Housing First: principes en praktijken

Transcriptie

1 Housing First: principes en praktijken Dorieke Wewerinke Sara al Shamma Judith Wolf Impuls Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg

2 Housing First: principes en praktijken

3 Impuls Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg gedreven door kennis, bewogen door mensen

4 Housing First: principes en praktijken Impuls - Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg Februari 2014 Dorieke Wewerinke Sara al Shamma Judith Wolf

5 Met dank aan de leden van de werkgroep Housing First van de Academische Werkplaats Opvang & Herstel en de projectleiders en begeleiders van Housing First paktijken Colofon Project: Opdrachtgever & financier Projectleider: Projectuitvoering: Foto: Vormgeving: Druk: Housing First: principes en praktijken Academische Werkplaats Opvang & Herstel Judith Wolf Dorieke Wewerinke, Sara al Shamma, Judith Wolf Stockphoto Final Design; Jenny Jansen Rikken Print ISBN Impuls - Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Impuls - Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg Radboudumc in Nijmegen. 4

6 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Introductie op Housing First Focus op Housing First in Academische werkplaats Housing First volop in de belangstelling Housing First: een andere route Verschillende modellen en varianten Housing First in een notendop Housing First in Nederland: een selectie Doel, vragen en activiteiten Kenmerken van acht Housing First praktijken Leeswijzer 18 Hoofdstuk 2 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Doel van Housing First Huisvesting als basisrecht Respect, warmte en compassie voor alle klanten Ondersteuning zo lang als nodig is Woonruimten verspreid over werkgebied Wonen scheiden van begeleiden en behandelen Keuzes van klanten als vertrekpunt Hersteloriëntatie Harm reduction 25 Hoofdstuk 3 Werkzaamheid van Housing First Uitgevoerde studies en zeggingskracht Stabiele huisvesting Kwaliteit van leven Keuzevrijheid, afwezigheid van dwang en klanttevredenheid Sociale integratie Middelengebruik Psychische gezondheid Criminaliteit Housing First goedkoper? Conclusie 31 Housing First: principes en praktijken 5

7 Inhoudsopgave Hoofdstuk 4 De teams van Housing First Assertive Community Treatment en Intensive Case Management Werk- en organisatieprincipes Samenstelling en grootte van teams Geen specifieke functieomschrijving Inzet van ervaringsdeskundigen Kantoor en inloop Knelpunten in het dagelijkse werk 38 Hoofdstuk 5 Toelating tot Housing First en doelgroep Beoogde doelgroep en criteria voor toelating Twee voorwaarden voor toelating Aanmelding en intake Wachtlijsten Onderdak en begeleiding tijdens het wachten op een woning Zorgzwaarte en klasse van begeleiding 47 Hoofdstuk 6 Wonen en huren Type woningen Moeite met verkrijgen van woningen Locaties van woningen Inspraak van klanten Mogelijkheden tot samenwonen Huurcontract en betaling van de huur Inrichting van de woning Omgevingsbeheer Tweedekansbeleid Afspraken bij detentie 57 6

8 Inhoudsopgave Hoofdstuk 7 Begeleiding en baten van Housing First Begeleidingsintensiteit en kosten Toegepaste methodieken Gespecialiseerde hulp Werken aan verschillende leefgebieden Bevorderen van sociale integratie Aanpakken van overlast Stabiliteit van wonen Geen stabiliteit van wonen 67 Hoofdstuk 8 Beschouwing Onderzoek en observaties Principes van het Housing First model Doelgroep met meervoudige, weerbarstige problemen Doel van Housing First en toelating zonder eisen vooraf? Twee voorwaarden: overeenkomst en begeleidingsbereidheid Woningen en wonen Organisatie en begeleiding Stabiliteit van wonen als baat Tot slot 77 Literatuur Bijlagen Bijlage 1. Overzicht van Housing First praktijken in Nederland, 83 februari 2014 Bijlage 2. Beschrijving van studies naar Housing First 84 Bijlage 3. Werkgroep Housing First, 87 Academische Werkplaats Opvang & Herstel Housing First: principes en praktijken 7

9 8

10 Housing First: principes en praktijken

11 10

12 Introductie op Housing First Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 1 Introductie op Housing First Dit hoofdstuk biedt een introductie op Housing First. Het hoofdstuk typeert daarnaast het door Impuls - Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg Radboudumc uitgevoerde onderzoek naar Housing First. Aan de orde komen de selectie en de status van Housing First praktijken in Nederland. Het hoofdstuk besluit met een leeswijzer bij dit rapport. 1.1 Focus op Housing First in Academische werkplaats Omdat Housing First veelbelovend is bij de aanpak van dakloosheid, heeft de Academische werkplaats Opvang & Herstel besloten de focus hierop te richten. Een belangrijke vraag was of Housing First voldoende wetenschappelijke fundering heeft om een brede toepassing in Nederland te rechtvaardigen. Daarnaast was er behoefte aan inzicht in de uitvoering en baten van de eerste Housing First praktijken in Nederland. De onderzoeksactiviteiten een beoordeling van studies naar de effecten van Housing First en een verkenning van praktijken in Nederland zijn vanaf het najaar van 2012 tot begin 2014 uitgevoerd door Impuls: Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg Radboudumc in Nijmegen. Een werkgroep werd ingesteld met onder meer direct betrokkenen bij Housing First praktijken om mee te denken over de opzet en uitvoering van het onderzoek en het becommentariëren van de conceptversie van het rapport (zie bijlage 3). Onderhavig rapport doet verslag van het onderzoek. 1.2 Housing First volop in de belangstelling Hoewel Housing First al zeker twintig jaar bestaat, mag Housing First in Nederland pas relatief recent op meer belangstelling rekenen. Opvallend is bijvoorbeeld, dat Housing First in het in 2006 vastgestelde Plan van Aanpak (PvA) van (chronische) dakloosheid in de vier grote steden niet als alternatieve strategie is uitgewerkt. In Europa is de sterk gegroeide belangstelling voor Housing First ook van relatief recente datum (Busch-Geertsema, 2013). De Jury van de Europese Consensus Conferentie over het stoppen en voorkomen van dakloosheid, georganiseerd onder het Belgische voorzitterschap in Brussel in 2010, benoemde Housing First als een waardevolle strategie voor het beëindigen van chronische dakloosheid bij mensen met ernstige, complexe problemen als wel een aanpak voor alle vormen van dakloosheid. De jury riep op tot a shift from using shelters and transitional accommodation as the predominant solution to homelessness towards housing led approaches. This means increasing the capacity for both prevention and the provision of adequate floating support to people in their homes according to their needs. (European Consensus Conference, 2010: 14,16). Net als in andere Europese landen, groeit in Nederland het besef dat opvangvoorzieningen geen duurzame oplossing bieden voor het probleem van dakloosheid. De interesse in Housing First lijkt gevoed door de ontwikkeling van ambulantisering en vermaatschappelijking in diverse sectoren, waaronder de maatschappelijke opvang en de geestelijke gezondheidszorg. Inzet hierbij is normalisering van leefcondities, waaronder huisvesting, participatie in de samenleving, een betere benutting voor kwetsbare mensen van maatschappelijke bronnen en een meer persoonsgerichte aanpak. Financiers van de zorg vinden Housing First aantrekkelijk, omdat het goedkoper lijkt dan het bieden van hulp in woonvoorzieningen. Housing First: principes en praktijken 11

