PRAKTIJKNETWERK BOERENBOS NOORD-OOST NEDERLAND

Transcriptie

1 PRAKTIJKNETWERK BOERENBOS NOORD-OOST NEDERLAND Verslag eerste bijeenkomst, 11 september 2013 Aanwezige deelnemers: G. Nijhoving, F. Tolman, A.H. Luten, G.H. Rieks, H. Holland, B. & A. Dunnewind, W. Pastoor, J.N. Huisman, J. Trip, C.W. van Dijk en L. van Wageningen. Afwezig met afmelding: H. Lanting. Aanwezige begeleiders: B. Swart, A. Oosterbaan, P. Stouten. Peter Stouten houdt een korte inleiding over de voorgeschiedenis. Hij was al enkele jaren van plan een dergelijk netwerk op te zetten. Deze groep die de overgang van agrariër naar bosbouwer moet zien te maken heeft een gezamenlijk belang en loopt tegen dezelfde problemen en vraagstukken op. Het netwerk is een uitstekend medium om samen tot oplossingen te komen. Dankzij een subsidie van het ministerie van Economische Zaken kan het netwerk nu ook daadwerkelijk van start. Hij stelt de andere twee begeleiders voor. Boudewijn Swart begint als dagvoorzitter met een voorstelronde, waarbij hij vraagt een korte schets van het bos te geven en het grootste vraagstuk in het beheer te benoemen. Luud van Wageningen en Cees van Dijk, Landgoed Kloosterblieck 60 ha, Ter Apel. Het bos is nu 17 jaar oud. Zij beschouwen het totale bos als productiebos, zelfs als een soort alternatief landbouwgewas. Hoe nu de slag te maken naar multifunctioneel bos? Bij aanleg zijn in gelijke hoeveelheden Zomereik, Beuk en Fijnspar geplant. Tevens een kleine hoeveelheid Ruwe berk. Er is een rijgewijze menging toegepast. Fijnspar is bedoeld om een vooropbrengst te leveren. Bij de eerste dunning zal Fijnspar worden geoogst. De vraag is hoe het beheer vanaf nu moet worden gevoerd. Hans Holland, Landgoed Holland, Vriezenveen, 15 ha bos. Het bos is in 2005 aangelegd in groepsgewijze menging met soorten als Zomereik, Fijnspar, Ruwe berk, Zwarte els, Groveden en Esdoorn. Bijzonder is dat er ook verspreid over de hele oppervlakte 10 groepen Populier zijn geplant. Ze zijn niet alleen bedoeld als vooropbrengst, maar zorgen met hun snelle groei ook voor variatie en structuur. Er is ook al geoogst in de Populier en daartoe zijn er dunningspaden naar de groepen gemaakt. Deze ingreep kon als 1

2 geheel niet kostendekkend worden uitgevoerd. Holland heeft na aanleg met enige regelmaat ingeboet en doet aan vormsnoei. Hij is zich ervan bewust dat deze maatregelen niet echt noodzakelijk zijn, maar vindt het aangenaam met het bos bezig te zijn. Zijn belangrijkste vraag is, wanneer er verder kan worden gedund/geoogst en specifiek hoe hij handig om kan gaan met Populier en tevens met de opslag/uitlopers ervan. Gerrit Rieks, Landgoed Het Lotter, Schuinesloot, 9 ha bos. Het bos is in 2005 aangelegd in groepsgewijze menging met soorten als Zomereik, Fijnspar, Ruwe berk, Zwarte els en Esdoorn. Het bos heeft een moeilijke start gehad maar hij vindt het nu mooi. Bijzonder is dat hij te maken heeft met zowel een gasleiding als een hoogspanningleiding. Soortenkeuze en beheer moeten daar op worden aangepast. Na aanleg is er sprake geweest van een moeizame start, maar nu gaat het als geheel voorspoedig. Ook zijn vraag is: hoe nu verder? Bram Luten, Landgoed Linde, Linde, 28 ha bos. Het bos is in 2003 aangelegd in tamelijk grote blokken monoculturen. Gebruikte soorten zijn Zomereik, Beuk, Ruwe berk, Ratelpopulier, Acacia, Groveden en Fijnspar. In het begin heeft hij veel last gehad van vraat door