1 De tijd van jagers en boeren

Transcriptie

1

2 1 De tijd van jagers en boeren Planner Oriëntatie Te doen Datum klaar Score Oriëntatie op de tijd van jagers en boeren Kern 1 Jagers en verzamelaars 2 Een nieuwe manier van leven 3 Leven aan de oevers van de Nijl 4 Een leven na de dood e Computerles kern Onderzoek 5 De eerste landbouwers in Nederland e Computerles onderzoek Afsluiting e Computerles vaardigheden e Samenvatting e Toets hoofdstuk 1 In deze planner kun je het werk voor dit hoofdstuk plannen. Vul de planner in overleg met je docent in. Ga als volgt te werk: 1 Zet een vinkje bij de onderdelen die je van je docent moet doen. De Oriëntatie en Kern zijn verplicht. Met de Computerles kern kun je alle kernstof nog eens oefenen. 2 In de kolom Datum klaar kun je invullen wanneer je de paragraaf af hebt of af moet hebben. 3 In de kolom Score kun je de score voor de digitale oefentoets per paragraaf of hoofdstuk invullen. 4 Als je een computerles hebt gemaakt, kun je ook in de kolom Score je score invullen. 5 Als je klaar bent, kun je bij de Afsluiting invullen of je de Oefentoets bij het hoofdstuk gaat maken en wat je score is. Van je docent krijg je bij dit hoofdstuk ook nog tussentoetsen en een eindtoets.

3 oriëntatie HOOFDSTUK 1 De tijd van jagers en boeren Oriëntatieopdrachten 1 Bekijk de muurschildering uit het oude Egypte en de foto op bladzijde 8-9 van je handboek. a Welke gereedschappen zie je op deze muurschildering? 3 Bekijk bron 1 in je werkboek. a Wat doen de vrouwen op deze bron? b Waarom zouden juist vrouwen dit doen? b Welk gereedschap gebruikte men om de oogst van het land te halen? c Hoe wordt in onze tijd de oogst van het land gehaald? 2 Waarom haalden in Egypte juist de mannen de oogst van het land? Kies het goede antwoord. A Mannen werkten nauwkeuriger dan vrouwen. B Het was zwaar werk. C Vrouwen vonden het geen leuk werk. D Mannen hadden hier meer tijd voor. bron 1 Een houten model uit het oude Egypte van ongeveer 2000 voor Christus. Links zie je twee vrouwen graan malen. Rechts een oven om brood te bakken. De tijd van jagers en boeren Dit hoofdstuk gaat over de prehistorie. Deze periode noemen we ook wel de tijd van jagers en boeren. Je leert hoe jagers en verzamelaars leefden. Verzamelaars zochten voedsel in de natuur. 4 Bekijk de tijdbalk in je handboek. Tot wanneer leefden de mensen alleen van jagen en verzamelen? A tot voor Christus B tot 9000 voor Christus C tot 3400 voor Christus D tot 3000 voor Christus 5 Gebruik bron 2 in je werkboek. De muurschildering past bij het ontstaan van de landbouw. a Wanneer is de landbouw in Egypte ontstaan? b In welk gebied gingen de mensen voor het eerst aan landbouw doen? A in Egypte C in Mesopotamië B in Europa D in Midden-Amerika bron 2 Gebieden waar mensen voor het eerst aan landbouw gingen doen. MIDDEN- AMERIKA EGYPTE Nijl MESOPOTAMIË Tigris Eufraat Indus INDIA CHINA A N D E S landbouw v.chr. landbouw v.chr km landbouw v.chr. 7