13 Introductie op Housing First Hoofdstuk 1 Sinds 2006 zijn in Nederland op initiatief van vooral veldpartijen diverse praktijken onder de noemer van Housing First opgezet. Vooral in de laatste twee jaar heeft Housing First een hoge vlucht genomen. Begin 2014 staat de teller van praktijken onder de noemer van Housing First op bijna twintig. Naast veel enthousiasme is er scepsis. Wordt Housing First met graagte, mogelijk ten onrechte, gebruikt, omdat het momenteel goed in de markt ligt? Voldoen de praktijken die Housing First heten wel aan de principes van dit model en de vastgestelde criteria van modelgetrouwheid? Is het van oorsprong Amerikaanse model ook toepasbaar in de Nederlandse context? Zijn de ervaringen en eerste opbrengsten inderdaad veelbelovend? 1.3 Housing First: een andere route De traditionele opvang en begeleiding van dakloze mensen kent meestal een aantal stappen, namelijk: a eerste opvang in een laagdrempelige voorziening, b verblijf in een crisis- of 24-uursvoorziening en beschermd wonen, en c van daaruit indien mogelijk doorstroming naar (begeleid) zelfstandig wonen. De geëigende route is - hier wat schematisch voorgesteld - een stap voor stap beklimmen van de woonladder met als doel een zo zelfstandig mogelijk bestaan. Deze woonladderaanpak vraagt van dakloze mensen veelal te voldoen aan diverse voorwaarden voordat zij een woning krijgen. Zelfstandige huisvesting moet in die optiek worden waargemaakt of verdiend vanuit het idee dat dakloze mensen niet in staat zijn om zelfstandig te wonen. Hoe zelfstandiger de huisvesting des te groter de mate van privacy, autonomie en vrijheid en des te minder het toezicht en de controle. Opvangsystemen die vooral uitgaan van een woon-laddermodel krijgen de kritiek dat zij dakloosheid niet zozeer zouden beëindigen, maar hooguit managen (Burt & Spellman, 2007). De internationaal geformuleerde kritiek op het woonladdermodel verwijst naar onder meer (Busch-Geertsema, 2013): de stress en dislocatie die inherent zijn aan de (verhuis)bewegingen tussen de diverse opvangvoorzieningen; het gebrek aan keuzevrijheid voor dakloze personen in combinatie met gestandaardiseerde niveaus van ondersteuning in diverse typen opvangvoorzieningen en stadia van opvang; besluiten over waar en wanneer klanten worden (over-)geplaatst, worden vooral door professionals genomen en klanten krijgen over het algemeen weinig privacy en controle (zeker op de lagere treden, zoals in de nachtopvang); vaardigheden die met succes worden geleerd in een gestructureerde (opvang)setting zijn niet zonder meer te transformeren naar en te gebruiken in een setting van zelfstandig wonen; de uiteindelijke beweging naar zelfstandig wonen kan jaren in beslag nemen en heeft als risico dat klanten in dit proces tussen de treden verloren raken; het woonladdermodel kent draaideureffecten en een groep mensen die frequent van trede verandert. In de Verenigde Staten is een model ontwikkeld - Housing First - dat bewust kiest voor een andere route. Dakloze mensen krijgen eerst een woning en daarnaast intensieve, integrale ondersteuning bij hun verdere herstel. De combinatie van directe toegang tot zelfstandige woonruimte en laagdrempelige, integrale hulp langdurig aangeboden door een multidisciplinair team met bij voorkeur ook ervaringsdeskundigen - lijkt het succes van Housing First te verklaren. De woningen zijn niet geconcentreerd, maar verspreid over wijken vanuit de gedachte dat die spreiding, het wonen onder de gewone mensen, het herstel- en re-integratieproces bespoedigt. 12

