productie groeit. De productie gebeurt in Waals-Brabant maar zal in de toekomst verplaatst worden naar het buitenland. Het versnijden zal wel in België blijven. Joseffa verkoopt via een webshop. De producten worden ook verkocht in België (vijf verkooppunten) en in Duitsland (tien verkooppunten). (Diederichs, 2018, 26 maart - persoonlijke communicatie) 54

59 Hieronder volgt de uitleg van de productie van nachtkledij: Wassen De hemden worden gewassen om hygiënische redenen. Het water dat hierbij gebruikt wordt is regenwater. Sorteren Samenstellen Snijden De hemden worden gesorteerd op kleur, materiaal en vorm (soort mouw/kraag) Er worden matrassen gemaakt van 1 tot 50 hemden Er zijn patronen ontwikkeld in twee maten (een grote en een kleine maat). De matrassen worden gesneden volgens één van de patronen De patronen zijn zo gemaakt dat de minder hygiënische delen (oksel) niet gebruikt worden in de nachtkledij De nachtkledij wordt samengesteld uit verschillende hemden. Hiermee wordt rekening gehouden met kleur en materiaal. Assembleren De nachtkledij wordt geassembleerd De nachtkledij krijgt een '100% recycled'-label. (Dit omdat het steeds duidelijk is uit welke materialen het bestaat) Figuur 32 Productieverloop van de nachtkledij van Joseffa Het gesprek werd positief geëvalueerd waarna Joseffa een sample maakte uit enkele hemden van Café Costume. (zie Figuur 33). Figuur 33 Sample Joseffa uit Café Costume hemden Wanneer het sample klaar was, werd het voorgelegd aan de CEO en Marketing Manager. Zij waren te vinden voor dit verbetervoorstel. Tijdens de presentatie op het Fashion Lab (zie verder) werd dit verbetervoorstel toegelicht aan het publiek. Op 26 mei volgde een afspraak tussen Café Costume en Joseffa. Er werden concrete afspraken gemaakt om deze samenwerking te starten. (Diederichs, 2018, 26 maart - persoonlijke communicatie) 55

60 CONCLUSIE Café Costume zou een stockverkoop kunnen doen op het eigen hoofdkantoor. Als het dit in de week doet tijdens de werkuren dan kunnen de werknemers van de backoffice dit combineren met de dagelijkse taken. Er moet er geen extra huur betaald worden. Een samenwerking tussen Café Costume en Joseffa is een goede stap richting een meer duurzaam businessmodel voor Café Costume. Café Costume en Joseffa kunnen een duurzame relatie aangaan doordat Café Costume stock van hemden zal blijven hebben en Joseffa de intentie heeft om uit te breiden en daardoor op zoek is naar nieuwe partners die hen van grondstoffen kunnen voorzien. Nu wordt overgegaan naar het laatste onderwerp binnen het deel afvalvermindering. Dit handelt over verpakkingen binnen de circulaire economie VERPAKKINGEN BINNEN DE CIRCULAIRE ECONOMIE Café Costume denkt erover na om in de toekomst van huisstijl te herzien. Een gevolg daarvan is dat ook voor de verpakking een vernieuwde nieuw design nodig zal zijn. Dat was de aanleiding om onderzoek te doen naar geschikte verpakkingen die passen binnen de circulaire economie. De eerste stap van dit onderzoek is het in kaart brengen van de huidige verpakkingen van Café Costume. Daarna wordt het huidige materiaal kritisch geanalyseerd om zo tot aanbevelingen te komen. In Figuur 35 wordt de verpakking die Café Costume in de boetieks gebruikt om aan klanten mee te geven, grafisch weergegeven. Café Costume heeft hiernaast nog andere verpakkingen die het Figuur 34 Verpakkingen Café Costume gebruikt in de webshop en cadeauverpakking. Deze laatsten worden hier niet onderzocht. Het onderzoek wordt diepgaand gevoerd op de papieren verpakking (nummer 1 tot 5 op Figuur 35). De figuren die nu volgen (Figuur 36, Figuur 37, Figuur 38 en Figuur 39) geven de verschillende onderdelen weer waaruit de verpakking bestaat. Bij elke figuur volgt een toelichting. 56

61 Kleine draagzak (deze informatie geldt ook voor de grote draagzak) Figuur 35 Onderdelen kleine draagtas Basismateriaal - Bruin gekleurd papier Bedrukking - Buitenkant Volledig zwart bedrukt Logo in het wit - Binnenkant Nabootsing van kranten artikels (zwart en wit) Assemblage - Gelijmd - Plakband aan de hoeken Extra s - 2 stroken grijs karton (bovenrandversteviging) - bodemversteviger bestaande uit 2 lagen dikker papier: Onderkant: bruin gekleurd Bovenkant: wit gekleurd - 2 zwarte katoenen linten Hemd-enveloppe Figuur 36 Onderdelen hemdenveloppe Basismateriaal - Bruin gekleurd papier Bedrukking - Buitenkant Logo in het zwart - Binnenkant Nabootsing van kranten artikels (zwart en wit) Assemblage - Gelijmd Extra s - bodemversteviger bestaande uit 2 lagen dikker papier: Onderkant: bruin gekleurd Bovenkant: wit gekleurd - Sluitsysteem 2 metalen ringetjes 1 touwtje 2 geperforeerde cirkels (zwart) 57