woelmuizen. Die heeft hij biologisch bestreden door tientallen zitstokken voor roofvogels te plaatsen en de muizen naar die plekken te lokken met gemengd graan. Deze aanpak heeft goed gewerkt. Voor Luten is de vraag in welke boomsoorten hij kan beginnen met dunnen. Fedde Tolman, Landgoed Nolderhoeve, Zuidwolde, 44 ha bos en natuur. Het bos is in twee etappen aangelegd. Het grootste gedeelte in 2005 en nog een afrondende aanplant in 2010 (?). Het oudere gedeelte bestaat voor ongeveer de helft uit individuele menging van Zomereik en Ruwe berk. Verspreid over de rest van de oppervlakte zijn productiesoorten in forse blokken monoculturen geplant. Het gaat om Japanse lariks, Douglas, Fijnspar en Groveden. Centraal in het bos is een forse plek opengehouden en is een waterpartij aangelegd. De menging Zomereik-Ruwe berk vormt een probleem. De Berk dreigt de overhand te nemen. Verder heeft Tolman last van dichtgroeiende paden. 2

3 Wim Pastoor, Landgoed Willemsveen veen,, Huis ter Heide, 25 ha bos. Het bos is aangelegd in In 2007 is er een huis van allure gebouwd. Het landgoed is gerangschikt onder de NSW. Bij aanleg is 70% Zomereik geplant. Op natte plekken een aandeel Zachte (?) berk. Als productiesoorten zijn Fijnspar en Groveden gebruikt. In de randen zijn struikvormers geplant. Dat is mede gedaan omdat hij streeft naar mooi bos. Ook voor Pastoor is de belangrijkste vraag: wanneer vindt de eerste ingreep plaats? Jur Huisman, Landgoed Huisman s Bos,, Siddeburen, 56 ha bos op kleigrond ond. Eerste aanplant van 11 ha Populier en Fijnspar in Later is de rest van het bos geplant, waarbij in gelijke hoeveelheden Zomereik, Beuk en Es zijn gebruikt, in forse blokken monoculturen. Belangrijk en acuut probleem bij Huisman is de bacterieaantasting die leidt tot essentaksterfte. Er is weinig duidelijkheid over de bestrijding. Hij heeft zelf gedund in de essen en daarbij vooral dode bomen opgeruimd. Dit jaar lijkt er sprake te zijn van enig herstel. Huisman heeft last van uitbundige groei van Boswilg. Anderen herkennen dit probleem. Vrijwilligers hebben wilgen geringd. In de populieren is rendabel gedund ( 19,50/m3 op stam). Uit de Flora en Fauna check bleek de aanwezigheid van een aantal buizerdhorsten, hetgeen de exploitatie enigszins bemoeilijkt. Temeer omdat er vanwege de kleigrond in de zomer moet worden gewerkt. Tak- en tophout zijn versnipperd om niet. Hij vraagt zich af hoe hij moet omgaan met het Essen-probleem en met dunnen van de overige soorten. Jan Trip, Landgoed Het Trippenbos, Nieuw Buinen, 41 ha bos. Trip is in 1995 begonnen met bosaanleg. Het complete areaal bestaat uit Populier. De subsidieregeling waarvan hij gebruik maakt, lijkt voor te schrijven, dat het complete bos er na 20 à 25 jaar af moet. Hoe dan te verjongen? Anderen menen dat het voorschrift van complete velling niet meer zo strikt wordt gehanteerd. Dat zou een geleidelijke omvorming naar meer duurzame boomsoorten mogelijk maken, wat een aantal voordelen heeft. Ook Trip heeft rendabele dunning uitgevoerd, waarbij het takhout om niet is versnipperd en afgevoerd. Geert Nijhoving, Landgoed Nijhoving, Meppen, 23 ha bos. Nijhoving heeft in 2006 een deel van zijn bedrijf omgezet in bos. Daarvoor zijn de meest droogtegevoelige delen, grenzend aan De Mepperdennen, ingeplant. In groepen zijn soorten als Zomereik, Groveden, Fijnspar en Ruwe berk geplant. Daarnaast heeft hij een Beukenlaan. Ook voor hem is de belangrijkste vraag: hoe nu verder. Voor het vrijhouden van de paden heeft hij een eenvoudige maar doelmatige oplossing: met de cyclomaaier rechtop snoeien. Anky en Berend Dunnewind, Landgoed t Peters, Dalfsen, 10 ha bos. In 2006 is 10 ha van hun bedrijf in groepsgewijze menging met bos beplant. In de directe omgeving waren er heftige bezwaren. Bij de uiteindelijke inrichting is daar zoveel mogelijk rekening mee gehouden, met name in de zin van het vrijhouden van uitzichten. Bij de aanleg 3

