Inhoudsopgave. Bijlage 1: Prestatiegegevens 91

Transcriptie

1 Raad van toezicht 22 maart 2016

2 Inhoudsopgave Jaarverslag 3 Verslag van de directie 4 Verslag van de Raad van Toezicht 6 Verslag van de Ondernemingsraad 10 Visie en missie 12 Programmering 14 Educatie 21 Prestatienormen en genres in cijfers 25 Horeca en evenementen 29 Marketing en Communicatie 31 Development 34 Financiën 36 Gebouw en Techniek 38 Bestuur, personeel en organisatie 41 Governance 44 Jaarrekening 45 Balans per 31 december 46 Staat van baten en lasten over 48 Kasstroomoverzicht 49 Toelichting op de balans en staat van baten en lasten 50 Toelichting op de balans 52 Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen 62 Toelichting op de baten 63 Toelichting op de lasten 68 Fonds de Koninklijke Schouwburg en Het Nationale Toneel 80 Geconsolideerde balans per 31 december 82 Geconsolideerde staat van baten en lasten over 84 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 85 Toelichting op de geconsolideerde balans en staat van baten en lasten 86 Overige gegevens 88 Controleverklaring 90 Bijlage 1: Prestatiegegevens 91 2 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

3 Jaarverslag 3 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

4 Verslag van de directie Met ruim voorstellingsbezoekers, een positief resultaat, verbeterde gastvrijheid en een voornemen tot fusie was een druk maar uitzonderlijk goed jaar! Voor de Koninklijke Schouwburg was een zeer succesvol jaar. In totaal kwamen 23% meer bezoekers naar de schouwburg dan in 2014 en het financiële resultaat was zonder meer uitstekend te noemen. telde veel mooie en memorabele voorstellingen. Medea door TGA, Door de bank genomen van Bos Theater producties en Oostpool met Richard III. Of Paul van Vliet die altijd volle zalen trekt en de opnieuw optredende Mini en Maxi. Maar ook De Betovering die in de herfstvakantie de Koninklijke Schouwburg vulde was geweldig, ook door de fantastische inzet van NTjong met Het Schaap Veronica. Een ander hoogtepunt was de overdracht in onze schouwburg van de Louis Davidsring. Herman van Veen vereerde Claudia de Breij met de ring die hij zelf vele jaren in bezit had. We zetten in op meer voorstellingen en dat lukte. Wel leidde dat tot minder verhuringen, maar dat is te verwachten met meer voorstellingen. Op het programma van stond ook de sterke verbetering van de horeca en de gastvrijheid en ook daarin was de Koninklijke Schouwburg succesvol. Vooral vanaf de zomer. Bezoekers én de omzet vertelden ons dat we een grote stap voorwaarts hebben gemaakt. Intern maakten we slagen op het gebied van achterstallig onderhoud. Ook qua veiligheid voerden we een aantal verbeteringen door. In zochten we op een andere manier contact met de incidentele en de trouwe bezoekers. Persoonlijke gesprekken over hun wensen leverden ons nieuwe inzichten op. Hoe kunnen we het beter doen? Met al die inzichten doen we ons voordeel. was ook het jaar van het besluit om te gaan fuseren met Het Nationale Toneel en het Theater aan het Spui. De raad van toezicht nam in het vierde kwartaal het fusiebesluit en de Ondernemingsraad stemde in. De voortvarendheid blijkt ook uit het feit dat we op 1 december gezamenlijk een aanvraag Kunstenplan voor de periode deden bij de gemeente Den Haag en op 1 februari bij het ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. 4 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

5 Begin van het verslagjaar namen we afscheid van Hedwig Verhoeven, de eerst vrouwelijke directeur van de Koninklijke Schouwburg. Zij wist het theater verder te professionaliseren. Halverwege vertrok Oscar Wibaut. De Koninklijke Schouwburg is hem veel dank verschuldigd voor zijn inzet en vooral zijn prestaties gedurende 28 jaar. Als echt theaterdier heeft hij de mooiste voorstellingen geprogrammeerd. We hebben een geweldig jaar achter de rug. Dat is mede te danken aan de leden van de raad van toezicht die ons met raad en daad terzijde staat en de OR die voor de medewerkers en voor de Koninklijke Schouwburg op de bres springt. Dat is ook te danken aan alle bespelers maar vooral ook aan het team van de schouwburg. Er werken hier geweldige mensen die met inzet en betrokkenheid de bezoekers onze gastvrijheid laten beleven. En tegelijkertijd de gezelschappen ondersteunen en laten excelleren. Het is een voorrecht om aan dit team leiding te mogen geven. Simon van Driel Directeur-bestuurder 5 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

6 Verslag van de Raad van Toezicht In is een belangrijk besluit genomen, de Koninklijke Schouwburg fuseert met het Theater aan het Spui en het Nationale Toneel. Begin is door LAgroup Leisure & Art Consultancy een onderzoek naar de voordelen van een fusie ingezet tussen de Koninklijke Schouwburg, het Nationale Toneel en Theater aan het Spui. Vier jaar intensieve samenwerking als de Toneelalliantie heeft bewezen, dat er resultaten geboekt kunnen worden door samenwerking. Door het werken vanuit één visie, en onder leiding van één directie, kan er tot een grotere slagkracht gekomen worden. In augustus is, op basis van de resultaten van dat onderzoek, een voorgenomen fusiebesluit opgesteld door de Raden van Toezicht en het bestuur. Daarop ontvingen de directies een positief advies van de Ondernemingsraden. De Raden van Toezicht van het Nationale Toneel en de Koninklijke Schouwburg en het bestuur van Theater aan het Spui namen in december een definitief fusiebesluit, in de overtuiging dat er samen een krachtig en toekomstbestendig theaterbedrijf gevormd kan worden, dat toneel en het gesproken woord midden in de maatschappij plaatst, door beter in te spelen op het veranderende culturele landschap en de veranderende behoefte van het publiek. Sinds september werken de directeuren met een procesbegeleider, onder verantwoordelijkheid van een tijdelijke Raad van Toezicht en in regelmatig overleg met de Ondernemingsraden aan de voorbereiding en realisatie van de fusie tot Het Nationale Theater. Het streven is om aan het einde van kalenderjaar 2016 zowel materieel als juridisch te zijn gefuseerd. Voor de beleidsperiode zijn gezamenlijke subsidieaanvragen ingediend bij de Gemeente Den Haag en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De fusie is het belangrijkste onderwerp waarover de raad van toezicht zich in boog. Maar niet het enige. De raad kwam 7 keer bijeen. De overige onderwerpen die ter sprake kwamen: De artistieke visie. Het Kunstenplan dat we op 1 december bij de gemeente indienden. De verbetering van hospitality. De mogelijkheden voor en de wenselijkheid van zomerbespeling in de Koninklijke Schouwburg. In namen we afscheid van artistiek directeur Oscar Wibaut en zakelijk directeur Hedwig Verhoeven. Wij zijn beiden dankbaar voor hun inzet en deskundigheid. Ze hebben op voortreffelijke wijze de Koninklijke Schouwburg door economisch moeilijke jaren geloodst. Oscar 6 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

7 Wibaut heeft de Koninklijke Schouwburg 28 jaar gediend in diverse functies en de hoge standaard waaraan we historisch moeten voldoen, meer dan gehandhaafd. De samenstelling van de RvT kende geen mutaties. Dat geldt ook voor de auditcommissie die ook in bestond uit Sjaak Bruinsma en Jochem Ybema. De leden van de RvT ontvangen geen vergoeding voor hun werkzaamheden. De RvT hecht er aan de waardering uit te spreken voor het personeel van de Koninklijke Schouwburg en de interim-directeur voor hun inzet in het afgelopen jaar en de uitstekende resultaten die zijn behaald. PERSONALIA Raad van Toezicht Directie De heer J.G.A. Bruinsma De heer S.J. van Driel De heer P.M.M. Heijnen (Voorzitter) De heer O.A.J.M. Wibaut (uit dienst per 1/7) De heer J.P. ter Horst Mevrouw H.G.G.M. Verhoeven (uit dienst per 1/5) Mevrouw F. Kaya Mevrouw N.E.G. Ris De heer J.C.M. van Rutte De heer J.M.H. Ybema GEBOORTEDATA EN RELEVANTE (NEVEN)FUNCTIES Raad van toezicht van de Koninklijke Schouwburg en directie Koninklijke Schouwburg De heer J.G.A. Bruinsma ( ) Partner KPMG Accountants N.V. Lid raad van toezicht Fonds de Koninklijke Schouwburg en het Nationale Toneel Lid tijdelijke raad van toezicht Het Nationale Theater in oprichting De heer P.M.M. Heijnen ( ) Voorzitter college van bestuur ROC Mondriaan Lid raad van commissarissen N.V. Stadsherstel Den Haag e.o. Voorzitter Stichting ETV Lid raad van toezicht Museon Lid Sectorkamer Welzijn, Zorg, Sport Lid Economische Programma Raad Zuidvleugel Lid Stuurgroep Kansen voor West Voorzitter tijdelijke raad van toezicht Het Nationale Theater in oprichting 7 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

8 De heer J.P. ter Horst ( ) Managing Partner Hague Corporate Affairs, bureau voor communicatie en public affairs Lid raad van toezicht Care Nederland Lid raad van toezicht LOOT topsport opleiding Mevrouw F. Kaya ( ) Eigenaar Kaya Concept Voorzitter Stichting Women At Work Bestuurslid Stichting Ambassade van Den Haag Bestuurslid Stichting Haagse Uitdaging Mevrouw N.E.G. Ris ( ) Algemeen directeur a.i. Stadspodia Leiden BV Lid adviescommissies orkesten, opera en dans Raad voor Cultuur Lid werkveldcommissie muziek ARTEZ Hogeschool voor de Kunsten Penningmeester bestuur De Comedians BV, Amsterdam Voorzitter bestuur Stichting Earport, Amsterdam Voorzitter bestuur Stichting Dorst, Amsterdam Voorzitter bestuur Stichting Artery, Amsterdam De heer J.C.M. van Rutte ( ) Voorzitter raad van commissarissen SNS Bank Lid raad van commissarissen ORMIT Lid raad van commissarissen BNG Bank Lid raad van commissarissen NLII Lid bestuur Stichting Administratiekantoor Kas Bank Lid bestuur ABN AMRO Foundation Lid raad van toezicht Health Center Hoenderdaal De heer J.M.H. Ybema ( ) CFO BSH Huishoudapparaten BV Lid raad van toezicht Care Nederland DIRECTIE De heer S.J. van Driel ( ) Directeur-bestuurder Stichting de Koninklijke Schouwburg (parttime) Voorzitter raad van toezicht Hogeschool Leiden (inmiddels beëindigd) Voorzitter raad van toezicht Stichting Pameijer Voorzitter raad van toezicht Media Pensioen Diensten Voorzitter raad van toezicht Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Nederland 8 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

