Gescheiden door dezelfde taal? De wisselwerking tussen de Nederlandse en de Vlaamse filmwereld

Transcriptie

1 Gescheiden door dezelfde taal? De wisselwerking tussen de Nederlandse en de Vlaamse filmwereld Rob van den Bergh Studentnummer: Scriptie MA Media en Cultuur, tweede versie Docent: Gerwin van der Pol Master Media & Cultuur, Universiteit van Amsterdam

2 Inhoudsopgave Inleiding 2 Hoofdstuk 1: Succes in eigen land De hits Succes in genres Naamsbekendheid voor succes Marketing 12 Hoofdstuk 2: De uitwisseling van Nederlandse en Vlaamse films De vertoonde films Succes in het buitenland? Talenkloof en cultuurspecificiteit Onbekend is onbemind Emotionele verschillen 30 Hoofdstuk 3: Samenwerking tussen Nederland en België op filmgebied De weg naar internationale coproductie Het Vlaams Audiovisueel Fonds en het Nederlands Fonds voor de Film Redenen voor coproductie 34 Hoofdstuk 4: De remakes De remakes in hun nationale context De verschillen tussen de originele films en hun remakes De remakes in hu internationale context 47 Conclusie 53 Bijlage: De interviews 55 Bronnenlijst 73 1

3 Inleiding Nederland en Vlaanderen delen een lange geschiedenis. Ooit vormden de twee gebieden één geheel. In 1830 scheidde België en daarmee Vlaanderen zich af van Nederland. Later kwamen de twee landen weer tot elkaar om samen met Luxemburg de Benelux te vormen, een unie die de handel tussen de drie landen moest bevorderen. Dit verdrag loopt tot op de dag van vandaag. De Vlamingen spreken ook een eigen vorm van de Nederlandse taal en zolang de dialecten niet te zwaar zijn kunnen Nederlanders en Vlamingen elkaar goed verstaan. Ondanks een gedeelde geschiedenis en dezelfde taal lijkt er in beide landen weinig interesse te zijn in elkaars films. Dit was ooit wel eens anders. Tot aan het eind van de jaren 80 van de vorige eeuw was er regelmatig een film uit Nederland of Vlaanderen die in beide gebieden goed bezocht werd, bijvoorbeeld de Nederlandse Flodder (Dick Maas, 1986) of Hector (Stijn Coninx, 1987) uit Vlaanderen. De laatste twintig jaar waren er echter weinig Nederlanders die een Vlaamse film zagen en weinig Vlamingen die naar Nederlandse films kwamen. Wat is hier aan de hand? Het kan in ieder geval niet zo zijn dat er geen films gemaakt zijn die een groot publiek aanspreken, want juist in de afgelopen tien jaar hebben zowel de Vlaamse als de Nederlandse filmindustrie veel kaskrakers gehad. Waarom kunnen deze hits niet overgebracht worden naar het buurland? Is er toch een taalbarrière? Zijn er grote cultuurverschillen die de waardering van elkaars films in de weg staan? Weten de Vlamingen niet van het bestaan van de Nederlandse films af en vice versa? Worden de films niet goed gedistribueerd over de grens? Deze en andere vragen liggen ten grondslag aan dit onderzoek. Het begon allemaal met een initiatief van het Nederlands Film Festival dat geïnteresseerd was in de vraag waarom wij hier in Nederland nauwelijks Vlaamse films bekeken en andersom ook niet. Dit verschijnsel werd nog opvallender toen in 2010 er een remake van een Vlaamse film in Nederland verscheen, namelijk Loft (Antoinette Beumer, 2010), een nieuwe versie van de gelijknamige film van Erik van Looy uit In hetzelfde jaar verscheen in Vlaanderen een remake van Alles is liefde (Joram Lürsen, 2007), getiteld Zot van A. (Jan Verheyen, 2010). Dit zijn niet de eerste remakes die over en weer gemaakt zijn en het zullen ook niet de laatste zijn. Toch is het merkwaardig om al een paar jaar na het origineel een nieuwe versie van een film te maken in dezelfde taal. Wat is hier de oorzaak van? Is er een verband tussen het 2

4 maken van de remakes en het slechte bezoek van Nederlandse en Vlaamse films in elkaars landen? Dit verslag zal in verschillende stappen antwoord proberen te geven op de volgende vraag: welke rol spelen de overeenkomsten en verschillen tussen Nederland en Vlaanderen in het uitbrengen en het succes van elkaars films? Om deze vraag te beantwoorden zal ik de Nederlandse en Vlaamse filmindustrieën van verschillende kanten bekijken. Allereerst werp ik een blik op het succes van de Nederlandse en Vlaamse films in 2010 in hun eigen land en probeer ik te verklaren waar dat succes uit voortkwam. Daarna zal ik bekijken welke films er in dat jaar met het andere land uitgewisseld werden en zal ik kijken welke redenen er genoemd werden voor de voornamelijk lage bezoekcijfers van die films. In het derde hoofdstuk bekijk ik de filmindustrieën op een meer productioneel niveau door aandacht te besteden aan de manier waarop de Nederlanders en de Vlamingen samen aan films werken. Het laatste hoofdstuk zal een soort case study zijn van het voorgaande door een blik te werpen op de remakes, waarbij de aandacht uitgaat naar de redenen waarom die films gemaakt zijn, wat de uiteindelijke verschillen zijn tussen de remakes en hun originelen en hoe deze remakes passen binnen bestaande theorieën over remakes. De focus ligt hierbij met name op het jaar 2010, om de groep films dat ik in beschouwing neem in te perken. Het is echter geen willekeurig jaar, want 2010 was bijzonder succesvol voor de nationale filmindustrieën van beide landen en tevens werd er zoals gezegd in zowel Nederland als Vlaanderen een remake gemaakt van een film uit het buurland. Voor de duidelijkheid: onder een Nederlandse film versta ik een film waarbij Nederland het majoritaire land van productie is (oftewel het land dat het meeste tijd en werk stak in de film en tevens vaak ook het initiatief voor de productie nam). Vlaanderen is een landsdeel en dus geen land, maar heeft wel een eigen filmindustrie, los van die van de rest van België. Een Vlaamse film is dus een film waarin Vlaanderen de majoritaire producent is. De remakes die ik bespreek zijn allemaal wat Harvey Roy Greenberg acknowledged close remakes noemt, oftewel remakes die erkennen dat ze een nieuwe versie van een oude film zijn en die tevens dicht bij hun bron van oorsprong blijven. Greenbergs andere typen remakes komen hier niet voor, omdat ze er in eerste instantie niet lijken te zijn in Nederland en Vlaanderen en in tweede instantie omdat het juist interessant is om te zien dat beide landen erkennen elkaars films te remaken, ondanks dat ze dezelfde taal spreken (Greenberg, 1998: p. 126). Het succes van de films wordt alleen gemeten aan de hand van reguliere bioscoopbezoeken en dus niet op festivalbezoek, dvd-verkoop of televisiekijkcijfers. Ik zal me bij deze analyses vooral richten op commercieel succes en niet of nauwelijks op artistiek succes, dus het ontvangst 3

