Notitie t.b.v. voorbereiding opstellen uitgangspunten voor visieontwikkeling OWO-samenwerking

Transcriptie

1 Notitie t.b.v. voorbereiding opstellen uitgangspunten voor visieontwikkeling OWO-samenwerking Deze notitie is bedoeld voor de gemeenteraad bij het opstellen van uitgangspunten voor de door de gezamenlijke OWO-gemeenten te ontwikkelen visie op de samenwerking. De notitie bestaat uit vijf onderdelen. A. Opsterland in samenwerking: de ontwikkeling van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, de landelijke en provinciale beleidsstandpunten over gemeentelijke herindelingen, de Opsterlandse bestuurskracht en strategische beleidsstandpunten (Romte en ferskaat, coalitieakkoorden, strategische oriëntatie 2011 en het OWO-standpunt) en de uitwerking van de OWO-samenwerking tot heden. B. Beleidsvelden en schaal: samenwerking op de verschillende beleidsterreinen en de daarbij behorende opgaven in relatie tot de schaal van samenwerking. C. De gemeentelijke visie en beleidsuitgangspunten met betrekking tot verbonden partijen. D. Mogelijke andere uitgangspunten voor het formuleren van een gezamenlijke visie op de OWOsamenwerking. E. Vragen, die het formuleren van uitgangspunten kunnen vergemakkelijken. A. Opsterland in samenwerking (chronologisch in volgorde) Samenwerkingsverbanden 1960 tot heden Samenwerkingsverbanden tussen gemeenten bestaan al sinds de jaren zestig van de vorige eeuw. Op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen zijn diverse samenwerkingsverbanden ontstaan, waarvan ook al weer een aantal door nieuwe ontwikkelingen zijn opgeheven. Op dit moment neemt onze gemeente deel aan zeven samenwerkingsverbanden: de Veiligheidsregio, de FUMO, Hûs en Hiem, de Sociale werkvoorziening, de Marrekrite (recreatie), Bedrijvenpark Drachten Azeven en de recentelijk tot stand gekomen Centrumgemeente sociaal domein. Meer informatie hierover vindt u in hoofdstuk B. Daarnaast is door privatisering van overheidstaken een aantal vennootschappen ontstaan waarvan de gemeente aandeelhouder is. Deze vennootschappen worden net als de gemeenschappelijke regelingen tot de zogenoemde verbonden partijen gerekend, omdat de gemeente er een bestuurlijk (stemrecht) en financieel belang (risico) bij heeft. Caparis, Omrin en Enexis zijn hier voorbeelden van. Landelijk beleid 2002, 2011 en 2013 Het landelijke Beleidskader herindeling 2002 noemt een zestal criteria, die betrokken moeten worden bij de toetsing van herindelingsvoorstellen, namelijk: 1) Draagvlak onder de bevolking (tonen dat optimaal draagvlak is nagestreefd). 2) Bestuurskracht (taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden moeten adequaat kunnen worden uitgevoerd). 3) Duurzaamheid (de gemeente moet voor een langere periode vooruit kunnen). 4) Interne samenhang (er moet een herkenbare identiteit zijn, cultureel, sociaal, economisch en geografisch). 1

2 5) Regionale samenhang en evenwicht (evenwichtige regionale verhoudingen en geen restproblematiek) ) Planologische ruimtebehoefte (als het grondgebied te klein wordt om bepaalde functies te vervullen). Veel gemeenten zijn om de kwaliteit van het openbaar bestuur te waarborgen voor verschillende uitvoeringstaken diverse samenwerkingsverbanden aangegaan. Daardoor is een lappendeken van dit soort verbanden ontstaan, met als grote nadeel de gebrekkige democratische legitimatie van dit soort verbanden. Vanuit dit gegeven is vanuit het Rijk de vraag gerezen of gemeenten voldoende bestuurskracht kunnen genereren om wettelijke taken en maatschappelijke opgaven het hoofd te bieden. Er is echter ook geconstateerd dat de ene gemeente de andere niet is en dat het vrijwel onmogelijk is om een causaal verband te leggen tussen bestuurlijke schaal (inwoneraantal) en bestuurskracht. Kabinetten zijn om die reden nooit met een minimumnorm voor de omvang van gemeenten gekomen. Eén keer liet een minister van BZK (Plasterk) een ballonnetje op. In het kader van de op handen zijnde decentralisaties in het sociale domein zou gedacht moeten worden aan plus gemeenten. Dit idee kreeg erg veel kritiek en de minister nuanceerde later zijn standpunt. Het landelijke beleid met betrekking tot gemeentelijke herindelingen gaat tot dusver uit van initiatieven van onderop, gebaseerd op draagvlak bij de gemeenteraad en bij de bevolking. Initiatieven tot gemeentelijke fusies (of juist niet) moeten daarom zijn gebaseerd op de uitkomsten van een onderzoek naar dat lokale draagvlak. Het Rijk initieert dus zelf geen herindelingsvoorstellen en geeft ruimte aan provincies en gemeenten om met kennis van de specifieke lokale en regionale kenmerken en opgaven tijdens een zorgvuldig proces (met inwoners en maatschappelijke organisaties) een zo goed mogelijke invulling te geven aan de lokale bestuurskracht. In 2013 is het landelijke beleidskader iets aangescherpt door meer waarde toe te kennen aan de toetsende en initiërende rol van de provincies en het draagvlakcriterium uit te breiden naar de regionale omgeving, waarbij de opvattingen van provincie en buurgemeenten meegewogen moeten worden. In het nieuwe beleidskader wordt het eerder genoemde 6 e criterium (planologische