4 kern 1 Jagers en verzamelaars Jagers en verzamelaars konden niet schrijven. Gelukkig hebben we wel sporen van ze gevonden, zoals speerpunten en bijlen. De jagers en verzamelaars hebben ook tekeningen in grotten gemaakt. Zo kunnen wij zien hoe ze leefden. bron 1 Voorwerpen uit de prehistorie. Ze zijn gevonden in Egypte en zijn meer dan 5000 jaar oud. Je ziet bijlen en speerpunten. 1 Ontdekken Stel, jij bent een jager of verzamelaar. Je gaat een tekening maken over hoe je leeft. 1 Bekijk bron 1 in je handboek. De jagers en verzamelaars jaagden op bizons. Ze gebruikten alles van een dode bizon. Maak de zinnen compleet. Kies uit: gereedschappen kleding vlees. De jagers waren erg blij als ze een bizon hadden geschoten. Het aten ze op. Van de botten maakten ze. De huid gebruikten ze voor. 2 Bekijk bron 2 in je handboek. Bekijk ook de tijdbalk op bladzijde 8-9 in je handboek. Wat aten de mensen in de prehistorie? 3 Bekijk bron 1 in je werkboek. Waarvoor werden deze speerpunten gebruikt? 5 Lees bron 2 in je werkboek. Hoe bewaarden de jagers en verzamelaars hun voedsel? Schrijf drie manieren op. 1 4 De manier waarop mensen aan voedsel komen, noem je middel van bestaan. Welk middel van bestaan past bij bron 1 in je werkboek? A voedsel verzamelen B jagen C vissen D landbouw 2 3 bron 2 Voedsel bewaren De eerste mensen bewaarden hun voedsel in leren zakken. Ook gebruikten ze magen en darmen van dieren. Soms gebruikten ze manden van gevlochten takken. Ze konden het voedsel niet lang bewaren. Daarom droogden ze het voedsel. Vlees of vis werd boven vuur gerookt. Van fruit werd moes gemaakt. Met honing erbij werd het jam. Als het warm was, bewaarde men het eten in een kuil. Daar bleef het lekker koel. 8

5 HOOFDSTUK 1 De tijd van jagers en boeren 6 Bekijk bron 3 in je handboek. Waarvan zijn de kleren van jagers en verzamelaars gemaakt? 7 Welke gereedschappen zie je op de bron? Kruis ze aan. ijzeren hamers speren pijl en boog stenen bijlen 8 Hoe woonden deze jagers en verzamelaars? 9 Bekijk bron 3 in je werkboek. Op de bron zie je vrouwen aan het werk. Maar wat doen ze? Zet de juiste letters bij de lijntjes op de tekening. A Huiden van dieren bewerken. B Kleren drogen. C Eten zoeken. D Met de kinderen bezig zijn. bron 3 Zo leefden de eerste mensen. 12 De jagers en verzamelaars hadden een taakverdeling. Mannen en vrouwen hadden hun eigen taak. Hieronder staan vijf taken. Zet een M achter de taken die mannen deden en een V achter de taken die vrouwen deden. Taak Wie doet wat? Jagen Kleding maken Pijlen en messen maken Kinderen verzorgen Voedsel zoeken Ga naar 3 in je handboek op blz Streep de foute woorden door. Jagen en verzamelen Landbouw was het middel van bestaan voor de eerste mensen. Ze leefden van de natuur. De eerste mensen woonden op een vaste plaats trokken rond. Dat deden ze omdat het voedsel steeds opraakte. Jagers en verzamelaars leefden in kleine grote groepen. Ga naar 4 in je handboek op blz Om te leren 10 Bekijk nog eens bron 3 in je werkboek. Waarin wonen deze mensen? 11 Je weet nu veel van de jagers en verzamelaars. Je weet hoe ze woonden, welke gereedschappen ze hadden, wat ze aten en hoe ze aan eten kwamen. Maak nu een tekening over de jagers en verzamelaars. Daarop laat je zien hoe ze leefden. 14 Controleer jezelf! Zet een T achter de zinnen die over de taakverdeling gaan. Zet een M achter de zinnen die over middelen van bestaan gaan. Jagen en verzamelen: Vrouwen verzorgen de kinderen: Jagen op wilde dieren: Mannen maken gereedschappen: Kinderen verzamelen vruchten: 15 e Je kunt op de site de oefentoets bij deze paragraaf maken. Ga naar 2 in je handboek op blz. 10 9