62 Dasdoosje Basismateriaal - Grijs karton (deksel, doosje, sluitsysteem) - Al het karton is bekleed met papier: Deksel Binnen- en buitenkant: zwart gekleurd papier Doosje Binnen- en buitenkant: bruin gekleurd papier Sluitsysteem Binnen- en buitenkant: zwart gekleurd papier Bedrukking van het papier - Deksel Logo in het wit - Doosje Binnenkant: nabootsing van kranten artikels (zwart en wit) Buitenkant: zwarte herenfiguur Assemblage - Gelijmd - Plakband aan de hoeken Extra s - Mousse - Geflocked materiaal (plakte op de mousse) - Verbinding doosje aan deksel (bruin gekleurd papier) Figuur 37 Onderdelen dasdoosje Strikdoosje Figuur 38 Onderdelen strikdoosje Basismateriaal - Grijs karton (deksel, doosje, sluitsysteem) - Al het karton is bekleed met papier: Deksel Binnen- en buitenkant: bruin gekleurd papier Doosje Binnen- en buitenkant: zwart gekleurd papier Sluitsysteem Binnen- en buitenkant: zwart gekleurd papier Bedrukking van het papier - Deksel Binnenkant: Logo in het zwart Buitenkant: nabootsing van kranten artikels (zwart en wit) Assemblage - Gelijmd - Plakband aan de hoeken Extra s - Zwart gekleurd papier (om strik op zijn plaats te houden) - Verbinding doosje aan deksel (bruin gekleurd papier) 58

63 Voor de kritische analyse werd informatie verzameld uit een themasessie Duurzaam verpakken en logistiek binnen de circulaire economie (20 februari 2018), een interview met K. Van Doorsselaer en het boek Ecodesign Ecologisch verantwoord industrieel ontwerpen (Van Doorsselaer & Du Bois,2015). Voor de analyse is het systeemdiagram (Figuur 8) uit Hoofdstuk 1 verhelderend. De verpakking van Café Costume situeert zich in de technosfeer waar wordt gekeken naar recyclage en hergebruik van de nietbiologisch afbreekbare componenten. - Vanuit de themasessie werd duidelijk dat België een verpakkingsprobleem heeft. België staat niet voor niets op de vijfde plaats als het gaat over de Ecologische voetafdruk. (Van Doorsselaer & Dubois, 2015) Gedurende de themasessie werd er over alle mogelijke verpakkingsmaterialen (hout, metaal, glas, plastic, papier, ) die gebruikt worden binnen verschillende sectoren (voeding-, chemie-, verpakkingssector, ) verteld. Ook de logistiek die daarbij komt kijken kwam aan bod. Het aandeel over papieren verpakkingen was eerder klein. Interessant waren volgende aspecten: de verhouding product en verpakking, belang van het gebruik van éénzelfde materiaal (monomateriaal), belang van dunner en lichter materiaal. - In het interview werden bovenvermelde verpakkingsmaterialen voorgelegd. K. Van Doorsselaer was één van de sprekers tijdens de themasessie. Eerst werd de verpakkingen uit papier en karton bekeken. Deze werden over het algemeen positief beoordeeld omdat consumenten weten wat ze er mee moeten doen (namelijk bij het papierafval recycleren). Er waren ook enkele negatieve bevindingen bij de papieren verpakkingen: o De katoenen linten van de draagtassen zorgen ervoor dat het geheel niet bij papier gesorteerd kan worden. o De verpakkingen hebben een zeer groot inkt- en materiaal (papier/karton) verbruik. o De metalen ringetjes en het sluitingstouwtje van de hemd-enveloppe zorgen ervoor dat het geheel niet meer bij het papier gerecycleerd kan worden. o De das- en strikdoosjes zijn zodanig gemaakt dat ze niet dicht geplooid kunnen worden. Dat zorgt ervoor dat ze veel plaats innemen tijdens het transport. Er wordt letterlijk lucht vervoerd. o De mousse in het dasdoosjes zorgt ervoor dat het geheel niet bij het papier gesorteerd kan worden. Uit bovenstaande opmerkingen blijkt dat enkel het dasdoosje rechtstreeks de papiercontainer in kan. (Doorsselaer, 2018, 8 maart - persoonlijke communicatie) - Uit het boek Ecodesign werden volgende belangrijke punten voor herontwerp van verpakkingen gehaald: o Verpakkingen hebben als doel om producten te beschermen. Binnen de circulaire economie wordt extra aandacht gevestigd op de functie van verpakkingen. Men moet streven naar de ideale verhouding tussen verpakking en product. o Het gebruik van monomateriaal zorgt ervoor dat verpakking eenvoudig gerecycleerd kan worden. o Laat consumenten betalen voor de verpakking. Vraag statiegeld of reken extra kosten aan. o Maak verpakkingen uit zo weinig mogelijk verschillende onderdelen. Geen rits gebruiken in kledinghoes. o Ontwerp multifunctioneel: Een verpakking kan (nadien) ook effectief voor andere doeleinden gebruikt worden (herbestemming) (Van Doorsselaer & Du Bois,2015) CONCLUSIE Bij het herontwerpen van nieuw verpakkingsmateriaal moet er veel meer vanuit voorgaande aandachtspunten gedacht worden. Aangezien het verpakkingsmateriaal uit papier is, en dit goed gesorteerd kan worden, kan Café Costume zeker de focus leggen op het gebruik van monomateriaal. Ook zou het volledig ontwerp en keuze van het materiaal een mogelijke stageopdracht kunnen zijn voor een student productontwikkeling. 59