ruimtebehoefte) overigens niet meer genoemd. Wel kunnen bestuurlijke en financiële problemen een indicator zijn voor een te zwakke bestuurskracht. Als in zo n geval het functioneren van het lokaal bestuur ernstig in het geding is, ontstaat de urgente noodzaak tot een duurzame oplossing in de vorm van (vrijwillige) gemeentelijke herindeling. In de periode 1 januari 2003 en 1 januari 2007 is het aantal gemeenten afgenomen van 489 naar 443. In de periode 1 januari januari 2015 is het aantal gemeenten verder afgenomen naar 393. Een heel groot verschil met de 1209 gemeenten bij de start in Provinciaal beleid Provincies hebben een belangrijke rol bij het beoordelen en versterken van de bestuurskracht van gemeenten en bij gemeentelijke herindelingen. Provincies kunnen initiatief nemen tot gemeentelijke herindelingen. Dat kan alleen in gevallen waarin gemeenten niet tot een gezamenlijk voorstel kunnen komen en een besluit in het belang van de regio dringend gewenst is. De provincie toetst dan of er in regionaal verband voldoende draagvlak is. In 2001 is de provincie gestart met het Project versterking bestuurskracht gemeenten. In de periode heeft de provincie samen met de gemeenten de knelpunten in het Friese lokaal bestuur verkend (onderzoek door Onderzoeksbureau SGBO en zelfevaluaties van de gemeenten). Zie wat Opsterland betreft hierna. De onderzoeken resulteerden in de notitie Opmaat naar maatwerk, waarin een afwegingskader voor de basiskwaliteiten van het lokaal bestuur werd opgenomen. Daarna zijn nog enkele notities verschenen, zoals Kaders voor kwaliteit (2005) en Friese gemeenten samen sterk (2006). Van belang is de beleidskeuze van de provincie voor de benadering van onderop, waarbij de provincie een faciliterende rol speelt en op voorwaarde dat er voor een eventuele opschaling voldoende lokaal draagvlak bestaat en past in het breder provinciaal perspectief van de lokaal-bestuurlijke organisatie in Fryslân. Dit bredere provinciale perspectief wordt in 2012 nader aangescherpt (zie hierna). Voor de in een van de notities 2

3 opgenomen vierjaarlijkse bestuurskrachtvisitatie bleek bij de gemeenten geen draagvlak te bestaan Zelfevaluatie bestuurskracht Opsterland 2003 Op verzoek van Gedeputeerde Staten van Fryslân heeft onze gemeente in 2003 meegewerkt aan een zelfonderzoek naar de bestuurlijke kwaliteiten van onze gemeente. Op basis van een model is onderzoek gedaan naar de aanpak van maatschappelijke vraagstukken, de dienstverlening aan burgers en bedrijven, het functioneren als toezichthouder en handhaver, het functioneren van de lokale democratie, het functioneren als bestuurlijke partner en het functioneren als werkgever. Uit het onderzoek bleek dat de gemeente Opsterland over ruim voldoende bestuurskracht beschikte (wel met verbeterpunten) om ook in de komende decennia een volwaardige speler te kunnen zijn in het publiek domein en er geen noodzaak was om aanvullende intergemeentelijke samenwerking te initiëren. Samenwerking met de gemeente Smallingerland De gemeente Opsterland heeft vanaf het begin van de jaren 90 van de vorige eeuw een samenwerkingsverband met de gemeente Smallingerland op het gebied van het exploiteren van het bedrijvenpark Drachten Azeven. In de periode 2003 t/m 2013 heeft onze gemeente de uitvoering van de sociale wetgeving door Smallingerland laten doen. Deze samenwerking is na afloop van de 10-jarige contractduur beëindigd in verband met de voorgenomen OWOsamenwerking op dit gebied (één van de samen te voegen organisatieonderdelen in de backoffice). Romte en ferskaat 2008 In de gemeentelijke beleidsstukken tot 2008 is samenwerking (behoudens de eerder genoemde samenwerkingsverbanden) eigenlijk nooit een politiek item geweest. In de eerste bestuurlijke visie Romte en ferskaat 2008 worden voor het eerst beleidsuitspraken gedaan over de gemeente als staatkundige eenheid en over samenwerking met andere gemeenten. In het kader van de optimale dienstverlening aan de burgers staat geschreven dat Opsterland een ondeelbare staatkundige eenheid blijft, die met buurgemeenten wegen zal zoeken om op een doelmatige en doeltreffende werkwijze die dienstverlening te optimaliseren. Ook wordt in deze bestuurlijke visie de samenwerking van de A7-gemeenten genoemd om een krachtige impuls te geven aan de werkgelegenheid in de A7-zone. Naar aanleiding van het in 2007 verschenen Rapport De eerste overheid van de VNG (Commissie Van Aartsen) ), waarin bestuurlijke slagkracht en schaalgrootte van gemeenten ter discussie worden gesteld, wordt in de bestuurlijke visie gesteld dat de schaalgrootte van Opsterland geen punt van discussie is. Wel worden mogelijkheden gezien om via grenscorrecties tot een logischer indeling te komen. Deze grenscorrecties moeten logischerwijs in de lijn liggen van sociale en/of culturele aard of ontwikkelingen van het gebied. Oriëntatiepunt daarbij is de zuidgrens van de gemeente. Wat overeenkomsten betreft op het punt van plattelandsgemeenten met meerdere woonkernen en dito bestuurlijke problematiek is samenwerking tussen Opsterland en Oost- en Weststellingwerf een logische keuze. Deze samenwerking kan diverse aspecten bevatten, maar moet ten allen tijde ten goede komen aan de doelstellingen van de deelnemende gemeenten. De eerste verkenningen in OWO-verband Ter uitvoering van de ambitie in Romte en ferskaat 2008 zijn contacten gelegd met de gemeenten Ooststellingwerf en Weststellingwerf. Deze beide gemeenten waren al enige tijd daarvoor gestart met vormen van samenwerking, zoals de inning van belastingen en de brandweer. Toen Opsterland kwam aansluiten is een zogenaamde menukaart samengesteld met samenwerkingsonderwerpen (2009). De vier doelen van de menukaart waren: 1. Kostenbeheersing (minder meerkosten). 