4 zijn soorten als Zomereik, Japanse lariks, Groveden, Beuk en Ruwe berk gebruikt. Het bos vertoont een goede groei. Zij streven naar mooi bos, dat rendabel kan worden beheerd. Hoe kan daar handig invulling aan worden gegeven? Anne Oosterbaan introduceert zichzelf nader. Hij is sinds 1976 werkzaam in Wageningen, eerst bij het onderzoeksinstituut De Dorschkamp, nu bij Alterra. Hij heeft veel bosbeheer onderzoeken en daaraan gekoppelde publicaties op zijn naam staan. Hij geeft een presentatie over de verzorging van jong bos. Daarin ook aandacht voor de verschillende functies van bos (houtproductie, natuurwaarden en beleving) en welke kenmerken daarbij van belang zijn. Maar vooral aandacht voor het beperken van kosten. Maatregelen alleen uitvoeren als ze tenminste kostendekkend zijn en bij voorkeur als ze rendabel zijn. Zijn presentatie is als bijlage bij dit verslag gevoegd. Boudewijn Swart geeft een toelichting op de rollen van de begeleiders: De Bosgroep Noord-Oost Nederland (Peter Stouten) draagt zorg voor het secretariaat en de administratie. In opdracht van de hoofdaanvrager wordt een rekening courant voor het project geopend en bijgehouden. Verder zorgt de Bosgroep voor begeleiding, assistentie en advisering bij de voorbeeldobjecten van de deelnemers. Alterra (Anne Oosterbaan) levert de inbreng van wetenschappelijke deskundigheid. Bij vragen vanuit de deelnemers wordt achtergrondinformatie/resultaten van onderzoek aangeleverd. Alterra kan ook een bijdrage leveren aan het begeleiden van voorbeeldobjecten. Swart Advies (Boudewijn Swart) doet de procesbegeleiding, treedt op als ontzorger van de aanvragers en houdt toezicht op het verloop van het project als geheel. Swart geeft een presentatie over het plan van aanpak. Daarbij besteedt hij ook aandacht aan de noodzakelijke eigen bijdrage van de deelnemers, die 20% van de totale projectkosten bedraagt. Uitgangspunt is, dat die eigen bijdrage kan worden gecompenseerd met inbreng in tijd door de deelnemers. De opzet is, dat elke deelnemer in eigen bos werkzaamheden verricht voor voorbeeldobjecten. Daarnaast is de tijd die wordt besteed aan deelname aan de bijeenkomsten waarschijnlijk ook declarabel. Dit wordt voor de zekerheid nog gecontroleerd. Er wordt afgesproken, dat nog in ,- (ca. de helft van de eigen bijdrage) door de Bosgroep aan de deelnemers wordt gefactureerd. Dit geld wordt gebruikt als werkkapitaal. In een later stadium (nadat er werkzaamheden in eigen beheer zijn uitgevoerd) kunnen de deelnemers de door hen bestede uren bij de Bosgroep declareren. De presentatie van Swart wordt als bijlage bij dit verslag gevoegd. Swart benoemt de thema s waaraan in ieder geval aandacht aan zal worden besteed: Gemengd bos, hoe wordt de menging in stand gehouden. Wanneer worden er in het jonge bos voor het eerst maatregelen uitgevoerd. Werken met toekomstbomen; hoeveel per hectare. Dunning in naaldbos, loofbos en meer specifiek Populier. Verjongen c.q. omvormen van populierenbos. 4