9 ROOSTER VAN AF- EN AANTREDEN RAAD VAN TOEZICHT Naam Eerste benoeming Tweede herbenoeming Derde herbenoeming Statutair aftreden De heer J.M.H. Ybema * De heer J.P. ter Horst De heer J.G.A. Bruinsma Mevrouw N.E.G. Ris De heer P.M.M. Heijnen Mevrouw F. Kaya De heer J.C.M. van Rutte * Leden van de raad van toezicht worden benoemd voor een zittingsduur van maximaal drie jaar. De zittingsduur van de heer Ybema werd met het uitzicht op de komende fusie - in in afwijking hierop met een jaar verlengd. Na verloop van de zittingsduur zijn de leden - na voorafgaand advies van de directie - direct herbenoembaar. De leden van de raad van toezicht mogen echter niet langer dan één aaneengesloten zittingsperiode van in totaal negen jaar in de raad zitting hebben. De raad dient een rooster van aftreden op te stellen. Bij elke benoeming wordt schriftelijk vastgesteld voor welke duur het desbetreffende lid van de raad van toezicht wordt benoemd. De leden van de raad van toezicht ontvangen geen vergoeding voor hun werkzaamheden voor de Koninklijke Schouwburg. 9 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

10 Verslag van de Ondernemingsraad Eind 2014 sloot de Koninklijke Schouwburg een tumultueuze periode af. We keken vooruit en zagen hoe de organisatie zich in richtte op de fusie. Toekomstmuziek voor de meesten, maar werk aan de winkel voor de ondernemingsraad. Het vormen van een advies over de fusie en de daaropvolgende fases was een tijdrovend en intensief proces. De energie hiervoor haalden we onder meer uit de positieve sfeer en de rust in de top van de organisatie. Maar bovenal uit het werkplezier dat in terugkeerde in de schouwburg. De ondernemingsraad hield zich vanaf begin het hele jaar intensief bezig met de fusie. Aanvankelijk met het vormen van een advies over een mogelijke fusie. In deze beginfase, een verkennende en onderzoekende fase waarin de door de directie aangeleverde onderzoeksrapporten nog niet compleet waren uitgewerkt, debatteerden we menig uurtje met de directie. Die besprak onderwerpen op een constructieve manier en was bereid enkele standpunten te herzien. In juni namen we afscheid van Oscar Wibaut. Oscar was vele jaren onze directeur en een fijne gesprekspartner. De hele organisatie was bij dit proces betrokken. De achterban bleef het hele jaar op de hoogte en kon meepraten en meedenken. We voerden een OR-spreekuur in, stelden alle openbare ORdocumenten digitaal beschikbaar en vroegen regelmatig feedback op de plannen. We gingen verschillende afdelingen af om in gesprek te blijven en informeerden bij personeelsbijeenkomsten. Het begrip medezeggenschap en de rol van de OR gingen leven onder de achterban. Dit merkten we aan het recordaantal sollicitaties nadat er een plek binnen de OR vrij kwam! Dat was uiteraard ook een gevolg van de periode waarin wij ons als Koninklijke Schouwburg bevonden. De organisatie stond op een belangrijk kruispunt. Voor ons een uitgelezen mogelijkheid om een stempel te drukken op de voorgenomen plannen. Daarnaast was het een unieke ervaring om mee te werken aan een betere organisatie en na te denken over wat wij en de achterban daarbij belangrijk vinden. De ervaren adviseur Kees de Graaf hielp ons met het toetsen van de voorgestelde fusieplannen. In samenspraak met Kees schreven wij een positief advies over de voorgenomen fusie. Bovendien becommentarieerden we de subsidieaanvragen bij de gemeente Den Haag en het ministerie van OCW. Na de nodige discussies voorzagen we die van een positief advies. De structuur van de te nemen stappen in het fusietraject staan in het procesplan. Dit levende 10 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

11 document vormt de basis van het te doorlopen traject en was een van de belangrijkste onderwerpen op de agenda. De raden van de drie fusiepartners spanden zich lange tijd in om de formulering, planning en toetsing van het procesplan zo adequaat en volledig mogelijk op papier te krijgen. Tijdens al deze processen hadden we ook regelmatig overleg met de ondernemingsraden van het Nationale Toneel en Theater aan het Spui. Het was interessant om hun visie te horen op de fusieplannen en er samen over te sparren. De relatie tussen de drie raden groeide in uit tot een sterke vertegenwoordiging voor de nieuwe organisatie. Dit werd begin 2016 geformaliseerd in een tijdelijke ondernemingsraad (TOR) met afgevaardigden uit de drie raden. Illustrerend voor de gang van zaken binnen het fusietraject is dat alle partijen beseften dat we elkaar nodig hebben. En dat balans, compromis en consensus de sleutel zijn tot het uiteindelijke succes, naast wat we op papier afspreken. Bij de aankondiging van de fusie voelden velen van ons zich wellicht ongemakkelijk: het luidde het einde van een tijdperk in. Een deel van het personeel voelde misschien zelfs angst om een mooie baan te verliezen. Maar naarmate het fusietraject vorderde, werd eens te meer duidelijk hoe sterk en flexibel velen van ons zijn. En dat wij over medewerkers beschikken die hun vak verstaan. Kwaliteit komt altijd bovendrijven. Het is mede dankzij deze achterban dat wij het fusietraject met veel vertrouwen verder in gaan. Ondernemingsraad Koninklijke Schouwburg 11 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

12 Visie en missie De Koninklijke Schouwburg is eerst en vooral een Theater van het Woord. Toneel, voor volwassenen en kinderen, staat centraal. In de schouwburg worden verhalen verteld die te maken hebben met de vraagstukken van deze tijd en de wereld om ons heen. 'Het Theater van het Woord' is er niet alleen voor toneel, maar ook voor cabaret, intieme theaterconcerten, etc. We presenteren voorstellingen die tot het beste in hun genre worden gerekend. De Koninklijke Schouwburg is een plaats waar de toeschouwer zich met de bespeler en de andere toeschouwers verwant en verbonden weet. Er is elke avond iets unieks en eenmaligs te zien. Vraag het de bespeler: elke avond is anders, dezelfde voorstelling de volgende avond is een andere voorstelling met een andere dynamiek. Vooral de interactie met het publiek geeft er steeds een nieuw accent aan. We willen dat elke avond ons publiek van een kwalitatief hoogwaardige voorstelling geniet. Zich ontspant, juist in verwarring raakt of nieuwe inzichten krijgt. We brengen kunst, kunstenaar en bezoeker met elkaar in contact. Dat mag naar onze mening nog wel wat intensiever. We denken dan vooral aan meer contacten tussen kunstenaar en bezoeker, bijvoorbeeld in de foyers, maar ook in gesprekken na de voorstelling. We proberen een zo breed mogelijk publiek te bereiken en slagen daarin elke jaar een beetje beter. Dat doen we door een diversiteit aan voorstellingen te presenteren, onze mooie voorstellingen intensief te marketen en Hospitality van uitstekend niveau te bieden. Bij het bereiken van met name scholieren speelt ook Educatie een belangrijke rol. We zijn op dat punt, in goede samenwerking met het Theater aan het Spui en het Nationale Toneel, succesvol en dat willen niet alleen zo houden, maar ook verder uitbouwen. Toneel vormt het hoofdbestanddeel van ons voorstellingen: bijna 70%. In aantallen bezoekers ligt het iets anders: bijna 60% van het publiek bezoekt toneel. Die ruim 40% van de bezoekers bieden we verwante theatergenres als cabaret en kleinkunst, vernieuwend muziektheater en intieme theaterconcerten. Ook theatercolleges, een tamelijk nieuw genre, hebben een sterk groeiende belangstelling. André Kuipers en Gijs Scholten van Aschat zijn voorlopers die in 2016 zeker navolgers krijgen. Op het toneel brengen we klassiekers met een eigen interpretatie en nieuwe stukken. We vinden dat toneelvoorstellingen aansluiting moeten houden met ons publiek. Maar we zien het ook als onze taak met enige regelmaat kwetsbaar toneel te introduceren waar een publiek voor moet worden opgebouwd. We doen het tenslotte allemaal voor het publiek. Wat er ook op de planken staat, in contact met het publiek blijven is essentieel. Dus niet alleen kwaliteit is leidend, maar ook de vraag of het voldoende publieksgericht is. Toneel om het toneel of alleen voor een kleine incrowd, daar gaat het in onze schouwburg niet om. Als we spreken over het grote belang van 12 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

13 het publiek, moeten we ook het belang van Gastvrijheid noemen. Aan verbetering van onze Gastvrijheid is in hard en succesvol gewerkt. Gastvrijheid is een sleutel in onze missie. Als we de Koninklijke Schouwburg willen neerzetten als het Theater van het Woord mogen we ook poëzie niet vergeten. Daarom vroegen we het laatste kwartaal van een aantal dichters uit Den Haag of met een sterke band met Den Haag een gedicht of tekst te maken. Een tekst over theater in het algemeen of de KS in het bijzonder. Deze teksten krijgen in het eerste kwartaal van 2016 een plaats op de muren van de Koninklijke Schouwburg. Ten slotte: het volgende jaarverslag schrijven we als de fusie met Het Nationale Toneel en het Theater aan het Spui een feit is. Er komt een totaal nieuwe organisatie. Dat leidt ongetwijfeld tot een andere visie en een gewijzigde missie. Wat niet verandert is het belang van het publiek. De toeschouwer blijft in het centrum van die visie en missie staan. 13 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

14 Programmering De intensivering en het uitzetten van heldere (en soms nieuwe) lijnen binnen de programmering bleek een zeer geslaagde zet. In bezochten ruim mensen onze voorstellingen en festivals (2014: ). TONEELAANBOD: HET NATIONALE TONEEL EN NTJONG Het Nationale Toneel, ons huisgezelschap, presenteerde in 31 voorstellingen in de Koninklijke Schouwburg (2014: 51). De 29 voorstellingen van het jeugd-/familiegezelschap van het Nationale Toneel, NTjong, waarvan 12 schoolvoorstellingen, bracht het totaal van NT en NTjong op 60 voorstellingen. Het bezettingspercentage van het Nationale Toneel kwam uit op 58%, 2% lager dan in Het aantal bezoekers bedroeg (2014: ). Het bezettingspercentage van het NTjong was 71%, bij een totaal aantal bezoekers van Het Nationale Toneel speelde in onder regie van Theu Boermans de Shakespearekomedie As you like it. Libris Literatuur Prijswinnaar Ilja Leonard Pfeijffer schreef speciaal voor het Nationale Toneel Blauwdruk voor een nog beter leven, geïnspireerd door Design for Living van Noël Coward. Het stuk werd opgevoerd onder regie van Johan Doesburg. Op 4 mei presenteerden we samen met het Nationale Toneel de voorstelling De laatste getuigen, als onderdeel van Theater Na de Dam. Op de avond van de Nationale Dodenherdenking speelden door het hele land gelijktijdig meer dan vijftig voorstellingen, die ieder op hun eigen manier betrekking hadden op de Tweede Wereldoorlog. In een volle zaal herdacht het publiek die avond bij ons gezamenlijk de Tweede Wereldoorlog tijdens de minuut stilte. En keek naar de liveuitzending van de herdenking op de Waalsdorpervlakte. Direct hierna lazen acteurs van het Nationale Toneel verhalen voor van Hagenaars die de hongerwinter hebben meegemaakt. Drie zusters van Anton Tsjechov, onder regie van Theu Boermans, ging exclusief in Den Haag in reprise. Na de zomer ging Solness (regie: Theu Boermans) in première. De voorstelling maakte hiermee een sprong van de vlakke vloer naar de lijst van de Grote Zaal. We sloten het jaar zeer succesvol af met de herneming van Midzomernachtdroom. Deze klassieker van Shakespeare, met Haagse touch én met nagenoeg het hele NT-ensemble en bijzondere gastrollen, was tijdens de kerstperiode exclusief te zien in onze schouwburg. Met uitsluitend uitverkochte zalen. NTjong speelde in zijn eerste familievoorstelling voor de Grote Zaal, Polleke, naar het beroemde literaire jeugdboek van Guus Kuijer. Deze ontroerende en ontwapenende voorstelling, over een meisje met een heel druk leven, werd overladen met sterren in de pers. En was in totaal 8 keer in de Koninklijke Schouwburg te zien, waarvan 3 keer voor scholen. Nog in het zelfde jaar presenteerde NTjong tijdens het zeer succesvolle festival de Betovering zijn tweede 14 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