14 Introductie op Housing First Hoofdstuk 1 Voor Nederland is het begeleid zelfstandig huisvesten van kwetsbare mensen op zich niet nieuw. Begeleid zelfstandig wonen, ondersteund door intensief case management (ICM), is in de geestelijke gezondheidszorg en de begeleiding van mensen met verstandelijke beperkingen eigenlijk al jaren staande praktijk. De werkzaamheid ervan is in Nederland echter nog nooit met robuust onderzoek vastgesteld. Tot de doelgroep van begeleid wonen horen onmiskenbaar ook (gewezen) dakloze mensen (Wolf, 1995; Polstra, 1997; Ten Cate & Wolf, 1995). In de maatschappelijke opvang is in de laatste vijftien jaar de capaciteit van begeleid zelfstandig wonen/ambulante woonbegeleiding evenzeer sterk gegroeid. Mogelijk dat Housing First hierdoor in Nederland een minder groot verschil zal maken dan in andere landen, zoals in de Verenigde Staten. Daarmee is overigens niet gezegd, dat Housing First in Nederland niets nieuws onder de zon is. Vernieuwend is in principe, dat mensen met multiproblematiek die (langdurig) dakloos zijn niet eerst worden opgevangen in een crisis- of woonvoorziening, maar zonder eisen vooraf zelfstandige woonruimte krijgen aangeboden. 1.4 Verschillende modellen en varianten Het in 1992 in New York door Sam Tsemberis ingevoerde Pathways to Housing 1 model is het meest bekende Housing First model. Housing First richt zich in dit model expliciet op langdurig dakloze mensen met ernstige psychische problemen in combinatie met verslavingsproblemen (dubbele diagnose groep). Robuuste onderzoeken naar dit model wijzen op hoge percentages (tussen 78 en 88%) dakloze mensen die, ook na langere tijd, stabiel gehuisvest blijven (zie hierna hoofdstuk 3). Pathways to Housing zou het eerste Housing First model zijn. Voor het oorspronkelijke gedachtegoed wordt echter ook wel verwezen naar het in 1977 in Toronto opgezette Canadese model, Houselink. Houselink beschouwt huisvesting als een basisrecht en biedt al meer dan dertig jaar huisvesting aan zonder hiervoor specialistische behandeling van bijvoorbeeld psychische stoornissen als voorwaarde te stellen (Schiff et al., 2012). In 1988 ontstond in Los Angeles nog een ander model, Beyond Shelter, gericht op het snel herhuisvesten van dakloze families van opvangvoorzieningen naar permanente huisvesting. In dit project zou het Housing First model voor het eerst zijn uitgewerkt (Lanzerotti, 2004). 2 Net als in de Verenigde Staten zijn in Europa en op andere continenten, zoals Australië, diverse varianten van Housing First ontstaan is Housing First in andere contexten en bij andere groepen dan de chronisch dakloze populatie toegepast - en is aan uiteenlopende praktijken het label Housing First gegeven. Deze ontwikkeling, en het feit dat Housing First geen beschermde titel is, heeft niet bijgedragen aan een helder inzicht in Housing First. Als reactie op de toenemende verscheidenheid aan praktijken en de discussies die dit opriep, schreef Tsemberis in 2010 een handboek over Housing First waarin hij behalve de principes van dit model ook de criteria voor de toetsing van de modelgetrouwheid van Housing First uiteenzette. 1 Voor meer informatie zie de website van Pathways to Housing ( 2 De filosofie van de drie modellen is nagenoeg hetzelfde, namelijk dat huisvesting gegarandeerd moet worden zonder voorwaarden vooraf. Alle drie de modellen gaan uit van de persoonlijke voorkeur van klanten voor zover dat logistiek en financieel haalbaar is. Voor de verschillen tussen de modellen raadpleeg Schiff & Rook (2012). Housing First: principes en praktijken 13

15 Introductie op Housing First Hoofdstuk 1 In het onderhavige rapport wordt het Pathways to Housing model, zoals beschreven in Tsemberis handboek, als uitgangspunt genomen, omdat dit op basis van robuust wetenschappelijk onderzoek effectief is gebleken en bovendien het meest is uitgewerkt. Naar andere varianten is vooralsnog weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan. 1.5 Housing First in een notendop De inzet van Pathways to Housing is om langdurig dakloze mensen met complexe problemen de kans te geven te herstellen van dakloosheid, zo zelfstandig mogelijk te functioneren en (weer) te participeren in de maatschappij. Volledig zelfstandig wonen zonder begeleiding is het streven, maar geen noodzaak. Housing First vindt wonen een basisrecht en dakloze mensen moeten daarom een woning krijgen zonder dat zij eerst aan allerlei voorwaarden moeten voldoen. Mensen krijgen direct woonruimte en begeleiding, waarbij wel instemming wordt gevraagd met inkomensbeheer (voor het tijdig betalen van de huur) en een wekelijks huisbezoek van een begeleider om een vinger aan de pols te kunnen houden. Het accent ligt meer op het versterken van de eigen kracht en mogelijkheden van klanten dan op het terugdringen van stoornissen en problemen. Deelname aan behandeling voor verslaving en psychische problemen is niet verplicht en ook andere hulp hoeven klanten niet op voorhand te accepteren. Dat neemt niet weg dat de professionals van Housing First hun best doen om klanten te motiveren om hulp te accepteren als dat nodig is en hen alle mogelijkheden te bieden om de benodigde hulp en ondersteuning te krijgen. Klanten kunnen zo lang als nodig ondersteuning van Housing First krijgen. Door de woning en de begeleiding kunnen de mensen langzaam maar zeker loskomen van de modus van puur overleven. De woning geeft hen de stabiliteit om te kunnen bedenken wat voor hen een zinvol leven is en om weer plannen te kunnen maken. Het hebben van een woning motiveert klanten om te werken aan de door hen gestelde doelen in hun proces van maatschappelijk herstel. Het behouden van de woning is vaak één van de belangrijkste doelen van klanten. In de begeleiding van Pathways to Housing ligt het primaat bij de eigen verantwoordelijkheid van de klanten en hun keuzes staan centraal. Professionals investeren veel in de werkrelatie met hun klanten, waarin respect, warmte en compassie centraal staan. Klanten krijgen intensieve, ondersteunende hulp op diverse leefgebieden, zoals gezondheid, verslaving, scholing, werk en dagbesteding. Deze hulp is gericht op herstel en sociale integratie, is laagdrempelig en integraal. De hulp wordt geboden door bij voorkeur een multidisciplinair team met ook ervaringsdeskundigen. Dit team is 24 uur per dag bereikbaar voor klanten. De aanpak is gestoeld op vrijwilligheid, maar is niet vrijblijvend. Klanten zijn verantwoordelijk voor hun eigen welzijn en dat van hun naasten, dragen zorg voor hun woonomgeving en worden hierop zonodig aangesproken. Via het stimuleren van de eigen regie en door aansluiting bij de wensen en mogelijkheden van klanten trachten begeleiders ongewenst gedrag te voorkomen en samen met de klant te zoeken naar werkzame oplossingen mocht dit gedrag zich toch manifesteren. Het aangaan van een dialoog met de klant en het bieden van een tweede kans, zonodig ook een derde en vierde, vloeit hieruit automatisch voort. 14

