FUNDAMENTEEL GEDEELTE

Transcriptie

1 SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: BSO GRAAD: TWEEDE GRAAD LEERJAAR: EERSTE EN TWEEDE LEERJAAR Studiegebied: Lichaamsverzorging FUNDAMENTEEL GEDEELTE Optie: HAARZORG Vak(ken): Vakkencode: TV Dameskappen 4 Lt/w PV Praktijk dameskappen 14 Lt/w PV Praktijk herenkappen 2 Lt/w VV-a Leerplannummer: 2001/081 (vervangt 2000/086)

2 INHOUDSTAFEL Visie...3 Beginsituatie...3 Doelstellingen...4 Algemene Doelstellingen...4 Vakdoelstellingen...5 Leerplandoelstellingen, Leerinhouden en Specifieke Pedagogisch-Didactische wenken TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u)...6 PV Praktijk herenkappen (2 u)...17 TV Dameskappen (1 u)...19 Algemene Pedagogisch-Didactische wenken...22 Minimale Materiële Vereisten...24 Evaluatie...25 Bibliografie...26

3 BSO 2de graad optie Haarzorg 3 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) VISIE In het Beroepssecundair onderwijs doen de leerlingen van de studierichting Haarzorg de nodige vakkennis op, welke het fundament vormt voor de verdere uitbouw van hun later beroepsleven. Het is de bedoeling jongeren via beroepsvaardigheden in staat te stellen technieken aan te leren en een beroepshouding te verwerven, alsook hen te stimuleren om nieuwe uitdagingen te durven aangaan. De kennis en vaardigheden die de leerlingen opdoen mag zich niet beperken tot het uitvoeren van technische handelingen zoals: wassen, verzorgen, knippen, kleuren, permanenten, producten. Er wordt aandacht besteed aan zelfkennis, zelfredzaamheid, zelfstandigheid, voorkomen en communicatie, zin voor samenwerking, verantwoordelijkheid en dienstbaarheid. In een beroep waar het welbevinden van de klant centraal staat zal men tijdens de opleiding voldoende aandacht besteden aan attitudevorming, sociale en communicatieve vaardigheden die zijn afgestemd op de studierichting. Om hiertoe te komen zal de leerling leren advies geven over: stijl, kleur, vorm, verdere verzorging, hoe een verkoopsgesprek te voeren... Milieu-, veiligheids- en gezondheidsaspecten worden hierbij systematisch betrokken. Het is de bedoeling dat de leerlingen de opleiding ervaren als een op elkaar afgestemd geheel. Theorie en praktijk wordt zoveel mogelijk geïntegreerd aangeboden, leerinhouden en vaardigheden worden in één geheel aangebracht. Uiteraard gaat dit gepaard met onderling overleg vanuit het lerarenteam dat zich niet beperkt tot de praktische invulling, maar waar ook algemene vorming geïntegreerd kan worden. Het is dan ook de bedoeling dit leerplan breed te interpreteren en het lerarenteam toe te laten accenten te leggen die kaderen in het profiel van de opleiding. Al deze elementen dragen ertoe bij te streven naar een persoonlijkheids-, maatschappelijke en professionele vorming met een hedendaags en geëvolueerd profiel. BEGINSITUATIE Om administratieve redenen is in de lessentabel onderscheid gemaakt tussen PV en TV. Om pedagogisch-didactische redenen is het leerplan opgemaakt voor 17u per week, waarin PV praktijk Dameskappen(14 u) en TV Dameskappen(3 u) geïntegreerd zijn. Deze 17u( 14 u PV 3 u TV) worden dan ook als één geheel beschouwd en bij voorkeur door één leraar gegeven. De leerinhouden die gerealiseerd worden in de praktijk waarvoor het noodzakelijk is deze te benaderen en/of te verduidelijken vanuit de theorie worden aangeduid door het volgend kenteken:. De 2u PV Praktijk Herenkappen dienen gezien te worden in het kader van de specifieke technieken voor Herenkappen en worden bij voorkeur door één en dezelfde leraar gegeven. 1u TV Dameskappen wordt apart behouden ter ondersteuning van de zuiver technische kennis. In elk geval is een gecoördineerd en permanent overleg tussen de betrokken leraren noodzakelijk.

4 BSO 2de graad optie Haarzorg 4 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) Tot het eerste leerjaar van de tweede graad worden toegelaten: De regelmatige leerlingen die het tweede leerjaar van de eerste graad of het beroepsvoorbereidend leerjaar met vrucht beëindigd hebben of zij die houder zijn van een getuigschrift van de eerste graad van het secundair onderwijs, behaald via de examencommissie van de Vlaamse Gemeenschap. De leerlingen die uiterlijk op 31 december volgend op de aanvang van het schooljaar de leeftijd van 16 jaar bereikt hebben; onder volgende voorwaarde, nl. een gunstig advies van de toelatingsklassenraad. Het eerste jaar van de tweede graad BSO van de studierichting haarzorg bestaat uit een heterogene groep leerlingen met wisselende belangstelling, motivatie en werkhouding, kenmerkend voor hun ontwikkelingsfase en zoektocht naar persoonlijkheid. Er is een groep die bewust gekozen heeft voor Haarzorg met de bedoeling zich hierin professioneel te bekwamen, anderen hebben nog geen bewuste keuze gemaakt en proberen dit experimenteel uit, nog anderen hebben reeds iets anders geprobeerd. Dit alles zorgt ervoor dat we te maken hebben met een heterogene groep, waarbij het belangrijk is de beginsituatie van elke leerling te bepalen om hierop te kunnen inspelen. Profiel van de leerlingen De leerlingen hebben nood aan een concrete oriëntatie omdat ze sterk geïnteresseerd zijn in een opleiding afgestemd op de praktijk. Opvallend zijn de grote verschillen wat het schoolverleden, leermogelijkheden, en motorische vaardigheden betreft, soms zijn ze anders begaafd, minder theoretisch aangelegd, meer doe-gericht. Door hun resultaatgerichte instelling staan ze positief tegenover alles wat ze als nuttig en aangenaam ervaren. Rekening houden met hun leefwereld en de ontwikkelingsfasen waarin de jongeren zich bevinden en dit vertalen naar de praktijk, zal hun interesse aanwakkeren en hun zelfbeeld versterken. Ze vertonen vaak een moeilijk gedrag te wijten aan de problemen die ze hadden in hun schoolse voorgeschiedenis. Door op een positieve, kritische en creatieve manier problemen te leren oplossen geeft men impulsen die het zelfwaarderingsgevoel van de leerling zal versterken. Ze geven aan zich te interesseren voor mode, techniek, resultaatgericht handelen... De leerlingen hebben het moeilijk met inzicht in tijd en ruimte en hebben nood aan goede structuren. DOELSTELLINGEN ALGEMENE DOELSTELLINGEN De leerinhouden van TV Dameskappen, PV Praktijk dames- en herenkappen hebben als doel een volwaardige bijdrage te leveren tot de persoonlijkheidsontwikkeling van de leerlingen. De drie componenten van de persoonlijkheidsvorming namelijk: de psychomotorische; de dynamisch-affectieve; de cognitieve; dienen evenwichtig te worden opgenomen en uitgewerkt. Het handelen, aanvoelen en denken wordt georiënteerd op het zelfstandig en probleemoplossend uitvoeren van het beroep. Hierbij streven we samen met de leerlingen volgende algemene doelen na: Belangstelling tonen in de verschillende toepassingsgebieden die haarzorg te bieden heeft.

