Een analyse van Microkrediet in Nederland.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Een analyse van Microkrediet in Nederland."

Transcriptie

1 Een analyse van Microkrediet in Nederland. Saskia van Erven Augustus 2006 Masterscriptie Economie Management en Organisatie Mw. Dr. C.M. van Praag Drs. J. van der Sluis Faculteit Economie en Bedrijfskunde Universiteit van Amsterdam Master of Science in Bedrijfseconomie

2 If I could be useful to another human being, even for a day, that would be a great thing. It would be greater than all the big thoughts I could have at the university Muhammad Yunus

3 Inhoudsopgave Inleiding 1 1. Onderzoeksopzet 4 2. Microfinanciering Wat is microfinanciering? Het ontstaan en de ontwikkeling van microfinanciering 8 3.De verschillende soorten microfinancieringsinstellingen en hun doelen De doelgroep van microfinanciering en de kenmerken van micro-ondernemingen De invloed van rente op microfinancieringsinstellingen en micro-ondernemers De effecten van microfinancieringsprogramma s Economisch effect Sociaal-cultureel effect Groei en verbetering van microfinancieringsinstellingen Nieuwe principes van microfinanciering Het belang van sparen Niveaus van financiële zelfvoorziening van MFI s Microkrediet in Nederland De rol van Nederland in microfinanciering Wat is microkrediet in Nederland? Hoe wordt er gedacht over microkrediet in Nederland en wat is er gaande De doelgroep Een analyse van de aanbod- en vraagzijde van microkrediet De verschillende instellingen, initiatieven en hun doelen Ondernemerschap in Nederland Allochtone ondernemers in Nederland Discussie Vergelijking met ontwikkelingslanden Conclusie en aanbevelingen 65 Bibliografie 69 Bijlage 73

4

5 1. Inleiding Een goed functionerende financiële sector vormt voor inwoners de basisvoorwaarde om bij te kunnen dragen aan de economische activiteit van hun land. In veel landen is de financiële infrastructuur echter alleen bereikbaar voor het rijke deel van de bevolking. De overgrote meerderheid heeft geen toegang tot de financiële sector. Meer dan 90% van de kleine ondernemers wereldwijd heeft geen toegang tot financiële dienstverlening, omdat zij niets bezitten dat als onderpand kan dienen voor een lening. Zij zijn dus aangewezen op informele geldleners die vaak woekerrentes vragen (Year of Microcredit, 2005). Microfinanciering, een concept dat armen toegang geeft tot financiële diensten, heeft zich de afgelopen dertig jaar met succes en op grote schaal ontwikkeld. Microfinanciering is inmiddels een wereldwijd toegepast fenomeen om armen te helpen. Niet voor niets hebben de Verenigde Naties het 2005 uitgeroepen tot Het Internationale Jaar van het Microkrediet. Bijna alle ontwikkelingshulp wordt gericht op de formele economie van een land, terwijl driekwart van de bevolking alleen in aanraking komt met de informele economie. Miljoenen armen maken dagelijks producten uit afval, verbouwen groenten en fruit en drijven handel op alle mogelijke manieren. Deze microbedrijfjes willen groeien, maar ontberen het geld voor investeringen. Banken zijn niet in hen geïnteresseerd. Voor bedrijfjes in situaties als deze biedt microkrediet een oplossing. Het draagt bij aan de ontwikkeling van kleinschalige ondernemingen. Het motto van microkrediet is dan ook: Help mensen om zichzelf te helpen. Misschien is microkrediet niet het volledige antwoord op de armoede in de wereld, maar het is wel de enige aanpak die op veel plaatsen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika, in steeds grotere mate, tot successen leidt (Kamp, 2005, p.18). Ook in Nederland is de aandacht voor microkrediet toegenomen. Dat is mede te danken aan de actieve promotie door prinses Máxima en alle aandacht voor microkrediet in de media. Toegang tot financiering is ook in Nederland noodzakelijk voor de start en groei van ondernemingen. Veel kleine en middelgrote ondernemingen ondervinden problemen bij het verkrijgen van startkapitaal. De risicokapitaalmarkt is onderontwikkeld en banken vermijden riskante leningen. Toch zijn er recent in Nederland verschillende initiatieven ontstaan om microkrediet te verstrekken aan startende ondernemers. Het gaat met name om kleine leningen van banken en andere organisaties. Deze worden verstrekt aan achterstandsgroepen in de samenleving die niet in aanmerking komen voor een gewone lening bij de bank. De programma s die zijn ontwikkeld profileren zich als zijnde microkredietprogramma s. 1

6 De term en het begrip microkrediet wordt echter nog steeds vooral geassocieerd met het ondersteunen van kleine lokale ondernemingen in ontwikkelingslanden. Daar is deze term dan ook ontstaan. Er bestaat nog niet veel duidelijkheid omtrent microkrediet in Nederland. Daarom zal in deze scriptie worden onderzocht wat er zoal gaande is op het gebied van microkrediet en wat de mogelijkheden zijn in Nederland. De theorie over microkrediet in ontwikkelingslanden wordt hierbij betrokken, omdat men daar al jaren ervaring heeft met het succesvol verstrekken van microkredieten. Enkele verschillen en overeenkomsten met betrekking tot microkrediet in Nederland en ontwikkelingslanden zullen worden weergeven. De centrale onderzoeksvraag luidt: Kent Nederland een vergelijkbare vorm van microkrediet zoals die in de ontwikkelingslanden wordt toegepast? Of is er sprake van een hype in Nederland rondom de term en betekenis van microkrediet. Enkele subvragen die hieruit volgen zijn: Hoe wordt microkrediet in ontwikkelingslanden toegepast en wat zijn de gevolgen van het verstrekken van microkrediet? Wat wordt er bedoeld met een hype? Wat houdt microkrediet in Nederland in? Wat is de omvang van microkrediet? Aan wie wordt microkrediet verstrekt? Welke verschillende instellingen bieden microkrediet aan? Wat zijn hun initiatieven en hun doelen? Is er wel vraag naar microkrediet bij startende ondernemers? Wat kunnen we in Nederland leren van ontwikkelingslanden? In hoofdstuk een wordt de onderzoeksopzet beschreven, vervolgens is deze scriptie is opgebouwd uit drie delen. Het eerste deel heeft betrekking op microkrediet in de derde wereld, waar het fenomeen is ontstaan. Dit deel dient als theoretisch kader om het concept microkrediet duidelijk te maken. Ook komt in dit deel de ontwikkeling van microkrediet naar microfinanciering in ontwikkelingslanden aan bod. Zo wordt in hoofdstuk twee ingegaan op wat microfinanciering inhoudt, wat het verschil is met microkrediet en hoe het is ontstaan. In hoofdstuk drie worden de verschillende microfinancieringsinstellingen, de doelgroepen, de kenmerken van microondernemingen en de invloed van de rente op de microfinancieringsinstellingen en de ondernemers beschreven. Daarna komen in hoofdstuk vier de effecten van de microfinancieringsprogramma s aan bod. In hoofdstuk vijf wordt ingegaan op de ontwikkeling 2

7 van microfinanciering, waarbij de groei en verbetering van de microfinancieringsinstellingen en nieuwe principes van microfinanciering worden besproken. In het tweede deel van de scriptie wordt de overstap gemaakt naar microkrediet in Nederland. In tegenstelling tot in ontwikkelingslanden is microkrediet hier nog niet heel erg bekend. In hoofdstuk zes wordt daarom beschreven wat microkrediet in Nederland inhoudt en wat voor initiatieven inmiddels ontplooid zijn. Hoofdstuk zeven gaat in op de verschillende instellingen die microkrediet aanbieden, waarbij hun initiatieven en doelen beschreven worden. Tevens wordt een definitie van de mogelijke doelgroep gegeven en wordt het ondernemersklimaat in Nederland geanalyseerd, met specifieke aandacht voor allochtone ondernemers. Tot slot volgt het derde deel. Hoofdstuk acht bevat een discussie over de vergelijking tussen microkrediet in ontwikkelingslanden en in Nederland. In het laatste hoofdstuk volgt de conclusie met antwoord op de centrale onderzoeksvraag en wordt tevens een aantal aanbevelingen gedaan. 3

8 1. Onderzoeksopzet Motivatie Mijn interesse in het onderwerp microkrediet is ontstaan tijdens mijn werk in een kindertehuis in Ecuador, Latijns-Amerika. Daar ben ik met verschillende personen in contact gekomen, waaronder een jongen uit Bolivia die ook in het tehuis werkte als vrijwilliger. Hij vertelde me persoonlijke verhalen van mensen uit Bolivia die met behulp van microkrediet een eigen onderneming opgezet hebben. Door deze succesverhalen raakte ik geïnspireerd en wilde ik meer over het onderwerp weten. Terug in Nederland besloot ik mijn scriptie over dit onderwerp te schrijven. Omdat er al veel onderzoek gedaan is naar microkrediet in ontwikkelingslanden, twijfelde ik over wat ik precies wilde onderzoeken. Na een eerste gesprek met mijn scriptie begeleidster Mw. Dr. C.M. van Praag, kwamen we tot de conclusie dat het interessant zou zijn om onderzoek te doen naar microkrediet in Nederland. Type onderzoek Voor het beantwoorden van de centrale onderzoeksvraag en bijbehorende subvragen maak ik gebruik van een kwalitatieve onderzoeksbenadering. Hiervoor is gekozen omdat het onderzoek plaatsvindt op een relatief onbekend terrein. De kwalitatieve onderzoeksbenadering biedt geen eenvoudige en duidelijke set van richtlijnen, maar kenmerkt zich door de manier waarop de gegevens verzameld en geanalyseerd worden. In deze scriptie wordt de kwalitatieve onderzoeksbenadering gebruikt voor een zogenoemd exploratief onderzoek. Er is een beperkt inzicht in microkrediet in Nederland en daarom zullen de relevante aspecten van dit onderwerp explorerend beschreven worden. Onderzoeksmethode De methode die ik hanteer bij het exploratief onderzoek is een onderzoek op basis van diepteinterviews. Omdat er over het onderwerp microkrediet in Nederland nauwelijks literatuur beschikbaar is en er ook bijna geen onderzoek naar gedaan is, ben ik eerst begonnen met een literatuurstudie over microkrediet in ontwikkelingslanden om het onderwerp duidelijk te krijgen. Aan de hand van wetenschappelijke artikelen, boeken en andere studies over microkrediet heb ik een theoretisch kader opgesteld. Na formulering van de centrale onderzoeksvraag en enkele subvragen heb ik een vragenlijst opgesteld en vijf diepte-interviews gehouden. De diepte- 4