16 Introductie op Housing First Hoofdstuk Housing First in Nederland: een selectie Voor de verkenning van Housing First praktijken in Nederland is in het najaar van 2012 een lijst gemaakt van Housing First praktijken. Die lijst kwam tot stand door: een oproep op LinkedIn, specifiek bij groepen die zich richten op maatschappelijke opvang en OGGZ; een oproep in de nieuwsbrief van Federatie Opvang; kenners van Housing First praktijken te vragen; projectleiders van bekende Housing First praktijken te vragen naar andere Housing First praktijken. De selectie van Housing First praktijken gebeurde aan de hand van een door de onderzoekers opgestelde definitie, gebaseerd op het model van Pathways to Housing (Tsemberis 2010), namelijk: Housing First biedt dakloze mensen met meervoudige, complexe problemen zelfstandige woonruimte zonder als voorwaarden te stellen dat zij klaar zijn om zelfstandig te wonen en dat zij behandeling ondergaan voor psychische- en/of verslavingsproblemen, en ondersteunt deze mensen in hun proces van herstel en maatschappelijke participatie zolang als nodig is en met respect voor hun eigen keuzes. En daarnaast moesten de praktijken voldoen aan minstens zes van de tien criteria van Housing First (zie kader) die de onderzoekers formuleerden op basis van de Engelstalige handleiding van Housing First van Tsemberis (2010). Een van die zes criteria moest de spreiding van de woningen over het werkgebied van de Housing First praktijken zijn. Dat was een harde eis. De keuze om niet alle tien criteria van het Amerikaanse model toe te passen komt voort uit de veronderstelling dat sommige criteria niet haalbaar zijn in de Nederlandse context en de wens om eventuele varianten in de uitvoeringspraktijk van Housing First te kunnen achterhalen. Criteria voor selectie van Housing First praktijken in Nederland (naar Tsemberis, 2010) Wonen erkennen als basisrecht van mensen Hulp bieden aan klanten met meervoudige, complexe problemen Klanten direct toegang geven tot zelfstandige woonruimte Spreiding van woonruimten Wonen scheiden van begeleiden en behandelen Respect voor de eigen keuzes van klanten Geen voorwaarden vooraf aan klanten om zelfstandig te wonen Geen voorwaarde vooraf aan klanten voor behandeling van psychische- en/of verslavingsproblemen Klanten ondersteunen in het proces van herstel en maatschappelijke participatie door een herstelondersteunende of rehabilitatiebenadering Ondersteuning bieden zolang als nodig Elf praktijken voldeden in het najaar van 2012 aan de definitie en aan minstens zes van de tien criteria. Destijds waren acht Housing First praktijken in uitvoering (Amsterdam, Utrecht, Venlo/Weert, Eindhoven, Noord Limburg, Midden Limburg, Den Haag en Dordrecht) en diverse praktijken stonden toen in de startblokken, maar niet duidelijk was wanneer die zouden starten. Housing First: principes en praktijken 15

17 Introductie op Housing First Hoofdstuk 1 Tussen de periode van de verkenning en de afronding van dit rapport startten nog enkele andere Housing First praktijken die aan de gestelde selectievoorwaarden voldoen. Dit rapport geeft uitsluitend inzicht in de acht Housing First praktijken in Nederland, namelijk die bij de onderzoekers bekend en operationeel waren. Een actueel overzicht van Housing First praktijken (peiling begin 2014) staat in bijlage Doel, vragen en activiteiten Het doel van de verkenning was het krijgen van inzicht in de Housing First praktijken in Nederland. Het onderzoek moest antwoord geven op de volgende onderzoeksvragen: 1. Wat zijn de doelen en principes van de Housing First praktijken in Nederland? 2. Hoe zijn de praktijken georganiseerd en welke varianten zijn er te onderscheiden? 3. Wat is de beoogde en bereikte doelgroep van Housing First en welke begeleiding wordt geboden? 4. Wat zijn de baten van de Housing First praktijken? 5. Welke knelpunten doen zich voor en welke oplossingen zijn hiervoor gevonden? Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen zijn de volgende onderzoeksactiviteiten uitgevoerd: telefonische interviews met projectleiders van de Housing First praktijken aan de hand van een interviewschema; vragenlijstonderzoek (online) onder projectleiders; vragenlijstonderzoek (online) onder begeleiders van de Housing First praktijken; een focusgesprek van ruim twee uur met de projectleiders van Housing First praktijken; telefonische interviews met twee kenners van Housing First (Rokus Loopik en Fedde Bergsma). Naast de verkenning, is een literatuuronderzoek gedaan om de werkzaamheid van Housing First te bepalen op basis van het uitgevoerde onderzoek. Een toelichting hierop staat in bijlage Kenmerken van acht Housing First praktijken Tabel 1.1 geeft de status van de onderzochte praktijken op een aantal kenmerken weer. De acht Housing First praktijken zijn betrekkelijk jong. Vier praktijken maken deel uit van één organisatie en bij vier praktijken zijn meerdere organisaties betrokken en verzorgen begeleiders van verschillende organisaties de begeleiding. Het werkgebied beperkt zich bij vijf projecten tot één gemeente en drie praktijken bedienen meerdere gemeenten. 16

18 Introductie op Housing First Hoofdstuk 1 Tabel 1.1 Kenmerken van Housing First praktijken in Nederland (n=8) 1 Maand waarin de eerste klant bij de praktijk is ingestroomd; 2 Organisaties waarvan de praktijk deel uitmaakt; 3 AWBZ: Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Housing First: principes en praktijken 17

