Beschrijving instandhouding waterkering. Het inspectieproces. 1 mei Decos 2011-XXXX

Transcriptie

1 Beschrijving instandhouding waterkering Het inspectieproces 1 mei 2012 Decos 2011-XXXX

2 Documenteigenschappen Rapportdatum: 2 november 2011 Nummer: 0.5 Versie Definitief Document historie Versie Datum Veranderingen (concept/definitief) Reviewer Auteur(s) concept Hoeijenbos G. Moser concept Ypma G. Moser concept Hoeijenbos G. Moser concept E. Huijskens G. Moser definitief Ypma,Oosting, Hoeijenbos G. Moser Goedkeuring Naam Rol Handtekening Datum document Versie Distributie De personen hebben een exemplaar ontvangen. Naam Rol Datum document Versie Auteur: G.Moser 2/22

3 INHOUDSOPGAVE Documenteigenschappen... 2 Document historie... 2 Goedkeuring... 2 Distributie Inleiding Aanleiding Uitwerking Inspectieproces gepositioneerd Definitie inspectie Deelprocessen inspectie Inspectieproces gepositioneerd in het beheer Processchematisering Detaillering deelprocessen inspecties Standaarden voor procesbeschrijvingen Waarnemen Diagnosticeren en prognosticeren Operationaliseren Referentiekader Referenties Auteur: G.Moser 3/22

4 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In het jaarplan 2011 van het Waterschapshuis is binnen het bedrijfsproces keringen de activiteit beschrijven inspectieproces opgenomen. Sinds 2005 werken STOWA en Rijkswaterstaat samen aan een programma voor verbetering van inspecties van waterkeringen. In het programma is onder andere het project Beschrijving inspectieproces [1] uitgevoerd. In 2008 is de Handreiking Inspectie Waterkeringen [2] uitgebracht die veel aspecten van inspecties samenhangend beschrijft en richtlijnen aanreikt voor het gestructureerd en planmatig inrichten en uitvoeren van inspecties. Daarnaast is een tweetal verkenningen uitgevoerd naar het laten aansluiten van ontwikkelde onderzoeksproducten voor inspecties van waterkeringen op de bedrijfsvoering van waterkeringbeheerders [3,4]. In de werkgroep Bedrijfsfunctie Waterkeringen is de stand van zaken met betrekking tot de beschrijving van het inspectieproces in mei 2011gepresenteerd. Naar aanleiding hiervan heeft de werkgroep de aanbeveling gedaan de gepresenteerde elementen samen te brengen in een nota, die als basis kan dienen voor besluitvorming over de beschrijving van het inspectieproces en die na vaststelling, het referentiekader biedt voor projecten ter verbetering van de ondersteuning van inspecties. De Wijzigings Advies Commissie Waterkeringen heeft het advies overgenomen. Deze nota presenteert het samenvattende resultaat. 1.2 Uitwerking De nota geeft in hoofdstuk 2 definities voor inspecties en het inspectieproces. Ook worden in dit hoofdstuk inspecties gepositioneerd in de bedrijfsvoering van de waterkeringbeheerder. Kenmerkend voor het beheer van waterkeringen is dat het beheer zich toespitst op het beheren van objecten. De nota laat zien dat het proces van objectbeheer is te abstraheren tot een datamodel met generieke entiteiten. De data vormen een constante, stabiele factor in de sturing, bewaking en controle van de objecten. De wijze waarop data in de loop van de tijd worden ingewonnen kan veranderen, maar de basisentiteiten blijven dezelfde. In hoofdstuk 2 wordt het datamodel als representatieve drager voor de informatiehuishouding bij objectbeheer geïntroduceerd. Het inspectieproces is in hoofdstuk 3 verder gedetailleerd met beschrijvingen en schema s. Het datamodel dat voor het inspectieproces hier wordt gepresenteerd past in een generiek model voor de integrale bedrijfsvoering van de beheerder. Dit generieke data model voor het beheer wordt in dit hoofdstuk gegeven. Het inspectieproces is daarmee in deze nota zo uitgewerkt dat hechting of verankering van de inspectieresultaten aan de bedrijfsvoering kan worden gezekerd. De nota schetst een geordende set van data die een basis leggen voor de informatiehuishouding van de beheerder. Deze nota is geïnitieerd vanuit de bedrijfsfunctie Waterkeringen. De beschrijvingen zijn in deze nota is waar mogelijk zo algemeen mogelijk gehouden. Auteur: G.Moser 4/22

5 2 Inspectieproces gepositioneerd In dit hoofdstuk wordt het inspectieproces in relatie tot waterkeringen nader gedefinieerd. 2.1 Definitie inspectie In Grondslagen TAW, januari 1998 Grondslagen voor waterkeren [5] wordt voor inspectie van waterkeringen de volgende definitie gegeven: Het inwinnen, verwerken en interpreteren van informatie met het doel om de momentane toestand van het object (de waterkering) vast te stellen ( TAW). Deze definitie is ook opgenomen in Aquo-lex. Een ander gegeven definitie in Aquo-lex is: Het doen van een onderzoek. Inspectie wordt ook gedefinieerd als: Toezicht houden of nauwkeurig in ogenschouw nemen. Inspectie in de betekenis van toezicht houden omvat een geheel aan activiteiten die voor het houden van toezicht noodzakelijk zijn. Inspecties worden uitgevoerd vanuit een bepaald doel. De beheerder van een object is verantwoordelijk voor de staat of toestand van het object en draagt zorg voor het handhaven van een vooraf gesteld kwaliteitsniveau van het beheerde object. Inspecties van objecten uitgevoerd door beheerders of in opdracht van beheerders zijn gericht op het handhaven van het overeengekomen kwaliteitsniveau. Inspectieproces De definitie van het inspectieproces is overgenomen uit de Handreiking Inspectie Waterkeringen [ 2]. Het inspectieproces bevat alle handelingen die noodzakelijk zijn voor het inspectiedoel. Elke inspectie kan worden benaderd vanuit een viertal deelprocessen: waarnemen, diagnosticeren, prognosticeren en operationaliseren. Het inspectieproces is gedefinieerd als het geheel aan handelingen die voor toezicht op de objecten (waterkeringen) in relatie tot het beheer noodzakelijk zijn. Het geheel aan noodzakelijke handelingen is gekoppeld aan het inspectiedoel en heeft bij afwijkingen tussen momentane en gewenste toestand van het object ook betrekking op het geven van aanbevelingen die nodig zijn om het object in de gewenste toestand terug te brengen. Het geheel aan handelingen laat zich generiek beschrijven in vier deelprocessen: waarnemen, diagnosticeren, prognosticeren en operationaliseren. De definitie van inspectie uit de handreiking voegt ten opzichte van de TAW definitie het operationaliseren toe. Met dit deelproces is de relatie van inspecties met de algemene bedrijfsvoering gezekerd. Het inspectieresultaat geeft relevante informatie over de actuele staat van de objecten en geeft aanwijzingen over het borgen van de beoogde staat van de objecten. In de diagnostiek en prognostiek zit immers de analyse voor de momentane staat van de objecten. De analyse is het startpunt voor hoe verder. Het proces hoort te eindigen met een rapportage van het resultaat. 2.2 Deelprocessen inspectie Het geheel aan handelingen voor inspecties (het inspectieproces) kan worden opgedeeld in vier deelprocessen, waarnemen, diagnosticeren, prognosticeren en operationaliseren. Auteur: G.Moser 5/22

