IntegraƟenota gemeente Boxmeer

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "IntegraƟenota gemeente Boxmeer"

Transcriptie

1 IntegraƟenota gemeente Boxmeer December 2008

2 Integratienota 2 november 2008

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Voorwoord... 5 Hoofdstuk 1 - Cijfers en achtergrond Inleiding Definitie en visie De cijfers Werkwijze 10 Hoofdstuk 2 - Aandachtsgebieden Inleiding Inburgering Taalbeheersing Werk en inkomen Onderwijs en jeugd Ouderen 18 Hoofdstuk 3 - Zelforganisaties en Internationaal Vrouwencentrum Dunya Inleiding Anadolu Marokkaanse Stichting Sloga Jai Hanuman Dunya Uitkomsten onderzoek zelforganisaties Conclusie 24 Hoofdstuk 4 - Conclusies en actiepunten Inleiding Conclusies Actiepunten 26 Beleidsregels integratie Bijlages Bijlage 1: Wet Inburgering Bijlage 2: Tabel aantal allochtone en autochtone inwoners per kern en wijk Integratienota 3 november 2008

4 Integratienota 4 november 2008

5 Voorwoord Voor u ligt de integratienota van de gemeente Boxmeer. Het uitgangspunt in deze nota is dat iedereen in de gemeente Boxmeer deel uit maakt van een goed functionerende samenleving, waar voor iedereen een plekje is. Iedereen heeft dezelfde kansen om actief deel te nemen aan de samenleving, ongeacht afkomst, sociale status of geloof. Boxmeer is een actieve gemeente waar het goed wonen is. De werkloosheid is laag, er zijn goede scholen, er is een ruim aanbod aan sportvoorzieningen, winkels en zorginstellingen en de gemeente is gelegen in een mooie landelijke omgeving. Veel burgers zijn actief in verenigingsverband en in andere organisaties. Mensen worden gestimuleerd om actief mee te doen. Dit geldt voor iedereen in elke wijk of kern van onze gemeente. Dit principe van participatie is ook de kern van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en het Wmo beleid van de gemeente Boxmeer. Participatie is een belangrijke kernwaarde, want uiteindelijk leidt participatie in de samenleving tot integratie. In deze integratienota zal de focus liggen op de participatie en integratie van inwoners met een andere culturele achtergrond. In het project Een Kleurrijk Krachtenspel, een vierjarig integratieproject dat onder leiding van welzijnsorganisatie Radius is uitgevoerd, is ervaren dat wederzijds begrip ontstaat door samen dingen te doen. Door samen in gesprek te gaan en activiteiten te organiseren leren mensen elkaar kennen en dat is het aandachtsgebied voor tweezijdige integratie. Ook in ons beleid staat dit centraal. Er is geen apart beleid voor mensen met een andere achtergrond, iedereen heeft de kans om mee te doen, ongeacht zijn of haar achtergrond. Iedereen moet actief deel uit kunnen maken van de Boxmeerse samenleving en zich er thuis voelen. Rien Klaassen Wethouder welzijn en leefbaarheid Integratienota 5 november 2008

6 Integratienota 6 november 2008

7 Hoofdstuk 1 - Cijfers en achtergrond 1.1 Inleiding Over de integratie van allochtonen is de laatste jaren veel gesproken. De toon van het debat is de laatste jaren steeds feller geworden, mede naar aanleiding van enkele gebeurtenissen die een grote maatschappelijke invloed hebben gehad. Er zijn veel discussies in de politiek en in de media, waar zowel critici als voorstanders van de multiculturele samenleving zijn te horen. Integratie is hiermee een actueel onderwerp geworden, ook in de gemeente Boxmeer. In 2007 is het project Een Kleurrijk Krachtenspel afgerond. Tijdens dit vierjarige project zijn er activiteiten en deelprojecten opgestart om de integratie en participatie van mensen met een andere culturele achtergrond in de gemeente Boxmeer te bevorderen door middel van een tweezijdige benadering. Integratie is immers een proces dat van twee kanten moet komen, zowel de allochtone 1 als autochtone inwoners van de gemeente Boxmeer zullen zich in moeten zetten om de integratie tot een succes te kunnen maken. In de gemeente Boxmeer is tot nog toe geen apart integratiebeleid geweest. Dit wil echter niet zeggen dat er geen aandacht is voor zaken die de integratie kunnen bevorderen. Al het beleid dat binnen de gemeente wordt ontwikkeld is automatisch van toepassing op alle inwoners van de gemeente, allochtoon én autochtoon. Hierdoor wordt er integraal gewerkt en zijn er al de nodige activiteiten die de integratie in de gemeente Boxmeer bevorderen. In deze nota wordt allereerst de stand van zaken in Boxmeer weergegeven en, waar mogelijk, vergeleken met de landelijke gegevens. Vervolgens zullen er een aantal onderwerpen die in de gemeente Boxmeer kansen bieden voor een betere integratie worden uitgelicht. 1.2 Definitie en visie Er wordt veel gesproken en geschreven over integratie, maar wat betekent integratie nu eigenlijk? De officiële definitie zoals ze in de van Dale staat is als volgt: het maken tot een harmonisch geheel of opnemen in een geheel. Integratie is in de eerste plaats een kwestie van een goed functionerende samenleving waarin iedereen een plekje vindt en zich gelukkig voelt. Alle inwoners van de gemeente Boxmeer, ongeacht hun afkomst, sociale status of geloof moeten dezelfde kansen hebben om actief deel te nemen aan de samenleving. Welzijn, samenwerken en zelfredzaamheid zijn hierin belangrijke pijlers. Om welzijn en zelfredzaamheid te bewerken is actief burgerschap een belangrijke waarde. Iedere burger heeft dezelfde rechten, maar óók dezelfde plichten. De tweezijdige benadering zoals deze in Een Kleurrijk Krachtenspel naar voren is gekomen is hierbij een handvat. Van de ene kant wordt van nieuwkomers verwacht dat zij integreren, van de andere kant moet de Boxmeerse samenleving dit ook mogelijk maken. Integratie wordt het beste bereikt door kleinschalige projecten, waarbij particulieren en organisaties samenwerken. De Boxmeerse visie op integratie is: het willen en kunnen deelnemen aan de Boxmeerse samenleving, waarbij de tweezijdige benadering van essentieel belang is. De definitie van het begrip allochtoon zoals ze in deze nota wordt gebruikt, is die van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Volgens deze definitie is een allochtoon een persoon die zelf, of waarvan (één van) beide ouders in het buitenland is geboren. 1 In deze nota worden de termen allochtoon en autochtoon gebruikt. We zijn ons ervan bewust dat deze termen voor sommige mensen een negatieve bijklank hebben. Toch zullen we deze termen, bij gebrek aan betere definities, in deze nota blijven hanteren. Integratienota 7 november 2008

8 1.3 De cijfers Er zijn grote verschillen in de spreiding van allochtonen binnen Nederland. In 2008 was één op de vijf inwoners van Nederland van allochtone a omst. Dit wil zeggen dat er 3,1 miljoen Nederlanders zijn die zelf, of waarvan (één van) beide ouders in het buitenland is geboren. Er wordt onderscheid gemaakt tussen westerse en niet-westerse allochtonen. 2 De integra enota gemeente Boxmeer richt zich in het bijzonder op de integra e van niet-westerse allochtonen, omdat in de prak jk blijkt dat dit vaak de groep is waar de meeste achterstanden zijn. In onderstaande figuren wordt de bevolkingsopbouw van Boxmeer en die van Nederland getoond. Figuur 1: Bevolkingsopbouw in Nederland januari % Bevolkingsopbouw Nederland % autochtoon 80% westers allochtoon niet-westers allochtoon Figuur 2: Bevolkingsopbouw gemeente Boxmeer januari 2008 Bevolkingsopbouw Boxmeer % 3% autochtoon 94% westers allochtoon niet-westers allochtoon 2 Tot de westerse herkomstlanden worden gerekend alle landen in Europa (maar zonder Turkije), Noord-Amerika, Oceanie, Japan en Indonesië (met inbegrip van het voormalig Nederlands-Indie). De niet-westerse herkomstlanden zijn Turkije en alle landen in Afrika, La jns-amerika en Azië (met uitzondering van Japan en Indonesië). Bron: CBS Integra enota 8 november 2008

9 Bij een vergelijking van beide figuren is duidelijk te zien dat in de gemeente Boxmeer weinig allochtonen wonen in vergelijking met het Nederlandse gemiddelde. Zoals hiervoor al vermeld is, focust deze integratienota zich op de niet-westerse allochtonen. In de gemeente Boxmeer gaat het dan concreet om 788 personen. De meeste mensen met een allochtone achtergrond die wonen in de gemeente Boxmeer zijn afkomstig van Turkije, Marokko, voormalig Joegoslavië, Suriname en de Nederlandse Antillen. Wanneer er in deze nota over niet-westerse allochtonen wordt gesproken, dan zullen daar voortaan ook de mensen uit voormalig Joegoslavië mee bedoeld worden. Op deze manier worden de grootste groepen allochtonen expliciet vertegenwoordigd in deze nota. De allochtonen die in de gemeente Boxmeer wonen zijn niet gelijk verdeeld over de gemeente. De meeste allochtonen zijn woonachtig in de kern Boxmeer. In onderstaande tabel is de spreiding over de gemeente te zien. Tabel 1: Percentage allochtone en autochtone inwoners in de gemeente Boxmeer, naar kern en wijk. (januari 2008) Percentages Autochtoon Westersallochtoon Niet Westersallochtoon Totaal Totale gemeente 94% 3% 3% 100% Boxmeer centrum 96% 2% 2% 100% De Elzen 92% 4% 4% 100% Villapark 97% 3% 0% 100% Hollesteeg 92 3% 5% 100% Bakelgeert Noord 88 5% 7% 100% Bakelgeert Zuid 91 4% 5% 100% Saxe Gotha 89 6% 5% 100% Luneven 92 3% 5% 100% Sambeek 96 1% 3% 100% Beugen 96 3% 1% 100% Oeffelt 98 1% 1% 100% Rijkevoort 98 1% 1% 100% Vortem-Mullem 97 2% 1% 100% Groeningen 99 1% 0% 100% Holthees 96 3% 1% 100% Maashees 95 5% 0% 100% Overloon 97 2% 1% 100% Vierlingsbeek 98 2% 0% 100% Maasbroeksche Blokken 90 3% 7% 100% Bron: Gemeentelijke Basis Administratie. Mensen met een dubbele nationaliteit zijn opgenomen als allochtoon, dit is de meest gebruikelijke definitie van het CBS. In de tabel is te zien dat in de kernen buiten de kern Boxmeer het percentage allochtonen dat er woont zeer laag is. Wanneer het onderscheid gemaakt wordt tussen westerse en niet-westerse allochtonen, dan komt in veel kernen het percentage niet-westerse allochtonen uit rond de 1%. Integratienota 9 november 2008

10 1.4 Werkwijze Voor de totstandkoming van het integratiebeleid is er veel contact gezocht met het veld. Er zijn interviews gehouden met verschillende sleutelfiguren om te achterhalen wat er leeft, welke knelpunten er zijn en wat er al allemaal gebeurt. De sleutelfiguren zijn de voorzitters van de zelforganisaties en Dunya, de directeuren van basisscholen, mensen uit het voortgezet onderwijs, de jeugdagent, jongerenwerker, de intermediair in het onderwijs, medewerkers van vluchtelingenwerk, medewerkers van Radius en medewerkers van de ambtelijke organisaties die in hun werk te maken hebben met integratie. Door deze interviews is duidelijk geworden wat de belangrijkste aandachtsgebieden van het integratiebeleid moeten zijn. Dit zijn: inburgering, taalbeheersing, onderwijs, jeugd, werk en inkomen en ouderen. In het volgende hoofdstuk worden deze aandachtsgebieden verder uitgewerkt. Integratienota 10 november 2008