19 Introductie op Housing First Hoofdstuk 1 Alle praktijken worden gefinancierd vanuit de AWBZ en sommige praktijken krijgen daarnaast budget vanuit justitie (Utrecht, Dordrecht) en/of van de gemeente (Utrecht, Eindhoven, Midden Limburg, Den Haag). De financiering was tijdens de peiling in november 2012 bij vrijwel alle praktijken voor de drie daaropvolgende jaren onzeker. Alleen Housing First Amsterdam Discus genaamd - was voor die periode zeker van financiering. Hoewel bij veel praktijken de lange termijn financiering nog onzeker is, horen vier praktijken tot het reguliere aanbod. Vier Housing First praktijken hebben een tijdelijke projectstatus. Ervaringen van Housing First Midden Limburg In november 2011 kwamen drie begeleiders van Housing First bij elkaar om te brainstormen over de toepassing van het concept Housing First in de praktijk. Een boel uitzoekwerk kwam op ons af: Welke contracten moeten getekend worden? Waar vinden we onze cliënten? Maar ook, wie schildert de muren? En welk bankstel wordt er gekocht? Het werken binnen Housing First kan het beste omschreven worden als werken in de waan van de dag. Alle mooie ideeën en plannen ten spijt, blijkt het werken binnen het project toch vooral reageren te zijn op de weerbarstigheid van alledag. Maar het is juist deze weerbarstigheid die het project steeds sterker doet worden door alles wat we hierin tegenkomen. We liepen tegen een aantal zaken aan. Dat niet iedereen zit te wachten op een Housing First woning was ons bekend uit de verhalen van andere projecten. Ook ons werd dit al snel duidelijk. Cliënten weigerden een woning omdat het wonen binnen de plaatselijke nachtopvang goedkoper was. Verder leverden wij de woningen eerst op met een basale inrichting, maar hier zijn we snel weer mee gestopt. De eerste kandidaat verkoos haar luchtbed boven het opgemaakte bed dat wij klaar hadden staan en ook de inhoud van de gevulde koelkast werd letterlijk uit het raam gekiept. We zijn ons hierna bewuster gaan richten op zelfregie: Hoe wil jij wonen?, Wat heb je hierin nodig? en Hoe wil je dit aanpakken? Bron: Housing First Midden Limburg 1.9 Leeswijzer De focus van dit rapport ligt, zoals gezegd, op de eerste acht Housing First praktijken in Nederland. Het rapport bestaat na dit hoofdstuk uit zeven andere hoofdstukken. Hoofdstuk twee beschrijft de doelen en principes van de Housing First praktijken in Nederland. Hoofdstuk drie geeft inzicht in de wetenschappelijke evidentie van Housing First. Hoofdstuk vier richt zich op de teams van de Housing First praktijken. Het vijfde hoofdstuk gaat in op de criteria voor toelating tot Housing First en de beoogde en bereikte doelgroep. In het zesde hoofdstuk komen allerlei aspecten aan bod die te maken hebben met het wonen en huren bij de Housing First praktijken. Hoofdstuk zeven beschrijft de begeleiding aan klanten, alsmede de stabiliteit van wonen en de uitstroom bij de verschillende praktijken. Het achtste en laatste hoofdstuk geeft een beschouwing van de resultaten. 18

20 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 2 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Dit hoofdstuk behandelt het doel van Pathways to Housing en van de acht verkende Housing First praktijken. Het beschrijft daarnaast de acht principes van het Pathways to Housing model (Tsemberis, 2010: 18) en geeft weer hoe deze in de Nederlandse Housing First praktijken zijn verwerkt. Aan de orde komen onder meer huisvesting als basisrecht, respect, warmte en compassie voor alle klanten, ondersteuning zo lang dat nodig is, spreiding van woonruimten, scheiding tussen wonen, begeleiden en behandelen, respect voor de keuzes van klanten, een herstelgeoriënteerde benadering en harm reduction. 2.1 Doel van Housing First Housing First is oorspronkelijk bedoeld om feitelijk dakloze mensen met meervoudige problemen direct vanaf de straat van een eigen woonruimte te voorzien. De doelen van de meeste onderzochte Housing First praktijken zijn het huisvesten en begeleiden van dakloze mensen met meervoudige problematiek naar zo zelfstandig mogelijk wonen (zie tabel 2.1). Uitstromen, dat is zelfstandig wonen met een huurcontract op eigen naam zonder begeleiding, is bij de praktijken geen vooropgezet doel, maar wel een streven. Twee praktijken willen expliciet iets bieden voor klanten bij wie de reguliere zorg niet goed aansluit, waaronder Housing First Eindhoven: Juist als geen enkele organisatie het aan wil gaan dan worden wij enthousiast, dan gaan we nog kijken of de klant echt niet ergens terecht kan en als dat niet kan dan bieden wij diegene Housing First. Dus voor ons zitten er echt heel weinig voorwaarden aan. Overige doelen die door één of meer praktijken worden genoemd zijn: maatschappelijke inbedding en eerherstel, normalisatie, de klant verantwoordelijkheid laten nemen voor het herstelproces, het verminderen van dak- en thuisloosheid en het doorbreken van de traditionele woonladdergedachte. Housing First: principes en praktijken 19

21 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Hoofdstuk 2 Tabel 2.1 Doelen van Housing First praktijken (n=8) Geen van de praktijken eist van klanten dat zij aantonen zelfstandig te kunnen wonen of over de nodige woonvaardigheden te beschikken voordat zij een woning krijgen. De projectleider van Housing First Dordrecht geeft aan dat het stellen van deze voorwaarden bij de doelgroep van Housing First niet werkt. We vragen dat wel bij ambulant wonen, dan moeten mensen echt de woonladder doorlopen waar ze echt aan de hand van de klantindicatoren moeten laten zien dat ze het kunnen. Dat is een goed traject voor een grote groep mensen maar juist niet voor deze groep. Dus dan vragen wij dat niet. Er zijn dus geen voorwaarden, men hoeft niet te kunnen koken of te laten zien dat ze kunnen stofzuigen. De klanten hoeven ook bij geen van de praktijken te stoppen met middelengebruik en/of in behandeling te zijn voor psychische problemen. Middelengebruik, zo meent de projectleider van Housing First Eindhoven, zegt op zich niets over iemands woonvaardigheden. Belangrijk is volgens de projectleider van Housing First Noord Limburg om te kijken naar de begeleiding die klanten nodig hebben om goed te kunnen wonen en om klanten de kans te geven om het eens te proberen in een eigen woning. In de navolgende paragrafen worden de acht principes besproken van het evidence based Pathways to Housing model. Deze principes maken onderdeel uit van de schaal waarmee de modelgetrouwheid van Housing First kan worden getoetst en bepaald (Tsemberis, 2010). De principes zijn dus essentieel bij het onderscheiden van Housing First praktijken van niet Housing First praktijken. 20