2. Kennisdeling door uitwissen en gezamenlijk investeren in deskundigheid. 3. Vermindering kwetsbaarheid ambtelijke organisaties. 4. Verbeteren dienstverlening (service) naar de burger. 3

4 De bestuurlijke randvoorwaarden waren: waarborgen eigen bestuurlijke autonomie (dus geen bestuurlijke fusie) en waarborgen herkenbaarheid van de eigen gemeente voor de burgers. De menukaart is de basis geweest voor het latere procesplan OWO-samenwerking (2012), dat tot stand kwam na de strategische oriëntatie op de samenwerking in Opsterland (2011). Coalitieakkoord In het Coalitieakkoord is verwoord dat Opsterland een zelfstandige gemeente blijft, die op basis van eigen keuzes efficiënte en effectieve samenwerkingsverbanden aangaat. Het voornemen was om in de voorliggende coalitieperiode een definitief standpunt in te nemen over een preferent partnerschap met één of meer (buur)gemeenten. Die ambitie is ook gerealiseerd in OWO-verband (2011). Voorwaarden voor samenwerken waren het vergroten van de bestuurskracht en efficiëntiewinst, concreet financieel te vertalen in de begroting. Provinciaal beleid 2009 en volgende jaren De provincie heeft in 2009, naar aanleiding van a) nieuwe taakverzwaringen voor gemeenten en b) de wirwar van samenwerkingsverbanden opnieuw initiatief genomen om een aantal lokale en regionale ontwikkelingen met betrekking tot een toekomstige lokaal-bestuurlijke indeling van Fryslân te schetsen, met als doelstelling om op termijn het Friese openbaar bestuur te versterken. Dit proces is begonnen met de verkennende Notitie Taakbewust toekomstbestendig (2009). In deze notitie zijn de uitgangspunten van het provinciale beleid herijkt vastgesteld, waarbij extra accent wordt gelegd op de samenhang bij herindelingen en het voorkomen van overblijvende kwetsbare gemeenten. De notitie beschrijft ook de stand van zaken in de provincie, waarbij Achtkarspelen, Tietsjerksteradiel en Opsterland worden genoemd als partner in een stevige gemeente in Oost-Fryslân met als centrumplaats Drachten. Ook wordt Opsterland genoemd als perspectiefrijke versterking van het (niet-verstedelijkte deel) van de gemeente Heerenveen. Ooststellingwerf en Weststellingwerf worden, gelet op de culturele verbondenheid, aan elkaar gekoppeld als een mogelijke herindelingsgemeente. Belangrijke constatering in deze notitie is dat er in de zuidoosthoek van Fryslân geen sprake is van een urgente bestuurskrachtproblematiek. Door de in voorbereiding zijnde gemeentelijke herindeling Súdwest-Fryslân ( inwoners) is er overigens geen blanco situatie meer. De provincie gaat toezien op de evenwichtige verhoudingen. Het college van GS kondigt in de notitie aan dat het met logische clusters van gemeenten wil gaan praten over herindeling. Die gesprekken hebben plaatsgevonden. Opsterland heeft de zelfstandigheid van de gemeente en het eigen bestuurskrachtvermogen ingebracht. Gemeente Heerenveen 2010 Op 3 november 2010 legt het college van de gemeente Heerenveen aan de gemeenteraad van Heerenveen een drietal herindelingsvarianten voor, waarbij één van de varianten een deel van Opsterland (west) bestrijkt. Opsterland is niet bestuurlijk op de hoogte gesteld van deze variant. Opsterland heeft zijn ongenoegen hierover aan de gemeente Heerenveen en de provincie kenbaar gemaakt. Commissie van Wijzen 2011 In vervolg op de clustergesprekken heeft de provincie een Commissie van Wijzen (Commissie Koopmans) ingesteld om van advies te dienen over de herindelingsproblematiek. De commissie heeft met alle gemeenten (burgemeesters) gesproken. Onze gemeente heeft per brief ook aanvullend een bevestiging gegeven van het Opsterlandse beleidsstandpunt: zelfstandig en ondeelbaar, ruim voldoende bestuurskracht, geen enkel draagvlak voor eventuele herindelingen en de voorgenomen intensivering van de samenwerking met Ooststellingwerf en Weststellingwerf. De Commissie van Wijzen bracht op 15 maart 2011 het rapport Meer burger, minder bestuur uit over de toekomstige lokaal-bestuurlijke inrichting van de provincie. Het rapport gaat uit van de noodzaak van schaalvergroting en neemt daarbij het zogenaamde nodale principe als uitgangspunt (nodus = knooppunt). Het nodale principe gaat uit van het verzorgingsgebied van de grotere kernen Leeuwarden, Heerenveen, Drachten en Sneek. De commissie komt trouwens uit op 9 gemeenten. In de optiek van de commissie zou Opsterland opgesplitst moeten worden tussen Heerenveen en Drachten en een klein landelijk deel (Bakkeveen en omgeving) naar een nieuwe gemeente Ooststellingwerf/Weststellingwerf. Opsterland heeft fel geageerd tegen dit rapport. Het was tevens aanleiding voor het ontwikkelen van een nieuwe bestuurlijke visie op gemeentelijke samenwerking. 4