6 De vier deelprocessen behoren opeenvolgend doorlopen te worden en vormen als geheel de cyclus van een inspectie, zie figuur Figuur 2.2.1: Deelprocessen in het inspectieproces Waarnemen Operationaliseren Diagnosticeren Prognosticeren De definitie voor de deelprocessen in het inspectieproces zijn overgenomen uit [handreiking] en als volgt gedefinieerd: 1. Waarnemen Waarnemen betreft het gewaar worden van bepaalde kenmerken die een relatie zouden kunnen hebben met de toestand van de waterkering. De waargenomen aspecten worden in dit deelproces verzameld en vastgelegd. Waarnemen kan plaatsvinden vanuit een vooraf bepaald doel of oogmerk. In dergelijke situaties wordt door de waarnemer gericht geobserveerd. Naast visuele waarnemingen kunnen ook technieken worden ingezet voor het waarnemen. Wanneer men bijvoorbeeld weet dat de hoogteligging van de waterkering een belangrijke parameter is voor de beschrijving van de toestand van de waterkering, zal men gegevens verzamelen over de hoogte. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van technieken als waterpassen of laseraltimetrie. Waarnemen kan echter ook signaleren zijn, zonder dat de waarnemer direct een relatie kan leggen tussen waarneming en de betekenis van de waarneming voor de toestand van de waterkering. 2. Diagnosticeren In het vorige deelproces zijn gegevens verzameld en vastgelegd. De actuele gegevens voegen informatie toe aan beschikbare data over de objecten. Via bewerking van alle relevante gegevens wordt er waarde toegekend aan de recente gegevens. De waarde is gekoppeld aan een vooraf gesteld doel dat getoetst kan worden. In geval dat er hoogtemetingen zijn uitgevoerd van de waterkering kan via bewerking van de meetgegevens worden getoetst of de hoogte van de waterkering voldoet aan de eisen. Het bewerken, toetsen en verwerken van de waarnemingen resulteren in een diagnose voor de staat of toestand van de waterkering. 3. Prognosticeren Voordat op basis van een gestelde diagnose wordt overgegaan tot handelingen aan de waterkering, is het van belang inzicht te hebben in de ontwikkeling van de gesignaleerde staat van de waterkering in de toekomst. Het kan gaan om de ontwikkeling van de kenmerken van de waargenomen verschijnselen en om de ontwikkeling van de invloed hiervan op de toestand van de waterkering. In dit deelproces worden bewerkingen uitgevoerd, die leiden tot een uitspraak over de verwachte ontwikkeling van de toestand van de waterkering. De resultaten hiervan worden vastgelegd. In geval van het voorbeeld van de hoogtemetingen kan de diagnose zijn dat de hoogte van de waterkering is verminderd. In de prognose wordt de verwachte daling van de hoogte in de tijd geraamd. Op basis daarvan zal worden besloten tot operationele acties. Auteur: G.Moser 6/22

7 4. Operationaliseren In dit deelproces worden maatregelen die nodig zijn om het gewenste kwaliteitsniveau van de waterkeringen te waarborgen geïnitieerd, gedefinieerd en gerapporteerd. Via rapportage worden de resultaten van de inspecties inzichtelijk gemaakt en kunnen de acties die aan de resultaten zijn gekoppeld worden overgedragen. De aanbevolen maatregelen kunnen vervolgens door de organisatie verder worden uitgewerkt en uitvoeringsgereed gemaakt, inclusief het toewijzen van middelen. De planning van de uit te voeren werkzaamheden wordt vastgelegd en gekoppeld aan de objecten. De status van alle objecten is dan bekend. Op basis van waarnemingen wordt getoetst of uitgevoerde werkzaamheden de toestand van de waterkering binnen de veiligheidsnormen hebben gebracht. In geval van het voorbeeld van de hoogtemetingen, kan besloten zijn tot directe verhoging van de waterkering. Alle activiteiten om dit besluit te kunnen operationaliseren worden afgewikkeld en administratief verwerkt, inclusief controle en vastlegging van het uitgevoerde werk. Het inspectieproces is een cyclus proces. Het proces start, eindigt en kan herhaald worden. Bij voorkeur is het een georganiseerd proces. Er is dan nagedacht over de inrichting en uitvoering van het proces. Om een inspectie te kunnen uitvoeren is gereedschap nodig, zijn instructies belangrijk en moeten de uitvoerende mensen voldoende kennis en vaardigheden hebben. De uitvoering van een inspectie begint met waarnemen en eindigt bij het operationaliseren, het schema van het inspectieproces wordt rechtsom doorlopen. De inrichting van de inspectie wordt gebaseerd op de informatiebehoefte. Deze is geanalyseerd door de benodigde gegevens voor prognostiek en diagnostiek vooraf te inventariseren in relatie tot de toetscriteria. De voorbereiding, inrichting en planning van een inspectie start in het schema van figuur bij operationaliseren, verloopt linksom en eindigt bij waarnemen of wel bij de gegevens die ingewonnen moeten gaan worden. Vanuit elk deelproces is een terugkoppeling naar het voorgaande deelproces mogelijk. De resultaten uit bijvoorbeeld het diagnostische deelproces kunnen aanleiding geven meer gegevens binnen het deelproces waarnemen te gaan verzamelen. Op basis van deze aanvullende gegevens kan dan vervolgens een betere uitspraak worden gedaan over de huidige toestand van de waterkering. Het schema laat verder toe dat gewerkt wordt van globaal eenvoudig naar grondig en gedetailleerd, afhankelijk van de resultaten uit de diagnostiek. Bij onzekerheid over de actuele toestand van het object wordt aanvullend en verdiepend onderzoek wenselijk. 2.3 Inspectieproces gepositioneerd in het beheer Het inspectieproces behoort aan te sluiten op en expliciet opgenomen te zijn in de processen voor de integrale bedrijfsvoering van de organisatie. Inspecties zijn integraal onderdeel van het beheer van de waterkeringen en behoren planmatig plaats te vinden. Er is altijd een startmoment. Dit moment kan zijn aangegeven in een inspectieplan of werkplan, maar ook geïnitieerd worden naar aanleiding van een melding. Elke inspectie bestaat in principe uit de genoemde deelprocessen. De wijze waarop inspecties worden ingericht en uitgevoerd hangt samen met de beheerregimes behorend bij de verschillende types waterkeringen. De beheerregimes hangen samen met de functies van de keringen. Het toekennen van functies aan de objecten en daaraan gekoppeld functie-eisen is noodzakelijk. Pas dan krijgen de objecten een duidelijke positie voor het beheer. De beheerder weet dan ook op welke functionele aspecten het beleid voor de instandhouding van de objecten zijn gericht. Om de goede dingen te kunnen doen en om te kunnen beoordelen of de dingen goed worden gedaan worden vervolgens inspecties georganiseerd en uitgevoerd. Inspecties kunnen centraal in het beheer Auteur: G.Moser 7/22