22 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Hoofdstuk Huisvesting als basisrecht Alle praktijken onderschrijven het Housing First principe van huisvesting als een fundamenteel recht. De projectleiders van Housing First Amsterdam en Midden Limburg vinden huisvesting een recht waar nadrukkelijk ook plichten bij horen, zoals de plicht om als buur geen overlast te veroorzaken voor omwonenden. Het klinkt zo mooi, hé? Ik vind dat iedereen recht heeft op een huis, maar in Amerika heb je geen volkshuisvestingwet die ten grondslag ligt aan het volkshuisvestingbeleid. In Nederland is de situatie anders. De wettelijke mogelijkheden en de bescherming die zijn hier in principe. Iedereen heeft recht op het bewonen van een woning. En je hebt daar natuurlijk ook weer je rechten en plichten in. Dus de maatschappij is al zo. Alleen de omwonenden hebben ook een rustig genot van het huren. Dus mensen hebben het recht maar ook de plicht om te zorgen dat andere mensen ook plezierig wonen. 2.3 Respect, warmte en compassie voor alle klanten De sleutel tot een succesvolle Housing First praktijk is volgens Tsemberis een cultuur waarin de communicatie tussen klanten en begeleiders is gebaseerd op onderling respect, warmte en compassie. Alle onderzochte Housing First praktijken onderschrijven dit principe en geven aan op deze voet met klanten te werken. Op basis van deze verkenning is niet uit te maken of dit ook daadwerkelijk gebeurt. Hiervoor is nader onderzoek nodig. 2.4 Ondersteuning zo lang als nodig is Bij Pathways to Housing krijgen klanten zolang als nodig ondersteuning vanuit Housing First. Ook als klanten moeten worden opgenomen, als zij gedetineerd raken of als zij opnieuw dakloos worden dan blijven begeleiders klanten volgen om continuïteit van zorg te borgen (Tsemberis, 2010). De eerste Housing First praktijken in Nederland geven in principe ondersteuning zolang klanten die nodig hebben, hoewel de intensiteit kan variëren. Omdat niet alle Housing First praktijken zijn verzekerd van financiering voor de komende jaren en diverse praktijken nog in een pilotfase verkeren, is er geen zekerheid dat klanten daadwerkelijk langdurige ondersteuning zullen krijgen vanuit Housing First. We hopen verder te kunnen na die drie jaar maar of er opnieuw financiering komt weet je nooit zeker natuurlijk. In principe is deelname niet eindig, zolang cliënten het nodig hebben. Housing First in Amsterdam, Utrecht en Midden Limburg laten weten dat de mogelijkheden om klanten te blijven begeleiden ook afhankelijk zijn van de grondslagen voor begeleiding; er moet een indicatie zijn om de zorg te kunnen financieren. De aanvraag van een nieuwe indicatie voor klanten hoeft geen probleem te zijn als zij nog steeds hulpbehoevend zijn. Als klanten vanuit Housing First hulp echt niet meer nodig hebben dan is afgifte van een nieuwe indicatie niet te verwachten. Housing First: principes en praktijken 21

23 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Hoofdstuk 2 Op een gegeven moment moet je het zorgkantoor wel uit gaan leggen waarom iemand nog steeds die indicatie heeft. En als iemand met een bak aan psychiatrie en verslaving te maken heeft dan is dat makkelijk, maar je hebt ook te maken met mensen die dat niet hebben of die daar in het verleden mee te maken hebben gehad. Dus dan vervalt de grondslag en wordt het steeds moeilijker om daar een indicatie voor te krijgen. [ ] Zonder indicatie kunnen wij mensen eigenlijk niet meer helpen want dan gaan wij vrijwilligerswerk doen en dat kan niet. Voor het contract zou het betekenen dat het contract dan op eigen naam van de klant zou komen. [ ] Het mag geen reden zijn dat iemand zijn huis uit moet gaan. 2.5 Woonruimten verspreid over werkgebied Als vuistregel geldt bij Pathways to Housing dat niet meer dan twintig procent van de appartementen in één complex door klanten van Housing First mag worden bewoond en bovendien dat de voorkeur van klanten leidend is bij het kiezen van het appartement en de locatie van het appartement (Tsemberis, 2010). Alle acht Housing First praktijken willen, conform dit Housing First principe, een spreiding van woningen over het werkgebied van Housing First vanuit de gedachte dat dit het re-integratieproces in de samenleving bespoedigt. Met uitzondering van Andere Kans Housing First, blijken echter alle praktijken afhankelijk te zijn van de door de woningcorporaties toegewezen woningen, waardoor de bedoelde spreiding niet altijd mogelijk is (lees verder in paragraaf 6.3). 2.6 Wonen scheiden van begeleiden en behandelen Bij Pathways to Housing kunnen klanten gebruik maken van intensieve ondersteuning op verschillende leefgebieden alsmede van behandeling voor psychische- en/of verslavingsproblematiek. De behandeling, ook van lichamelijke problemen, is bij Housing First nadrukkelijk gescheiden van zaken die te maken hebben met huisvesting. Alle praktijken in Nederland volgen dit Housing First principe. Dit principe stoelt op het idee dat huurder en klant twee verschillende rollen zijn en een succesvolle uitvoering van die rollen andere eisen aan mensen stelt (Tsemberis, 2010; 23). Bovendien: als de hulpverlening om wat voor reden dan ook ophoudt, ben je als huurder niet ook direct je huisvesting kwijt. Klanten kunnen hun woning verliezen om dezelfde redenen als reguliere huurders, door bijvoorbeeld overlast, illegale activiteiten in de woning of het niet betalen van de huur, maar niet door een terugval in middelengebruik of door een psychiatrische crisis. De scheiding van huisvesting en behandeling en begeleiding impliceert tevens dat, mocht er onverhoopt sprake zijn van verlies van woonruimte, niet automatisch de hulpverlening vanuit Housing First stopt. Terwijl begeleiders naar een nieuwe woning zoeken, blijven zij de klant ondersteunen. Op deze manier is er altijd continuïteit van zorg (Tsemberis, 2010). Geen van de geïnventariseerde Housing First praktijken hanteert in behandeling zijn als voorwaarde voor deelname aan het project. Begeleiders blijven wel met klanten in gesprek over de mogelijkheden voor behandeling als dit volgens hen voor klanten meerwaarde heeft of als klanten zodanige overlast geven dat de basisafspraken voor deelname aan het project dreigen te worden geschonden. 22