5 Ontwikkelen bestuurlijke visie op samenwerking 2011 In 2011 werd Organisatieadviesbureau WagenaarHoes ingeschakeld om een verkenning naar de strategische oriëntatie van de gemeente uit te voeren. De strategische ambities werden geïnventariseerd, er werd een omgevingsanalyse uitgevoerd, de sterke en zwakke punten van de gemeente en de organisatie werden in beeld gebracht en de mogelijke bestuurlijke keuzes werden bepaald. Door de wijze van aanpak werd in feite ook een tweede bestuurskracht onderzoek uitgevoerd. In het voorbereidingstraject werden bijeenkomsten voor burgers en maatschappelijke organisaties georganiseerd. Een en ander leidde op 12 december 2011 tot het volgende raadsbesluit: 1) De bestaande samenwerking met Ooststellingwerf en Weststellingwerf te intensiveren. 2) Vervolgens gezamenlijk in OWO-verband vanuit een krachtig platteland de verbinding met de omliggende stedelijke gebieden verder inhoud te geven. 3) Het college opdracht te geven om deze strategische keuze concreet uit te werken in een procesplan en de raad hierover te informeren. Enkele belangrijke argumenten waren dat de bestuurlijke en maatschappelijke ontwikkelingen tot een duidelijk standpunt aanleiding gaven en dat een heldere keuze de positie van Opsterland in de regio zou versterken. Er waren ook kanttekeningen bij de keuze. Ten eerste de signalering dat een gedeelde visie van de drie gemeenten nodig zou zijn voor een succesvolle samenwerking. Ten tweede dat de exacte betekenis van het preferent partnerschap nader moest worden ingevuld en vastgelegd in een bestuursovereenkomst of convenant. Provinciale visie op de lokaal-bestuurlijke inrichting 2012 In april 2012 brachten GS hun visie op de lokaal-bestuurlijke inrichting van Zuidoost Fryslân naar buiten. Alle vijf gemeenten werden stuk voor stuk gekarakteriseerd als robuuste gemeenten met voldoende bestuurskracht voor de nabije toekomst. Er werd geen noodzaak, urgentie en draagvlak geconstateerd om de komende jaren aan de zelfstandigheid van de vijf gemeenten te tornen. De provincie gaf wel aan dat het nodale principe als toetsingscriterium bij herindelingen zal worden gebruikt en dat een bestuurlijke OWO-fusie (zo die ooit aan de orde zou zijn) daarin niet past. Onze gemeente heeft de visie van de provincie met voldoening onderschreven. Romte en ferskaat 2013 In de geactualiseerde bestuurlijke visie van 2013 worden de eerder gemaakte strategische keuzes bevestigd. De gemeente Opsterland wordt nadrukkelijk als een robuuste en zelfstandige gemeente gekenmerkt, die door samenwerking met andere gemeenten prima in staat is om zijn taken naar behoren te vervullen en in staat is om ruim voldoende bestuurskracht te ontwikkelen. Schaalgrootte is geen punt van discussie. Samenwerken is het devies. De samenwerking met Ooststellingwerf en Weststellingwerf intensiveren om vanuit dit krachtige plattelandscollectief de verbinding met de omliggende stedelijke gebieden verder inhoud te geven. Regionale samenwerking is een gezamenlijk belang voor de gemeenten in Zuidoost Fryslân. Het helpt alle gemeenten verder om de vele overheidsopgaven (o.a. de decentralisaties) het hoofd te bieden. Daar waar dit nodig is werken we op een groter of specifieker niveau, bijvoorbeeld in provinciaal of P10-verband. Opsterland kiest voor het schaalniveau dat het beste bij een bepaalde opgave past. Het intensiveren van de OWO-samenwerking werd verduidelijkt door het noemen van de eerder aangehaald vier sporen. Deze koers zal met kracht worden voortgezet. Vervolgactiviteiten OWO-samenwerking In de raadsvergadering van 8 oktober 2012 werd het Procesplan strategische samenwerking OWO-gemeenten vastgesteld. In het procesplan werden vier sporen van samenwerking benoemd: samenvoegen van organisatieonderdelen in de backoffice, samenwerking op nieuwe beleidsterreinen met behoud van de autonomie, samen extern optrekken naar de regio en provincie (eenduidig politiek stemgeluid) en samenwerken aan bestuurs- en organisatieculturen. De bij het Procesplan gevoegde bijlage bevat een beknopte visie: samen zelfstandig en slagvaardig. Vanwege de visionaire elementen is deze bijlage ook bij deze notitie gevoegd (Strategische samenwerking OWO-gemeenten, versie ). 5