5 BSO 2de graad optie Haarzorg 5 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) Naast het verwerven van kennis en vaardigheden, probleemoplossend leren denken en inzicht hebben in het handelen. Met zin voor creativiteit de verschillende stappen doorlopen. VAKDOELSTELLINGEN Volgende vakdoelstellingen worden systematisch en progressief nagestreefd en in de opbouw van kennis, vaardigheden en attitudes omgezet. Kennis Het doel van een vaardigheid analyseren en motiveren. Het belang van een werkmethode inzien en de aangeleerde werkvolgorde toelichten. Documentatie en informatie ordenen en gebruiken. Via de praktijk basisvaardigheden ontwikkelen. Vakterminologie beheersen en gebruiken. Inzicht verwerven in de verschillende aspecten van het beroep. Begrippen in verband met grondstoffen, gereedschappen en producten in functie van de opdracht, kunnen verantwoorden. Inzicht hebben in de basistechnieken met betrekking tot dienstbaarheid en verkoop. Inzien dat haarzorg een intense praktijkopleiding is met een sociale en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Vaardigheden Fouten opsporen en probleemoplossend handelen. De basistechnieken aan de hand van een goede werkmethode in functie van de te realiseren opdracht uitvoeren. Op een efficiënte manier eenvoudige kapsels realiseren. Zich bij de voorbereiding, uitvoering en afwerking kunnen organiseren en enige vorm van routine eigen maken. Naast het uitvoeren en toepassen van diverse technieken en handelingen deze toelichten en verantwoorden. Inzicht verwerven in technische tekeningen en een kapselanalyse leren maken. Sociale vaardigheden verwerven in relatie tot de verschillende aspecten die in de opleiding aan bod komen. Georganiseerd, veilig en ergonomisch verantwoord werken. Milieubewust handelen. Attitudes Bereid zijn tot onderlinge samenwerking en zin hebben voor verantwoordelijkheid. Met zin voor creativiteit en blijk gevend van persoonlijkheid en eigen smaak verantwoorde keuzes maken. De invloed van het kapsel, kleur en stijl verweven zien tot een harmonieus geheel. Orde, onderhoud van het materiaal toepassen en de werkplek organiseren. De werkvolgorde consequent toepassen. Beperkingen en tekortkomingen van zichzelf en anderen leren aanvaarden. Verantwoordelijkheid opnemen. Een gezonde belangstelling voor het beroep ontwikkelen. Blijk geven van doorzettingsvermogen. Positief, hulpvaardig en klantgericht in de omgang..

6 BSO 2de graad optie Haarzorg 6 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN EN SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV DAMESKAPPEN (3 U) EN PV PRAKTIJK DAMESKAPPEN (14 U) Communicatie 1 Kennismaken met de verschillende aspecten van het kappersvak. De inrichting van het kapsalon: - infrastructuur: interieur, exterieur; - indeling: van onthaal tot... - structuur: van eenmanszaak tot... - cultuur: waarden, normen, eisen. Vanuit de persoonlijke ervaringen van de leerlingen de inrichting en uitrusting van een kapsalon afleiden. Een bezoek brengen aan de kappersafdeling; een kapsalon. Aan de hand van documentatie de inrichting van een kapsalon creatief weergeven, tekenen, plakken, collage, maquette... 2 De activiteiten in het kapsalon toelichten. Het kappersvak en de mogelijkheden van de opleiding. Verschillende mogelijkheden van de kappersopleiding op de arbeidsmarkt. Specialisaties zoals grimeur, film en tv, toneel, verzorgingssector, kapper aan huis, haartoevoegingen... toelichten. 3 De functiebeschrijving van de kapper verwoorden en verduidelijken. - professioneel/vakbekwaam; - creatief; - commercieel; - sociaal; - verzorgd voorkomen; persoonlijke en algemene hygiëne - communicatief; - leidinggevend; - ondernemend... Vanuit verschillende persoonlijke ervaringen het ideaal profiel van de kapper afleiden. Het imago van het kapsalon, invloeden... Gebruik maken van ICT, video, cd-rom om bepaalde situaties toe te lichten.

7 BSO 2de graad optie Haarzorg 7 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) 4 De elementaire beleefdheids- en omgangsvormen stelselmatig omzetten in de praktijk. Sociale & communicatieve vaardigheden; - leerlinggerichte omgangsvormen; - klantgerichte omgangsvormen, comfort, welbevinden; - ontvangen van de klant; - contact, communicatie; - taalgebruik; - vraagstelling, dialoog, advies; - het voeren van een telefoongesprek. Communicatieve vaardigheden klassikaal, via groepswerk, rollenspel inoefenen. Cf. TV. Onderlinge samenwerking en overleg stimuleren. Al deze elementen komen geleidelijk aan en gespreid over de 2 jaar aanbod. Overleg met andere vakken. Leren een dialoog voeren vanuit de spiegel. 5 Het belang van gedrag en houding in het kappersberoep inzien. Overleg, teamwerk, zelfredzaamheid, probleemoplossend, luistervaardigheid, positieve ingesteldheid, inlevingsvermogen... Creatief met de leerinhouden omgaan. Overleg met andere vakken, vb Nederlands kan hier nuttig zijn. 6 Vanuit de dialoog met de klant, voorstellen formuleren en een werkvolgorde/klantenfiche in functie van de uit te voeren handelingen opstellen. Haaronderzoek; - keuze producten, materieel, materiaal; - werkvolgorde; - klantenfiche; Opbouwen in stijgende vorm van moeilijkheidsgraad. Cf. TV. 7Het algemeen en specifiek onderhoud van een kapsalon, het materieel en de apparatuur verwoorden en toepassen. Onderhoud van het kapsalon - Dagelijks; wekelijks; - desinfecteren - onderhoud van oefenhoofden; - persoonlijk materiaal. De leerlingen in de praktijk bewust maken van het belang van verzorgd, hygiënisch lokaal. De invloed van een goed onderhoud op het imago.