64 3. FASHION LAB: DUURZAAMHEID IN DE PRAKTIJK Zoals eerder vermeld, eindigde het MVO-traject op 8 mei 2018 met een Fashion Lab Duurzaamheid in de praktijk waarbij Café Costume en twee andere bedrijven, Caroline Biss en E5mode, hun traject en leerlessen mochten toelichten. Die dag lanceerde Flanders DC een MVO-planner waar ook andere bedrijven mee aan de slag kunnen. Figuur 39 Logo Close The Loop Planner (Flanders DC, z.j.) Het Fashion Lab werd ingeleid door Jasmien Wynants, expert duurzame mode, van Flanders DC die het doel van het MVO-traject uitgelegd. Vervolgens sprak Lotte Philipsen, mode journalist, over de mooie en minder mooie kanten aan mode. Een voorbeeld: Mooie collecties die in de winkel hangen maar die gemaakt zijn door mensen die er een veel te laag loon voor krijgen. Daarna kwamen Carolin Biss, Café Costume en E5 mode hun ervaringen en leerlessen toelichten. Hierna stelde J. Wynants de Close The Loop Planner voor. De Close The Loop Planner is een vervolg op de Close The Loop Tool die besproken werd in Hoofdstuk 1. De Planner is gemaakt gedurende het MVO-traject. De ervaringen en leerlessen van de drie deelnemende bedrijven werden gebruikt om de Planner mee vorm te geven. De Planner heeft als doel om andere modebedrijven te begeleiden in hun weg naar meer duurzaam ondernemen. De planner start uit een vragenlijst die alle schakels uit de Close The Loop tool overloopt. Daaruit volgt een actieplan op maat met korte- en lange termijndoelstellingen. Hier worden ook tips en tools aan gekoppeld. Flanders DC biedt daarnaast de mogelijkheid voor persoonlijke begeleiding. Om af te sluiten was er de mogelijkheid voor het publiek om met elk bedrijf afzonderlijk in gesprek te gaan, gevolgd door een netwerkmoment. Tot slot werd nog aangekondigd dat Flanders DC in acht bedrijven zal kunnen begeleiden met een MVO-traject. 60

65 HOOFDSTUK 5: INSPIRATIEBRON NAAR EEN MEER DUURZAAM BELEID Dit hoofdstuk is het laatste hoofdstuk van deze bachelorproef. In dit hoofdstuk worden aan de hand van het 5 P-model (zie hoofdstuk 1) enkele mogelijke acties toegelicht die Café Costume kunnen leiden naar een meer duurzaam beleid. De voorstellen dienen als bron om inspiratie uit te putten voor de realisatie van mogelijke toekomstige kort- en of lange termijn doelstellingen. 1. PEOPLE 1.1. STILTE MOMENTEN In hoofdstuk 3 werd de open workspace van Café Costume besproken. Een positief punt daarbij is de vlotte manier van communiceren. Deze manier van communiceren heeft ook een valkuil: de constante mogelijkheid tot communicatie. Uit gesprekken met de medewerkers wordt dit soms als storend ervaren. Er heerst regelmatig drukte waardoor het moeilijk is de focus op één specifieke taak te houden. In het verleden werd als oplossing hiervoor beslist dat wanneer een werknemer een hoofdtelefoon draagt, dit een teken is dat hij/zij niet gestoord wenst te worden. Met deze afspraak werd maar tijdelijk rekening gehouden doordat sommige werknemers de hoofdtelefoon gedurende heel de dag een droegen. Op die manier was er, volgens de afspraak, geen communicatie meer mogelijk. Gedurende de stageperiode werd duidelijk dat de afspraak volledig vervaagd is en de hoofdtelefoon niet het gewenste effect heeft gehad. Tijdens een informeel gesprek met K. Theunis, product owner in scrum methodologie 17 van het Antwerpse communicatiebureau Marbles, kwam naar voor dat Marbles momenten van stilte aan het implementeren is op de werkvloer. K. Theunis beschrijft deze stilte momenten als volgt: Op bepaalde tijdstippen gedurende een werkdag wordt de communicatie met collega s tijdelijk stop gezet. Hierdoor kan iedereen eigen taken uitvoeren zonder hierbij gestoord te worden. De stilte momenten vinden elke dag op dezelfde tijdstippen plaats. Hierdoor wordt er een gewoonte gekweekt. De stilte momenten geven de mogelijkheid om zich uitermate te kunnen focussen op een taak. Marbles was op het moment van het gesprek nog bezig met de implementatie van deze nieuwe strategie. Elke week eindigt met een evaluatie hieromtrent. Zo gaat het bedrijf op zoek naar een oplossing op maat. Vragen die het personeel van Marbles reeds beantwoordden, zijn: - Hoeveel stilte momenten zijn er nodig per werkdag? Eerst voerden ze één uur in, vervolgens twee. - Op welke momenten van de dag is een stilte moment het meest nodig? Eerst was dit enkel in de voormiddag, daarna voerden Marbles er ook één in, in de namiddag. - Wat is de ideale duur van een stilte moment? Het eerste stilte moment duurde een uur, daarna werd gekozen voor anderhalf uur. - Hoe wordt de start en het einde van een stilte moment aangegeven? Eerst werd het met een geluid aangekondigd. Sommige personeelsleden geraakten daardoor uit hun concentratie. Het geluid werd vervangen door een lamp die aangaat en blijft branden tot het stilte moment voorbij is. - Wat met telefoneren tijdens een stilte moment? Medewerkers waarbij de hoofdtaken niet bestaan uit telefoneren, gaan hiervoor naar een andere ruimte. Bovenstaande uitleg en informatie werd voorgelegd aan de voormalig Financial Manager en de verantwoordelijke voor Product & Marketing support. Zij reageerden positief. Vervolgens werd het voorstel voorgelegd aan de HR Manager. De HR manager vroeg om een lijst met vragen op te stellen die ze daarna kon voorleggen aan de werknemers. De vragenlijst werd bijgevoegd in Bijlage Werkwijze waarbij een team van ontwikkelaars binnen een korte periode (software)producten maken. 61

