(ONDERWIJS)KANSEN VAN KINDEREN EN JONGEREN IN LIMBURG IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF

Transcriptie

1 (ONDERWIJS)KANSEN VAN KINDEREN EN JONGEREN IN LIMBURG IN VERGELIJKEND PERSPECTIEF WAT LEREN DE CIJFERS ONS OVER DE NOOD AAN EEN FLANKEREND ONDERWIJSBELEID VOOR LIMBURG?

2 INHOUD INLEIDING INHOUD... Cijfers over sociaal kwetsbare jongerengroepen en cijfers over onder- COLOFON... wijskansen leren ons dat het in de meeste gevallen niet slecht INLEIDING... doet in vergelijking met heel. Toch zijn er binnen de pro- SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN KINDEREN EN JONGEREN... vincie gemeenten die wel heel ongunstig scoren, zelfs in vergelijking SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN IN HET ONDERWIJS... met grotere centrumsteden als en. DE ONDERWIJSKANSEN IN HET GEDRANG... Om dit aan te tonen, stelde het Steunpunt Sociale Planning op vraag SLOTSOM... van gedeputeerde van Onderwijs Frank Smeets een dossier samen. Met dit dossier wil de gedeputeerde aantonen dat nood heeft aan extra middelen voor een flankerend onderwijsbeleid. Dit kan bepaalde regio's en gemeenten ondersteunen in hun strijd tegen sociale uitsluiting en zwakkere onderwijskansen. Het Steunpunt Sociale Planning belicht in dit dossier de maatschap- COLOFON pelijke situatie via een twintigtal en. Per wordt de Dataverwerking, redactie en lay-out daarbuiten vallen,,, en. Koen Snyers In hoofdstuk één passeren en over de aanwezigheid van so- se top weergegeven, gevolgd door de LOP-gemeenten die ciaal kwetsbare jongerengroepen in de gemeenten de revue. De leer- Een uitgave van lingkenmerken voor financiering komen aan bod in het tweede hoofd- Steunpunt Sociale Planning stuk. Deze en geven zicht op de aanwezigheid van sociaal Directie Mens, provincie telefoon: kwetsbare groepen in het onderwijs. Een derde hoofdstuk tracht in kaart te brengen in welke mate onderwijskansen van kinderen en jongeren in het ged komen. Het globale plaatje is aan de orde in In opdracht van een vierde en laatste hoofdstuk. Hier formuleert het Steunpunt Sociale Frank Smeets, gedeputeerde van Onderwijs Planning conclusies.

3 SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN KINDEREN EN JONGEREN een sociaal kwetsbare groep. Het eenoudergezinnen met minderjarige kinderen wordt afgezet ten opzichte van het familiekernen met minderjarigen. De jeugdwerkloosheidsgraad Het percentage niet-werkende werkzoekenden onder de beroepsbevolking jonger dan Het eerste hoofdstuk legt de focus op de aanwezigheid van sociaal jaar geeft ons de jeugdwerkloosheidsgraad. Deze zegt iets over de groep die kwetsbare groepen kinderen en jongeren in de gemeenten. moeite heeft met inschakeling op de arbeidsmarkt in de periode recent na hun uitstroom uit het onderwijs. De en op een rij Jonge, laaggeschoolde werkzoekenden Geboorten in kansarme gezinnen Niet-werkende werkzoekenden, jonger dan jaar en zonder diploma secundair onder- De eerste is die van de geboorten in kansarme gezinnen. Kind & Gezin screent wijs: ook zij vormen een sociaal kwetsbare groep. Ze verlieten het onderwijs zonder jaarlijks de gezinnen waarin een kind geboren wordt. Volgens deze screening is een gezin diploma, wat hun kansen op de arbeidsmarkt hypothekeert. We bekijken deze groep als percentage in verhouding tot de - tot -jarige bevol- kansarm als er problemen zijn op minstens drie van zes criteria. Kinderen geboren in een king. kansarm gezin beginnen in een uitermate ongunstige startpositie aan het leven. Geboorten in kansarme gezinnen worden afgezet tegenover het totaal geboorten in een jaar. Wat leren de cijfers? Jongeren in de bijzondere jeugdbijstand Geboorten in kansarme gezinnen De functies van het gezin kunnen ook in gevaar komen voor minderjarigen die opgroeien Vijf se gemeenten tellen een (veel) hoger percentage geboorten in kansarme in een problematische opvoedingssituatie en/of een als misdrijf omschreven feit gepleegd gezinnen dan (,%) (> tabel ): (,%), (,%), hebben. Het gaat om jongeren die daarom begeleiding krijgen binnen de bijzondere (,%), (,%) en (,%). Dit zijn de jeugdbijstand. voormalige mijngemeenten. scoort zelfs hoger dan (,%) en de se top vier We berekenen het procentueel aandeel van de jongeren in de bijzondere jeugdbijstand overstijgt het cijfer van (,%). In vergelijking met (,%) zijn elf ten opzichte van het minderjarigen. se gemeenten er slechter aan toe. Eenoudergezinnen met minderjarige kinderen Jongeren in de bijzondere jeugdbijstand Eenoudergezinnen met minderjarige kinderen worden vaak beschouwd als een sociaal Van alle se minderjarigen krijgt,% begeleiding in de bijzondere jeugdbijstand kwetsbare gezinsgroep. De kinderen die in een eenoudergezin opgroeien, zijn dus ook

