Overzicht en karakteristieken klimaatrisico s Nederland. Willem Ligtvoet

Transcriptie

1 Overzicht en karakteristieken klimaatrisico s Nederland Willem Ligtvoet

2 Kader: Nationale Adaptatiestrategie (begin 2016) Gevraagd: breed overzicht klimaateffecten en aangrijpingspunten voor beleid Aanvulling op analyses uitgevoerd in Deltaprogramma. Februari 2015: Syntheserapport PBL Overzicht klimaatrisico s naar omvang en waarschijnlijkheid Welke kansen biedt klimaatverandering voor Nederland en het Nederlandse bedrijfsleven? Welke aangrijpingspunten zijn er voor de (rijks)overheid en andere partijen om kwetsbaarheid voor klimaatverandering te verminderen en kansen te benutten? Eveneens in februari 2015: PBL-studie Risico s klimaateffecten elders in de wereld PBL studie Raamwerk Monitoring en Evaluatie voor Nationale Adaptatiestrategie 2

3 Van klimaateffecten naar adaptatiebeleid klimaateffecten kwetsbaarheid en kansen ontwikkelingen 2030 (e.v.) (voorgenomen) maatregelen aangrijpingspunten NAS Geleidelijk Temperatuur Zeespiegel Verzuring zee.. Extremen Waterpeil Regenbuien Hittegolven.. Nu/in 2050 In Nederland/ wereldwijd Meest pregnante bedreigingen Sociaal Economie... Tijdelijk/lokaal; systeemfalen Cross-sectoraal; cascade-effecten Meest pregnante kansen (direct en indirect) Mythes Sociaaleconomische scenario s Sectorale scenario s Drijfveren en achterliggende percepties Voorkómen, gevolgbeperking, herstellen Innovaties Technisch Organisatorisch Sociaal Diverse actoren Bedrijfsleven NGO s Overheden Topsectoren In Nederland, Europa, mondiaal Inweven in (voorgenomen) beleid Specifieke acties NAS Overheden, bedrijfsleven, NGO s Icoon-projecten, nationaal en internationaal Wisselwerking met mitigatie Monitor 3

4 Van klimaateffecten naar adaptatiebeleid klimaateffecten kwetsbaarheid en kansen ontwikkelingen 2030 (e.v.) (voorgenomen) maatregelen aangrijpingspunten NAS Geleidelijk Temperatuur Zeespiegel Verzuring zee.. Extremen Waterpeil Regenbuien Hittegolven.. Nu/in 2050 In Nederland/ wereldwijd Meest pregnante bedreigingen Sociaal Economie... Tijdelijk/lokaal; systeemfalen Cross-sectoraal; cascade-effecten Meest pregnante kansen (direct en indirect) Mythes Sociaaleconomische scenario s Sectorale scenario s Drijfveren en achterliggende percepties Voorkómen, gevolgbeperking, herstellen Innovaties Technisch Organisatorisch Sociaal Diverse actoren Bedrijfsleven NGO s Overheden Topsectoren In Nederland, Europa, mondiaal Inweven in (voorgenomen) beleid Specifieke acties NAS Overheden, bedrijfsleven, NGO s Icoon-projecten, nationaal en internationaal Wisselwerking met mitigatie Monitor 4

5 Omgeving klimaatadaptatie: complexe netwerk- en informatiemaatschappij Beleid Risicostudie Samenleving Wetenschap 5

6 Beschouwde klimaateffecten Al beschikbaar: KNMI 2014 klimaatscenario s 4 scenario s voor Nederland PBL 2005 en 2012 Effecten klimaatverandering in Nederland Deltaprogramma : - Waterveiligheid - Zoetwatervoorziening - Ruimtelijke adaptatie - Cascade-effecten van overstromingen Actualisatie/bundeling informatie PBL i.s.m. Kennis voor Klimaat Energie ICT Transport en infrastructuur Landbouw en visserij Volksgezondheid Natuur Recreatie en toerisme Milieukwaliteit 6

7 Onderscheiden typen klimaatverandering Type Klimaatverandering Voorbeelden Onzekere systeemveranderingen op mondiale schaal Geleidelijke veranderingen Verandering weersextremen Versneld afsmelten ijskappen + extreem snelle zeespiegelstijging Stoppen warme golfstroom Omslag klimaatsystemen Temperatuurstijging CO2 stijging Zeespiegelstijging Verzuring oceanen Toename neerslag in de winter Veranderingen rivierafvoeren Afname waterbeschikbaarheid in de zomer Toename verzilting van laag Nederland Toename bodemdaling veengebieden Toename frequentie en intensiteit extreme buien Toename hagel- en onweersbuien Toename droogtesituaties in de zomer Pieken in rivierafvoeren Extreem lage rivierafvoeren in de zomer 7