9 interviews duurden ongeveer een uur waarbij per interview een of twee respondenten aanwezig waren. De vragen zijn gesteld aan de hand van een vragenlijst waarvan indien nodig afgeweken werd om dieper op een bepaald onderwerp in te gaan. Doel van het onderzoek Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in wat in Nederland gedaan kan worden met microkrediet. Er wordt eerst onderzocht wat er gaande is op het gebied van microkrediet in Nederland en of er eigenlijk wel behoefte aan is. In tweede instantie wordt een vergelijking gemaakt met ontwikkelingslanden en gekeken of kleine kredieten voor startende ondernemingen in Nederland wel microkredieten genoemd kunnen worden. Verkregen respondenten Eerst ben ik begonnen met de marktverkenning. De markt heb ik opgedeeld in twee spelers: 1. De aanbieders van microkrediet in Nederland 2. De doelgroep aan wie microkrediet verstrekt wordt in Nederland. In eerste instantie was het moeilijk om respondenten te vinden, omdat er nog geen echte markt is voor microkrediet in Nederland. Als eerste heb ik het Nederlands Platform voor Microfinanciering benaderd. Via hen kwam ik in contact met Klaas Molenaar van FACET BV. De vragen die ik heb ontwikkeld waren in eerste instantie bedoeld om inzicht te krijgen in wat voor initiatieven op het gebied van microkrediet in Nederland ondernomen zijn. Klaas Molenaar heeft jarenlange onderzoekservaring op het gebied van microkrediet in ontwikkelingslanden en heeft nu ook als eerste onderzoek naar microkrediet in Nederland gedaan. Het inzicht in en de omvang van microkrediet werd hier duidelijk. Verder ben ik op 10 juni j.l. naar een netwerklounge-bijeenkomst gegaan om daar een interactieve talkshow over microkrediet te kunnen bijwonen. Op de bijeenkomst spraken Dorine Putman van de ASN Bank, Diederick Timmer van Nyenrode (European Institute of Business Affairs) en Michael de Groot van de Rabobank. Via hen en Klaas Molenaar ben ik in contact gekomen met de juiste personen van de ABN AMRO bank en de Rabobank. Bij deze interviews met betreffende personen ben ik dieper ingegaan op wat microkrediet in Nederland volgens hen inhoudt en wat de doelstellingen van verschillende instanties zijn, met andere woorden waarom zij microkrediet aanbieden. De financiële instellingen wilden geen kwantitatieve informatie verstrekken. Door Bart van de Bos ben ik doorverwezen naar Beatris Rocha, die werkt voor Stason. Dit is een 5

10 stichting die samenwerkt met de ABN AMRO bank. Het is niet gelukt respondenten te vinden aan wie microkrediet verstrekt is omdat de banken deze gegevens niet mogen verstrekken. De volgende personen zijn geïnterviewd: Bart van de Bos en Patty Zuidhoek, productmanager kredieten en segment MKB van de ABN AMRO bank. Gert van den Anker, manager zakelijke relaties, van de Rabobank. Klaas Molenaar, de directeur van FACET BV, een consultancy bedrijf dat gespecialiseerd is in promotie van het midden- en kleinbedrijf. FACET BV heeft in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken een uitgebreid onderzoek gedaan naar microkrediet in Nederland. Dit onderzoek is nog niet gepubliceerd, maar het is mij wel ter beschikking gesteld voor het schrijven van deze scriptie. Beatris Rocha, de accountmanager van Stason, een multicultureel startersfonds dat samenwerkt met de ABN AMRO bank. Merdan Yağmur, secretaris Etnisch Ondernemen van VNO-NCW, de grootste ondernemers organisatie van Nederland. Meer informatie over de inhoud van de interviews, de geïnterviewde personen en de instellingen is te vinden in de bijlage. Analyse van de data De verkregen relevante data uit de diepte-interviews zijn verwerkt in de tekst. Gezien het doel van het onderzoek, zijn meningen en adviezen van de geïnterviewde personen opgenomen in de analyse van de data. Ook zijn de data gebruikt voor aanbevelingen die uit het onderzoek voortvloeien. 6

11 2. Microfinanciering Meer dan een miljard mensen leven onder de armoedegrens en probeert rond te komen van minder dan één dollar per dag. De Millennium Development Goals (MDG s) zijn wereldwijd geaccepteerde doelstellingen om voor 2015 de extreme armoede in de wereld te reduceren. Deze doelstellingen hebben onder andere betrekking op honger, inkomen, armoede, ziekte, onderwijs, onderdak en infrastructuur. Microfinanciering speelt een belangrijke rol bij het bereiken van de MDG s. Zoals al eerder genoemd hebben de Verenigde Naties het jaar 2005 uitgeroepen tot Het Internationale Jaar van het Microkrediet. Het doel is onder andere promotie en steun van duurzame toegang tot financiële dienstverlening en ook publieke bewustwording van en voorlichting over het belang van microfinanciering met betrekking tot de armoedebestrijding. Prinses Máxima is een van de adviseurs van de VN voor microfinanciering. Ze spant zich samen met zes anderen in om aandacht voor microfinanciering te genereren (Hoogendoorn, 2005, p.10). De armoede in de wereld kan niet binnen een paar jaar teniet gedaan worden. Microfinanciering is op dit moment wel een van de beste middelen om hieraan bij te dragen. De begrippen microfinanciering en microkrediet worden vaak door elkaar gebruikt, ze hebben echter wel een verschillende betekenis. Hieronder worden beide begrippen uitgelegd. Daarna wordt globaal ingegaan op het ontstaan en de ontwikkeling van microkrediet. 2.1 Wat is microfinanciering? De term microfinanciering wordt in bredere zin gebruikt om te verwijzen naar het aanbieden van financiële diensten en het creëren van meerdere mogelijkheden voor succes in het lage inkomenssegment van een bevolking. Met financiële diensten wordt bijvoorbeeld sparen, verzekeringen en hypotheken bedoeld. Microkrediet houdt in het verstrekken van kleine kredieten aan cliënten (Rhyne, 2001, p.6). Microfinanciering, ook wel bankieren voor de armen genoemd, is een simpele methode die bewezen heeft te werken en armoede te verminderen. Arme mensen, vaak vrouwen, gebruiken kleine leningen en steun van lokale microfinancieringsinstellingen (MFI s) om hun eigen onderneming op te starten, te behouden of uit te breiden. Een belangrijk kenmerk van microkrediet is het hergebruiken van het geleende geld. Als de lening is terugbetaald, meestal binnen zes maanden tot een jaar, wordt dat geld weer gebruikt 7

12 voor een andere lening. Zeker in de beginperiode van het verstrekken van microkrediet was dat van belang voor de MFI s. Zo konden de MFI s het weinige geld dat ze tot hun beschikking hadden hergebruiken en meer mensen bereiken (Grameen Foundation, 2006). De term microkrediet die in de jaren 70 en 80 veel gebruikt wordt, maakt in de jaren 90 plaats voor de term microfinanciering. Anders dan bij microkrediet kunnen bij een financiering ook andere financiële producten een prominente rol spelen (Institute of Business Ethics, 2006, p.15). De meeste microkredietinstellingen verstrekken leningen tussen de 50 en 5000 dollar. Deze leningen zijn bijna allemaal kortlopend, dat wil zeggen dat ze binnen een jaar worden afgelost. Het is opmerkelijk dat alle microkredietinstellingen in de wereld aflossingspercentages van 95% of meer aangeven. Dit in tegenstelling tot de commerciële banken in ontwikkelingslanden die vaak nog niet eens de helft van hun kredieten terugkrijgen (Kamp, 2005, p.25). Wanneer mensen een lening ontvangen, moeten ze werken om te kunnen voorzien in hun levensonderhoud en om de lening weer terug te betalen. Hierdoor krijgen ze een gevoel van waardering en stijgt hun zelfvertrouwen. Dit in tegenstelling tot andere vormen van ontwikkelingshulp, bijvoorbeeld giften voor voedselhulp en gezondheidszorg, die leiden tot afhankelijkheid. In de volgende paragraaf zal in grote lijnen worden weergegeven hoe microkrediet is ontstaan en hoe het zich heeft ontwikkeld tot microfinanciering, in hoofdstuk vijf wordt hier dieper op ingegaan. 2.2 Het ontstaan en de ontwikkeling van microfinanciering Muhammad Yunus is de grondlegger en bedenker van het microkrediet. Hij werd geboren in 1940 in Chittagong in Bangladesh, waar hij zijn opleiding economie volgde. Met een beurs trok hij naar de Verenigde Staten, waar hij zijn PhD behaalde op de Vanderbilt Universiteit in Nashville, Tennessee. In 1972 keerde hij terug naar zijn geboortestad waar hij hoofd werd van de economische faculteit. Op een dag bracht Yunus met een aantal studenten een bezoek aan een arm dorp vlakbij de universiteit. Ze interviewden daar een vrouw die bamboekrukjes vlocht. Zij had geen geld om zelf bamboe te kopen, daarom leende zij bamboe van een bamboehandelaar die eiste dat zij de krukjes alleen aan hem verkocht tegen een bepaalde prijs. Ze kon hier niet onderuitkomen omdat ze simpelweg geen geld had. De kosten voor de inkoop van bamboe bedroegen (in die tijd) maar 22 dollarcent per krukje. 8

13 Toen Yunus zich dit realiseerde, schrok hij en besloot hij uit eigen zak 42 leningen te verstrekken aan bamboevlechters. Hij besefte dat het mogelijk was met een heel klein bedrag mensen te helpen overleven. Maar niet alleen dat, het creëerde ook persoonlijke initiatieven en ondernemingen om mensen uit hun armoede te halen. Tegen alle adviezen van de banken en de regering in, die het een slecht idee vonden om aan armen geld te lenen omdat zij niet over een onderpand beschikten en dus niet kredietwaardig gevonden werden, ging Yunus door met het verstrekken van microkrediet. In 1976 richtte hij de Grameen Bank (dorpsbank) op die uitging van de principes: vertrouwen en solidariteit (Yunus, 1999). In februari 2006 heeft de bank inmiddels 5.77 miljoen leners waarvan 96% vrouw is. Ze opereren in bedrijfstakken, werken in dorpen en hebben werknemers. Het aflossingspercentage van de leningen bedraagt 98.45% hetgeen de kredietwaardigheid van arme ondernemers bewijst (Grameen, 2006). De droom van Muhammad Yunus is totale uitroeiing van armoede in de wereld. Krediet is de laatste hoop voor mensen die in absolute armoede leven. Daarom vindt Yunus dat het recht om krediet te krijgen moet worden opgenomen als een fundamenteel mensenrecht in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. In de jaren 70 en begin jaren 80 gingen naast de Grameen Bank ook andere programma s (o.a. Basix en Share in India, K- Rep in Kenia, BancoSol en FIE in Bolivia) van start met het verstrekken van kleine leningen. De MFI s worden gefinancierd met donorgeld en subsidies. De programma s zijn gebaseerd op het systeem van groepsleningen van de Grameen Bank, met als voornaamste kenmerk het zogenoemde sociale onderpand. Dit houdt in dat een aantal personen dat krediet ontvangt een groep vormt. Elk lid van de kredietgroep is verantwoordelijk voor de terugbetaling van de lening van andere leden van de groep. Kan een persoon zijn lening niet terugbetalen dan wordt dit gedaan door de andere leden van de groep. Zij vormen dus het onderpand van die persoon. Solidariteit en vertrouwen staan centraal binnen de kredietgroep, daarom wordt deze vorm van krediet verstrekking ook wel de solidariteit groepsmethode genoemd (Kamp, 2005, p.37). In deze jaren ligt de nadruk op individuele kredietverstrekking en de net genoemde groepsleningen. Veel ideeën over de ontwikkeling van micro-ondernemingen zijn gebaseerd op de zogenoemde minimalist approach. Deze theorie zegt dat kredietverstrekking veel belangrijker is en een groter effect heeft op de micro-ondernemingen dan alle andere ondersteunende activiteiten. De ondersteunende activiteiten hoeven volgens de minimalist approach niet eens geleverd te worden. De programma s die volgens deze theorie opereren, kenmerken zich door het 9