5 van de verschillende films door de critici en de reacties van het publiek zijn achterwege gelaten. Ik zal dan ook een meer zakelijk perspectief op de Nederlandse en Vlaamse filmindustrieën bieden dan een kunstzinnig perspectief. 4

6 Hoofdstuk 1: Succes in eigen land Voordat er over de wisselwerking tussen Nederland en Vlaanderen op filmgebied gesproken kan worden is het interessant om te kijken hoe de twee industrieën zelf hun eigen films naar succes proberen te leiden, zodat er later een contrast gemaakt kan worden met hoe de films uit hun buurland op de markt gezet worden. Dit is dus een verslag over het succes van de Nederlandse films in Nederland en de Vlaamse films in België in In plaats van dat ik ieder land afzonderlijk zal bespreken zal ik de twee door elkaar behandelen, zodat de overeenkomsten en verschillen in succes in Nederland en België sterker benadrukt worden. Ik zal hierbij kijken naar welke genres populair zijn, welke trends er te vinden zijn en wat er aan marketing gedaan wordt om de vaderlandse films onder de aandacht te brengen. 1.1 De hits De volgende tien Nederlandse films waren in 2010 het meest succesvol in Nederland (Wolfers, 2011: p. 8): 1. New kids turbo (Steffen Haars, Flip van der Kuil, 2010): bezoekers. 2. De gelukkige huisvrouw (Antoinette Beumer, 2010): bezoekers. 3. Sint (Dick Maas, 2010): bezoekers. 4. Komt een vrouw bij de dokter (Reinout Oerlemans, 2009): bezoekers. 5. Dik Trom (Arne Toonen, 2010): bezoekers. 6. Foeksia de miniheks (Johan Nijenhuis, 2010): bezoekers. 7. Iep! (2010): bezoekers. 8. Sinterklaas en het pakjes mysterie (Martijn van Nellestijn, 2010) bezoekers. 9. De eetclub (Robert Jan Westdijk, 2010): bezoekers. 10. Tirza (Rudolf van den Berg, 2010): bezoekers. Bron: Nederlandse Vereniging van Bioscoopexploitanten (2011). De volgende tien Vlaamse films waren in 2010 het meest succesvol in België (Box office mojo 2 ): 1 Het is niet mogelijk om specifiek te kijken naar bezoekcijfers van Vlaanderen alleen, waardoor ik moet kijken naar België in het algemeen. 2 Een officiële lijst van de bezoekcijfers in de Belgische bioscopen in 2010 wordt niet vrijgegeven, alleen een top 25, vrij laat in Box office mojo heeft echter wel bijgehouden hoeveel iedere film in België opbracht 5

7 1. Zot van A. (Jan Verheyen, 2010) 2. Frits en Freddy (Guy Goossens, 2010) 3. Sammy s avonturen. De geheime doorgang (Ben Stassen, 2010) 4. Bo (Hans Herbots, 2010) 5. Mega Mindy en het zwarte kristal (Matthias Temmermans, 2010) 6. Smoorverliefd (Hilde van Mieghem, 2010) 7. Adem (Hans van Nuffel, 2010) 8. Wolf (Stef Desmyter, 2010) 9. Turquaze (Kadir Balci, 2010) 10. Beyond the steppes (Vanja d Alcantara, 2010) Het eerste dat opvalt is dat de Nederlandse films het qua aantallen beter heeft gedaan dan de Vlaamse film. De totale Vlaamse bezoekcijfers ontbreken natuurlijk, maar uit de bedragen op Box office mojo kan een ruime schatting gemaakt worden. Maar liefst dertien Nederlandse films kregen meer dan bezoekers in eigen land in 2010, veertien als je Loft (Antoinette Beumer, 2010) meetelt, die aan het einde van 2010 uitkwam en pas in 2011 de bezoekers haalde. Twee van die dertien films haalden zelfs de algemene top tien (dus met ook de films uit andere landen meegeteld), namelijk New kids turbo (op de vijfde plaats) en De gelukkige huisvrouw (op nummer tien). De Belgen hadden echter slechts één Vlaamse film in hun algemene top tien staan, namelijk Zot van A., die op de achtste plaats eindigde (Frits en Freddy haalde de totale bezoekersaantallen van Zot van A. in 2011 in). Er waren ook geen tien Vlaamse films die de bezoekers haalde. Echte bezoekersaantallen ontbreken nog, maar als de opbrengst van de films in dollars op Box office mojo wordt omgerekend in bezoekersaantallen lijkt het erop dat er maar zes of zeven zijn die zoveel bezoekers trokken (Adem is het twijfelgeval). Wolf haalde de algemene top 100 nog net, maar Turquaze haalde die lijst niet en Beyond the steppes kwam niet eens in de top 200. Hier moet echter wel een kanttekening bij gemaakt worden. Er werden namelijk heel wat minder films gemaakt in Vlaanderen in 2010 dan in Nederland, waardoor het relatieve succes niet veel verschilt. Ook zijn de Vlaamse films vaak omgerekend in dollars. Uit de totale lijst heb ik zelf de Vlaamse films gefilterd. Het is wel onhandig dat die lijst van Box office mojo ook de opbrengst van Luxemburg bij die van België telt, al zou dat weinig invloed moeten hebben op welke tien films de top tien vullen, omdat de Franstalige Belgen en de Luxemburgers zelden Vlaamse films zien en dus de bezoekersaantallen van die films nauwelijks beïnvloeden. 6