6 Op 3 juni 2014 werd de OWO-samenwerking formeel vastgelegd en ondertekend in de vorm van een bestuursovereenkomst. In de loop van 2015 waren m.u.v. werk en inkomen de beoogde backoffices gerealiseerd. Het procesplan bestrijkt de periode tot Een evaluatie begin 2015 bracht daarna duidelijkheid over de vervolgstappen (zie hierna). Coalitieakkoord In het recente coalitieakkoord wordt voort geborduurd op de eerdere standpunten. Zelfstandigheid (een herkenbaar Opsterland) is uitgangspunt. Intergemeentelijke samenwerking in OWO-verband is een middel om de bestuurskracht te vergroten en een efficiënte uitvoering van taken te kunnen garanderen. Het coalitieakkoord houdt stevig vast aan de ingezette koers. Samenwerking met andere gemeenten is mogelijk als dit een meerwaarde oplevert. Bij elke samenwerking moet de gemeentelijke herkenbaarheid voorop blijven staan. Dat betekent dat er ruimte moet zijn voor de zogenoemde couleur locale. Aan de OWO-samenwerking moeten (naast de reeds afgesproken backoffices) nieuwe onderwerpen kunnen worden toegevoegd, waarbij in het bijzonder de afdeling Gemeentebedrijf wordt genoemd (gezamenlijke inkoop en gebruik materieel). Ook wordt het opbouwen van een gezamenlijke lobby om subsidies voor projecten binnen te halen als een nieuwe activiteit benoemd. Nieuwe verbonden partijen, zoals gemeenschappelijke regelingen, worden alleen aangegaan als dit door de wet verplicht wordt gesteld of als er een ondubbelzinnig gemeentelijk belang is, gerelateerd aan de kwaliteit en efficiëntie van de uitvoering van taken. Dat betekent een alerte en terughoudende houding bij het aangaan van nieuwe verbanden en waar (financieel) mogelijk het terugdringen van bestaande regelingen. Provinciaal beleid: coalitieakkoord In het nieuwe coalitieakkoord van de provincie wordt het initiatief ten aanzien van de gemeentelijke bestuurskracht gelaten waar dat hoort : bij de Friese gemeenten zelf. Daar waar concrete initiatieven worden genomen om de bestuurskracht te versterken, zal de provincie die initiatieven faciliteren als zij bijdragen aan het tot stand brengen van een toekomstbestendig lokaal bestuur. Hier wordt een link gelegd met het eerdere beleid van de provincie. Evaluatie en vervolg OWO-samenwerking In maart 2015 verscheen het Evaluatierapport Code samen, waarin een aantal keuzes is genoemd voor de toekomstige OWO-samenwerking. Naar aanleiding van dit rapport maakten de drie colleges bekend dat alvorens verdere stappen in de samenwerking te zetten dan de in het procesplan van 2012 genoemde vier sporen, eerst een gedeelde gezamenlijke visie op de samenwerking nodig is, mogelijk uitmondend in een ambtelijke fusie. De noodzaak van deze visie was overigens ook al genoemd als belangrijkste kanttekening in ons raadsvoorstel van 12 december Het evaluatierapport en de voorzet van de colleges zijn in mei 2015 in de drie gemeenteraden behandeld. Ooststellingwerf besloot conform het collegevoorstel. Weststellingwerf onderschreef wel de huidige samenwerking, maar besloot dat het ontwikkelen van een gezamenlijke visie moet beginnen met een eigen visie en strategie m.b.t. ambities en belangen en de daarbij het beste passende samenwerkingsvarianten, partners en organisatievorm. De raad van Opsterland had behoefte aan een startnotitie waarin politiek-bestuurlijke uitgangspunten moeten worden geformuleerd t.b.v. de te zijner tijd op te stellen gezamenlijke visie. Voor Opsterland ontvouwt het vervolgtraject zich langs drie sporen: 1. Formuleren eigen uitgangspunten voor de gezamenlijke visie (met deze notitie als informatiebron). 2. Het verbeteren van de lopende samenwerking onder toezicht van de regiegroep. 3. Het formuleren van een agenda en startnotitie om te komen tot een gezamenlijk visiedocument op de toekomstige OWO-samenwerking. De raad is begin juli per brief over deze drie sporen geïnformeerd. B. Beleidsvelden en schaal 6

7 Op verschillende beleidsterreinen wordt al (intensief) samengewerkt met andere overheden. In het hiernavolgende overzicht, gebaseerd op de begrotingsprogramma s, worden deze samenwerkingsverbanden kort toegelicht. Ook worden daarbij, indien van toepassing, een aantal beleidsopgaven aangegeven, die vragen om een regionale aanpak. De bestuurlijke visie Romte en ferskaat zegt hierover dat samenwerking een flexibel uitgangspunt moet hebben, d.w.z. kiezen voor een schaalniveau dat het beste bij een bepaalde opgave past. Programma 1 Besturen Veiligheidsregio Fryslân De Veiligheidsregio is een wettelijk verplicht samenwerkingsverband van alle Friese gemeenten op het gebied van de publieke gezondheidszorg, brandweerzorg, geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen, rampenbestrijding en crisisbeheersing en het beheren van een gemeenschappelijke meldkamer. Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) De FUMO is een verplichte samenwerkingsvorm van de Friese gemeenten, de provincie en het Wetterskip op het gebied van het milieu- en omgevingsrecht (de zogenaamde VTH-taken, te weten vergunningverlening, toezicht en handhaving). P10 De P10 is een samenwerkingsverband van grote plattelandsgemeenten. Het doel van de krachtenbundeling van de P-10 gemeenten, die een vergelijkbare opbouw en problematiek kennen, is in eerste instantie om gezamenlijk een steviger gesprekspartner te kunnen zijn bij het behartigen van de specifieke belangen van de plattelandsgemeenten. In tweede instantie is kennisoverdracht een belangrijke doelstelling. De vergelijkbare gemeenten kunnen veel leren van elkaars ervaringen en aanpak. De deelnemende gemeenten zijn: Aa en Hunze, Berkelland, Borger-Odoorn, Bronkhorst, Hollands Kroon, Hulst, Ooststellingwerf, Opsterland, Schouwen- Duiveland, Sluis en Westerveld. Programma 2 Wonen en Werken Wonen Op het gebied van wonen maakt Opsterland binnen het woningbouwprogramma deel uit van de regio Zuidoost Friesland (samen met