SALK samenvatting. Strategisch Actieplan voor Limburg in het Kwadraat. Presentatie aan Taskforce voor Limburg 1 februari 2013

Transcriptie

1 SALK samenvatting Presentatie aan Taskforce voor Limburg 1 februari 2013 Strategisch Actieplan voor Limburg in het Kwadraat Expertengroep olv Herman Daems VERTROUWELIJK EN INTELLECTUEEL EIGENDOM VAN DE EXPERTENGROEP Gebruik van dit rapport is enkel toegestaan na overleg met de expertengroep

2 Inleiding Strategisch Actieplan voor Limburg in het Kwadraat: kader en basisprincipes SALK kader De opdracht van de expertengroep is het opstellen van een plan voor de toekomstige economische ontwikkeling van Limburg waarbij de nadruk ligt op het creëren van additionele duurzame werkgelegenheid en het versterken van het economische weefsel De expertengroep heeft binnen deze opdrachtstelling een strategisch plan voor Limburg uitgewerkt, en dit binnen het volgende kader Het plan heeft voornamelijk een lange termijn focus Het plan omvat een strategie voor de regio, onderbouwd door een veelheid aan concrete ideeën om deze strategie te realiseren. De betrokken overheden dienen deze ideeën te concretiseren / evalueren en te kiezen welke te implementeren Het plan spreekt zich niet uit over eventuele extra middelen die toegewezen zouden moeten worden aan Limburg De SALK aanbevelingen sluiten aan bij het bestaande kader van Vlaanderen In Actie (ViA) en het Nieuwe Industriële Beleid (NIB). Zij dienen gezien te worden als een verdieping voor Limburg Gehanteerde basisprincipes SALK is gericht op maximale creatie van arbeidsplaatsen, met als toetsstenen Duurzame en inclusieve jobcreatie Hoge toegevoegde waarde Onafhankelijkheid van structurele subsidiëring Milieuvriendelijkheid SALK is voornamelijk gebaseerd op creatie van arbeidsplaatsen in de markteconomie SALK focust op de creatie van nieuwe arbeidsplaatsen met als doel de tewerkstelling te doen stijgen SALK bouwt verder op Huidige sterktes Reeds aanwezige kiemen voor de toekomst Competenties aanwezig in de regio SALK initiatieven kaderen in een Korte termijn actieplan vs. een lange termijn aanpak Defensieve vs. offensieve aanpak SALK initiatieven zijn bedoeld om niet-markt verstorend te zijn, bij implementatie mogen ze Geen oneerlijke concurrentie veroorzaken Geen verdringing brengen op de arbeidsmarkt Expertengroep SALK 1

3 SALK Inhoud Limburgse problemen Diagnose van de specifieke economische uitdagingen van Limburg SALK visie & doelstellingen Vernieuwend beleid om te komen tot sterkere Limburgse economie met meer en duurzame tewerkstelling. Netto 10,000 nieuwe jobs en productiviteitsstijging nodig om welvaart te behouden Doelgerichte acties in 4 pijlers Acties op korte termijn met directe impact op tewerkstelling: versnelde uitvoer van bestaande plannen Acties op lange termijn om het economisch weefsel te transformeren, in functie van de noden van de regionale activiteiten (V²O principe): maatregelen die echt het verschil kunnen maken Acties op lange termijn om het economisch weefsel te transformeren in functie van de randvoorwaarden van economische groei: maatregelen die het juiste klimaat creëren Centraal gevoerd beleid met lokale accenten en sterke verankering in lokale instellingen Tot slot Door daadkrachtig beleid volgens Limburgse zeshoek met sterke bestuursstructuur Expertengroep SALK 2

4 Limburgse problemen Samenvatting Limburg werd in de jaren 80 economisch zwaar getroffen door de sluiting van de mijnen. De regio is sindsdien door een reconversie gegaan wat geleid heeft tot een sterke groei in werkgelegenheid. Anno 2013 staat de regio opnieuw onder druk door de sluiting van de Ford vestiging, de grootste werkgever. Limburg moet deze gebeurtenis zo snel mogelijk te boven komen en verder bouwen aan de toekomst. Echter, Het Limburgse economische weefsel heeft een aantal belangrijke problemen die een snel herstel bemoeilijken A B C D E Limburgse werkgelegenheid en welvaart staan onder druk Sluiting van Ford Genk vergroot het reeds bestaande werkgelegenheidsprobleem en doet de inspanningen van de voorbije jaren teniet Daling van de Limburgse welvaart dreigt aangezien de werkgelegenheid onder druk staat terwijl de totale en beroepsbevolking blijft stijgen en de productiviteit daalt. Bovendien zet de sluiting van Ford Genk de inkomsten voor de lokale overheden onder druk waardoor hun bestuurskracht verminderd wordt Beschikbare talent sluit niet aan bij de noden van de markt Werkloosheidsgraad is structureel hoger dan het Vlaamse gemiddelde en treft vooral laaggeschoolden, jongeren en ouderen Limburgse beroepsbevolking kent een scholingsachterstand Er bestaat een aanzienlijke leerachterstand in lager en secundair onderwijs in de mijnregio Universitair onderwijs is minder uitgebouwd in de regio; hoger onderwijs kan nog beter afgestemd worden op de lokale noden Limburgse economie mist innovatiekracht, internationalisering en ondernemerschap Limburgse bedrijven zijn minder innovatief in vergelijking met het Vlaamse gemiddelde Limburgse bedrijven zijn onvoldoende exportgericht, en de regio slaagt er niet in om meer buitenlandse investeerders aan te trekken Het aantal starters in Limburg daalt Tewerkstelling in Limburg kent een oververtegenwoordiging in sectoren onder druk (klassieke industrie); netto nieuwe jobs in afgelopen jaren gecreëerd in diensten en publieke sector Infrastructuur ondersteunt bedrijven onvoldoende om te groeien Limburgse regio is gebrekkig ontsloten (weg / water / spoor) Ontwikkeling van bedrijventerreinen is niet afgestemd op de vraag De huidige financieringsbronnen zijn ontoereikend voor de Limburgse bedrijven om een inhaalbeweging te kunnen maken Banken voeren een gevoelig strenger kredietbeleid Het is waarschijnlijk aan te nemen dat de opbouw van eigen vermogen in Limburgse bedrijven lager is omwille van de meer recente economische evolutie van de regio Expertengroep SALK 3