8 voor het grootste deel afhankelijk van de Vlaamse bioscopen, maar de cijfers die tot de hierboven geplaatste lijst hebben geleid komen uit zowel Vlaanderen, Wallonië, Brussel en zelfs Luxemburg. Wellicht stonden de films hoger als er alleen naar Vlaanderen was gekeken. In de films die in de top 10 staan komt ook maar één samenwerking van Vlaanderen met Wallonië voor. Alleen Beyond the steppes is een echte coproductie tussen de twee Belgische delen. Beyond the steppes is ook geen Vlaams gesproken film, want er wordt Pools in gesproken. Dat is niet de enige film die niet de Vlaamse taal heeft, want de oorspronkelijke versie van de animatiefilm Sammy s avonturen is Engels gesproken. Hoewel die film ook gewoon met Vlaamse stemmen is uitgebracht werd er tijdens de productie uitgegaan van een internationale afzetmarkt met Engelse stemmen. In Turquaze wordt ook veel Turks gesproken, maar de hoofdtaal blijft Vlaams. Nederland daarentegen heeft alleen films in zijn top tien waarin het Nederlands de hoofdtaal is. Tirza en Iep! zijn de enige coproducties tussen Nederland en Vlaanderen op het gebied van lange bioscoopfilms die in première gingen in Succes in genres Wat de genres betreft zijn er zowel een aantal overeenkomsten als een lijst aan verschillen tussen België en Nederland. Zo zien we dat in Nederland het drama goed scoort, met bijzonder hoge noteringen voor De gelukkige huisvrouw, Komt een vrouw bij de dokter en Tirza. De twee die daarvan het meest hebben opgebracht hebben allebei Carice van Houten in de hoofdrol, wat haar bijna het gezicht maakt van een bepaald genre in Nederland. Deze twee films gaan over gekte (De gelukkige huisvrouw) en ziekte (Komt een vrouw bij de dokter) en draaien in zekere zin om het gezinsleven. Ze zijn beide gebaseerd op autobiografische romans. De puur fictieve romanverfilming Tirza is een wat extremer drama over incestueuze verlangens en waanzin. In België zien we vier drama s, namelijk Bo, Adem, Turquaze en Beyond the steppes. Meer dan in Nederland, maar toch was het succes niet echt groter. Die laatste twee stonden immers niet eens in de algemene top 100 en er waren ook genoeg kleine drama s in Nederland die relatief meer of even veel succes hadden dan Beyond the steppes. De thema s lopen hier ook meer uiteen. Bo is een drama gericht op tieners in plaats van op volwassenen. Bo gaat over zaken als loverboys, tienerescortes en drugsverslaving. Adem vertelt het verhaal van twee jongens met een longziekte waaraan ze waarschijnlijk jong zullen overlijden en die 7

9 proberen een positieve levenshouding aan te nemen. Turquaze draait om een in België opgegroeide Turkse hoofdpersoon die merkt dat hij tussen twee culturen valt. Beyond the steppes handelt over een Poolse vrouw die in de Tweede Wereldoorlog met haar pasgeboren kind onder barre omstandigheden moet zien te overleven. Deze drama s lopen sterk uiteen van echt commercieel (Bo) tot arthouse (het trage, minimalistische Beyond the steppes). Een bekend gezicht dat bij het genre past, zoals Carice van Houten, ontbreekt bij de Vlaamse drama s. De Vlamingen hielden het bij hun grootste successen duidelijk luchtig. Met uitzondering van Bo en Adem zijn al hun films met minimaal bezoekers komedies of kinderfilms. De lijst wordt geleid door de romantische komedie Zot van A., een remake van de Nederlandse film Alles is liefde (Joram Lürsen, 2007). Het is niet de enige romantische komedie, er is ook Smoorverliefd. Beide films hebben Koen de Graeve en Mathijs Scheepers als acteurs, al zijn zij niet specifiek de acteurs waar de marketing op inspeelde. Sterker nog, de twee films zette in op een groot ensemble van in België bekende acteurs en actrices. In Nederland kreeg de romantische komedie minder aandacht, want er was geen grote productie in dat genre in Wel staat er een Nederlandse remake van Smoorverliefd gepland (Rekers, 2010). Toch was het in Nederland ook een komedie die de boventoon voerde: het anarchistische New kids turbo was de meest succesvolle komedie van het jaar. De film was qua humor meer gericht op jongeren dan op volwassenen, maar sprak toch een breed publiek aan. Vlaanderen had een vergelijkbaar succes met hun zwarte komedie Frits en Freddy, die net als New kids turbo gebruik maakt van harde humor, onnozele, criminele personages en een nadruk op accenten en specifieke, meer provinciaalse locaties. Sint is eveneens een zwarte komedie, in dit geval over een moordende Sinterklaas. Hierin wordt humor met bloederige horror gemixt. Net zo belangrijk als de komedies waren de kinderfilms. In Nederland haalde maar liefst vier kinderfilms de landelijke top tien, namelijk Dik Trom, Foeksia de miniheks, Iep! en Sinterklaas en het pakjes mysterie. België heeft er twee: Sammy s avonturen en Mega Mindy en het zwarte kristal. Zeker in Nederland vormt de kinderfilm een belangrijk deel van de commerciële producties, want er waren nog meer films voor die doelgroep uitgebracht in 2010, waaronder Het geheim (Joram Lürsen, 2010), Ernst & Bobbie en het geheim van de Monta Rossa (Pieter Walther Boer, 2010) en Briefgeheim (Simone van Dusseldorp, 2010). België heeft een groot productiebedrijf voor kinderfilms en -televisieseries genaamd Studio 100, die in 2010 met Mega Mindy kwam. Het Vlaamse Sammy s avonturen is ook nog eens 8

10 een animatiefilm. Hoewel animatie niet per se zeldzaam is in Nederland en België wordt het maar zelden gebruikt voor lange films. Het succes van de kinderfilm is niet specifiek voor de Benelux. De meest succesvolle film van 2010 wereldwijd was volgens Box office mojo Pixars Toy Story 3 (Lee Unkrich, 2010) over levend speelgoed. Daarnaast deden veel andere animatiefilms voor kinderen de afgelopen jaren goede zaken aan de globale box office. De wat duisterdere genres als misdaad, thriller en horror voerden niet de boventoon, maar toch was het ook daarvoor een aardig jaar. Vlaanderen heeft de afgelopen paar jaar een aantal van haar grootste successen behaald met thrillers, zoals De zaak Alzheimer (Erik van Looy, 2003) en zijn vervolg Dossier k. (Jan Verheyen, 2009) en de meest succesvolle Vlaamse film aller tijden: Loft (Erik van Looy, 2008), waarvan in Nederland in 2010 dus de remake verscheen. Dit jaar moest men het op thrillergebied echter stellen met het slecht ontvangen, maar redelijk goed bezochte Wolf, een film die als promotie moest dienen voor de tv-serie Wolven, die opgenomen is voor vertoning op de zender één, maar nog altijd niet uitgezonden is wegens bezuinigingen in de televisie-industrie. De film is zelfs gemaakt uit scènes die uiteindelijk ook gebruikt moesten worden voor de serie. Opmerkelijk is dan ook dat mensen tijdens de première openlijk niet tevreden waren over de film die teveel als een trailer voor de serie zou voelen. Zelfs een actrice uit de film en serie had kritiek, zoals te zien was in het programma De rode loper (één, 24 maart 2010). In Nederland gebeurde iets soortgelijks bij De eetclub toen ook enkele castleden en de schrijfster van het boek, Saskia Noort, bij RTL boulevard (RTL 4, 16 november 2010) aangaven niet tevreden te zijn met het eindresultaat. Deze negatieve publiciteit voorkwam niet dat beide films, zeker De eetclub, vrij goed bezocht zijn. De meest succesvolle duistere film was uiteindelijk de horrorkomedie Sint, die met zijn subversieve blik op het Sinterklaasfeest maar liefst bezoekers wist te trekken in Nederland. 1.3 Naamsbekendheid voor succes Sommige films worden een succes omdat ze inspelen op een al bekend fenomeen, waardoor een zekere naamsbekendheid de film helpt te verkopen. De namen van acteurs als Carice van Houten, Barry Atsma, Matthias Schoenaerts en Koen de Bouw zijn hier natuurlijk een duidelijk voorbeeld van, evenals regisseurs met een wat bekendere naam zoals Reinout Oerlemans (meer bekend als acteur en als producent, maar evengoed een naam) en Jan Verheyen. Daarnaast heb ik het hier vooral over titels die bekend zijn door de boeken, televisieseries, games of andere fenomenen waarop ze gebaseerd zijn. Daarnaast telt ook een 9