8 BSO 2de graad optie Haarzorg 8 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) 8 Op een veilige en verantwoorde manier leren omgaan met apparatuur en toestellen, de veiligheidsvoorschriften respecteren. Veiligheidsaspecten - algemeen, - in het kapsalon. De apparaten leren gebruiken op een veilige en verantwoorde manier. Algemene en specifieke voorschriften herkennen( pictogrammen)aan de hand van vb. openbare gebouwen... 9 De richtlijnen van materiaal, materieel, en producten lezen en interpreteren. Verschillende gebruiksaanwijzingen. Uitgaan van herkenbare eenvoudige vb. 10 De minimale milieu- en ergonomische aspecten van het beroep naleven. Verantwoorde lichaamshouding. Sorteren - recycleren. Letten op een goede zit-, sta- en tilhouding. Zuinig leren omgaan in het verbruik van producten. Lichamelijke opvoeding betrekken. Sorteren van gewoon, chemisch afval, papier Een ergonomisch verantwoorde houding aannemen en verantwoorden. Het belang van een goede houding tijdens de werkzaamheden eigen aan het kapsalon. De leerlingen in de praktijk bewust maken van het belang van een goede houding.

9 BSO 2de graad optie Haarzorg 9 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH- DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) Technische handelingen: 12 De voorbereidende handelingen voor een aangepaste haarverzorging toepassen en verantwoorden. 13 De keuze van de producten en gereedschappen verantwoorden. Dialoog/haaronderzoek/klantenfiche - reinigende / verzorgende shampoo; - verzorgende/ herstellende producten; - voorbereiding: klant, werkpost, - kammen/borstelen; - wassen, masseren; - verzorgen, masseren; - handdoekdroog maken - afdelen; - fixeren, verstevigen. De leerlingen verwerven via eenvoudige opdrachten de nodige kennis. Dit gebeurt aan de hand van hedendaagse en aan hun leeftijd aangepaste opdrachten, rekening houdend met hun persoonlijke interesse en gebruik makend van hun ervaringen. Documentatie, vakliteratuur, aanbod vergelijken, professionele producten en materieel afleiden. Er wordt opbouwend gewerkt, de leerlingen passen de handelingen toe na demonstratie en duidelijke observatieopdrachten te hebben gekregen. 14 De aangepaste handelingen toepassen en een gepaste behandeling kunnen voorstellen en de aangepaste handelingen uitvoeren. Reinigen /verzorgen /ontwarren... Er wordt voldoende aandacht besteed aan de verschillende massagetechnieken, zowel bij het wassen als verzorgen.

10 BSO 2de graad optie Haarzorg 10 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) 15 Het doel van een brushing verwoorden. 16 De voorbereiding, keuze van de producten en materieel verklaren. analyse; dialoog; materieel/werkpost; product; techniek: hanteren haardroger/borstels, voordrogen, afdelen, vingerdrogen, met verschillende borstels, verschillende projectie, koude luchtstroom afwerking. De technieken zijn aangepast toepasbaar voor zowel voor dames als heren. 17 Brushingtechnieken in functie van snit en kapsel uitvoeren en verantwoorden. Naar analogie van de snitvorm, het profiel, de morfologie, en de wens van de klant. Tijdens het uitvoeren van technische handelingen, het contact met de klant via de spiegel behouden. 18 Afwerkingstechnieken- en producten toepassen. 19 De brushing afwerken met professionele producten. Kleefrollen, krultang... Haarlak, gel-lak,... Cf. TV. 19 Het doel van een watergolf verwoorden. 20 De voorbereiding, keuze van de producten en materieel verklaren. analyse; dialoog; materieel/werkpost; product; techniek: Kapsels, foto s, technieken, gebruiken om de textuur, techniek te analyseren.

11 BSO 2de graad optie Haarzorg 11 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) 21 De verschillende werkwijzen uitvoeren en verantwoorden. Voorvormen, afdelen, met verschillende haarrollen, verschillende projectie, vlakke clipsoprollingen, opstaande clipsoprollingen, onduleren, verschillende basisoprollingen, volume en diepte, tegenkammen; afwerken. Documentatiemap aanleggen, technische tekeningen, schetsen om oproltechnieken te verduidelijken. 22 Watergolfoprollingen in functie van snit en kapsel uitvoeren en verantwoorden. 23 Verschillende oefeningen analyseren en realiseren. Naar analogie van de snitvorm, het profiel, de morfologie, en de wens van de klant. De opbouw van de kapsels ontleden naar vorm, textuur, structuur, volume en diepte. Gebruik maken van didactisch materiaal om de leerlingen te laten experimenteren met snitvormen en kapsels aangepast aan de gelaatsvorm. Vb; slides, tekeningen, video, cd-rom om ter illustratie waarnemingen te doen. 24 Afwerkingstechnieken- en producten toepassen. - met haardroger, krultang... - haarlak, gel-lak,... Cf.TV. Overzicht van het marktaanbod. 25 Watergolf en brushingtechnieken toepassen die aan het huidig modebeeld voldoen. Foto s, tekeningen, vakbladen. Op een educatieve manier op zoek gaan naar voorbeelden die een totaalbeeld weergeven,van video, cd-rom tot internet.