14 verstrekken van korte termijn werkkapitaal tussen de 50 en 1500 dollar tegen een rente die gelijk of hoger is dan de marktrente (Farbman en Lessik, 1989, p.112). In de jaren 80 en 90 verbeteren en breiden de microkredietprogramma s zich uit. Door betere kennis van micro-ondernemingen en ervaring uit de voorgaande jaren wordt duidelijk dat de minimalist approach te gelimiteerd is. De focus, die eerst vooral gericht was op microkrediet, wordt langzaam verlegd naar microfinanciering waarbij sparen en verzekeren belangrijk wordt. Daarnaast worden ondersteunende activiteiten als het verlenen van technische assistentie en de training van de micro-ondernemers een essentieel onderdeel van de microkredietprogramma s. De vraag naar microfinanciering wordt steeds groter, de meeste MFI s kunnen niet meer bestaan van donorgeld en subsidies alleen. De laatste jaren worden de MFI s steeds meer zelfvoorzienende financiële systemen (Robinson, 2001). In figuur 2.1 is een overzicht gegeven van het gemiddelde portfolio van uitstaande leningen van alle MFI s per regio in Tabel 2.1 geeft een cijfermatig overzicht van de gemiddelde lening per persoon per regio in 2003, door het gemiddelde bruto portfolio van het aantal uitstaande leningen van alle instellingen in de desbetreffende regio te delen door het gemiddeld aantal actieve leners. Figuur 2.1 Gemiddelde portfolio van uitstaande leningen per regio (US Dollar) Africa EAP ECA LAC MENA S. Asia Mixmarket, (2003). EAP: East Asia and the Pacific, ECA: Eastern Europe and Central Asia, LAC: Latin America and the Caribbean, MENA: Middle East and North Africa. 10

15 Tabel 2.1 Gemiddelde van alle MFI s per regio, 2003 Indicatoren Africa EAC ECA LAC MENA S. Asia Aantal Actieve leners Bruto portfolio van de leningen (US Dollar) Gemiddelde lening per persoon Mixmarket, (2003). Bruto portfolio van leningen/ aantal actieve leners = gemiddelde lening per persoon In onderstaande figuren 2.2, 2.3 en 2.4 zijn uit drie continenten, Azië, Afrika en Latijns Amerika, per continent zes landen weergegeven. Berekend is het gemiddelde bruto portfolio van uitstaande leningen van alle instelling van het desbetreffende land in Aangezien nog niet alle cijfers van 2004 bekend zijn, is gekozen voor landen waar relatief veel over bekend is. Het blijkt dat in Latijns-Amerika het gemiddelde portfolio aan leningen hoger ligt dan in Afrika en Azië. De getallen zijn verkregen uit de Microfinance Information exchange (MIX), dit is een organisatie voor het wereldwijd uitwisselen van alle informatie over de microfinancieringsindustrie. Door het tijdig publiekelijk beschikbaar stellen van betrouwbare en vergelijkbare informatie over de financiële en sociale prestaties van MFI s, wordt een grotere financiële transparantie van de microfinancieringsindustrie gecreëerd. Dit helpt managers de MFI s beter te leiden en het promoot investeringen in de MFI s. Tevens wordt de MIX gebruikt als benchmark voor investeerders en donoren, en biedt het andere personen en instellingen die diensten verlenen de mogelijkheid om een beter idee en begrip te krijgen van de microfinancieringsindustrie. De MIX bestaat uit twee onderdelen: de MIX Market en MicroBanking Bulletin. 11

16 Figuur 2.2 Azië Gemiddelde portfolio van uitstaande leningen per instelling, 2004, (US Dollar) Cambodja Filippijnen India Nepal Pakistan Vietnam Mixmarket, (2004) Figuur 2.3 Figuur 2.4 Afrika Latijns-Amerika Gemiddelde portfolio van uitstaande leningen per instelling, 2004, (US Dollar) Gemiddelde portfolio van uitstaande leningen per instelling, 2004, (US Dollar) Ghana Kenia Mozambique Tanzania Uganda Zuid Afrika Bolivia Brazilië El salvador Nicaragua Paraguay Peru Mixmarket, (2004) Mixmarket, (2004) Tabel 2.2 geeft een top vijf van de 580 MFI s die geregistreerd staan in de Mixmarket, gebaseerd op het bruto portfolio aan uitstaande leningen in Deze bedragen liggen ver boven de gemiddelden, zoals die zijn aangegeven in de grafieken op voorgaande pagina s, en moeten dus ook niet als standaard worden beschouwd. 12

17 Tabel 2.2 Top 5 van de grootste MFI s op basis van bruto portfolio aan uitstaande leningen (2003) 1. Bank Rakyat Indonesia (BRI) $ Caja Popular Mexicana $ Grameen Bank (Bangladesh) $ KMB Bank (Rusland) $ Bangladesh Rural Advancement Committee $ Mixmarket, (2003) 13

18 3. De verschillende soorten MFI s en hun doelen De microfinancieringsindustrie bestaat uit verschillende instituten met verschillende doelen. Niet- Gouvernementele Organisaties (NGO s) streven vaak sociale doelen na, zoals het bestrijden van armoede, terwijl commerciële instituten over het algemeen het aanbieden van financiële diensten als hun belangrijkste doel beschouwen. Gulli (1998) maakt onderscheid in vier verschillende types MFI s 1. Het betreft allemaal instituten die met hun verschillende benadering andere niches in de markt voor microfinanciering bedienen: 1. Commerciële formele financiële instituten (FFI): dit zijn bijvoorbeeld banken, kredietprogramma s of financieringsbedrijven. Zij zien microfinanciering als een manier om nieuwe markten te betreden en op een ethisch verantwoorde manier winst te maken. Micro-ondernemers vormen niet de meerderheid van hun cliënten. Zoals gezegd streven ze vooral commerciële doelen na. 2. Gespecialiseerde FFI s: houden zich alleen maar bezig met het aanbieden van financiële diensten aan micro-ondernemingen. Vaak maken zij gebruik van het eerder genoemde systeem van groepsleningen met sociaal onderpand. Zij streven dus een combinatie van commerciële en sociale doelen na. Voorts kan er nog een onderscheid worden gemaakt tussen gespecialiseerde NGO s en multifunctionele NGO s. Beiden zijn meer afhankelijk van donorfondsen dan commerciële en formele FFI s, omdat hun rechtsvorm het niet toelaat spaar- en leendiensten aan te bieden in de commerciële markt. 3. Gespecialiseerde NGO s: beperken hun activiteiten tot microfinanciering maar zijn wel socialer georiënteerd dan FFI s. 4. Multifunctionele NGO s: bieden micro-ondernemers naast microfinanciering ook gezondheids- en onderwijsdiensten aan. Microfinanciering wordt hier gebruikt als een manier om armoede te reduceren. Bovendien kan het ook gezien worden als een manier om arme mensen te betrekken bij andere ontwikkelingsprogramma s. Recentelijk zijn ook internationale commerciële banken zich bezig gaan houden met microfinanciering. In 2005 (het jaar van microkrediet) hebben verschillende internationale banken aangekondigd te beginnen met microfinancieringsactiviteiten of hun reeds bestaande activiteiten uit te breiden. 1 Ook informele financiële circuits zoals spaar- en kredietclubs, familie, vrienden en privé geldleners een grote rol in microfinanciering (Kamp, 2005). Dit valt echter buiten het bestek van deze scriptie. 14

19 De banken nemen dit initiatief om twee redenen. Allereerst is er sociale motivatie. Aan de hand van actieve participatie in microfinanciering laten de banken hun maatschappelijk verantwoorde kant zien. Omdat microfinanciering door de regering, grote ontwikkelingswerkorganisaties en het algemene publiek als positief wordt beschouwd, verhoogt deelname in microfinanciering de reputatie van de bank bij verschillende stakeholders. Een kernactiviteit van de bank is het verstrekken van financiële services aan cliënten, dit is gerelateerd aan toegang verlenen tot financiële services voor arme mensen. De tweede reden is meer economisch en komt voort uit het feit dat de banken business targets willen behalen door middel van marktontwikkeling. De microfinancieringsindustrie is een snel groeiende markt. Banken kunnen met hun expertise de MFI s en micro-ondernemingen helpen groeien. Aan de andere kant bedienen de banken hun reeds bestaande klanten door het aanbieden van investeringsmogelijkheden in microfinancieringsactiviteiten. De banken bieden financiële niet-financiële producten aan, zoals technische assistentie, toegang tot banknetwerken en platformen, en services voor de MFI s. De meeste internationale banken bieden hun producten aan de microfinancieringsinstellingen aan, omdat deze meer ervaring, goed getraind personeel en een uitgebreid netwerk voor microfinanciering hebben. Enkele banken bieden hun producten rechtstreeks aan individuen en kleine bedrijven aan (Institute of Business Ethics, 2006). De NGO s zijn vaak niet zo blij met de belangstelling van de commerciële banken omdat deze zich concentreren op de bovenkant van de markt, dat wil zeggen goedlopende microfinancieringsinstellingen die in de stad gevestigd zijn, zelfstandig opereren en winst maken. De instellingen aan de onderkant van de markt, die de moeilijker bereikbare groepen bedienen worden vaak overgeslagen. Hierdoor worden vooral de dunbevolkte plattelandsgebieden overgeslagen (Gullie, 1998). Samenvattend kunnen er vier typen MFI s onderscheiden worden: 1. commerciële formele financiële instituten, 2. gespecialiseerde formele financiële instituten, 3. gespecialiseerde NGO s en 4. multifunctionele NGO s. Vanaf 2005 zijn ook internationale commerciële banken zich bezig gaan houden met microfinanciering, of hebben hun reeds bestaande activiteiten uitgebreid. Willen de MFI s hun doelen bereiken dan moeten zij rekening houden met wie hun cliënten zijn en wat de micro-ondernemingen nodig hebben. Een medewerker van een MFI heeft een grondige mensenkennis nodig om te bepalen of iemand ondernemend genoeg is om voordeel te halen uit een microkrediet. De MFI s hebben als taak het bieden van permanente toegang tot financiële services; dit is alleen mogelijk als er kostendekkend gewerkt wordt. Om dit te bereiken vragen de 15