11 Hoofdstuk 2 - Aandachtsgebieden 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de aandachtsgebieden voor de Boxmeerse integratienota behandeld. Uit de interviews met sleutelfiguren in het veld, zoals het onderwijs, welzijnsinstellingen en zelforganisaties, zijn verschillende punten naar voren gekomen die hier aan bod komen. De aandachtsgebieden zijn inburgering, taalbeheersing, werk & inkomen, onderwijs & jeugd en ouderen. Er wordt kort op de landelijke trend ingegaan en vervolgens wordt de Boxmeerse situatie beschreven. De actiepunten en aanbevelingen komen in hoofdstuk 4 aan bod. 2.2 Inburgering Inburgering is de eerste stap naar integratie. Wanneer mensen naar Nederland komen, zullen ze in eerste instantie bezig zijn met het verzekeren van de eerste basisbehoeften, zoals een woning en een inkomen. Dit zijn al de eerste stappen in de richting van integratie. Integratie gaat echter verder en betekent ook dat mensen participeren in de samenleving. Voor participatie is inburgering een vereiste. Mensen moeten weten hoe de nieuwe samenleving werkt, hoe de nieuwe cultuur globaal in elkaar steekt en ze moeten een basiskennis opdoen van de Nederlandse taal. De gemeente Boxmeer heeft op het beleidsterrein inburgering altijd de landelijke beleidslijn gevolgd. Met de introductie van de Wet Inburgering (WI) per 1 januari 2007 is met betrekking tot het beleidsterrein inburgering een accentverschuiving opgetreden. De eigen verantwoordelijkheid van de inburgeraar is centraal komen staan. Uitgangspunt bij deze nieuwe wet is dat iedereen die zich nieuw in Nederland, of Boxmeer, vestigt zal handelen vanuit de eigen behoefte zich de nieuwe taal en gewoonten eigen te maken. Ook inwoners die al jarenlang in de gemeente wonen maar geen Nederlander zijn hebben in het kader van de nieuwe wet de verplichting tot inburgering en het doen van een inburgeringsexamen gekregen. Vanuit deze eigen verantwoordelijkheid zal de inburgeraar zich actief inzetten om dat doel te bereiken. De gemeente heeft daarin alleen een faciliterende rol. Het informeren en aanbieden van (scholings)mogelijkheden aan deze inwoners en uiteindelijk het handhaven van de plicht tot inburgeren. Niet het vrijblijvend volgen van scholing maar de verplichting tot het doen en halen van het afsluitende examen is opgenomen in de Wet Inburgering. Na het invoeren van de WI met ingang van 1 januari 2007 zijn in de loop van de tijd versoepelingen en uitbreidingen aangebracht. De eerste ervaringen met de nieuwe wet maakten duidelijk dat deze groep nieuwe en oude inwoners extra begeleiding en stimulering nodig heeft. Aansluitend hierop heeft de gemeente Boxmeer besloten alle inburgeringsplichtigen zowel nieuwkomers als oudkomers te ondersteunen bij de verplichting in te burgeren en een inburgeringsexamen met goed gevolg af te sluiten. Dat betekent dat iedere inburgeringsplichtige van de gemeente een scholingsaanbod tot en met het examen èn maatschappelijke begeleiding krijgt aangeboden. De afdeling die belast is met de uitvoering van de wet inburgering dient handhavend op te treden wanneer een inburgeraar weigert om mee te werken aan een inburgeringstraject. Bijlage 1 geeft nader inzicht in aantallen inburgeringsplichtigen en de wijze waarop de gemeente Boxmeer met de implementatie van deze nieuwe Wet Inburgering is omgegaan. Ook het vluchtelingenwerk in de gemeente Boxmeer heeft een rol bij de inburgering van allochtonen in de gemeente. Het vluchtelingenwerk heeft in het laatste kwartaal van 2007 alle intakegesprekken verzorgd met de mensen die als potentieel inburgeringsplichtig zijn aangemerkt in de nieuwe Wet Inburgering. Er hebben 194 gesprekken plaatsgevonden. Naast de extra activiteiten die de nieuwe Wet Inburgering en het generaal pardon met zich mee hebben gebracht verzorgt het vluchtelingenwerk ook de eerste opvang van reguliere, nieuwe, Integratienota 11 november 2008

12 vluchtelingen. Vluchtelingen krijgen gedurende een periode van zes weken intensieve begeleiding, dit varieert van juridisch advies en het regelen van eerste huisvesting tot maatschappelijke begeleiding. Afhankelijk van de zelfredzaamheid van de vluchteling neemt de begeleiding na zes maanden af. Wanneer er dan nog punten zijn waar de cliënt hulp bij nodig heeft, wordt er zoveel mogelijk doorverwezen naar de reguliere hulpverlening. In 2007 had vluchtelingenwerk 97 cliënten. Een belangrijke functie van het vluchtelingenwerk is belangenbehartiging van vluchtelingen. Hiervoor zijn er wekelijkse spreekuren. Cliënten worden geholpen met het invullen van formulieren, krijgen antwoorden op vragen van juridische aard, met betrekking tot onderwijs of gezondheidszorg. Naast de spreekuren vinden er ook individuele gesprekken plaats met cliënten waarvan de problemen meervoudig en complex zijn. In 2007 zijn er in het totaal 615 contactmomenten met cliënten geweest. Dit is een sterke toename ten opzichte van 2006, toen was het aantal contactmomenten met cliënten 212. Om de zelfredzaamheid van de cliënten te bevorderen worden er regelmatig sociaalculturele activiteiten georganiseerd, om zo participatie in de samenleving te stimuleren. Deze activiteiten worden georganiseerd en begeleid door een 16-tal vrijwilligers. Er worden een aantal feesten gezamenlijk gevierd, zoals Sinterklaas en het Suikerfeest. Verder worden er informatiebijeenkomsten georganiseerd, bijvoorbeeld over de nieuwe Wet Inburgering. Vluchtelingenwerk ondersteunt vluchtelingen, nieuwkomers en oudkomers bij de eerste stappen van inburgering en integratie. 2.3 Taalbeheersing Zonder een goede beheersing van de Nederlandse taal is het moeilijk om mee te draaien in de Nederlandse samenleving. Door de Wet Inburgering worden oudkomers en nieuwkomers verplicht taallessen te volgen. Op deze manier krijgt iedereen in de gemeente Boxmeer de kans om Nederlands te leren. Er is veel aandacht voor het taalniveau van kinderen op verschillende momenten in de schoolloopbaan. Uit interviews met directeuren van basisscholen komt naar voren dat er binnen het huidige onderwijsbeleid voldoende maatregelen mogelijk zijn om een eventuele taalachterstand bij kinderen te verhelpen. Hierdoor is er geen sprake van grote taalachterstanden bij allochtone kinderen. De Vroeg en Voorschoolse Educatie heeft hierin een belangrijke rol. Binnen de Lokale Educatieve Agenda is taalontwikkeling en het onderkennen en aanpakken van (potentiële) taalachterstanden een van de prioriteiten. Vanuit de overtuiging dat mogelijke taalachterstanden zo vroeg mogelijk moeten worden aangepakt neemt de Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE) een belangrijke plaats in. Op alle peuterspeelzalen in de gemeente Boxmeer wordt het VVE-programma Puk en Ko aangeboden. Dit programma is gericht op het stimuleren van taalontwikkeling en taalgebruik. Kinderen die een potentiële taalachterstand hebben, krijgen een extra dagdeel VVE (op kosten van de gemeente) aangeboden. In principe is dit aanbod gericht op alle peuters. In de praktijk maken voor een groot deel peuters die tweetalig worden opgevoed en waarvan de Nederlandse taal niet de moederstaal van de ouders is, gebruik van dit extra dagdeel. Bewust is gekozen voor gemengde VVE-groepen. Enerzijds vanwege de stimulerende werking met betrekking tot taal en anderzijds om hierdoor stigmatisering te voorkomen en integratie te bevorderen. Het VVE-programma wordt ook aangeboden in de eerste twee groepen van de basisscholen. De samenwerking tussen voorschoolse voorziening, afstemming en een vloeiende overgang van voorschoolse voorzieningen naar basisonderwijs vormen een van de belangrijkste peilers van het VVE-programma. Om alle peuters zo veel mogelijk te bereiken wordt sinds kort ook het VVE-programma in de kinderopvang aangeboden en is een vergaande samenwerking tussen peuterspeelzalen en kinderopvang, gericht op de oudste peuters, gerealiseerd. Integratienota 12 november 2008

13 Een groep die wel te kampen heeft met taalachterstanden is de groep allochtone ouderen. Tijdens het Huisbezoek allochtone ouderen is een aantal interviews afgenomen met allochtone ouderen in de gemeente Boxmeer. De groep allochtone ouderen die geïnterviewd is blijkt veel taalproblemen te hebben. Wat opvallend is, is dat slechts 1 op de 5 geïnterviewde ouderen kan lezen en schrijven in de eigen moedertaal. Er is sprake van analfabetisme. Ook geeft bijna de helft aan dat zij geen of slecht Nederlands spreken. Deze cijfers maken duidelijk dat er bij allochtone ouderen sprake is van een taalachterstand. De Wet Inburgering geldt voor mensen tot de 65 jaar. Voor mensen die ouder zijn dan 65 zijn er geen verplichte maatregelen om de Nederlandse taal te leren. Toch is het ook voor deze groep belangrijk om Nederlands te leren, zodat zij niet vereenzamen en gebruik kunnen maken van verschillende regelingen voor ouderen. Deze groep blijkt echter lastig bereikbaar te zijn en is bovendien moeilijk te motiveren. Het is zinvoller om specifieke informatie, die voor allochtone ouderen van belang is, eenvoudig aan te bieden. Bij het informeren van deze doelgroep is een belangrijke rol weggelegd voor de zelforganisaties en Dunya, die kunnen hun achterban inschakelen om ook de allochtone ouderen van belangrijke informatie te voorzien. 2.4 Werk en inkomen Werk is een belangrijk onderdeel van het integratieproces. Door werk komen mensen in contact met elkaar en is men in staat voor een eigen inkomen te zorgen. In de gemeente Boxmeer is slechts 6% van de bevolking van allochtone afkomst. Uit de gegevens van Sociale Zaken blijkt dat 43% van de uitkeringsgerechtigden van allochtone afkomst is. In tabel 3 staat de duur van de uitkering voor allochtonen en autochtonen apart weergegeven. Tabel 2: Allochtonen en autochtonen met een bijstandsuitkering, naar duur van de uitkering. Duur uitkering in jaren Allochtonen Autochtonen < > totaal Bron: SBZ oktober 2008 Vanuit de afdeling Sociale Zaken is bekend dat het merendeel van de mensen dat een uitkering ontvangt geen beroepsopleiding heeft gevolgd. Dit bemoeilijkt het vinden van een plek op de arbeidsmarkt. Verder komen uit de intakegesprekken van Sociale Zaken ook onvoldoende kennis van de Nederlandse taal, ongunstige gezinssituaties, lage opleiding, hoge leeftijd en gezondheidsproblemen als oorzaak voor werkloosheid naar voren. Deze laatste factoren spelen bij allochtonen vaak sterker dan bij autochtonen. Dit zijn allemaal zaken die een ongunstig effect hebben op het vinden van een baan. Het beleid van de afdeling Sociale Zaken is om maatwerk te leveren aan iedereen die een uitkering heeft. Voor de een kan dit een aanvullende praktijkcursus zijn, voor de ander een taalcursus. Ook wordt er een vorm van loopbaanbegeleiding aangeboden. Er is geen apart beleid voor allochtonen, omdat er bij maatwerk al uitgebreid gekeken wordt naar de persoonlijke capaciteiten van een cliënt. Integratienota 13 november 2008