11 vervolg of remake hier zeker bij mee. Veel van deze methodes om met een bekende naam publiek te trekken zijn volop gebruikt. In Nederland kwam naamsbekendheid het meest voor in de vorm van boekverfilmingen. Maar liefst zeven films uit de top tien zijn in meer of mindere mate gebaseerd op een boek: De gelukkige huisvrouw, Komt een vrouw bij de dokter, Dik Trom, Foeksia de miniheks, Iep!, De eetclub en Tirza. Dat zijn veelal bestsellers van bekende auteurs als Heleen van Royen, Kluun, Saskia Noort en Arnon Grunberg of populaire kinderboeken, zoals het door de bekende kinderboekenschrijver Paul van Loon geschreven Foeksia de miniheks. De namen van de auteurs prijken dan ook vaak groot op de poster en zo nu en dan wordt er, zoals bij Foeksia de miniheks, gebruik gemaakt van signeersessies met de schrijver ter promotie van de film. Soms zijn de schrijvers dan ook bijna grotere sterren dan de acteurs. Er wordt nog eens extra ingespeeld op de link tussen het boek en de film door een speciale filmeditie van het boek uit te brengen met de poster van de film als cover. Dik Trom is een apart geval. Het personage Dik Trom bestaat al lang en heeft in een hele reeks boeken de hoofdrol gespeeld, waarvan de eerste al door Cornelis Johannes Kievit in 1891 werd geschreven en de laatste in Van de jaren 30 tot de jaren 70 is er ieder decennium van de twintigste eeuw wel minstens één film geweest die gebaseerd is op de boeken. De laatste was Dik Trom weet raad (Henk van der Linden, 1976). Het lijkt er dus op dat de nieuwe Dik Trom inspeelt op deze lange rij populaire jeugdfilms en boeken, zelfs al hadden die hun grote succes al een aantal decennia terug. Het ligt echter niet zo simpel. De nieuwe film heeft een andere stijl en toon dan de boeken en de oude films en ook de verhaallijn is niet gehaald uit zijn voorgangers. In een gesprek met Benelux Film Distribution kwam ik erachter dat de naamsbekendheid van Dik Trom niet slechts als een voordeel, maar ook als een nadeel werd gezien. Doordat de film gebaseerd is op zo n oude naam was er de kans dat de nieuwe Dik Trom al bij voorbaat een oubollig imago zou hebben. Hoewel de boekenreeks aan de ene kant ouders kan aanzetten om met hun kind naar Dik Trom te gaan, omdat de ouders de naam herkennen als braaf en dus veilig vermaak voor hun kinderen, had het ook kunnen gebeuren dat het als te ouderwets voor deze tijd gezien werd. Daarom werd wel de bekende naam voor de titel gebruikt, maar werd de link met de boeken en de oude films niet benadrukt. Zo werden er dus ook geen nieuwe edities van de boeken geprint met daarop de poster van de nieuwe film. 3 3 Borst, Diane. Telefonisch interview. Utrecht,

12 In België waren in ieder geval in 2010 de boekverfilmingen een stuk minder belangrijk. Alleen Bo is gebaseerd op een boek, maar opmerkelijk genoeg hebben ze niet de titel van het boek, Het engelenhuis (Bracke, 2003), overgenomen waardoor al meteen een deel van de naamsbekendheid verloren gaat. Dit terwijl het boek en de schrijver vrij bekend zijn in Vlaanderen. Ze worden overigens wel genoemd op de poster. Dit is echter niet per se de gewoonte, want de Vlaamse filmindustrie heeft afgelopen jaren een aantal van haar grootste successen behaalt met verfilmingen van populaire boeken, zoals bijvoorbeeld De helaasheid der dingen (Felix Van Groeningen, 2009), De zaak Alzheimer en Dossier k. Waar de Vlamingen in 2010 weinig gebruik maakten van de bekendheid van boeken, gebruikten ze dan weer meer de populariteit van de televisie in hun voordeel. Studio 100 heeft veel ervaring met het produceren van vermaak voor kinderen en ze hebben hun sporen op de eerste plaats verdiend op televisie, met series als Samson en Gert (1989), Kabouter Plop (1998) en Piet Piraat (2001). Deze series krijgen vaak ook enkele filmversies, vrijwel altijd met succes. Mega Mindy en het zwarte kristal is dan ook afkomstig van een populaire kinderreeks, namelijk Mega Mindy (2006). Het zwarte kristal is niet de eerste film over de heldin Mega Mindy; eerder was er al het succesvolle Het geheim van Mega Mindy (Matthias Temmermans, 2009). Frits en Freddy maakt op een minder expliciete manier gebruik van een tv-connectie. De regisseur en schrijver, Guy Goossens en Mark Punt, waren eerder verantwoordelijk voor de populaire serie Matroesjka s (2005). Zij gebruikten voor hun film voornamelijk castleden uit die serie. Hoewel de connectie tussen Matroesjka s en Frits en Freddy in de marketing niet teveel benadrukt is, omdat het om twee totaal verschillende producten gaat, is er met name in de media wel bij stil gestaan. Zeker toen het Vlaamse Audiovisueel Fonds (VAF) weigerde om geld te geven voor Frits en Freddy werd er aandacht besteed aan het feit dat het VAF geen financiering gaf aan de makers van een internationaal succesvolle serie. De makers en dan met name scenarist Mark Punt gebruikten de verschillende media om te benadrukken dat de privé gefinancierde film bezoekers nodig had om uit de kosten te komen, iets wat uiteindelijk lukte. Een bijzondere manier van marketing dus (De Ruyck, 2010). Het Nederlandse New kids turbo maakte dan weer veel directer gebruik van de connectie met televisie. De film is gebaseerd op de tv-serie New kids (2007), die op zichzelf weer gebaseerd is op een reeks korte filmpjes die populair werden op de internetsites Flabber en YouTube. De film kwam uit op het hoogtepunt van de populariteit van de tv-reeks. Andersom kan het ook: de film Wolf werd zoals gezegd gemaakt als promotiefilm voor de serie Wolven. De film moest dus naamsbekendheid veroorzaken voor de serie. 11