Heerenveen, Smallingerland, Weststellingwerf en Ooststellingwerf). Binnen de regio is er een gezamenlijke notitie regionale afspraken Woonregio zuidoost Fryslân ontwikkeld. De notitie beschrijft de kwalitatieve visie op het wonen in de regio Zuidoost, waarbij wordt ingegaan op de kwaliteiten van het wonen, de opgaven in de regio en de kwalitatieve doelstellingen. In de notitie wordt ook ingegaan op de kwantitatieve afspraken met de provincie. Gemeenschappelijke regeling Hûs en Hiem Binnen de provincie Friesland wordt op het gebied van bouwkundige en landschappelijke schoonheid (welstandsadvisering) deelgenomen aan de gemeenschappelijke regeling hûs en hiem. De adviezen van Hûs en Hiem beslaan een breed spectrum van de ruimtelijke kwaliteit van Fryslân. De aandacht gaat daarbij niet alleen uit naar het behoud en versterking van de bestaande kwaliteiten maar ook naar het creëren van ruimte voor vernieuwende ideeën. Werken Gemeenschappelijke regeling Bedrijvenpark Drachten Er is een Gemeenschappelijke Regeling Exploitatiemaatschappij Bedrijvenpark Drachten. Met de gemeente Smallingerland wordt binnen een gemeenschappelijke regeling samengewerkt aan de risicodragende ontwikkeling (grondexploitatie) van het bedrijvenpark Azeven. Bedrijventerreinplan Regio ZOF 7

8 En er is een gezamenlijke visie van Opsterland, Smallingerland, Heerenveen, Ooststellingwerf, het bedrijventerreinenplan regio Zuidoost Friesland, voor de ontwikkelingen van de bedrijventerreinen voor de regio Zuidoost Friesland. De gemeente Weststellingwerf heeft er bestuurlijk voor gekozen niet deel te nemen aan dit samenwerkingsverband. Streekagenda Binnen een samenwerkingsverband tussen de gemeenten Opsterland, Smallingerland, Heerenveen, Ooststellingwerf en Weststellingwerf, het Wetterskip en de provincie Friesland wordt er door middel van de Streekagenda focus gegeven aan de uitvoering van projecten voor de ontwikkeling van Zuidoost op regionale schaal. Het is een groeimodel voor een regionale gebiedsgerichte aanpak en samenwerking. De ontwikkelprojecten welke als eerste worden opgepakt, of waar al mee gestart is, zijn: stimuleren en faciliteren maatschappelijke initiatieven (bottom-up); kwaliteit & duurzaamheid bebouwde omgeving; ontwikkeling (actualisatie) integrale regionale landschapsvisie; biobased economy. Hiernaast wordt er aandacht gegeven aan de ontwikkelagenda cultuurhistorie en aan de ROM projecten, te weten; gebiedsontwikkeling N381, het polderhoofdkanaal en de turfroute. De Omgevingsvisie (2015) over regionale samenwerking Opsterland is een zelfstandige, robuuste gemeente die het belang ziet van regionale samenwerking. Enerzijds met de Stellingwerven om in OWO-verband te werken aan een krachtige ambtelijke organisatie en aan nauwe samenwerking op het gebied van recreatie, toerisme, sport, onderwijs en zorg. Anderzijds nodigt de prominente ligging van Opsterland in de A7-zone uit tot samenwerking in de regio Zuidoost Fryslân, met ook de gemeenten Heerenveen en Smallingerland. Die samenwerking vindt plaats en krijgt vorm op het gebied van wonen, zorg, voorzieningen, economie (bedrijventerreinen), verkeer en vervoer en de ICT- bereikbaarheid (glasvezel). Deze visie op de regionale samenwerking, zal verder worden uitgewerkt in uitvoeringsprogramma s en (uitvoerings-)projecten. Programma 3 Ontspannen Gemeenschappelijke regeling De Marrekrite Gezamenlijk met 19 Friese gemeenten en de provincie Friesland wordt er door de gemeente deelgenomen aan de gemeenschappelijke regeling het recreatieschap de Marrekrite. Het recreatieschap behartigt de gemeenschappelijke belangen op het gebied van een evenwichtige en gecoördineerde ontwikkeling van de watersport en van andere vormen van recreatie op en aan het water, met inachtneming van de belangen van natuur en landschap. Hieronder vallen o.a. bevaarbaarheid waterwegen, beheer en onderhoud aanlegplaatsen, ophalen vuilnis en brugbediening. Voornemens uit Romte en ferskaat en het coalitieakkoord Opsterland heeft uitstekende voorzieningen op het gebied van recreatie en toerisme, maar de kansen kunnen beter worden benut. Voorwaarde hierbij is dat de ontwikkelingen moeten passen bij het karakter van Opsterland en de regio. Samen met buurgemeenten en ondernemers moeten de ideale voorwaarden worden gecreëerd. Gebiedspromotie om bezoekers van buiten aan te trekken zal in regionaal en/of provinciaal verband plaatsvinden. Het organiserend vermogen van de ondernemers in de Friese Wouden moet worden gestimuleerd. Daarom moet de aanjaagfunctie in de regio en dicht bij de ondernemers blijven. Kansen benutten betekent projecten op de plank hebben, te ontwikkelen samen met buurgemeenten, de provincie of het waterschap. Het opbouwen van een gezamenlijke lobby om subsidies voor projecten binnen te halen is een aanvullende opgave. Programma 5 Zorgen 8