5 Limburgse problemen: Werkgelegenheid & welvaart A Zonder bijkomende maatregelen, valt tewerkstelling in Limburg door sluiting Ford Genk terug op het crisisdieptepunt van Simulatie Werkgelegenheid in Limburg Aantal werknemers Inspanningen van voorbije jaren worden teniet gedaan; de regio loopt mogelijks een achterstand van 5 jaar op Door sluiting Ford Genk gaan ±8,000 jobs verloren in Limburg Abstractie makend van mogelijke groei in werkgelegenheid Uitsluitend gecorrigeerd voor impact Ford Genk (8K jobs in Limburg): ±2K jobs verloren in 2013, ±6K jobs verloren in 2014 BRON: VDAB arvastat; RSZ; Impactstudie UHasselt Expertengroep SALK 4

6 Limburgse problemen: Werkgelegenheid & welvaart A Het aantal werkenden daalt als gevolg van de sluiting van Ford Genk, terwijl de totale Limburgse bevolking aangroeit Verwachte evolutie bevolkingsstructuur Limburg Duizend % % 2017 Totale bevolking Beroepsgeschikte bevolking (15-64 jaar) Beroepsbevolking (Participatiegraad van 69.6% tegen 2017) Beroepsbevolking (aanhouden huidige participatiegraad) Werkenden 1 CAGR t.o.v Percent Aandeel werkenden binnen totale bevolking Simulatie Beroepsgeschikte bevolking groeit niet evenredig met totale bevolking omwille van vergrijzing Beleidsdoelstelling om participatiegraad op te trekken tot 70.3% tegen 2020 door activatie 50+ers² Ervan uitgaande dat er geen maatregelen worden genomen om nieuwe werkgelegenheid te creëren 1 Abstractie makend van mogelijke groei in werkgelegenheid , uitsluitend gecorrigeerd voor impact Ford Genk (8K jobs in Limburg) 2 De participatiegraad is het aandeel actieve bevolking (werkenden of werkzoekenden) binnen de beroepsgeschikte bevolking (mensen tussen jaar); deze bedraagt momenteel 68.2%. Beleidsdoelstelling is om participatiegraad voor jarigen op te trekken tot 75% tegen Inclusief de jarigen betekent dit een participatiegraad van 70.3% (veronderstelling dat 15% van de jarigen deelneemt aan de arbeidsmarkt). Door extrapolatie van 2020 naar 2017 wordt dit participatiedoel 69.6% voor deze groep in 2017 BRON: FOD economie Expertengroep SALK 5

7 Limburgse problemen: Werkgelegenheid & welvaart A Na jaren van productiviteitsgroei, daalt deze in Limburg sinds 2008 Arbeidsproductiviteit Reëel BBP 1 (per werkende)/gewerkte uren, CAGR % p.a. Limburg Vlaanderen Stagnering van de productiviteit is een algemene Vlaamse trend % p.a. In Limburg neemt de productiviteit zelfs af 0% p.a. afgelopen 5 jaar 42-2% p.a. -2% p.a. afgelopen 3 jaar % p.a Deze daling in Limburg is groter aangezien er verhoudingsgewijs meer jobs zijn verloren gegaan in de industrie in vgl met Vlaanderen. Aangezien jobs in de industrie typisch een hogere toegevoegde waarde hebben, weegt dit sterk door op de productiviteit 1 De reële evolutie van het BBP zonder invloed van inflatie; basisjaar voor de meting is Compound annual growth rate of samengestelde jaarlijkse groei BRON: OECD; FOD economie Expertengroep SALK 6

8 Limburgse problemen: Werkgelegenheid & welvaart A Welvaart in Vlaanderen is hoger en groeit sneller dan in Limburg, gedreven door hogere productiviteit CAGR Creatie van welvaart Participatie aan de arbeidsmarkt Werktijd² Productiviteit Limburg BBP Capita ( ) Proportie beroepsgeschikte bevolking³ (Percentage) Tewerkstellings graad 4 (Percentage) Gewerkte uren Werkenden (Uren) BBP Gewerkte uren ( /uur) , % 60.3% 1, , % p.a. -0.2% p.a. +0.8% p.a. 0% p.a. +1.4% p.a , % 65.1% 1, Vlaanderen , % 63.4% 1, % p.a. -0.1% p.a. +0.5% p.a. 0% p.a. +2.2% p.a , % 66.2% 1, Compound annual growth rate of samengestelde jaarlijkse groei 2 Cijfers op Belgisch niveau aangepast voor Limburg o.b.v. cijfers VDAB; geen evolutie van 2001 naar Aandeel beroepsgeschikte bevolking (15-64j) binnen totale bevolking 4 Aandeel werkenden binnen beroepsgeschikte bevolking BRON: Eurostat; Statbel; OESO; VDAB Expertengroep SALK 7

9 Limburgse problemen: Werkgelegenheid & welvaart A Zonder meer werkgelegenheid en hogere productiviteit, dreigt de welvaart in Limburg te dalen CAGR Creatie van welvaart Participatie aan de arbeidsmarkt Werktijd Productiviteit BBP Capita ( ) Proportie beroepsgeschikte bevolking 2 (Percentage) Tewerkstellingsgraad³ (Percentage) Gewerkte uren Werkenden (Uren) BBP Gewerkte uren ( /uur) Limburg , % 65.1% 1, % p.a. -0.6% p.a. -0.7% p.a. 0% p.a. 0% p.a , % 62.5% 1, Rekening houdend met impact Ford Genk en zonder maatregelen om nieuwe werkgelegenheid te creëren Extrapolatie productiviteitsgroei van afgelopen 5 jaar 1 Compound annual growth rate of samengestelde jaarlijkse groei 2 Aandeel beroepsgeschikte bevolking (15-64j) binnen totale bevolking 3 Aandeel werkenden binnen beroepsgeschikte bevolking BRON: Eurostat; Statbel; OESO; VDAB Expertengroep SALK 8

10 Limburgse problemen: Talent B Werkloosheid is reeds jaren structureel hoger dan Vlaamse gemiddelde; sluiting Ford Genk dreigt kloof terug te vergroten 11.5 Simulatie % Limburg Werkloosheid Limburg vs. Vlaamse gemiddelde 1 Percentage % % ² 1 Data steeds op basis van maand oktober van desbetreffende jaar 2 Assumptie: 2012 werkloosheid aangehouden in 2013 & 2014, uitsluitend gecorrigeerd voor impact Ford Genk (8K jobs in Limburg, 12K jobs in Vlaanderen) BRON: VDAB arvastat; RSZ; Impactstudie UHasselt Vlaanderen Door sluiting Ford Genk gaan ±8,000 jobs verloren in Limburg (+2.0%), ±12,000 jobs in Vlaanderen (+0.4%) Werkloosheid treft voornamelijk jongeren, 50+ers en laaggeschoolden Expertengroep SALK 9