14 Beleid sociale zaken Integratie en re-integratie spelen bij sociale zaken een grote rol, wetgeving en beleid zijn hierop gericht. De gemeente speelt een belangrijke rol bij het voorkomen en bestrijden van langdurige werkloosheid, het voorkomen van armoede en het opheffen van maatschappelijk isolement en/of sociale achterstand. Inwoners die voor hun inkomen zijn aangewezen op de gemeente worden optimaal en op maat ondersteund (weer) werk te vinden. Inwoners die van een minimuminkomen leven kunnen een beroep doen op bijzondere bijstand en regelingen minimabeleid. Hiermee wordt maatwerk geleverd op het gebied van noodzakelijke kosten en wordt armoede bestreden. Waar nodig wordt passende zorg geboden of doorverwezen naar de juiste instantie. Dit kan o.a. zijn hulp bij schulden en preventie, hulp bij activering en vrijwilligerswerk, kwijtschelding van gemeentelijke belastingen, hulp bij het invullen van formulieren, enz. De rode draad in het geheel is het bevorderen van maatschappelijke participatie. Good practice sociale zaken Voorlichting geven over bestaande regelingen en voorzieningen aan mensen met een minimuminkomen is heel belangrijk. Hiermee wordt het gebruik ervan gestimuleerd. In 2007 is de gemeente in nauwe samenwerking met organisaties en vrijwilligers een project Onbenutte rechten gestart. In dit project is ervoor gekozen om aan vier doelgroepen gericht informatie te verstrekken, namelijk 65-plussres met een klein inkomen, allochtone ouderen, eenoudergezinnen met minderjarige kinderen en agrariërs. Het project heeft geleid tot een folder waarin informatie over de diverse regelingen en voorzieningen kernachtig is weergegeven. 2.5 Onderwijs en jeugd Het onderwijs is een belangrijke pijler in het integratiebeleid. Door de leerplicht zijn alle kinderen, allochtoon en autochtoon, te vinden in het onderwijs. Kinderen komen in het onderwijs in contact met elkaar en leren elkanders cultuur kennen. Hierdoor wordt de integratie al op jonge leeftijd bevorderd. Ouders van allochtone kinderen kunnen ook via het onderwijs makkelijk in contact komen met andere ouders, zodat ook zij beter kunnen integreren via het onderwijs. In Boxmeer zijn 18 basisscholen. De spreiding van allochtone leerlingen over deze 18 scholen is niet gelijk. De grootste groep allochtone kinderen zit op basisscholen in de kern Boxmeer. Dit is een logisch gevolg van het feit dat de meeste allochtone kinderen ook woonachtig zijn in de kern Boxmeer. In de onderstaande tabel is te zien hoeveel kinderen met een allochtone achtergrond er op de verschillende scholen zitten. Integratienota 14 november 2008

15 Tabel 3: Leerlingentellingen 1 oktober 2007 School Aantal leerlingen van 8 t/m 14 jaar Aantal allochtone leerlingen Ogelijn Bonckert Bakelgeert Palet Weijerhof Schelven Bolster Bouwsteen Telraam Peppels en Canadas Morgenster Klimop Sint Josef Laurentiushof Sint Anna Sint Anthonius Sint Jozef Percentage allochtone leerlingen Let op! Alleen de leerlingen van 8 tot en met 14 jaar zijn meegenomen in deze tabel. Er is namelijk een andere telling ingevoerd bij de jongere leerlingen, waarbij het gewicht wordt toegekend op basis van het opleidingsniveau van de ouders en niet langer op basis van afkomst. In bovenstaande tabel is te zien dat de meeste allochtone basisschoolleerlingen op het Ogelijn en de Bonckert zitten. Dit zijn beide openbare scholen. Hieronder vallen alle leerlingen met een allochtone achtergrond, zowel westers als niet-westers. In de gemeente Boxmeer is 6% van de bevolking van allochtone afkomst. Wanneer je dit gegeven naast de cijfers van de basisscholen legt, dan is te zien dat er op beide bovengenoemde scholen meer allochtone leerlingen zitten dan je op basis van de bevolkingsopbouw zou verwachten. Dit is ook het geval bij basisschool de Schelven, die eveneens in de kern Boxmeer gevestigd is. In Boxmeer is echter geen sprake van zwarte scholen. Volgens de officiële definitie (CBS) is sprake van een zwarte school wanneer 70% van de leerlingen van niet-westerse allochtone afkomst is. In Boxmeer is er sprake van witte scholen. Een witte school is een school waar meer dan 70% van de leerlingen autochtoon is. Volgens deze definitie kunnen dus ook de Bonckert en het Ogelijn worden aangemerkt als witte scholen. Er zijn in de gemeente Boxmeer enkele basisscholen waar geen enkele allochtone leerling is. Het project Gekleurd van Dichtbij dat door Radius is ontwikkeld, richt zich op het probleem van witte scholen. Er is, in samenwerking met de intermediair in het onderwijs, een pilot uitgevoerd op de Sint Josefschool in Holthees. In de looptijd van dit project zijn er vier keer allochtone kinderen met hun ouders op bezoek geweest in de klassen, om te vertellen over hun cultuur, religie, gebruiken en land van herkomst. Deze bezoeken zijn door de leerlingen en leraren van de Sint Josefschool heel positief ervaren. Op deze manier komen de autochtone leerlingen in Integratienota 15 november 2008

16 contact met andere culturen en ontstaat er meer begrip voor elkaar, een mooi voorbeeld van de tweezijdige benadering. Bovendien maakt het de overstap naar een school voor voortgezet onderwijs, waar wel allochtone leerlingen aanwezig zijn, makkelijker. Het onderwijsbeleid in de gemeente Boxmeer is er onder andere op gericht potentiële onderwijsachterstanden zo vroeg mogelijk te onderkennen, in beeld te brengen en aan te pakken. In principe wordt daarbij geen onderscheid gemaakt tussen allochtone en autochtone leerlingen en hun ouders. In de praktijk blijkt dat allochtone leerlingen en ook hun ouders op een aantal gebieden specifieke aandacht vragen. Door het zo veel mogelijk leveren van maatwerk spelen voorschoolse voorzieningen, scholen en gemeente op deze specifieke vragen in. Op deze wijze wordt de tweezijdige integratie gestimuleerd. Ouders vormen een belangrijke schakel bij de schoolloopbaan van hun kinderen. Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie zijn als prioriteit benoemd binnen de Lokale Educatieve Agenda. Een voorbeeld daarvan vormt de ontwikkeling van de ouderkamers. Binnenkort wordt er een start gemaakt met de realisatie van ouderkamers in de Canadas, Schelven, het Ogelijn en de Laurentiushof. Deze ouderkamers zijn een soort van huiskamer voor ouders, waar zij altijd binnen kunnen lopen met vragen, ideeën en het uitwisselen van ervaringen. In de praktijk is gebleken dat ouders van kinderen met een niet Nederlandse en andere culturele achtergrond andere verwachtingen van het onderwijs en leerkrachten hebben. Met het project Intermediair in het onderwijs zijn deze wederzijdse verschillen en verwachtingen in beeld gebracht en zijn gezamenlijk oplossingen gezocht. Deze intermediair heeft een belangrijke rol in de interculturele communicatie tussen scholen en allochtone ouders. Een belangrijke voorwaarde voor integratie van kinderen en ouders in het Nederlandse onderwijs. Mede hierdoor kan de schoolloopbaan van allochtone kinderen zich beter ontwikkelen. Lokale Educatieve Agenda, onderwijsbeleid Voor- en Vroegschoolse Educatie met als accent taalontwikkeling en het voorkomen van taalachterstanden Een doorgaande leerlijn van voorschoolse periode via basisonderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs naar de arbeidsmarkt. Accent op het voorkomen van schooluitval Een sluitende zorgstructuur rondom iedere jongere Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie bij de schoolloopbaan van hun kinderen Het bevorderen van brede scholen waarin onderwijs en voor- en naschoolse voorzieningen voor een sluitend aanbod voor kinderen en jongeren zorgen Op de scholen voor Voortgezet Onderwijs in de gemeente Boxmeer is geen sprake van problemen op het gebied van integratie. Uit gesprekken met het middelbaar beroepsonderwijs blijkt wel dat er soms sprake is van groepsvorming op basis van etniciteit. Wanneer er ingrijpende gebeurtenissen zijn, zoals bijvoorbeeld de moord op Theo van Gogh in 2004, dan ontstaan er wel eens spanningen tussen verschillende groepen. Op de scholen wordt hier open over gesproken en de groepsvorming wordt waar mogelijk doorbroken. Ook in gesprekken met de jongerenwerker en de jeugdagent komen soortgelijke signalen naar voren: er is sprake van groepsvorming, maar dit levert geen grote problemen op. Uit de gegevens van MBO de Maasvallei blijkt wel dat allochtone jongeren vaker een lager opleidingsniveau volgen dan autochtone jongeren. Dit is een trend die ook landelijk te zien is. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat veel allochtone leerlingen uit een lager sociaal milieu komen dan autochtone leerlingen. Hun ouders zijn vaker lager opgeleid, hierdoor beginnen de allochtone leerlingen al met een achterstand. Bovendien wordt er thuis vaak geen Nederlands gesproken, waardoor het taalniveau van de allochtone leerlingen lager is dan dat van hun Integratienota 16 november 2008

17 autochtone klasgenoten. Dit leidt er vaak toe dat allochtone leerlingen een lager opleidingsniveau gaan volgen. Voor jongeren zijn er in de gemeente Boxmeer veel activiteiten, die mede bedoeld zijn om de onderlinge integratie te bevorderen. In de nota jeugdbeleid zijn alle maatregelen die betrekking hebben op jeugd nader uitgewerkt. Er zijn jongerenwerkers actief die voor alle jongeren werken en naschoolse activiteiten die voor alle jongeren toegankelijk zijn. Er zijn geen speciale activiteiten die specifiek op allochtone jongeren gericht zijn. Alle jongeren hebben toegang tot dezelfde activiteiten. Jeugdbeleid Sluitende jeugdketen: sluitende (preventieve) voorzieningen voor kinderen en jeugd van 9 maanden tot 23 jaar. Voor de hele doelgroep toereikend en bereikbaar door middel van overdracht en volgen. Zorg voor Jeugd: zorgdragen voor coördinatie van zorg en gezinscoaching voor kinderen en gezinnen van 9 maanden tot 23 jaar. Vroegtijdig signaleren. Centrum voor Jeugd en Gezin: opvoed- en opgroeiondersteuning, zorgdragen voor een digitaal en fysiek loket voor kinderen, ouders en opvoeders. Verstrekken van informatie en advies, toeleiden tot de (licht pedagogische) hulpverlening en overdracht: 1 kind, 1 gezin, 1 dossier. Ook sport is een manier om jongeren te laten participeren en tot elkaar te laten komen. Er worden zo nu en dan multiculturele sporttoernooien opgezet, die bedoeld zijn om de integratie te bevorderen. In februari 2008 heeft er bijvoorbeeld een multicultureel voetbaltoernooi plaatsgevonden in t Hoogkoor. Dit toernooi is geïnitieerd door een particulier. De gemeente heeft een financiële bijdrage geleverd. Op dit moment wordt de sportnota ontwikkeld, daarin zal wel specifiek aandacht worden besteed aan jongeren, maar niet specifiek aan allochtone jongeren. Uit het onderzoek dat is uitgevoerd voor de sportnota is gebleken dat allochtone jongeren goed integreren in de Boxmeerse samenleving. Het is dus niet nodig deze groep als een aparte doelgroep op te nemen in de sportnota. Sportbeleid Het is belangrijk om aan te sluiten op de leefwereld van de (potentiële) sporters Activiteiten moeten aansluiten bij de mogelijkheden van de sporters, rekening houden met fysieke mogelijkheden, leeftijd, culturele achtergrond en ervaring met sport Integratienota 17 november 2008