24 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Hoofdstuk 2 Als het niet behandelbaar opstellen richting de ketenpartner leidt tot overlast dan kun je dus vanuit de begeleiding zeggen, luister, het probleem van jou wordt nu in die mate ernstig dat je je niet gaat houden aan een van de drie afspraken die wij hebben gemaakt. Dus of je gaat nu hulp zoeken waardoor het weer wat makkelijker wordt of je doet dat niet, maar weet dan wel dat als we het stadium van overlast gaan bereiken dat de consequenties voor jou zijn. 2.7 Keuzes van klanten als vertrekpunt Pathways to Housing gaat er van uit dat mensen die dakloos zijn en psychische problemen hebben heel wel in staat zijn om hun eigen doelen te stellen voor hun herstel en zelf weten wat zij nodig hebben. Housing First is daarom klantgericht en stelt de keuzes van de klant centraal, bij het wonen en ook bij de begeleiding en behandeling. Alle in uitvoering zijnde praktijken geven aan de keuzes van klanten te volgen, wat tot uiting komt in de individuele trajectplannen en de door klanten hierin zelf gestelde doelen. Respect voor de keuzes van klanten staat voorop. De sleutel tot respect ligt volgens de projectleider van Housing First Midden Limburg in de bejegening, terwijl de projectleider van Housing First Amsterdam aangeeft dat de begeleiders altijd zullen proberen om de klanten te ondersteunen in het behalen van zelf gestelde doelen en de wensen van klanten altijd serieus nemen. Stel dat iemand zijn doel is: Ik wil president van Amerika worden. Dan gaan we daar aan werken. Dan gaan we kijken: Wat heb je daarvoor nodig? [ ] We kijken ook naar wat je belemmeringen zijn, maar als je iets wilt, wat zijn dan de stappen die we moeten nemen? Respect voor klanten betekent niet dat begeleiders toezien en afwachten. Volgens de projectleiders blijven begeleiders klanten stimuleren om aan hun eigen ontwikkeling te werken. Als klanten soms zeggen dat zij tevreden zijn met hun leven, terwijl de begeleider meent dat zij mogelijk gelukkiger zijn als zij niet alleen thuis op de bank zitten dan zullen begeleiders volgens de teamleider van Housing First Utrecht proberen de klanten te motiveren om bijvoorbeeld een vorm van dagbesteding te zoeken. Wij hebben de keuzes van cliënten hoog in het vaandel staan. We beginnen er al mee dat mensen de wens hebben om zelfstandig te wonen en dat we daar al direct in tegemoet komen. Vervolgens is het heel erg van wat wil de klant zelf. Soms blijf je er op steken dat iemand in zijn woning op zijn bank blijft zitten en denkt ik ben al tevreden. Dan is er een discrepantie tussen wat de bewoner prima vindt en wat de woonbegeleider vindt en die probeert te blijven prikkelen als iemand zelf niet de motivatie ergens voor krijgt om zich verder te gaan ontwikkelen. Housing First: principes en praktijken 23

25 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Hoofdstuk Hersteloriëntatie Alle praktijken leggen in de begeleiding van klanten de focus op herstel, weliswaar in andere woorden en met duidelijk verschillende accenten. Zo geeft de projectleider van Housing First Dordrecht aan dat de focus ligt op de verbetering van iemands persoonlijk gevoel van er weer zijn en als dit gepaard gaat met herstel dan is dat volgens hem mooi meegenomen. De overige praktijken focussen meer expliciet op herstel, maar geven hieraan hun eigen invulling. In het oog springt, dat diverse projectleiders herstel als een individueel proces zien. Volgens Housing First Amsterdam is herstel afhankelijk van de visie en doelen van de klant. Dus de nadruk ligt op: Hoe zie jij je leven, wat voor doelen heb je? In plaats van naar het ziektebeeld te kijken en te denken: Ik ben al dertig jaar ziek en het wordt nooit beter, kun je ook denken: Ik heb nog dertig jaar voor me en ik ga er nog wat van maken. Het is dan van belang om na te gaan wat voor jou herstel betekent. En voor sommigen betekent dat: Ik wil liever half psychotisch. En een ander zegt: Ik wil toch blijven gebruiken. En dan zal bijvoorbeeld de focus van de begeleiding liggen op de (lichamelijke) klachten daaromheen. Housing First Utrecht ziet herstel als weer kunnen meedraaien in de maatschappij op de manier die de klant zelf verkiest. Wij hebben een focus op herstel. Ik denk dat als iemand zelf een idee ontwikkelt, het liefst op meerdere leefgebieden van waar iemand naartoe wil en wat daar voor nodig is, en wij proberen zo goed mogelijk daar bij aan te sluiten, proberen te helpen en mee te kijken welke richting dat uit zou kunnen gaan. Maar Herstelwerk [de krachtgerichte basismethodiek] is dat iemand zo volledig zelfstandig mee gaat draaien in de maatschappij en het is aan ons om samen met de bewoner te kijken naar wat daarvoor nodig is. En we focussen daarbij niet op de ziekte maar op de kracht van mensen. Andere Kans Housing First ziet herstel als leren omgaan met kwetsbaarheden en Housing First Eindhoven omschrijft herstel als het oppakken van oude rollen, het terugkrijgen van een plek in de maatschappij en het gevoel hebben er weer bij te horen. De nadruk op het vervullen van zinvolle, maatschappelijke rollen staat ook bij Housing First Midden Limburg centraal. Het [herstel] is een individueel proces, het gaat niet per se om genezing maar om het vervullen van zinvolle, maatschappelijke rollen en één daarvan is die van buurman of bewoner, dat zijn van die rollen die erbij horen. Bij Housing First Noord Limburg betekent herstel dat klanten participeren in hun eigen leefomgeving en Housing First Den Haag definieert herstel vooral in termen van de stabiele mix. De definitie van de stabiele mix, dat je rondom vier gebieden, dat is financiële situatie, huisvesting, dagbesteding en zorg, dat die op orde zijn. Maar we moeten het er nog over hebben wat herstel voor ons precies inhoudt en wanneer we kunnen zeggen, we kunnen de woning omklappen en de begeleiding minimaliseren. 24