66 Nadien werden de verantwoordelijke voor Financial & HR support, de Marketing Manager en de Product manager MTM ingelicht over het voorstel. Ook zij reageerden positief. De vragenlijst werd ontvangen door de HR Manager. Het is een nu nog een kwestie van implementeren en opvolgen ERGONOMIE Uit de navraag bij de werknemers van de backoffice blijkt dat zij rug-, schouder- en nekklachten ervaren. Een oorzaak hiervan is dat de bureaus en de bureaustoelen niet aangepast zijn aan de werknemers. Voor aangepaste ergonomische middelen is veel geld nodig. Voor Café Costume is, zoals eerder aangehaald, esthetiek belangrijk. Ook dit zal mee in rekening gebracht moeten worden. Wanneer de middelen voorhanden zijn, kan Café Costume zich laten adviseren door een specialist. Enkele mogelijkheden zijn staan-bureaus of bureaus die omhoog en omlaag kunnen. Er kan ook gekeken worden naar middelen die het computerscherm hoger of lager kunnen positioneren DOUCHE ACCOMMODATIE Café Costume zou er goed mee doen als het een douche accommodatie kon voorzien. Het kan de werknemers stimuleren om met de fiets naar het werk te komen of aan sport te doen tijdens de middag. Café Costume zou van de sportactiviteit een teamactiviteit kunnen maken DIVERSITEIT Café Costume kan het beleid rond diversiteit concreter formuleren. Het kan schrijven hoe het garant staat voor gelijke verloning voor mannen en vrouwen binnen dezelfde functie. Ook dat het niet discrimineert op basis van religie kan een aanvulling zijn ONDERZOEK EN OPVOLGING NAAR ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN VAN STAKEHOLDERS Tijdens de Inspiratiedag sociale duurzaamheid gevolgd op 2 maart 2018 gaven zowel het multistakeholder initiatief Fear Wear Foudation (FWF) als de Schone Kleren Campagne (SKC) een presentatie over wie zij zijn en wat ze doen. Beiden zetten ze zich in voor betere arbeidsomstandigheden. Figuur 40 Logo FWF (Labelinfo, z.j.) FWF is een commerciële organisatie. Bedrijven kunnen mits betaling van lidgeld, lid worden. Er wordt door FWF geen termijn opgelegd waarbinnen bedrijven bepaalde doelstellingen moeten halen. FWF ondersteunt de bedrijven en volgt op of deze bedrijven acties ondernemen naar betere arbeidsomstandigheden. FWF voorziet een Checklist die bedrijven kunnen gebruiken al leidraad. Op 22 maart werd het evenement Fashion Flows van Young Patterns (zie hoofdstuk 3) bijgewoond. Tijdens het evenement was er een moment voorzien voor Questions and answers. Er werd een kritisch gesprek gevoerd over de vele labels, certificaten en andere logo s die bedrijven kunnen bemachtigen om te laten zien op welke vlakken ze goed bezig zijn. Zo ook kwam het label van het multisteakeholderinitiafief Fair Wear Foundation (FWF) aan bod. Een deelnemer verkondigde dat FWF voor sommige bedrijven een vorm van aflaat kopen 18 is. Een voorbeeld: In een productiefabriek worden maar vier toiletten voorzien voor 200 werknemers. Een bedrijf dat aangesloten is bij FWF beslist om één toilet bij te bouwen in deze fabriek. Het probleem van een tekort aan toiletten is hierbij niet opgelost. FWF ziet dit wel als een volwaardige actie naar betere arbeidsomstandigheden. FWF riep tijdens de inspiratiedag zelf op tot voorzichtigheid bij sociale audits. Ze gaven aan dat deze soms zwak zijn en daardoor een vals gevoel voortbrengen. FWF gaf ook aan dat wanneer een bedrijf na twee of drie jaar geen verbeteracties heeft opgezet, het bedrijf het recht verliest om het FWF-label te gebruiken. Dit komt er op neer dat het bedrijf eigenlijk het FWF-label gedurende deze jaren onrechtmatig heeft gebruikt. De checklist van FWF is sinds het volgen van de inspiratiedag in het bezit van Café Costume. Café Costume kan het als leidraad gebruiken en is daarin vrij in de keuze om zich wel of niet aan te sluiten bij FWF. 18 Tegen betaling verleende kwijtschelding van straffen voor begane zonden (Van Dale Uitgevers Woordenboek, 2018) 62