6 kern 2 Een nieuwe manier van leven De jagers en verzamelaars hadden geen vaste woonplaats. Als het voedsel op was, gingen ze naar een andere plek. Rond 9000 voor Christus veranderde dat. De mensen werden steeds meer boer. Maar waarom deden ze dat? Er was toch genoeg voedsel te vinden? Waarom werden ze dan toch boer? Wat zou jij doen? 5 De boeren deden aan akkerbouw en veeteelt. Dat noem je landbouw. Het leven van de eerste boeren had zowel voordelen als nadelen. Bekijk bron 4, 5 en 6 in je handboek. Bedenk samen twee voordelen van het leven als boer. 1 Ontdekken Wat ga je kiezen: jager of boer? Vorm tweetallen en maak de vragen 1 tot en met 8. 1 Het leven als jager en verzamelaar had nadelen. Welke zijn dat? Kruis ze aan. Je moest steeds verhuizen. Je moest jagen. Je wist nooit of je wel voldoende eten zou vangen. Het was een avontuurlijk leven. 2 Bedenk zelf een voordeel van het leven als jager en verzamelaar. 3 Bekijk bron 4 in je werkboek. Welke drie werkzaamheden op de bron horen bij akkerbouw? ploegen zaaien koeien fokken koeien melken 4 Bekijk bron 5 in je handboek. Streep het foute antwoord door en maak de zin af. Op de bron zie je akkerbouw veeteelt want 6 Bedenk samen twee nadelen van het leven van de eerste boeren. 7 Vul met je antwoorden van vraag 1, 2, 5 en 6 het schema in. Eén antwoord is al ingevuld. Jagers en verzamelaars Boeren Voordelen Avontuurlijk leven Nadelen 8 Bekijk het schema van vraag 7 nog eens. Wat zou jij doen? Jager blijven of boer worden? Kies een antwoord en maak de zin af. Ik blijf jager word boer, want bron 4 Een boer aan het werk. Ga naar 2 in je handboek op blz a Vul de volgende oefening in. Kies uit de volgende woorden. Er blijft één woord over. akkers ossen Midden-Oosten melk dieren Noord-Afrika planten.

7 HOOFDSTUK 1 De tijd van jagers en boeren De eerste boeren woonden in en het. Ze kwamen op het idee om te verbouwen. Rond 7500 voor Christus gingen de mensen houden. Die zorgden voor, vlees en huiden. werden gebruikt om de ploeg te trekken. b Leg uit wat het overgebleven woord met de landbouw te maken heeft. b Kruis de juiste antwoorden aan. Waarvoor werden die beesten gehouden? Er zijn drie antwoorden goed. voor het vlees om de ploeg te trekken voor de huiden voor de melk bron 5 Koeien op een rotstekening uit de Sahara. De tekening is ongeveer 6000 jaar oud. Deze koeien werden niet alleen om het vlees gehouden. Ga naar 3 in je handboek op blz Welk voordeel hadden de mensen die leefden van de akkerbouw? A Ze hoefden niet meer op jacht. B Ze konden op een vaste plek blijven wonen. C Ze hoefden minder hard te werken. D Ze hadden meer te eten. 11 Door de landbouw veranderde er veel in de manier van leven. Kruis de juiste veranderingen aan. De mensen kregen een vaste woonplaats. De mensen gingen dieren houden. De mensen hadden nooit meer honger. De mensen konden voorraden aanleggen. Er ontstonden dorpen. 12 Bekijk bron 5 in je werkboek. a Welk soort dieren zie je op de bron? Ga naar 4 in je handboek op blz Om te leren 13 a Los de kruiswoordpuzzel over jagers en boeren op. Omschrijvingen: 1 Het fokken van dieren. 2 Een middel van bestaan: verzamelen en 3 Mensen die leven van de landbouw. 4 Een groep huizen bij elkaar. 5 Het verbouwen van gewassen. 6 De eerste boeren woonden in het 7 Dit heb je nodig om vlees te roosteren. 8 De boeren hadden een vaste b Welk woord lees je van boven naar beneden in de omlijnde balk? e Je kunt op de site de oefentoets bij deze paragraaf maken

8 kern 3 Leven aan de oevers van de Nijl De boeren konden niet zonder het water van de Nijl. Direct langs de Nijl was er voldoende water. Maar de boeren wilden ook graag dat de planten op de akkertjes die verderop lagen water kregen. Hoe moesten ze dat aanpakken? bron 6 De Nijl in de drie seizoenen. 1 Ontdekken Hoe kregen de boeren het water op hun akkers? Je gaat dit probleem in deze paragraaf oplossen. 1 Waar zorgde de Nijl voor? Er zijn meer antwoorden goed. vis vruchtbare grond makkelijk vervoer regen 2 Bekijk bron 7 in je handboek. Wat is een sjadoef? A een zaaimachine B een soort emmer om water te verplaatsen C een wapen tegen vijanden D een ploeg 3 Bekijk bron 8 in je handboek. De Egyptenaren kenden drie seizoenen: overstromingstijd, zaaitijd en oogsttijd. Kleur op bron 6 in je werkboek hoe hoog het water stond in ieder seizoen. Gebruik een blauw potlood. Schrijf de namen van de seizoenen erbij. 4 De Egyptenaren gebruikten een aantal middelen om water op de akkers te krijgen. Welke omschrijving hoort bij welk middel? A dijk 1 water op de akkers tillen B sluisje 2 water tegenhouden C kanaaltje 3 water naar de akkers verplaatsen D sjadoef 4 af en toe water doorlaten De goede combinaties zijn: bron 7 De irrigatielandbouw van de Egyptenaren. 12