8 worden geplaatst. Inspectieresultaten initiëren de activiteiten voor de instandhouding. In figuur zijn inspecties schematisch gepositioneerd in de relatie tot normen, toetsen en beheer. Figuur 2.3.1: Positie inspectie in relatie tot beheer, toetsen en normen [2] Zoals eerder opgemerkt zijn alle soorten inspecties te abstraheren tot de vier genoemde deelprocessen. Dit biedt vervolgens de mogelijkheid de deelprocessen op generieke wijze uit te werken en inpasbaar te maken in de bedrijfsvoering van de beheerders. De procesbeschrijving in deze nota levert een generieke structuur voor de organisatie van inspecties en is van toepassing op bij voorbeeld: Dagelijkse inspectie: Bij dit type inspecties is de aandacht gericht op het op het vroegtijdig signaleren van grofstoffelijke beschadigingen van de beheerobjecten. Het betreffen veelal visuele waarnemingen, echter ook continue metingen kunnen hiertoe worden gerekend. Alleen als de waarnemingen daartoe aanleiding geven wordt de cyclus van het inspectieproces verder doorlopen. Voor- en najaarsinspectie: Bij dit type inspecties worden de waterkeringen vollediger en gedetailleerder onderzocht. Het is een uitgebreide inspectie. De voorjaarsinspectie is gericht op het verkrijgen van informatie over de onderhoudstoestand van de waterkering na een winterperiode waarin veelal de hoogste waterstanden optreden. In de najaarsinspectie wordt gecontroleerd of de waterkeringen veilig de winter in gaan. Inspectie onder bijzondere omstandigheden: Bijzondere omstandigheden zijn belastingomstandigheden voor de waterkeringen die afwijken van het normale patroon. Oorzaak van dergelijke omstandigheden kunnen bijvoorbeeld storm, extreme neerslag, hoge waterstanden, extreme droogte, strenge vorst of ijsgang zijn. Dergelijke gebeurtenissen zijn voorzienbaar, maar niet voorspelbaar qua tijdstip. Voorzienbaar betekent dat de inrichting van dergelijke inspecties moet worden voorbereid. De uitvoering van dit type inspecties is te plannen in een draaiboek, maar niet te koppelen aan een begrotingscyclus of jaarplan. Inspecties naar aanleiding van meldingen: Bij meldingen van burgers wordt een inspectie gestart voor het betreffende object gericht op de signaleringen van de melder. Inspecties van waterkeringen vinden plaats binnen de context van het algemene beheer van de waterkeringen. Deze context bepaalt enerzijds de uitgangspunten en oelstellingen van inspecties en tegelijkertijd worden daarbinnen de inspectieresultaten gebruikt voor algemene beheerdoelstellingen. 2.4 Processchematisering Werkprocessen ontstaan niet spontaan, maar worden ontleend aan bedrijfsdoelen en moeten worden georganiseerd en dus ook verantwoord gestart. Het initiatief daartoe zal bij voorkeur dus planmatig zijn ingebed. Auteur: G.Moser 8/22

9 Een proces is een bewerking, een behandelingswijze, een omzetting of transformatie. Een abstracte weergave van een proces is gegeven in figuur De afbeelding is generiek en kan betrekking hebben op een primair proces als beheer of inspecties, maar ook op een detailproces als het vastleggen van waarnemingen binnen het deelproces waarnemen. Een goed proces wordt vooraf gestuurd en achteraf gecontroleerd. Daarnaast kan het schema een proces op strategisch, tactisch of operationeel symboliseren. Het primaire proces in het schema van figuur betreft de omzetting van de huidige staat van een object in een nieuwe staat die voldoet aan de eisen. De omzetting wordt gepland en het resultaat wordt gecontroleerd. De activiteiten die uitgevoerd gaan worden zijn geïnitieerd vanuit inspecties. Planningsproces Huidige staat van onderhoud waterkeringen en watersystemen Inspecties, metingen en beheer Nieuwe staat van onderhoud waterkeringen en watersystemen figuur 2.4.1: Processchema beheer Controle proces In het waterkeringenbeheer is het beheer van de waterkerende objecten het primaire proces. Voor elk object is er een doelstelling die gerelateerd kan worden aan de functionele toestand of staat van de objecten. Elke beheeractie is gericht op het object, wordt gepland en is geïnitieerd uit de gewenste toestand van het object. In figuur is het generieke processchema uit figuur verder uitgewerkt en gedetailleerd in een datamodel waar het beheerobject centraal is gesteld. Dit model verbindt op logische wijze de voorwaardelijke data voor het beheerproces en biedt een basis voor de organisatie van de informatiehuishouding van de objectbeheerder. Voor de bepaling van de actuele staat van het object zijn actuele gegevens nodig van het object. Hiertoe worden inspecties, metingen of toetsen opgezet en uitgevoerd. Doelstelling prioritering operationalisatie beoogde Planning maatregelen controle Toestand Inspectie / Toetsing / Meting / Modelsimulatie Actie waarnemingen relatie gediagnosticeerd, geprognoticeerd Object verbetering aanvullende gegevens, informatie, kennis Aanvullingen op beheerregister (legger, keur etc.) Figuur 2.4.2: Datamodel objectbeheer Auteur: G.Moser 9/22