20 MFI s vaak hoge rente. In de volgende paragraaf wordt eerst de doelgroep van microfinanciering en de kenmerken van micro-ondernemingen beschreven, vervolgens wordt ingegaan op de invloed van de rente op de MFI s en de ondernemers. 3.1 De doelgroep van microfinanciering en de kenmerken van micro-ondernemingen De Microcredit Summit Campaign, 1997, omschrijft de belangrijkste doelgroep die in aanmerking komt voor microkrediet als: de armsten van de armen. Dit houdt in die personen die onder de armoedegrens van het desbetreffende land leven. Deskundigen plaatsen hier kanttekeningen bij, want de allerarmsten hebben meer baat bij sociale programma s en giften dan bij het opzetten van een handeltje. Juist voor degenen die iets beter af zijn, is lenen een betere vorm dan geven (Vossen, 2005). Studies tonen eveneens aan dat maar een paar MFI s daadwerkelijk de allerarmsten bereiken, en dat de meeste een groter percentage minder arme cliënten hebben, zie onderstaande figuur 3.1 (Gullie,1998, p.19). Figuur 3.1 CGAP, (2003) De doelgroep kan daarom het best omschreven worden als: alle mensen die niet in aanmerking komen voor een gewone lening bij de bank. In het algemeen zijn dit arme mensen met een zwakke economische positie (Institute of Business Ethics, 2006, p.15). In paragraaf 2.2 is al gezegd dat leningen worden verstrekt aan arme mensen met lage inkomens, overwegend vrouwen. Onderstaande figuur 3.2 laat zien dat in alle regio s meer dan de helft van het aantal personen dat leent vrouw is. In Zuid-Azië is dit percentage het hoogst. Hier is 83.3% 16

21 van de leners vrouw. Figuur 3.2 Percentage vrouwelijke leners per regio, 2003 % Africa EAP ECA LAC MENA S. Asia Mixmarket, (2003). EAP: East Asia and the Pacific, ECA: Eastern Europe and Central Asia, LAC: Latin America and the Caribbean, MENA: Middle East and North Africa. Waarom zijn juist vrouwen zo belangrijk? Mannen neigen alleen te investeren in het bedrijf, terwijl vrouwen ook rekening houden met de economische ontwikkeling van het huishouden. Vrouwen hebben een positieve invloed op het gezin; als ze zelf nooit hebben leren lezen en schrijven, houden ze hun kinderen langer op school. Zij doorbreken de armoedespiraal door hun kinderen een kans te geven die zij zelf nooit gehad hebben. Ook maakt een lening vrouwen bewuster van het aantal kinderen dat ze krijgen. Als ze in verwachting raken, kunnen ze namelijk hun bedrijfje moeilijker in stand houden. Daarom plannen zij hun zwangerschap bewuster (International Year of Microcredit, 2005). Zoals eerder al is genoemd is er een verschil tussen mensen die op het platteland wonen en in de stad. Bij deze laatste groep is het makkelijker om kredietgroepen te organiseren. De mensen wonen dicht bij elkaar en er zijn veel handelaren die op dag- of weekbasis kunnen terugbetalen. Op het platteland is dat veel moeilijker, omdat men hier te maken heeft met de agrarische cyclus waarbij tussen zaaien en oogsten wel een half jaar kan zitten. De microfinancieringssector is hier dan ook nog erg onderontwikkeld (Vossen, 2005). Om goede services aan te bieden aan de cliënten, is het voor MFI s dus zeer belangrijk om karakteristieken en beperkingen goed te kennen. De zogenoemde loan officers hebben direct contact met hun klanten en zijn op de hoogte van alles wat er gebeurt (FACET, 2006, p.14). Samenvattend komt het erop neer dat de doelgroep bestaat uit arme mensen die niet in 17

22 aanmerking komen voor een lening bij de bank. Vrouwen vormen de grootste groep die krediet ontvangt. Voorts wordt er nog onderscheid gemaakt tussen mensen die op het platteland wonen en in de stad. In de volgende alinea zal worden ingegaan op de kenmerken van microondernemingen. Kenmerken van micro-ondernemingen Micro-ondernemingen hebben vaak een klein startkapitaal nodig. Het werkkapitaal daarentegen is relatief hoog. Het aantal werknemers is vaak niet meer dan 5 (of 10) personen. De meeste microondernemingen in de stad werken met een korte termijn planning, vaak dagelijks of wekelijks; op het platteland is de planning vaak seizoensgebonden. Het starten en staken van microondernemingen is een continu proces. Hieruit kan worden opgemaakt dat het financieren van kleine bedragen op korte termijn noodzakelijk is. Daarnaast zijn micro-ondernemingen in regel geen autonome economische units maar maken ze deel uit van een groter geheel, bestaande uit bijvoorbeeld andere ondernemingen en huishoudelijke activiteiten. Dit houdt in dat de financiële behoeften van gezinnen vaak niet gescheiden kunnen worden van die van de ondernemingen. Verdere kenmerken zijn beperkingen in tijd en mobiliteit. Vrouwen die opereren in microondernemingen, houden ook hun gezin draaiende en hebben meerdere verantwoordelijkheden en dus minder tijd. Voor micro-ondernemers op het platteland geldt dat zij vaak geen vervoer naar de stad hebben en dus uren onderweg zijn naar de dichtstbijzijnde microkredietinstelling. Deze beperkingen vereisen snelle verwerking van de transacties van de leningen en goed bereikbare locaties van de instellingen (Otero en Rhyne, 1994, p.13). De producten van micro-ondernemingen zijn vaak simpele consumentengoederen zoals voedsel, kleding, schoenen, houten meubels en gereedschap. Er wordt met name gebruik gemaakt van traditionele ambachten en kennis, wat weer tot gevolg heeft dat de mensen snel ideeën van elkaar kopiëren. Tevens wordt er gebruik gemaakt van lokale grondstoffen, waardoor er weinig geïmporteerd wordt. Een toename van het aantal micro-ondernemingen heeft daardoor bijna geen effect op de handelsbalans van het desbetreffende land (Teszler, 1989, p.14). In tabel 3.1 op de volgende pagina worden de belangrijkste kenmerken van micro-ondernemingen samengevat. 18

23 Tabel 3.1 Kenmerken van micro-ondernemingen: - Niet meer dan 5 (of 10) werknemers - Laag startkapitaal nodig, relatief hoog werkkapitaal - Geen autonome units, maken deel uit van een groter geheel - Tijd- en mobiliteitsbeperkingen - Producten zijn simpele consumentengoederen - Vaak gebruik gemaakt van traditionele ambacht en kennis - Snel kopieer gedrag van andermans ideeën - Gebruik van lokale grondstoffen - Weinig import 3.2 De invloed van rente op microfinancieringsinstellingen en micro-ondernemers Om er zeker van te zijn dat de MFI s permanente toegang tot de financiële services kunnen bieden aan de mensen, moeten ze ervoor zorgen dat de kosten gedekt worden. Is dit niet het geval, dan blijven de MFI s afhankelijk van donaties en subsidies en kunnen ze slechts een klein aantal cliënten bereiken. De MFI s vragen hoge rente om de kosten te dekken die gemaakt worden door het verstrekken van kleine leningen. Drie type kosten moeten door de rente gedekt worden: de administratieve kosten, de kapitaalkosten (inclusief inflatie) en de verliezen van de leningen. Tevens wordt de hoge rente gebruikt om te voorzien in het verhogen van het eigen vermogen (Helms en Reille, 2004, p.3). De microkredietrente is hoger dan de normale bancaire rente, omdat het percentage kosten van een kleine lening hoger is dan dat van een grote lening. Een groot deel van de transactiekosten is immers vast en varieert niet met de omvang van de lening. De rente is daarentegen wel lager dan de rente die gevraagd wordt door informele geldleners, wat vaak de alternatieve manier is voor micro-ondernemingen om geld te lenen (Rosenberg, 2002). 19

24 Tabel 3.2 Jaarlijkse rente van commerciële banken, MFI s en informele geldleners, 2003 Land Commerciële MFI s Informele Banken geldleners Indonesië 18% 28-63% % Cambodja 18% 45% % Nepal 15-18% 18-24% % India 12-15% 20-40% % Filippijnen 24-29% 60-80% 120% Bangladesh 10-13% 20-35% % Helms en Reille, (2004, p.4) In tabel 3.2 is van een aantal landen in Azië de jaarlijkse rente van commerciële banken, MFI s en informele geldleners in 2003 weergegeven. Hier is het verschil in de hoogte van de rente duidelijk te zien. Volgens Kamp (2005, p.61) drukt de rente niet zo zwaar op kleine ondernemers, omdat zij met microkredieten hoge rendementen behalen. Ze houden zich aan de aflossingsvoorwaarden omdat ze boven alles een betere toekomst willen voor henzelf en hun kinderen. Dat de aflossingspercentages boven de 95% liggen bevestigt dit. Een manier om de rente te laten dalen, is het aanmoedigen van verschillende soorten MFI s, zoals NGO s, kredietprogramma s en banken. Elke MFI heeft een verschillende kostenstructuur en service voor de cliënten. Hierdoor komt er meer competitie in de markt en daalt rente. Willen de MFI s hun cliënten behouden, dan moeten ze ervoor zorgen dat een niet te hoge rente gevraagd wordt. Andere manieren om de rente te laten dalen, zijn het aantrekken van bijvoorbeeld spaargeld en het verbeteren van de operationele efficiency van de MFI s als gevolg van het aantrekken van technische expertise (Gullie, 1998, p.64). Samengevat kan gezegd worden dat de MFI s hogere rente dan de normale bancaire rente vragen. Gezien de hoge aflossingspercentages blijken de micro-ondernemers in staat de rente te betalen. 20

25 Een lagere rente is echter wel wenselijk. Dit kan bereikt worden door de opkomende concurrentie en verbetering van efficiency van de MFI s. In dit hoofdstuk is gesproken over de verschillende instellingen die microfinanciering aanbieden. Om hun doelstellingen te bereiken is het noodzakelijk de doelgroep voor microfinanciering en de kenmerken van de micro-ondernemingen goed te kennen. Ook is gebleken dan wanneer de MFI s langdurig financiële services aan willen bieden, ze noodgedwongen zijn om hoge rente te vragen om de hoge kosten te dekken. Het volgende hoofdstuk gaat in op de economische en sociaal-culturele effecten van microfinanciering en microfinancieringsprogramma s. 21