4 (> tabel ). Negen se gemeenten scoren (veel) hoger. De Zuid-se ge- Jonge, laaggeschoolde werkzoekenden meenten Gingelom (,%), (,%) en (,%) spannen de In is,% van de - tot -jarigen werkzoekend zonder diploma secundair kroon. Maar ook Halen, Ham,,, en Kortessem zitten nog boven onderwijs (> tabel ). scoort daarmee slechter dan (,%). Binnen het s e, met een percentage tussen,% en,%.. scoren vier ex-mijngemeenten plus Gingelom en (veel) hoger dan Liefst negentien se gemeenten tellen procentueel meer jongeren in de bijzon- : (,%), (,%), (,%), Gingelom dere jeugdbijstand dan (,%). zit met,% hoger dan de (,%), (,%) en (,%). hoogst scorende se gemeente, maar liefst dertien gemeenten uit onze provincie Zestien se gemeenten zitten procentueel met meer jonge, laaggeschoolde overstijgen het se cijfer (,%). werkzoekenden dan. Geen enkele se gemeente haalt het Antwerpse cijfer (,%), maar en scoren hoger dan (,%). Eenoudergezinnen met minderjarige kinderen Ruim één op vier (,%) se familiekernen met minderjarigen is een eenouder- Conclusies gezin (> tabel ). In elf se gemeenten ligt dat percentage (veel) hoger. De Zuidlimburgse gemeenten (,%), (,%) en Gingelom (,%) De aanwezigheid van sociaal kwetsbare groepen van kinderen en jongeren in is vormen samen met (,%) de uitschieters. Ook, Ham, Heers, Tes- het grootst in, dat op vier van de vijf en ongunstiger scoort dan de provin- senderlo, Wellen, Kortessem en Lanaken scoren nog hoger dan, met een cie.,,, en Gingelom over- percentage variërend van,% tot,%. stijgen het se cijfer bij drie van de vijf en.,, In is bijna één op drie familekernen met minderjarigen een eenoudergezin, en Ham doen het slechter dan op twee van de vijf en. (,%). Dat is dus hoger dan in. Slechts de top vier van de se gemeen- In dit rijtje van gemeenten telt West- met,, ten scoort hoger dan. Geen enkele se gemeente telt zoveel een- en Ham vier gemeenten., en zijn drie oudergezinnen als (,%) of (,%), waar meer dan twee op vijf gemeenten uit Midden-., Gingelom en zijn Zuid-se gezinnen met minderjarigen een eenoudergezin zijn. gemeenten. ligt in het Maasland. De jeugdwerkloosheidsgraad In is,% van de jeugdige beroepsbevolking werkloos (> tabel ). Zes gemeenten scoren (veel) hoger dan : (,%), (,%), (,%), Zutendaal (,%), As (,%) en (,%). en springen er sterk bovenuit. Dit zijn ook de twee gemeenten die een hogere jeugdwerkloosheidgraad hebben dan (,%) en (,%). In liefst de helft van de se gemeenten is de jeugdwerkloosheidsgraad groter dan in (,%).

5 Tabel - Geboorten in kansarme gezinnen Tabel - Jongeren in de bijzondere jeugdbijstand geboorten --jarigen,, Gingelom.,,,,.,,,,.,,,, Halen.,,,, Ham.,,,,.,, Alken,,.,, Heers,,.,,,, Kortessem.,, Borgloon, -,.,,, -, Herk-de-Stad, -, Diepenbeek Riemst, -, Zonhoven, -, Lommel,.,,.,, Zutendaal.,, Herk-de-Stad.,, -, Borgloon.,,, -,.,,, -,.,,, -,., -,, -,., -,, -,., -,.,., -,..,..,..,...,.,..,.., standaardafwijking se gemeenten:, Bron: Kind en Gezin / FOD Economie ADSEI (loop ) standaardafwijking se gemeenten: z < -,: -, < z < -,:, Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Beleidsdomein WVG Agenschap Jongerenwelzijn (loop ) -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan z < -,: -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

6 Tabel - Eenoudergezinnen met minderjarige kinderen Tabel - Jeugdwerkloosheidgraad: niet-werkende werkzoekenden - jaar beroepsbevolking -.,,.,,.,,, Zutendaal,,,, As,,.,,.,,,,.,, Tessenderlo.,,,, Wellen,,.,, Kortessem,, Gingelom,, Lanaken.,,,, Borgloon.,,.,, As,,.,, Zonhoven.,,., -, Herk-de-Stad.,, Heers, -,., -,, -,., -,, -,.., -,.., familiekernen met minderjarigen..,,..,,,,..,. Ham Heers Gingelom., -,..,.., -,..,., -,..,., -,.., -, Bron: Vlaamse Arbeidsrekening bewerking Steunpunt WSE / Departement WSE (jaare ) -, standaardafwijking se gemeenten:.,..,.., z < -,:..,.., standaardafwijking se gemeenten:, Bron: FOD Economie ADSEI, Dienst Demografie (..) z < -,: -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan -, < z < -,:, -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

7 Tabel - Jonge, laaggeschoolde niet-werkende werkzoekenden (zonder diploma SO) -jarigen.,,.,,.,, Gingelom,,.,,.,,.,,,,.,,.,, As., -, Halen, -, Tessenderlo., -, Zutendaal, -, Maaseik., -,., -,., -,, -,., -,..,..,..,.., standaardafwijking se gemeenten:, Bron: VDAB Studiedienst (december ) z < -,: -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