13 Films kunnen ook gebruik maken van de naamsbekendheid van een evenement, zoals een feestdag als Kerstmis of Sinterklaas. Sinterklaas is zeer belangrijk geweest in 2010, want Zot van A., Sint en Sinterklaas en het pakjes mysterie hebben alle drie te maken met het feest. Het is wel opvallend dat ze allemaal anders inspelen op het fenomeen. Zot van A. gebruikt de warme sfeer rond het Sinterklaasfeest als basis voor romantische verhalen, terwijl er voor de humor mild gespot wordt met de Goedheiligman. Ook Sint gebruikt het feest voor humor, maar spreekt juist aan omdat het een braaf kinderfeest gebruikt als basis voor een zwarte komedie vol moord en doodslag. Sinterklaas en het pakjes mysterie gebruikt Sinterklaas op een conventionelere manier in een vrolijke avonturenfilm voor kinderen met de Sint en zijn Pieten in de hoofdrol. Op welke manier Sinterklaas ook gebruikt wordt, het leek afgelopen jaar garant te staan voor succes. Zo maakten alle films uit de Nederlandse top tien in meer of mindere mate gebruik van naamsbekendheid, maar waren er in België vier films die op zichzelf stonden en niet op een bekend fenomeen gebaseerd waren. Het lijkt erop dat het in Vlaanderen op het moment populair is om inspiratie te halen uit je dagelijkse omgeving. Adem draait om de ziekte mucoviscidose, waar regisseur Van Nuffel zelf ook aan lijdt. Turquaze draait om de eigen ervaringen van regisseur Kadir Balci als een Turk in België, evenals om de ervaringen van zijn familie. Beyond the steppes is gebaseerd op iets wat de grootmoeder van regisseuse d Alcantara heeft meegemaakt. 4 Geen van de films is werkelijk autobiografisch, want ze bevatten allemaal fictionele verhalen en personages. De enige film die dan nog overblijft is Sammy s avonturen die echt totaal geen vorm van naamsbekendheid in zich heeft, buiten de stemacteurs om. 1.4 Marketing Een deel van het succes van een film hangt ook af van de marketing. Hoe wordt de film in de markt gezet? Wat is de doelgroep? Op welke manier trek je de aandacht? In een gesprek met de distributieafdelingen van Benelux Film Distribution en Disney werd al snel duidelijk dat de marketingmachine van de film al meteen in werking gezet wordt als de film het groene licht om gemaakt te worden krijgt. Zo wordt er aan de promotie gewerkt voor en tijdens de productie en vooral als de film in première gaat. Vóór de productie draait het nog slechts om persberichten die bijvoorbeeld vertellen welke acteurs er meespelen. Tijdens de productie worden persberichten aangevuld door bezoeken van de pers op de set. Vlak voor en tijdens de 4 Zie voor meer informatie hierover de promotionele websites van Adem, Turquaze en Beyond the steppes. 12

14 release van de film bereikt de marketing zijn hoogtepunt. Dan wordt er van alles ingezet om de film onder de aandacht te brengen. Uiteraard speelt de pers hierbij ook een grote rol. Een film krijgt zijn meeste aandacht immers in de media, vaak in de vorm van interviews, speciale radio- of tv-uitzendingen, recensies en artikelen in verschillende bladen. Een grote première kan extra de aandacht trekken. 5 6 Soms kan de pers de film negatief in beeld brengen. Of dit echter veel uitmaakt is de vraag. De negatieve reacties van de cast op Wolf en De eetclub konden niet voorkomen dat de twee films een succes werden. Bij Sint werd er opschudding veroorzaakt door de poster, die volgens Johan Nijenhuis te schokkend zou zijn voor kinderen om op straat op te hangen. Deze controverse heeft veel aandacht gekregen in de media, onder andere door een gesprek tussen Dick Maas en Johan Nijenhuis bij het tv-programma De wereld draait door (2005), maar dit heeft de film geen schade gedaan. Je zou zelfs kunnen speculeren dat controverse juist in het voordeel werkt bij meer subversieve films als Sint. Buiten aandacht in de media hebben de meeste films een aantal standaardmethodes voor promotie. Alle films uit de top tien van zowel Nederland als België hebben een poster, een trailer en een website. Al deze drie marketingmiddelen hebben als doel om zo snel mogelijk duidelijk te maken met wat voor een film je te maken hebt. Zo zorgen de meeste posters ervoor dat je in een oogopslag ziet wat je ongeveer kunt verwachten. Een simpel voorbeeld zijn Sint (afb.1) en Sinterklaas en het pakjes mysterie (afb.2) die meteen gebruik kunnen maken van het iconische uiterlijk van Sinterklaas, allebei op hun eigen manier. Door de duistere afbeelding van een zombieachtige Sint bij Sint weet je meteen dat dit een horrorfilm is, terwijl de meer kinderlijke poster van Het pakjes mysterie aantoont dat dit de Sintfilm is waar je jouw kinderen gerust mee naartoe kan nemen. Op die manier wekken posters voor alle type films al snel een verwachting op. Smoorverliefd (afb.3) maakt met rozerode kleuren en hartjes als snel duidelijk dat het een romantische film is en New kids turbo (afb.4) legt een nadruk op stoere houdingen van acteurs die er bewust belachelijk uitzien, wat in combinatie met het felroze Turbo in de titel de indruk wekt dat je met een actiekomedie te maken hebt. Zelfs arthousefilms zijn snel te herkennen: Beyond the steppes (afb.5) heeft een close-upfoto van een serieus kijkende vrouw met hoofddoek voor een wijde lucht die gefotografeerd is met een grauwe kleurenfilter. Dat het geen luchtige, commerciële productie is straalt er meteen vanaf. Het zijn de meer commerciële drama s, zoals De gelukkige huisvrouw (afb. 6), Komt een vrouw bij de dokter (afb.7) en Adem (afb.8) 5 Borst, Diane. Telefonisch interview. Utrecht, Sterk, Marike. Telefonisch interview. Utrecht,