26 4. De effecten van microfinancieringsprogramma s Sociale marginalisering, analfabetisme, marktrestricties, economische schommelingen, conflicten en natuurrampen kunnen grote invloed hebben op de mate van succes van microfinancieringsprogramma s. Alleen op maat gesneden financiële diensten voor arme mensen, die aansluiten op de lokale werkelijkheid, leiden tot duurzame ontwikkeling. Over het effect van microfinancieringsprogramma s op de arme mensen in ontwikkelingslanden is al veel onderzoek gedaan maar het blijft een onderwerp van intens debat. Met effect wordt bedoeld hoe de financiële services de levens van de armen beïnvloeden. Sommigen studies tonen positieve invloeden aan terwijl andere geen of negatieve invloeden aantonen (Woller en Parson, 2002). In de volgende paragraaf wordt eerst een aantal economische effecten van microfinancieringsprogramma s beschreven, daarna wordt ingegaan op de sociale- en culturele effecten. 4.1 Economisch effect Microfinancieringsprogramma s kunnen de lokale economie op twee belangrijke manieren beïnvloeden, namelijk direct en indirect. De lokale economie wordt direct beïnvloed op drie manieren: 1. Door aankopen van goederen en services van lokale handelaren door de programma s zelf. 2. Door aankopen van goederen en services van lokale handelaren door werknemers van de programma s. 3. Door het kopen van grondstoffen, bedrijfskapitaal en andere onderneming gerelateerde goederen van lokale handelaren door personen die een lening hebben afgesloten. De lokale economie wordt indirect beïnvloed doordat door uitgaven van de microfinancieringsprogramma s en van de ondernemers anderen ook weer meer te besteden hebben. Dit brengt een algemene toename van uitgaven in de lokale economie teweeg. Dit effect wordt het multiplier inkomens effect genoemd wat inhoudt: de totale verandering van inkomen veroorzaakt door alle werknemers in de lokale economie door een exogene verandering in investering, consumptie uitgaven, uitgaven van de regering enz. Het effect wordt berekend door de inkomens multiplier (Woller en Parson, 2002). 22

27 In figuur 4.1 staat dit schematisch weergegeven. Figuur 4.1 MFI Salaris van het personeel van het programma Aankopen Lokale koopman Aankopen Leningen aan Cliënten Aankopen via de multiplier Lekkage van aankopen in andere gemeenten Indirecte economische effect. De uitgaven genereren extra economisch effect op het inkomen en de werkgelegenheid door de multiplier Lekkage van van aankopen in in andere gemeenten Woller en Parson, (2002 p.17) Woller en Parson (2002) hebben onderzoek gedaan naar de directe en indirecte economische effecten van een microfinancieringsprogramma in Portoviejo, Ecuador, Latijns-Amerika. Ze hebben de uitgaven in één jaar van de drie in tabel 4.1 genoemde partijen berekend en deze verdeeld naar regio van uitgaven: de lokale economie (Portoviejo), de provincie waarin Portoviejo ligt (Manabi) en de rest van Ecuador (anderen). De resultaten van het directe economische effect staan in Tabel 4.1. Er moet wel bij vermeld worden dat dit de korte termijn economische effecten zijn en dat er met de kosten van het microfinancieringsprogramma geen rekening is gehouden. 23

28 Tabel 4.1 Totaal directe economische effect (april 98- maart 99, US Dollars) Uitgaven categorie Portoviejo Manabi Anderen Totaal Regio Uitgaven van MFI Uitgaven van werknemers Uitgaven van Cliënten Totaal direct effect Woller en Parson, (2002, p.18) Het indirecte economische effect is berekend met behulp van de reeds genoemde inkomens multiplier 2. Hieruit blijkt dat de inkomensmultiplier 2.24 is. Dat betekent dat elke door het programma gegenereerde dollar resulteert in $1.24 extra inkomen. Dit houdt in dat het indirecte economische effect $ = $ bedraagt. Het totale economische effect van het programma is dus $ $ = $ per jaar (Woller en Parson, 2002, p.9). Dit onderzoek toont aan dat een MFI zowel direct als indirect een economisch effect teweegbrengt in de lokale en regionale economie. Waarschijnlijk is het economische effect veel groter als er meerdere MFI s opereren in dezelfde regio. 4.2 Sociaal-cultureel effect Studies hebben aangetoond dat de economische zelfstandigheid van huishoudens positief beïnvloed wordt door microkrediet. Het inkomen wordt hoger wat weer tot gevolg heeft dat huishoudens meer te besteden hebben. De opbrengsten worden geïnvesteerd in onderwijs en gezondheidszorg (Snodgrass en Sebstad, 2002, p.29). Tevens krijgen mannen en vrouwen meer empowerment, wat inhoudt dat de mensen de mogelijkheid krijgen zelf de beslissingen te nemen die hun leven beïnvloeden, vooral economisch gezien (Cheston en Kuhn, 2002, p.12). Hierdoor groeit het zelfrespect en zelfvertrouwen van de 2 Voor meer details en uitgebreidere gegevens zie pp.8-9 van Woller en Parson (2002) 24

29 mensen, en worden er nieuwe mogelijkheden gecreëerd ten aanzien van het opbouwen van een toekomst. De reeds besproken solidariteit groepsmethode heeft naast de hoge aflossingspercentages nog een ander effect, namelijk het creëren van netwerken. De micro-ondernemers zijn in dezelfde buurt actief, en kunnen op deze manier van elkaar leren of hun klantenkring uitbreiden (Kamp, 2005, pp.38). De solidariteit groepsmethode vervult tevens de functie van marktregulator. Groepsleden zijn verantwoordelijk voor de leden van de groep en de leiders. Dit houdt in dat ze goedkeuring geven of onthouden aan iemand die krediet wil. Dit geeft ze ook het recht om zelf te bepalen of een persoon lid mag worden van de groep. De groepen zijn klein: ze hebben tussen de drie tot tien leden. Per groep mag maar één persoon van een familie participeren. Op deze manier bepaalt de groep wat voor ondernemingen er opgezet worden en wordt tevens voorkomen dat iedereen dezelfde soort ondernemingen begint (Berenbach en Guzman, 1994, p.122). Een ander belangrijk sociaal-cultureel effect van de microfinanciering is de in paragraaf 3.1 genoemde emancipatie van vrouwen. Studies hebben aangetoond dat toegang tot financiële diensten de status van de vrouw in haar familie en in de gemeenschap heeft verhoogd. De vrouwen zijn assertiever geworden, hebben meer zelfvertrouwen en spelen een grotere rol bij het nemen van beslissingen. Bovendien nemen ze zelfs de rol van leider aan in hun gemeenschap (International Year of Microcredit, 2005). Uit een studie van de Verenigde Naties in India blijkt dat de mannen positief reageren op de ontwikkeling van hun vrouwen en ook blijkt het huiselijke geweld tegen vrouwen af te nemen. Er zijn zelfs politieke gevolgen; zo blijkt in India dat meer vrouwen hun stem laten horen tijdens de verkiezingen (Kamp, 2005, p.55). 25

30 5. Groei en verbetering van MFI s Nu de effecten van microfinanciering zowel op economisch, als sociaal en cultureel gebied bekend zijn, rest de vraag hoe MFI s zoveel mogelijk arme mensen kunnen bereiken en kunnen blijven voldoen aan de toenemende vraag naar krediet. Op deze vraag zal in dit hoofdstuk worden ingegaan, door de ontwikkeling van microfinanciering en groei van de instellingen te analyseren. In paragraaf 2.2 is al kort ingegaan op de ontwikkeling van microfinanciering. Deze paragraaf gaat hier dieper op in door de nieuwe organisatieprincipes met bijbehorende technieken te beschrijven. In de jaren 70 en 80 kregen de microkredietinstellingen geld van donoren en overheidsinstellingen. Een probleem was echter dat de mensen die hun krediet terug betaalden, al snel weer een nieuwe hogere lening wilden. Hiervoor was weer geld nodig. Omdat de MFI s afhankelijk waren van donoren, moesten ze iedere keer wachten tot er geld beschikbaar was. Zodoende was men in die tijd van mening dat microkredietinstellingen continue subsidies moesten krijgen om te kunnen blijven bestaan en uiteindelijk te kunnen groeien (Kamp, 2005). De laatste twintig jaar zijn er echter nieuwe ideeën en visies ontstaan en worden MFI s in de context van een geheel zelfvoorzienend financieel systeem geplaatst. Volgens Rhyne en Otero (1994), zijn de principes van het aanbieden van financiële diensten aan de armen hetzelfde als die van elk financieel systeem. Namelijk een markt die de behoeften van de klant begrijpt en producten ontwikkelt om deze te vervullen. Het inzicht is ontstaan dat sparen voor microkredietinstellingen net zo belangrijk is als kredietverstrekking. En dat alleen levensvatbare financiële instituten uiteindelijk financiële diensten kunnen aanbieden. Dit noodzaakt de instituten breakeven te draaien of zelf winst maken met hun financiële operaties. Tevens moeten ze hun fondsen werven bij niet gesubsidieerde bronnen. In figuur 5.1 op de volgende pagina zijn de financieringsbronnen van de MFI s per regio in 2005 gegeven. Het eigen vermogen bestaat uit donaties, aandeelhouderskapitaal (buitenlandse of binnenlandse investeringen) en zelf verworven inkomen. Het vreemd vermogen bestaat uit deposito s en buitenlandse en binnenlandse leningen. 26

Stichting Day for Change

Stichting Day for Change Day for Change Microfinanciering 'Microkrediet is geen panacee voor alles, er is veel meer nodig. Maar de gedachte die er aan ten grondslag ligt - niet geven maar lenen - moeten we veel breder verspreiden.

Nadere informatie

CORDAID INVESTMENT MANAGEMENT VAN MICROKREDIET NAAR INCLUSIEVE FINANCIERING

CORDAID INVESTMENT MANAGEMENT VAN MICROKREDIET NAAR INCLUSIEVE FINANCIERING CORDAID INVESTMENT MANAGEMENT VAN MICROKREDIET NAAR INCLUSIEVE FINANCIERING CARE. ACT. SHARE. LIKE CORDAID. RESI JANSSEN 23 SEPTEMBER 2016 CORDAID Cordaid investment management Investeringen sinds 1998,

Nadere informatie

Leven met een handicap in Peru Samenvatting Verkenningsonderzoek

Leven met een handicap in Peru Samenvatting Verkenningsonderzoek Leven met een handicap in Peru Samenvatting Verkenningsonderzoek Wensen, behoeften, belemmeringen en kansen van mensen met een lichamelijk handicap in Peru m.b.t. sociale en economische participatie Cisca

Nadere informatie

BELEIDSPLAN WAKIBI 2019

BELEIDSPLAN WAKIBI 2019 BELEIDSPLAN WAKIBI 2019 Wakibi Samen 1 wereld zonder armoede Microfinanciering voor ondernemers in ontwikkelingslanden Inhoudsopgave 1. Introductie. 1 2. Visie & Missie. 1 3. Doelstellingen 2 4. Organisatie..

Nadere informatie

HET PROJECT WAAR ALLES IN SAMEN KOMT WATER SHOPS IN INDIA CARE. ACT. SHARE. LIKE CORDAID.

HET PROJECT WAAR ALLES IN SAMEN KOMT WATER SHOPS IN INDIA CARE. ACT. SHARE. LIKE CORDAID. HET PROJECT WAAR ALLES IN SAMEN KOMT WATER SHOPS IN INDIA CARE. ACT. SHARE. LIKE CORDAID. SCHOON WATER: BRON VAN VOORSPOED... WATER > GEZONDHEID > EDUCATIE > ECONOMISCHE ONTWIKKELING > WELVAART Zonder

Nadere informatie

BELEIDSPLAN WAKIBI 2017

BELEIDSPLAN WAKIBI 2017 BELEIDSPLAN WAKIBI 2017 Wakibi Samen 1 wereld zonder armoede Microfinanciering voor ondernemers in ontwikkelingslanden Inhoudsopgave 1. Introductie. 1 2. Visie & Missie. 1 3. Doelstellingen 2 4. Organisatie..