12 BSO 2de graad optie Haarzorg 12 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) 23 De verschillende technieken binnen een realistische en haalbare tijd uitvoeren. Basistechnieken vlot leren inoefenen met de nodige afwisseling binnen een haalbare tijd. Stelselmatig opdrijven zonder de kwaliteit uit het oog te verliezen. 24 Op basis van foto s technische tekeningen leren analyseren, schetsen, realiseren. Kapsels ontleden, inlegtechnieken omzetten in schetsen. 25 Eenvoudige technieken verwerken in lang haar Vlechtwerk, torsen; knooptechniek, eenvoudig opsteekwerk; gelegenheids- thema kapsels. Kapsels aangepast aan een jeugdig publiek. Creatief en persoonlijk werk stimuleren. Basistechnieken aanleren en afhankelijk van de aanleg moeilijkere opgaven geven. 26 Het doel en de betekenis van de begrippen permanent, steun en vorm verduidelijken. 27 De voorbereiding, keuze van de producten en materieel verklaren. De huidige begrippen en eisen. analyse; dialoog/haaronderzoek materieel/werkpost; product; techniek. Volgens het huidig modebeeld vorm en steun verantwoorden. Vertrekken vanuit de basis om routine te verwerven. Alle elementen die invloed kunnen hebben op het resultaat doornemen, het belang van de dialoog benadrukken.cf. TV. Gebruiksaanwijzingen om producten, werkwijzen te analyseren.

13 BSO 2de graad optie Haarzorg 13 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen(3 u) en PV Praktijk dameskappen(14 u) 28 Een klassieke permanentoprolling binnen een verantwoorde tijd oprollen. 29 De opeenvolgende handelingen bij de permanent uitvoeren en toelichten. - afdelen in negen; - kammen; - aanbrengen puntpapiertje; - oproltechniek; - plaatsen en vastmaken van de wikkel; - volgorde; - methode; - niet actief product; - actief product. Er wordt opbouwend gewerkt, in stijgende vorm van moeilijkheidsgraad. De leerlingen passen de handelingen toe na demonstratie en duidelijke observatieopdrachten te hebben gekregen. Verschillende methodes aanleren voor het plaatsen van het puntpapier en verklaren. Cf. TV. 30 Variaties toepassen en verklaren. Oprollen in functie van het beoogde resultaat. Verschillende wikkels uittesten. Resultaten vergelijken en analyseren. Alle elementen van invloed op het resultaat aan bod laten komen, haarinplanting, persoonlijke stijl, gelaatsvorm... Uitgaan van het huidig modebeeld. 31 De soorten kleurmiddelen onderscheiden. 32 De voorbereiding in functie van de bewerking uitvoeren en verklaren. Van vluchtige kleuring tot oxidatiekleuring. analyse; dialoog/haaronderzoek; materieel/werkpost; product; techniek. Cf. TV. Zowel voor dames als heren zijn de technieken toepasbaar. 33 De niet-oxidatie producten toepassen. Oefeningen met niet-actief en actief product. Cf.TV.

14 BSO 2de graad optie Haarzorg 14 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen(3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) 34 De gevoeligheidstest uitvoeren en het belang hiervan inzien. gevoeligheidstest. Aan de hand van foto s voorbeelden waarnemen, de gevolgen van het niet toepassen doen inzien. Cf. TV. 35 De natuurlijke haarkleur herkennen en benoemen. analyse; dialoog/haaronderzoek. De leerlingen laten experimenteren aan de hand van foto s, tekeningen, cd-rom om tot de juiste keuze te komen. 36 Toonhoogte en kleurkarakter onderscheiden en verklaren. analyse; dialoog/haaronderzoek. Cf. TV. Kleurenleer. Aan de hand van praktische vb.kleurenmengen enz. 37 Een oxidatiekleuring toepassen. analyse; dialoog/haaronderzoek; materieel/werkpost; product: niet actief/actief werkwijze; -bereiding -techniek: - eerste kleuring - bijgroei - pauzetijd - emulsioneren - wassen - verzorgen Er wordt opbouwend gewerkt, in stijgende vorm van moeilijkheidsgraad. De leerlingen passen de handelingen toe na demonstratie en duidelijke observatieopdrachten te hebben gekregen.

15 BSO 2de graad optie Haarzorg 15 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) 38 De elementen die bepalend zijn voor een juiste kleurkeuze leren afleiden. Alle elementen van invloed op het resultaat aan bod laten komen; persoonlijke stijl, gelaatskleur...om tot een harmonieus geheel te komen. Aan de hand van documentatie, ICT, resultaten vergelijken, analyseren voorstellen formuleren. Ruimte laten voor de persoonlijke inbreng van de leerlingen. Uitgaan van het huidig modebeeld. 39 De gekozen soort kleuring verklaren en de werkwijze verantwoorden. Van vluchtige kleuring tot oxidatiekleuring. Aan de hand van probleemstellingen, gebruiksaanwijzingen, persoonlijke ervaringen, oplossingen laten zoeken. Persoonlijke accenten voor de leerlingen mogelijk maken. 40 Zich realiseren dat producten irritaties kunnen veroorzaken. Voorzorgsmaatregelen Veiligheidsvoorschriften naleven, mogelijke aandoeningen refereren. 41 Behandelingen en opdrachten op een ergonomisch verantwoorde manier uitvoeren. Klant / oefenhoofd. Een ergonomisch verantwoorde houding aannemen in de totale opleiding.

16 BSO 2de graad optie Haarzorg 16 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (3 u) en PV Praktijk dameskappen (14 u) 42 De basisprincipes van de snit analyseren en inzicht verwerven in de snitvormen. 43 De meest relevante terminologie gebruiken, associaties verduidelijken. De snitvormen: - gelijkmatige lagen, lange versie( DK), korte versie(hk) - massief de vorm: textuur, structuur,richting, kleur; de lijnsoorten: horizontaal, verticaal, diagonaal, voor-, achterwaarts of schuin voorwaarts, schuin achterwaarts. Aan de hand van tekeningen en schetsen inzicht verwerven in vormen, lijnen, verdelingen. de snitvorm afleiden; Begrip twee en drie dimensionaal aan de hand van vb. verduidelijken. Associatie van begrippen mogelijk laten, de leerlingen vertrouwd maken met de meest gangbare terminologie. 44 De voorbereidende handelingen uitvoeren in functie van de uit te voeren snit. 45 Materiaal kiezen, gebruiken en verantwoorden. Analyse; haarinplanting, haargrens, haarmassa, gelaatsvorm, lichaamsbouw, profiel, stijl van de klant, dialoog/haaronderzoek, materiaal/werkpost, verdelingen, techniek. Toepassingen via tekeningen en schetsen. De elementen die het resultaat en de manier van knippen kunnen beïnvloeden afleiden, hierbij rekening houden met de persoonlijkheid, levensstijl van de klant. vanuit persoonlijke ervaringen, aan de hand van foto s, tekeningen, slides De basiskniptechnieken aanleren en uitvoeren en de werkvolgorde verantwoorden. Handelingen kam en schaar - gelijkmatige lagen - massieve vorm en variaties, - ponyvarianten. De vaardigheden aanleren in stijgende moeilijkheidsgraad, uitgaan van: - voorwerpen, vormen; - oefenhoofd; kapsels.