11 Limburgse problemen: Talent B Het opleidingsniveau van de beroepsgeschikte bevolking neemt toe, maar trager dan in de rest van Vlaanderen Opleidingsniveau Percentage van de bevolking tussen 15-64j naar opleidingsniveau, 2011 Universitair Hoger secundair Lager secundair Lager onderwijs Geen diploma 100% = Hoger onderwijs niet universitair lang Hoger onderwijs niet universitair kort Limburg 4, Vlaanderen CAGR 1, Percent Limburg Vlaanderen Hoog geschoolden Midden geschoolden Laag geschoolden Het aantal laag en midden geschoolden is hoger in Limburg vs. Vlaanderen, onder meer gedreven door scholingsachterstand in lager en secundair onderwijs in de mijnregio s Het aantal hooggeschoolden is lager vs. Vlaanderen en is de afgelopen jaren ook trager aangegroeid Participatie aan hoger onderwijs van de Limburgse jeugd² is momenteel wel in lijn met het Vlaamse gemiddelde; het zal echter tijd vragen eer de historische achterstand van de Limburgse (beroepsgeschikte) bevolking is bijgebeend en mogelijks dient ook brain drain terug gedrongen te worden 1 Compound annual growth rate of samengestelde jaarlijkse groei BRON: FOD Economie Expertengroep SALK 10

12 Limburgse problemen: Innovatiekracht, export & ondernemerschap C Het aantal patentaanvragen ligt in Limburg lager dan in de rest van Vlaanderen, ook als men rekening houdt met lager aantal inwoners Totaal aantal, 2008 Aantal Europese patentaanvragen Aantal patenten per miljoen inwoners Antwerpen Vlaams Brabant Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Limburg Vlaams Gewest BRON: Eurostat Expertengroep SALK 11

13 Limburgse problemen: Innovatiekracht, export & ondernemerschap C De exportgerichtheid van top 500 Limburgse bedrijven neemt af Prestatie Top bedrijven in Limburg Omzet & exportpercentage Top 500 in 2011, mrd, percentage, Aandeel omzet export 100% = In 2006 realiseerde de Top 500 Limburgse bedrijven 52% van hun omzet door export, in 2011 was dit nog slechts 47% Aandeel omzet binnenlandse markt De omzet steeg in dezelfde periode echter van 27 mrd naar 31 mrd (+2.7% p.a.). Deze omzetstijging werd haast volledig gerealiseerd op de binnenlandse markt Analyse op basis van database VKW van 500 grootste bedrijven in Limburg (Top 500), exclusief KBC BRON: VKW database top 500 Expertengroep SALK 12

14 Limburgse problemen: Innovatiekracht, export & ondernemerschap C Het aantal oprichtingen van vennootschappen in Limburg daalde de afgelopen jaren t.o.v. een stijging in de rest van Vlaanderen Oprichting vennootschappen volgens regio %, Oprichting vennootschappen volgens regio Aantal, Rest van Vlaanderen Limburg CAGR %, % = 19,877 21,518 20,152 20, , ,000 4, , BRON: RSVZ Het aantal starters in Limburg nam af de afgelopen jaren Zowel relatief t.o.v. Vlaanderen (van 13.8% van het totaal naar 12.7%) Als in absoluut aantal oprichtingen (-3.3% p.a.) Expertengroep SALK 13

15 Limburgse problemen: Innovatiekracht, export & ondernemerschap C Netto nieuwe jobs in Limburg werden afgelopen jaren gecreëerd in diensten en publieke sector Evolutie arbeidsplaatsen in Limburg naargelang sector (exclusief zelfstandigen) Aantal arbeidsplaatsen, Duizend CAGR² Procent Aandeel in totale groei Procent Productie (31%) Privé sector: +5,100 jobs % 76 (28%) Diensten 93 (35%) 103 (37%) Publieke sector 88 (34%) 97 (35%) Productie Diensten Publieke sector De privésector creëerde netto slechts ±5,100 nieuwe jobs; ±4,800 netto arbeidsplaatsen verloren in productie en ±9,900 netto arbeidersplaatsen gecreëerd in diensten ±8,300 netto arbeidsplaatsen in de publieke sector; creëert verschuiving naar meer niet-markt tewerkstelling data zijn resultaat van simulatie: reële groeivoeten per sector (planbureau) toegepast op 2010 data 2 Compound annual growth rate of samengestelde jaarlijkse groei BRON: Dynam; RSZ; Planbureau Expertengroep SALK 14

16 Limburgse problemen: Infrastructuur D Limburg is onvoldoende ontsloten, en dit zowel voor personen- als goederentransport Kanaal / waterweg Spoortracé Autosnelweg Gewestweg Er is geen Noord- Zuidverbinding via autosnelweg (N74) Capaciteit E313 is beperkt (slechts 2 baanvakken) Capaciteit E314 tussen Lummen Nederlandse grens is beperkt Ijzeren Rijn is niet in gebruik Sluizencomplex De Blauwe Kei in Lommel en De Stop in Lozen verhinderen de toegankelijkheid van grote schepen (>1,350 ton) Constructie bruggen over Albertkanaal hindert containerschepen (met 4 lagen aan containers) Sint-Truiden is niet aangesloten op E40 BRON: POM; Agentschap Ondernemen Gebrek aan ontsluiting hindert zowel het verkeer met de omliggende regio s als de mobiliteit binnen de Limburgse provincie Spoorlijn 18 en 20 zijn niet in gebruik Ontsluiting door openbaar vervoer doorheen de regio (trein, bus en tram) is eveneens suboptimaal Expertengroep SALK 15

17 Limburgse problemen: Infrastructuur D Grote beschikbaarheid aan bedrijventerreinen, maar onvoldoende afgestemd op de vraag Oppervlakte Ha, 2012 Actief aanbod In ontwikkeling In planning Totaal 1 Haspengouw / Zuid-Limburg Midden-Limburg Maasland Noord-Limburg West-Limburg Totaal ,206 Gemiddelde vraag is ±80 ha/jaar; reserves lijken dus voldoende voor komende ±15 jaar. Er zijn echter 2 belangrijke knelpunten Er zijn gebieden binnen Limburg met relatieve of absolute schaarste aan bedrijventerreinen (Houthalen, Hasselt, Tongeren-Oost en Sint-Truiden) Er is een tekort aan KMO-gronden, voornamelijk in het Maasland, NO-Limburg en Zuid-Limburg 1 Houdt geen rekening met reserves in privéhanden (432 ha) en het mogelijks beschikbaar komen van de Ford Genk terreinen (130 ha) BRON: Agentschap Ondernemen; POM Expertengroep SALK 16