10 Het inspectieresultaat geeft informatie over de toestand van het object en geeft aan of er acties gewenst zijn. De blokken in het modelschema representeren specifieke groepen van data. Het schema is daardoor een representant voor de informatiehuishouding van de beheerorganisatie. In figuur is een schematische voorstelling van de informatiehuishouding voor de ideale beheerorganisatie weergegeven. De bewerkingen voor het genereren van de data in het model zijn geüniformeerd en gestandaardiseerd waardoor de doelstelling reproduceerbaar is en de primaire processen onderling vergelijkbaar worden. In principe betekent dit dat alle bewerkingen aan de hand van eenduidige instructies, expliciete werkwijzen en gestandaardiseerd gereedschap voorbereid en uitgevoerd worden. Doelstelling prioritering operationalisatie beoogde Planning maatregelen Gestandaardiseerde WERK-, MODELLEERen BEHEERWIJZE controle (instrumentatie, methoden, technieken, instructies, rekenregels, definities etc.) Toestand Inspectie / Toetsing / Meting / Modelsimulatie Actie waarnemingen relatie gediagnosticeerd, geprognoticeerd Object verbetering aanvullende gegevens, informatie, kennis Aanvullingen op beheerregister (legger, keur etc.) Figuur 2.4.3: Datamodel ideaal beheer In het volgende hoofdstuk worden de deelprocessen van het inspectieproces verder uitgewerkt en geschematiseerd in een model dat is geënt op het principe van de ideale informatiehuishouding voor de organisatie. Auteur: G.Moser 10/22

11 3 Detaillering deelprocessen inspecties 3.1 Standaarden voor procesbeschrijvingen Voor de uitwerking van inspecties naar beschrijvingen van de processen is aansluiting gezocht bij gangbare werkwijzen voor het vastleggen van processen bij waterschappen. Inspecties zijn onderdeel van het beheer en zullen qua informatiearchitectuur moeten aansluiten op bestaande algemene informatiesystemen. Voor waterschappen is De Waterschap Informatie Architectuur (WIA) leidend. Het inspectieproces wordt in WIA overigens niet expliciet beschreven. Inspectie van waterkeringen is in WIA een proces dat valt binnen de bedrijfsfunctie Waterkeringen en binnen het subproces In Stand Houden Waterkeringen. De beschrijving van het inspectieproces wordt in deze nota verder uitgewerkt en levert een aanvulling op WIA. De deelprocessen in het inspectieproces worden in onderstaande paragrafen in detail beschreven en geschematiseerd. 3.2 Waarnemen Het deelproces waarnemen is in onderstaand tabel uitgewerkt in beschrijvingen voor invoer, bewerking en uitvoer. Tevens zijn in de derde kolom de voorwaarden opgesomd waaraan genoemde elementen zouden moeten voldoen. Processtap Beschrijving Voorwaarden Invoer Bewerking Uitvoer Initiatie en autorisatie uitvoering inspectie conform afspraak met beheerder ( werkplan of operationele kenmerk: op afroep, of in bijzondere omstandigheden) Op locatie conform de beschrijving van het inspectietype de waarnemingen opnemen en vastleggen. In geval van visuele inspectie signaleren en bijzondere zichtbare aspecten duiden en vastleggen. Daarnaast is er bij de waarneming oog voor bijzondere details die mogelijk relevant kunnen zijn voor de status van de waterkering. Het waarnemen, verzamelen en het vastleggen van de aspectgegevens verloopt zoveel mogelijk volgens een vast stramien (alle aspecten worden afgevinkt). Normale en bijzondere situaties en omstandigheden zijn vooraf gedefinieerd. Gegevens over de momentane feitelijke (onderhoud- en beheer) toestand van de waterkering zijn gestructureerd en uniform verzameld en vastgelegd in een informatiesysteem. Afhankelijk van de afspraken over het inwinnen van gegevens bij de verschillende soorten inspecties worden de gegevens uit de visuele waarnemingen opgenomen in het centrale o Aanwezigheid vastgesteld inspectieplan. o Geautoriseerde actie o Specificatie van soort inspectie ( wat, waar, wanneer en hoe) Auteur: G.Moser 11/22 o Kwaliteitseisen resultaten o Instructies voor het waarnemen. o Waarnemers zijn gekwalificeerd kunnen signaleren, herkennen en kwaliteit duiden. o Standaardformats voor vastleggen van waarnemingen. o Middelen om op eenduidige, gestructureerde wijze waarnemingen vast te leggen en op te slaan. o Controle op juistheid invoergegevens. o Controle kwaliteit uitgevoerde bewerkingen o Controle op volledigheid aangeleverde data o Standaarden voor overzichten vastgelegde waarnemingen o Vastgestelde procedure voor overdracht van data