18 2.6 Ouderen Landelijk gezien hebben allochtone ouderen vaker een laag inkomen en een slechte gezondheid dan autochtone ouderen. Dit omdat zij vaak laagopgeleid zijn en hierdoor minder goed betaalde banen hebben, waarbij bovendien veel fysieke inspanning nodig is. Ook zijn er in de verzorgingshuizen vrijwel geen allochtone ouderen te vinden. Deels heeft dit te maken met het feit dat de allochtonen relatief jong zijn, deels omdat allochtone ouderen een negatieve houding hebben ten opzichte van verzorgingshuizen. Men doet vaker een beroep op de kinderen, dit komt mede door een andere culturele achtergrond. Veel allochtone ouderen spreken de Nederlandse taal slecht. Dit is vooral voor Turkse en Marokkaanse vrouwen een probleem. Er zijn twee projecten die inzicht geven in de positie van allochtone ouderen en hun zorgvraag in de gemeente Boxmeer. Dit zijn het project Ouderenproof en Huisbezoek allochtone ouderen. Het Huisbezoek allochtone ouderen is een deelproject van het vierjarige integratieproject Een Kleurrijk Krachtenspel. Uit het project Ouderenproof komt naar voren dat allochtone ouderen als groep bij de meeste instanties en instellingen geen extra aandacht krijgen. Ook is deze doelgroep niet als zodanig in de beleidsplannen opgenomen. Toch is het belangrijk om in de gaten te houden dat de 1e, maar vaak ook de 2e generatie allochtonen de Nederlandse taal niet goed beheerst, wat een probleem kan zijn in de zorg die later nodig is. Met name bij dementie valt men terug in de moedertaal, wat de communicatie extra bemoeilijkt. De projectgroep van Ouderenproof geeft aan dat alle verschillende culturele achtergronden en talen de ouderenzorg kunnen bemoeilijken. Toch heeft ook deze doelgroep recht op een goede voorlichting en informatie over alle vormen van zorg en dienstverlening. Een belangrijk aandachtspunt is dat zorgaanbieders globaal op de hoogte moeten zijn van de gebruiken en gewoonten van diverse culturen. Beleid WMO/ouderen Vanuit de vraag van ouderen werken aan een samenhangend pakket van voorzieningen dat de doelgroep in staat stelt zo lang mogelijk de regie over het eigen bestaan te behouden. De gemeente Boxmeer hanteert in algemene zin het uitgangspunt dat het ouderenbeleid niet als apart beleid moet worden gezien maar dat het een onderdeel is van nagenoeg alle beleidsterreinen waarbij vanzelfsprekend rekening wordt gehouden met ouderen. Gezien de extra aandacht voor diverse groepen (kwetsbare) ouderen kan in deze, vanuit de maatwerkgedachte, apart beleid worden geformuleerd. De gemeente Boxmeer voelt een extra verantwoordelijkheid voor de groep kwetsbare ouderen. De gemeente voorziet in een sociaal vangnet ter voorkoming van sociaal isolement. Laagdrempelige en toegankelijke informatie en advies bieden aan het Wmo-loket. en cliëntondersteuning bieden voor alle burgers die dat nodig hebben. Het loket is een lokaal regelloket met een brede woon-welzijn-zorg functie. Diverse vormen van klantondersteuning/zorgcoördinatie kunnen worden geboden (bijvoorbeeld, ouderenadviseurs, wwz-coördinator, MEE-consulent) Het Wmo-loket wordt gebaseerd op professionele dienstverlening toegepast in een groeimodel met als uiteindelijke resultaat het hele proces van aanvraag tot zorgverlening inclusief klantvolgsysteem. Alle cliëntondersteuning heeft regieversterking van de cliënt(en zijn omgeving) tot doel teneinde de zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie te bevorderen. Integratienota 18 november 2008

19 Good prac ce ouderenbeleid Vrijwillige ouderenadviseurs worden regelma g vanuit het Wmo-loket voorzien van actuele informa e over gewijzigde regelgeving of aanvullende mogelijkheden voor vragers op het gebied van wonen, welzijn en zorg. In de Wmo-adviesraad is een vertegenwoordiger vanuit de doelgroep allochtonen afgevaardigd om in het gemeentelijk beleid voldoende aandacht te houden voor de vragen en situa es voor de groep met een andere culturele achtergrond. In het verleden zijn ervaringen opgedaan met het aanbieden van een informa epakket aan jdens een informa ebijeenkomst In het project Huisbezoek allochtone ouderen is nadrukkelijk geprobeerd meer zicht te krijgen op de behoe e aan zorg, welzijn en inkomensondersteunende voorzieningen van allochtone ouderen. Uit dit project blijkt onder meer dat 40% van de geïnterviewde ouderen niet kan lezen en schrijven in het Nederlands. Maar ook de beheersing van de moedertaal is een probleem. Dit is een behoorlijke drempel bij het zoeken naar geschikte dienstverlening, ook in de zorg. Er is aan deze groep gevraagd hoe zij op de hoogte worden gebracht van ac viteiten binnen de gemeente. De belangrijkste rol ligt hiervoor niet bij krant en TV, maar bij de zelforganisa es en bij Dunya. Mondelinge informa everstrekking is dus een belangrijke bron voor informa e. 64% van de ouderen gee zelf aan hun gezondheid niet goed te vinden. Hetzelfde aantal gee aan niet goed op de hoogte te zijn van de regelingen en voorzieningen in de gezondheidszorg. Er is gevraagd naar de bekendheid van een aantal instan es in de zorg. Figuur 3: Bekendheid van zorginstellingen bij allochtone ouderen Thuiszorg Verzorgingshuis Verpleeghuis Dagopvang Woon-Zorg-Complex Integra enota 19 november 2008

20 Er is in figuur 3 duidelijk te zien dat niet alle instanties bekend zijn bij de groep geïnterviewde allochtone ouderen. De thuiszorg is de bekendste, het woon-zorg-complex het minst bekend. Uit deze gegevens blijkt dat allochtone ouderen niet optimaal op de hoogte zijn van de mogelijkheden en regelingen voor toegang tot de zorg. Dit terwijl deze groep wel veel klachten heeft over de gezondheid en een groot gedeelte, 60%, aangeeft moeite te hebben met rondkomen. Juist voor deze groep mensen is het belangrijk om een goede toegang te hebben tot zorg en alle aanvullende regelingen. De geïnterviewde allochtone ouderen geven aan bekend te zijn met de zelforganisaties en Dunya en met het Advies en Informatiepunt Boxmeer (AIB). Om ouderen op de hoogte te brengen van regelingen die voor hen van belang zijn kunnen zowel de zelforganisaties en Dunya als het AIB ingeschakeld worden. Integratienota 20 november 2008

21 Hoofdstuk 3 - Zelforganisaties en Internationaal Vrouwencentrum Dunya 3.1 Inleiding Een zelforganisatie is een organisatie die is opgezet vanuit de allochtone bevolking en die zich inzet voor de specifieke belangen van een of meerdere allochtone bevolkingsgroepen. De organisatie wordt gedragen door eigen mensen die op vrijwillige basis actief zijn. Zelforganisaties ontstaan omdat mensen behoefte hebben aan onderling contact. Vaak is dit omdat mensen uit een bepaald land, met een gemeenschappelijke culturele of godsdienstige achtergrond behoefte hebben om ook in hun nieuwe land contact met elkaar te onderhouden. Ook is het een plek voor zelfhulp, waar men elkaar steun en advies biedt en tips uitwisselt over hoe de weg te vinden in de nieuwe samenleving. Door de organisatorische en bestuurlijke kennis die mensen er op kunnen doen wordt de weerbaarheid in het integratieproces groter. Voor de gemeente is een zelforganisatie een manier om makkelijk contact te leggen met allochtonen. Er is een aanspreekpunt, waar de gemeente wanneer dit nodig is de organisatie en haar achterban kan bereiken. In Boxmeer zijn er vier zelforganisaties actief, ieder voor een eigen doelgroep. Anadolu is de Turkse Stichting, Sloga voor mensen uit voormalig Joegoslavië, de Marokkaanse Stichting is voor de Marokkanen, Jai Hanuman voor de Hindoestanen. Naast deze vier zelforganisaties is ook het Internationale Vrouwencentrum Dunya in de gemeente Boxmeer actief. Met de voorzitters van deze vijf organisaties zijn interviews gehouden en op basis van deze interviews zijn de volgende gegevens naar voren gekomen. 3.2 Anadolu Anadolu is de Turkse vereniging. De doelgroep is de gehele Turkse gemeenschap, zowel mannen, vrouwen en kinderen. Uit de gesprekken met Anadolu komt duidelijk naar voren dat zij voor een groot deel gericht zijn op ontmoeting. Meerdere dagen per week is er ruimte voor ontmoeting en activiteiten, gemiddeld komen er dan tussen de 20 en 30 bezoekers, bij grote activiteiten zijn dit er 125. Er worden enkele activiteiten georganiseerd, zoals voorlichtingen over bepaalde onderwerpen, ook in samenwerking met andere partijen. De belangrijkste functie is echter de ontmoeting tussen de leden onderling. Het blijkt lastig om de continuïteit van het bestuur te waarborgen. Graag zou het bestuur meer ondersteuning krijgen in verslaglegging, publicaties, het opzetten van activiteiten en het creëren van een goede beeldvorming. Belangrijke onderwerpen voor het integratiebeleid zijn volgens hen aandacht voor jongeren en de zorg voor ouderen. 3.3 Marokkaanse Stichting De Marokkaanse stichting heeft ongeveer 15 bezoekers, bij grote activiteiten zijn dit er ongeveer 100. De doelgroep is de hele Marokkaanse gemeenschap. De nadruk ligt ook bij hen voor een groot deel op de ontmoetingsfunctie. Ook zij sluiten zich aan bij voorlichtingsavonden over actuele onderwerpen in samenwerking met andere partijen. Er zijn enkele jongeren actief bij de organisatie, maar het bestuur bestaat voornamelijk uit oudere mannen. De voorzitter geeft aan dat het lastig is om mensen actief in het bestuur te krijgen, het zijn allemaal mensen die dit naast hun baan moeten doen. Er is vaak niet genoeg mankracht voor het opzetten van activiteiten. Dit heeft geleid tot het opsparen van de subsidiegelden, omdat zij het geld echt willen inzetten voor activiteiten. In het gesprek komt naar voren dat een eigen Integratienota 21 november 2008

22 ruimte voor hen het belangrijkste doel is van de stichting. Zonder ruimte wordt het voor hen erg lastig om de achterban vast te houden en dus om de stichting in stand te houden. 3.4 Sloga Sloga is de vereniging voor mensen afkomstig uit voormalig Joegoslavië, de doelgroep bestaat uit mannen, vrouwen en kinderen. Ook voor Sloga geldt dat zij met name gericht is op de ontmoetingsfunctie. Er zijn geen problemen met het vinden van mensen voor het bestuur: er zijn voldoende mannen en vrouwen te vinden die een actieve rol in het bestuur hebben. Er zijn gemiddeld 15 actieve bezoekers, bij grote activiteiten zijn dit er 100. Ook in het gesprek met de voorzitter van Sloga komt naar voren dat de eerste prioriteit ligt bij het zeker stellen van een eigen ruimte waar ze hun ontmoetingen voort kunnen zetten. Door de voortdurende onzekerheid over een eigen ruimte wordt het moeilijker de achterban vast te houden en zijn de bezoekersaantallen terug gelopen. 3.5 Jai Hanuman Jai Hanuman neemt in de gemeente Boxmeer een uitzonderingspositie in. Deze organisatie heeft als achterban de Hindoestaanse Nederlanders en is dus gebaseerd op religie en niet op afkomst. Deze stichting is ook regionaal georganiseerd en heeft in Boxmeer geen eigen ruimte. Er zijn ongeveer 70 personen in Boxmeer met een Hindoestaanse achtergrond die deelnemen aan activiteiten van Jai Hanuman. Jai Hanuman heeft in Wijchen, uit eigen financiering en middels het actief zoeken naar sponsors, een tempel gebouwd, die tevens fungeert als sociaal-cultureel centrum voor Hindoestaanse Nederlanders. Veel activiteiten van de organisatie zijn gericht op integratie, maar kunnen ook in een breder perspectief getrokken worden. Jai Hanuman richt zich primair op vier doelen: Het integratie- en participatieproces van Hindoestaanse Nederlanders optimaliseren Verminderen van de achterstanden van allochtone vrouwen Opvangen en begeleiden van aan lager wal geraakte jongeren Het uit het isolement halen van ouderen Jai Hanuman is een belangrijke partner geweest in het project Een Kleurrijk Krachtenspel en heeft ook geparticipeerd in het deelproject Huisbezoek allochtone ouderen. 3.6 Dunya Ook Dunya neemt een aparte positie in tussen de zelforganisaties. Het is het Internationale Vrouwencentrum van Boxmeer en bestaat sinds De doelgroep is alle vrouwen in de gemeente Boxmeer. Hierdoor heeft Dunya niet alleen een functie voor de vrouwen die hier al lange tijd wonen, maar ook voor de vluchtelingenvrouwen. Dunya heeft ongeveer 50 vaste bezoeksters, 25 vrijwilligsters en bij grote activiteiten ongeveer 100 bezoeksters. De doelstellingen van Dunya zijn het stimuleren van de emancipatie, participatie en integratie van (allochtone) vrouwen. De gemeente subsidieert Dunya; hiermee wordt een eigen ruimte gehuurd en activiteiten georganiseerd. In 2006 en 2007 heeft Dunya een extra projectsubsidie ontvangen, waarmee een activiteitenbegeleidster betaald kon worden. Deze activiteitenbegeleidster biedt de stabiliteit die nodig is om het snel wisselen van vrijwilligsters op te vangen. Bij Dunya wisselen de vrijwilligsters snel, dit omdat ze doorgroeien Integratienota 22 november 2008