5 Verschil in groeiritme per soort. Ontsluiting, aanleg van dunningspaden. Kwaliteit en kwantiteit. Streven naar zaaghout of vooral massaproductie energiehout of vezel/plaatmaterialen) Essentaksterfte. Flora en Faunawet, gedragscode verantwoord bosbeheer. Biodiversiteit, natuurwaarden van bos. Bedrijfsvoering, kosten drukken en opbrengsten optimaliseren. Afzetmogelijkheden van hout uit jong bos. Het is de bedoeling dat in de 5 volgende bijeenkomsten te weten nog één in 2013 en vier in 2014 waarvan één de afsluiting is, de bossen van alle aanvragers en deelnemers gezamenlijk worden bezocht. Het moet mogelijk zijn drie objecten per bijeenkomst te bezoeken. Daartoe worden drie clusters benoemd: Zuid: Holland, Dunnewind en Rieks. Noord: Huisman, Trip en Pastoor Midden: Van Dijk, Nijhoving en Jan Rigterinkfonds. Volgende bijeenkomst: 27 november Middaggedeelte, terreinbezoek. 5

6 Familie Tolman, Landgoed Nolderhoeve, 44 ha bos en natuur. Ongeveer de helft van het in 2005 aangelegde bos bestaat uit een individuele menging van Zomereik en Ruwe berk. De rol en het beheer van de Berk is cruciaal en tweeledig. Aan de ene kant is het aandeel Berk dermate hoog, dat zonder ingrijpen de soort dominant wordt en er weinig tot niets van de Zomereik overblijft. Aan de andere kant vertoont de Berk een combinatie van zeer goede kwaliteit en groeikracht, die vraagt om het benutten ervan. Berk is een onderschatte soort. Goede kwaliteit verzekert afzet als meubel- en vloerhout en zelfs als fineer. Eiken kunnen veel ouder en zwaarder worden dan Berk en topkwaliteit levert topprijzen op. Er moet dus een balans worden gevonden. De Berk als waardevolle vooropbrengst, maar uiteindelijk een fraai en waardevol eikenbos. De familie Tolman wil toewerken naar een bos, dat op langere termijn voor 80% uit Zomereik bestaat. De Berken leveren op ongeveer 50-jarige leeftijd de beoogde kwaliteitssortimenten. Ze hebben dan een kroonprojectie van ongeveer één are. In het in het doelbos is er dus ruimte voor ca. 20 Berken per hectare. De eerste actie is om nu die 20 berken van topkwaliteit te selecteren, te markeren en vanaf nu consequent optimaal vrij te stellen. Daartoe worden concurrerende Berken geoogst. Volgende vraag: wat te doen met de Berken die na een dergelijke ingreep overblijven? Is het verstandig om die dan maar allemaal in één keer te oogsten? Wel een makkelijke oplossing, met een eenduidige blesinstructie. Maar daarmee zou niet voldoende gebruik worden gemaakt van de groeikracht van de Berk en dus ook niet van de mogelijkheden de soort te gebruiken als vooropbrengst. Beter is het om de overige Berken gespreid in de tijd, selectief te oogsten. De kwaliteit van de Zomereik is daarbij leidend; waar goede eiken last hebben van een niet op kwaliteit geselecteerde berk deze nu oogsten. Hoewel het aan de vroege kant is om die kwaliteit te beoordelen, wordt toch geadviseerd om nu per hectare minimaal 80, maximaal 120 veelbelovende Eiken te selecteren, te markeren en daar lastige Berken bij weg te halen, te oogsten. Om deze aanpak te vergemakkelijken, is het handig om te beginnen met het maken van dunningspaden. Omdat er een kleine harvester zal worden ingezet met een breedte van ongeveer 2,5 meter, is het in eerste instantie voldoende om één rij te verwijderen (bij dit plantverband 1,5 x 1,5) om