12 Processtap Beschrijving Voorwaarden beheersregister. Een geografisch overzicht van de vastgelegde waarnemingen en de resultaten van de kwaliteitscontrole. o Richtlijnen voor kwaliteitscontrole Algemene voorwaarden De inrichting van het proces is op orde. Het goede gereedschap staat ter beschikking. In geval van visuele inspecties geldt dat het uitvoerende personeel is gekwalificeerd voor het doen van veldwaarnemingen, kennis van het gebied heeft en beschikt over alle (hulp)middelen om tot een objectieve waarneming en vastlegging te komen. Men weet wat er wordt verwacht. Ervaringen worden uitgewisseld en vastgelegd (betreft zowel inhoud als proces). Er is ruimte om twijfel en/of opmerkingen vast te leggen. o Opleiding personeel is minimaal MBO Civiele Techniek, aangevuld met een specifieke opleiding voor inspecties o Personeel is op de hoogte van de stappen in het inspectieproces door opleiding, informatiebijeenkomsten of agendering in regulier overleg. o Bijeenkomsten organiseren waar ervaringen kunnen worden uitgewisseld en resultaten teruggekoppeld. o Resultaatgericht aansturen Op basis van de beschrijving is het volgende datamodel te maken. Inspectie /toets /meting / modelsimulatie Waarneming gebruikt, creëert, wijzigt Meetwaarde bijv. koppeling geo en adm. data Object (incl. ruimtelijke ligging) Operationeel kenmerk (melding, verzoek beheerder, gepland etc.) Locatieaanduiding (Inspectiepunt, -lijn, -vlak) Uitvoerende / aanleverende persoon (adviesbureau, basisregistratie, intern informatiesysteem. medewerker etc.) Variabele waarde gegevensdomein (waterst., afvoerhoeveelh., # dieren, foto, sondering,...) Standaard waarde gegevensdomein (codering flora en fauna, weerbeeld, schadetypen, kaart, zone, element,...) Gegevensbron Ontvangstmoment Entiteittype meest relevant Obect type (boezemkade, compartimenteringkering, waterlichaam etc.) Identificerende relatie Niet identificerende relatie 1 op 1 of optioneel relatie 1 op 1 relatie 1 op N relatie, optioneel 1 op N relatie, met minimaal 1 aanwezig Figuur Datamodel waarnemen Een inspectie start op instigatie van het (inspectie)plan of op verzoek, bij voorbeeld naar aanleiding van een melding. Als 1 e wordt een operationeel kenmerk toegekend aan de uit te voeren waarneming. De inspectie heeft betrekking op een object dat nog gecategoriseerd kan zijn naar objecttype. Het object heeft een functie welke bepalend is voor de inrichting en uitvoering van de inspectie. De output van het waarnemingsproces is de waarneming. Deze kan bestaan uit diverse meerdere meetwaarden. De meetwaarden kunnen betrekking hebben op standaardwaarden en variabele waarden. Bij een Auteur: G.Moser 12/22

13 meetwaarde hoort een ontvangstmoment. Het ontvangstmoment is gekoppeld aan een gegevensbron. Een waarneming is gekoppeld aan een aanleverend systeem dat een persoon, instantie of meetsysteem kan zijn. De gegevensbron heeft betrekking op het instrument waarmee de meetwaarden worden verkregen. Het processchema van de waarneming ziet er nu als volgt uit. Geplande waarneming X n 1. Instructies ontvangen 2. Instructies doornemen 3. Object benaderen Instructie Inclusief route, te inspecteren objecten, wijze van inspecteren, te hanteren richtlijnen en instrumenten Nee 4. Gevonden? Ja Nee X n I.g.v. een spontane melding of bij metingen die worden uitgevoerd door meetapparatuur 5. Observatie 6. Signaleren 7. Duidbaar? Nee Ja Referentieregister 8. Duiden Beslisboom 9. Registreren X Gereed? Nee Specifiek bij Inspectie waterkeringen: Tijd, type kering, locatie van schade (GPS(x,y), zone), element, soort schade, beschrijving van schade, actuele kwaliteit van element, facultatief: digitale foto, uitvoerende persoon, gegevensbron Geregistreerde Waarneming Ja 11. Overdragen X n Start diagnoseproces Figuur Processchema visuele waarneming Het processchema in figuur geeft de stappen weer van een visuele waarneming. Het registreren is ter illustratie verder uitgedetailleerd conform de wijze waarop dit is gefaciliteerd in Digispectie. Het proces in is een generieke beschrijving voor elke visuele waarneming. Waarnemingen kunnen echter ook betrekking hebben op insitu-metingen, remote sensing of modelsimulaties. De processchema s hiervoor zullen af kunnen wijken, het gepresenteerde raamwerk in figuur zal echter daarin herkenbaar blijven. Een registratie kan gepland maar ook spontaan in gang worden gezet. Bij een geplande registratie horen hiervoor instructies beschikbaar te zijn, welke bekend behoren te zijn bij de waarnemer. In het veld bestaat er een mogelijkheid dat de waarnemer het object niet kan lokaliseren. Hij kan in dat geval nadere instructies vragen, of als hij meer objecten moet nalopen naar het volgende object gaan. Is het Auteur: G.Moser 13/22

14 object gevonden dan start de observatie. Hierbij is er de optie dat de waarnemer de signaleringen niet nader kan duiden. Hij kan dan nog kiezen voor de mogelijkheid de situatie multimediaal vast te leggen (digitale foto of video-opname). Het duiden van de signaleringen kan worden ondersteund met behulp van een referentieregister. Een voorbeeld van een dergelijk register is Digigids. Het registreren van de waarnemingen kan vervolgens menu gestuurd worden begeleid. Hierdoor kan de alfanumerieke vastlegging op uniforme wijze worden ingericht. De registraties worden onderling vergelijkbaar, een belangrijke voorwaarde voor reproductie, ook is er sprake van kwaliteitsverbetering door het beperken van fouten bij de registratie. In figuur is het onderdeel registreren uit het schema van figuur verder uitgewerkt voor de specifieke situatie van Digispectie. De veldwaarnemer wordt stapsgewijs door de registratie geleid. Het aantal vrije velden binnen de stappen is tot een minimum beperkt. Aan het einde van de vastlegging is er een geregistreerde waarneming welke in het datamodel is aangegeven als waarneming. Figuur Processchema registreren Digispectie De processchema s in figuur en figuur illustreren dat een waarneming in het datamodel op diverse wijzen tot stand kan komen. Voor sturing van het beheer zijn de data elementair. De wijze waarop de data zijn ingewonnen en geregistreerd is daarbij van ondergeschikt belang. Auteur: G.Moser 14/22