8 Onderscheiden typen klimaatverandering Type Klimaatverandering Voorbeelden Onzekere systeemveranderingen op mondiale schaal Geleidelijke veranderingen Verandering weersextremen Versneld afsmelten ijskappen + extreem snelle zeespiegelstijging Stoppen warme golfstroom Omslag klimaatsystemen Temperatuurstijging CO2 stijging Zeespiegelstijging Verzuring oceanen Toename neerslag in de winter Veranderingen rivierafvoeren Afname waterbeschikbaarheid in de zomer Toename verzilting van laag Nederland Toename bodemdaling veengebieden Toename frequentie en intensiteit extreme buien Toename hagel- en onweersbuien Toename droogtesituaties in de zomer Pieken in rivierafvoeren Extreem lage rivierafvoeren in de zomer 8

9 Overzicht aandachtsvelden voor NAS Klimaateffecten Domeinen/sectoren Zeespiegelstijging Pieken in rivierafvoeren (hoog en laag) Pieken in regenval Overige weersextremen (storm, onweer) Hittegolven Geleidelijke temperatuurstijging Toenemende droogte Verzilting en bodemdaling Verslechtering luchtkwaliteit (o.a. allergenen) Verslechtering waterkwaliteit (Infectie)ziekten mens Dierziekten en -plagen Verzuring zeeën en oceanen Verdwijnen zee-ijs Noordpool Energievoorziening X X X * * * * ICT X X X * * * * Transport en infrastructuur (incl waterleidingen) X X X * * * * * Land- en tuinbouw X X * * * * * X * Visserij * * * Natuur * * * * * * * * * * * * Volksgezondheid X X * * * * * * Milieukwaliteit (lucht, bodem, water) X X * * * * * * * Chemie en nucleair X X Recreatie en toerisme * * * * * * * * Waterveiligheid X X X X X Zoetwatervoorziening X X X X Bebouwde omgeving X X X X X * X X * * * Internationale dimensie (o.a. veiligheid en voedselvoorziening) * * * * * * * * * * * Scope onderzoek PBL en KvK (2014 en eerder) * Klimaateffecten in Deltaprogramma X 9

10 Onderscheiden klimaatrisico s Rli en WRR: Er is niet één alles-dekkende risicomaat. Risico s zijn fundamenteel verschillend. Derhalve onderscheid in: Economische risico s Persoonsgebonden risico s Milieu- en natuurrisico s Ordening naar 1) Omvang impact (hoog midden laag) 2) Waarschijnlijkheid (hoog midden laag) 10

11 Overzicht economische risico s Waarschijnlijkheid gering Kleine kans (<< 1/100) Waarschijnlijkheid midden Gerede kans (1/10 1/100) Waarschijnlijkheid groot Vaak optredend(1:1-10 jaar) 11 Hoog (Systeemfalen) Midden (Bovenlokale/ regionale impacts Laag (Lokale impacts) Schade door overstroming door bezwijken primaire kering Schade door landelijke black-out elektriciteit/ict door koelwatertekort NW Europa Landelijke disruptie transportsysteem door extreem weer Schade overstroming door bezwijken secundaire kering Beperking scheepvaart/schade door laag rivier/waterstanden Hinder transport/schade door hitte Lokale uitval energie/schade door koelwatertekort Uitval energie/schade door extreme neerslag Productieschade landbouw door droogte en of landelijke piekneerslag Productieschade landbouw door bovenlokale plaag/infectieziekte Schade door natuurbranden Disruptie en schade transport/verkeersysteem door weersextremen Lokale schade overstroming door extreme neerslag Productieschade lokale uitval elektriciteit/ict door weersextremen Productieschade landbouw door lokale weersextremen Productieschade landbouw door lokale plaag/infectieziekte Productieschade voor uitval drinkwatervoorziening

12 Overzicht persoonsgebonden risico s Hoog Waarschijnlijkheid laag Kans klein (<< 1/100 jaar) Overlijden/getroffen door overstroming door bezwijken primaire kering Waarschijnlijkheid midden Gerede kans (1/10-1/100 jaar) Bovenregionale black-out elektriciteit/ict door koelwatertekort NW Europa Grote uitbraak nieuwe infectieziekten Waarschijnlijkheid hoog Frequent optredend (> 1/10 jaar) Midden Overlijden/getroffen door hitte in de stad Overlijden/getroffen door overstroming bezwijken sec. kering (Wilnis) Getroffen door uitval energie/ict systeem op bovenlokale schaal Toename allergieën (o.a.) hooikoorts, Laag Overlijden/getroffen door weersextremen (overstroming extreme regenval/onweer/stormen) Getroffen door verkeershinder door weersextremen Getroffen door lokale energie/ict uitval door weersextremen Getroffen door lokale uitval drinkwater-voorziening 12