8 SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN IN HET ONDERWIJS hoogste schoolse vertraging wonen. Leerlingen die behoren tot de trekkende bevolking en thuislozen scoren bovendien sowieso op deze. De buurt heeft de intentie om een indicatie te geven van leerlingen die in een 'kansarme' buurt wonen. Het feit dat schoolse vertraging bij -jarigen het enige criterium is om op deze te scoren, doet echter onze wenkbrauwen fronsen. Om te kunnen spreken van een 'kansarme' buurt, is het nodig om een hele set van en in ogen- In het tweede hoofdstuk kijken we naar de aanwezigheid van sociaal schouw te nemen. De buurt is dan ook niet de meest adequate om de kwetsbare groepen in gewone basis- en secundaire scholen op het aanwezigheid van sociaal kwetsbare groepen in scholen in kaart te brengen. grondgebied van de gemeenten. Dat doen we met behulp van de leerlingkenmerken voor financiering die het Ministerie van Onderwijs Thuistaal niet-nederlands en Vorming van de Vlaamse Gemeenschap hanteert. Een leerling scoort op de thuistaal als de taal die in het gezin gesproken wordt niet het Nederlands is. Dit is het geval als de leerling in een gezin met niemand de De en op een rij onderwijstaal spreekt of, in een gezin met drie gezinsleden (broers en zussen tellen als één gezinslid / de leerling zelf niet meegerekend) met maximum één van hen de onderwijstaal Laag opleidingsniveau moeder spreekt. Een leerling scoort op deze als de moeder geen diploma secundair onderwijs Of een andere thuistaal de onderwijskansen hindert, daarover zijn de meningen ver- heeft. Algemeen wordt aangenomen dat een leerling met een laag opgeleide moeder deeld. Maar deze geeft alleszins wel een goede indruk van de aanwezigheid van sociaal kwetsbaarder is dan een leerling met een hoger opgeleide moeder. allochtonen in het onderwijs, vaak wel een sociaal kwetsbare groep. Het hebben van een schooltoelage Leerlingen die naar school gaan in de gemeenten Een leerling die een schooltoelage gekregen heeft, tikt aan op het tweede leerlingkenmerk Voor elk van de vier en berekenen we het leerlingen dat op de voor financiering. Om een schooltoelage te krijgen, mag het gezinsinkomen, in samenhang scoort als procentueel aandeel van het leerlingen in het gewoon basisonderwijs of met de personenlast in het gezin, bepaalde grenzen niet overschrijden. Het hebben van het gewoon secundair onderwijs op het grondgebied van de gemeenten. Het gaat bij deze een schooltoelage is dan ook op de eerste plaats een indicatie voor financiële en dus om de leerlingen die naar school gaan in de gemeenten. kwetsbaarheid in het gezin. Wat leren de cijfers? Wonen in een 'kansarme' buurt Een leerling scoort op de buurt als hij of zij woont in een buurt waar het Laag opleidingsniveau moeder percentage -jarigen met minstens twee jaar schoolse vertraging de afgelopen zes Van alle leerlingen die gewoon basisonderwijs volgen in heeft,% een laag schooljaren het hoogst was. Het gaat om de % leerlingen die in de buurten met de opgeleide moeder (> tabel ). Dat percentage is hoger dan in (,%). Drie

9 ex-mijngemeenten scoren veel hoger dan het se e: vincie. Het gaat om de vijf ex-mijngemeenten plus. Het zijn ook deze zes (,%), (,%) en (,%). Ook, Leopolds- gemeenten die procentueel meer leerlingen met een schooltoelage tellen dan burg,,, Wellen en Kinrooi zitten boven het se cijfer, met (,%). Liefst zestien se gemeenten scoren hoger dan (,%). een percentage tussen,% en,%. overtroeft (,%) en (,%), terwijl en hoger scoren dan (,%). Wonen in een 'kansarme' buurt Zestien se gemeenten scoren hoger dan. Hogerop maakten we al enig voorbehoud bij de buurt. Deze is in feite niet zo In se scholen voor gewoon secundair onderwijs heeft,% van de leer- geschikt om de aanwezigheid van sociaal kwetsbare groepen in het onderwijs in kaart te lingen een moeder met een laag opleidingsniveau (> tabel ). Ook dat overstijgt het brengen. Toch geven we mee hoe de se gemeenten op deze scoren. Vlaamse cijfer (,%). Kinrooi (,%) en (,%) scoren veel hoger dan Amper,% van de leerlingen die gewoon basisonderwijs volgen in,. Ook (,%), (,%), (,%) en woont in een 'kansarme' buurt (lees: een buurt met veel schoolse vertraging bij -jari- Maaseik (,%) scoren nog hoger dan heel. Kinrooi, en gen). Voor heel (,%) is dat percentage hoger (> tabel ). (,%), tellen in het gewoon secundair onderwijs verhoudingsgewijs meer leerlingen met een laag (,%) en (,%) tellen veel meer leerlingen die scoren op opgeleide moeder dan (,%). Liefst vijftien se gemeenten scoren de buurt dan. En ook in Zutendaal (,%), hoger dan op deze. Evenveel gemeenten scoren hoger dan. (,%), (,%) en (,%) ligt dit aandeel nog hoger dan in de hele provincie. Op na zijn dit allemaal gemeenten die ook hoger scoren dan Vlaan- Het hebben van een schooltoelage deren. Geen enkele se gemeente scoort zo hoog als (,%) of Meer dan één op vier leerlingen in het gewoon basisonderwijs in (,%) ont- (,%). vangt een schooltoelage (> tabel ). In heel is dat slechts,%. Liefst De situatie is min of meer vergelijkbaar bij leerlingen die gewoon secundair onder- twintig se gemeenten zitten boven dat Vlaamse cijfer. In (,%), Houtha- wijs volgen in :,% van hen woont in een 'kansarme' buurt (> tabel ). Ook len-helchteren (,%) en (,%) ligt dit percentage ruim boven het Lim- dat is minder dan in heel (,%). Binnen springt (,%) er burgse e. Maar ook (,%), (,%), echt bovenuit, maar ook (,%), (,%), Houthalen- (,%) en (,%) zitten daar nog boven. De zeven gemeenten die Helchteren (,%) en (,%) scoren nog hoger dan. Dit zijn (veel) hoger dan scoren, scoren ook hoger dan (,%). en Houtha- ook de vijf gemeenten die hoger scoren dan. Geen enkele se gemeen- len-helchteren doen het zelfs slechter dan (,%). te benadert het Antwerpse cijfer (,%), maar scoort wel hoger dan (,%). Liefst,% van de leerlingen in het gewoon secundair onderwijs in maakt gebruik van het recht op een schooltoelage (> tabel ). Ook dat is meer dan in Thuistaal niet-nederlands heel (,%). Achttien se gemeenten torenen boven dit Vlaamse cijfer De thuistaal is niet-nederlands bij,% van de leerlingen in het gewoon basisonder- uit. (,%) telt veel meer leerlingen met een schoeltoelage dan. In wijs in (> tabel ). Voor heel is dit percentage hoger (,%). Acht (,%), (,%), (,%), se gemeenten scoren hoger dan. Dezelfde gemeenten scoren (veel) (,%) en (,%) ligt het percentage hoger dan in de hele pro- hoger dan. In Voeren (,%), (,%), (,%),