17 BSO 2de graad optie Haarzorg 17 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN PV Praktijk herenkappen (2 U) 1 De anatomische verschillen in herenkappen verwoorden. Hoofdvorm; haargrens; haardichtheid; haargroei. Via documentatie, vakbladen, video, ICT, de leerlingen de anatomische en biologische verschillen laten opzoeken. Verschillen laten afleiden, oplossingen laten zoeken. 2 Het professioneel materieel verantwoorden en correct gebruiken. Schaar, scheermes, scheerborstel en toebehoren, tondeuse. Verschillend materieel vergelijken, professioneel materieel onderscheiden. 3 Het frictioneren en masseren kunnen onderscheiden, uitvoeren en verantwoorden. Het frictioneren; het masseren. Producten ontdekken, gebruiksaanwijzingen afleiden en interpreteren. 4 De voorbereidende handelingen uitvoeren in functie van de uit te voeren behandeling. 5 Materieel en producten kiezen, gebruiken en verantwoorden. Analyse; dialoog/haaronderzoek; materieel/werkpost/ producten; techniek. Het is de bedoeling deze 2u te benutten voor die technieken die specifiek zijn aan het herenkapsel. De snit-, verzorgings-, kleur-, permanent-, afwerkings- en kapseltechnieken die vandaag de dag in het kapsalon het meest worden toegepast dienen zowel voor dames, heren en kinderen benadert vanuit het totaalpakket PV en TV Dameskappen.

18 BSO 2de graad optie Haarzorg 18 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN PV Praktijk herenkappen 2 u 6 Handvaardigheidsoefeningen uitvoeren Oefeningen ter voorbereiding van het scheren en knippen. Voldoende aandacht besteden aan oefeningen ter versoepeling van vingers, hand en pols. 7 De voorbereidende en eigenlijke handelingen van het scheren uitvoeren, de werkvolgorde toelichten. Voorbereiding analyse, dialoog; producten; werkpost voorbehandeling; werkvolgorde; nabehandeling. Aandacht besteden aan oefeningen ter versoepeling van vingers, hand en pols. Vanuit de dagelijkse verzorging benaderen, methodes analyseren, professionele methodes en producten toelichten. Dialoog, welbevinden en comfort van de klant voldoende accentueren. 8 Vormgevingtechnieken van klassieke en moderne herenkapsels uitvoeren. Met en zonder scheiding, bombage. Realistisch en verantwoord, hedendaags en commercieel. 9 Opfrissen van nekpartij, ooromtrek en bakkebaarden. De technieken met het juiste materieel uitvoeren, schaar, tondeuse, scheermes. De leerlingen vertrouwd maken met tussentijdse onderhouds- en afwerkingstechnieken. 10 Een snitcontrole uitvoeren en correcties toepassen. Controlesnit. Via zelfevaluatie de leerling kritisch leren voor eigen werk en dat van anderen. Gebaseerd op de doelstellingen die voor die opdracht moeten vervuld zijn.

19 BSO 2de graad optie Haarzorg 19 LEERPLANDOELSTELLINGEN, LEERINHOUDEN en SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DACTISCHE WENKEN TV Dameskappen (1 U) 1 Omgangsvormen in relatie tot het beroep en in het dagdagelijkse leven toepassen. Omgangsvormen: - omschrijving; - wellevendheid en etiquette; - mensenkennis; - eigen aan het beroep; - verbale en non-verbale uitdrukkingen. Via didactische werkvormen de leerinhouden boeiend en praktijkgericht interpreteren. Verbale en non verbale elementen inbouwen: rollenspel, fictieve situaties, video-opnames, expressie-oefeningen in overleg met de leraar Nederlands. Leren omgaan met kritiek en leren hoe hierop reageren. 2 Persoonlijke hygiëne in functie zien van het beroep. Het belang van de persoonlijke hygiëne ten aanzien van zichzelf en anderen. Relatie persoonlijke hygiëne en netheid in het kapsalon. Verantwoordelijkheid ten opzichte van zichzelf en anderen. Uitstraling, imago. Persoonlijke ervaringen als aanknopingspunt. Vergelijken schoolse situatie en realiteit. 3 Klantentypes onderscheiden en reacties leren inschatten. Leren omgaan met klanten en reageren in bepaalde situaties. Via leef en werksituaties reacties en antwoorden uitlokken.

20 BSO 2de graad optie Haarzorg 20 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen 1 u 4 Gerichte vragen leren stellen. Open en gesloten vragen. Communicatievaardigheden. Onderlinge samenwerking en verstandhouding. Door zelfevaluatie sterke en zwakke punten bij zichzelf zoeken en oplossingen aanbrengen. 5 Sociale vaardigheden toepassen in een gesprek. Observeren, luistervaardigheid,vraagstelling, dialoog. Onderling gesprekken voeren, verkoopsituatie, dialogen simuleren, telefoongesprek voeren... 6 Het algemeen en specifiek onderhoud van professioneel en materieel onderscheiden en aankopen verantwoorden. Het verschil kunnen onderscheiden, het materieel kunnen onderhouden. Materieel vergelijken, het verschil laten ondervinden, prijs, kwaliteit vergelijken, verantwoorde kiezen. Een groothandel bezoeken... 7 De samenstelling en eigenschappen van producten vergelijken en verantwoord omgaan met gevaarlijke stoffen. In functie van de te gebruiken producten in de praktijk. Voorzorgs- en veiligheidsmaatregelen. Gebruiksaanwijzingen, etiketten lezen, vergelijken, pictogrammen herkennen. 8 In functie van het haaronderzoek de haar- en huidfuncties kennen, benoemen en aantonen. - Het haar; haartypes, vorm, groei, kleur - De huid; de samenstelling, de opbouw. Didactisch materiaal ter illustratie gebruiken.