15 3.3 Diagnosticeren en prognosticeren In deze paragraaf worden de deelprocessen diagnosticeren en prognosticeren beschreven. De beschrijvingen voor de deelprocessen diagnosticeren en prognosticeren zijn in onderstaand tabel weergegeven. Qua invoer, bewerking en uitvoer lijken deze processen veel op elkaar, daarom zijn ze ook samengevoegd in een overzicht. Processtap Beschrijving Voorwaarden Invoer Gegevens over het object met betrekking tot ligging, ondergrond, soort object, functionele eisen, belastingen en bedreigingen, gedrag en actuele toestand zijn beschikbaar en toegankelijk. De recente gegevens uit waarnemingen zijn toegevoegd. o Legger en beheerregister op GIS - basis zijn operationeel o De basisgegevens van legger en beheersregister zijn actueel, bevatten historische gegevens (onderhoud, inspecties en meldingen) en zijn toegankelijk. o Vastgelegde waarnemingen van recente inspectie kunnen worden toegevoegd aan beheerregister. o Richtlijnen voor de borging kwaliteit Bewerking Objectief analyseren van beschikbare informatie met als doel een waardeoordeel te geven over de actuele staat of de toestand van het object. Kwantitatief: Met de beschikbare informatie worden via bewerkingen de geactualiseerde toestandvariabelen vergeleken met de daarvoor vastgestelde technische normen. Deze technische normen zijn een vertaling van de veiligheidseisen en overige functionele eisen. Kwalitatief: indien er geen geactualiseerde toestandvariabelen met de recentste gegevens kunnen worden bepaald of er geen technische normen zijn, zal op basis van expertise een kwalitatief oordeel worden afgegeven. Als wordt getwijfeld en er onzekerheid is over de betrouwbaarheid van de diagnose, wordt in relatie tot het risico besloten tot nader onderzoek. Hierbij kunnen specialisten worden ingeschakeld. Een en ander kan ook leiden tot inzet van speciale technieken waarmee aanvullende informatie over de staat van de waterkering kan worden ingewonnen, waardoor een betrouwbaardere diagnose kan worden gesteld. o Controle toegevoegde data aan beheerregister. o Vastgestelde procedure en methodiek voor bewerking van de waarnemingen naar specifieke informatie o Vastgestelde procedure en methodiek voor het bepalen van de staat van de kering o Vastgestelde eenduidige normering/waardering o Richtlijnen voor vastlegging resultaten uit bewerkingen o Kennis van de mogelijkheden tot inzet van specialisten (intern en extern). o Kennis van de mogelijkheden tot inzet van speciale inspectietechnieken. Auteur: G.Moser 15/22

16 Processtap Beschrijving Voorwaarden Uitvoer Een geclassificeerd, actueel oordeel over de staat of toestand van de waterkering met mogelijke aanbevelingen voor aanvulling van de diagnose met een prognose van de staat of voor directe verbetering van de staat of toestand als daartoe aanleiding is. Resultaten worden opgenomen in het beheerregister. Tevens worden de resultaten van de kwaliteitscontrole gegeven. o Vastgestelde classificatie o Procedure van attenderen en opvolging. o Gestructureerde vastlegging in informatiesysteem o Richtlijnen voor de kwaliteitszorg Algemene voorwaarden Personeel beschikt over accurate areaalinformatie (gegevens over gebruik, ondergrond en opbouw van het object), een volledige legger en beheerregister (o.a. overzicht van uitgevoerde en uit te voeren onderhoudsmaatregelen) en heeft goede kennis van de processen die relevant zijn voor de beoordeling van de objecten. Er is bekendheid met de mogelijkheden om externe specialisten in te zetten.. o Personeel kan beschikken over betrouwbare informatie en toegankelijke informatiesystemen. o Basisgegevens: legger en beheersregister zijn actueel, bevatten historische gegevens en zijn toegankelijk. o Personeel beschikt minimaal over een opleiding HBO Civiele Techniek, aangevuld met specifieke opleiding waterbouw, faalmechanismen en beheer & onderhoud. o Ervaringen worden uitgewisseld met andere waterkeringbeheerders. Het datamodel van diagnosticeren en prognosticeren is weergegeven in figuur In de diagnostische en prognostische fase van het inspectieproces worden alle gegevens van het object die relevant kunnen zijn voor de bepaling van de momentane of toekomstige toestand van het object betrokken. Onderdeel van de analyse is veelal een simulatieberekening waarin gebruik wordt gemaakt van de recent geregistreerde gegevens uit de entiteit waarneming. Resultaten van simulatieberekeningen zijn in het schema van figuur onder te brengen in de entiteit waarneming. Voor de toestandbepaling is informatie over gedragskenmerken van het object in relatie tot de belastingen en de bedreigingen belangrijke input voor de analyse. De functionele eisen waaraan het object moet voldoen zijn ontleend aan de veiligheidsnormen. Op basis van analyse wordt de actuele toestand van het object vastgesteld. Hiertoe kan gebruik worden gemaakt van referentiewaarden. Ook kunnen er vooraf waarden zijn vastgelegd in de legger. Vervolgens worden in de analyse verwachte ontwikkelingen in belastingen en bedreigingen betrokken. Hiervoor kunnen simulatieberekeningen worden uitgevoerd waarin aandacht is voor de temporele ontwikkeling van de staat of toestand van het Auteur: G.Moser 16/22

17 object. De resultaten van simulatieberekeningen kunnen blijvend worden vastgelegd in de entiteit waarneming.de resultaten van de analyse worden opgenomen in een informatieproduct dat antwoord geeft op de informatievraag die aan de basis lag van de inspectieactie Inspectie /toets /meting / modelsimulatie Waarneming gebruikt, creëert, wijzigt bijv. koppeling geo rapportageketen en adm. data Informatieproduct Meetwaarde / advies / verslag Veiligheidsnorm Belasting / bedreiging Object (incl. ruimtelijke ligging) Operationeel kenmerk (melding, verzoek beheerder, gepland etc.) Locatieaanduiding (Inspectiepunt, -lijn, -vlak) Uitvoerende / aanleverende persoon (adviesbureau, basisregistratie, intern informatiesysteem. medewerker etc.) Gegevensbron Variabele waarde gegevensdomein (waterst., afvoerhoeveelh., # dieren, foto, sondering,...) Ontvangstmoment Standaard waarde gegevensdomein (codering flora en fauna, weerbeeld, schadetypen, kaart, zone, element,...) Gedrag (o.a. bezwijken) Obect type (boezemkade, compartimenteringkering, waterlichaam etc.) Toestand type (Legger: gewenst /vereist, diagnose, prognose) Toestand (functionele en technische kwaliteit, incl. aanduiding binnen /buiten norm) Kwaliteitsoordeel (goed, redelijk, matig, slecht) Entiteittype meest relevant Identificerende relatie Functie Subject (vergunninghouder en /of eigenaar) Niet identificerende relatie 1 op 1 of optioneel relatie 1 op 1 relatie 1 op N relatie, optioneel 1 op N relatie, met minimaal 1 aanwezig Figuur Datamodel diagnosticeren en prognosticeren 3.4 Operationaliseren De laatste stap in het inspectieproces betreft het resultaat van de inspecties te koppelen aan de bedrijfsvoering. Zoals eerder gesteld ligt aan elke inspectie een informatievraag of -behoefte ten grondslag. Het inspectieproces start in principe altijd vanuit een actuele behoefte aan informatie over de staat van het object. Het resultaat van de uitgevoerde inspectie, het resultaat uit de deelprocessen waarnemen, diagnosticeren en prognosticeren, is het antwoord op de informatievraag. Dit antwoord behoort te worden vastgelegd in een rapportage en worden overgedragen aan de opdrachtgever. In of na de rapportage worden de gewenste maatregelen ook specifiek geadresseerd aan opdrachtnemers. Via overdracht worden de inspectieresultaten dus gekoppeld aan de bedrijfsvoering. De gewenste maatregelen kunnen vervolgens worden opgenomen in de diverse planningen voor beheer. Inspecties zijn dus geen geïsoleerde processen, maar zijn verbonden met het beheer. De operationele stap verbindt het inspectieproces ook weer aan de kaders voor het beheer. Een kader dat specifiek is voor inrichting en uitvoering van inspecties is het inspectieplan dat handvatten kan bieden voor borging van de kwaliteit van inspecties. Het plan geeft inzicht in de kwaliteit van het inspectieresultaat, maakt deze toetsbaar en draagt bij aan de betrouwbaarheid van de rapportage. Een andere verbinding die in deze stap wordt gemaakt is het koppelen van de maatregelen aan het algemene beleid via keur, vergunning, financiële planning en/of aan beheerplan. De link naar begroting is ook vanzelfsprekend. Met andere woorden in deze stap worden inspectieresultaten ook gekoppeld aan de instrumenten voor sturing van het beheer. Auteur: G.Moser 17/22