15 familievoorstelling voor de Grote Zaal, ditmaal Het schaap Veronica. Een vrolijke, eigenzinnige familievoorstelling over het beroemde schaap van Annie M.G. Schmidt, met liedjes en een speelse sing-a-long. Vanaf eind november was maar liefst 17 keer Klaas te zien in het Paradijs, waarvan 9 keer als schoolvoorstelling. Een Oudhollands sinterklaasverhaal van de Nederlandse jeugdauteur W.G. van de Hulst. Met de geur van pepernoten en een prachtig miniatuurdraaitoneel, geïnspireerd op het oude Scheveningen en Panorama Mesdag. TONEELAANBOD: OVERIGE GESUBSIDIEERDE GEZELSCHAPPEN De BIS- en FAPK-gesubsidieerde toneelgezelschappen zorgden voor 14 verschillende producties, verdeeld over 17 voorstellingen (2014: 20 producties en 25 voorstellingen). De gemiddelde bezettingsgraad was met 68% een flink stuk hoger dan vorig jaar (2014: 50%). Maar er was meer prachtig repertoire van Nederlandse bodem. Onder andere Beschuit met Muisjes, dat bij gelegenheid van de 150e geboortedag van auteur Herman Heijermans werd opgevoerd door Toneelgroep Oostpool. Goed nieuws dat in ook nieuw Nederlands werk voor de Grote Zaal werd geschreven. Waar het vlakke land gaat plooien, van de gelauwerde schrijver Jibbe Willems, speelde Toneelgroep Maastricht in een intieme en indrukwekkende toneel-op-toneel-setting. De nieuw geschreven voorstelling Van Waveren: de ondergang van een Hollandse familie van het Ro Theater (schrijvers: Don Duyns en Rik van den Bos) trok zo n 500 bezoekers. Toneelgroep Amsterdam, in een zeer klein aantal steden in Nederland te zien, bezocht in vier keer de Koninklijke Schouwburg. Met twee verschillende producties. Maria Stuart, onder regie van Ivo van Hove en met onder anderen Halina Reijn, Chris Nietveld, Hans Kesting en Ramsey Nasr en Medea van regisseur Simon Stone. De laatste voorstelling was geselecteerd voor het Theaterfestival en op datzelfde festival nam Marieke Heebink een Theo d Or in ontvangst. Wij zetten samen met het gezelschap een nieuw intensief en meerjarig marketingplan op, dat zijn vruchten afwierp in de bezoekersaantallen (1.852). Naast bovengenoemde gezelschappen waren ook de andere belangrijke BIS-gezelschappen rijk vertegenwoordigd. Van Het Zuidelijk Toneel, het Noord Nederlands Toneel tot Theater Utrecht en Orkater. Het laatste gezelschap trakteerde een uitverkochte zaal op Een Pure Formaliteit, met Porgy Franssen, Pierre Bokma, het Cello8tet en muziek van Micha Hamel. Het Zuidelijk Toneel speelde voor het eerst op oudejaarsavond De Ouds en Nieuwsshow, voor liefst 463 bezoekers. Verrassend was de Shakespearevoorstelling Richard III van Toneelgroep Oostpool, waarbij een deel van het publiek onderdeel was van de voorstelling. Bezoekers zaten op het toneel, in het decor, op zogenaamde adventure seats en dineerden voorafgaand aan de voorstelling met de acteurs. 15 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

16 TONEELAANBOD: VRIJE PRODUCTIES De vrije producenten staan over het algemeen garant voor toegankelijk toneel, wat resulteerde in een hoog bezoekpercentage: 78% (2014: 67%). Binnen deze categorie waren er in totaal 81 voorstellingen (2014: 43) met bezoekers (2014: ). Opvallende producties en goed voor veel publiek: Een Sneeuw van Het Toneel Speelt, een stuk van Willem Jan Otten uit de Nederlandse toneelcanon. Daar Werd Wat Groots Verricht, een monumentale en aangrijpende vertelling van Diederik van Vleuten over de val van Nederlands-Indië. Maar ook De Ontdekking van de Hemel en Door de bank genomen, het derde deel van het drieluik De Verleiders over actuele economische affaires. Ook bijzonder en zeer succesvol was de geheel in het Surinaams gesproken voorstelling Zit mooi!, die twee keer de Grote Zaal uitverkocht. Louis Couperus was vertegenwoordigd met het toneelstuk Eline Vere, gepresenteerd door Hummelinck Stuurman. Een van de hoogtepunten op toneelgebied was de exclusieve toneelspecial Shakespeare by Heart, waarbij niemand minder dan Gijs Scholten van Aschat en Pierre Bokma Shakespeare-improvisaties voor een tot de nok toe gevulde zaal speelden. In december presenteerden we sinds lange tijd weer een eigen productie. De Haagse Dinner for One toverde het Paradijs om tot de huiskamer van Miss Sophie en haar butler, uit de bekende kerstklassieker. Het Haagse publiek, van het veen tot het zand, schoof in groten getale aan om het spektakel mee te maken én om samen te eten. Iedere avond vertelden verschillende Hagenaars tijdens het Haagse kwartiertje over hun bijzondere leven in Den Haag. Van de pastoor tot een Surinaams koor. We werkten ook samen met andere Haagse partijen, waaronder Resto VanHarte, dat het diner verzorgde. Deze organisatie zet zich in voor mensen en groepen in een sociaal isolement. De voorstelling was in totaal 18 keer te zien en alle avonden volledig uitverkocht. TONEELAANBOD: JEUGDTHEATER In werden 81 voorstellingen gespeeld voor kinderen/familie. In totaal kwamen bezoekers naar de jeugdvoorstellingen, met een bezettingspercentage van 77%. Voor kinderen vanaf twee jaar houden we nog steeds iedere twee weken op zondagochtend voorstellingen in het Paradijs. De schouwburg is daarmee de uitgelezen plek voor een allereerste kennismaking met theater. In het Paradijs waren in 48 jeugdvoorstellingen te zien. Met een gemiddelde bezettingsgraad van 80% was met name de peuterprogrammering, maar ook de kleuterprogrammering nog steeds zeer succesvol. Opvallende titels in het Paradijs waren Dikke Dik en Aadje Piraatje, naar de bekende kinderboeken. Joes Boonen en Ton Meijer zijn als geen ander in staat om niet alleen de peuters, maar óók hun ouders mee te sleuren in hun verhalen. Daarnaast was het ongelooflijk goed nieuws dat gezelschappen als MAAS, NTJong en Bontehond zich afgelopen jaar op de allerjongste doelgroep stortten met Gezocht Konijn, Kamishibai en Aaipet. Aaipet (2,5+), een razendknappe, virtuoze slapstick met ipads, werd zelfs genomineerd voor de Gouden Krekel voor meest 16 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

17 indrukwekkende jeugdtheatervoorstelling van. Uniek voor een peutervoorstelling. Peutertheater lijkt te bloeien in Nederland en dat leverde de schouwburg in een prachtig gevarieerd aanbod op. In de Grote Zaal waren er in 9 bijzondere jeugdvoorstellingen te zien, variërend van 3+ tot 9+ jaar. Het ROtheater speelde het zeer succesvolle De zere neus van Bergerac (8+) en NTjong de voorstellingen Polleke (9+) en, tijdens Festival de Betovering, Het Schaap Veronica (6+). Een andere opvallende voorstelling was De terugkeer van Hans en Grietje (6+), waarin theater en orkest op prachtige wijze samensmolten, zoals dat alleen in voorstellingen van Orkater kan. Een stuk vol klassieke muziektoppers, met onder andere een meesterlijke vertolking van de heks door Annet Malherbe. Zeer succesvol waren verder Nijntje viert feest, voor de allerkleinsten (3+) en de bijzondere muzikale voorstelling Wolfgangs wondere wereldreis (6+) tijdens het Festival Mozart. Zowel in het Paradijs als in de Grote Zaal was het landelijke jeugdaanbod van kwaliteit dus breed vertegenwoordigd. Met voorstellingen variërend van de BIS-gezelschappen MAAS, Het Filiaal en natuurlijk NTJong tot aan terugkerende hits als Nijntje, het ROtheater en de bij het publiek zo geliefde Paradijstitels Dikke Dik en Aadje Piraatje. Een zorgwekkende ontwikkeling: minder jeugdkwaliteitstheater specifiek voor de Grote Zaal. De functie die NTjong hierin vervult, met Polleke en Het Schaap Veronica, is zeer hoopgevend. Het is belangrijk dat we ook in onze Grote Zaal goed kwaliteitstheater voor kinderen kunnen blijven tonen. Ze hebben recht op het beste dat er is op theatergebied. Hun eerste ervaring met theater is bovendien cruciaal voor hun theaterbezoek in de toekomst. TONEELAANBOD: INTERNATIONALE PROGRAMMERING In was het internationale aanbod in de Grote Zaal bescheiden. Dit door een herbezinning op ons beleid. We kijken naar de lijn die wij in de nabije toekomst uitzetten binnen het brede wereldwijde aanbod. Daarbij speelt vanzelfsprekend kwaliteit een grote rol, maar ook een optimaal publieksbereik en een heldere positie die wij willen aannemen in het Nederlandse theaterlandschap. Het internationale aanbod focuste zich dit jaar meer op het Paradijs, waar onder andere vaste bespeler STET (Stichting The English Theatre) verschillende voorstellingen gaf. In het Paradijs en de Paul Steenbergen foyer trokken 21 voorstellingen in totaal bezoekers. The Guidhall Graduates, waarbij jonge, afgestudeerde acteurs van de Londense Guildhall School of Music and Drama voorstellingen presenteren én workshops geven, staat inmiddels vast op het jaarlijkse programma. Ashley Ramsden, meesterverteller en oprichter van The School of British Storytelling kwam met een reeks van 6 voorstellingen van de kerstklassieker A Christmas Carol van Charles Dickens. We werkten ook samen met de Alliance Francaise de la Haye, waarmee we onder meer Le prochain train aan het publiek presenteerden. 17 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