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.minbuza.nl Contactpersoon Jacob Waslander T +31 70 348 5826

Nadere informatie

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren

Nadere informatie

Katakle Business Plan 2011 2018. Groeiplan voor het programma van The Hunger Project in Benin

Katakle Business Plan 2011 2018. Groeiplan voor het programma van The Hunger Project in Benin Katakle Business Plan 2011 2018 Groeiplan voor het programma van The Hunger Project in Benin 0 1. Inleiding Achtergrond De Katakle investeerdersgroep werkt sinds 2008 met The Hunger Project aan het einde

Nadere informatie

ofiel tiepr anisag Or

ofiel tiepr anisag Or Organisatieprofiel De strategie Dutch Microfinance Dutch Microfinance is een Nederlandse microkredietorganisatie die vanuit de betrokkenheid van de funders leningen verstrekt aan lokale microkrediet instellingen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn meer dan 3 miljard mensen afhankelijk van biomassa brandstoffen zoals hout en houtskool om in hun dagelijkse energie behoefte te voorzien. Het gebruik van deze

Nadere informatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting Hfst 9. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële positie van de Leidenaar. De resultaten

Nadere informatie

Dutch Summary. Dutch Summary

Dutch Summary. Dutch Summary Dutch Summary Dutch Summary In dit proefschrift worden de effecten van financiële liberalisatie op economische groei, inkomensongelijkheid en financiële instabiliteit onderzocht. Specifiek worden hierbij

Nadere informatie

Subsidieaanvraag Stedenband Tilburg Same Tanzania. Microkrediet TITAN MICRO (Fase 1)

Subsidieaanvraag Stedenband Tilburg Same Tanzania. Microkrediet TITAN MICRO (Fase 1) Subsidieaanvraag Stedenband Tilburg Same Tanzania Microkrediet TITAN MICRO (Fase 1) De Titanen zijn hemelbestormers uit de Griekse mythologie. Tethys (hierboven) was een van de vrouwelijke Titanen. Subsidieaanvraag

Nadere informatie

M200802. Vrouwen aan de start. Een vergelijking tussen vrouwelijke en mannelijke starters en hun bedrijven. drs. A. Bruins drs. D.

M200802. Vrouwen aan de start. Een vergelijking tussen vrouwelijke en mannelijke starters en hun bedrijven. drs. A. Bruins drs. D. M200802 Vrouwen aan de start Een vergelijking tussen vrouwelijke en mannelijke starters en hun bedrijven drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, juni 2008 2 Vrouwen aan de start Vrouwen vinden het starten

Nadere informatie

Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting Hfst 9. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële

Nadere informatie

Waar staat Ondernemers voor Ondernemers voor?

Waar staat Ondernemers voor Ondernemers voor? 8 Ondernemers voor Ondernemers Jaarverslag 2014 9 Waar staat Ondernemers voor Ondernemers voor? Missie De missie van de vzw Ondernemers voor Ondernemers (opgericht in 2000) is het bevorderen van duurzame

Nadere informatie

Beknopt Jaarverslag

Beknopt Jaarverslag Stichting Emda 1 Beknopt Jaarverslag 2015-2016 Operations Netherlands Stichting Emda Beknopt Jaarverslag 2016 Voorwoord 2 De publicatieplicht voor de ANBI-status geeft vooral bij de kleinere NGO s, zoals

Nadere informatie

DOOHHQYRRU0RVOLPVEHVWHPG]RX]LMQ.(suggestie: zorg dat je bruto inkomen de komende jaren

DOOHHQYRRU0RVOLPVEHVWHPG]RX]LMQ.(suggestie: zorg dat je bruto inkomen de komende jaren 6XJJHVWLHVQDDUDDQOHLGLQJYDQGHYHUNHQQHQGHDQDO\VHdeel I: De Nederlandse Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) DNB hebben een verkennende analyse over Islamitisch financieren gepubliceerd.

Nadere informatie

ONDERZOEKSRAPPORT CONTENT MARKETING EEN ONDERZOEK NAAR DE BEHOEFTE VAN HET MKB IN REGIO TWENTE AAN HET TOEPASSEN VAN CONTENT MARKETING

ONDERZOEKSRAPPORT CONTENT MARKETING EEN ONDERZOEK NAAR DE BEHOEFTE VAN HET MKB IN REGIO TWENTE AAN HET TOEPASSEN VAN CONTENT MARKETING ONDERZOEKSRAPPORT CONTENT MARKETING EEN ONDERZOEK NAAR DE BEHOEFTE VAN HET MKB IN REGIO TWENTE AAN HET TOEPASSEN VAN CONTENT MARKETING VOORWOORD Content marketing is uitgegroeid tot één van de meest populaire

Nadere informatie

een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek

een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek Wat is aardrijkskunde op zoek naar een verklaring voor de ruimtelijke verschijnselen aan het aardoppervlak. Beschrijvende vragen: bodem

Nadere informatie

Stichting So Logical Foundation

Stichting So Logical Foundation Stichting So Logical Foundation BELEIDSPLAN 2015-2016 Stichting So Logical Foundation Postbus 5823 1410 GA Naarden Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Doelstelling 4 3. Werkwijze 6 4. Organisatie 7 5. Financiën

Nadere informatie

Alternatieve spelers op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Wie zijn ze & wat doen ze?

Alternatieve spelers op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Wie zijn ze & wat doen ze? Alternatieve spelers op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Wie zijn ze & wat doen ze? Radboud Universiteit Nijmegen Centre for International Development Issues Nijmegen Sara Kinsbergen, MSc Dr Lau

Nadere informatie

Verslag kernteam overleg nr. 4 WISE Donderdag 5 juni 2014 10.00 12.00 uur Het Breedhuis, Het Breed 16

Verslag kernteam overleg nr. 4 WISE Donderdag 5 juni 2014 10.00 12.00 uur Het Breedhuis, Het Breed 16 Verslag kernteam overleg nr. 4 WISE Donderdag 5 juni 2014 10.00 12.00 uur Het Breedhuis, Het Breed 16 Aan het kernteam worden een aantal vragen voorgelegd naar aanleiding van de adviezen uit de zevende

Nadere informatie

Expeditie M&M. Microkredieten. lesbrief. ontdek avontuurlijk leren. Foto: Roel Burgler / Hollandse Hoogte

Expeditie M&M. Microkredieten. lesbrief. ontdek avontuurlijk leren. Foto: Roel Burgler / Hollandse Hoogte Expeditie M&M ontdek avontuurlijk leren lesbrief Foto: Roel Burgler / Hollandse Hoogte VMBO Microkredieten Expeditie M&M Inleiding Wat heb je nodig als je een bedrijf wilt beginnen? Geld! Meestal moet

Nadere informatie

MAAK EEN VERSCHIL DEZE KERST

MAAK EEN VERSCHIL DEZE KERST MAAK EEN VERSCHIL DEZE KERST In Afrika missen miljoenen mensen het kapitaal om de bedrijven te starten en ontwikkelen die nodig zijn om de lokale economisch ontwikkeling in gang te zetten. Zonder een

Nadere informatie

Samenvatting. 1. Wat houdt het begrip internationale samenwerking in?

Samenvatting. 1. Wat houdt het begrip internationale samenwerking in? Aanleiding voor het onderzoek Samenvatting In de 21 ste eeuw is de invloed van ruimtevaartactiviteiten op de wereldgemeenschap, economie, cultuur, milieu, etcetera steeds groter geworden. Ieder land dient

Nadere informatie

Qredits bestaat vijf jaar. Dat is een felicitatie waard: in de eerste. plaats natuurlijk aan Qredits en haar medewerkers die deze

Qredits bestaat vijf jaar. Dat is een felicitatie waard: in de eerste. plaats natuurlijk aan Qredits en haar medewerkers die deze (GESPROKEN WOORD GELDT) Majesteit, dames en heren! Qredits bestaat vijf jaar. Dat is een felicitatie waard: in de eerste plaats natuurlijk aan Qredits en haar medewerkers die deze organisatie in korte

Nadere informatie

Ezcorp Inc. TIP 2: Verenigde Staten. Ticker Symbol. Credit Services

Ezcorp Inc. TIP 2: Verenigde Staten. Ticker Symbol. Credit Services TIP 2: Ezcorp Inc. Beurs Land Ticker Symbol ISIN Code Sector Nasdaq Verenigde Staten EZPW US3023011063 Credit Services Ezcorp (EZPW) is een bedrijf dat leningen verstrekt en daarnaast tweedehands spullen

Nadere informatie

Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie

Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie Samenvatting Hfst 10. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële

Nadere informatie

MEMO Crowdfunding Algemeen

MEMO Crowdfunding Algemeen MEMO Crowdfunding Algemeen Introductie Door middel van deze memo willen wij u graag nader informeren over (de mogelijkheden van) crowdfunding. Crowdfunding heeft zich de afgelopen jaren in Nederland ontwikkeld

Nadere informatie

Microfinancieringsbeleid

Microfinancieringsbeleid ASN Bank Issuepaper Microfinancieringsbeleid Door kleinschalige financieringen naar duurzame groei ASN Bank Issuepaper Microfinancieringsbeleid september 2013 2 A Inleiding In deze ASN Bank Issuepaper

Nadere informatie

Incofin cvso: investeren in microfinanciering

Incofin cvso: investeren in microfinanciering Incofin cvso: investeren in microfinanciering Presentatie Finance Avenue 2013 Loïc De Cannière CEO Incofin Investment Management 16 november 2013 Agenda Incofin Investment Management: wie zijn we en wat

Nadere informatie

Hoofdstuk 19. Financiële situatie

Hoofdstuk 19. Financiële situatie Stadsenquête Leiden 008 Hoofdstuk 19. Financiële situatie Samenvatting Ruim tweederde van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, bijna een kwart komt net rond en een

Nadere informatie

Duurzaamheidsbeleid Doingoood

Duurzaamheidsbeleid Doingoood Duurzaamheidsbeleid Doingoood Over Doingoood Doingoood bestaat uit 2 delen: Doingoood volunteer work (sociale onderneming) en Doingoood foundation (stichting). In al onze werkwijzen en procedures gaan

Nadere informatie

Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening Samenvatting Dit hoofdstuk behandelt de bekendheid en het gebruik van vijf Leidse inkomensondersteunende regelingen onder respondenten met een netto huishoudinkomen

Nadere informatie

Hoofdstuk 7. Financiële situatie

Hoofdstuk 7. Financiële situatie Stadsenquête Leiden Hoofdstuk 7. Financiële situatie Samenvatting Bijna driekwart van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, twee op de tien komt net rond en bijna een

Nadere informatie

Samenvatting Toegang tot krediet is een belangrijke voorwaarde voor ontwikkeling. Deze stellingname wordt tegenwoordig door de meeste ontwikkelingseconomen onderschreven. Het ontbreken van toegang tot

Nadere informatie

Mantelzorg, waar ligt de grens?