21 BSO 2de graad optie Haarzorg 21 LEERPLANDOELSTELLINGEN LEERINHOUDEN SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN TV Dameskappen 1 u 9 De link leggen tussen haarkleur en pigment. Via haarkleuren, toonhoogte, kleurkarakter. 10 Het begrip ph-waarde, ph-schaal verklaren. ph-waarde; ph-schaal; ph-meten; producten, haar en hoofdhuid. Vanuit de praktijk benaderen, in theorie toelichten. 11 De soorten permanent, de samenstelling en de chemische werking ervan toelichten. Samenstelling, werking, chemisch proces, Op een verstaanbare, duidelijke manier over brengen. 12 De primaire, secundaire en complementaire kleuren herkennen en benoemen. 13 Het belang van de kleurenleer inzien in haarkleuren. De algemene regels van de kleurenleer, de kleurenster. Aan de hand van vb., slides, video, cd-rom in beeld brengen. 14 De soorten kleurproducten kennen, de samenstelling en de werking verklaren. Van vluchtige... tot oxidatiekleuring. Proefondervindelijk experimenteren, vergelijken 15 Het chemisch proces van een kleuring verwoorden. - Allergische reacties, - het doel en de werking van waterstofperoxide, - het chemisch proces. Proefondervindelijk experimenteren, vergelijken...

22 BSO 2de graad optie Haarzorg 22 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN De specificiteit van de leerlingengroep vraagt van het lerarenteam een doordachte, flexibele en leerlinggerichte aanpak. Daarbij wordt rekening gehouden met de volgende werkwijzen. De leefwereld en de persoonlijke ervaringen van de leerlingen integreren in de leerinhouden, door voor opdrachten te kiezen die modieus en verantwoord zijn en waarin zij zichzelf terug vinden. Hiervan uitgaand zal men de leerlingen stimuleren in hun zelfstandig doen en handelen, hen aanzetten tot samenwerken, overleg en probleemoplossend denken. Uitgaan van praktische opdrachten om de theoretische leerinhouden te bereiken, de leerlingen te motiveren en hun zelfbeeld te versterken. Hierbij rekening houden met de moeilijkheidsgraad voor die bepaalde groep leerlingen, en streven naar een realiseerbaar en haalbaar niveau. De leerlingen zelf naar oplossingen laten zoeken voor een probleem, hun creativiteit vorm laten geven door met verschillend materieel en materiaal te werken, te schetsen, technieken uit te werken en variaties hierop toe te laten. Prijsbewust, zuinig en hygiënisch verantwoord omgaan met producten en materialen. De leerlingen uitgaand van de praktijk zelf oplossingen laten zoeken en de theorie hier zoveel mogelijk uit afleiden, zal hen systematisch aanzetten tot nadenken en probleemoplossend handelen. Door experimenteren en zelfstandig werken de leerlingen tot zelfredzaamheid aanzetten. Het vaklokaal waar de activiteiten plaatsvinden getuigt van de hedendaagse visie op de studierichting haarzorg en laat de leerlingen van de sfeer hierrond proeven. De leerinhouden op een eenvoudige en aanschouwelijke manier aanbrengen, kort en gestructureerd, aangepast aan het niveau van de leerlingen. De leerinhouden van het deel met betrekking tot de sociale en communicatieve vaardigheden benaderen vanuit de persoonlijke ervaringen en leefwereld van de jongere. De leerinhouden komen gespreid over het schooljaar en naargelang de vorderingen van de opdrachten aanbod. Afhankelijk van de praktijksituatie wordt hier al dan niet dieper op ingegaan. Voor het uitvoeren van bepaalde opdrachten gedifferentieerd werken en indien nodig van uitbreidingstaken voorzien. In de mate van het mogelijke worden didactische uitstappen georganiseerd met als doel de realiteit kritisch te verkennen, steeds met een voor de leerling duidelijk omschreven taak of opdracht. Samenwerking en overleg met andere vakken zoals Plastische Opvoeding, Nederlands e.a. bevordert de teamgeest en de creativiteit. Het is de bedoeling de ontwerp- en tekenvaardigheidsaspecten nodig voor het analyseren van de snitvormen vanuit deze basis te laten vertrekken. Deze ontwerpen, schetsen hebben de bedoeling de leerling inzicht te doen verwerven in de opbouw, uitvoering en afwerking van de uit te voeren kapsels. Op deze manier worden alle nuttige aspecten van het technisch tekenen omgezet in een praktische leidraad nodig voor de verdere opbouw en uitvoering van de kapsels.