13 Overzicht milieu/natuurrisico s Waarschijnlijkheid gering Waarschijnlijkheid midden Waarschijnlijkheid groot Hoog Midden Vernietiging habitat door overstroming vanuit zee door bezwijken primaire kering of waar land > 1 jaar onder water blijft staan Verandering functioneren ecosystemen Tijdelijke verstoring door extreme droogte Verlies soorten door temperatuurstijging en verslechtering waterkwaliteit Verlies habitat en soorten door verdwijnen veenbodems Verlies habitat en soorten door verdroging Verlies habitat en soorten door verzilting Verlies soorten door vestiging exoten Verslechtering waterkwaliteit door temperatuurstijging (blauwalgenbloei) Laag Tijdelijke verstoring door lokale weersextremen 13

14 Overzicht milieu/natuurrisico s Waarschijnlijkheid gering Waarschijnlijkheid midden Waarschijnlijkheid groot Hoog Midden Vernietiging habitat door overstroming vanuit zee door bezwijken primaire kering of waar land > 1 jaar onder water blijft staan Verandering functioneren ecosystemen Tijdelijke verstoring door extreme droogte Verlies soorten door temperatuurstijging en verslechtering waterkwaliteit Verlies habitat en soorten door verdwijnen veenbodems Verlies habitat en soorten door verdroging Verlies habitat en soorten door verzilting Verlies soorten door vestiging exoten Verslechtering waterkwaliteit door temperatuurstijging (blauwalgenbloei) Laag Tijdelijke verstoring door lokale weersextremen 14

15 Overzicht/patroon klimaatrisico s Hoog/ Nationaal Waarschijnlijkheid gering Kans heel klein (<< 1/100 jaar) Grote desastreuse overstroming Waarschijnlijkheid substantieel Gerede kans (1/10-1/100 jaar) Grote black-out elektriciteit/ict door koelwatertekort NW Europa Waarschijnlijkheid groot Frequent optredend (> 1/10 jaar) Verdwijnen habitats en soorten Grote uitbraak nieuwe infectieziekten (mens, dier, plant) Verandering functioneren ecosystemen Midden/ Regionaal Overlijden/getroffen door hitte in de stad Overlijden/getroffen door overstroming bezwijken sec. kering (Wilnis) Schade door uitval energie/ict systeem op bovenlokale schaal Toename allergieën (o.a. hooikoorts) Disrupties transport/verkeersysteem Laag/ Lokaal Overlijden/getroffen door lokale weersextremen (overstroming extreme regenval/onweer/stormen) Lokale verkeershinder door weersextremen Lokale uitval energie/ict door weersextremen Lokale uitval drinkwatervoorziening door weersextremen 15

16 Vervolgstappen: cascade effecten Effecten kunnen in omvang gelijk zijn aan directe effecten Overstromingen meest ontwrichtend - Deltaprogramma Buiten Deltaprogramma extra aandacht nodig voor: Grote onderlinge afhankelijke energie-, ICT- en transportnetwerken Afhankelijkheid van energie en vooral ICT-diensten neemt toe dus ook kans op cascade-effecten Onderdelen gaan (nu) uit van 100% zekerheid toelevering 16

17 Vervolgstappen: analyse toekomstige klimaatrisico s Voorbeeld energie: Klimaatverandering Verandering energiesysteem Toename afhankelijkheid Nieuwe technologie? Vervangingssnelheden? Aangrijpingspunten vergroten robuustheid energiesysteem 17

18 Voorlopige conclusies Groot spectrum aan risico s Van kleine kans/grote gevolgen (systeemfalen) tot frequent optredende beperkte gevolgen (overlast, disrupties dagelijks leven nemen toe). Naast Deltaprogramma extra aandacht nodig voor outlyers: energiesysteem, gezondheid, verkeersontwrichting: effecten worden in relatie tot waarschijnlijkheid hoog ingeschat Veel risico s op lokale/regionale schaal Veel risico s i.r.t. weersextremen spelen zich af op lokaal en regionaal niveau. Impacts kunnen opschalen afhankelijk van schaal/frequentie weersextremen. De bewustwording daarvan is nog beperkt (bij sectoren en overheden). Cascade effecten kiem voor systeemfalen internationale en intersectorale verwevenheid energie, ICT en transport zijn kiemen voor systeemfalen. 18

19 Voorlopige conclusies Leren zicht te krijgen op toekomstige risico s Inzicht krijgen in toekomstige risico s complexe opgave: vraagt per domein en op verschillende schaal niveaus een integrale analyse van mogelijke krachten. Dit biedt tegelijkertijd zicht op aangrijpingspunten voor vergroten klimaatbestendigheid. Kansen zien Een onzekere wereld blijft onzeker, de klimaatrisico s zijn echter evident en spelen op alle schaalniveaus. De wereld zit niet stil: overheden, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties ontwikkelen zich en investeren. Adaptatie is kansen zien. Omslag nodig: van vragen naar hoe groot is het probleem naar vragen rond wat kunnen we er aan doen en wie kan er wat aan doen 19