Mantelzorg, waar ligt de grens? Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in

Nadere informatie

Bediende in de logistieke sector: kansen voor vrouwen?

Bediende in de logistieke sector: kansen voor vrouwen? Bediende in de logistieke sector: kansen voor vrouwen? Welke percepties leven er bij werknemers en studenten omtrent de logistieke sector? Lynn De Bock en Valerie Smid trachten in hun gezamenlijke masterproef

Nadere informatie

Hoofdstuk H 11. Financiële situatie

Hoofdstuk H 11. Financiële situatie Hoofdstuk H 11. Financiële situatie Samenvatting verslechterd. Dit wordt bevestigd door het aandeel Leidenaren dat aangeeft rond te kunnen komen met hun inkomen. Dit jaar geeft bijna tweederde van de Leidenaren

Nadere informatie

Doordat arme klanten ook in staat blijken te zijn leningen terug te betalen, ondanks

Doordat arme klanten ook in staat blijken te zijn leningen terug te betalen, ondanks Samenvatting Microfinanciering is het verlenen van financiële diensten aan arme mensen, veelal in ontwikkelingslanden. Microfinanciering omvat alle vormen van financiële dienstverlening die we in ontwikkelde

Nadere informatie

Meer Investplan. Meer Rendement. Meer Zekerheid. Meer Invest B.V. Boeingavenue 215 1119 PD Schiphol-Rijk E-mail: Info@meerinvest.

Meer Investplan. Meer Rendement. Meer Zekerheid. Meer Invest B.V. Boeingavenue 215 1119 PD Schiphol-Rijk E-mail: Info@meerinvest. Meer Rendement Meer Zekerheid Meer Invest B.V. Boeingavenue 215 1119 PD Schiphol-Rijk E-mail: Info@meerinvest.nl Kvk: 61887331 2 Onze Visie Uw opgebouwde kapitaal op de bank zetten loont tegenwoordig niet

Nadere informatie

Micro Water Facility. Beleidsplan. Frederik Claasen. In opdracht van Bestuur MWF. December 2013 Projectnummer 1564

Micro Water Facility. Beleidsplan. Frederik Claasen. In opdracht van Bestuur MWF. December 2013 Projectnummer 1564 Micro Water Facility Beleidsplan Frederik Claasen In opdracht van Bestuur MWF December 2013 Projectnummer 1564 Micro Water Facility C/o Aidenvironment Barentszplein 7 1013 JN Amsterdam The Netherlands

Nadere informatie

Starters zien door de wolken toch de zon

Starters zien door de wolken toch de zon M201206 Starters zien door de wolken toch de zon drs. A. Bruins Zoetermeer, mei 2012 Starters zien door de wolken toch de zon Enkele jaren nadat zij met een bedrijf zijn begonnen, en met enkele jaren financieel-economische

Nadere informatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting In hoofdstuk 9 is aan de hand van een aantal trendvragen kort ingegaan op de financiële situatie van de inwoners van Leiden. In dit hoofdstuk is uitgebreider

Nadere informatie

Beknopt Jaarverslag

Beknopt Jaarverslag Stichting Emda 1 Beknopt Jaarverslag 2014-2015 Operations Netherlands Stichting Emda Beknopt Jaarverslag 2015 Voorwoord 2 De publicatieplicht voor de ANBI-status geeft vooral bij de kleinere NGO s, zoals

Nadere informatie

Microkrediet in de strijd tegen armoede in Bolivia

Microkrediet in de strijd tegen armoede in Bolivia Faculteit Economie en Bedrijfskunde Afdeling Algemene Economie Universiteit van Amsterdam Microkrediet in de strijd tegen armoede in Bolivia Rose Heijdens Studentnummer: 0601292 Studiejaar 2009/ 2010 28

Nadere informatie

INTERNATIONAAL MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN: ONDERZOEK

INTERNATIONAAL MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN: ONDERZOEK INTERNATIONAAL MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN: ONDERZOEK INHOUD 1. Uitgangspunten 2. Doelgroep - achtergrondkenmerken 3. IMVO - algemeen 4. IMVO voor het eigen bedrijf/ bedrijf waar het voor werkt

Nadere informatie

Van baan naar eigen baas

Van baan naar eigen baas M200912 Van baan naar eigen baas drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2009 Van baan naar eigen baas Ruim driekwart van de ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, werkte voordat

Nadere informatie

Exportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler

Exportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Exportmonitor 2011 Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Uit de Exportmonitor 2011 blijkt dat het noordelijk bedrijfsleven steeds meer aansluiting vindt bij de wereldeconomie. De Exportmonitor

Nadere informatie

Beleidsplan Stichting Cardano Development

Beleidsplan Stichting Cardano Development Beleidsplan Stichting Cardano Development Versie december 2013 Status: Voorgelegd aan bestuur Inleiding Dit document is het beleidsplan van Stichting Cardano Development. Een van de doelstellingen van

Nadere informatie

Crowdfunding, lenen van echte mensen

Crowdfunding, lenen van echte mensen Crowdfunding, lenen van echte mensen Stap voor stap. 1 Welkom bij Capital Circle Financiering krijgen zou makkelijk en snel moeten gaan, zodat u zich bezig kunt houden met de dingen waar het echt om gaat

Nadere informatie

M200616. De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB

M200616. De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB M200616 De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB dr. J.M.P. de Kok drs. J.M.J. Telussa Zoetermeer, december 2006 Prestatieverhogend HRM-systeem MKB-bedrijven met een zogeheten 'prestatieverhogend

Nadere informatie

CROWDFUNDINGSPLATFORMEN

CROWDFUNDINGSPLATFORMEN Als je aan de gang Ga gaat voor met je crowdfunding droom! Geniet vraag je van je wellicht de reis! af welk platform past bij mij? Dit schrijven helpt je op weg. CROWDFUNDINGSPLATFORMEN WELKE PAST MIJ?

Nadere informatie

Zencap de innovatieve online marktplaats voor bedrijfsfinanciering

Zencap de innovatieve online marktplaats voor bedrijfsfinanciering Persmap 2015 Zencap de innovatieve online marktplaats voor bedrijfsfinanciering Onze missie Succesvolle ondernemers hebben mensen nodig die in hen geloven en die hen de benodigde mielen ter beschikking

Nadere informatie

De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole

De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole De ambtenaar als ambassadeur aan de slag met social business Door: Jochem Koole Sociale media hebben individuen meer macht gegeven. De wereldwijde beschikbaarheid van gratis online netwerken, zoals Facebook,

Nadere informatie

Brussel, 20 november _Advies_waarborgverlening_ontwikkelingsfondsen. Advies

Brussel, 20 november _Advies_waarborgverlening_ontwikkelingsfondsen. Advies Brussel, 20 november 2003 112003_Advies_waarborgverlening_ontwikkelingsfondsen Advies over het decreet houdende het stimuleren van microfinanciering in landen in het Zuiden door middel van waarborgverlening

Nadere informatie

Financial planning voor ondernemers. Heb jij al poen voor je pensioen?

Financial planning voor ondernemers. Heb jij al poen voor je pensioen? Financial planning voor ondernemers Heb jij al poen voor je pensioen? 1! van 12! Voorwoord De pensioenen van ondernemers zijn al langere tijd onderwerp van discussie. Terwijl in Den Haag wordt gediscussieerd

Nadere informatie

Interview. Vrouwen als. fotografie hermien lam tekst Tobias Reijngoud

Interview. Vrouwen als. fotografie hermien lam tekst Tobias Reijngoud Vrouwen als inspiratiebron fotografie hermien lam tekst Tobias Reijngoud Women s World Banking (wwb) is een wereldwijd netwerk van microfinancierings instellingen voor vrouwen in ontwikkelings landen.

Nadere informatie

Ecological Management Foundation

Ecological Management Foundation Ecological Management Foundation Beleidsplan Frederik Claasen In opdracht van Bestuur EMF December 2013 Projectnummer 2047 Ecological Management Foundation C/o Aidenvironment Barentszplein 7 1013 JN Amsterdam

Nadere informatie

Preview. What will. you do. to change. the world. today? Havo/VWO

Preview. What will. you do. to change. the world. today? Havo/VWO Preview What will you do to change the world today? Havo/VWO 3 Inhoudsopgave Day for Change 4 Van microkrediet naar inclusieve financiering 6 Werkblad 1 Over Arm en Rijk 9 Werkblad 2 Diversiteit in microfinanciering

Nadere informatie

Stichting Life Invest Foundation Jaarverslag 2014

Stichting Life Invest Foundation Jaarverslag 2014 Stichting Life Invest Foundation Stichting Life Invest Foundation Jaarverslag 2014 Geconsolideerd Jaarverslag 2014 Woord Vooraf & Informatie over de stichting In December 2010 is stichting Life Invest

Nadere informatie

U heeft zojuist een voorbeeld ondernemingsplan gedownload vanuit MKB Bankadvies. Wij wensen u veel succes. Vragen?...info@mkbbankadvies.

U heeft zojuist een voorbeeld ondernemingsplan gedownload vanuit MKB Bankadvies. Wij wensen u veel succes. Vragen?...info@mkbbankadvies. U heeft zojuist een voorbeeld ondernemingsplan gedownload vanuit MKB Bankadvies. Wij wensen u veel succes. Vragen?...info@mkbbankadvies.nl Samenvatting Het woord samenvatting zegt hier natuurlijk eigenlijk

Nadere informatie

Alles over microkrediet Informatie voor een spreekbeurt of klassenproject op de basisschool

Alles over microkrediet Informatie voor een spreekbeurt of klassenproject op de basisschool Alles over microkrediet Informatie voor een spreekbeurt of klassenproject op de basisschool Microkrediet voor Moeders, januari 2015 1 Inhoudsopgave Vragen & antwoorden... 3 Wat is microkrediet?... 3 Waarom

Nadere informatie

Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie

Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie Samenvatting Hfst 5. Trendvragen financiële situatie Na twee jaar van stijgende inkomens zien Leidenaren dit jaar hun inkomenspositie verslechteren. Het zijn

Nadere informatie

VRAGEN EN ANTWOORDEN OVER HET ASN-NOVIB MICROKREDIETFONDS

VRAGEN EN ANTWOORDEN OVER HET ASN-NOVIB MICROKREDIETFONDS VRAGEN EN ANTWOORDEN OVER HET ASN-NOVIB MICROKREDIETFONDS 1. Rendement voor de belegger Het ASN-Novib Microkredietfonds behaalt goede rendementen. Hoe komt dat? De portefeuille is van uitstekende kwaliteit.