18 In de Grote Zaal was er indrukwekkend toneel, onder andere van Toneelhuis Antwerpen, dat onder regie van Guy Cassiers Caligula uitvoerde. Daarnaast verwelkomden we een speciale internationale gast op literair gebied. Niemand minder dan de Chileense auteur en journaliste Isabel Allende koos de Koninklijke Schouwburg als enige theater in Nederland om aan het publiek een toelichting te geven op haar werk. De avond organiseerden we in samenwerking met BorderKitchen. In de Grote Zaal vonden 2 voorstellingen plaats met in totaal 902 bezoekers. MUZIEK: OPERA Een wat kleiner aantal voorstellingen in het operagenre (: 9 en 2014: 11) trok in meer bezoekers: ten opzichte van in Barokopera Amsterdam, onze vaste bespeler, speelde Don Giovanni anno Dit stuk ging in première in de Koninklijke Schouwburg voor een kleine 600 bezoekers. Extra vermeldenswaardig was de bijzondere (en nieuwe) opera Mariken in de Tuin der Lusten van ons Haagse huisgezelschap Opera2Day, dat voor deze voorstelling samenwerkte met andere gezelschappen van topniveau: ASKO Schonberg, het Nationale Toneel en Cappella Amsterdam. De voorstelling, gebaseerd op het klassieke mirakelspel Mariken van Nieumeghen en met Hannah Hoekstra in de titelrol, werd hogelijk gewaardeerd en trok bijna bezoekers. MUZIEK: MUZIEKTHEATER, THEATERCONCERTEN & MUSICALS In verzorgde onze schouwburg een aantal bijzondere concerten die ieder op hun eigen manier naadloos pasten bij de intieme sfeer van de bonbonnièrezaal. Ze wisten ook elk hun eigen doelgroepen te vinden, van jong tot oud. telde een rijk aanbod aan impresariaten en gezelschappen op muziekgebied, wat leidde tot meer muziekproducties dan in het voorgaande jaar (27 in en 20 in 2014). We presenteerden een aantal zogenaamde seated popconcerten, waarbij we op promotioneel vlak soms samenwerkten met het Paard van Troje. Het Haagse karakter speelde bij de keuze in programmering soms een rol. Zoals de Daydreams Tour van Di-Rect (uitverkocht) en het concert van Golden Earring, dat voor het eerst sinds lange tijd acte de préséance gaf op onze bühne (uitverkocht). Dat het Theater van het Woord niet alleen over het gesproken maar ook over het gezongen woord gaat, bewezen de succesvolle luister- en singer/songwriterconcerten van Jett Rebel, Milow, Stef Bos en Spinvis. Bart van Loo, bekend van zijn chansoncolleges in DWDD, leidde met Vlaamse musici in Chanson: une belle histoire het publiek door het brede oeuvre van het Franse chanson (535 bezoekers). Topmuzikant Eric Vloeimans trok met zijn theatrale concert Olivers Cinema 295 bezoekers. Niet slecht voor een eerste concert in de Koninklijke Schouwburg. Het Haagse kamermuziekgezelschap Musica Poëtica maakte in zijn opwachting in de KS. Zij combineren kamermuziek met dans, tekst en theatraal gebaar. De Paul Steenbergen-foyer biedt de perfecte akoestiek én sfeer voor kamermuziek, en past daarmee perfect bij deze 18 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

19 zondagochtendconcerten. Gedurende het jaar verzorgde Musica Poëtica verschillende uitverkochte concerten. Op musicalgebied was er in de Koninklijke Schouwburg alleen Dorus te zien. Een productie over het leven en werk van Tom Manders, van de makers van de musicals Ramses en Sonneveld. Het kleine aantal musicals had te maken met het beperkte aanbod van kleine Nederlandse kwaliteitsmusicals. De voorstelling betoverde zo n 700 bezoekers. In 2014 trokken de muziektheaterproducties, concerten en musicals en in bezoekers. Een gevolg van het hogere aantal producties in. CABARET In was het aantal cabaretvoorstellingen substantieel hoger dan in 2014, vanwege het simpele gegeven dat er in 2014 minder shows door impresariaten en gezelschappen werden aangeboden dan in. In brachten we 50 cabaretvoorstellingen ten opzichte van 31 voorstellingen in 2014, goed voor ruim bezoekers. Niet alleen het absolute aantal bezoekers steeg, ook het relatieve aantal (per voorstelling) nam toe ten opzichte van Verschillende cabaretiers van naam en faam gaven hun kijk op de wereld van nu in de Koninklijke schouwburg. Van Freek de Jonge tot Claudia de Breij, die bij ons bovendien de legendarische Louis Davidsring na 39 jaar (!) kreeg uit handen van Herman van Veen. Zeer bijzonder waren de voorstellingen van Harrie Jekkers en Jeroen van Merwijk. Na jaren van stilte rond Harrie Jekkers ontvingen we dit Haagse cabaretfenomeen met open armen. De twee avonden raakten in mum van tijd uitverkocht. Ook Mini & Maxi keerden na lange afwezigheid in de theaters terug, met een exclusieve reeks van 10 voorstellingen in hun Den Haag. Alle voorstellingen waren nagenoeg uitverkocht. Ellen ten Damme koos de Koninklijke Schouwburg als plek voor de koninklijk première van haar programma Thuis bij Ellen. Herman Finkers speelde zijn Oudejaarsconference op slechts een handjevol plekken in het land, waaronder onze schouwburg. Hij gaf de conference maar liefst 3 keer in Den Haag, voor een bomvolle zaal. Nieuwkomer was MaroComedy, een jong stedelijk gezelschap van stand-up comedians met een multiculturele achtergrond. Ze bieden ruimte aan zowel jonge aanstormende talenten als aan doorgewinterde comedians. De voorstellingen trokken in totaal zo n 800 relatief jonge bezoekers met een multiculturele achtergrond. Het gezelschap bewees dus direct zijn bestaansrecht op het podium van de Koninklijke Schouwburg. Een publieksgroei in de komende seizoenen is een vanzelfsprekende verwachting. Onze marketingafdeling werkt intensief samen met de marketeers van het gezelschap om een nieuw en jong publiek op te bouwen. Ook Jandino Asporaat wist een jong Haags urban en multicultureel publiek te bereiken met twee uitverkochte voorstellingen. 19 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

20 Uniek in zijn soort binnen cabaret is en blijft Paul van Vliet. Hij vierde in zijn tachtigste verjaardag en speelde verschillende zondagmiddagen Alleen op zondag. In de tweede helft van het seizoen opende hij met een nieuwe voorstelling, Zondag in Den Haag. Hij trok (en trekt nog altijd!) met beide voorstellingen uitsluitend volle zalen. SPECIALS In zetten we de lijn van andersoortige programmering voort. Naast de verhalen die verpakt zijn in klassieke voorstellingen, daagden we ons publiek uit om ook naar de verhalen van inspirerende mensen te komen luisteren. We geloven dat het samen luisteren naar een verhaal dat live verteld wordt, op een andere manier raakt dan digitaal via een beeldscherm. In gaven we het podium onder andere aan André Kuipers, die het publiek (jong tot oud!) inpakte met zijn ruimtevaartavonturen. Dat hij een snaar raakte bij het publiek, zagen we met name door de vele vragen die hij na afloop kreeg. Een lange maar gedenkwaardige avond. Ook Maarten van Rossem mocht in onze Haagse schouwburg niet ontbreken met een uiteenzetting over de hedendaagse politiek. Met deze nieuwe programmeringslijn willen we tegemoet komen aan de wensen van ons publiek. En een vruchtbare bodem creëren voor ons publiek van morgen. FESTIVALS De Koninklijke Schouwburg organiseerde of nam dit jaar deel aan een aantal festivals: Museumnacht Ook in waren we weer een belangrijke deelnemer van de Haagse Museumnacht. Ruim 40 Haagse musea deden mee aan deze zesde editie en de opening was traditiegetrouw in onze Grote Zaal. Hiervoor toverden we de schouwburg om tot een variététheater in jaren 30 stijl. Sven Ratzke opende hier met fenomenaal vermaak: een combinatie van cabaret, zang en dans. Na de opening deden bezoekers mee aan de artist experience, een unieke kijk achter onze schermen. In de foyer speelde een band en in de rotonde genoten bezoekers van heerlijke Koninklijke SchouwBurgers. Ruim bezoekers kwamen naar de schouwburg tijdens deze Museumnacht. Haags Uitfestival Tijdens het jaarlijkse Haags Uitfestival openen wij onze deuren voor iedereen en presenteren we het gloednieuwe theaterseizoen. De 43ste editie trok meer dan bezoekers. In de Grote Zaal waren diverse gratis voorproefjes te zien. Zo traden onder meer Huub Stapel, Spinvis, Paul van Vliet, Diederik van Vleuten en zelfs Nijntje op voor een volle zaal. De foyer veranderde in een theatrale speeltuin voor kinderen, met diverse workshops door bijvoorbeeld NTJong. Op het Lange Voorhout werd de gezamenlijke verkoopstand met het NT en Theater aan het Spui weer opgebouwd. In totaal verkochten we ruim 1300 kaarten en konden we rekenen op zo n bezoekers. 20 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

21 Prinsjesdag Nieuw in : het Prinsjesfestival, waarbij kinderen Koning voor een dag (m/v) waren en hun eigen troonrede voordroegen in de Grote Zaal. In het Paradijs was de voorstelling Hamlet (4+) te zien en de foyer veranderden we samen met ProDemos in een heus Kinderrijk. Het festival organiseerden we samen met ProDemos, Stichting Prinsjesfestival en het Nationale Toneel. Aan de presentatiedag ging een voorbereidingstraject vooraf, waarbij kinderen zelf de troonrede schreven en van acteurs leerden hoe je die het beste over het voetlicht brengt. Festival de Betovering Tijdens de herfstvakantie stond de Koninklijke Schouwburg in het teken van Festival de Betovering, hét internationale kunstfestival voor de jeugd, met zo'n 400 voorstellingen en workshops en ruim bezoekers. Ook dit jaar waren we weer één van de festivallocaties waar kinderen van 2 tot en met 12 jaar tien dagen lang genoten van al het moois van kunstenaars en theatermakers uit binnen- en buitenland. Maar ook zelf aan de slag gingen. Verspreid over 9 dagen telde onze schouwburg 8 verschillende voorstellingen: 6 in het Paradijs en 2 in de Grote Zaal. De 6 voorstellingen in het Paradijs kwamen uit 4 verschillende landen: Nederland, Italië, Frankrijk en Engeland en trokken in totaal 1076 bezoekers. Van deze bezoekers volgden nog eens 106 kinderen in het Paradijs workshops van Art-scool en schreven 34 kinderen gedichten tijdens de workshops Huis, tuin en keukendichten van NTJong. Nog eens ouders en kinderen kwamen kijken naar Het Schaap Veronica (6+) en 773 naar Yakanuko (6+). Dat maakte in totaal bezoekers. Minstens! Want er liepen ook nog volop kinderen in en uit bij activiteiten van Studio Schaap in de Sol le Witt foyer. Die was namelijk, in samenwerking met het NTJong, omgetoverd tot het tweede huis van het Schaap Veronica. Een plek vol Oudhollandse bordspelletjes, knutseltafels, een ware schapenautomatiek, droogkappen vol verhalen en knusse fotohoekjes. Tot slot liep er dagelijks een dame met prachtige grabbelrok rond die ons jongste publiek ook in de foyers wist te vermaken met eindeloos wonderlijke verhalen. Kortom, in liet de Koninklijke Schouwburg zien dat we tijdens een Festival als de Betovering veel meer zijn dan alleen een locatie voor voorstellingen. Een mooie eerste stap die veel belooft voor de toekomst! Crossing Border Ook in was de Koninklijke Schouwburg standplaats van het jaarlijkse Crossing Border festival. Dit festival vierde in november haar 23e editie met nog steeds hetzelfde doel: grote namen en nieuwe talenten uit de literatuur- en muziekwereld samenbrengen en grenzen tussen kunstvormen doorbreken. Crossing Border heeft zich ontwikkeld tot een van de belangrijkste festivals op het gebied van literatuur en muziek in Europa. Circa bezoekers genoten van de diverse lezingen en optredens in zowel de schouwburg als het Nationale Toneelgebouw. Tijdens dit festival is altijd weer goed te zien hoe flexibel onze ruimtes inzetbaar zijn. In iedere zaal/vide/foyer is er iets te zien of te beleven. 21 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