18 De beschrijvingen voor het deelproces operationaliseren zijn in onderstaand tabel gegeven. Processtap Beschrijving Voorwaarden Invoer Resultaten en aanbevelingen uit vorige 2 fasen, voor maatregelen ter verbetering van de staat in de daartoe specifieke categorieën als: klein / groot onderhoud, verbeteren/of beheermaatregelen. o Betrouwbare basisinformatie voor planning acties en maatregelen o Heldere procedure voor initiëren en activeren van vervolgacties. Bewerking Strekkingen van objecten die zijn geïnspecteerd, veilig zijn gebleken en waar geen maatregelen hoeven worden uitgevoerd, worden in het beheerregister op datum van de laatste vastgelegde waarnemingen afgevinkt. De inspectiecyclus is geautoriseerd afgerond en de resultaten zijn vastgelegd. o Geautoriseerde proceseigenaar o Vastgestelde procedure van overdracht, opvolging en terugkoppeling. o Uniforme wijze van classificatie en beschrijving Van de geïnspecteerde strekkingen waarvoor maatregelen noodzakelijk zijn, worden de maatregelen geprioriteerd en opgenomen in diverse planningen voor uitvoering (klein / groot onderhoud, verbeteringwerken of beheermaatregelen). De inspectiecyclus kan worden afgesloten met het vastleggen van de status van staat van de objecten en daarbij de vermelding van de verwachte datum van oplevering uitgevoerde maatregelen. Tevens wordt vastgelegd of extra controles of inspecties tot die tijd noodzakelijk worden geacht. Indien noodzakelijk worden deze inspecties opgenomen in het register met het uitvoeringsschema van inspecties. Pas als de noodzakelijk geachte vervolgacties zijn opgenomen in de bedrijfsvoering kan de inspectiecyclus worden afgesloten. Een en ander houdt in dat met de beheerder terugkoppeling heeft plaatsgevonden en dat de resultaten zijn vastgelegd in het beheerregister. De bewerking bestaat uit het verbinden van de vervolgacties aan de algemene bedrijfsvoering, zoals aan de uitvoerders van de processen Onderhoud, Handhaving of projecten en uit het afsluiten van de inspectiecyclus. Auteur: G.Moser 18/22

19 Het datamodel voor het deelproces operationaliseren is afgebeeld in figuur Beheer is op te vatten als een cyclusproces dat in ieder geval jaarlijks wordt doorlopen ten behoeve van het vaststellen van de begroting. De looptijd van beheerplannen bedraagt veelal 4 tot 6 jaar. Periodieke cycli waarin de actuele toestand van objecten wordt opgemaakt en waar inspecties de basis voor kunnen leggen. Het datamodel in figuur representeert niet alleen een concept voor het integrale inspectieproces, maar is tevens qua datamodel een concept voor de samenhang van data voor de bedrijfsvoering, het is het datamodel voor de beheercyclus en een generieke representant van de bedrijfsvoering. Voor een 9-tal bedrijfsfuncties is het datamodel overigens gecheckt. Voor alle functies blijkt het schema uit figuur passend te zijn voor de werkprocessen [4]. Vragende instantie (Waterschap, V&W, Provincie, gemeente etc.) Opdrachtgever Informatievraag / doelstelling Urgentie Maatregel (natuurvriendelijke oever aanleggen, etc.) Ad hoc Inspectie /toets /meting / modelsimulatie Waarneming gebruikt, creëert, wijzigt bijv. koppeling geo rapportageketen en adm. data Informatieproduct Meetwaarde / advies / verslag Opdrachtnemer Veiligheidsnorm Belasting / bedreiging Object (incl. ruimtelijke ligging) Operationeel kenmerk (melding, verzoek beheerder, gepland etc.) Locatieaanduiding (Inspectiepunt, -lijn, -vlak) Uitvoerende / aanleverende persoon (adviesbureau, basisregistratie, intern informatiesysteem. medewerker etc.) Gegevensbron Variabele waarde gegevensdomein (waterst., afvoerhoeveelh., # dieren, foto, sondering,...) Ontvangstmoment Standaard waarde gegevensdomein (codering flora en fauna, weerbeeld, schadetypen, kaart, zone, element,...) Gedrag (o.a. bezwijken) Keur Obect type (boezemkade, compartimenteringkering, waterlichaam etc.) Toestand type (Legger: gewenst /vereist, diagnose, prognose) Toestand (functionele en technische kwaliteit, incl. aanduiding binnen /buiten norm) Kwaliteitsoordeel (goed, redelijk, matig, slecht) Entiteittype meest relevant Identificerende relatie Functie Legger Vergunning Subject (vergunninghouder en /of eigenaar) Niet identificerende relatie 1 op 1 of optioneel relatie 1 op 1 relatie 1 op N relatie, optioneel 1 op N relatie, met minimaal 1 aanwezig Figuur Datamodel operationaliseren 3.5 Referentiekader Het datamodel voor het inspectieproces biedt concrete aanknopingspunten voor uniformering en onderlinge vergelijkbaarheid van beheerprestaties. Als de data in het datamodel op gestandaardiseerde wijze tot stand komen, zullen de resultaten vergelijkbaar en reproduceerbaar worden. Standaardisatie heeft betrekking op input, bewerking en output van een proces en leidt tot voorschriften voor methoden, technieken, instrumenten en rekenregels. Een groene ster bij een entiteit in figuur betekent dat de gegevens in deze entiteit volgens bepaalde richtlijnen gestandaardiseerd tot stand kunnen komen. Als alle sterren in het datamodel gehonoreerd zijn en dus alle gegevens ook gestandaardiseerd zijn, is de reproductie van inspectieresultaten gezekerd. Als er sprake is van landelijke standaarden dan is het inspectieproces overal uniform en zijn de inspectieresultaten landelijk vergelijkbaar. Auteur: G.Moser 19/22