67 Ook een dossier van de Schone Kleren Campagne (SCK) waarin het een evaluatie biedt over verschillende labels, certificaten en managementsystemen binnen de kledingindustrie, is sinds de inspiratiedag in het bezit van Café Costume. SKC vertelde tijdens de inspiratiedag dat de labels en certificaten zich specifiek richten op een bepaalde schakel binnen de kledingindustrie. Er bestaat bijvoorbeeld (nog) geen label voor Sociale Duurzaamheid. Ook gaf het aan dat niet alle labels en certificaten even betrouwbaar zijn. Veel hangt af van de wijze waarop en door wie de controle hiervan gebeurt. Zelf vindt SKC het Europees Ecolabel en het GOTS-label betrouwbaar. Aan de hand van het dossier kan Café Costume weloverwogen keuzes in de toekomst maken. Het dossier van SKC bevat ook labels die van toepassing zijn binnen de pijler Planet. 2. PLANET 2.1. TRANSPORT Een belangrijk onderdeel binnen duurzaam ondernemen is transport. Gedurende de stage werd opgemerkt dat er geen concreet beleid rond bestaat. Café Costume kan door het opzetten van een transportbeleid op zoek gaan naar de zwakke schakels. Wanneer deze in kaart gebracht zijn, kan het dat beleid gaan optimaliseren. Het kan zo bekijken of producten ergens onnodige omwegen maken of dat er transport mogelijk is met minder CO₂ uitstoot. Café Costume mag hierbij niet vergeten om ook het transport van de e-commerce op te nemen. Werken rond duurzaam transport kan voor Café Costume een grote ecologische stap voorwaarts betekenen PRODUCTIE VAN MATERIALEN Dierenwelzijn Café Costume gebruikt veel wol. Om er zeker van te zijn dat de schapen die deze wol produceren goed behandeld worden, kan Café Costume hier navraag naar doen Leer looien De schoenen van Café Costume zijn gemaakt uit leder. Café Costume kan zich informeren over de productiewijze en zo te weten komen of het leder op plantaardige wijze gelooid wordt. Zo niet, kan Café Costume stappen ondernemen om leder te gebruiken dat plantaardig gelooid is. Een mogelijkheid is om de leverancier hiertoe aan te zetten of om een andere leverancier te zoeken die dit wel doet. 2.3.ECONOMAAT Het kantoormateriaal van Café Costume ligt verspreid over vier grote schuiven. Met kantoormateriaal worden klasseermapjes, pennen, plakband, stiften, enveloppen, plastic mapjes, lijm, bedoeld. Veel van deze materialen worden bij Solucious aangekocht (zie Hoofdstuk 4 designkraan). Sommige specifiekere materialen worden bij AVA papierwaren aangekocht. Gedurende de stage werd ondervonden dat wanneer iemand naar AVA papierwaren gaat, door verschillende andere werknemers boodschappen worden besteld. Het gebeurt snel zonder grondig nazicht welke materialen nog aanwezig zijn. Hierdoor worden vaak aankopen gedaan van materiaal dat nog in voorraad is. Café Costume zou een overzicht van de aanwezige materialen kunnen creëren door het inrichten van een economaat, een plaats waar de kantoorbenodigdheden overzichtelijk gestockeerd worden. Door dit economaat op slot te doen en iemand beheerder te maken, kan meer zorgvuldig worden omgesprongen bij het nemen van materialen. De opvolging van verbruik en het bepalen van aankopen zal hierdoor structuur krijgen. Er kan ook op zoek worden gegaan naar meer duurzame papiermaterialen. De hieronder verzamelde informatie daarover is ontleend aan de website Labelinfo (z.j.) 63

68 Figuur 41 Logo Blauwe Engel label (Labelinfo, z.j.) Blauwe Engel label: Blauwe Engel (Der Blaue Engel) is een Duits label voor ecologische producten, opgericht in 1978 door het Duits ministerie van Binnenlandse Zaken. Het label kan onder meer teruggevonden worden op papier. Het label heeft specifieke criteria voor elk type product, zoals printerpapier en tissuepapier. Het label garandeert dat de productie gebeurt op milieuvriendelijke wijze. Het label is verankerd in de Europese wetgeving en wordt beheerd door het Duitse ministerie van Milieu, de Duitse milieuadministratie, een jury bestaande uit diverse stakeholders en het Duits instituut voor gezondheid, kwaliteit en labelling (RAL). De controle gebeurt door onafhankelijke controleorganismen. (Labelinfo, z.j., z.d.) Een ander label voor papier is het FSC label. FSC is een internationaal label voor duurzame bosbouw. Het wordt beheerd door de internationale organisatie FSC 19. Figuur 43 Logo PEFC label (Labelinfo, z.j.) Figuur 42 Logo FSC label (Labelinfo, z.j.) PEFC is een label voor duurzame bosbouw. Het wordt beheerd door de Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes. De controle gebeurt door onafhankelijke controleorganismen. Het EU Ecolabel is een Europees label dat de productie op milieuvriendelijke wijze garandeert. Het wordt beheerd door de Europese Commissie. Figuur 44 Logo EU Ecolabel (Labelinfo, z.j.) 3. PROSPERITY Café Costume deed al concrete acties binnen deze pijler (zie Hoofdstuk 3). Gedurende de stage werd binnen deze pijler geen verdere inspiratie gevonden waar Café Costume een doel van zou kunnen maken. 4. PEACE STEUNEN VAN GOEDE DOELEN Café Costume kan nadenken om een engagement aan te gaan met een goed doel. Dit kan een doel zijn dat binnen of buiten de sector ligt. Enkele voorbeelden: - Maatpakken schenken aan Dress for Succes. Dit is een organisatie die minder bedeelden kleedt voor sollicitatiegesprekken. (Dress For Succes, 2018) - Stofresten schenken aan studenten van de Modeacademie - Initiatieven steunen die bezig zijn voor zuivere lucht, dit ter compensatie voor de CO₂-uitstoot door het bedrijf. Door een samenwerking aan te gaan met Joseffa (zie hoofdstuk 4) steunt Café Costume onrechtstreeks een goed doel. 19 Forest Stewardship Council 64

69 5. PARTNERSHIP 5.1. TRANSPARANTIE Door acties te ondernemen richting meer transparantie kan Café Costume bij (potentiële) stakeholders vertrouwen winnen. Het kan bijvoorbeeld een filmpje online plaatsen van het productieproces bij Paveco. Transparantie over de materialen en afkomst van de producten die via de webshop worden aangeboden, is noodzakelijk binnen duurzaam ondernemen SOCIALE DOELGROEP STEUNEN Café Costume zou kunnen samenwerken met een sociale onderneming voor het labelen van producten. Gedurende de stage werd het labelen van schoenen als zeer omslachtig aanschouwd. Door dit uit te besteden aan mensen met een beperking, geeft het hen een nuttige besteding terwijl het zelf aan andere taken kan werken. Café Costume zou ook kunnen nadenken over het stempelen van de naam en de maat van de schoenen op de schoendozen, een milieuvriendelijker alternatief in vergelijking met de geprinte labels. Bovenstaande voorstellen kunnen Café Costume inspireren om verder duurzaam aan de slag te gaan. Er zijn nog tal van andere acties te bedenken. De Quick Wins-tool (zie hoofdstuk 3) is een andere mogelijke inspiratiebron. 65