10 (,%) en (,%) ligt het percentage leerlingen met een andere thuistaal veel hoger dan in heel. Gingelom (,%), (,%) en (,%) scoren hoger dan. Geen enkele se gemeente scoort ongunstiger dan (,%), maar in Voeren, en is de situatie wel ongunstiger dan in (,%). In het gewoon secundair onderwijs heeft slechts,% van de leerlingen die in schoollopen een andere thuistaal dan het Nederlands (> tabel ). In (,%) ligt dat percentage wat hoger. (,%), (,%) en (,%) zitten ruim boven het se e, maar ook (,%), (,%), (,%) en Voeren (,%) scoren hoger. De zeven gemeenten die hoger scoren dan plus Borgloon (,%) scoren hoger dan. Geen enkele se gemeente heeft meer anderstalige leerlingen in het gewoon secundair onderwijs dan (,%), terwijl de top vijf van de se gemeenten ongunstiger scoort dan (,%). Conclusies De aanwezigheid van sociaale kwetsbare groepen van kinderen en jongeren in het gewoon basis- en secundair onderwijs is het grootst in de vijf ex-mijngemeenten plus.,, en scoren ongunstiger dan op alle acht en. doet het minder goed dan op zeven en en op vijf en. Als we kijken naar de regionale spreiding van deze gemeenten, gaat het om drie gemeenten uit West-:, en. HouthalenHelchteren en behoren tot Midden-. ligt in het Maasland.

11 Tabel - Leerlingen met een moeder met een laag opleidingsniveau in het gewoon basisonderwijs Tabel - Leerlingen met een moeder met een laag opleidingsniveau in het gewoon secundair onderwijs lln G BaO lln GSO..,, Kinrooi..,,,,..,,..,,..,,.,,.,,.,,.,,..,, Maaseik..,,.,,.,, Wellen,,.,, Kinrooi.,, Overpelt.,, Heers,, Lanaken., -, Lanaken., -, Zonhoven., -,., -,.., -, Hamont-Achel., -,, -, Bocholt., -,.., -, Borgloon, -,., -,., -,., -,., -,., -,., -,., -,.., -,.., -,,..,..,..,..,..,..,.., standaardafwijking se gemeenten: standaardafwijking se gemeenten:, Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming AgODi afdeling Advies en Ondersteuning (..) z < -,: z < -,: -, < z < -,:, Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming AgODi afdeling Advies en Ondersteuning (..) -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

12 Tabel - Leerlingen met een schooltoelage in het gewoon basisonderwijs Tabel - Leerlingen met een schooltoelage in het gewoon secundair onderwijs lln G BaO lln GSO..,,..,,..,,.,,..,,.,,..,,.,,..,,.,,.,,.,,.,, Hamont-Achel,,.,, Overpelt.,, Kinrooi., -, Zonhoven.,, Heers, -,..,, Meeuwen-Gruitrode., -, Bree., -,., -,., -,., -,.., -, Ham, -, Peer, -, Maaseik., -, Bocholt, -,., -,., -,.., -,, -,, -,., -,..,., -,..,..,..,..,..,..,.., standaardafwijking se gemeenten:, standaardafwijking se gemeenten: Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming AgODi afdeling Advies en Ondersteuning (..) z < -,: -, < z < -,:, Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming AgODi afdeling Advies en Ondersteuning (..) -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan z < -,: -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

13 Tabel - Leerlingen wonend in 'kansarme' buurt in het gewoon basisonderwijs Tabel - Leerlingen wonend in 'kansarme' buurt in het gewoon secundair onderwijs lln G BaO lln GSO..,,.,,..,,.,,..,,.,, Zutendaal,,.,,.,,.,,.,,.,,..,,.,,.,,..,, Heers,, Zonhoven.,,.,,., -,., -, Tessenderlo., -, Borgloon, -,., -,, -, Borgloon, -,., -, Lanaken., -, Tessenderlo., -,, -,., -,., -,., -,., -,, -,.., As..,..,..,..,..,..,.., standaardafwijking se gemeenten: standaardafwijking se gemeenten:, Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming AgODi afdeling Advies en Ondersteuning (..) z < -,: -, < z < -,:, Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming AgODi afdeling Advies en Ondersteuning (..) z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