15 die het meest moeilijk te vangen lijken te zijn in een poster. Daardoor wordt vaak voor een vrij neutrale poster gekozen met een still uit de film of een afbeelding waarbij vooral de hoofdpersonen opvallen. Adem haalt hier het meeste uit door een still te kiezen die de levensenergie van de film benadrukt met een foto van twee jongens die over het strand rennen. Trailers moeten de aandacht trekken in meestal ongeveer twee minuten. Veel trailers hebben ongeveer dezelfde opbouw. Zo beginnen ze vaak vredig en schetsen ze het beeld van een hoofdpersonage voordat er iets gebeurt. Dan zien we hoe zijn of haar leven verstoord wordt en krijgen we de eerste paar ontwikkelingen van het verhaal te zien binnen een beperkt aantal shots. Het laatste deel van de trailer bestaat daarna meestal uit beelden die vooral om hun emotionele kracht zijn gekozen. Dus bij een drama bouwen de beelden steeds meer op tot een gevoel van crisis (bijv. Komt een vrouw bij de dokter), bij kinderfilms krijgen we vooral vrolijkheid (bijv. Foeksia de miniheks), terwijl thrillers steeds meer spannende momenten tonen (bijv. De eetclub). Er zijn echter ook trailers die het verhaal nauwelijks weergeven en vooral op de sfeerschets gericht zijn (bijv. Wolf), terwijl komedies vooral zoveel mogelijk grappen tonen (bijv. New kids turbo, waarvan de trailer ook speelt met de conventies van Hollywoodtrailers). Websites lijken ook vaak op elkaar. In de stijl van de film kun je vaak de belangrijkste informatie vinden, zoals de trailer, foto s, een synopsis en informatie over cast en crew. De ene site is daarin iets uitgebreider dan de andere. In ieder geval zijn er standaard genoeg afbeeldingen in de lay-out te vinden die de film herkenbaarheid moeten geven. Sommige films hebben nog wat extra promotiemateriaal ter beschikking. Zo doet de regisseur op de website verslag van de opnames van Adem, staat de familiegeschiedenis van de regisseur compleet met een paar foto s op de site van Turquaze, hebben kinderfilms als Foeksia de miniheks soms spelletjes, kun je gruwelijke Sinterklaasgedichten laten schrijven bij Sint en staan er kooktips op de website van De eetclub. Sommige sites maken ook promotie voor zusterproducties. Zo stond er een link naar de website van De gelukkige huisvrouw op de website van Komt een vrouw bij de dokter en was de site van Mega Mindy en het zwarte kristal ingebed in die van Studio Een andere vorm van marketing is wat ook wel de joint promotions genoemd worden. Dit is als twee bedrijven en/ of producten promotie maken voor elkaar. Vaak verschijnen dan bijvoorbeeld etenswaren met een afbeelding van een film op de verpakking, 7 De websites van Komt een vrouw bij de dokter en Mega Mindy en het zwarte kristal zijn inmiddels niet meer beschikbaar. 14

16 zoals bijvoorbeeld de popcornbakken van Jimmy s waarop afbeeldingen stonden van Sinterklaas en het pakjes mysterie. Wat ook geregeld voor komt bij commerciële films is dat er een titelsong of zelfs een complete score geschreven wordt door een bekende muzikant. Nederlandse rockster Anouk schreef bijvoorbeeld het nummer For Bitter or Worse voor De gelukkige huisvrouw, wat tegelijkertijd promotie betekende voor Anouks nieuwe cd als de film. Een ander voorbeeld van een joint promotion zijn de eerder genoemde filmversies van de boeken. In de films zelf zie je dan ook vaak de producten van sponsors langs komen. Er zijn ook andere marketingmiddelen die meer van de film zelf afhankelijk zijn en die dan ook niet bij iedere film te vinden zijn, omdat ze erg specifiek zijn. Een voorbeeld is een speciale Halloweendag voor kinderen met Foeksia de miniheks als thema. Een ander voorbeeld is dat je kon komen kijken naar hoe de stemacteurs van Sammy s avonturen gingen duiken in een aquarium. Sommige bioscopen organiseren een speciale voorstelling voor bepaalde films, zoals een ladies night voor De gelukkige huisvrouw. Nadat de film een aantal weken draait in de bioscopen neemt de promotie af en komt de film meestal alleen nog onder de aandacht bij prijsuitreikingen of als hij een bepaald aantal bezoekers heeft gehaald. Hoe dan ook, de Nederlandse en de Vlaamse filmindustrieën hebben de afgelopen tien jaar steeds grotere successen behaald en een belangrijke reden daarvan is duidelijk dat de marketingcampagnes groter en beter zijn geworden, in de stijl van grote Hollywoodproducties. Nederland en Vlaanderen kunnen terugkijken op 2010 als een jaar met een aantal grote successen. Dat het goed gaat met de vaderlandse film op in ieder geval commercieel gebied is een feit en een groot deel van het succes kan verklaard worden door goed gebruik van marketing en naamsbekendheid en ook door een vrij groot aantal publieksfilms. Wat de reden ook mag zijn waarom de films het zo goed deden, het publiek kwam er massaal op af. 15

17 Afb. 1: Poster voor Sint. Afb. 2: Poster voor Sinterklaas en het pakjes mysterie. Afb. 3: Poster voor Smoorverliefd. Afb. 4: Poster voor New kids turbo. 16

18 Afb. 5: Poster voor Beyond the steppes. Afb. 6: Poster voor De gelukkige huisvrouw. Afb. 7: Poster voor Komt een vrouw bij de dokter. Afb. 8: Poster voor Adem. 17

19 Hoofdstuk 2: De uitwisseling van Nederlandse en Vlaamse films Zoals gezegd in hoofdstuk 1 hebben Nederlandse en Vlaamse films het in het eigen land over het algemeen goed gedaan, maar kunnen ze dat succes omzetten in grote bezoekersaantallen in het buurland? Hiervoor zal ik eerst kijken naar welke Vlaamse films er uitgebracht zijn in Nederland en andersom. Welke films werden geselecteerd en op basis waarvan? Werden de films goed bezocht? Welke redenen kunnen er gegeven worden om te verklaren waarom bepaalde films het wel goed doen en andere niet? Dit hoofdstuk zal dus niet alleen een statistiekanalyse worden, maar ook ingaan op vragen over het verschil tussen Nederland en Vlaanderen op cultureel gebied. 2.1 De vertoonde films De volgende Vlaamse films hebben de Nederlandse bioscopen in 2010 gehaald: - Dossier k. (Jan Verheyen, 2009) - Double take (Johan Grimonprez, 2009) - Lost persons area (Caroline Strubbe, 2009) - Mega Mindy en het zwarte kristal (Matthias Temmermans, 2010) - My queen Karo (Dorothée van den Berghe, 2009) - Sammy s avonturen. De geheime doorgang (Ben Stassen, 2010) - Verdwaald in het geheugenpaleis (Klara van Es, 2010) Bron: maandelijkse releaselijsten van de Nederlandse Vereniging van Filmdistributeurs (2010). De volgende Nederlandse films hebben de Vlaamse bioscopen in 2010 gehaald: - Briefgeheim (Simone van Dusseldorp, 2010) - Dik Trom (Arne Toonen, 2010) - De eetclub (Robert Jan Westdijk, 2010) - Ernst & Bobbie en het geheim van de Monta Rossa (Pieter Walther Boer, 2010) 8 - First mission (Boris Paval Conen, 2010) - De gelukkige huisvrouw (Antoinette Beumer, 2010) 8 Hoewel deze film zeker in Vlaanderen is uitgebracht ontbreken verdere gegevens over de box-office, omdat de bezoekcijfers in Vlaanderen hiervan niet te vinden zijn. 18