70 BESLUIT Deze bachelorproef ging op zoek naar een antwoord op de vraag: Hoe zet Café Costume in op een duurzaam beleid en hoe kan het hier verder in ontwikkelen? Er is vertrokken vanuit een toelichting over ISO 26000, de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG s) en het 5 P-model (people, planet, prosperity, peace en partnership). Deze werden aan elkaar gelinkt om zo het onderzoek verder te voeren via dit 5 P-model. Vanuit dit kader is beschreven wat Café Costume al doet inzake duurzaamheid en is er inspiratie gegeven voor nieuwe doelstellingen. De ontstaansgrond van Café Costume is een uitermate sterk punt: Slow fashion, op maat en enkel op vraag. Daardoor kan Café Costume voor maatwerk enkel het materiaal aankopen wat het effectief nodig heeft en bezit het een kleine hoeveelheid aan stock. Café Costume biedt een open werksfeer voor de werknemers en geeft jonge ondernemers de kans om te groeien door hun producten aan te bieden. De MVO-scan was voor mijn stage uitgevoerd, en heeft aanleiding gegeven tot een MVO-traject met Flanders DC en een quick-wins tool. Dit MVO-traject dat voor mijn stage was gestart zou kunnen resulteren in een duurzaamheidsverslag. Deze Bachelorproef biedt enkele bouwstenen aan voor dit verslag. Inmiddels heeft het MVO-traject al een aanzet tot bewustwording teweeg gebracht. De quick-wins tool blijkt inmiddels zeer waardevol als opvolginstrument. Het is echter noodzakelijk om de lijst van eindverantwoordelijken voor deelacties te actualiseren en realistische doelen te stellen. Het onderzoek werd verder gevoerd met oog op de doelstellingen van een circulaire economie: waardebehoud, hergebruik en recyclage. Ik ben tijdens de stage op zoek gegaan naar concrete verbetervoorstellen. Eén van mijn voorstellen werd al gerealiseerd tijdens de onderzoeksperiode, namelijk een samenwerking met Joseffa. Dit bedrijf zet in op een vorm van recyclage en steunt ook een waterproject in een woestijngebied. Deze samenwerking is een grote stap vooruit in het realiseren van een duurzaamheidsbeleid. Café Costume heeft hier effectief gekozen voor het aspect planet en indirect ook voor peace, en niet voor wat het misschien in geldwaarde nog had kunnen opbrengen. Een tweede verbetervoorstel werd gezocht in de verpakking van de verkochte producten. De huidige verpakking is niet aangepast aan de gedachtegang van circulaire economie. Ik heb vanuit dit perspectief een analyse gevoerd waaruit belangrijke punten konden worden genoteerd voor de herontwikkeling van verpakking. Aandachtspunten voor herontwikkeling werden opgesomd: monomateriaal, verpakking louter als productbescherming benaderen, lichter en dunner materiaal, multifunctioneel gebruik, statiegeld- of kostenconcept. Een project of stage van de opleiding Productontwikkeling kan daarvoor een reële stimulans zijn. Café Costume is een inspiratie voor anderen als we kijken naar hun duurzaam business model. Ze zijn ook erg betrokken op hun stakeholders en lange termijnrelaties als het gaat om de exclusiviteit. Het is niet evident om koploper te blijven (wet van de remmende voorsprong). In hun aandacht om exclusiviteit en eigenheid te behouden durft men wel eens te weinig duurzaamheidsaspecten in het bewustzijn te brengen. De acties die Café Costume doet, gebeuren nog niet bewust met het oog op duurzaam ondernemen en circulaire economie. Daarbij kan er ook meer transparantie komen over deze acties in samenhang met de missie en visie en waarden. Deze standpunten zouden ook als info op de website een plaats kunnen krijgen. Café Costume heeft mijns inziens alle troeven in handen om zich ook als een uitermate duurzaam bedrijf te gaan positioneren. 66

71 BRONNENLIJST NIET-DIGITALE BRONNEN Bergmans. (2017). Marketing plan Café Costume [intern document] Café Costume. (2012). Onthaalbrochure Café Costume [intern document]. D Hollander, A. (2017). Duurzaam ondernemen in de confectie: modieuze marketing of maatschappelijke noodzaak? (bachelorproef Hogeschool Gent Natuur en Techniek). Eyskoot, M. (2017). Dit is een goede gids: voor een duurzame lifestyle. Amsterdam: Keff en Dessing Publishing. Flanders DC. (2017). Consulting sessies - aanpak [powerpointpresentatie juni 2017]. Gemmeke, K. (2018). VAL-I-PAC in de Circulaire Economie [powerpointpresentatie]. Raworth, K. (2017). Donut Economie: In zeven stappen naar een economie voor de 21 e Eeuw. (5 de druk). Amsterdam: Nieuw Amsterdam. Rikkert, S. (2013). Maatschappelijk verantwoord ondernemen 2.0: Bedrijven als bouwstenen voor een duurzame economie. Amsterdam: Business Contact. Swaeb, H. (2016). Café Costume 2.0 Organisatie: Final report [intern document]. Van Doorsselaer, K. & Du Bois, E. (2015). Ecodesign: ecologisch verantwoord industrieel ontwerpen. (2 de druk). Gent: Academia Press. Verbeke, S. (2012). Lean thinking in made to measure: elimineren van verspilling bij op maat gemaakte kledij (bachelorproef Hogeschool Gent Natuur en Techniek). Verschueren, L. (2018). Fashion Lab: duurzaamheid in de praktijk [powerpointpresentatie]. DIGITALE BRONNEN Café Costume. (2018). Geraadpleegd op 1 mei 2018 via Café Costume. (2018). Baloji x Hendrick s gin. Geraadpleegd op 6 mei 2018 via Café Costume. (2018). Café Costume X Fernand Léger. Geraadpleegd op 13 mei 2018 via Café costume. (2018). Magritte x Café Costume Cufflinks. Geraadpleegd op 6 mei 2018 via Café costume. (2018). Summer of fashion. Geraadpleegd op 19 mei via CSR Academy.(z.j.). ISO in het kort. Geraadpleegd op 13 mei 2018 via 67