14 Tabel - Leerlingen met thuistaal niet-nederlands in het gewoon basisonderwijs Tabel - Leerlingen met thuistaal niet-nederlands in het gewoon secundair onderwijs lln G BaO lln GSO Voeren,,.,,.,,.,,..,,.,,..,,.,,.,,.,, Gingelom,,.,,.,, Voeren,,.,, Borgloon,,.,,.,, Heers,,., -,., -,., -,., -,., -,., -, Lanaken., -,., -, Zonhoven., -, Borgloon, -,., -,., -,., -,, -,, -,..,..,..,..,..,..,..,.., standaardafwijking se gemeenten:, standaardafwijking se gemeenten:, Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming AgODi afdeling Advies en Ondersteuning (..) Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming AgODi afdeling Advies en Ondersteuning (..) z < -,: -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: z < -,: hoger dan -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

15 ONDERWIJSKANSEN IN HET GEDRANG talige nieuwkomers zit, zien we als een leerling die een risicoloopbaan ontwikkelt. In het secundair onderwijs geeft de optelsom van deze vier deelen, in verhouding tot het totaal leerlingen in het secundair onderwijs, zicht op het percentage leerlingen met een risicoschoolloopbaan. Deelname aan de onderwijsvormen in het gewoon secundair onderwijs De hoofdstukken één en twee wierpen vooral een blik op de aanwezig- De deelname aan de verschillende onderwijsvormen in het gewoon secundair onderwijs heid van sociaal kwetsbare groepen van kinderen en jongeren. In dit zegt ook iets over onderwijskansen, vooral over doorstromingskansen naar het hoger hoofdstuk kijken we naar groepen van kinderen en jongeren voor wie onderwijs en de kansen op een hoge scholingsgraad. Wie in de B-stroom van de eerste graad of in het BSO vanaf de tweede graad zit, krijgt de onderwijskansen in het ged komen. We doen dat met behulp een opleiding die voorbereidt op het uitoefenen van een beroep. In de meeste gevallen van en over risicoschoolloopbanen, deelname aan de verschil- zijn de doorstromingskansen naar het hoger onderwijs en de kansen op een hoge scho- lende onderwijsvormen in het gewoon secundair onderwijs en de lingsgraad voor deze jongeren erg klein. Hoe hoger het aandeel leerlingen in de B-stroom doorstroming naar het hoger onderwijs. of het BSO, hoe ongunstiger we dat dus beoordelen in termen van kansen. Studierichtingen in het ASO zijn dan weer bij uitstek doorstroomrichtingen. Jongeren De en op een rij die in het ASO zitten, hebben grotere doorstromingskansen naar het hoger onderwijs en betere kansen op een hoge scholingsgraad. Dat geldt overwegend ook voor het TSO, ook Risicoschoolloopbanen in het lager en secundair onderwijs al heeft het TSO niet alleen doorstroomrichtingen, maar ook kwalificatierichtingen. Des te Om naar onderwijskansen te kijken, hanteren we onder meer het begrip risicoschool- minder leerlingen in het ASO of het TSO, des te ongunstiger we dat dus beoordelen in loopbanen. We spreken over risicoschoolloopbanen bij schoolloopbaankenmerken met termen van kansen. hogere risico's op het niet voltooien van de schoolcarrière, een lager einddiploma en een We bekijken het leerlingen in de B-stroom in verhouding tot het leerlin- zwakkere maatschappelijke positie als volwassene. In deze analyse kijken we naar de ri- gen in de eerste graad van het gewoon secundair onderwijs. Het leerlingen in het sicoschoolloopbanen in het lager en secundair onderwijs. BSO, ASO en TSO berekenen we in verhouding tot het leerlingen in de tweede en In het lager onderwijs beschouwen we schoolse vertraging in het gewoon onderwijs derde graad van het gewoon secundair onderwijs. en het volgen van buitengewoon onderwijs als deelen van een risicoloopbaan. De optelsom van beide, in vehouding tot het totaal leerlingen in het lager onderwijs, Doorstromen naar het hoger onderwijs geeft zicht op het procentueel aandeel leerlingen met een risicoloopbaan. Het studenten voor het eerst ingeschreven in het hoger onderwijs, in verhouding In het secundiar onderwijs zijn niet alleen schoolse vertraging in het gewoon on- tot het -jarigen, geeft expliciet zicht op de doorstromingskansen naar het hoger derwijs en het volgen van buitengewoon onderwijs deelen van een risicoloopbaan. onderwijs. Hoe minder jongeren doorstromen naar het hoger onderwijs, hoe minder Ook wie deeltijds beroepssecundair onderwijs volgt en wie in een onthaalklas voor anders- jongeren kansen hebben op een sterke maatschappelijke positie.