22 Educatie Voor educatie was 2013 een goed jaar, 2014 pakte beter uit dan verwacht en ook in bezochten meer scholen en leerlingen onze schouwburg. Met het aanwijzen van een educatiemedewerker in 2013 heeft de Koninklijke Schouwburg in korte tijd een uitgebreid repertoire aan educatieve projecten opgebouwd. En een intensievere verbintenis met de Haagse scholen en het reguliere publiek. Steeds vaker weten leerlingen, van groep 1 tot en met de laatste klas van de middelbare school, de schouwburg te vinden. Zowel voor speciaal geselecteerd schoolvoorstellingen als voor reguliere voorstellingen en voorstellingsonafhankelijke activiteiten. PRIMAIR ONDERWIJS Voor de leerlingen in het primair onderwijs - de basisschool - programmeerden we ook in drie titels, die gezamenlijk goed waren voor 14 voorstellingen: 9 keer KLAAS van het NTJong in de Paradijszaal en 3 keer Polleke en 2 keer Wiplala weer in de Grote Zaal. De 14 voorstellingen onder schooltijd trokken totaal leerlingen van 7 tot 12 jaar. Voorafgaand aan alle schoolvoorstellingen kregen de scholen een lesbrief van het NTJong of Het Filiaal, met opdrachten voor in de klas. Daarnaast voerden de leerlingen na alle schoolvoorstellingen van Polleke in de zaal een nagesprek onder leiding van theaterdocenten van het NTJong. Hieraan namen 690 kinderen deel. RONDLEIDINGEN In testte een aantal klassen van verschillende Haagse basisscholen de in 2014 ontwikkelde videotour. De videotour is een voorbeeld van een voorstellingsonafhankelijke activiteit die we kunnen inzetten voor zowel schoolklassen als regulier publiek. Het doel? Kinderen (7+) meer inzicht geven in de historie van de Koninklijke Schouwburg en in wat er zoal komt kijken bij het maken van een voorstelling. September startten we de videotour voor aan scholen en maandelijks op zondagochtend voor vrij publiek. Er wordt echter nog niet zo enthousiast gebruik van gemaakt als gehoopt. Momenteel praten de afdelingen Educatie van de Schouwburg en het NTJong met elkaar over het aan verbinden van workshops van het NTJong en de videotour, voor een completer aanbod richting de scholen. 22 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

23 EINDMUSICAL Basisschool t Palet uit de Schilderswijk presenteerde in voor het derde jaar op rij hun groep 8 musical in de Grote Zaal van de Koninklijke Schouwburg. 75 kinderen speelden, dansten en zongen een energieke eindmusical, geregisseerd door theaterdocenten van jeugdtheater Rabarber. Voor de voorstellingen kregen alle leerlingen in de Schouwburg een rondleiding om alvast kennis te maken met het gebouw. Deze samenwerking met t Palet, dat in januari 2016 overigens het predicaat excellente school ontving, zet zich ook het komend jaar voort. PRINSJESDAG KONING VOOR ÉÉN DAG Een hoogtepunt van was zonder twijfel het project Koning voor een dag. Samen met ProDemos en NTJong ontwikkelden we een uitgebreid lestraject voor groep 8. Hieraan namen 6 Haagse basisscholen deel. In de weken voorafgaand aan Prinsjesdag kregen 205 leerlingen op hun school een workshop van ProDemos over democratie, rechtstaat en de troonrede. Een schrijfworkshop rondom het idee als ik het in Nederland voor het zeggen had, dan en een theaterworkshop van het NTJong over hoe je jezelf aan een publiek presenteert. Vanuit iedere klas waren 2 leerlingen afgevaardigd die na drie dagen repeteren op 15 september in de Grote Zaal de allereerste Kindertroonrede presenteerden, in samenwerking met acteurs van het Nationale Toneel, jongeren van jeugdtheater Rabarber en presentator en rapper Abdel. Een heel bijzondere dag, waarin ProDemos de hele ochtend en middag de Sol le Witt-foyer vulde met Kinderrijkactiviteiten, de Grote Zaal vol liep met publiek voor de Kindertroonrede en de live stream van de echte troonrede. Het Paradijs stond bol van jong publiek voor de 4+ voorstelling Hamlet en op de tribune tegenover de schouwburg waren voor de 6 deelnemende basisscholen mooie plekken gereserveerd langs de route van de Gouden Koets. Kortom, een geslaagde eerste versie van de Kindertroonrede! VOORTGEZET ONDERWIJS In overleg met de toneelgezelschappen die in in de Schouwburg stonden selecteerden we voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs (14+) een uitgebreide lijst voorstellingen. Voorstellingen die aansluiten op het curriculum van verschillende schoolvakken. In totaal bezochten middelbare scholieren voorstellingen uit ons reguliere aanbod. Opvallend was dat de meeste leerkrachten allereerst voor klassieke titels kiezen, zoals Medea van Toneelgroep Amsterdam, Tsjechovs Drie Zusters van Het Nationale Toneel en De Meeuw van Toneelgroep Amsterdam. En natuurlijk bewerkingen van stukken van Shakespeare, zoals Romeo en Julia van Het Zuidelijk Toneel en de voorstellingen van STET. Daarna kiezen scholen graag voor toneelbewerkingen van boeken. In die trend deden De ontdekking van de hemel, Caligula, Oeroeg en Eline Vere het erg goed. Veel gezelschappen (met name de BIS) ontwikkelden bij hun voorstellingen digitaal lesmateriaal, met achtergrondinformatie en opdrachten voor in de klas. Ook viel op dat scholen weinig gebruikmaakten van de mogelijkheid om een inleiding of workshop van de toneelgezelschappen te boeken. Als verklaring hiervoor gaven de scholen aan geen budget over te hebben voor extra activiteiten naast de voorstellingen. 23 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

24 SAMENWERKING MET THEATER AAN HET SPUI & HET NT/NTJONG Ook maakten we een grote stap in de samenwerking tussen de educatieafdelingen van Theater van het Spui, het Nationale Toneel en het NTjong. Dit blijkt onder andere uit de inspiratiebijeenkomsten die we vijf keer per jaar gezamenlijk organiseren voor alle Haagse leerkrachten. En uit de gezamenlijke schoolprojecten, zoals de Segbroek Theaterdag. In mei ontvingen we alle 51 leerlingen (12-18 jaar) van de theaterklassen van het Segbroek College, waarmee we in 4 groepen op één dag een theatrale presentatie maakten. s Avonds presenteerden de kinderen aan alle ouders en leerkrachten. Een school als het Segbroek College was vervolgens het hele jaar door een vaste gast in onze theaters. In september waren ze ruim vertegenwoordigd bij de opname van NTR College Tour en bij verschillende voorstellingen in ons reguliere aanbod. Op deze manier verbinden we ons als toneelalliantie langzaamaan met steeds meer scholen. Deze samenwerkingen leveren alle betrokkenen bovendien een uitgebreider netwerk aan samenwerkingspartners op. BIJZONDERE GROEPEN Naast de binnenschoolse activiteiten richtte onze educatie zich in op doelgroepen die normaal gesproken nog moeilijk hun weg naar de schouwburg vinden. Zo openden we in juni onze deuren een dag voor 40 leerlingen van de weekendschool. Ze deden mee aan een rondleiding door de schouwburg en een theaterworkshop, ondervroegen uitgebreid onze theatertechnici en beleefden alles bij elkaar een indrukwekkende dag. Via het ambassadeursprogramma van festival De Betovering leidden we in oktober zo n 40 allochtone moeders rond langs onze kassa s en verschillende theaterzalen. Kostbare en tijdsintensieve activiteiten voor relatief kleine groepen, maar met als belangrijk doel om voor deze jongeren en volwassenen de drempel naar een schouwburgbezoek in de toekomst te verlagen. BEZOEKCIJFERS In bezochten leerlingen en docenten uit het primair en voortgezet onderwijs een voorstelling in de schouwburg, of namen deel aan een andere door ons georganiseerde activiteit. Er stonden dit jaar 85 van dergelijke activiteiten - voorstellingen, workshops, rondleidingen, inleidingen en theatrale presentaties - op het programma. In de begroting was rekening gehouden met in totaal leerlingen. 24 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

25 Prestatienormen en genres in cijfers De gemeentelijke prestatienormen vormen het kader voor de programmering en de bezoekerstargets. De normen van werden bijna allemaal ruimschoots behaald. In wisten we het verwachte aantal voorstellingen en bezoekers royaal te realiseren. De intensivering en verbreding van de programmering boekten duidelijk resultaat. Prestatienormen gemeente Den Haag Eigen programmering (excl. voorstellingen tijdens festivals Norm en schoolvoorstellingen) Aantal voorstellingen Aantal producties Aantal bezoekers Betalende bezoekers Voorstellingen NT Grote Zaal Voorstellingen NT paradijs 14 8 Internationaal Aantal voorstellingen Grote Zaal 2 3 Internationale producties Grote Zaal 1 3 Aantal bezoekers internationaal Grote Zaal Internationale voorstellingen paradijs Internationale producties paradijs 8 10 Aantal bezoekers internationaal paradijs Festivals Aantal festivaldagen Aantal festivalbezoekers Aantal betalende festivalbezoekers Educatie Aantal schoolvoorstellingen Aantal leerlingen primair onderwijs Aantal overige educatieve activiteiten Aantal leerlingen Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