72 Close the Loop. (2018). A Guide towards a Circular Fashion Industry. Geraadpleegd op 21 mei 2018 via Close the Loop. (2018). Planner. Geraadpleegd op 21 mei 2018 via Companyweb. (z.j.). Café Costume BVBA. Geraadpleegd op via 15 april &SwitchLang=2 Desmet, L. (2017, 27 januari). Wanneer duurzaam niet meer duurzaam is. Geraadpleegd op 1 mei 2018 via Dress for Success. (2018). Geraadpleegd op 26 mei 2018 via Ellen Macarthur Foudation. (2017). Circular Economy System Diagram. Geraadpleegd op 21 mei 2018 via Flanders DC. (z.j.). Geraadpleegd op 10 mei 2018 via Flanders DC. (z.j.). Expertendag: Sustainability hacks voor modebedrijven. Geraadpleegd op 19 mei 2018 via Hens, T. (2017, 7 oktober). Kate Raworth: Het hart van de economie is een. MO. Geraadpleegd op 23 mei 2018 via ISO. (2016). ISO and SDGs. Geraadpleegd op 17 mei 2018 via s.pdf ivox. (2015). Onderzoek ivox: Perceptie, behoeften, prioriteiten en gedrag mbt duurzaamheid bij de Belgen meten en beter begrijpen. Geraadpleegd op 1 mei 2018 via Joseffa. (z.j.). Geraadpleegd op 24 mei 2018 via Labelinfo. (z.j.). Geraadpleegd op 26 februari 2018 via Léger, F. (z.j.). Leisure time, Homage to Jacques-Louis David Geraadpleegd op 6 mei 2018 via Leyssens, J. (2013). Naar een 21ste eeuws model voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. MO. Geraadpleegd op 1 mei 2018 via Marbles. (2018). Marbles scrumt. Geraadpleegd op 26 mei 2018 via Mei plastic-vrij. (z.j.). Geraadpleegd op 25 mei 2018 via MVO Impuls. (2013). MVO ISO Geraadpleegd op 6 mei

73 MVO Termen. (z.j.). Duurzaam denken en organiseren. Geraadpleegd op 1 mei 2018 via MVO Vlaanderen (z.j.). GRI-Richtlijnen voor duurzaamheidsverslaggeving. Geraadpleegd op 19 mei 2018 via MVO Vlaanderen (z.j.). ISO zelfverklaring. Geraadpleegd op 13 mei 2018 via MVO Vlaanderen. (z.j.). MVO debat: Waarom geraakt mvo niet uit de startblokken in België? Geraadpleegd op 13 mei 2018 via MVO Vlaanderen. (z.j.). People, Planet, Profit? Pleasure! Geraadpleegd op 1 mei via -planet- -profit-pleasure MVO Vlaanderen. (z.j.). MVO scan. Geraadpleegd op 10 mei 2018 via MVO Vlaanderen. (z.j.). Sustainable Development Goals (SDGs). Geraadpleegd op 16 mei 2018 via MVO Vlaanderen. (z.j.). Wat is MVO? Geraadpleegd op 13 mei 2018 via NBN.(2011). ISO 26000: Richtlijn voor maatschappelijke verantwoordelijkheid van organisaties. Geraadpleegd op 6 mei 2018 via Nespresso. (2018). Onze verantwoordelijkheid opnemen betekent recycleren. Geraadpleegd op 23 mei 2018 via New Places to be. (z.j.) Fosbury & Sons Antwerpen. Geraadpleegd op 19 mei 2018 via PaperWise. (z.j.). Geraadpleegd op 21 april 2018 via PaperWise. (z.j.). Verminder papiergebruik. Geraadpleegd op 21 april 2018 via PapierPresent. (z.j.). Geschenkverpakking. Geraadpleegd op 24 mai 2018 via Rendement. (z.j.). Het verschil MVO en duurzaam ondernemen. Geraadpleegd op 1 mei 2018 via René Magritte. (2009). René Magritte: Biography, Paintings, and Quotes. Geraadpleegd op 13 mei 2018 via Schone Kleren Campagne. (2017). Een evaluatie van labels, keurmerken en managementsystemen in de kledingindustrie. Geraadpleegd op 17 mei 2018 via 69

74 Stopper, M., Kossik, A. & Gastermann, B. (2016). Development of a Sustainability Model for Manufacturing SMEs based on the Innovative Doughnut Economics Framework. Geraadpleegd op 15 mei 2018 via The Shift. (2015). 1/3de Belgen is duurzaamheidsmoe en helft weet niet waarvoor het staat. Geraadpleegd op 1 mei 2018 via Unicef. (2015). Milleniumdoelen. Geraadpleegd op 13 mei 2018 via Van Dale Uitgevers Woordenboek. (2018). Duurzaam. Geraadpleegd op 1 mei 2018 via Van Dale Uitgevers Woordenboek. (2018). Aflaat. Geraadpleegd op 26 mei 2018 via Vermorgen, E. (2018, 12 januari). Donut Economie scoort met alternatief economisch model. Geraadpleegd op 16 mei 2018 via Vervliet, E. (2017, 12 september). Café Costume en Fosbury & Sons slaan de handen in elkaar. Geraadpleegd op 19 mei via Vlaamse Overheid. (z.j.). Fase 2: Formuleren missie, visie en waarden. Geraadpleegd op 17 mei 2018 via Vlaanderen Circulair. (2018). Samen werken aan circulaire economie in Vlaanderen. Geraadpleegd op 21 mei 2018 via VVSG. (z.j.). De duurzame ontwikkelingsdoelstellingen [powerpointpresentatie]. Geraaadpleegd op 13 mei 2018 via Young Patterns. (z.j.). Geraadpleegd op 19 mei 2018 via Wynants, J. (2017, 20 augustus). Hoe E5 mode, Caroline Biss en Café Costume bijdragen aan een meer duurzame mode-industrie. Geraadpleegd op 14 april 2018 via PERSOONLIJKE COMMUNICATIE Bergmans, B. (2018, 12 februari). (Product & Marketing support). Persoonlijke communicatie [interview]. Café Costume, Antwerpen. Bergmans, B. (2018, 26 februari). (Product & Marketing support). Persoonlijke communicatie [interview]. Café Costume, Antwerpen. Bergmans, B. (2018, 7 mei). (Product & Marketing support). Persoonlijke communicatie [interview]. Café Costume, Antwerpen. Bonne, C. (2018, 13 mei). (lector van de vakgroep Financieel Management). Persoonlijke communicatie [mail]. Hogeschool Gent, Gent. 70