9 HOOFDSTUK 1 De tijd van jagers en boeren 5 Bekijk bron 7 in je werkboek. Dit is een tekening van de Nijl. a Zet de goede woorden bij de lijntjes. Kies uit: akkertjes Nijl dijkjes kanaaltjes. b Deze manier van landbouw, noem je irrigatielandbouw. Kleur de akkertjes geel, de dijken bruin en de kanalen en de Nijl blauw. bron 8 Een aantal tekens uit het hiërogliefenschrift. A B C D E F G H I J K L M N O P Q R Ga naar 2 in je handboek op blz Welke taken had de farao? Er zijn meer antwoorden goed. legeraanvoerder het land bewerken hoogste rechter baas van het bestuur van het land 7 Het was belangrijk dat de dijken goed werden onderhouden. Leg uit waarom. Ga naar 3 in je handboek op blz Bekijk bron 9 in je handboek. De Egyptenaren kenden het schrift. Waarom was het zo belangrijk voor de Egyptenaren om dingen op te schrijven? Ze moesten bijhouden wie belasting had betaald. Ze moesten dingen noteren over het onderhoud van de dijkjes. Ze wilden graag gedichten maken. Ze vonden het belangrijk dat wij weten hoe zij leefden. Daarom schreven ze allerlei dingen op. 9 Bekijk bron 8 in je werkboek. Er staat een woord in het hiërogliefenschrift. Probeer erachter te komen wat er staat. S T U V W X Y Z 10 Schrijf je eigen naam in hiërogliefenschrift. Gebruik bron 8 in je werkboek. Ga naar 4 in je handboek op blz Om te leren 11 Zoek de volgende woorden in de puzzel. Er blijft één woord over. Kies uit: dijken bestuur irrigatie schrift farao akker. a s c h r i f t a l b e r t d ij k s t r a k k e ij t j e s d b k i a k s t u g ij e ij k b e s t u u r s k r e n m a l m s t e r i r r r a b t k o o s a n n e f a i r r i g a t i e j r a k k e b e s t a 12 Maak met het woord dat overblijft een goede zin. 13 e Je kunt op de site de oefentoets bij deze paragraaf maken

10 kern 4 Een leven na de dood De Egyptenaren dachten dat de goden alles regelden. Ook het leven na de dood. De Egyptenaren bouwden voor de farao s grote piramides. De farao s werden in deze piramides begraven. 1 Ontdekken De Egyptenaren gingen op een bijzondere manier met hun doden om. Hoe? Dat ga je in deze paragraaf ontdekken. 1 Toetanchamon had allerlei dingen meegekregen in zijn graf. Waarom zouden de mensen dat hebben gedaan? A Omdat de farao die spullen mooi vond. B Omdat de Egyptenaren geloofden dat hij die spullen nodig had in het dodenrijk. C Omdat de farao erg rijk was. D Om ervoor te zorgen dat de goden niet boos werden. 2 Bekijk bron 10 in je handboek. De piramide van farao Cheops is erg bijzonder. Het wordt ook wel een wereldwonder genoemd. Waarom zouden mensen deze piramide een wereldwonder noemen? A In de piramide vinden wonderen plaats. B Cheops was een beroemde farao. C De piramide is een heel groot bouwwerk. Het is ook heel knap gemaakt. 3 Bekijk bron 11 in je handboek. a Welke persoon op de tekening is de dode? b Wat doet de persoon in het midden? c Wordt de dode toegelaten in het dodenrijk? Leg je antwoord uit. 4 De farao s werden in piramides begraven. In de buurt van de piramide lagen soms ook de vrouwen en dienaren van de farao begraven. Bekijk bron 9 in je werkboek. Deze piramide ligt aan de Nijl. Zet de woorden die hieronder staan op de goede plek bij de tekening. Kies uit: graven van de ambtenaren van de farao piramides voor de drie vrouwen van de farao weg naar de Nijl piramide top van goud. 5 De Egyptenaren zorgden ervoor dat de lichamen van belangrijke mensen die overleden waren bewaard bleven. Van de lichamen werden mummies gemaakt. Dat was niet zo n fijn klusje. Gebruik de plaatjes van het knipvel op bladzijde 105. Knip de plaatjes uit en plak ze bij de goede omschrijving. bron 9 14