26 TOELICHTING OP DE PRESTATIENORMEN De prestatienormen werden bijna allemaal behaald, vooral wat betreft de aantallen voorstellingen, producties en bezoekersaantallen van de eigen programmering. Het aantal voorstellingen NT week af, omdat in de begroting geen rekening werd gehouden met het feit dat 12 hiervan schoolvoorstellingen waren. Met deze erbij opgeteld behaalden we het totaal aantal van 60 Nationale Toneel voorstellingen wél. Het aantal leerlingen uit het primair onderwijs dat een voorstelling in de Koninklijke Schouwburg bezocht was ook lager dan verwacht. Aan de andere kant bereikten we met andere educatieve activiteiten juist meer leerlingen. BEZOEKERSAANTALLEN Bezoekers totaal Voorstellingen eigen programmering Voorstellingen culturele verhuur Cultuureducatie en participatie volwassenen Activiteiten voor kinderen buiten schooltijd Cultuureducatie leerlingen primair onderwijs Cultuureducatie leerlingen voortgezet onderwijs Bezoekers festivals Bezoekers commerciële evenementen Totaal bezoekers Koninklijke Schouwburg Bezoekersaantallen per genre Aantal Aantal Aantal Aantal voorst. bezoekers Bez % voorst. bezoekers Bez % Nationale Toneel % % Gesubsidieerd toneel % % Internationale programmering % % Ongesubsidieerd toneel % % Toneel jeugd en familie % % Toneel schoolvoorstellingen % % Muziektheater, opera & musicals % % Muziektheater jeugd en familie % % Cabaret en kleinkunst % % Overig % % % % 26 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

27 VERDELING PROGRAMMERING 14% 6% 11% 69% Toneel Muziektheater Cabaret Overig AANDEEL JEUGDPROGRAMMERING 1% 22% 4% 73% Programmering volwassenen Toneel schoolvoorstellingen Toneel jeugd en familie Muziektheater jeugd en familie 27 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

28 GEOGRAFISCHE SPREIDING VAN DE BEZOEKERS Van de bezoekers aan voorstellingen komt 86% uit de provincie Zuid-Holland, waarvan 71% uit de regio Haaglanden. 46% van de bezoekers komt van binnen Den Haag. 6% 3% 2% 1% 2% 15% 46% 25% Den Haag Haaglanden overig Zuid Holland Noord Holland Utrecht Gelderland Noord-brabant Overig 28 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

29 Horeca en evenementen Het speerpunt van : inzetten op klantvriendelijkheid en de beleving van de gast. Op veel manieren schonken we hier aandacht aan. En de eerste resultaten waren positief. HORECA In investeerden we op verschillende niveaus in de horeca om de kwaliteit te verhogen. Zo leverde de aanschaf van een kassasysteem efficiency op en een beter voorraadbeheer. Voor de medewerkers startten we een trainingstraject voor een open, klantgerichte houding. Bovendien moesten we medewerkers werven. Daarbij kozen we niet alleen voor studenten maar ook oudere medewerkers, met meer diversiteit in het team als resultaat. Ook namen we ons assortiment onder de loep. Met nieuwe (Haagse) leveranciers maakten we nog scherpere prijsafspraken. De exploitatie van de Theater Brasserie Wasserman staken we in een nieuw jasje. We startten een samenwerking met een horeca-exploitant aan het Lange Voorhout, Cottontree bij Dimitri. Die levert de keukenbrigade, terwijl onze eigen medewerkers de bediening verzorgen. Dat levert een hogere drankomzet op. Maar net zo belangrijk is dat onze gasten het erg op prijs stellen. Onze medewerkers dragen bij aan de beleving van een complete avond uit. Gasten ontvangen bijvoorbeeld aan tafel al het programmaboekje voor de voorstelling en praten met de medewerkers over de voorstellingsduur. Was de Brasserie voorheen uitsluitend open bij de uitverkochte voorstellingen in de Grote Zaal, in openden we de Brasserie altijd voorafgaand aan een Grote Zaal-voorstelling, jeugd- en familievoorstelling en op zondagen na afloop van een matinee. Dankzij hard werken aan een theatercafé-achtige sfeer in de brasserie, kunnen gasten langer na blijven praten over de voorstellingen en artiesten ontmoeten. Vanzelfsprekend was er een relatie tussen de hospitality-omzet en de stijgende bezoekersaantallen. Maar bovenal had de professionaliseringsslag een omzetverhogend effect. De hospitality-omzet steeg in met ruim We vervolgen deze ingeslagen weg in 2016 en blijven groeien in het professionaliseringstraject. We richten de aandacht blijvend op de nazit en bieden arrangementen aan, zoals een toegangskaart inclusief diner of lunch om zo meer omzet te genereren. 29 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

30 EVENEMENTEN Het toenemende aantal voorstellingen en bezoekers heeft op de horeca een positieve uitwerking. Maar voor evenementen is dat minder gunstig. Om grote evenementen binnen te halen is het noodzakelijk dat het podium en de Grote Zaal beschikbaar zijn. Meer grote evenementen verkopen lukte in daardoor onvoldoende. De verwachte omzet voor van werd vroeg in het jaar bijgesteld naar Voor de grote evenementen ligt in 2016 de focus op het inhaken op gebeurtenissen in de stad. Denk aan Prinsjesdag of momenten als de opening van het WK Beachvolleybal in. Bedrijven die die dag in de Koninklijke Schouwburg zichtbaar willen zijn leggen we graag volledig in de watten. Ook richten we ons op kleinere evenementen die we kunnen organiseren in de klassieke foyers. Daarbij gaat het niet om 600 maar maximaal 120 bezoekers. Voor congressen en bijeenkomsten hebben we speciale arrangementen ontwikkeld en die brengen we actiever onder de aandacht bij met name ministeries. In 2016 de omzet van continueren. Dat is de uitdaging waar we voor gaan. 30 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

31 Marketing & communicatie In richtte Marketing en Communicatie haar pijlen op een nieuw publiek. Met succes. De groei in bezoekersaantallen komt door het grote aantal nieuwe bezoekers dat zijn weg naar de schouwburg weet te vinden. We werken samen met nieuwe partijen, verstevigen onze positionering in zowel off- als online communicatie en halen onze banden aan met de pers. POSITIONERING Met 131 titels in één jaar is het van groot belang onze eigen uitstraling en herkenbare huisstijl te voeren. Naast een voorstelling kiest de bezoeker tenslotte voor een totaalbeleving in de Koninklijke Schouwburg. De voorstelling maakt hier uiteraard een (belangrijk) onderdeel van uit. Om de (potentiele) bezoeker houvast te geven in al die verschillende titels, gezelschappen en het bijbehorend communicatiemateriaal, fristen we onze eigen huisstijl op. Het Haagse, jonge ontwerpbureau Gusmanson maakte een format waarmee onze website, social media, mailings en de posters op straat duidelijk te herkennen zijn. Naast de promotionele campagnes van de individuele voorstellingen, zorgden we doorlopend voor een outdoorcampagne in Den Haag. Om bijvoorbeeld Nijntje, Herman van Veen of Jett Rebel te promoten, maar voornamelijk de aandacht op onze schouwburg te vestigen. In introduceerden we de campagne Happy 15. Hiermee verkochten we voor 15 geselecteerde voorstellingen een beperkt aantal kaarten voor 15. De campagne zorgde voor een stimulans in de kaartverkoop in een normaliter zeer rustige periode (net na de feestdagen). Daarnaast brachten we met een campagne de tweede helft van het theaterseizoen onder de aandacht van vast en potentieel publiek. De campagne werd succesvol ontvangen door publiek en collega s en is inmiddels door meerdere theaters in het land gekopieerd. Online tilden we onze marketingcampagnes naar een hoger niveau. We startten met het plaatsen van online advertenties en banners bij de meest interessante doelgroepen, op basis van real time bidding. Analyses van ons kaartverkoopsysteem leren ons waar en wanneer onze bezoekers getriggerd moeten worden, wanneer de kans op aankoop het grootst is. Een gemiddeld aantal dagen tot een voorstelling, de plaats en het aantal bezoeken aan onze website spelen hierin een rol. Ook begonnen we een remarketingtraject, waardoor we bezoekers kunnen bereiken die eerder onze website bezochten maar niet tot een aankoop overgingen. SAMEN STA JE STERKER Als schouwburg van de stad Den Haag vinden we het van groot belang om een zo divers en groot mogelijk publiek uit de stad en regio te bereiken. Met verschillende culturele instellingen 31 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

32 werkten we in intensief samen om een nieuwe doelgroep te interesseren voor onze voorstellingen (bijvoorbeeld Paard van Troje met onze seated concerts, theaters Diligentia en PePijn voor cabaret en Theater aan het Spui voor het meer experimentele toneel). Ook brachten we in september samen met het Nationale Toneel, Theater aan het Spui, het Zuiderstrandtheater en Korzo een magazine uit. Een Haagse versie van het landelijke kunstmagazine Scènes. Door aan te sluiten op een landelijke uitgave, maakten we met lage kosten een Haags blad met de hoogtepunten van het komend seizoen. Vanwege het grote succes sloot toneelgroep De Appel bij de tweede versie in december aan. Door enkele vaste bespelers extra uit te lichten, profileren we het totale programma van de Koninklijke Schouwburg. We kiezen hiervoor een representatieve mix van ons aanbod. Uiteraard huisgezelschap het Nationale Toneel, maar ook bij de voorstellingen van Toneelgroep Amsterdam besteden we extra aandacht aan de combinatie van gezelschap en onze unieke schouwburg. Het is die mix die ons bijzonder maakt. Publiek dat nog niet bekend is met de Koninklijke Schouwburg zal niet snel onze website bezoeken, laat staan onze kassa. Daarom besloten we vanaf najaar kaarten bij boekhandel Paagman te verkopen. Dit is goed voor onze zichtbaarheid op bij een (deels) nieuwe doelgroep, die buiten onze muren in aanraking komt met ons aanbod. Het is voor mensen gemakkelijker theaterkaarten te kopen. Maar het levert ook extra mogelijkheden op om nieuwe mensen te interesseren voor onze schouwburg. Zoals een schouwburgbezoek als geschenk! We traden ook buiten onze muren door ons, samen met een andere culturele partijen, de week voor kerst te presenteren op de Royal Christmas Fair. Ruim de helft van de mensen die op deze markt kaartjes kocht, was nog niet eerder in de Koninklijke Schouwburg geweest. Ook hier bleek een voorstelling als (kerst)cadeau goed te werken, en profiteerden we, als collega culturele instellingen, van elkaars aantrekkingskracht. IN GESPREK Het is een trend dat bezoekers steeds vaker last-minute naar de schouwburg gaan. We besloten hierop in te spelen met ons voorverkoopmoment. De voorverkoop, traditioneel in april, is nog steeds voor een groep vaste bezoekers erg belangrijk. Voor de andere groep organiseerden we in Het Seizoen Voorbij. Samen met het Nationale Toneel en Theater aan het Spui nodigden we bezoekers van beide theaters uit in de Koninklijke Schouwburg. In een dag met lezingen, workshops en kijkjes achter de schermen maakten ze kennis met het programma van het nieuwe seizoen én met onze schouwburg. De deelnemers waren enthousiast en de groei van de online achterban na dit evenement bewees het succes van deze nieuwe aanpak van klantenbinding. Het Haagse schouwburgpubliek is mondig. Dat merken we bijvoorbeeld aan de vele reacties op onze service s en opmerkingen op social media. De vooral inhoudelijke vragen over ons programma brachten ons op het idee om bezoekers al in een vroeger stadium uit te nodigen om hun zegje te doen over ons programma. in een drietal gesprekken (young professionals, vaste bezoekers en een open gesprek na een uitnodiging in de krant) deden we veel inspiratie op over ons aanbod. Maar ook over de manier van communiceren en bijvoorbeeld ons horecaassortiment. Een aantal website-aanpassingen, de gevoelde steun van het publiek om specials 32 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