9 De drie decentralisaties Op het gebied van de drie decentralisaties is er in OWO verband een gezamenlijk visie opgesteld. In deze visie worden de uitgangspunten op het gebied van de extramurale begeleiding en persoonlijke verzorging vanuit de wmo, participatiewet en de jeugdzorg behandeld. Uitgangspunten hierbij zij dat de gemeenten inzetten op resultaatgericht werken met de focus op faciliteren en preventie. Bij het opstellen van het plan van aanpak en de uitvoering van het beleid hebben de drie gemeenten besloten dit ieder zelfstandig op te pakken. Centrumregeling Sociaal Domein Vanaf 1 januari 2015 zijn gemeenten vanwege de drie decentralisaties verantwoordelijk voor de volledige maatschappelijke ondersteuning (een uitbreiding), participatie en jeugdzorg. Hiervoor is op initiatief van de portefeuillehouders sociaal domein van de Vereniging Friese gemeenten (VFG) een Centrumregeling sociaal domein tot stand gekomen. De regeling beoogt de beleidsvoorbereiding ten behoeve van de wettelijke taken op de drie zorggebieden en het organiseren van een doelmatige en kwalitatief hoogwaardige organisatie van de inkoop van deze zorg. Er is voor de periode gekozen voor een centrumgemeenteconstructie met de gemeente Leeuwarden als centrumgemeente. Gemeenschappelijke regeling Sociale werkvoorziening Fryslân / Caparis NV Gezamenlijk met acht Friese gemeenten; Achtkarspelen, Heerenveen, Leeuwarden, Ooststellingwerf, Opsterland, Smallingerland, Tytsjerksteradiel en Weststellingwerf wordt deelgenomen aan een gemeenschappelijke regeling, die zorg draagt voor de uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening en de uit deze wet voortvloeiende voorschriften. In 2011 zijn regie en uitvoering losgekoppeld. Het openbaar lichaam voert de regie. Caparis NV is de uitvoeringsorganisatie van de gemeenschappelijke regeling Sociale werkvoorziening Fryslân. Dezelfde acht gemeenten zijn ook eigenaar van deze NV. Bureau Zelfstandigen Fryslân (BZF) En er is een regionaal samenwerkingsverband in de vorm van het Bureau Zelfstandigen Fryslân (BZF). Dit is een samenwerking tussen 19 gemeenten in de provincie Fryslân en onderdeel van de sector sociale zaken van de gemeente Leeuwarden. BZF voert namens de gemeenten van het samenwerkingsverband, het Besluit bijstandverlening zelfstandigen en de Wet Inkomstenvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ) uit. Programma 6 Beheren (thema milieu) Omrin (afval) Omrin is een inzamelaar en verwerker van afval, ook van het Opsterlandse afval. Omrin is de handelsnaam van de Afvalsturing Friesland N.V.(afvalverwerking) en de N.V. Fryslan Miljeu (afvalinzameling). Omrin doet de inzameling en verwerking van afval voor 17 Friese gemeenten, 3 Groningse en vele bedrijven. C. Gemeentelijke visie en beleidsuitgangspunten m.b.t. verbonden partijen De gemeente heeft met het oog op het beperken van regelgeving geen afzonderlijke Kadernota verbonden partijen vastgesteld. Visie en beleid op verbonden partijen zijn daarom terug te vinden in de betreffende paragraaf van de begroting. De gemeente voert overheidstaken uit en wil doelen bereiken in de samenleving. Dit moet effectief en efficiënt. In een aantal gevallen kan de gemeente deze taken en doelen niet of moeilijk zelf uitvoeren en is er een noodzaak om met andere gemeenten, provincie of waterschap samen te werken. De gemeente Opsterland voert hierbij een terughoudend beleid. Verbonden partijen worden alleen aangegaan als dit door de wet verplicht wordt gesteld of als er een ondubbelzinnig gemeentelijk belang is, gerelateerd aan grensoverschrijdende belangen en/of de kwaliteit en efficiëntie van de uitvoering van de taken. Bij deelname aan een verbonden partij moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan: 1. De op te richten verbonden partij moet bij uitstek het instrument zijn om het gemeentelijke doel te realiseren. 9

10 2. Er moet een gedegen afweging plaatsvinden met betrekking tot de vorm van de verbonden partij (praktisch en beperken van bestuurlijke drukte). 3. De verdeling van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden moet helder en duaal omschreven worden. 4. Bij het aangaan van verbonden partijen moet volstrekte duidelijkheid bestaan over zaken als werkwijze, zeggenschapsverhoudingen, winst- en risicoverdeling en te leveren (toetsbare) prestaties. 5. Er moeten duidelijke afspraken worden gemaakt over de inzichtelijkheid en beheersbaarheid van (financiële) risico s. 6. Er moeten voldoende waarborgen in de regeling worden opgenomen voor democratische legitimatie (bij overdracht raadsbevoegdheden) en voor controle en beïnvloeding door o.a. inzichtelijke en transparante begrotingen en verantwoordingen, het verstrekken van relevante en adequate informatie (nieuwsbrieven en tussenrapportages) en door controlemechanismen als financiële adviescommissies en rekenkameronderzoek. Hoewel de OWO-samenwerking niet onder de definitie van een verbonden partij valt, zijn de visie en uitgangspunten met betrekking tot verbonden partijen wel relevant voor de gezamenlijke visie op de OWO-samenwerking. D. Mogelijke andere uitgangspunten voor het formuleren van een gezamenlijke visie Hieronder zijn als voorbeeld voor de discussie een vijftal mogelijkheden genoemd die kunnen helpen bij het formuleren van de uitgangspunten voor het opstellen van de gezamenlijke OWOvisie op de samenwerking. 