23 BSO 2de graad optie Haarzorg 23 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) Wat sociale en communicatieve vaardigheden betreft kunnen in overleg met de leraar Nederlands bepaalde inhouden creatief en vakgericht benaderd worden. Gebruikmaken van ICT voor het opzoeken van informatie, documentatie en toepassingen die binnen de mogelijkheden van de leerlingen liggen. Inspelen op toevallige leermomenten en negatieve resultaten ombuigen tot een positief gebeuren. Via de praktijk de diverse aspecten en mogelijkheden van het beroep aan bod laten komen. De basistechnieken dienen ten volle beheerst te zijn, de opdrachten moeten niet in de perfectie afgewerkt zijn. Men dient wel de nadruk te leggen op de verschillende werkwijzen die zoveel mogelijk visueel voorgesteld aanwezig dienen te zijn, de tijdsbesteding, het gebruik en onderhoud van materiaal en materieel, de sociale en communicatieve vaardigheden eigen aan dit beroep. Het proces dat de leerling doorlopen heeft van het begin tot het einde vormt een belangrijk element voor de verdere opleiding. De opdrachten verwerken in stijgende moeilijkheidsgraad, rekening houdend met het niveau van de leerlingengroep. Al deze elementen dragen bij tot de ontplooiing, de creativiteit, het leren probleemoplossend denken en handelen van de leerling. De realisatie van het leerplan beoogt een geïntegreerde aanpak van TV en PV het is dan ook vanzelfsprekend dat dit door dezelfde leraar gegeven wordt en het is dan ook ten stelligste aan te raden om deze geïntegreerd aan te bieden en te verdelen onder de vorm van lessenblokken van 4 uur. Hiervan blijft één uur per week gereserveerd voor die leerinhouden die toch nog altijd vanuit de theorie worden benaderd zoals: chemische samenstellingen, de opbouw van huid en haar.... Om het leerproces zo optimaal mogelijk te organiseren vraagt het zowel van het lerarenteam als van de schoolorganisatie de nodige flexibiliteit. De 2u PV Praktijk herenkappen dienen uitsluitend benut voor die leerinhouden die qua techniek het verschil uitmaken ten opzichte van dameskappen en aldus specifiek zijn in het herenkappen. Alle leerinhouden die in de realiteit zowel voor dameskappen als voor herenkappen van toepassing zijn komen in het totaal urenpakket van TV en PV terecht. Hiermee benadert men zoveel mogelijk de manier waarop het er in de realiteit aan toe gaat. Om de continuïteit van het vak te bewaken is het aangewezen deze uren door dezelfde leraar te laten geven. In elk geval is overleg met alle betrokken leraren noodzakelijk. Een jaarplan verdeelt de leerinhouden over 25 à 28 weken. Bij het gezamenlijk opmaken hiervan zal men rekening houden met: de manier waarop de lesuren TV en PV in het lessenrooster voorkomen; de mogelijke samenzettingen; de infrastructuur en het beschikbaar materiaal. Het is niet noodzakelijk de volgorde zoals aangegeven in hoofdstuk 7 over te nemen en in analoge lesonderwerpen om te zetten. Dit laat toe om diverse aspecten van PV en TV aan bod te laten komen en ze zo creatief mogelijk te benaderen. Het is aangewezen een aantal lesuren voor te behouden voor onvoorziene omstandigheden, uitbreiding of verdieping van de leerstof.

24 BSO 2de graad optie Haarzorg 24 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) De map van de leerlingen bevat naast de theoretische en praktische ondersteuning persoonlijke aantekeningen uit de praktijk, schetsen, documentatie, kortom alle elementen die voor de leerling informatief en nuttig zijn. In het kader van vakgroepwerking kunnen naargelang de behoefte verschillende onderwerpen aan bod komen. Bij wijze van suggestie volgen enkele onderwerpen: opmaken jaarplanning; gebruik maken van uniforme vakterminologie; inhoud en structuur van de leerlingencursus; manier van evalueren, opstellen van evaluatiecriteria en kwaliteit van de vraagstelling; prioriteiten vastleggen bij het concretiseren van de leerplannen; didactische werkvormen; vakoverschrijdend werken; gebruik en inrichting van vaklokalen; opstellen werkplaatsreglement; organiseren opendeur; andere activiteiten. Overleg met de collega s van de eerste en derde graad is nodig, onderling overleg tussen de collega s van de tweede graad noodzakelijk. MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN De basisuitrusting is afhankelijk van het aantal leerlingen en dient voldoende in aantal aanwezig te zijn. Nutsvoorzieningen Het klaslokaal is voorzien van de elementaire nutsvoorzieningen zoals koud en warm stromend water, voldoende verlichting, verluchting en voldoende stopcontacten die voldoen aan de veiligheidsvoorschriften. Uitrusting Het aantal werkposten, materialen en apparaten voldoende voor het aantal leerlingen. Kaptafels en spiegels Kapzetels Voetsteunen Kappersfietsen Mobiele werktafels Apparatuur Haardrogers Handdrogers Krultangen Materiaal Voldoende klein materiaal, gereedschappen; Producten: verschillende verzorgende shampoos, verzorgingen, verstevigings- en afwerkingsmiddelen, gel, haarlak...voor dames en herenkappen, handverzorging. Voldoende oefenhoofden en steunen.

25 BSO 2de graad optie Haarzorg 25 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) Algemeen Voldoende handdoeken en kapmantels. Mogelijkheden om te sorteren. Voldoende bergruimte. Multimedia TV en video apparatuur Overheadprojector Computer en tekstverwerker per praktijklokaal. EVALUATIE Evaluatie is een manier om het didactisch proces systematisch te beoordelen door: de wijze waarop de leerling het leerproces heeft doorlopen de efficiëntie van de componenten die hiertoe bijdragen namelijk; kennis, vaardigheden en attitudes. De waarde die men aan de evaluatie toekent en de beslissingen die hieruit volgen zijn gebaseerd op: het meten; het beoordelen; het beslissen. Het rapporteren gebeurd op basis van deze informatie en is beslissend voor de verdere studievoortgang van de leerling. Deze beslissing heeft vooral te maken met de remediëring tijdens het leerproces waarbij het de bedoeling is zowel het proces als het resultaat te optimaliseren. Product en procesevaluatie Verwijzend naar de evaluatie binnen het technologisch proces kan men spreken van zowel product als procesevaluatie. Met productevaluatie bedoelt men de toets, het examen, de realisatie van het werkstuk of de gepresteerde dienst. Dit is meetbaar, beoordeelbaar en uiteindelijk beslissend voor het resultaat van de leerling en staat los van de beginsituatie, inzet, houding.... Er vanuit gaand dat slagen in verdere studies of het beroepsleven niet alleen voortvloeit uit de eindbeoordeling, maar ook vanuit het leerlinggericht denken, is het noodzakelijk meer aandacht te besteden aan procesevaluatie. Hierbij is het de bedoeling niet alleen het product van het leren te meten en te beoordelen, maar ook de volledige weg die de leerling heeft afgelegd. Op deze manier is het mogelijk tijdens de realisatie rekening te houden met elementen zoals: beginsituatie, geleverde inspanningen, vorderingen, zelfstandigheid.... Procesevaluatie kan slechts wanneer het proces volledig, nauwlettend en permanent geëvalueerd wordt, zonder het evalueren van een groter geheel uit te sluiten. Een permanente evaluatie laat toe tijdig in te grijpen en bij te sturen waar nodig. Bereid zijn niet alleen de leerling maar ook zichzelf op het vlak van didactisch handelen in vraag te stellen en eventueel aan te passen waar nodig, kan alleen de efficiëntie van het didactisch proces ten goede komen. In beide gevallen worden de leerlingen op de hoogte gesteld van de manier waarop zij worden geëvalueerd en de basis waarop deze is gesteund.