16 Leerlingen die wonen in de gemeenten graad voor deze leerlingen zijn dus al van bij het begin van het middelbaar onderwijs eer- Voor elk van de zeven en bekijken we het leerlingen in verhouding tot het der miniem. leerlingen naar hun woonplaats. Het gaat bij deze en dus om de leerlingen Liefst vierentwintig se gemeenten scoren slechter dan. Maasme- die in de gemeenten wonen. chelen (,%) steekt er ver bovenuit in. Ook (,%), (,%), (,%), (,%), Wellen (,%), Heers Wat leren de cijfers? (,%), Hamont-Achel (,%) en (,%) doen het slechter dan. is de enige gemeente die het slechter doet dan (,%), terwijl en ongunstiger scoren dan (,%). Risicoschoolloopbanen in het lager en secundair onderwijs Ongeveer één op vijf se leerlingen in het lager onderwijs (,%) ontwikkelt In de tweede en derde graad van het gewoon secundair onderwijs neemt het aandeel een risicoschoolloopbaan (> tabel ). Dat cijfer is gelijkaardig als dat van heel leerlingen dat in de B-stroom zit hier spreken we over het BSO sterk toe ten opzichte (,%). (,%) en (,%) zitten ver boven het se gemid- van de eerste graad. Voor heel gaat het om,% van alle leerlingen in de twee- delde., Lanaken,, Voeren, en Halen scoren ook de en derde graad, voor slechts om,% (> tabel ). Ook voor deze groe- nog hoger dan, met een percentage tussen,% en,%. In totaal twaalf pen zijn de doorstomingskansen naar het hoger onderwijs eerder klein. se gemeenten hebben procentueel meer leerlingen met risicoloopbanen dan Hier scoren liefst drieëndertig se gemeenten slechter dan.. In (,%) en (,%) ligt het percentage risicoloopbanen (,%) scoort veel hoger dan. Scoren hoger dan : de gemeenten Kinrooi in het lager onderwijs hoger dan in alle se gemeenten. (,%), (,%), (,%), Lanaken (,%), Maasme- In het secundair onderwijs heeft één op drie se leerlingen (,%) een chelen (,%), Maaseik (,%), Lommel (,%), Bree (,%) en Heers (,%). De schoolloopbaan met risico's (> tabel ). Dat is wat meer dan in (,%). situatie is nergens in zo ongunstig als in (,%), maar wel ongunsti- Opnieuw springen (,%) en (,%) er ver bovenuit in. ger in liefst achtentwintig se gemeenten dan in (,%). Acht andere gemeenten scoren ook nog hoger dan, met een percentage tussen,% en,%:,, Lanaken,, Voeren, Deelname aan het ASO en het TSO en As. Veertien se gemeenten doen het slechter (lees: scoren se jongeren nemen minder deel aan het ASO in het gewoon secundair onderwijs hoger) dan. Maar ook het percentage risocoloopbanen in het secundair dan Vlaamse jongeren:,% ten opzichte van,% (> tabel ). Dit geeft se onderwijs ligt hoger in (,%) en (,%) dan in alle se jongeren lagere doorstromingskansen naar het hoger onderwijs dan Vlaamse jongeren. gemeenten. Vergeleken met stellen we een lagere deelname aan het ASO vast in liefst tweeëndertig se gemeenten. Lommel (,%) en (,%) hebben Deelname aan de B-stroom en het BSO veruit de laagste deelname aan het ASO van heel. Nog elf andere gemeenten, Van alle se leerlingen in de eerste graad van het gewoon secundair onderwijs zit variërend van,% tot,%, doen het minder goed dan : Bree,,,% in de B-stroom (> tabel ). Dat is één procentpunt meer dan in heel Kinrooi,,, Bocholt, Nieuwerkerken,, Voeren, (,%). De kansen op doorstroming naar het hoger onderwijs en op een hoge scholings- en Meeuwen-Gruitrode. Vergeleken met (,%) doen

17 zeven se gemeenten het minder goed: Lommel,, Bree,,. Deze gemeenten scoren op zes van de zeven en hoger dan Lim- Kinrooi, en. In vergelijking met (,%) hebben liefst burg., en volgen met vijf ongunstigere scores. veertig se gemeenten een lagere deelname van jongeren aan het ASO. Voeren, Heers en Lanaken tellen vier ongunstigere scores. se jongeren nemen iets meer deel aan het TSO dan Vlaamse jongeren:,% Als we kijken naar de regionale spreiding van deze gemeenten, dan zien we dat het ten opzichte van,% (> tabel ). Ook al heeft het TSO niet alleen doorstroomrich- onder meer gaat om vier van de vijf ex-mijngemeenten:,, tingen, toch gaan we ervan uit dat minder deelname aan het TSO minder goede kansen en, maar dus niet. en biedt. Zestien se gemeenten scoren hier ongunstiger (lees: lager) dan. behoren tot Midden-. en zijn twee gemeenten uit Binnen scoren Kortessem (,%), (,%), Halen (,%), Gingelom West-. Ook het Maasland lijkt kwetsbaar, met drie gemeenten waar de onderwijs- (,%) en Heers (,%) veel lager dan. Deze vijf gemeenten plus Maaseik kansen meer in het ged komen:, en Lanaken. Tot slot (,%) scoren ongunstiger dan (,%), terwijl de top vier van het zijn er nog Heers en Voeren als Zuid-se gemeenten. minder goed doet dan (,%). Maaseik,,, Neerpelt, Diepenbeek en scoren ook nog lager dan, met een aandeel tussen,% en,%. Doorstromen naar het hoger onderwijs We stelden al vast dat meer leerlingen heeft in de B-stroom en het BSO en minder leerlingen in het ASO dan. Dat zet zich door als jongeren aan het eind van het middelbaar onderwijs komen. se jongeren stromen minder door naar het hoger onderwijs dan Vlaamse jongeren:,% versus,% van de -jarigen (> tabel ). Het cijfer is lager dan in negenentwintig se gemeenten. Cijfers voor en zijn helaas niet beschikbaar. Binnen zijn er veruit de minste doorstromers naar het hoger onderwijs in Voeren (,%) en (,%). Nog in tien andere gemeenten stromen er minder -jarigen door naar het hoger onderwijs dan : Heers, Lanaken,, Riemst,,,,, Lommel en Kortessem. Het percentage in deze gemeenten varieert van,% tot,%. Conclusies Als we ons baseren op de zeven besproken en, dan komen de onderwijskansen van kinderen en jongeren het meest in het ged in, en