1. Concrete strategische belangen van alle deelnemers Partijen die gaan samenwerken dienen strategische belangen te hebben bij de samenwerking. Samenwerking heeft alleen kans van slagen als de strategische belangen van alle deelnemers gediend worden. In Opsterland is besloten om vanuit een versterkt platteland de dialoog aan te gaan met de omliggende stedelijke gebieden om van elkaars sterke punten de kansen van platteland en stedelijk gebied verder te ontwikkelen. De strategische belangen van de drie OWO-partners moeten in de op te stellen visie worden geconcretiseerd (wonen, werken, recreëren) en worden gebundeld tot één strategie voor alle drie deelnemers. 2. Identiteit samenwerking die eigen identiteit versterkt De drie OWO-gemeenten moeten elk een scherp beeld van de eigen identiteit formuleren en ook van de manier waarop die identiteit in de samenwerking een plek moet krijgen. Er moet daarnaast een collectieve identiteit ontstaan, die versterkend moet werken voor de individuele gemeenten. 3. Een rationele en emotionele keuze voor meer bestuurskracht Alle drie partners moeten vanuit het eigen perspectief duidelijk maken wat zij uit de samenwerking willen halen. Daarbij gaat het niet uitsluitend om het najagen van het eigen belang. Het gaat juist om het zelf investeren in het belang van de ander. Daarom is een 10

11 gemeenschappelijk beeld van de doelen van de samenwerking nodig, en het op basis daarvan aangaan van een emotionele en rationele verbinding Actieve betrokkenheid, een gemeenschappelijk beeld en een goed geregisseerd proces Raad, college en management in de deelnemende gemeenten moeten 100% achter de samenwerking staan en hierin actief betrokken zijn. Beelden over hoe de samenwerking georganiseerd zou moeten zijn, kunnen sterk uiteenlopen. Zowel wat betreft de organisatorische vorm als de besturing. Het is belangrijk om hierover goede afspraken te maken. Binnen een gemeente moeten raad, college en ambtelijke organisatie op één lijn zitten. Binnen en tussen de gemeenten moet sprake zijn van een duidelijke rolverdeling Met een goed geregisseerd proces worden de voorwaarden gecreëerd om inhoudelijke doelen te bereiken. In dit proces zijn de stappen uitgetekend en de verschillende spelers in positie gebracht en kan grip worden gehouden op de voortgang. Wanneer specifieke kennis en/of ervaring ontbreekt, is externe ondersteuning gewenst. Hiervoor moet geld vrij gemaakt worden. 5. Een gezamenlijke cultuur en goede relaties Bij intensieve samenwerking hoort ook het werken aan een gezamenlijke cultuur. Mensen moeten elkaar willen en leren begrijpen, op alle niveaus (raden, colleges, management en medewerkers). De drie organisaties moeten bereid zijn eigen zekerheden los te laten en oog te hebben voor andere oplossingen. Niet alleen het eigen perspectief op de werkelijkheid is dus heilig. Daarvoor is durf en realisme nodig op allerlei momenten. Een goede relatie tussen sleutelfiguren is een succesfactor voor samenwerking, zowel voorafgaand, als tijdens de uitvoering. Dit vereist een open communicatie met elkaar vertrouwen als een noodzakelijke voorwaarde. Voor de continuïteit is het van belang om bij personele wisselingen extra aandacht te besteden aan de doelstellingen, de gezamenlijke cultuur en de relaties. E. Vragen De volgende vragen zijn relevant bij de voorbereiding van het visietraject op de OWOsamenwerking. 1. Is de op 12 december 2011 door de raad vastgestelde koers met betrekking tot samenwerking nog dezelfde? De bestaande samenwerking met Ooststellingwerf en Weststellingwerf te intensiveren en vervolgens gezamenlijk in OWO-verband vanuit een krachtig platteland de verbinding met de omliggende stedelijke gebieden verder inhoud te geven (zie raadsvoorstel en raadsbesluit 12 december 2011). (anders gesteld: zouden we nu een ander besluit nemen dan toen). 2. Indien het antwoord op vraag 1 nee is, wat wordt dan de nieuwe koers en wat betekent dit voor de OWO-samenwerking? 3. Moet de samenwerking zich beperken tot de drie OWO-gemeenten of moet verbreding worden gezocht met (een) andere gemeente(n)? Voor de goede orde wordt nog vermeld dat het strategische raadsbesluit van 12 december 2011 in alle latere besluitvorming rond samenwerking terugkomt, zoals bijvoorbeeld Romte en ferskaat, het coalitieakkoord en de doelstellingen en voornemens in de jaarlijkse begroting. 11

12 Indien de beantwoording van deze drie vragen leidt tot het bestendigen van de koers van 2011, dan volgt nog de beantwoording van de vragen 4 en De OWO-samenwerking beperkt zich tot dusver tot de in het procesplan 2012 genoemde vier sporen. Moet de OWO-samenwerking worden uitgebreid en is een volledige ambtelijke fusie een uit te werken optie, die moet worden opgenomen in het gezamenlijke visiedocument? 5. Indien het antwoord op vraag 4 met betrekking tot een volledige ambtelijke fusie nee is, waar moet dan de grens worden gelegd tussen de OWO-organisatie en de eigen organisatie? Bijlagen: 1. Tijdlijn besluitvorming rond dit dossier. 2. Raadsstukken van 12 december Strategische samenwerking OWO-gemeenten (versie ), eerdere bijlage bij het Procesplan (2012). 4. Processchema om te komen tot een gezamenlijke visie op de OWO-samenwerking. 12