23 naar een betaalde baan of een opleiding. Hiermee lijdt Dunya onder haar eigen succes. Het doel is immers om vrouwen, en dan met name allochtone, te emanciperen en te laten participeren en integreren. Doordat dit zo goed lukt verliezen zij regelmatig actieve vrijwilligers. De eigen ruimte is voor Dunya cruciaal, dit omdat de vrouwen een behoefte hebben aan een veilige omgeving. Een aantal vrouwen kan door haar culturele achtergrond niet deelnemen aan activiteiten waar ook mannen bij aanwezig zijn. Wat ook belangrijk is, is dat er vrouwen van verschillende afkomst zijn, dus Nederlands is de voertaal. Dit versnelt het proces van emancipatie, participatie en integratie. 3.7 Uitkomsten onderzoek zelforganisaties In onderstaande tabel zijn de bevindingen van het onderzoek naar en de interviews met de zelforganisaties schematisch weergegeven. Tabel 4: Overzicht zelforganisaties Organisatie Doelgroep Aantal bezoekers Anadolu Turkse gemeenschap 20-30, grote activiteiten 125 Marokkaanse Stichting Sloga Jai Hanuman Marokkaanse gemeenschap Joegoslavische gemeenschap Hindoestaanse gemeenschap 15, grote activiteiten en tijdens grote activiteiten 100 IVC Dunya (Allochtone) vrouwen 50 en tijdens grote activiteiten Aandachtspunten voor integratiebeleid, genoemd door de organisaties Jongeren Zorg voor ouderen Eigen accommodatie Negatieve beeldvorming Eigen accommodatie Taalbeheersing Subsidie Activiteitenbegeleidster Loopbaanontwikkeling Werkgelegenheid Alle zelforganisaties geven duidelijk het belang van eigen huisvesting voor hun organisatie aan. Wanneer er geen huisvesting meer is lopen de bezoekersaantallen terug, is het moeilijk om de achterban vast te houden en worden er minder activiteiten georganiseerd. Voor Anadolu, de Marokkaanse Stichting en Sloga is het huisvestingsprobleem het grootst. Zij hebben op dit moment geen beschikking over een eigen ruimte in Boxmeer. Jai Hanuman heeft een eigen ruimte gerealiseerd in Wijchen en Dunya kan tot 2012 in de ruimte aan de Bernhardstraat in Boxmeer gehuisvest blijven. De gemeente heeft jarenlang zorg gedragen voor eigen huisvesting van deze organisaties. Hierdoor is de hoop van de zelforganisaties ook nu op de gemeente gevestigd. Zij hebben het verzoek gedaan aan de gemeente Boxmeer om voor passende huisvesting te zorgen. Dunya heeft op basis van een tweejarig project een activiteitenbegeleidster in haar organisatie gehad. Dit is zeer goed bevallen. De organisatie zou dan ook graag zien dat deze activiteitenbegeleidster structureel wordt opgenomen in de gemeentelijke subsidie. De activiteitenbegeleidster kan de stabiliteit bieden om het grote verloop van actieve vrijwilligers op te vangen. Er worden veel verschillende activiteiten door haar georganiseerd, die veel bezoekers trekken. Integratienota 23 november 2008

24 Op dit moment ontvangen alle zelforganisaties een budgetsubsidie. De hoogte hiervan varieert per organisatie. Jai Hanuman ontvangt alleen subsidie voor activiteiten, terwijl de overige organisaties ook subsidie ontvangen voor huisvesting. Er zijn voorwaarden verbonden aan de budgetsubsidie. Zo wordt vooraf afgesproken hoeveel activiteiten er jaarlijks plaats moeten vinden. In de praktijk blijkt dat deze eisen niet haalbaar zijn voor deze vrijwilligersorganisaties zonder voldoende professionele ondersteuning. Radius heeft uren om de zelforganisaties te ondersteunen, maar de mate waarin ondersteuning wordt verleend is niet voor alle organisaties dezelfde. Dunya krijgt ondersteuning in het opzetten van activiteiten, de overige zelforganisaties krijgen alleen ondersteuning bij administratieve handelingen. 3.8 Conclusie De zelforganisaties verwachten een grote rol van de gemeente bij de zorg voor passende huisvesting. De gemeente zou hen hierin tegemoet kunnen komen door te helpen in de zoektocht naar een eigen ruimte. Met de subsidie die de zelforganisaties ontvangen kunnen ze de huur betalen. De raad heeft besloten om in de periode nog te faciliteren in huisvesting. In deze periode van drie jaar moet de subsidie voor een eigen ruimte worden afgebouwd. Uit de gesprekken met de voorzitters van de zelforganisaties is duidelijk naar voren gekomen dat het organiseren van activiteiten op een laag pitje staat en dat de nadruk op ontmoeting ligt. De subsidie die nu wordt verstrekt is echter gebaseerd op activiteiten. Dit probleem kan in de toekomst ondervangen worden door enkel nog een subsidie te verstrekken waarmee de huur betaald kan worden. Voor activiteiten dient dan apart een subsidie aangevraagd te worden, die aanvraag moet vervolgens door het college beoordeeld worden om te kijken of de activiteit in aanmerking komt voor financiële middelen. Hiermee wordt het zelf opzetten en uitvoeren van activiteiten gestimuleerd. Voor Jai Hanuman heeft dit tot gevolg dat zij niet langer jaarlijks een vast bedrag ontvangen, maar gebruik kunnen gaan maken van incidentele subsidies en projectsubsidies. Bij Dunya komt zowel in het gesprek met de voorzitter als uit het evaluatierapport over de activiteitenbegeleidster duidelijk naar voren dat er behoefte is aan een structurele inzet van de activiteitenbegeleidster. Wanneer dit verzoek ingewilligd wordt zou een deel van de uren die Radius nu aan Dunya besteed ingezet kunnen worden voor de overige zelforganisaties, zodat zij meer ondersteuning kunnen ontvangen in het opzetten van activiteiten. Integratienota 24 november 2008

Gemeente Boxmeer. Nummer: AAN de Raad van de gemeente Boxmeer. Boxmeer, 28 oktober 2008

Gemeente Boxmeer. Nummer: AAN de Raad van de gemeente Boxmeer. Boxmeer, 28 oktober 2008 Gemeente Boxmeer Onderwerp: Het nieuwe integratiebeleid van de gemeente Boxmeer, zoals is beschreven in de 'Integratienota gemeente Boxmeer'. Inclusief de reacties naar aanleiding van het inspraaktraject.

Nadere informatie

CVDR. Nr. CVDR229892_1. Integratienota gemeente Boxmeer. Cijfers en achtergrond

CVDR. Nr. CVDR229892_1. Integratienota gemeente Boxmeer. Cijfers en achtergrond CVDR Officiële uitgave van Boxmeer. Nr. CVDR229892_1 6 maart 2018 Integratienota gemeente Boxmeer Cijfers en achtergrond Inleiding Over de integratie van allochtonen is de laatste jaren veel gesproken.

Nadere informatie

Reacties inspraakprocedure Integratienota gemeente Boxmeer

Reacties inspraakprocedure Integratienota gemeente Boxmeer Reacties inspraakprocedure Integratienota gemeente Boxmeer Nr. Onderwerp Reactie inspraak Reactie gemeente (college) 1 Algemeen (Radius) Wat wil de gemeente Boxmeer bereiken met deze integratienota, welke

Nadere informatie

Bruggenbouwers Linko ping, Zweden

Bruggenbouwers Linko ping, Zweden Bruggenbouwers Linko ping, Zweden Het Bruggenbouwers project wordt in de Zweedse stad Linköping aangeboden en is één van de succesvolle onderdelen van een groter project in die regio. Dit project is opgezet

Nadere informatie

Samen staan we sterker

Samen staan we sterker Samen staan we sterker Notitie voor Gemeente Berkelland over de harmonisatie en integratie van peuterspeelzaalwerk en kinderopvang in Eibergen-Rekken-Beltrum 4 september 2008 SKER-DHG 1 Inleiding Medio

Nadere informatie

Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014

Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014 Ontwikkelprogramma armoede gemeente Leeuwarden 2014 Inleiding Uit onze gemeentelijke armoedemonitor 1 blijkt dat Leeuwarden een stad is met een relatief groot armoedeprobleem. Een probleem dat nog steeds

Nadere informatie

Onderwijs- en jeugdbeleid 24 september Terug naar eerste pagina

Onderwijs- en jeugdbeleid 24 september Terug naar eerste pagina Onderwijs- en jeugdbeleid 24 september 2009 Programma 1. Opening door wethouder Everink 2. Toelichting op gemeentelijk onderwijs- en jeugdbeleid Locale Educatieve Agenda (LEA) Centrum voor Jeugd en Gezin

Nadere informatie

Voor een sterke basis. Wet- en regelgeving voor positieve ontwikkeling in opvang en onderwijs

Voor een sterke basis. Wet- en regelgeving voor positieve ontwikkeling in opvang en onderwijs Voor een sterke basis Wet- en regelgeving voor positieve ontwikkeling in opvang en onderwijs Overzicht wettelijke verplichtingen in jeugd, onderwijs en opvang Gemeenten zijn uitvoerders van overheidsbeleid;

Nadere informatie

Jeugdbeleid en de lokale educatieve agenda

Jeugdbeleid en de lokale educatieve agenda Jeugdbeleid en de lokale educatieve agenda Workshop verzorgd door: Rob Gilsing (SCP) Hans Migchielsen (Jeugd en Onderwijs) Opzet: inhoudelijke karakterisering lokaal educatieve agenda: Landelijk (relatie

Nadere informatie

PRAAT MET DE RAAD kort verslag

PRAAT MET DE RAAD kort verslag PRAAT MET DE RAAD kort verslag Datum: 19 mei 2015 Spreker: Corine Laurant, namens Stichting Kinderen en Ouders Onderwerp: Stichting Kinderen en Ouders als gesubsidieerde instelling voor peuterspeelzalen

Nadere informatie

B en W-nummer 15.0379; besluit d.d. 12-5-2015. Onderwerp

B en W-nummer 15.0379; besluit d.d. 12-5-2015. Onderwerp B en W-nummer 15.0379; besluit d.d. 12-5-2015 Onderwerp Beantwoording van schriftelijke vragen aan het college van burgemeester en wethouders van het raadslid A. Van den Boogaard (PvdA) inzake Arbeidsparticipatie

Nadere informatie

De Bibliotheek; óók partner in het sociale domein

De Bibliotheek; óók partner in het sociale domein De Bibliotheek; óók partner in het sociale domein Laaggeletterden hebben vaker te maken met armoede, Schuldhulp en gezondheidsproblemen. Gemeenten, wijkteams en consulenten Werk en Inkomen zijn zich hier

Nadere informatie

Workshop 3 e nationaal congres Opvoedingsondersteuning. Opvoedingsondersteuning. Kenniswerkplaats Tienplus

Workshop 3 e nationaal congres Opvoedingsondersteuning. Opvoedingsondersteuning. Kenniswerkplaats Tienplus Kenniswerkplaats Tienplus Laagdrempelige ondersteuning aan ouders met tieners in Amsterdam Pauline Naber, Hogeschool INHolland Marjan de Gruijter, Verwey-Jonker Instituut http://www.kenniswerkplaats-tienplus.nl/

Nadere informatie

Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University

Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University LAAGGELETTERDHEID IN DEN HAAG - CONCLUSIES Uitgevoerd door: CINOP Advies Etil Kohnstamm Instituut Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University DEZE FACTSHEETRAPPORTAGE IS

Nadere informatie

Culemborgs VVE beleid 2011-2014

Culemborgs VVE beleid 2011-2014 Culemborgs VVE beleid 2011-2014 Wat is VVE? VVE staat voor voor- en vroegschoolse educatie. VVE is een programmatisch aanbod dat er op gericht is om taal- en ontwikkelingsachterstanden bij kinderen te

Nadere informatie

Manifest. Is gemeente Boxmeer ouderenproof?