18 Limburgse problemen: Financiering E Limburgse ondernemers ondervinden strenger bankenbeleid; huidige financieringsmiddelen ontoereikend voor hen om inhaalbeweging te kunnen maken Huidige financieringsklimaat heeft sterke impact in Limburg in vergelijking met Vlaanderen omdat Het economisch weefsel zich minder heeft ontwikkeld De bedrijven veelal nog een te kleine dimensie hebben De kapitaalaccumulatie binnen de privé sector kleiner is geweest Bankfinanciering: Limburgse bedrijven ondervinden een stijging van Percentage van Limburgse bedrijven dat afgelopen kwartaal in contact kwam met de bank en als reden aangaf, 2012 Kostprijs investeringskrediet Bankeisen voor aanlevering bedrijfsinformatie Geëiste waarborgen Behandelingstermijn kredietaanvraag BRON: VKW bevraging POL januari 2012; Analyse experten Expertengroep SALK 17

19 SALK Inhoud Limburgse problemen Diagnose van de specifieke economische uitdagingen van Limburg SALK visie & doelstellingen Vernieuwend beleid om te komen tot sterkere Limburgse economie met meer en duurzame tewerkstelling. Netto 10,000 nieuwe jobs en productiviteitsstijging nodig om welvaart te behouden Doelgerichte acties in 4 pijlers Acties op korte termijn met directe impact op tewerkstelling: versnelde uitvoer van bestaande plannen Acties op lange termijn om het economisch weefsel te transformeren, in functie van de noden van de regionale activiteiten (V²O principe): maatregelen die echt het verschil kunnen maken Acties op lange termijn om het economisch weefsel te transformeren in functie van de randvoorwaarden van economische groei: maatregelen die het juiste klimaat creëren Centraal gevoerd beleid met lokale accenten en sterke verankering in lokale instellingen Tot slot Door daadkrachtig beleid volgens Limburgse zeshoek met sterke bestuursstructuur Expertengroep SALK 18

20 SALK visie & doelstellingen Limburg heeft een unieke kans om de huidige situatie aan te grijpen als een opportuniteit door in te zetten op vernieuwing Duurzame groei door interregionale samenwerking & community formation Limburg heeft een unieke en centrale ligging. Door het uitbouwen van samenwerking met de omringende regio s kan Limburg kapitaliseren op de sterktes en inspelen op de concrete noden van die regio s Limburg ligt centraal in West-Europa, en in het bijzonder vlakbij een aantal economische centra zoals de Haven van Antwerpen en het Ruhrgebied. Limburg kan verder aansluiten op de activiteiten in deze centra, zoals logistiek en petrochemie, en zich positioneren als belangrijk knooppunt voor Europese spelers Limburg is omringd door sterk uitgebouwde kenniscentra, zoals de KULeuven, TU Eindhoven en UMaastricht. De regio kan het lokale opleidingsaanbod versneld uitbouwen in lijn met de lokale noden door o.m. gericht samen te werken met deze instellingen op een aantal fronten. Ook voor de regio relevante onderzoeksactiviteiten kunnen collectief ontwikkeld worden Limburg heeft een grote troef in vergelijking met andere regio s, nl. veel ruimte ter beschikking aan een scherpe prijs. Dit moet verder uitgespeeld worden om bedrijven aan te trekken, in het bijzonder activiteiten die veel oppervlakte nodig hebben zoals opslag, productie en recyclage. Veel ruimte betekent in het geval van Limburg ook veel natuur, een strategisch voordeel om de vrijetijdseconomie verder uit te bouwen Limburg dient een vernieuwend beleid te voeren gebaseerd op community formation 1, in navolging van andere succesvolle regio s Door een beleid, gericht op het creëren van linken tussen mensen, wordt de uitwisseling van kennis en ervaring gestimuleerd. Door allerhande communities, gaande van officiële partnerships tot virtuele denktanks, worden de juiste mensen rond de juiste topics met elkaar in contact gebracht vanuit de bedrijfswereld, kennisinstellingen en de overheid ( triple helix ) Het gericht samenbrengen van mensen en uitwisseling van ideeën ligt aan de basis van open innovatie, een kritische succesfactor in de economie van morgen. Het is dan ook de uitgelezen manier om aansluiting te zoeken bij de belangrijkste maatschappelijke en economische trends zoals o.m., globalisering, duurzaam produceren en leven, diversiteit, levenskwaliteit en ouderenzorg VISIE 1 Er wordt geopteerd voor de bewoording community formation ipv community vorming omwille van de mogelijke verwarring met onderwijsterminologie Expertengroep SALK 19

21 SALK visie & doelstellingen De Limburgse 6-hoek : bouwstenen voor een sterker economisch weefsel Netto 10,000 nieuwe jobs creëren op 5 jaar of een totaal van 278,000 arbeidsplaatsen in Limburg realiseren tegen 2017 Duurzame jobs creëren Ambitie om het welvaartsniveau van 2017 te laten aansluiten bij dat van 2011 ( 26,000 BBP/capita) Gericht ontsluiten Beter opleiden Interregionale samenwerking & community formation Gemiddelde productiviteitsgroei ambiëren van 1.1% p.a. in de komende 5 jaar Evolutie aantal starters opnieuw laten aansluiten bij Vlaamse gemiddelde Sterker ondernemen Doelgericht innoveren Ruimer exporteren Expertengroep SALK 20

22 SALK visie & doelstellingen Enkel door een gericht beleid, kan de regio terug aanknopen bij economische groei en na 4-5 jaar de impact van Ford Genk compenseren Evolutie Limburgse arbeidsplaatsen o.b.v. 3 scenario s Aantal arbeidsplaatsen, duizend Scenario 1: geen Ford Verloren potentieel voor de regio door sluiting Ford Scenario 2: sluiting Ford wordt gecompenseerd door economische groei 1 Netto +10,000 jobs door gericht beleid Scenario 3: sluiting Ford zonder beleidsacties (0% groei) Geselecteerd scenario CAGR 2 t.o.v Percent CAGR : 1.0% 1 Groeiprognoses o.b.v. Planbureau met correcties voor gezondheidszorg (±5,000 jobs t.o.v. 2012) en nulgroei voor openbaar bestuur en onderwijs 2 Compound annual growth rate of samengestelde jaarlijkse groei BRON: RSZ; Team analyse Expertengroep SALK 21