11 HOOFDSTUK 1 De tijd van jagers en boeren Het lijk wordt eerst gewassen. Daarna worden de ingewanden en hersenen uit het lijk gehaald, anders gaat het lijk rotten. 6 De Egyptenaren gingen op een speciale manier met hun doden om. Kruis de goede zinnen aan. Ze bouwden piramides voor de farao s. De farao kreeg gouden voorwerpen mee in zijn graf. Iedereen werd in piramides begraven. Van het lichaam van de dode werd een mummie gemaakt. Ga naar 2 in je handboek op blz Bekijk bron 12 in je handboek. Priesters hadden allerlei taken. Met welke taak zijn ze op bron 12 bezig? A De farao raad geven. B Offers brengen aan de goden. C De doden klaarmaken voor hun reis naar het dodenrijk. D Raad vragen aan de goden. 8 Het geloof van de Egyptenaren noemen we een natuurgodsdienst. Welke zinnen zijn goed? In een natuurgodsdienst wordt bijvoorbeeld de zon vereerd. Omdat Egyptenaren genoeg voedsel hadden, was de natuur niet meer belangrijk. Volkeren met een natuurgodsdienst hebben vaak meerdere goden. Ga naar 3 in je handboek op blz. 17 Het lichaam wordt bedekt met zout en soda. Hierdoor wordt het vocht uit het lichaam gehaald. Dit duurt veertig dagen. Het lichaam wordt Het lichaam wordt bedekt met windsels. bedekt met een doek. De priester zegent het Het lichaam kan in de kist lichaam. gelegd worden. 9 Bekijk bron 13 in je handboek. Welke beroepen zie je op deze bron? steenhouwers tekenaars schrijvers houtbewerkers Ga naar 4 in je handboek op blz Om te leren 10 Hieronder staan twee rijen woorden en namen. Zoek ze bij elkaar. A Cheops 1 timmerman B farao 2 grafkamers C andere beroepen 3 bewaren van een lichaam D natuurgodsdienst 4 offers aan de goden brengen E piramide 5 baas van Egypte F priester 6 grote piramide G mummie 7 bijvoorbeeld: de zon aanbidden De goede combinaties zijn: 11 e Je kunt op de site de oefentoets bij deze paragraaf maken. 15

12 onderzoek hoe leefden... 5 De eerste landbouwers in Nederland 1 Intro 1 Bekijk bron 1 in je handboek. Bekijk bron 1 in je werkboek. a In welke tijd leefde de Krabbeplasman? b In de bronstijd gebruikten de mensen voorwerpen die waren gemaakt van brons. Welke materialen gebruikten de mensen nog meer in de prehistorie? bron 1 De prehistorie in Nederland. Periode Jaartallen Oude steentijd tot 8000 voor Christus Middensteentijd voor Christus 3 3 Bekijk bron 1 in je werkboek nog een keer. In welke periode leefden de eerste boeren in Nederland? A in de oude steentijd D in de bronstijd B in de middensteentijd E in de ijzertijd C in de nieuwe steentijd 4 Bekijk bron 2 in je handboek. a De eerste boeren woonden in Zuid-Limburg. Bij welke groep hoorden die boeren? A de boeren van de Vlaardingen-groep B de boeren van de Trechterbekercultuur C de boeren van de Bandkeramiekcultuur b Wat aten en dronken deze boeren? Nieuwe steentijd Bronstijd voor Christus voor Christus IJzertijd voor Christus Nederland in de prehistorie Deze paragraaf gaat over de eerste boeren in Nederland. Hoe leefden deze mensen? Dat ga je onderzoeken. De opdrachten maak je samen met een andere leerling. Aan het eind van de paragraaf vul je een schema in. Daarbij moet je ook de antwoorden van vraag 1 t/m 8 gebruiken. Tot slot kijk je nog hoe hunebedden werden gebouwd. bron 2 Leven zoals de eerste boeren. Een groep mensen in Eindhoven wilde weten hoe de mensen leefden in de prehistorie. Ze waren vooral benieuwd naar het eten uit die tijd. Ga naar 2 in je handboek op blz Bedenk hoe mensen zich warm hielden rond voor Christus. 16 Ga naar 3 in je handboek op blz Bekijk bron 2 in je werkboek. a Waarom leefden deze mensen op dezelfde manier als de eerste boeren? A Ze hadden geen geld om in een gewoon huis te wonen. B Ze vonden het leuk om zich te verkleden. C Ze wilden weten hoe het leven er toen uitzag. D Ze vonden kamperen leuk.