20 - Het geheim (Joram Lürsen, 2010) - Iep! (2010) - De Indiaan (Ineke Houtman, 2009) - New kids turbo (Steffen Haars, Flip van der Kuil, 2010) - Sint (Dick Maas, 2010) - Sinterklaas en het pakjes mysterie (Martijn van Nellestijn, 2010) - Sterke verhalen (Teddy Cherim, Kees van Nieuwkerk, 2010) - Vreemd bloed (Johan Timmers, 2010) Bron: Box office mojo (2011). Het eerste dat opvalt als je naar deze twee rijtjes kijkt is het verschil in jaartallen. In Nederland kregen ze namelijk voornamelijk Vlaamse films uit 2009 te zien, terwijl de Vlamingen met name Nederlandse films uit 2010 kregen. Dat de Vlaamse films in Nederland later uitkwamen is niet zo verwonderlijk, want het duurt vaak een aantal maanden voordat een film van het ene naar het andere land verhuist, dus films die laat in het jaar in Vlaanderen uitkomen draaien vaak pas in het begin van het volgende jaar in Nederland. Het is dan ook opmerkelijker dat de Vlaamse bioscopen de Nederlandse films vaak zo snel vertoonde. In ieder geval is de snelle release van New kids turbo, Dik Trom, De gelukkige huisvrouw en De eetclub wel te verklaren. Al deze films zijn gedistribueerd in België door Benelux Film Distribution, die ook die films uitbracht in Nederland. Uit een interview met Chantal Krakowski, de general manager van de Vlaamse tak van Benelux Film Distribution, bleek dat BFD Nederlandse films vooral uitbrengt in België voor Nederlanders die in Vlaanderen wonen. Daarom worden de films alleen vertoond in plaatsen bij de grens van Nederland en België en in Antwerpen, waar veel Nederlanders wonen. De films kunnen voor deze doelgroep gebruik maken van de hype die in Nederland heerst en moeten daarom gelijktijdig in zowel eigen land als in Vlaanderen verschijnen. 9 Mogelijk doet Kinepolis (de distributeur van de meeste andere Nederlandse films in Vlaanderen) hetzelfde, al heb ik daar geen bevestiging van. Iets anders dat meteen opvalt is dat er dubbel zoveel Nederlandse films in Vlaanderen zijn uitgebracht dan Vlaamse films in Nederland. Dit lijkt een gigantisch verschil, maar relatief gezien valt het mee. Er worden gewoon niet zoveel films in Vlaanderen gemaakt als in Nederland. Om de Vlaamse filmproductie van 2010 er bij te pakken: van de dertien Vlaamse 9 Krakowski, Chantal. Telefonisch interview. Utrecht,

21 films die er gemaakt zijn in dat jaar hebben er nu drie gedraaid in Nederland en worden er nog drie uitgebracht in 2011, namelijk Adem (Hans van Nuffel, 2010), Beyond the Steppes (Vanja D Alcantara, 2010) en 22 Mei (Koen Mortier, 2010). Aan de andere kant hebben veel Nederlandse films dus de Vlaamse bioscopen gehaald, maar ook een belangrijk aantal niet. Dit brengt me op een opmerkelijk onderscheid tussen welke films wel en welke niet uitgewisseld werden. Als je de zeven films bekijkt die van Vlaanderen naar Nederland gehaald zijn valt het op dat het voornamelijk filmhuisfilms zijn. Double take is een experimentele film die grotendeels gemaakt is uit archiefmateriaal van films en tv-series van Alfred Hitchcock, nieuwsuitzendingen met Richard Nixon, koffiereclames en beelden van een Hitchcockimitator, gemixt met een fictieverhaal over Hitchcock die een oudere versie van zichzelf ontmoet. My queen Karo draait om een hippiecommune in Amsterdam, bekeken door de ogen van een Vlaams meisje dat er met haar ouders naar toe is getrokken. Lost persons area is een minimalistisch drama. Verdwaald in het geheugenpaleis is een documentaire over Alzheimer. Dit is allemaal geen licht vermaak. Dat gat wordt opgevangen door de mainstreamthriller Dossier k., het vervolg op De zaak Alzheimer (Erik van Looy, 2003) en de twee kinderfilms, Mega Mindy en Sammy s avonturen. Dat is dus maar één commerciële film voor volwassenen. Er zijn momenteel geen plannen om hits als Wolf (Stef Desmyter, 2010), Bo (Hans Herbots, 2010), Smoorverliefd (Hilde van Mieghem, 2010), Zot van A. (Jan Verheyen, 2010) en Frits en Freddy (Guy Goossens, 2010) naar Nederland te halen. Bij Zot van A. is dat overigens begrijpelijk, aangezien het een shot-voor-shot-remake is van de Nederlandse kaskraker Alles is liefde (Joram Lürsen, 2007). Bij Smoorverliefd wordt er voor gekozen om een remake te maken (Rekers, 2010). Ter vergelijking zien we in Vlaanderen het tegenovergestelde gebeuren, want daar worden voornamelijk de commerciële films naartoe gebracht. Een groot deel daarvan wordt dus niet breed uitgebracht en is slechts alleen te zien in bioscopen aan de grens. Benelux Film Distribution heeft alleen New kids turbo overal vertoond, omdat die film gebaseerd is op een tv-serie die ook een fenomeen is geworden in Vlaanderen. 10 Niet alle Nederlandse, commerciële films hebben de Vlaamse bioscopen gehaald, maar opvallender is dat Nederlandse filmhuisproducties nauwelijks buiten het Vlaamse festivalcircuit te zien zijn geweest, met Vreemd bloed als uitzondering. Waar het dus in Nederland lijkt alsof we het liefst uit Vlaanderen meer de artistieke producties halen, lijken de Vlamingen meer 10 Krakowski, Chantal. Telefonisch interview. Utrecht,

22 geïnteresseerd in onze commerciële films en die worden ook nog meestal maar beperkt vertoond. Een belangrijke factor die ook bepaalt of een film in het buitenland vertoond wordt of niet is natuurlijk de distributeur. Een bedrijf als Benelux Film Distribution heeft gewoon een eigen tak in Vlaanderen, waardoor het ervan verzekerd is dat al hun films ook over de Belgische grens uitgebracht worden. Dit is echter een uitzondering, want de meeste films moeten bij hun reis naar het buitenland een nieuwe distributeur vinden. Kinepolis koopt bijzonder veel Nederlandse films op voor vertoning in Vlaanderen, terwijl Jekino zich specialiseert in de kinderfilms. De Vlaamse films worden veel verspreider opgekocht in Nederland. Er is niet één bedrijf dat consequent veel Vlaamse films lijkt op te kopen. Wat dat betreft deed het EYE Film Instituut, oftewel het voormalige Filmmuseum, het t beste, want die bracht drie van de zeven genoemde, Vlaamse films in Nederland uit, namelijk Double take, My queen karo en Lost persons area. Deze selectie is typisch voor EYE, aangezien dit zich voornamelijk specialiseert in het uitbrengen van al dan niet internationale arthouseproducties, naast het heruitbrengen van klassiekers. Deze drie films zijn ook allemaal een debuut of een tweede film van een regisseur, iets waar EYE ook graag een nadruk op legt. 11 De andere films werden uitgebracht door telkens een andere distributeur: Verdwaald in het geheugenpaleis door Cinema Delicatessen, Sammy s avonturen door Universal Pictures International, Mega Mindy door Independent Films en Dossier k. door E1 Entertainment Benelux. Het lijkt er ook op dat coproducties tussen Nederland en België veel kans hebben om in beide landen uit te komen, al wil dat niet zeggen dat ze evenveel aandacht krijgen in allebei de landen. Zo was Iep! een samenwerking tussen Nederland en België, maar was die film slechts een hit in Nederland, het land van productie. Tirza is ook een coproductie met Vlaanderen, maar die is niet uitgebracht daar. In Dossier k., zat Nederlands geld, maar waar dat in Vlaanderen de langverwachte opvolger op de succesfilm De zaak Alzheimer was, werd er in Nederland minder bijzonder naar uitgekeken, aangezien Alzheimer ook slecht bezocht was. Nederland had ook nog geld zitten in My queen Karo, die zich in Amsterdam afspeelt en in Verdwaald in het geheugenpaleis, waarvan één van de drie protagonisten een Nederlandse vrouw is en waaraan ook een Nederlandse producent en omroep verbonden waren. Een apart geval is ook Double take, een Vlaamse productie (tijdens de openingstitels wordt zelfs benadrukt dat het een Vlaamse film is) met ook Nederlands en Duits geld, die volledig Engels 11 Wolf, René. Telefonisch interview. Utrecht,