23 SALK visie & doelstellingen Ondanks ±10,000 nieuwe jobs, daalt de tewerkstellingsratio van de Limburgers door de aangroei van de beroepsbevolking Tewerkstelling in Limburg Correctie tewerkstelling niet-limburgers 1 Limburgers werkend in buurregio s 2 Limburgse zelfstandigen³ Tewerkstelling Limburgers 2017 Scenario Aandeel werkenden in beroepsbevolking, Percentage , stabiele participatiegraad (68.2%) 2017, verhoging participatiegraad volgens doelstelling regering (69.6%) 1 Assumptie: actuele trend (2008) aangehouden, namelijk 14% van totaal aantal arbeidsplaatsen in Limburg wordt ingevuld door niet-limburgers 2 Assumptie: actuele trend (2010) aangehouden, namelijk ±25% van de Limburgers werkt in een andere regio 3 Assumptie: aantal Limburgse zelfstandigen groeit evenredig met tewerkstelling in Limburg 4 Beleidsdoelstelling is om participatiegraad voor jarigen op te trekken tot 75% tegen Inclusief de jarigen betekent dit een participatiegraad van 70.3% (veronderstelling dat 15% van de jarigen deelneemt aan de arbeidsmarkt). Door extrapolatie van 2020 naar 2017 wordt dit participatiedoel 69.6% voor deze groep in 2017 BRON: Team analyse Expertengroep SALK 22

24 SALK visie & doelstellingen Limburg zal zijn welvaartsniveau niet op peil kunnen houden zonder productiviteitsverhoging Nulgroei Negatieve groei Positieve groei Creatie van welvaart Participatie aan de arbeidsmarkt Werktijd 1 Productiviteit BBP Capita ( ) Proportie beroepsgeschikte bevolking (Percentage) Tewerkstellingsgraad o.b.v. scenario 2 (Percentage) Gewerkte uren Werkenden (Uren) BBP Gewerkte uren ( /uur) , % p.a. -0.6% p.a. -0.5% p.a. 0% p.a. 0% p.a. 24,357 Historische groei van afgelopen 5 jaar 2017 op basis van historische productiviteitsgroei 2017 met productiviteitsverhoging 0% p.a. -0.6% p.a. -0.5% p.a. 0% p.a. 1.1% p.a. 26,006 Het beleid moet zich ook richten op innovatie en export om productiviteit te doen groeien: 1.1% jaarlijkse productiviteitsgroei is vereist om de huidige welvaart aan te houden 1 Werktijd stabiel gehouden o.b.v. van historische cijfers BRON: Team analyse Expertengroep SALK 23

25 SALK visie & doelstellingen Door jobcreatie en productiviteitsgroei kan het vergroten van de welvaartskloof tussen Limburg en Vlaanderen beperkt worden GDP/capita, voortzetting gemiddelde productiviteitsgroei (van ) duizend, % % % % CAGR² (Procent) Welvaartskloof Vlaanderen Limburg, met productiviteitsgroei Limburg, zonder Productiviteitsgroei (historische prestatie) Stijging in welvaart voornamelijk door sterke productiviteitsgroei (+3.5% p.a. in Vlaanderen, +2.8% in Limburg) Matigere stijging in welvaart door lagere productiviteitsgroei (+0.9% p.a. in Vlaanderen, 0% in Limburg) 1 Berekeningen aangepast t.o.v. vorige berekeningen omwille van bottom-up calculaties vs. aanwenden gegevens FOD economie (licht verschil in arbeidstelling ) 2 Compound annual growth rate of samengestelde jaarlijkse groei BRON: Team analyse Welvaart in Vlaanderen blijft toenemen door doorzetting productiviteitsgroei en bijkomende werkgelegenheid Zelfs met productiviteitsgroei van 1.1% p.a. en 10,000 nieuwe jobs in Limburg, zal de welvaartskloof vergroten Expertengroep SALK 24

26 SALK Inhoud 1 2 Limburgse problemen Diagnose van de specifieke economische uitdagingen van Limburg SALK visie & doelstellingen Vernieuwend beleid om te komen tot sterkere Limburgse economie met meer en duurzame tewerkstelling. Netto 10,000 nieuwe jobs en productiviteitsstijging nodig om welvaart te behouden 3 Doelgerichte acties in 4 pijlers 3.1 Acties op korte termijn met directe impact op tewerkstelling: versnelde uitvoer van bestaande plannen 3.2 Acties op lange termijn om het economisch weefsel te transformeren, in functie van de noden van de regionale activiteiten (V²O principe): maatregelen die echt het verschil kunnen maken 3.3 Acties op lange termijn om het economisch weefsel te transformeren in functie van de randvoorwaarden van economische groei: maatregelen die het juiste klimaat creëren 3.4 Centraal gevoerd beleid met lokale accenten en sterke verankering in lokale instellingen 4 Tot slot Door daadkrachtig beleid volgens Limburgse zeshoek met sterke bestuursstructuur Expertengroep SALK 25

27 Doelgerichte acties in 4 pijlers korte termijn 3.1 Twee concrete pistes om werkgelegenheid op korte termijn te stimuleren Concreet engagement van de Federale en Vlaamse regering in een aantal lopende investeringsdossiers met grote en directe impact op werkgelegenheid Versneld realiseren van een aantal buitenlandse investeringsdossiers die momenteel in de pipeline zitten, e.g., Ikea (Deel van) grote investeringsprojecten van de overheid / overheidsbedrijven in Limburg realiseren, e.g., realisatie nieuwe gevangenissen, NMBS herstelplaats, renovatie van overheidsbedrijven door Vlaams Energiebedrijf starten in Limburg Extra inspanning leveren om hindernissen in lopende projecten van Limburgse bedrijven op te heffen Limburgse projecten in uitvoering verder ondersteunen en uitvoering binnen geplande termijn verzekeren e.g., Be-Mine, C-Mine, THOR-park, Terhills Starten met de bouw van bijkomende sociale woningen om wachtlijsten (deels) weg te werken Wegwerken knelpunten in aantal infrastructuurdossiers, e.g., Noord-Zuid verbinding; zowel uitvoeren van de werken als het resultaat leiden tot jobcreatie Federale en Vlaamse regeringen kunnen op basis van reeds lopende dossiers 4,000 tot 5,000 jobs creëren in Limburg! Hertewerkstelling van medewerkers Ford en toeleveranciers versnellen en Limburgse bedrijven ondersteunen Centraal punt aanduiden voor bedrijven die interesse hebben voor werknemers Ford & toeleveranciers: 1 centrale account manager bij VDAB Herplaatsingsloket oprichten om werknemers Ford & toeleveranciers te begeleiden naar nieuw werk: 1 centraal punt voor vragen, loopbaangesprekken en opleidingen Transferonderneming oprichten (privé intermediairs) die groep Ford werknemers vast in dienst neemt en via interim tewerk stelt om zo via heroriëntering en opleiding toe te leiden naar vast werk (cf. Joroca bij sluiting Renault) Subsidieaanvraag bij Europees globalisatiefonds indienen om heroriëntering en herscholing van werknemers van Ford en toeleveranciers mee te financieren Bijkomende starterscoaches aanstellen om medewerkers van Ford en toeleveranciers te begeleiden naar het opstarten van een eigen zaak Meldpunt opstarten & bemiddelaars aanduiden om Limburgse ondernemers te helpen bij het oplossen van specifieke knelpunten zodat ze hun groeiplannen kunnen realiseren Expertengroep SALK 26