voldoende ruimte te maken. Zo n machine heeft een reikwijdte van 8m, dus minstens om de 16 meter (10 rijen) wordt een pad gemaakt. Familie Luten, Landgoed Linde, 28 ha bos. Het bos van Luten is in 2003 aangelegd in forse blokken monoculturen. In een perceel van Ruwe berk is het zaak om op korte termijn de eerste dunning uit te voeren. Daartoe worden vanzelfsprekend eerst de beste bomen geselecteerd en gemarkeerd. Die worden vanaf nu consequent ruim vrijgesteld. Dat is de beste manier om een optimale groei te garanderen. Wanneer niet tijdig wordt vrijgesteld, stoppen Berken met de vorming van langloten en schakelen over naar het maken van kortloten. Dit is een onomkeerbaar proces, dat een blijvend, sterk negatief effect heeft op de groei. De bezochte percelen van Robinia hebben weinig stamkwaliteit. Andere kwaliteiten (beleving, biodiversiteit, ook voor bijen!) worden onderkend. Toch wordt geadviseerd in het beheer aandacht te besteden aan het geringe aantal bomen met betere stamkwaliteit en deze vrij te 6

7 stellen. Met andere woorden: het geringe aantal toekomstbomen wordt als zodanig behandeld. De percelen van Zomereik zijn probleemloos. Het is wat vroeg om kwaliteit goed te beoordelen, maar er is weinig reden om daar zorgelijk over te doen. de komende 10 jaar gesloten laten opgroeien is het devies. Voor een bezochte opstand van Ratelpopulier geldt hetzelfde als voor Berk: nu dunnen! Ratelpopulier levert hout dat net zo makkelijk afzetbaar is als gewone Populier. Overigens zijn de prijzen voor dit hout matig. Ratelpopulier heeft als voordeel dat het blad makkelijk verteert, wat een positief effect heeft op de kwaliteit van de humusvorming. Net als bij Linde kan dat leiden tot vestiging van oude bossoorten als Dalkruid, Veelbloemige salomonszegel, Lelietje der dalen etc. Goed voor biodiversiteit en beleving! Als laatste wordt een opstand van Beuk bezocht. De stamkwaliteit (veel gaffelvorming, potentiële plakoksels) laat duidelijk te wensen over. Bij een oefening wordt geconstateerd dat het aantal toekomstbomen ongeveer 35 stuks per hectare is. Dat is aanzienlijk te weinig! Wat te doen? Een erg rigoureuze optie is nu alles laten versnipperen voor bio-energie en terugkomen met een andere, kansrijkere soort. Een snelle rekensom wijst uit dat dit bedrijfseconomisch geen aantrekkelijke optie is. Beperkte opbrengst en hoge kosten voor de herplant. Wat dan wel? De groep komt tot een eensluidend advies waar Luten zich goed in kan vinden: eerst maar de komende 10 jaar in dichte stand laten opgroeien. (Kanttekening: de dichte stand heeft geen effect op de hoogtegroei! Het opdrijf-effect is een wijd verspreid misverstand. Wetenschappelijk onderzoek laat hierover geen twijfel bestaan. De groeiplaats (bodem en vochtvoorziening) is de enige factor die de hoogtegroei bepaalt!) In die 10 jaar neemt de voorraad/volume van de opstand stevig toe. Dan worden de kwaliteitsbomen/toekomstbomen geselecteerd en gemarkeerd. Wanneer dan blijkt dat delen van de opstand geen kwaliteit in zich hebben, kan alsnog worden besloten in die delen groepenkap toe te passen en te verjongen. Dit systeem wordt aangeduid als selectieve verjonging. Tijdens de nazit van de bijeenkomst, is er unaniem sprake van enthousiasme. De deelnemers zijn blij met het initiatief, herkennen zich in de problemen van anderen, hebben de bijeenkomst als zeer leerzaam ervaren. P.B. Stouten Witharen 17 september