75 Daemen, B. (2018, 28 februari). (voormalig Finance Manager). Persoonlijke communicatie [interview]. Café Costume, Antwerpen. Deckers, G. (2018, 23 april). (Assistent Product Manager- New Product). Persoonlijke communicatie [interview]. Café Costume, Antwerpen. Diederichs, S. (2018, 26 maart). (CEO). Persoonlijke communicatie [interview]. Joseffa, art-dames-avelines. Gemmeke, K. (2018, 20 februari). (Business Development Director). Persoonlijke communicatie [interview]. Val-I-Pac, Wemmel. Hambrouck, C. (2018, 6 maart). (Finance & HR support). Persoonlijke communicatie [interview]. Café Costume, Antwerpen. Van Doorsselaer, K. (2018, 8 maart). (Dr. Ing Opleiding Productontwikkeling UA). Persoonlijke communicatie [interview]. Universiteit Antwerpen, Antwerpen. 71

76 BIJLAGEN BIJLAGE Powerpoint presentatie Fashion Lab: Duurzaamheid in de praktijk BIJLAGE ISO and SDG s BIJLAGE Cijfermatige waarden van de link tussen ISO SDG s - TBL BIJLAGE Resultaten MVO-scan Café Costume BIJLAGE Cijfermatige waarden grafiek MVO-scan omgezet naar 5 P-model BIJLAGE Quick Wins-tool BIJLAGE Vragenlijst stilte momenten

77 BIJLAGE 1 POWERPOINT PRESENTATIE FASHION LAB: DUURZAAMHEID IN DE PRAKTIJK 73

78

79 30 werknemers (kantoor + boetieks) Café Costume Our philosophy Why MVO Project? Tools Realisations Work in progress Goals Learnings 27/05/2018 Menu Who are we? Oprichting: 2006 Core business: maatpakken 8 boetieks over heel België Café Costume +/-7000 maatpakken per jaar Omzet: +/-6 miljoen euro

80 MVO Project Why? Nieuwsgierig naar hoe we effectief scoren op MVO Onderzoek naar life long guarantee 27/05/2018 Our Philosophy Concept Café Costume = slow fashion Our Philosophy Made tot measure Weinig of geen stock Tijdloos design MVO Project Accessoires in België Duurzame materialen

81 IMPACT EFFORT FOCUS Materialen Laaghangend fruit Business model 27/05/2018 TOOLS Tools What? What have we done? Communicatie & formalisering

82 Sample: hemd uit 52% Co & 48% LCY Low hanging Fruit 27/05/2018 Materials Natuurlijke materialen Linnen Katoen Wol Materials Goede kwaliteit blijft cruciaal. De langste levensduur van een materiaal is het meest duurzame wat er is. + Hervulbare ecologische zeep + Gerecycleerd printpapier - Duurzame post-its niet het gewenste resultaat Low hanging Fruit

83 Uit kosten na 2 jaar Onderhoud 150/jaar Gewicht Plaats Afval Verzorgd uitzicht TOEKOMST Verduurzamen op bedrijfsniveau Low hanging Fruit LAAGHANGEND FRUIT +/- 1000/jaar +/- 1 PMD zak/week Groot gewicht Neemt plaats in Veel afval Onverzorgd uitzicht HEDEN Low hanging Fruit PADS RECYCLEREN Business Model KOFFIE Low hanging Fruit KOFFIEBONEN 27/05/2018

84 Communication & Formalisation 27/05/2018 Business Model Business Model Drukte Afvalvermindering Upcyling Niet prioritair Nog geen workshop gedaan Duurzaamheidsverslag Intern gebruik Communication & Formalisation

85 Kleinschalig bedrijf + gemakkelijker inspelen op nieuwe gewoontes - Kostelijke aanpassingen zijn moeilijk 27/05/2018 Work in progress Work in progress Beschermhoezen Theoretisch mogelijk Praktische bedenking Kostelijk Wegwerphoezen /stuk Herbruikbaar 2,99 /stuk Onderhoud? Sectorprobleem? Hoe lossen we dit op? Ideeën Q&A Kapstokken Duurzaam alternatief = kostelijk Imago Our Learnings Our Learnings Grootste valkuil Drukte Tijd Prioriteit

86 27/05/2018 Our Learnings Begin klein, niet alles in MVO moet groot zijn Stel realistische doelen Plan opvolgingsmomenten in Stel iemand verantwoordelijk waarbij dit deel van de job is Our Goals Our Goals MVO in takenpakket verwerken Quick wins realistisch stellen Life long guarantee Verduurzamen verpakking & plastiek gebruik Transparantie Slow fashion is een kunst. Een beleving waar traditie, vakmanschap en jouw verhaal samenkomen. Op maat gemaakt met een twist. Your Style. Your Suit. Your Story