Nadere informatie

Stichtingsplan Connect to Share

Stichtingsplan Connect to Share Stichtingsplan Connect to Share 1. Inleiding The expert in anything was once a beginner 1 Of je nu uit Nederland, Italië of Oeganda komt, experts zijn we allemaal! Als we om ons heen kijken en mensen leren

Nadere informatie

Prinsjesdag 2014. Stand van zaken MKB. Rabobank Nederland, september 2014

Prinsjesdag 2014. Stand van zaken MKB. Rabobank Nederland, september 2014 Prinsjesdag 2014 Stand van zaken MKB Rabobank Nederland, september 2014 Internationale omgeving Basisscenario De wereldeconomie groeit ook in 2014, met name in de VS, maar spectaculair is het allemaal

Nadere informatie

Rapport Sales 360. Test Kandidaat

Rapport Sales 360. Test Kandidaat Rapport Sales 360 Naam Test Kandidaat Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Sterkte/zwakte-analyse 3. Feedback open vragen 4. Overzicht competenties 5. Persoonlijk ontwikkelingsplan Inleiding Voor u ligt het rapport

Nadere informatie

De toekomst van consultancy

De toekomst van consultancy De toekomst van consultancy Course Assignment Management Consulting 5 oktober 2013 Teska Koch 2518936 Teska.koch@hotmail.com Word count: 1.510 Een kijkje in de glazen bol: Wat is de toekomst van consultancy?

Nadere informatie

COUNTRY PAYMENT REPORT 2015

COUNTRY PAYMENT REPORT 2015 COUNTRY PAYMENT REPORT 15 Het Country Payment Report is ontwikkeld door Intrum Justitia Intrum Justitia verzamelt informatie bij duizenden bedrijven in Europa en krijgt op die manier inzicht in het betalingsgedrag

Nadere informatie

Wat zijn de drijfveren van de Nederlandse ondernemer? Een onderzoek naar de vooren nadelen van ondernemen

Wat zijn de drijfveren van de Nederlandse ondernemer? Een onderzoek naar de vooren nadelen van ondernemen Wat zijn de drijfveren van de Nederlandse ondernemer? Een onderzoek naar de vooren nadelen van ondernemen Onderzoek van GfK november 2015 Inleiding Het aantal ondernemers blijft groeien. In 2015 heeft

Nadere informatie

Kromstraat 29, 29, Delft

Kromstraat 29, 29, Delft Kromstraat 29, 29, Delft Kromstraat 29, 29, Delft Delft In een gezellige horecastraat, in het hart van het centrum nabij de Markt en de drukste winkelstraat van Delft gelegen restaurant. Indeling:

Nadere informatie

M201107. Mix and Match. Het gebruik van digitale media in het MKB. drs. R van der Poel

M201107. Mix and Match. Het gebruik van digitale media in het MKB. drs. R van der Poel M201107 Mix and Match Het gebruik van digitale media in het MKB drs. R van der Poel Zoetermeer, maart 2011 Mix and Match Ondernemers moeten goed voor ogen houden welke doelstellingen zij met digitale media

Nadere informatie

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van

Nadere informatie

Hoofdstuk 43. Financiële situatie

Hoofdstuk 43. Financiële situatie Stadsenquête Leiden Hoofdstuk 43. Financiële situatie Samenvatting Circa tweederde van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, ruim een kwart komt net rond en kan moeilijk

Nadere informatie

EEN EIGEN ONDERNEMING STARTEN ALS WEDDING PLANNER. Deel 2

EEN EIGEN ONDERNEMING STARTEN ALS WEDDING PLANNER. Deel 2 Master Executive in Wedding Management EEN EIGEN ONDERNEMING STARTEN ALS WEDDING PLANNER Deel 2 [LES 2] Event & Media Education. Alle rechten voorbehouden. Elke vorm van kopiëren of verspreiding van de

Nadere informatie

18 december 2012. Social Media Onderzoek. MKB Nederland

18 december 2012. Social Media Onderzoek. MKB Nederland 18 december 2012 Social Media Onderzoek MKB Nederland 1. Inleiding Er wordt al jaren veel gesproken en geschreven over social media. Niet alleen in kranten en tijdschriften, maar ook op tv en het internet.

Nadere informatie

Het crowdfunding platform voor. professionals. Hypotheek

Het crowdfunding platform voor. professionals. Hypotheek Het crowdfunding platform voor professionals Hypotheek Index De lening balie is geopend 03 Meer mogelijkheden met een lening via Purple24 04 Kom ik in aanmerking voor een lening 05 Hoe kan ik mijn pand

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 2007 tot en met 2011

ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 2007 tot en met 2011 Ministerie van Veiligheid en Justitie ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 27 tot en met 211 Maart 212 Overzicht van het aantal verstrekte beginseltoestemmingen

Nadere informatie

ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 2008 tot en met 2012

ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 2008 tot en met 2012 Ministerie van Veiligheid en Justitie ADOPTIE Trends en analyse Statistisch overzicht interlandelijke adoptie over de jaren 28 tot en met 212 Maart 213 Overzicht van het aantal verstrekte beginseltoestemmingen

Nadere informatie

Boekverslag door M woorden 21 februari keer beoordeeld

Boekverslag door M woorden 21 februari keer beoordeeld Boekverslag door M. 1345 woorden 21 februari 2012 6 34 keer beoordeeld Vak Methode Economie Percent Samenvatting economie hoofdstuk 8 en hoofdstuk 9 Paragraaf 1 Verzien in behoeften door goederen en diensten

Nadere informatie

vooruitgang met financieringsinstrumenten vanuit ESI-fondsen Het Europees Sociaal Fonds Financieringsinstrumenten

vooruitgang met financieringsinstrumenten vanuit ESI-fondsen Het Europees Sociaal Fonds Financieringsinstrumenten vooruitgang met financieringsinstrumenten vanuit ESI-fondsen Het Europees Sociaal Fonds medegefinancierd door het Europees Sociaal Fonds zijn een duurzame en efficiënte manier om te investeren in de groei

Nadere informatie

Projectvoorstel CFP. Geef krediet! Ondersteuning van 2.000 Tanzaniaanse vrouwenondernemers bij de uitbouw van een succesvolle onderneming (2011-2013)

Projectvoorstel CFP. Geef krediet! Ondersteuning van 2.000 Tanzaniaanse vrouwenondernemers bij de uitbouw van een succesvolle onderneming (2011-2013) Projectvoorstel CFP Geef krediet! Ondersteuning van 2.000 Tanzaniaanse vrouwenondernemers bij de uitbouw van een succesvolle onderneming (2011-2013) Trias vzw Tanzania, Monduli District CFP Referentie:

Nadere informatie

Oiko Visie HELP MET OIKOCREDIT DE WERELD VOORUIT. En ook: de deur staat voor u open!

Oiko Visie HELP MET OIKOCREDIT DE WERELD VOORUIT. En ook: de deur staat voor u open! Oiko Visie HELP MET OIKOCREDIT DE WERELD VOORUIT En ook: de deur staat voor u open! Oikocredits bijdrage aan de nieuwe Werelddoelen In september 2015 hebben de Verenigde Naties het startsein gegeven voor

Nadere informatie

Binnenwatersloot 30, Delft

Binnenwatersloot 30, Delft Binnenwatersloot 30, Delft Binnenwatersloot 30, Delft Fraaie winkel of kantoor aan een van de mooiste en bekendste grachten van het historische centrum van Delft. Nu de ontwikkeling Spoorzone vordert

Nadere informatie

Kruisstraat 75, Delft

Kruisstraat 75, Delft Kruisstraat 75, Delft Kruisstraat 75, Delft Klein winkelpand in aanlooproute naar het Centrum van Delft met bestemming detail handel. Deze beknopte bedrijfsruimte heeft dienst gedaan als afhaal-horeca.

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 6. 1 Introductie 7 Ondernemerschap in Nederland 8 Drie manieren om een bedrijf te starten 8 IK als ondernemer 9

Inhoud. Inleiding 6. 1 Introductie 7 Ondernemerschap in Nederland 8 Drie manieren om een bedrijf te starten 8 IK als ondernemer 9 Inhoud Inleiding 6 1 Introductie 7 Ondernemerschap in Nederland 8 Drie manieren om een bedrijf te starten 8 IK als ondernemer 9 2 Instanties in Nederland 13 Belangrijke instanties voor ondernemers 14 Kamer

Nadere informatie

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen) In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet

Nadere informatie

EZ Microkrediet Onderzoek (aanbodzijde - Financiële instellingen)

EZ Microkrediet Onderzoek (aanbodzijde - Financiële instellingen) BIJLAGE A1: VRAGENLIJST BANKEN EZ Microkrediet Onderzoek (aanbodzijde - Financiële instellingen) 1 Hoeveel aanvragen voor bedrijfskrediet (dus niet consumentenkrediet of persoonlijke leningen) tot 25.000

Nadere informatie

Sociale media in Nederland Door: Newcom Research & Consultancy

Sociale media in Nederland Door: Newcom Research & Consultancy Sociale media in Nederland Door: Newcom Research & Consultancy Sociale media hebben in onze samenleving een belangrijke rol verworven. Het gebruik van sociale media is groot en dynamisch. Voor de vierde

Nadere informatie

Opgericht in Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Kwesties/doelen Inschatten van de noden

Opgericht in Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Kwesties/doelen Inschatten van de noden www.socialbiz.eu Sociale Onderneming Informatiefiche TRANSFORMANDO (SPAIN) Opgericht in 1998 Rechtsvorm Sector Werkgebied Website Coöperatieve Dienstverlener voor maatschappelijke organisaties Internationaal

Nadere informatie

SHEPHERD. Foto s gemaakt door: Cordaid- Karin Mol Tekst: Frank van Lierde

SHEPHERD. Foto s gemaakt door: Cordaid- Karin Mol Tekst: Frank van Lierde SHEPHERD Op deze factsheet ontmoet je een paar van de vrouwen en hun kinderen die door SHEPHERD worden gesteund. Cordaid Microkrediet is erg blij dat jullie je inzetten voor microkrediet en tegen armoede.

Nadere informatie

Ambities van ZZP ers. Een verkennend onderzoek.

Ambities van ZZP ers. Een verkennend onderzoek. Ambities van ZZP ers. Een verkennend onderzoek. Ambities van ZZP ers. Wat drijft hen, wat vinden zij belangrijk? In hun ondernemerschap, in de manier waarop ze zichzelf willen ontwikkelen. Een onderwerp

Nadere informatie

Doe veilig zaken het is gedekt!

Doe veilig zaken het is gedekt! Doe veilig zaken het is gedekt! Vooruitgang brengt altijd risico s met zich mee Frederick B. Wilcox Waar ligt u s nachts wakker van? Zorgen over niet betaald worden? Geen bankkrediet verkrijgen? Cashflow

Nadere informatie

Bedrijfsprofiel YES Corporate Finance

Bedrijfsprofiel YES Corporate Finance Bedrijfsprofiel YES Corporate Finance Introductie Profiel YES Corporate Finance helpt u bij bedrijfsovernames, het verkopen van uw bedrijf en het aantrekken van groeikapitaal. Daarnaast bieden wij ook

Nadere informatie