Manifest. Is gemeente Boxmeer ouderenproof? Manifest Is gemeente Boxmeer ouderenproof? Doelstelling project gemeente Boxmeer ouderenproof. Het project beoogt ouderen vanaf 55 jaar direct te betrekken bij het ouderenbeleid in de gemeente boxmeer.

Nadere informatie

Beleidsplan minimabeleid 2014-2017

Beleidsplan minimabeleid 2014-2017 Beleidsplan minimabeleid 2014-2017 Pagina 1 Inleiding: Armoede is een complex fenomeen waarin de dimensies van inkomen, gezondheid, opleiding, zelfredzaamheid en mogelijkheden tot participatie een belangrijke

Nadere informatie

Prestatie-overeenkomst subsidie peuterspeelzaal Lennisheuvel en WE- doelgroepkinderen in 2016: H. SchujjŗmşíP-^''^

Prestatie-overeenkomst subsidie peuterspeelzaal Lennisheuvel en WE- doelgroepkinderen in 2016: H. SchujjŗmşíP-^''^ Prestatie-overeenkomst subsidie peuterspeelzaal Lennisheuvel en WE- doelgroepkinderen in 2016: Activiteit; Stellers: Conny van Aarle Akkoord: Gemeente Boxtel, afd. Maatschappelijke Ontwikkeling H. Schuurman;

Nadere informatie

Uitwerking Kadernota Jeugd

Uitwerking Kadernota Jeugd Bijlage I bij besluit van de raad van de gemeente Alphen aan den Rijn van 29 mei 2008, nr 2008/5681 (raadsbesluit 2008/35) Uitwerking Kadernota Jeugd Algemene inleiding Van de deelprogramma s 3 en 4 Jeugd

Nadere informatie

Met het nieuwe welzijnsbeleid werkt de gemeente Tiel vanuit de volgende uitgangspunten:

Met het nieuwe welzijnsbeleid werkt de gemeente Tiel vanuit de volgende uitgangspunten: Opdrachtformulering kwartiermaker integrale welzijnsopdracht Aanleiding De gemeenteraad van de gemeente Tiel heeft in haar vergadering van juli 2014 het besluit genomen om een inhoudelijke discussie te

Nadere informatie

voor- en vroegschoolse educatie Convenant uitvoering Boxtels model

voor- en vroegschoolse educatie Convenant uitvoering Boxtels model Convenant uitvoering Boxtels model Impuls kwaliteit VVE beleid Boxtel 6 juli 2011 Aanleiding en doelstelling bestuurlijk convenant Met ingang van de Wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie krijgt

Nadere informatie

Wmo beleidsplan 2013 INLEIDING

Wmo beleidsplan 2013 INLEIDING December 2012 INLEIDING Het beleidsplan Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) 2008-2011 heeft een wettelijk bepaalde werkingsduur van vier jaren. In 2012 is besloten dit beleidsplan met één jaar te

Nadere informatie

Demografische gegevens Gegevens over scholen, kdv en bso Voorzieningen per kern Prognose leegstand schoolgebouwen Van het heden naar 2020

Demografische gegevens Gegevens over scholen, kdv en bso Voorzieningen per kern Prognose leegstand schoolgebouwen Van het heden naar 2020 Conferentie Krimp Boxmeer 4 oktober 2013 Demografische gegevens Gegevens over scholen, kdv en bso Voorzieningen per kern Prognose leegstand schoolgebouwen Van het heden naar 2020 Boxmeer: 11 kernen, 28.000

Nadere informatie

Raadsvergadering. 17 mei

Raadsvergadering. 17 mei RAADSVOORSTEL Raadsvergadering Nummer 17 mei 2018 18-038 Onderwerp Versterking integratie nieuwe inwoners Aan de raad, Onderwerp Versterking integratie nieuwe inwoners Gevraagde beslissing 1. In te stemmen

Nadere informatie

Notitie en Plan van Aanpak Inburgering en integratie in de gemeente Renkum

Notitie en Plan van Aanpak Inburgering en integratie in de gemeente Renkum Notitie en Plan van Aanpak Inburgering en integratie in de gemeente Renkum 1 Inhoud: 1) Actueel minderhedenbeleid in Renkum 2) Plan van Aanpak met uitvoeringsprogramma s gericht op: - Arbeid - Inburgering

Nadere informatie

Analyse aanbod Ermelo

Analyse aanbod Ermelo Analyse aanbod Ermelo (Op basis van cijfers 2008) A. Aanknopingspunten uit Actief en betrokken meerjarenbeleidsplan Wmo 2008-2012 Om zelfredzaamheid te vergroten en mensen meer te betrekken bij activiteiten

Nadere informatie

Notitie Opvoeding en participatie

Notitie Opvoeding en participatie Notitie Opvoeding en participatie Landelijk Netwerk Moeder- en vadercentra Datum MOVISIE Utrecht, 09 maart 2009 Opvoeding en participatie Het Landelijk Netwerk Moedercentra is verheugd over de aandacht

Nadere informatie

PROJECT ALLOCHTONE OUDEREN DEVENTER (PAOD)

PROJECT ALLOCHTONE OUDEREN DEVENTER (PAOD) PROJECT ALLOCHTONE OUDEREN DEVENTER (PAOD) WERKGEBIED 1 Deventer DOELSTELLING 2 integratie van allochtone ouderen te versterken, daarbij de verantwoordelijkheid te laten bij eerstverantwoordelijke uitvoerende

Nadere informatie

Maatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk.

Maatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk. Maatschappelijke participatie als opstap naar betaald werk. Paraprofessionele functies Voor allochtone vrouwen zonder formele kwalificaties worden komende jaren paraprofessionele functies gecreëerd. Deze

Nadere informatie

Met een goede start naar de basisschool

Met een goede start naar de basisschool Met een goede start naar de basisschool INSPIRATIEDOCUMENT OVER HET BELANG VAN DE OPVOED- EN OPGROEIOMGEVING VOOR DE ONTWIKKELING VAN JONGE KINDEREN MEE Nederland ActiZ GGD GHOR Nederland MOgroep 1 Over

Nadere informatie

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding

Nadere informatie

Subsidieplafonds Subsidieplafonds 2016

Subsidieplafonds Subsidieplafonds 2016 Subsidieplafonds Subsidieplafonds 1 0360_15 Subsidieplafonds V1 Subsidieplafonds 2 Subsidieplafonds Beoogd Maatschappelijk Effect stelling Bedrag Jaarlijkse subsidie Samenredzaamheid 1. Ambitie Bewoners

Nadere informatie

Informatie voor doorverwijzers Aanbod taalcoaching

Informatie voor doorverwijzers Aanbod taalcoaching Informatie voor doorverwijzers Aanbod taalcoaching Taal doet meer Taal doet meer heeft een niet meer weg te denken rol in de Utrechtse samenleving op het gebied van integratie en participatie. Door taal

Nadere informatie

Welke opvangmogelijkheden zijn er in principe voor kinderen van inburgeraars?

Welke opvangmogelijkheden zijn er in principe voor kinderen van inburgeraars? INBURGERING EN KINDEROPVANG/VVE Welke opvangmogelijkheden zijn er in principe voor kinderen van inburgeraars? (1)Formele opvang onder de Wet kinderopvang (kinderen van 0-4 jaar) Onderscheid wordt gemaakt

Nadere informatie

Uitvoeringsnotitie VVE gemeente Dalfsen Uitwerking VVE-beleid en toelichting op de beleidsregels VVE

Uitvoeringsnotitie VVE gemeente Dalfsen Uitwerking VVE-beleid en toelichting op de beleidsregels VVE Uitvoeringsnotitie VVE gemeente Dalfsen Uitwerking VVE-beleid en toelichting op de beleidsregels VVE Dalfsen, augustus 2012 1 Inleiding Dit document is een uitwerking van de Notitie Beleid en uitvoering

Nadere informatie

Demografische gegevens ouderen

Demografische gegevens ouderen In dit hoofdstuk worden de demografische gegevens van de doelgroep ouderen beschreven. We spreken hier van ouderen indien personen 55 jaar of ouder zijn. Dit omdat gezondheidsproblemen met name vanaf die

Nadere informatie

Alleen ter besluitvorming door het College Bestuursagenda

Alleen ter besluitvorming door het College Bestuursagenda Openbaar Onderwerp Subsidie informele taalondersteuning 2014 Programma / Programmanummer Zorg & Welzijn / 1051/ Werk & Inkomen/ 1061 B. Frings/ T. Tankir Samenvatting Met dit voorstel verlenen wij een

Nadere informatie

de veiligheid in de dorpen te behouden en waar mogelijk te versterken en overlast tegen te gaan.

de veiligheid in de dorpen te behouden en waar mogelijk te versterken en overlast tegen te gaan. Prestatieafspraken Jongeren(opbouw)werk 2012 In de kaders staan de doelstellingen van de productgroepen zoals de gemeente Geldermalsen die kent in het kader van de WMO. Per kader zijn de relevante doelstellingen

Nadere informatie

Regionale visie op welzijn. Brabant Noordoost-oost

Regionale visie op welzijn. Brabant Noordoost-oost Regionale visie op welzijn Brabant Noordoost-oost Inleiding Als gemeenten willen we samen met burgers, organisaties en instellingen inspelen op de wensen en behoeften van de steeds veranderende samenleving.