33 te programmeren en nieuwe inzichten over de invulling van ons Paradijs waren enkele resultaten. Daarnaast droeg het daadwerkelijk live in gesprek gaan met en betrekken van bezoekers bij de schouwburg bij aan klantenbinding. IN DE PERS In september was Anton Corbijn te gast in het populaire televisieprogramma College Tour. De uitzending werd opgenomen op het toneel van onze Grote Zaal. Twee maanden later ontving Claudia de Breij de Louis Davidsring uit handen Herman van Veen (op hetzelfde podium waar Van Veen de ring 40 jaar geleden kreeg van Wim Kan). Deze momenten zorgen voor nationale persaandacht. En die aandacht zorgt weer voor meer naamsbekendheid en geeft nog meer allure aan de Koninklijke Schouwburg. Bijzondere evenementen, zowel artistiek als bij zakelijke verhuringen (bijvoorbeeld de jaarlijkse uitreiking van De Tegel) koppelen we waar mogelijk direct aan de Koninklijke Schouwburg, door zorgvuldig met persberichten en branding om te gaan. We creëren zelf persmomenten bij het aankondigen van bijzondere voorstellingen, nieuwe festivals, zakelijk nieuws en bijvoorbeeld de ste bezoeker. Door onze persmomenten gelijkwaardig te verdelen, en waar niet spontaan voorhanden zelf te creëren, zijn we continu aanwezig in de regionale en nationale pers. VOOR HET EERST OVER DE DREMPEL In 2012 begon de Culturele Business Case in Den Haag met cases om te onderzoeken of, met terugtredende subsidies, een nieuwe balans te vinden is tussen publieke en private financiering van culturele instellingen. In leverde de Koninklijke Schouwburg twee van de totaal 11 cases om innoverende oplossingen te vinden. Een 3D mapping project om meer aandacht op ons te vestigen en het aantrekken van nieuwe, ludieke evenementen op momenten dat wij zelf geen voorstellingen geprogrammeerd hebben. Deelname aan dit initiatief bracht ons in contact met nieuwe doelgroepen en samenwerkingspartners en sluit naadloos aan op onze open communicatie waar we in stappen in maakten. We interesseerden nieuwe bezoekers voor een schouwburgbezoek door onze voorstellingen aan te kleden. Zo tilden we het bekende concept Ladies Nights naar een hoger niveau, organiseerden we mannenavonden, deelden we peuterdiploma s uit en gaven we meer rondleidingen dan ooit. Bij voorstellingen die concurreren met andere vrijetijdsbestedingen, zoals de Ouds en Nieuwsshow op oudjaarsavond, communiceerden we vooral over de toegevoegde waarde van een avond als deze in onze schouwburg. De voorstelling was hier wederom een belangrijk onderdeel van, maar niet leidend voor iedere doelgroep. Hetzelfde principe pasten we in de marketingstrategie voor de zomerprogrammering toe. De campagne Zomeravonden in de Koninklijke Schouwburg benadrukte het gevoel van samen een zomerse dag afsluiten met een goede voorstelling. Tot aan de fysieke plaatsen en specifieke doelgroepen waarop we deze campagne inzetten, hielden we vast aan totaalbeleving in plaats van sec de voorstelling. Een alternatief voor de klassieke voorstellingspubliciteit. Gezien de goede resultaten smaakt dit naar meer. 33 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

34 Development Het KS NT raakte op stoom in, de fondsenwerving liet een flinke stijging zien en er werden veel activiteiten georganiseerd. De bruto inkomsten uit fondsenwerving, die ten bate komen van het KS NT, de Koninklijke Schouwburg of het Nationale Toneel, verbeterden in sterk. Eind ontvingen we een bijdrage van Fonds KS NT voor de eerste Haagse editie van Brainwash Festival op 27 februari Dit festival is een cultureel fenomeen. Het geeft een publiek in de leeftijdsgroep 20 tot 40 jaar met filosofie, wetenschap, literatuur, cabaret en toneel nieuwe perspectieven op belangrijke persoonlijke en maatschappelijke vraagstukken. Het Nationale Toneel ontving uit de baten van Fonds KS NT een bijdrage voor de productie van Liefde is een donut. Deze voorstelling was ontwikkeld door Anniek Pfeiffer, Vincent Linthorst en Mark Rietman voor theaterfestival De Parade in het kader van publieksverbreding. FONDSEN In nam met name de projectfinanciering door fondsen en stichtingen sterk toe. Hiermee wierven we ter ondersteuning van de educatieve projecten van het Nationale Toneel: Urban Stories en Don Quichot denkt na!. En voor projecten voor publieksverbreding en verbinding met de stad, zoals De Laatste Getuigen op 4 mei, Koning voor één dag op Prinsjesdag en de kerstproductie Dinner for One. TONEEL KRINGEN Daarnaast groeiden de Toneel Kringen substantieel, naar 66 particuliere begunstigers. Op 4 september vond een succesvol wervingsdiner plaats bij de heer J. van der Veer, lid raad van toezicht NT, voor de werving van particuliere begunstigers. 120 gasten zagen de voorstelling Liefde is een donut. In totaal werd die avond aan donaties toegezegd. Verder waren er verschillende bijeenkomsten van de Toneel Kringen. Begunstigers van de Vondel Toneel Kring kwamen in januari rond de voorstelling Moesson samen. Voor de Shakespeare Toneel Kring was er in oktober een inspirerend theaterdiner op het toneel bij Richard III. BEDRIJVENGENOOTSCHAP Begunstigers van het KS NT Genootschap kwamen in vier keer bijeen. Een informeel samenzijn bij het optreden van Golden Earring en bijeenkomsten rond de voorstellingen van As you like it, Een Sneeuw en Solness. De Genootschapsleden werden eveneens uitgenodigd voor de premières van de NT-voorstelling Genesis en NTjong familievoorstelling Polleke. 34 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

35 ZAKENVRIENDEN Op 18 februari vond een business event plaats voor KS NT Zakenvrienden en relaties. Die genoten van een kijkje achter de schermen en de voorstelling As you like it van het Nationale Toneel. Zakelijke directer van het NT, Walter Ligthart, gaf de aanwezigen toelichting op de bedrijfsvoering van een theatergezelschap. YOUNG PROFESSIONALS Development ontwikkelde, in samenwerking met het Residentie Orkest en Nederlands Dans Theater, een programma voor young professionals, onder de titel AmbitionAll. Op 20 november kwamen 32 genodigden naar de eerste bijeenkomst bij het Residentie Orkest in het Zuiderstrand-theater. VRIENDEN In november voerden we een succesvolle telemarketingcampagne om veel-bezoekers tot Vrienden te maken. Ook intensiveerden we gedurende het jaar de Vriendenactiviteiten, waardoor het Vriendenbestand met 216 steeg naar in totaal 643 Vrienden. Voor hen organiseerden we twee Behind the scenes bij Polleke en Genesis. Dit jaar boden we voor het eerst een Vriendenpakket aan, waarbij Vrienden elkaar in de pauze of na afloop treffen bij de Vriendenfoyers. De tweede reeks Eerste Lezingen rondom Solness werd zeer gewaardeerd door de deelnemende Vrienden. In een kleine groep lazen zij het script en de dramaturg gaf inzicht in de interpretatie van de tekst en de totstandkoming van de voorstelling. In was de start van de voorverkoop na de Voorjaarsbijeenkomst, speciaal voor begunstigers (waaronder vele Vrienden) van het Fonds KS NT een groot succes. Deze middag werd er voor aan voorstellingskaarten verkocht. Het dienstverband van portefeuillehouder Vrienden ging vanaf 1 december van twee naar drie dagen. De afdeling Development werkte een merchandisingpilot uit voor de verkoop van producten gerelateerd aan de vrijwilligersorganisaties rond de NT-voorstellingen in onze foyers. VOORUITBLIK 2016 Development levert in 2016 een actieve bijdrage aan het bouwen van een sterke case for support voor het Nationale Theater. In aanloop naar de fusie heeft de werkgroep Fondsenwerving (KS NT en Theater aan het Spui) in december haar visie gegeven op de rol van Development binnen het Nationale Theater. De afdeling ziet grote meerwaarde in de samenvoeging van de drie pijlers productie, programmering en presentatie, waardoor we flexibeler kunnen inspelen op de behoeftes van externe partijen en begunstigers. 35 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

36 Financiën Meer dan de helft van de inkomsten (56%) genereerde de Koninklijke Schouwburg in zelf. Door kaartverkoop, horeca, commerciële en culturele verhuur. Over bedroegen de geconsolideerde inkomsten van de Koninklijke Schouwburg en Hocarest B.V. (100% dochter van de Koninklijke Schouwburg, voor activiteiten op het gebied van horeca en evenementen) (2014: ). Een stijging die vooral te danken was aan een hogere omzet kaartververkoop. ZALEN EN BEZOEKERS De Schouwburg ontving in bezoekers i (2014: ), voor 339 voorstellingen, 9 culturele en 114 commerciële evenementen, 6 festivals en 179 educatieve activiteiten. Bezoekers totaal Voorstellingen eigen programmering Voorstellingen culturele verhuur Cultuureducatie en participatie volwassenen Activiteiten voor kinderen buiten schooltijd Cultuureducatie leerlingen primair onderwijs Cultuureducatie leerlingen voortgezet onderwijs Bezoekers festivals Bezoekers commerciële evenementen Totaal bezoekers Koninklijke Schouwburg Bezoekersaantallen per locatie Voorstellingen eigen programmering Aantal Aantal voorst. bezoekers Bez % Grote Zaal % Toneel op Toneel % Het Paradijs % Klassieke Foyers % Elektriciteitsfabriek (externe) % % i In de jaarrekening 2014 werd in deze paragraaf de bezoekers benoemd van alleen voorstellingen en festivals (94.000). Ter vergelijking, dit aantal bedraagt over Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

37 De bezettingsgraad van de voorstellingen in de Grote Zaal steeg van 64 % naar 73% en dankzij de succesvolle programmering voor de peuters op zondagochtend was het Paradijs met 83% (2014: 77%) goed bezet. De Grote Zaal bevat zonder blokkades maximaal 685 stoelen, het Paradijs biedt ruimte aan 65 bezoekers. RESULTAAT & FINANCIËLE KENGETALLEN Koninklijke Schouwburg (enkelvoudig) 2014 Solvabiliteit 34% 21% Quick ratio 1,50 1,37 Publieksinkomsten per voorstellingsbezoeker 17,32 14,69 Direct resultaat op de programmering 6% -11% Rentabiliteit van het eigen vermogen 61% -58% Het positieve resultaat maakte de financiële kengetallen ten opzichte van het vorige allemaal beter. Na het grote verlies van 2014 als gevolg van de lasten voor het vormen van de voorziening voor toekomstige lasten ex-werknemers en de reservering van twee beëindigingsvergoedingen - kwam de schouwburg binnen een jaar weer volledig op sterkte en herstelde het vermogen. We zetten in op meer opbrengsten, meer voorstellingen en minder bedrijfslasten. De resultaten lieten zien dat deze doelstelling behaald is. SUBSIDIES In ontving de Koninklijke Schouwburg een exploitatiesubsidie van de gemeente Den Haag van (2014: ). De jaarlijkse trendaanpassing zorgde voor dit verschil. De subsidies bedragen 47% van de geconsolideerde inkomsten (2014: 52%). De overige inkomsten genereerden de schouwburg en Hocarest zelf: uit kaartverkoop, fondsenwerving, zaalverhuur en voorstellingshoreca en evenementen. PUBLIEKSINKOMSTEN De inkomsten uit publieksinkomsten, verreweg de grootste inkomstenbron van de Koninklijke Schouwbrug, kwam in uit op Ruim 5 ton meer dan in Deze stijging kwam door een toename van het aantal verkochte kaarten, minder verkochte kaarten tegen reductieprijs en een hogere prijsstelling van de kaarten. EVENEMENTEN EN HOSPITALITY De inkomsten uit evenementen en horeca bleven op totaalniveau gelijk aan vorig boekjaar, maar de verhouding tussen evenementen en hospitality verschoof wel. Dit doordat er meer voorstellingen waren met voorstellingshoreca. De omzet uit evenementen bedroeg (2014: ) en de omzet uit hospitality (2014: ). 37 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