20 Logisch gegevensmodel Beheercyclus Getekend door Edwin Huijskens versie oktober 2011 Het datamodel biedt dus niet alleen een referentiekader voor de informatievoorziening, maar kan ook richting geven aan onderzoek en ontwikkeling van standaarden voor gegevens die belangrijk zijn voor sturing van het inspectieproces en de beheercyclus. Voor sturing zijn planning en control belangrijk secundaire processen. De geel ingekleurde gegevens in de figuur geven de koppelingen naar de planning van het inspectieproces en de blauw ingekleurde gegevensblokken naar control op het inspectieproces. De geelblauw gekleurde gegevens hebben betrekking op planning en control. samenhang Beheerplan Begroting / meerjarenraming Vragende instantie (Waterschap, V&W, Provincie, gemeente etc.) Opdrachtgever Informatievraag / doelstelling Urgentie Maatregel (natuurvriendelijke oever aanleggen, etc.) Opdrachtnemer Veiligheidsnorm Belasting / bedreiging Inspectie-, meet-, toetsing- of onderzoeksplan Object (incl. ruimtelijke ligging) Ad hoc Inspectie /toets /meting / modelsimulatie Operationeel kenmerk (melding, verzoek beheerder, gepland etc.) Locatieaanduiding (Inspectiepunt, -lijn, -vlak) Waarneming Gegevensbron gebruikt, creëert, wijzigt Uitvoerende / aanleverende persoon (adviesbureau, basisregistratie, intern informatiesysteem. medewerker etc.) bijv. koppeling geo rapportageketen en adm. data Informatieproduct Meetwaarde / advies / verslag Variabele waarde gegevensdomein (waterst., afvoerhoeveelh., # dieren, foto, sondering,...) Ontvangstmoment Standaard waarde gegevensdomein (codering flora en fauna, weerbeeld, schadetypen, kaart, zone, element,...) Reden Gedrag (o.a. bezwijken) Keur Obect type (boezemkade, compartimenteringkering, waterlichaam etc.) Toestand type (Legger: gewenst /vereist, diagnose, prognose) Toestand (functionele en technische kwaliteit, incl. aanduiding binnen /buiten norm) Kwaliteitsoordeel (goed, redelijk, matig, slecht) Aanleiding (W&R, doelstelling, calamiteit etc.) Planning Functie Legger Vergunning Subject (vergunninghouder en /of eigenaar) Control Waarnemen Diagnosticeren Prognosticeren Operationaliseren Gestandaardiseerde WERK-, MODELLEER- en BEHEERWIJZE volgorde Identificerende relatie Niet identificerende relatie 1 op 1 of optioneel relatie Methode (FAST4DMAP, te voet, fiets, auto etc.) Techniek (remotesensing, insitu, puls-echo etc.) Instrument (rekenmodel, meetapparaat etc.) Rekenregel 1 op 1 relatie 1 op N relatie, optioneel 1 op N relatie, met minimaal 1 aanwezig Figuur 3.5.1: Datamodel inspectieproces met planning en control Voor de sturing van een organisatie wordt onderscheid gemaakt in drie niveaus. Op strategisch niveau wordt de taakstelling van de organisatie voor haar klantenomgeving geformuleerd en wordt expliciet gemaakt wanneer wat zij aan de klanten gaat leveren en tegen welke kosten. Op tactisch niveau wordt de organisatie voor de uitvoering van haar taken ingericht. Mensen worden beschikbaar gesteld, adequate bedrijfsmiddelen worden aangeschaft en ingezet. De planning van uitvoering wordt nader geconcretiseerd. Op operationeel niveau worden de omgevingswensen omgezet naar functionele eisen van het product en wordt de productie gepland, uitgevoerd en wordt de kwaliteit bewaakt en gecontroleerd. Het schema in figuur representeert niet alleen het inspectieproces maar ook de gehele beheercyclus. Motor voor het beheer van de infrastructuur (objecten) zijn de waarnemingen aan de objecten. Hiermee kunnen analyses worden uitgevoerd waarbij de uitkomsten zijn gerelateerd aan de toetscriteria die op strategisch, tactisch en operationeel niveau samenhangend en onderling afhankelijk zijn geformuleerd. De dichtheid aan informatie voor sturing neemt in opwaartse richting af (van Auteur: G.Moser 20/22

21 operatoneel naar strategisch niveau), de brongegevens waarop de informatie is gebaseerd, is echter voor alle niveaus gelijk. Het schema uit figuur kan de organisatie dus helpen bij de inrichting van de bedrijfsprocessen en de uitvoering van de taken. In de figuur zijn alle relevante gegevens voor het productieproces samenhangend weergegeven. Ook is inzichtelijke welke onderdelen kritisch zijn voor reproductie van het resultaat. Daarnaast is expliciet aangegeven welke onderdelen aandacht vragen voor de kwaliteitszorg. Het schema biedt met andere woorden een concept dat als referentiebeeld kan worden gebruikt voor sturing van de organisatie. Inrichting, planning, uitvoering en controle van taken zijn hieraan te ontlenen en te koppelen. Op basis van het schema kan ook de inrichting van de algemene informatiehuishouding worden opgepakt. Auteur: G.Moser 21/22

22 4 Referenties [1] Beschrijving standaard inspectieproces, Verbetering Inspecties Waterkeringen, VIW , RWS WD [2] Handreiking Inspectie Waterkeringen, VIW t/m 04, RWS WD t/m 11 [3] Verkenning naar inpassing architecturen HWH, Digispectie en DAM, STOWA / HetWaterschapshuis, december 2009 [4] Van Digispectie naar DigiVeld, technische &organisatorische aspecten van mobiel werken. STOWA en HetWaterschapshuis, december 2010 [5] Leidraad Grondslagen voor waterkeren, Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen, januari 1998 Auteur: G.Moser 22/22