28 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, V²O principe Typologie van activiteiten: introductie van het V²O principe 3.2 Ontwikkelingscyclus activiteiten Jobs binnen sector Laag 5,000 werknemers 1 Hoog Versterk (V) Focus: vernieuwen van (delen van) activiteiten om jobs te behouden en duurzaam te maken; indien mogelijk ook jobs te creëren Versnel (V) Focus: groei versnellen om nieuwe en duurzame jobs te creëren Ontwikkel (O) Focus: maximaal ontwikkelen om nieuwe en duurzame jobs te creëren op lange termijn Stabiel / negatief Beperkt (1% p.a.) Groot Verwachte groei in tewerkstelling binnen sector 1 Komt overeen met ±1.5% van de arbeidsplaatsen in Limburg Expertengroep SALK 27

29 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, V²O principe 3.2 V²O principe als leidraad om een gericht beleid uit te werken naargelang het type activiteit Versterk Versnel Ontwikkel Doelstelling Behouden / verder uitbouwen tewerkstelling op basis van creëren juiste randvoorwaarden, in het bijzonder het ondersteunen van innovatie Uitbouwen tewerkstelling op basis van creëren juiste randvoorwaarden, in het bijzonder stimuleren innovatie & export, oplijnen talent, beschikbaarheid kapitaal, actieve acquisitie en aangepaste infrastructuur Versneld uitbouwen USP 1 en tewerkstelling op basis van creëren juiste randvoorwaarden, in het bijzonder stimuleren ondernemershap, ondersteunen O&O, aangepaste infrastructuur, oplijnen talent, beschikbaarheid kapitaal en actieve acquisitie De sector slimmer maken De sectorgroei maximaal benutten Opties op de toekomst creëren Activiteiten Maakindustrie Logistiek, transport & groothandel Bouwen Petrochemie & grondstoffen Voedsel & dranken Innovatieve zorg Professionele & financiële diensten Vrijetijdseconomie ICT & digitale media Green energy Recyclage & cleantech Biotech / medtech Creatieve industrie Innovatieve tuinbouw 1 Unique Selling Proposal Expertengroep SALK 28

30 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, V²O principe 3.2 De V²O activiteiten dekken ±2/3 van de Limburgse werkgelegenheid af Opdeling Limburgse werkgelegenheid volgens activiteitentype Percent van totale werkgelegenheid 1, 2012 Ontwikkel 2 63% van de arbeidsplaatsen worden afgedekt door de geselecteerde V²O activiteiten Andere Versnel Binnen de typologie, situeert de meerderheid van de Limburgse arbeidsplaatsen zich in activiteiten onder druk of met beperkt groeipotentieel; absolute prioriteit om deze jobs te beschermen 35 Versterk Tewerkstelling in Ontwikkel activiteiten is zeer beperkt; enkel op zeer lange termijn kunnen deze activiteiten voor een substantieel aandeel van de werkgelegenheid zorgen. De ontwikkeling ervan is echter van bijzonder belang van de versterking van het economisch weefsel op lange termijn. Daarom moet hier extra op ingezet worden en spill-over effecten gestimuleerd worden 1 Totaal van arbeidsplaatsen in Limburg (2012 data, gecorrigeerd voor impact Ford); In de categorie andere vallen activiteiten zoals detailhandel, vrije beroepen, interim werk, openbaar bestuur en onderwijs Expertengroep SALK 29

31 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, V²O principe 3.2 V²O principe: eerste aanzet tot uitwerking van actiefiches voor een selectie van sectoren Context Er werden een aantal sectorfiches opgesteld als toepassing van het V²O principe Elke fiche werd uitgewerkt volgens een standaard set van kenmerken en categorieën van aanbevelingen Deze fiches werden opgesteld op basis van de aanwezige kennis in de expertengroep, de input verkregen tijdens de hearings en gerichte bronnen. De fiches zijn dan ook slechts een eerste basis voor discussie, en zij dienen verder verfijnd en gevalideerd te worden Criteria Kenmerken: wat is er reeds? Activiteit: de te versterken, versnellen of te ontwikkelen activiteit Competitief voordeel: onderscheidende eigenschap(pen) t.o.v. andere regio s reeds aanwezig of versneld verder te ontwikkelen Aanbevelingen Scholing en arbeidsmarkt: wat moet er ondernomen worden om de talentvraag en aanbod op elkaar af te stemmen? Innovatie, export & ondernemerschap: welke initiatieven zijn nodig om de innovatiekracht te versterken en bedrijven ondernemender en meer exportgericht te maken? Infrastructuur: hoe kan de infrastructuur verder uitgebouwd worden in functie van de noden van de sector? Pilootproject: welk project kan een inspirerend voorbeeld zijn? Owner: wie is er verantwoordelijk om het actieplan verder te verdiepen en uit te voeren? Expertengroep SALK 30

32 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, randvoorwaarden 3.3 Het beleid moet ook inzetten op transversale acties om via de randvoorwaarden een optimaal economisch klimaat te creëren Duurzame jobs creëren Gericht ontsluiten Beter opleiden Interregionale samenwerking & community formation Sterker ondernemen Doelgericht innoveren Ruimer exporteren Expertengroep SALK 31