23 gesproken is en die geregisseerd is door een Belg die veel in Amerika werkt. De film gaat ook over Amerika en Groot-Brittannië, waardoor het nauwelijks opvalt als een Vlaamse film. Geen van de andere films die hierboven genoemd worden zijn coproducties tussen Nederland en Vlaanderen. 2.2 Succes in het buitenland? Nu we weten welke films er uitgewisseld zijn tussen Nederland en Vlaanderen is het de vraag welke er een succes waren in het buurland. Het wordt immers vaak aangenomen dat Nederlanders niet naar Vlaamse films gaan en andersom ook niet. Kon 2010 hier verandering in brengen? Niet echt, al waren een handjevol films succesvol in het andere land. De meest voorspelbare hit van dit selecte gezelschap was Mega Mindy en het zwarte kristal van Studio 100. De vorige Mega Mindy was in Nederland al een hit, evenals de serie waarop die is gebaseerd. Daar komt nog eens bij dat ook buiten Mega Mindy om de films van Studio 100 het altijd goed gedaan hebben in de Nederlandse bioscopen, dus niemand stond te kijken toen de nieuwste Mega Mindy het goed deed. De film trok uiteindelijk meer dan bezoekers in Nederland. Ook de andere Vlaamse kinderfilm, Sammy s avonturen deed goede zaken door maar liefst negen weken in de top twintig van de Nederlandse box-office te staan. De laatste commerciële film, Dossier k., werd dan weer nauwelijks bezocht. My queen Karo en Verdwaald in het geheugenpaleis hebben het voor hun type aardig gedaan, maar een echte hit kun je die films niet noemen. Ze haalden niet de wekelijkse top twintig en Lost persons area en Double take ook niet (bron: Box office top 20 week edition, wekelijks vrijgegeven door de Nederlandse Vereniging van Filmdistributeurs). In Nederland ging het publiek dus vooral naar de Vlaamse kinderfilm. In Vlaanderen werden maar liefst zeven Nederlandse kinderfilms vertoond, maar die deden het niet opvallend goed. Sinterklaas en het pakjes mysterie was van die films de grootste hit, maar die eindigde volgens Box office mojo op de honderdste plaats van de totale, Belgische box-office (2010). De andere Sinterklaasfilm, Sint, deed het nog minder goed. Er was slechts één grote Nederlandse hit in Vlaanderen en dat was New kids turbo. Natuurlijk was het ook de enige film van Benelux Film Distribution die in veel bioscopen heeft gedraaid, maar het succes is zoals gezegd ook te danken aan het feit dat de serie New kids (2007) net als in Nederland een grote populariteit genoot op televisie. 22

24 2.3 Talenkloof en cultuurspecificiteit Nederlandse en Vlaamse films doen het dus niet bijzonder goed in elkaars landen. Dit is op zich niet heel uniek, want in de meeste landen zijn de bestbezochte films over het algemeen Hollywoodproducties of anders wel films uit eigen land. Er zijn zo nu en dan bescheiden hits uit andere landen, maar deze kunnen zich commercieel zelden meten met de grootste kaskrakers. Zowel de Vlaamse als de Nederlandse kijker is gewend aan ondertitels, maar als een film niet uit eigen land komt of Engels gesproken is wordt hij in het filmhuis uitgebracht, wat al een stigma aan de film geeft. Niet een stigma dat iets zegt over de kwaliteit, maar die wel de commerciële mogelijkheden lijkt te beperken. Wat dat betreft hebben de Vlamingen het tegenover de Walen nog goed. Waar Vlaanderen tegenwoordig regelmatig een commercieel succes in eigen land weet te creëren, moeten de Walen opboksen tegen de films van Frankrijk, die immers ook in de moedertaal van de Walen gesproken zijn. Frankrijk is een groot land met meer mogelijkheden op filmgebied dan het kleine Wallonië en veel Franse films verdringen dan ook die uit Wallonië in de box office. Anderzijds heeft het er ook mee te maken dat de Walen minder bezig zijn met het maken van publieksfilms. Er zit dan ook een groot verschil in het type films dat de Walen en de Vlamingen maken. De Vlamingen staan er meer om bekend dat ze commercieel succesvolle films met sterren maken, terwijl de Walen beter zijn in artistieke films die prijzen winnen, maar waar weinig bezoekers op af komen (Driessen, 2009). Als Walen commerciële films in hun moedertaal willen bezoeken, zijn ze al snel aangewezen op wat er uit Frankrijk komt. Het grote verschil tussen de twee Belgische filmindustrieën zie je ook terug in het ontvangst van elkaars films. Vlamingen zien zelden Waalse films en andersom geldt precies hetzelfde. Soms werken ze samen aan coproducties, maar daarvan worden de eindproducten vaak maar in één deel van het land vertoond. De Vlaamse film wordt meestal zelfs eerst naar Frankrijk gebracht en pas bij succes in dat land ook in Wallonië gedistribueerd. Dit zodat Wallonië niet de dubkosten moet betalen (ondertitels zijn niet gebruikelijk daar) volgens Isabelle Couvreur van Kinepolis Film Distribution (2008). Daarnaast hebben beide landsdelen ook gewoon ieder een eigen filmfonds. Het levert twee totaal verschillende industrieën op. Er is dus weinig overlap tussen de Waalse en Vlaamse cinema. Jan Goossens verwoordde dit het beste toen hij ironisch zei: Als dat geen Belgisch surrealisme is: films worden in ons land enkel nog volwaardig 'Belgisch', in de zin dat ze in de beide landsdelen worden opgemerkt, wanneer ze in het buitenland belangrijke prijzen of onderscheidingen winnen (Goossens, 2009). 23