26 BSO 2de graad optie Haarzorg 26 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) De leerlingen op regelmatige tijdstippen de mogelijkheid bieden om aan zelfevaluatie te doen verscherpt de aandacht en stimuleert het kritisch denken. Evalueren van attitudes Vanuit de vakgroepwerking, vakoverschrijdend en in samenspraak met het lerarenteam is het aan te raden op geregelde tijdstippen attitudes voorop te stellen waaraan binnen alle vakken tijdens een bepaalde periode wordt gewerkt. In onderling overleg wordt vorm gegeven aan de vakattitudes zoals in het leerplan vermeld, deze worden op een leerlinggerichte manier en in verschillende niveaus uitgeschreven. Het is vanzelfsprekend dat niet alle attitudes tegelijk aan bod kunnen komen, men zal afhankelijk van het lesonderwerp en rekening houdend met het tijdstip waarop dit aan bod komt, de invulling ervan inlassen en of aanpassen. Voor de leerlingen moet het duidelijk zijn wanneer en over welke attitudes zij worden geëvalueerd. BIBLIOGRAFIE Bijlsma, H., Geknipt voor je, deel 1 en 2 De Spiegel, Amsterdam, 1998 Buysse, L., Herenkappen, De Clerck. Achterstraat. 50, 9040 Sint-Amandsberg (Gent). Derde, D., Het kappersvak haarfijn uitgelegd, De Spiegel, Amsterdam, 1987 d Hous, E., Herteleer, M., Vanneste, M., Vandamme, J., Van Tongerloo, L., Menselijke relaties - BSO, De Clerck BVBA, Gent, 1991 De Groeve, A., Haartooi heren, De Sikkel, Malle. Gissler, A., De kunst van het haarkappen, Uitgeverij NIHA VZWO. Goedvriend.Haarverzorging, Thième Zutphen. Goovvaerts, H., Lens, V., Omgangskunde, Uitgeverij Acco, Leuven. Herteleer, M., Vanneste, M., Vandamme, J., Van Tongerloo, L., Menselijke relaties - TSO, De Clerck BVBA, Gent, 1991 Huis, J., De techniek voor het dameskappersvak. N.V. t Koggeschip. Hulskemper,P.,Sociale en communicatieve vaardigheden, Bakens, Bohn Stafleu Van Loghum, 1998, Kluwer. Kappers consult, Het handboek voor de kappersbranche, Maatsch. Lumen, Rijsdijk Rhoon. KOC Nederland, Werkmappen haartooi, Kenniscentrum voor uiterlijke verzorging, Postbus 54,3430 AB Nieuwegein Nederland. KOC Nederland, De kunst van..., Postbus 54,3430 AB Nieuwegein Nederland. Lauwaert, W., De Backer, D., Chemie in de haartooi en in de schoonheidsbehandeling, deel 1, 2 en 3 Leon, J., Handboek voor de parfumerie en Kosmetiek, Uitgeverij NV. Argus. Marc Artistes de coiffure. Creatieve haircutting, My Way Nijs, J., Uw haar: gezond, mooi en levenskrachtig, DAP, Reinaert uitgeverij, Brussel. Peppmeier, W., e.a. Kaalheid en haaruitval, Pre-See s Internationaal, Eindhoven. Pivot point, LSC. Benelux, Wetenschappelijke benadering voor het haarknippen dames - heren Ponet, K., Ergonomische aspecten in het kapsalon 1-2, St.-Clarastraat 48-5, 1000 Brussel. Smedts, L., Het herenhaarstuk en zijn attributen, Het Noord Nederlandse Boekenbedrijf NV. The Vidal Sassoon Way, Cutting hair, Vidal Sassoon (New Concepts Ltd).

27 BSO 2de graad optie Haarzorg 27 vak (1ste en 2de leerjaar: TV Dameskappen en PV Praktijk dameskappen 17 lestijden/week, PV Praktijk herenkappen 2 lestijden/week, TV Dameskappen 1lestijd/week) Uytterelst, J., en medewerkers l Oréal, Het kapsel Dit uitzonderlijk beroep Fotografische documentatie: Société d Editions Modernes Parisiennes, rue J. Mormez 38, Paris. Van Uden, CLA, Leerboek voor het kappersvak, NV. Kluwer. Wedstrijdkapsels - Hairdesign today, Littera, Brugge. Ministerie Van Tewerkstelling en Arbeid, ergonomie, aanpak, methodologie, toepassing, Belliardstraat 51, 1040 Brussel. Ministerie Van Tewerkstelling en Arbeid, Veiligheid, Belliardstraat 51, 1040 Brussel. Ministerie Van Tewerkstelling en Arbeid, Vorming en informatie in veiligheid, gezondheid en ergonomie.deel 1, de aanpak, Belliardstraat 51, 1040 Brussel. Nationaal Verbond van Socialistische Mutualiteiten, GVO dienst, wees lief voor je eigen lichaam Begeleidende informatiemap, Brussel. Landsbond der Christelijke Mutualiteiten, Goed in je vel Infocentrum GVO, Wetstraat 121, 1040 Brussel. Vanhulle, A., Vandaele, W., Vlaamse milieumaatschappij, waterige Bladen, lesbladen over water, Inos Graphic design, Didactisch materiaal Video Metamorfose, l Oréal. Cd-rom Pictoflex Nuttige adressen Nationaal Verbond Haarkappers Van België, Adolphe Lacomblélaan 31,1030 Brussel. Nationale Kamer der Verzorgingsdiensten, Martelaarslaan Gent. Beroepsvereniging van Schoonheidsspecialisten -Technici van België, Molièrelaan169 Brussel. Tijdschriften Coiffure de Paris, l Oréal de Paris, (Impressions) Collections for men, Dowa Planning International. Design Forum, Longhair Design, Haartoevoegingen. Design System Pivot point, LSC Benelux. Stuyck, R. De Belgische Kapper (Profiel) Brussel. Passion, Dowa Planning International. Toni en Guy, Dowa Planning International. Top Hair, Nederland. Technische informatie van firma s, l'oréal, Indola, Perma, Schwartzkopf, Wella...