38 Gebouw en Techniek Een vakbekwame techniekploeg en een goed onderhouden gebouw. Belangrijke voorwaarden om op niveau gezelschappen en commerciële klanten te kunnen bedienen. HET PARADIJS In januari rondden we de werkzaamheden in het Paradijs af. Het laatste achterstallig onderhoud werd daarmee weggewerkt en het comfort en de duurzaamheid van de Paradijsfoyer verbeterd. VLOERBEDEKKING In de zomer van vervingen we het tapijt in de publieksdelen van het voorgebouw. Deze voor 2017 geplande werkzaamheden werden dit jaar uitgevoerd, omdat er lekkages waren in de vloerverwarming. Het oorspronkelijke dessinontwerp, van kunstenaar Pincemin, werd gehandhaafd en speciaal voor de schouwburg geweven. De parketvloer van de Paul Steenbergenfoyer was zo ernstig versleten dat schuren niet meer mogelijk was. De circa 80 jaar oude vloer was en flinterdun en moest worden nagemaakt. We zijn uitermate trots op het resultaat! GRONDWATEROVERLAST De gemeente, die voor het gebouw verantwoordelijk is, bracht pompen aan in de draaischijfruimte om verdere grondwaterpenetratie te voorkomen. Het wegpompen van het grondwater werd nauwkeurig gemonitord. Het hoogheemraadschap gaf voor het pompen een vergunning af. Voor het drogen van de muren besloten we minimaal een jaar uit te trekken. KOUDEBESTRIJDING Volgens het MJOP van de gemeente was in het Gebouw Beheers Systeem aan vervanging toe. Dat betekende: revisie van de luchtbehandelingskasten, vervangen van schakelkasten en bekabeling en het installeren van nieuwe software. Dit om de klimaatinstallatie van het gebouw efficiënter te monitoren en aan te sturen. We investeerden extra in koudebestrijding en ventilatie. De luchtbehandelingskast van de foyers en het Paradijs werd voorzien van naverwarming. Dit warmt frisse lucht op, zodat die niet als tocht wordt ervaren. We vervingen radiatorkranen door thermostaatkranen en de oude luchtgordijnen in de entreehal door nieuwe, zuinigere en meer representatieve typen. Zij zorgen voor minder warmteverlies in de foyers. De kassa kreeg een een co2-gestuurde ventilatie. Ook vervingen we beide airco s in de kassa. 38 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

39 BEWEGWIJZERING We pleegden onderhoud aan de bewegwijzering en zorgden voor uitbreiding, vooral vanuit de bewaakte garderobe en het souterrain. Aan de buitenzijde van de schouwburg vinden we nu een betere routeaanduiding naar de kassa en de artiesteningang. In 2016 werken we aan digitale aanwijssystemen die flexibel inzetbaar zijn. TREKKENWAND De trekkenwand behoort tot de bedrijfs-kritische apparatuur binnen de Koninklijke Schouwburg. Zonder trekkenwand geen voorstelling. De trekkenwand van de Grote Zaal moet binnenkort worden vervangen en de daarvoor benodigde investering doet de gemeente. Na een eerste advies liep het aantal gesprekken tussen de Koninklijke Schouwburg en de gemeente terug, omdat niet duidelijk werd of de benodigde gelden gereserveerd kunnen worden. Ondertussen werkten we zelf verder aan het opstellen van een programma van eisen, en gaven we opdracht de risico-inventarisatie en evaluatie (rie) rond de trekkenwand te vernieuwen. THEATERTECHNIEK Dit jaar investeerden we in licht-, geluids- en videoapparatuur. De investeringen volgden uit de meerjaren activaplanning. Per investering keken we uiteraard kritisch naar de noodzaak. De spots in onder andere de zaalbrug en het Paradijs werden vervangen. Bij de aanschaf overwogen we led-verlichting, maar de artistieke kwaliteit haalde het in onze ogen nog niet bij halogeenspots. We testten en overlegden intensief met diverse lichtontwerpers en ons huisgezelschap het Nationale Toneel. Een andere grote investering was de vervanging van diverse mengtafels. Voor de zalen kozen we voor digitale mengtafels, voor de foyers schaften we goedkopere, analoge mengtafels aan. Hiermee is de Koninklijke Schouwburg voorbereid op een goede technische bezetting van zalen en foyers. INZET PERSONEEL TECHNIEK was een heel druk jaar. De inzet van techniek is daarbij cruciaal en de Koninklijke Schouwburg vindt het van belang dat er bij iedere voorstelling een vakbekwame techniekploeg klaarstaat. Met 50 meer voorstellingen dan in 2014, veel meer bezoekers, een aantal grote evenementen én een eigen productie is de inzet van het aantal technici binnen de begroting gebleven, een knappe prestatie! 39 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

40 AUTOMATISERING VERNIEUWD In de zomer namen we, na de overgang naar het nieuwe planningsprogramma Yesplan, eindelijk afscheid van de oude servers waar het vorige programma op draaide. De keuze viel op een hybride oplossing, na een intensief traject van advies, pitch en offertes. Naast de servers vervingen we ook veel van de gebruikershardware en gingen we over op de nieuwste softwareversies. Voor het beheer van het nieuwe netwerk werden we vanaf de zomer ondersteund door een nieuwe partij, die meer support levert, voor een lagere prijs. INVESTERINGEN IN HET VOORHUIS Voor de buffetten in het voorhuis werden halverwege nieuwe kassa s aangeschaft die de registratie van het verbruik en de afrekening richting derden een stuk overzichtelijker maken. Na een korte wenperiode raakte het voltallige personeel helemaal thuis in de nieuwe werkwijze. Na een metamorfose in de zomer startte Brasserie Wasserman met een nieuwe formule. De nieuwe formule bleek zeer succesvol: de omzetstijging was zelfs boven verwachting. Naast de aanpassing van Wasserman werd ook de rest van het voorhuis aangepakt. Na een aantal kleine ingrepen vinden bezoekers het een stuk gezelliger in het voorhuis. 40 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

41 Bestuur, personeel en organisatie Voor Personeel en Organisatie was een jaar van investeren in goed werkgeverschap. De medewerkers kregen meer mogelijkheden voor scholing en vaker een contract voor onbetaalde tijd aangeboden. ZIEKTEVERZUIM In bedroeg het gemiddelde arbeidsverzuim van de gehele organisatie slechts 1,73%. Dat is ruim onder het landelijk gemiddelde. Het management stuurde dan ook actief aan op een structurele verlaging van het verzuim. Eind had de Koninklijke Schouwburg 42 mensen in dienst (31,96 fte) (2014: 29,37 fte). Het aantal fte op overhead daalde en het aantal fte nam juist toe bij de uitvoerende afdelingen, als gevolg van een intensievere bespeling. OPLEIDING In besteedde de schouwburg aan opleiding, training en coaching van werknemers. Naast trainingen voor het behoud van certificering volgden men opleidingen op het gebied van leidinggeven. Daarnaast kregen medewerkers die zich verder wilden ontwikkelen de kans een vakgerichte opleiding te volgen. In 2016 krijgt een aantal cursussen een vervolg. STAGE De Koninklijke Schouwburg vindt het zeer belangrijk om plaats te bieden aan stagiaires. In liepen in totaal 10 mensen stage op de afdeling Techniek, Marketing en Publieksdiensten en Evenementen. ARBODIENST In stapte Koninklijke Schouwburg over op een andere Arbodienst. Deze moderne, innoverende dienst voerde in 2014 de risico-inventarisatie uit. Deze Arbodienst beschikt over een Arboarts die veel gezelschappen en theaters bijstaat en het werk in het theater dus goed kent. 41 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

42 FUNCTIONERINGS- EN BEOORDELINGSGESPREKKEN In de maand juni vonden de functioneringsgesprekken plaats. Inmiddels zijn ook de beoordelingsgesprekken over met alle medewerkers gehouden. Voor de Koninklijke Schouwburg is het van groot belang om een gestructureerde beoordelingscyclus te hanteren. Dit is gunstig voor de ontwikkeling van werknemers én werkgever. PERSONEELSBIJEENKOMSTEN Zoals ieder jaar startte het nieuwe seizoen met personeelsuitje, waarbij het personeel van de Koninklijke Schouwburg en Hocarest B.V. genoten van diverse activiteiten in en rond de schouwburg. Bijzonder was het diner op het eigen toneel, waar de medewerkers zich even gast voelden in plaats van gastheer of gastvrouw. In de drukke decembermaand kwam iedereen vlak voor kerst bijeen in het Paradijs voor een gezellige lunch. Vanaf komen de medewerkers van de Koninklijke Schouwburg maandelijks bijeen. Tijdens deze personeelsbijeenkomsten deelt de directie allerlei organisatorische informatie en nieuwtjes. Daarnaast verschijnt er maandelijks een nieuwsbrief van de directie, zodat alle medewerkers op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen en belangrijke besluitvorming. BEDRIJFSHULPVERLENING Het ontruimingsplan werd in volledig geïmplementeerd. Met grote regelmaat waren er ontruimingsoefeningen met bhv ers en overige medewerkers. We startten met het organiseren van een ontruiming met een volle zaal publiek. Deze oefening vindt in januari 2016 plaats. Jaarlijks volgen alle bhv ers een herhalingscursus. PERSONEEL IN CIJFERS KONINKLIJKE SCHOUWBURG Personeel in cijfers Gemiddeld dienstverband 6,1 Gemiddelde leeftijd 40 Aantal vrouwen 19 Aantal mannen 23 Aantal medewerkers 42 Aantal fte 31,96 Aantal stagiaires 5 Ziekteverzuim over 1,73 42 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg

43 Ultimo is het organigram van de Koninklijke Schouwburg en haar deelneming Hocarest als volgt: Stichting de Koninklijke Schouwburg Hocarest B.V. VERBINDINGEN De Koninklijke Schouwburg heeft één dochteronderneming Hocarest B.V. Binnen deze verbindingen worden de activiteiten die verband houden met horeca en evenementen uitgevoerd. Bij Hocarest B.V. zijn ultimo 25 medewerkers in dienst. 43 Jaarstukken Koninklijke Schouwburg