33 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, randvoorwaarden 3.3 Doelstellingen & acties op het gebied van Scholing & Arbeidsmarkt Beter opleiden De ongekwalificeerde uitstroom terugdringen Preventie: acties in het kleuter en lager onderwijs om taalachterstand bij aanvang van het onderwijs terug te dringen (in het bijzonder van toepassing in de mijnregio): Instapje, pedagogische trainers, expertise centrum Remediëren Verbeteren / versterken van de begeleiding van leer- en beroepskeuze Uitbreiden van stageaanbod en werkinlevingsprojecten Versterken van onderwijskwalificerende en beroepskwalificerende trajecten Intensifiëren van School's out, work's in Opzetten van duurzaamheidstrajecten i.s.m. uitzendsector Meer Limburgse jongeren motiveren voor een technische opleiding Innovatief onderwijsconcept: T2 (Technologie & Talent) campus, waar vernieuwend technologisch onderwijs wordt aangeboden in nauwe samenwerking met hoger onderwijs en de bedrijfswereld Limburgs talent beter opleiden door toonaangevend hoger en universitair onderwijs Uitbreiden en versterken van het lokale opleidingsaanbod, afgestemd op de noden van de lokale economie, e.g., handelswetenschappen, logistieke specialisaties, management classes De acties inzake opleiding, vorming en arbeidsmarktregulering laten aansluiten bij de concrete behoeften van de Limburgse markt Arbeidsmarktbeleid Co-sourcen faciliteren Engagement van sociale partners om tijdelijke werkeloosheid aan te wenden voor opleidingen Opleiding, vorming & begeleiding Matching van openstaande vacatures verbeteren door gerichte bemiddelingsacties LABs infrastructuur uitbreiden om mobiele opleidingen te kunnen aanbieden Laaggeschoolde 50+ers, in het bijzonder mannen, door opleiding en begeleidingen toeleiden naar food, bouw & toerisme gezien grote vraag naar laaggeschoolden Uitbreiden toegang loopbaanadvies / begeleiding Expertengroep SALK 32

34 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, randvoorwaarden 3.3 Doelstellingen & acties op het gebied van Innovatie & Export Doelgericht innoveren Ruimer exporteren De huidige grote sectoren in stand houden en uitbreiden door middel van innovatie en export Slimme maakindustrie: strategisch Onderzoekscentrum (SOC) Slimme Maakindustrie oprichten voor productontwikkeling en procesoptimalisatie Innovatie in de zorgketen Zorginnovatie en -projecten rond wonen voor ouderen Inzetten op curatieve zorg door o.a. upgrading afdelingen van Limburgse ziekenhuis tot universitaire afdelingen Ontwikkeling van Biotech / Medtech versnellen ter ondersteuning van de zorgindustrie Slimme logistiek: strategisch Onderzoekscentrum (SOC) voor Added Value Logistics met het oog op meer innovatie binnen de sector, in het bijzonder specifieke logistieke activiteiten met hoge toegevoegde waarde Bedrijven, groot en klein sensibiliseren en mobiliseren tot innovatie en export Meer bedrijven begeleiden op het gebied van innovatie en export door gerichte initiatieven van het Innovatiecentrum Limburg (e.g., meer subsidiebegeleiding, O&O stimulatie, vermarktingsacties ) Uitbouwen van 2 specifieke communities in samenwerking met de KULeuven Leuven.Inc Limburg, de Limburgse divisie van Leuven.Inc als ondersteuning van het groeimanagement van born globals LRD Kwadraat, de Limburgse divisie van LRD als interactie platform voor de academische en bedrijfswereld Uitbreiden van de werkgroepen binnen de werkgeversorganisaties tot lerende netwerken tussen bedrijven Export en acquisitie ondersteunen FIT verhoogt zijn focus en optimaliseert werking rond export en acquisitie voor Limburg e.g., Specifieke taskforce voor Limburg aanstellen Partijen betrokken bij acquisitie / Locate in Limburg (POM, AO, kennisinstellingen, werkgevers, FIT, ) functioneel groeperen als 1 Promotion Agency for Limburg Limburg laten inzetten op de sectoren van morgen (cf. Ontwikkel activiteiten binnen V²O) Expertengroep SALK 33

35 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, randvoorwaarden 3.3 Doelstellingen & acties op het gebied van Ondernemerschap Sterker ondernemen Ondersteunen en stimuleren van ondernemerschap in de regio, inclusief in de sociale sector en bij de allochtone gemeenschap. Door Begeleiding voor (innovatieve) starters en bedrijven in de groeifase door het opzetten van op maat gemaakte ondersteuningstrajecten door werkgeversorganisaties - Ondernemerschap te stimuleren (zowel private als publieke sectoren, bvb. zorg) - Slaagkansen van starters en bedrijven met groeiambities verhogen - Peer-to-peer learning faciliteren Wegnemen van obstakels door een meldpunt en bemiddelaars om Limburgse ondernemers te helpen bij het oplossen van knelpunten zodat ze hun groeiplannen kunnen realiseren (e.g., knelpunten in vergunningen of subsidiedossiers) Bieden van aangepaste ondersteuning aan Limburgse bedrijven, binnen de bestaande Europese regelgeving en budgettaire mogelijkheden door aangepaste Financiële instrumenten Introduceren van de KLIM-OP lening (voluntaristisch) voor kleine bedrijven Lanceren van equity participatie voor KMO s met groeipotentieel Introduceren van high risk mezzanine voor middelgrote bedrijven Oprichten van PPS investeringsfonds voor publieke financiering infrastructuurprojecten Fiscale maatregelen Invoeren van aangepaste fiscale maatregelen voor innovatie en versterken eigen vermogen Introduceren van tax shelter voor creatieve industrie Expertengroep SALK 34