18 Tabel - Risicoschoolloopbanen in het lager onderwijs Tabel - Risicoschoolloopbanen in het secundair onderwijs lln LO lln SO..,,..,,.,,..,,.,,.,, Lanaken.,,..,,.,, Lanaken.,,,,..,,.,, Voeren,, Halen,,.,,,, As,,.,,..,, Overpelt,,..,, Kinrooi,,.,, Lommel.,, Maaseik.,, Zonhoven.,, Zutendaal, -,., -, Zonhoven., -,., -,., -,., -,, -,., -,., -,, -,, -,, -,..,.., Vlaams Gewest..,..,..,..,..,.., Voeren standaardafwijking se gemeenten: standaardafwijking se gemeenten:, Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Stafdiensten Onderwijs en Vorming (..) z < -,: -, < z < -,:, Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Stafdiensten Onderwijs en Vorming (..) z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

19 Tabel - Leerlingen in de B-stroom van de eerste graad in het gewoon secundair onderwijs Tabel - Leerlingen in het BSO van de tweede en derde graad in het gewoon secundair onderwijs lln ste gr GSO lln -de gr GSO,,,, Kinrooi..,,,,.,,.,,,,,,,, Lanaken.,, Wellen,,.,, Heers,, Maaseik.,, Hamont-Achel,, Lommel.,,,, Bree,,,, Heers,, Borgloon,, Bocholt,, Kinrooi,, Gingelom,, Lommel,, Hamont-Achel,,,,.,, Lanaken,,.,,, -,.,,, -,., -,, -,., -,., -,, -,, -,, -,..,, -,..,., -,..,..,.,..,,..,.., Vlaams Gewest standaardafwijking se gemeenten: Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Stafdiensten Onderwijs en Vorming (..) standaardafwijking se gemeenten: z < -,: -, < z < -,:, Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Stafdiensten Onderwijs en Vorming (..) -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan z < -,: -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

20 Tabel - Leerlingen in het ASO van de tweede en derde graad in het gewoon secundair onderwijs Tabel - Leerlingen in het TSO van de tweede en derde graad in het gewoon secundair onderwijs lln -de gr GSO lln -de gr GSO Lommel., -, Kortessem., -,, -,., -, Bree, -, Halen, -,., -, Gingelom, -, Kinrooi, -, Heers, -,., -, Maaseik., -,, -,., -, Bocholt, -,., -, Nieuwerkerken, -, Neerpelt, -,, -, Diepenbeek, -,, -,., -,., -, Lanaken., -, Meeuwen-Gruitrode, -,, -, Ham, -, Tessenderlo, -, Hamont-Achel, -, Herk-de-Stad, -,., -,.,,.., -,,,,,.,,,,.,,.,,,,.,,.,,..,,,,..,.,,..,..,..,..,..,..,.., Voeren standaardafwijking se gemeenten:, Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Stafdiensten Onderwijs en Vorming (..) standaardafwijking se gemeenten: z < -,: -, < z < -,:, Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Stafdiensten Onderwijs en Vorming (..) -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan z < -,: -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

21 Tabel - Doorstromers naar het hoger onderwijs -jarigen Voeren, -,, -, Heers, -, Lanaken, -,, -, Riemst, -,, -,, -,, -,, -, Lommel, -,, -,, -,, -,, -,, -,, -,,,,,,,..,..,????? Kortessem Hamont-Achel? standaardafwijking se gemeenten:, Bron: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Databank Tertiair Onderwijs (-) z < -,: -, < z < -,: -, < z < +,: +, < z < +,: z > +,: hoger dan

22 SLOTSOM ten, vergeleken met, en. Kijken we naar de aanwezigheid van sociaal kwetsbare groepen kinderen en jongeren in het onderwijs, dan zien we meer leerlingen met een laag opgeleide moeder (in het gewoon secundair onderwijs) en meer leerlingen met een schooltoelage (in het gewoon basis- én secundair onderwijs) in een behoorlijk gemeenten. Onderwijskansen komen dan weer vooral in het ged, waar In dit dossier wierpen we een blik op de aanwezigheid van sociaal het gaat om meer leerlingen in de B-stroom en het BSO, minder leerlingen in het ASO en kwetsbare kinder- en jongerengroepen in (het onderwijs in) de Lim- minder doorstromers naar het hoger onderwijs in een respectabel gemeenten. burgse gemeenten. Daarnaast brachten we in kaart in welke mate onderwijskansen van kinderen en jongeren uit in het ged Tabel - Overzicht van de en: se gemeenten dat ongunstiger scoort dan, en komen. We deden dat met behulp van een twintigtal en. In dit vierde en laatste hoofdstuk bekijken we het globale plaatje. ongunstiger dan ongunstiger dan Geboorten in kansarme gezinnen Jongeren in de bijzondere jeugdbijstand Eenoudergezinnen met minderjarige kinderen, en? Welke regio's en gemeenten hebben Jeugdwerkloosheidsgraad: NWWZ - jaar de grootste nood aan extra ondersteuning in hun strijd tegen sociale Jonge, laaggeschoolde NWWZ (zonder diploma SO) Lln met een moeder met laag opleidingsniveau in het G BaO Lln met een moeder met laag opleidingsniveau in het G SO Lln met een schooltoelage in het gewoon BaO Lln met een schooltoelage in het gewoon SO Voor welke en is de situatie in meerdere se gemeenten ongunstiger dan in, en? In welke gemeenten is de situatie het meest ongunstig in vergelijking met uitsluiting en zwakkere onderwijskansen bij kinderen en jongeren? Waar in is er nood aan extra middelen voor een flankerend ongunstiger dan onderwijsbeleid? Op deze vragen trachten we hier een antwoord te Lln wonend in 'kansarme' buurt in het gewoon BaO Lln wonend in 'kansarme' buurt in het gewoon SO bieden. Lln met thuistaal niet-nederlands in het gewoon BaO Lln met thuistaal niet-nederlands in het gewoon SO Risicoschoolloopbanen in het LO Risicoschoolloopbanen in het SO Lln B-stroom in ste graad gewoon SO Lln BSO in de-de graad gewoon SO Lln ASO in de-de graad gewoon SO Lln TSO in de-de graad gewoon SO Doorstromers naar het HO??,,, Op welk vlak scoren se gemeenten het ongunstigst? Als we per bekijken hoeveel se gemeenten ongunstiger scoren dan, en, dan kunnen we daaruit leren op welk vlak de situatie in se gemeenten het minst goed is (> tabel ). gemeenten per Wat de aanwezigheid van sociaal kwetsbare kinder- en jongerengroepen in de ge- meenten betreft, zien we vooral een verhoogde aanwezigheid van jongeren in de bijzondere jeugdbijstand en een hoge jeugdwerkloosheidsgraad in een respectabel gemeen-