13 HOOFDSTUK 1 De tijd van jagers en boeren b Op bron 2 in je werkboek zie je rechts een weefgetouw. Hiermee maakten de mensen zelf hun kleding. Wat zouden de mensen in de prehistorie nog meer zelf hebben gemaakt? Bedenk minstens vier dingen c Stel je voor, je moet twee weken leven als de eerste boeren. Zou je dat kunnen? Leg je antwoord uit. Het bouwen van een hunebed 10 Hoe is het mogelijk dat mensen in de prehistorie hunebedden bouwden? De hunebedden zijn gemaakt van hele zware stenen. Ze hadden toen geen kranen en vrachtwagens. In deze opdracht bedenk en teken je hoe ze de stenen verplaatsten. Doe het samen met een andere leerling. a Bekijk bron 3 in je werkboek. Deze bron gaat over de bouw van hunebedden. Hoe werden volgens deze bron hunebedden gebouwd? b Leg uit dat deze verklaring niet klopt. Ga naar 4 in je handboek op blz Bekijk bron 1 in je werkboek. In welke periode leefden de hunebedbouwers? A in de oude steentijd B in de middensteentijd C in de nieuwe steentijd D in de bronstijd E in de ijzertijd 7 Bekijk bron 2 in je handboek. In welk deel van Nederland woonden de hunebedbouwers? 8 Bekijk bron 3 in je handboek. Wat bewaarden de mensen in voorraadpotten? Eén antwoord is goed. A graan C vlees B water D vis 9 Vul met de antwoorden van vraag 1 t/m 8 het schema onderaan de bladzijde in. bron 3 Een dominee uit de zeventiende eeuw dacht dat reuzen hunebedden hadden gebouwd. 11 Het grootste probleem voor de hunebedbouwers was het verplaatsen van de zware stenen. Ze legden de zware stenen op een aantal boomstammen. Om de stenen werd een touw geknoopt. Mensen en ossen trokken aan het touw om de stenen te verplaatsen. De boomstammen rolden mee. Hierdoor ging het verplaatsen van de stenen gemakkelijker. Teken het verplaatsen van de stenen zoals dat volgens jou is gebeurd. Doe dat op het tekenblad op blz. 19. schema: Nederland in de prehistorie Eerste boeren Hunebedbouwers Krabbeplasman Periode Nieuwe steentijd Gebied in Nederland Vlaardingen Gebruikte materialen Naam van de cultuur Trechterbekercultuur 17

14 afsluiting Afsluiting 1 Vul de goede woorden in. Gebruik hiervoor de tekst uit je handboek. Als je het goed doet, heb je een korte samenvatting van dit hoofdstuk. De eerste mensen leefden eerst alleen van. Dit was het enige. De mensen woonden in of. Ze leefden in groepen bij elkaar. Ze trokken rond. Vanaf ongeveer voor Christus gingen de mensen ook leven van de. Er werd voedsel verbouwd op het land. Dit gebeurde het eerst in het en. Door het fokken van dieren ontstond de veeteelt. Mensen leefden op een vaste. 2 Wat hoort bij elkaar? Trek lijntjes tussen de goede combinaties. A irrigatielandbouw 1 hiërogliefen B farao 2 belangrijkste rivier in Egypte C piramide 3 mensen die regels en wetten maken D Nijl 4 Toetanchamon E priester 5 water op de akkers brengen F schrift 6 graf van de farao G bestuur 7 dienaar van de goden 3 Zoek bij de onderstaande jaartallen de goede omschrijving. A tot 9000 voor Christus 1 ontstaan van veeteelt B 9000 voor Christus 2 ontstaan van landbouw in Nederland C 7500 voor Christus 3 ontstaan van landbouw D 5300 voor Christus 4 jagen en verzamelen De goede combinaties zijn: 4 e Je kunt op de site de oefentoets en de samenvatting bij dit hoofdstuk maken. 18

15 Tekenblad 19