36 Doelgerichte acties in 4 pijlers lange termijn, randvoorwaarden 3.3 Doelstellingen & acties op het gebied van Bedrijventerreinen & Infrastructuur Gericht ontsluiten Aanbod aan bedrijventerreinen en specifieke bedrijfsinfrastructuur optimaal afstemmen op de noden van de bedrijven door Verhoging kwantiteit Ontwikkelen van bijkomende (lokale) bedrijventerreinen in regio's met terrein schaarste Afronden van het planproces van de ENA bedrijventerreinen Inschakelen van onbenutte bedrijventerreinen in privé handen d.m.v. activeringsteams Verwerven, saneren en herbestemmen van Ford terreinen Verhoging kwaliteit Opwaarderen van de kwaliteit van bestaande bedrijventerreinen Uitbreiden van het aandeel voor lokale bedrijven binnen het bestaande aanbod aan bedrijventerreinen om aan de noden van KMO s tegemoet te komen Verkorten van de RUP procedure met 50 dagen Limburgse regio beter ontsluiten, zowel voor goederen- als personenverkeer voor Weg Aanleggen van de Noord-Zuid verbinding (autostrade) Creëren van aansluiting aan de E40 in Sint-Truiden Verhogen wegcapaciteit rond Neerpelt & Overpelt Water Verhogen en verbreden van de bruggen over het Albertkanaal Verplaatsen van de sluis aan de Mondeolaan naar achter de Ebema Zone Verdiepen van Sluizencomplex De Blauwe Kei in Lommel en De Stop in Lozen Spoor Onderzoeken of er een concrete business case is voor het heractiveren van bepaalde spoorlijnen met het oog op vlotter goederenverkeer Tram (te analyseren opties) Uitvoeren van Spartacus 1 & 2 (betere ontsluiting via sneltram (en bus)) Uitvoering Limburgs mobiliteitsplan Expertengroep SALK 35

37 Doelgerichte acties in 4 pijlers verankering in beleid en instellingen 3.4 Vernieuwing van het economische weefsel vereist een duidelijke verankering in het beleid, instellingen en middenveld Centraal aangestuurd beleid met ruimte voor lokale invulling SALK situeert zich op de intersectie van regionaal en lokaal beleid: het plan kadert binnen het algemene Vlaamse beleid, maar geeft specifieke invulling in functie van de Limburgse noden Meer slagkracht voor de betrokken Limburgse instellingen LRM Innovatiecentrum Limburg Flanders Investment & Trade Agentschap Ondernemen Ondersteuning van de implementatie sociale partners Werkgevers- en werknemersorganisaties hebben een cruciale rol in de uitvoering van vele initiatieven (e.g., begeleidingstrajecten, lerende netwerken tussen bedrijven, aanbieden en aanmoedigen van stage opportuniteiten, steunen co-sourcing, etc.) Het is daarom van uiterst belangrijk dat werkgevers en werknemers goed samen werken om acties te realiseren, alsook onderling vlot overeenkomen Expertengroep SALK 36

38 SALK Inhoud Limburgse problemen Diagnose van de specifieke economische uitdagingen van Limburg SALK visie & doelstellingen Vernieuwend beleid om te komen tot sterkere Limburgse economie met meer en duurzame tewerkstelling. Netto 10,000 nieuwe jobs en productiviteitsstijging nodig om welvaart te behouden Doelgerichte acties in 4 pijlers Acties op korte termijn met directe impact op tewerkstelling: versnelde uitvoer van bestaande plannen Acties op lange termijn om het economisch weefsel te transformeren, in functie van de noden van de regionale activiteiten (V²O principe): maatregelen die echt het verschil kunnen maken Acties op lange termijn om het economisch weefsel te transformeren in functie van de randvoorwaarden van economische groei: maatregelen die het juiste klimaat creëren Centraal gevoerd beleid met lokale accenten en sterke verankering in lokale instellingen Tot slot Door daadkrachtig beleid volgens Limburgse zeshoek met sterke bestuursstructuur Expertengroep SALK 37

39 Tot slot Vervolgstappen & bestuursstructuur Vervolgstappen Verdiepen van het plan De strategische voorstellen moeten verdiept en omgezet worden in concrete uitvoeringsplannen Beslissen over de uitvoering en de middelen Op basis van de uitvoeringsplannen, moeten beslissingen genomen worden door de juiste organen m.b.t. de effectieve implementatie en toe te wijzen budgetten Dat zal ook moeten leiden tot een toewijzing van de uitvoeringsopdrachten en bijhorende middelen aan de bevoegde instellingen Uitvoeren van de beslissing De opdrachten zullen door de bevoegde instellingen uitgevoerd moeten worden, wat kan leiden tot aanpassingen in decreten en beheersovereenkomsten Een centraal uitvoeringsorgaan zal nodig zijn om de coördinatie te regelen Superviseren van de vooruitgang Het is essentieel dat er om de zes maanden een voortgangsrapport gemaakt wordt, zodat de realisatie van de doelstellingen van SALK kan opgevolgd worden Bestuursstructuur ontwerpprincipes Maak zoveel mogelijk gebruik van bestaande instellingen en organen Zorg voor gestructureerd overleg tussen betrokken instellingen Betrek alle stakeholders om een draagvlak te creëren voor de implementatie, Veranker bepaalde beslissingen in decreten om uitvoering te vergemakkelijken / versnellen Stel Key Performance Indicators (KPIs) op, formuleer concrete doelstellingen in functie van de Limburgse zeshoek en ontwikkel een projectplanning met duidelijke milestones Implementeer een strakke opvolging van de vooruitgang en communiceer regelmatig over de resultaten Laat de monitoring van de KPIs uitvoeren door een onafhankelijke expert Expertengroep SALK 38

40 Tot slot Conclusie Duurzame jobs creëren Limburg staat voor een hele uitdaging: de sluiting van Ford Genk is een harde dobber en de lokale economie vertoont een aantal zwakheden. De regio heeft echter ook een unieke kans om de huidige situatie om te buigen tot een opportuniteit. Gericht ontsluiten Sterker ondernemen Interregionale community formation Beter opleiden Doelgericht innoveren Via een gerichte en vernieuwende aanpak kan Limburg terug aanknopen bij de economische groei en op lange termijn een duurzamer economisch weefsel uitbouwen. Dit is moment bij uitstek om aansluiting te zoeken bij de nieuwste economische en maatschappelijke trends, iets waar de SALK strategie ook duidelijk op aanstuurt. Limburg moet haar troeven waaronder de centrale ligging en de beschikbaarheid aan ruimte gericht uitspelen. Door meer samenwerking met andere regio s op vele fronten, creëert Limburg nieuwe groeiopportuniteiten voor zichzelf, kan het kapitaliseren op synergieën evenals voorbouwen op de sterktes van anderen om zelf snel vooruitgang te boeken. Ruimer exporteren Tijdens dit traject van verandering, is het ook belangrijk dat Limburg het juiste imago uitdraagt, zowel binnen de eigen provincie als naar de andere regio s toe. Limburg Sterk Merk, dat staat onder meer voor gastvrijheid, lekker fruit en mooie natuur In de toekomst moet Limburg ook een synoniem zijn voor innovatie en vernieuwing een goede regio om in te werken en te wonen! Expertengroep SALK 39