23 In welke gemeenten is de situatie het meest ongunstig? Deze tien gemeenten worden, objectief gezien, op basis van de twintig en, en in vergelijking met, en, het meest geconfronteerd met de We bekeken ook voor alle se gemeenten op hoeveel van de twintig en ze aanwezigheid van sociale kwetsbaarheid en zwakkere onderwijskansen bij kinderen en jon- ongunstiger scoren dan, en (> tabel ). Een tiental gemeen- geren. Als we deze gemeenten inkleuren op kaart (> kaart ), zien we dat het onder ten haalt zo een opgetelde score van of meer. () en () sprin- meer gaat om een gordel van aaneensluitende gemeenten van west naar oost doorheen gen eruit met een score van meer dan. (), de provincie: plus de ex-mijngemeenten,, Hout- (), () en () halen nog een score van meer dan (maar halen-helchteren, en. Verder sluiten ook en Maaseik minder dan ). (), (), Maaseik () en () in het Maasland daar nog bij aan. en zijn 'eilanden' in het zuiden. zitten daar nog onder. Kaart - Top van se gemeenten die het vaakst ongunstiger scoren dan, en Tabel - De se gemeenten die het vaakst ongunstiger scoren dan, en ongunstiger dan (/) ongunstiger dan (/) ongunstiger dan (/) totaal (/) Maaseik Gingelom Kinrooi Halen Heers Overpelt Lanaken

24 Het gaat om drie Westlimburgse gemeenten (, en Heusden-Zol- pectabel en ook minder goed doen dan, en/of. der), twee gemeenten uit Midden- ( en ), drie gemeen- En dat werpt een ander licht op de situatie. ten uit het Maasland (, en Maaseik) en twee Zuid-se gemeenten ( en ). Grote noden vragen om meer middelen Op basis van deze analyse stellen we vast dat de maatschappelijke noden voor kinderen Extra middelen voor een flankerend onderwijsbeleid? en jongeren in een tiental se gemeenten groot zijn. Deze gemeenten scoren op een respectabel en immers ongunstiger dan, maar belangrijker Weinig verrassingen in het lijstje van gemeenten nog: ook ongunstiger dan en. Nochtans beschikken deze tien gemeenten,,,,,,, Dil- op centrumstad na misschien, niet over de middelen om op deze maatschappelijke sen-stokkem,, Maaseik en : dat is het rijtje van gemeenten met de noden een beleidsmatig antwoord te bieden. Op Maaseik, en grootste knelpunten op het vlak van sociale kwetsbaarheid en zwakkere onderwijskansen na zijn het nochtans wel gemeenten uit de se top tien met de hoogste inwoners- bij kinderen en jongeren, in vergelijking met, en. len. Op zich zitten er weinig verrassingen in dit lijstje. De vijf vroegere mijngemeenten be- De provincie pleit dan ook voor extra middelen voor een flankerend onder- horen al jaren bij de gemeenten met de meest kwetsbare groepen als het op kansen en wijsbeleid. Toewijzing van deze middelen aan de provincie kan versnippering in de aan- onderwijskansen aankomt. Ook zit al meerdere jaren in hetzelfde schuitje. wending ervan tegengaan. De provincie zou deze middelen overkoepelend en in samen- Over de Zuid-se gemeenten en was er de voorbije jaren ook spraak kunnen inzetten in de regio's en gemeenten waar de noden het grootst zijn. Op die al het aanvoelen dat de situatie in negatieve zin evolueert. Maar wel min of meer verras- manier vervult de provincie bij uitstek haar aanvullende, overkoepelende en coördinerende send in dit rijtje van gemeenten zijn en Maaseik. Met erbij taak op het vlak van onderwijskansen. gaat het zo immers om drie van de vijf Maaslandse gemeenten. Het bijzondere van de resultaten van de analyse Weinig verrassingen dus. Wat is er dan zo bijzonder aan de resultaten van deze analyse? Het bijzondere heeft te maken met de aard van de analyse. Tot dusver analyseerde het Steunpunt Sociale Planning steeds hoe elke gemeente op individuele en afwijkt van het se e. In deze analyse kijken we voor het eerst hoe elke gemeente op elke afwijkt van, en. Bovendien maken we de optelsom over de en heen, wat zicht geeft op de mate waarin de situatie problematisch is. Deze wijze van analyseren zorgt voor nieuwe inzichten. Zo stellen we voor het eerst vast dat gemeenten die het minder goed doen in de se context, het voor een res-

25

26