Nadere informatie

Schriftelijke vragen aan het college van B&W ex artikel 48 RvO

Schriftelijke vragen aan het college van B&W ex artikel 48 RvO Schriftelijke vragen aan het college van B&W ex artikel 48 RvO Datum indiening 1 : Naam indiener: 2 oktober 2016 Adrie van Erp Onderwerp: Aanpak Eenzaamheid Vraag: Geacht college, Cijfers op basis van

Nadere informatie

Effectiever minimabeleid in Amersfoort

Effectiever minimabeleid in Amersfoort Effectiever minimabeleid in Amersfoort Trudi Nederland Marieke Wentink Marian van der Klein M.m.v. Marie-Christine van Dongen en Monique Stavenuiter Oktober 2007 Verwey- Jonker Instituut Samenvatting

Nadere informatie

Huis van Renkum. Doelen waaraan wordt bijgedragen

Huis van Renkum. Doelen waaraan wordt bijgedragen Huis van Renkum Doelen waaraan wordt bijgedragen Het Huis van Renkum draagt in de meest brede zin bij aan het hoofddoel van de gemeente Renkum: het vergroten van de zelfredzaamheid, het sociaal functioneren

Nadere informatie

RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEIT VAN VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE IN 2017 IN DE GEMEENTE. Nederweert

RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEIT VAN VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE IN 2017 IN DE GEMEENTE. Nederweert RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEIT VAN VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE IN 2017 IN DE GEMEENTE Nederweert Plaats : Nederweert Gemeentenummer : 0946 Onderzoeksnummer : 292866 Datum onderzoek : 20 april 2017

Nadere informatie

Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012

Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 Almelo, juli 2012 Rapportage Huisbezoek Allochtone Ouderen 60+ 2010-2012 In 2006 is Scoop gestart met het bezoeken van 75-plussers in de gemeente

Nadere informatie

Gemeente Haarlem. Retouradres; Stadhuis, Postbus 511 2003 PB Haarlem. Aan de leden van de commissie Samenleving

Gemeente Haarlem. Retouradres; Stadhuis, Postbus 511 2003 PB Haarlem. Aan de leden van de commissie Samenleving Gemeente Haarlem Jack Chr. van der Hoek Wethouder Welzijn, Volksgezondheid, Sport, Dienstverlening & Communicatie Retouradres; Stadhuis, Postbus 511 2003 PB Haarlem Aan de leden van de commissie Samenleving

Nadere informatie

Voorbeeldadvies Cijfers

Voorbeeldadvies Cijfers Voorbeeldadvies GGD Twente heeft de taak de gezondheid van de Twentse jeugd, volwassenen en ouderen in kaart te brengen. In dit kader worden diverse gezondheidsmonitoren afgenomen om inzicht te verkrijgen

Nadere informatie

Factsheet. Monitor jeugdwerkloosheid Amsterdam 2014. Werkloosheid stijgt naar 24% Definities. Nummer 6 juni 2014

Factsheet. Monitor jeugdwerkloosheid Amsterdam 2014. Werkloosheid stijgt naar 24% Definities. Nummer 6 juni 2014 Nummer 6 juni 2014 Monitor jeugdwerkloosheid Amsterdam 2014 Factsheet Ondanks eerste tekenen dat de economie weer aantrekt blijft de werkloosheid. Negen procent van de Amsterdamse beroepsbevolking is werkloos

Nadere informatie

Informatie voor doorverwijzers. Aanbod ISKB taalcoaching

Informatie voor doorverwijzers. Aanbod ISKB taalcoaching Informatie voor doorverwijzers Aanbod ISKB taalcoaching 25 jaar ISKB Taal en meer In 2011 vierde de ISKB met vrijwilligers, cursisten en leerlingen haar 25 jarig bestaan. We hebben een niet meer weg te

Nadere informatie

De integratie van Antillianen in Nederland. Presentatie 9 juni: De Caribische demografie van het Koninkrijk der Nederlanden

De integratie van Antillianen in Nederland. Presentatie 9 juni: De Caribische demografie van het Koninkrijk der Nederlanden De integratie van Antillianen in Nederland Presentatie 9 juni: De Caribische demografie van het Koninkrijk der Nederlanden De integratie van Antillianen in Nederland Willem Huijnk - Wetenschappelijk onderzoeker

Nadere informatie

Inspraaknota Statushouders Opnieuw Thuis, de Apeldoornse aanpak

Inspraaknota Statushouders Opnieuw Thuis, de Apeldoornse aanpak Inspraaknota Statushouders Opnieuw Thuis, de Apeldoornse aanpak Augustus 2016 Onderstaand worden de inspraakreacties op de conceptnota Statushouders Opnieuw thuis, de Apeldoornse aanpak. In onderstaande

Nadere informatie

Stichting Iraakse Cultuur & Maatschappij Parkstad المؤسسة الثقافية واألجتماعية العراقية باركستا د. Jaarverslag 2014. Adres

Stichting Iraakse Cultuur & Maatschappij Parkstad المؤسسة الثقافية واألجتماعية العراقية باركستا د. Jaarverslag 2014. Adres Stichting Iraakse Cultuur & Maatschappij Parkstad المؤسسة الثقافية واألجتماعية العراقية باركستا د Jaarverslag 2014 vlag van Nederland vlag van Irak Adres Stichting ICMP Kruisstraat 103, 6411 BS Heerlen

Nadere informatie

Senioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010

Senioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010 Senioren ontmoeten elkaar Verslag van 2 oktober 2010 Meer overeenkomsten dan verschillen Dit is, in het kort, de conclusie van de lunchbijeenkomst Senioren ontmoeten elkaar 1 op 2 oktober 2010. De lunchbijeenkomst

Nadere informatie

Inspectierapport Doomijn Peuterspeelzaal De Meidoorn (KDV) De Meidoorn NB Koekange Registratienummer

Inspectierapport Doomijn Peuterspeelzaal De Meidoorn (KDV) De Meidoorn NB Koekange Registratienummer Inspectierapport Doomijn Peuterspeelzaal De Meidoorn (KDV) De Meidoorn 16 12 7958NB Koekange Registratienummer 814772523 Toezichthouder: GGD Drenthe In opdracht van gemeente: De Wolden Datum inspectie:

Nadere informatie

RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEIT VAN VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE IN 2017 IN DE GEMEENTE. Boekel

RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEIT VAN VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE IN 2017 IN DE GEMEENTE. Boekel RAPPORT VAN BEVINDINGEN KWALITEIT VAN VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE IN 2017 IN DE GEMEENTE Boekel Plaats : Boekel Gemeentenummer : 0755 Onderzoeksnummer : 292944 Datum onderzoek : 9 mei 2017 Datum vaststelling

Nadere informatie

Gezondheidsachterstanden. Gelijke kansen voor iedereen

Gezondheidsachterstanden. Gelijke kansen voor iedereen Gezondheidsachterstanden Gelijke kansen voor iedereen Goede gezondheid: niet voor iedereen Een goede gezondheid is een groot goed, voor de individuele burger én voor de samenleving als geheel. We worden

Nadere informatie

Zijn autochtonen en allochtonen tevreden met hun buurtbewoners?

Zijn autochtonen en allochtonen tevreden met hun buurtbewoners? Zijn autochtonen en allochtonen tevreden met hun? Martijn Souren en Harry Bierings Autochtonen voelen zich veel meer thuis bij de mensen in een autochtone buurt dan in een buurt met 5 procent of meer niet-westerse

Nadere informatie

Project Taalcoaches. 1 januari 2009 31 december 2011. Locatie Moerdijk. Vluchtelingenwerk Brabant-West. Projectvoorstel taalcoaches.

Project Taalcoaches. 1 januari 2009 31 december 2011. Locatie Moerdijk. Vluchtelingenwerk Brabant-West. Projectvoorstel taalcoaches. Locatie Moerdijk VluchtelingenWerk Brabant-West Postbus 173 4250 DD Werkendam Telefoon (0183) 50 90 16 Fax (0183) 50 90 17 afdeling@vluchtelingenwerk.org Project Taalcoaches 1 januari 2009 31 december

Nadere informatie

SAMENVATTING RAPPORTAGE ARMOEDE, SOCIALE UITSLUITING EN MENSENRECHTEN IN CARIBISCH NEDERLAND

SAMENVATTING RAPPORTAGE ARMOEDE, SOCIALE UITSLUITING EN MENSENRECHTEN IN CARIBISCH NEDERLAND SAMENVATTING RAPPORTAGE ARMOEDE, SOCIALE UITSLUITING EN MENSENRECHTEN IN CARIBISCH NEDERLAND Inleiding U leest een samenvatting van de vijfde Rapportage Mensenrechten in Nederland van het College voor

Nadere informatie

Plan van Aanpak Vrijwilligerswerk 2007 tot 2011. Aanpakken Maar!

Plan van Aanpak Vrijwilligerswerk 2007 tot 2011. Aanpakken Maar! Plan van Aanpak Vrijwilligerswerk 2007 tot 2011 Aanpakken Maar! INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 2. RONDETAFELGESPREKKEN 2.1 Algemene uitkomsten van de rondetafelgesprekken 2.2 Aanbevelingen professor Meijs

Nadere informatie

Rapportage doelstellingen 2009 Kadernota Wmo.

Rapportage doelstellingen 2009 Kadernota Wmo. Rapportage doelstellingen 2009 Kadernota Wmo. Overzicht volgens beleidsdoelen uit kadernota Wmo 2008-2012 Mee(r)doen in Dalfsen* 2009 Thema Wmo-loket Informatie geven over wonen, welzijn en zorg Wmo-loket

Nadere informatie

Kenningsmakingsdag SV-CIBO 20 december 2014. Jaarplan 2015. Vluchtelingen en nieuwkomers de weg wijzen in de Belgische samenleving

Kenningsmakingsdag SV-CIBO 20 december 2014. Jaarplan 2015. Vluchtelingen en nieuwkomers de weg wijzen in de Belgische samenleving Jaarplan 2015 Vluchtelingen en nieuwkomers de weg wijzen in de Belgische samenleving Inhoudsopgave Inleiding Wie? Wat? Waarom? Programma 2015 Welke activiteiten plannen we volgend jaar? Sport en cultuur

Nadere informatie

Quick scan re-integratiebeleid. Een oriënterend onderzoek door de rekenkamercommissie

Quick scan re-integratiebeleid. Een oriënterend onderzoek door de rekenkamercommissie Quick scan re-integratiebeleid Een oriënterend onderzoek door de rekenkamercommissie Doetinchem, 16 december 2011 1 1. Inleiding De gemeenteraad van Doetinchem heeft op 18 december 2008 het beleidsplan

Nadere informatie

De positie van etnische minderheden in cijfers

De positie van etnische minderheden in cijfers De positie van etnische minderheden in cijfers tabel b.. Omvang van de allochtone bevolking in Nederland naar herkomst (00 en prognose voor 00 en 0), aantallen x 00, per januari Bron: CBS, Allochtonen

Nadere informatie

Bij deze bieden wij u de resultaten aan van het onderzoek naar de eerste effecten van de decentralisaties in de gemeente Barneveld.

Bij deze bieden wij u de resultaten aan van het onderzoek naar de eerste effecten van de decentralisaties in de gemeente Barneveld. rriercoj Gemeenteraad Barneveld Postbus 63 3770 AB BARNEVELD Barneveld, 27 augustus 2015 f Ons kenmerk: Ö^OOJcfc Behandelend ambtenaar: I.M.T. Spoor Doorkiesnummer: 0342-495 830 Uw brief van: Bijlage(n):

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

Opvoeden in andere culturen

Opvoeden in andere culturen Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552

Nadere informatie

Inleiding. Doelen en uitgangspunten van het gemeentebestuur

Inleiding. Doelen en uitgangspunten van het gemeentebestuur Inleiding TRILL is een methodiek die de verantwoordelijkheden en de te leveren prestaties van betrokken partijen in kaart brengt. Zo moet de ambtenaar de beleidsdoelstellingen die door het gemeentebestuur

Nadere informatie

LAAGGELETTERDHEID IN HAAGSE HOUT

LAAGGELETTERDHEID IN HAAGSE HOUT LAAGGELETTERDHEID IN HAAGSE HOUT Uitgevoerd door: CINOP Advies Etil Kohnstamm Instituut Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University DEZE FACTSHEETRAPPORTAGE IS ONTWIKKELD

Nadere informatie

Vastgesteld Stuurgroep VVE Zaanstad 7 december 2017

Vastgesteld Stuurgroep VVE Zaanstad 7 december 2017 ONDERSTEUNING IN DE VOORSCHOOLSE PERIODE Vastgesteld Stuurgroep VVE Zaanstad 7 december 2017 INLEIDING Het grootste deel van de kinderen ontwikkelt zich normaal; zij bezoeken zonder noemenswaardige bijzonderheden

Nadere informatie

LAAGGELETTERDHEID IN LEIDSCHENVEEN-YPENBURG

LAAGGELETTERDHEID IN LEIDSCHENVEEN-YPENBURG LAAGGELETTERDHEID IN LEIDSCHENVEEN-YPENBURG Uitgevoerd door: CINOP Advies Etil Kohnstamm Instituut Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University DEZE FACTSHEETRAPPORTAGE IS

Nadere informatie

Naar integraal peuterspeelzaalwerk

Naar integraal peuterspeelzaalwerk Naar integraal peuterspeelzaalwerk Een nieuwe koers voor het peuterspeelzaalwerk in Schiedam Plaats over deze achtergrondfoto uw eigen [kleuren]foto op de voorgrond......gebruik vervolgens onderstaande

Nadere informatie

Convenant Kindcentra

Convenant Kindcentra Convenant Kindcentra 2015 2018 1 Partijen: 1. Dak Kindercentra, vertegenwoordigd door mevrouw Briedé, voorzitter Raad van Bestuur; 2. Lucas Onderwijs, vertegenwoordigd door de heer van Vliet, voorzitter

Nadere informatie

Jeugd in Schildersbuurt-West. De buurt Schildersbuurt-West ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft inwoners (1 januari 2015).

Jeugd in Schildersbuurt-West. De buurt Schildersbuurt-West ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft inwoners (1 januari 2015). Jeugd in Schildersbuurt-West De buurt Schildersbuurt-West ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft 14.291 inwoners (1 januari 2015). 1 Demografie Demografie Deze paragraaf geeft een beeld van de samenstelling

Nadere informatie

Toekomstvisie Peuterspeelzaal Houten

Toekomstvisie Peuterspeelzaal Houten Toekomstvisie Peuterspeelzaal Houten Naar een integraal onderdeel van een samenhangend aanbod voor opvang & ontwikkeling van het Houtense jonge kind. Het bestuur en directie van de Peuterspeelzaal Houten

Nadere informatie

Jongeren op de arbeidsmarkt

Jongeren op de arbeidsmarkt Jongeren op de arbeidsmarkt Tanja Traag In 23 was 11 procent van alle jongeren werkloos. Jongeren die geen onderwijs meer volgen, hebben een andere positie op de arbeidsmarkt dan jongeren die wel een opleiding

Nadere informatie

Taal en ouderbetrokkenheid van ouders van VVE-kinderen

Taal en ouderbetrokkenheid van ouders van VVE-kinderen Taal en ouderbetrokkenheid van ouders van VVE-kinderen Een kwantitatieve en kwalitatieve analyse In opdracht van: DWI en DMO Projectnummer: 13211 Foto: Voorlezende vader, fotograaf Tanja Kuut (2014) Lotje

Nadere informatie

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444

Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het

Nadere informatie

Ouder worden in Maassluis

Ouder worden in Maassluis Ouder worden in Maassluis Samenvatting discussiebijeenkomsten Ouderen ten behoeve van de Heroriëntatie van het ouderenbeleid in de gemeente Maassluis. Sector Welzijn Juli 2003 Voorwoord Nederland vergrijst

Nadere informatie

WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen

WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen STRATEGISCHE VISIE BBOG zomer 2010 WIJKACCOMMODATIES: BREDER EN BETER Groeiend nut en noodzaak van het netwerk van wijkaccommodaties in de stad Groningen 1. BBOG Het BBOG staat voor Buurtcentra Besturen

Nadere informatie

RKC s OWO. Onderzoeksplan. Armoedebeleid. April 2015. Ooststellingwerf, Weststellingwerf, Opsterland

RKC s OWO. Onderzoeksplan. Armoedebeleid. April 2015. Ooststellingwerf, Weststellingwerf, Opsterland Onderzoeksplan Armoedebeleid April 2015 Colofon De rekenkamercommissies van Ooststellingwerf en Opsterland bestaan uit drie externe leden. De rekenkamercommissie van Weststellingwerf bestaat uit drie externe

Nadere informatie

Steeds meer niet-westerse allochtonen in het voltijd hoger onderwijs

Steeds meer niet-westerse allochtonen in het voltijd hoger onderwijs Steeds meer niet-westerse allochtonen in het voltijd hoger onderwijs Esther van Kralingen Tussen studiejaar 1995/ 96 en 21/ 2 is het aandeel van de niet-westerse allochtonen dat in het hoger onderwijs

Nadere informatie

Jeugd in Schildersbuurt. De wijk Schildersbuurt ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft inwoners (1 januari 2015).

Jeugd in Schildersbuurt. De wijk Schildersbuurt ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft inwoners (1 januari 2015). Jeugd in Schildersbuurt De wijk Schildersbuurt ligt in stadsdeel 5 Centrum en heeft 31.639 inwoners (1 januari 2015). 1 Demografie Demografie Deze paragraaf geeft een beeld van de samenstelling van de

Nadere informatie

Inkomsten uit arbeid van vrouwen en hun partners

Inkomsten uit arbeid van vrouwen en hun partners Inkomsten uit arbeid van vrouwen en hun s Karin Hagoort en Maaike Hersevoort In 24 verdienden samenwonende of gehuwde vrouwen van 25 tot 55 jaar ongeveer de helft van wat hun s verdienden. Naarmate het

Nadere informatie

Cliëntenperspectief op de compensatieplicht

Cliëntenperspectief op de compensatieplicht Cliëntenperspectief op de compensatieplicht De Wmo-adviesraad Leerdam heeft samen met MOVISIE een visiedocument opgesteld over het cliëntenperspectief op de compensatieplicht. De Wmo-adviesraad wilde een

Nadere informatie

Voorstel : Vaststellen nota Dorpshuizen in Sint Anthonis, inclusief beleid ten aanzien van paracommercialisme

Voorstel : Vaststellen nota Dorpshuizen in Sint Anthonis, inclusief beleid ten aanzien van paracommercialisme Raadsvergadering : 15 september 2003 Agendapunt : 23. Voorstel : Vaststellen nota Dorpshuizen in Sint Anthonis, inclusief beleid ten aanzien van paracommercialisme Aan de Raad, In het coalitieprogramma

Nadere informatie

In tabel is een berekening gemaakt van de ouderbijdrage van de peuterspeelzaal in de huidige situatie en in de nieuwe situatie bij de kinderopvang.

In tabel is een berekening gemaakt van de ouderbijdrage van de peuterspeelzaal in de huidige situatie en in de nieuwe situatie bij de kinderopvang. Berekening ouderbijdrage peuterspeelzalen in de huidige situatie en de nieuwe situatie. In tabel is een berekening gemaakt van de ouderbijdrage van de peuterspeelzaal in de huidige situatie en in de nieuwe

Nadere informatie

Gemeenten krijgen vanaf 2015 veel meer verantwoordelijkheid:

Gemeenten krijgen vanaf 2015 veel meer verantwoordelijkheid: 2 juni 2014 Sociaal Domein Gemeenten krijgen vanaf 2015 veel meer verantwoordelijkheid: Jeugdzorg, AWBZ-begeleiding naar Wmo, Participatiewet. Samenhang met ontwikkelingen Publieke Gezondheidszorg en Passend

Nadere informatie

Project Vadercentra: 1. Probleemstelling.

Project Vadercentra: 1. Probleemstelling. Project Vadercentra: 1. Probleemstelling. De SCP-studie Variatie in participatie naar achtergronden van de arbeidsdeelname van allochtone en autochtone vrouwen (september 1999) heeft uitgewezen dat niet

Nadere informatie

Nederland FACTS & FIGURES. Laaggeletterdheid in. Geletterdheid. VAN DE 1,3 MILJOEN laaggeletterden tussen de 15 en 65 jaar zijn: 65% 35%

Nederland FACTS & FIGURES. Laaggeletterdheid in. Geletterdheid. VAN DE 1,3 MILJOEN laaggeletterden tussen de 15 en 65 jaar zijn: 65% 35% Laaggeletterdheid in Nederland FACTS & Ongeveer 1 op de 9 Nederlanders tussen de 16 en 65 jaar is laaggeletterd. In totaal zijn dat 1,3 miljoen mensen. Van deze groep is 65% autochtoon. Het aantal laaggeletterden

Nadere informatie

VVE op het platteland biedt kansen!?

VVE op het platteland biedt kansen!? VVE op het platteland biedt kansen!? Marga Salakory m.salakory@giralisgroep.nl Anne Marie Klomp a.klomp@giralisgroep.nl Inhoud deelsessie Landelijke en regionale ontwikkelingen in VVE, onderwijs en opvang

Nadere informatie

Stichting Marokkaanse Moslims in Breda. Antiloopstraat LB Breda. Tel/Fax Kvk nr:

Stichting Marokkaanse Moslims in Breda. Antiloopstraat LB Breda. Tel/Fax Kvk nr: Stichting Marokkaanse Moslims in Breda Antiloopstraat 51 4817 LB Breda Tel/Fax +3176 514 74 96 E-mail: sij.breda@hotmail.com Kvk nr: 41105317 BELEIDSPLAN (Meerjarenplan) Stichting Marokkaanse Moslims in

Nadere informatie

Afdeling Sociale Zaken

Afdeling Sociale Zaken Afdeling Sociale Zaken Doelstelling en Visie Onze doelstelling is dat we op klantgerichte en kostenbewuste wijze onze inwoners ondersteunen, zodat deze zolang mogelijk zelfstandig kan blijven functioneren.

Nadere informatie

Gemeente Maasgouw t.a.v. College van B&W Postbus AA Maasbracht. Betreft: subsidieaanvraag Echt, 15 juni 2017.

Gemeente Maasgouw t.a.v. College van B&W Postbus AA Maasbracht. Betreft: subsidieaanvraag Echt, 15 juni 2017. Aan: Gemeente Maasgouw t.a.v. College van B&W Postbus 7000 6050 AA Maasbracht Betreft: subsidieaanvraag 2018 Echt, 15 juni 2017 Geacht college, Graag maak ik van de gelegenheid gebruik om subsidie aan

Nadere informatie

HET Loket in TEN BOER. Van bureau naar keukentafel

HET Loket in TEN BOER. Van bureau naar keukentafel HET Loket in TEN BOER Van bureau naar keukentafel Maatschappelijke veranderingen Van verzorgingstaat naar participatiesamenleving Van politiek naar sociaal burgerschap WMO; participeren en eigen verantwoordelijkheid

Nadere informatie

De Akkers. Kwaliteitsonderzoek. vroegschoolse educatie

De Akkers. Kwaliteitsonderzoek. vroegschoolse educatie De Akkers Kwaliteitsonderzoek vroegschoolse educatie Datum vaststelling: 15 maart 2019 Samenvatting De inspectie heeft op 6 november 2018 een onderzoek uitgevoerd in groep 1 en 2 van basisschool OBS De

Nadere informatie

Factsheet Demografische ontwikkelingen

Factsheet Demografische ontwikkelingen Factsheet Demografische ontwikkelingen 1. Inleiding In deze factsheet van ACB Kenniscentrum aandacht voor de demografische ontwikkelingen in Nederland en in het bijzonder in de provincie Noord-Holland.

Nadere informatie

Raadsvoorstel en besluitnota

Raadsvoorstel en besluitnota 2016/197661 Raadsvoorstel en besluitnota Onderwerp Visie op de opvang en integratie van vluchtelingen in Zaanstad Gevraagd besluit 1. De visie inzake de opvang en integratie van vluchtelingen in Zaanstad

Nadere informatie

Voorstel van het college van burgemeester en wethouders met betrekking tot nieuw Integratiebeleid zoals vervat in de Integratienota gemeente Boxmeer.

Voorstel van het college van burgemeester en wethouders met betrekking tot nieuw Integratiebeleid zoals vervat in de Integratienota gemeente Boxmeer. NOTULEN POLITIEKE AVOND GEMEENTE BOXMEER VAN 20 NOVEMBER 2008 Voorstel van het college van burgemeester en wethouders met betrekking tot nieuw Integratiebeleid zoals vervat in de. Aanwezig: Woordvoerders

Nadere informatie

CIJFERS INKOMEN EN RONDKOMEN NAAR ACHTERGRONDKENMERKEN 19 JAAR EN OUDER

CIJFERS INKOMEN EN RONDKOMEN NAAR ACHTERGRONDKENMERKEN 19 JAAR EN OUDER CIJFERS INKOMEN EN RONDKOMEN NAAR ACHTERGRONDKENMERKEN 19 JAAR EN OUDER % % % % Nederland 14 18 4,8 - Hollands Midden 11 15 3,3 6 Man 9 14 3,0 7 vrouw 13 15 3,6 6 gehuwd 7 11 2,1 5 nooit gehuwd geweest

Nadere informatie

LAAGGELETTERDHEID IN LAAK

LAAGGELETTERDHEID IN LAAK LAAGGELETTERDHEID IN LAAK Uitgevoerd door: CINOP Advies Etil Kohnstamm Instituut Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA), Maastricht University DEZE FACTSHEETRAPPORTAGE IS ONTWIKKELD IN OPDRACHT

Nadere informatie