26 Doelen en principes van Pathways to Housing Housing First Hoofdstuk Harm reduction Pathways to Housing gaat er van uit dat stoppen met middelengebruik niet voor al haar klanten een reële optie is en dat ook psychische problemen kunnen blijven bestaan. Begeleiders werken daarom volgens harm reduction principes en strategieën om zo klanten te ondersteunen bij het managen van hun middelengebruik en psychische problemen om daarmee de schadelijke gevolgen van alcohol en drugs en bijvoorbeeld onbehandelde psychische problemen op te vangen en te helpen verminderen. Begeleiders kunnen klanten bijvoorbeeld helpen bij het reguleren van hun middelengebruik en met klanten nagaan wat er nodig is om te voorkomen dat middelengebruik of psychische klachten obstakels worden bij het behalen van door hen zelf gestelde doelen (Tsemberis, 2010). Drie praktijken (Housing First Midden Limburg, Den Haag en Dordrecht) zeggen minder expliciet een harm reduction benadering te hanteren, omdat zij dat rekenen tot behandeling en die niet bieden. Maar, zo wordt benadrukt, begeleiders van Housing First kijken toch ook samen met de klant naar hoe schadelijke gevolgen van middelengebruik zo goed mogelijk zijn te beperken. Vijf praktijken gebruiken explicieter elementen van een harm reduction benadering. Bij Housing First Amsterdam gaan woonbegeleiders bijvoorbeeld na hoe zij klanten kunnen motiveren om gespecialiseerde begeleiding van verslavingszorg te accepteren. In Utrecht maken de begeleiders van Housing First het middelengebruik bespreekbaar, maar schakelen zij voor advies gespecialiseerde hulp in als het gebruik alarmerend wordt. Andere Kans Housing First, Housing First Eindhoven en Discus Housing First vatten harm reduction tevens wat breder op. De projectleiders beschrijven harm reduction behalve voor klanten, ook voor de omgeving van klanten, de gemeente en de maatschappij als geheel. Wij doen het naar de gemeente toe en naar de maatschappij, want mensen die zwerven veroorzaken veel meer overlast dan wanneer zij binnen voor de tv zitten. Dus dat is harm reduction naar buiten toe, minder justitiële contacten. Pieter Ik ben ook via the long way hier gekomen. Zit hier per 1 september. Hier afgekickt en weer goed bezig. Perfecte omgeving om clean te worden. Heb nog wat dingen liggen maar daar kom ik met hulp van de ondersteuning van Bram en Johan wel uit. Fijn weer naar de Triangel, lekker weer naar bands kijken! Gezellig daar en veel lachen. Oké, in de liefde heb ik wel altijd geluk! Wat een schoonheid! En weer lekker dingen op de rails. Ideeën, plannen en vooral doen! Cursus sociale vaardigheden komt goed van pas. Heb een goede positieve drive. Iedere dag fitness, wandelen, fietsen! Rook zelfs minder en leef bewuster. Zou echt wel wat zijn voor anderen. Aanrader! Bron: Andere Kans Housing First Housing First: principes en praktijken 25

27 Werkzaamheid van Housing First Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 3 Werkzaamheid van Housing First Dit hoofdstuk staat eerst stil bij het uitgevoerde onderzoek naar Housing First en de zeggingskracht van de resultaten. Voor diverse uitkomsten, zoals de stabiliteit van huisvesting, de kwaliteit van leven en het middelgebruik, volgt een beschrijving van de onderzoeksresultaten. Ook komt aan de orde of Housing First op basis van het uitgevoerde onderzoek goedkoper is dan reguliere zorg. Het hoofdstuk besluit met een reflectie op de beschikbare resultaten en op de betekenis van deze resultaten voor Housing First in Nederland. 3.1 Uitgevoerde studies en zeggingskracht Housing First is slechts door enkele wetenschappelijke studies onderzocht die voldoen aan de strengste wetenschappelijke standaarden. Met deze zogenaamde randomized controlled trials zijn betrouwbare uitspraken mogelijk over de effectiviteit van Housing First. De eerste uitgevoerde RCT is van ruim tien jaar geleden; van de twee RCT s die momenteel lopen in Canada en Frankrijk - zijn alleen voorlopige resultaten van de studie in Canada bekend. Het bewijs van de daarnaast naar Housing First vooral in de Verenigde Staten uitgevoerde quasi-experimentele studies is minder sterk dan dat van de RCT s, maar heeft weer aanzienlijk meer zeggingskracht dan de beschrijvende evaluaties (zonder controlegroep) die alleen een indicatie van de werkzaamheid van Housing First geven. Hiertoe horen bijvoorbeeld de studies die in diverse Europese landen zijn gedaan in het kader van het Housing First Europa project (Busch- Geertsema, 2013). Bijlage 2 geeft een overzicht van de uitgevoerde studies naar Housing First. Alle studies richten zich op alleenstaande volwassenen, waarvan de meerderheid met (ernstige) psychische aandoeningen al dan niet in combinatie met (ernstige) verslaving. Door het gebruik van andere meetmomenten en vaak ook andere instrumenten voor het meten van de uitkomsten, zijn de resultaten van de diverse onderzoeken niet zonder meer met elkaar te vergelijken. Omdat de modelgetrouwheid van Housing First pas relatief laat is uitgewerkt, na 2010, is niet te bepalen of de onderzochte Housing First praktijken (uitgezonderd de Pathways to Housing praktijken) werkten volgens het Pathways to Housing model. Mogelijk wijken de onderzochte praktijken af van het originele model (dit is zeker het geval bij een aantal van de onderzochte praktijken in Europa), en zijn de onderzoeksresultaten daardoor niet direct te vertalen naar andere Housing First praktijken. De vertaling van de resultaten naar andere contexten is evenzeer problematisch omdat de uitgevoerde studies zich grotendeels richten op Housing First in de Verenigde Staten en Canada. Er is vooralsnog niets bekend over de effectiviteit van Housing First in Europa. Het wachten is op de uitkomsten in 2015 van de RCT in Frankrijk. Dit hoofdstuk beschrijft op basis van de studies enkele uitkomsten van Housing First, zoals de stabiliteit van wonen, de kwaliteit van leven en het middelengebruik van klanten. De studies onderzochten soms wel, soms niet de uitkomsten waarover dit hoofdstuk rapporteert. Door per uitkomstmaat de resultaten weer te geven, wordt ook duidelijk wat wel en wat niet (vaak) is onderzocht. Dan springt in het oog, dat maar weinig Housing First studies onderzoek deden naar de kwaliteit van leven van klanten en bijvoorbeeld de (reductie van) criminaliteit of overlast. Bij de beschrijving van de uitkomsten hierna, wordt eerst steeds het sterkste bewijs weergegeven, dat is uit RCT s, gevolgd door resultaten van quasi-experimentele studies en tot slot de bevindingen uit de evaluaties. 26

28 Werkzaamheid van Housing First Hoofdstuk Stabiele huisvesting Uit de Pathways to Housing RCT (Tsemberis et al., 2004) blijkt dat in de Housing First groep het percentage klanten dat na verloop van tijd nog gehuisvest was, aanmerkelijk hoger was dan bij de controlegroep: 80 tot 90 procent na 12, 18 en 24 maanden tegen niet meer dan 40 procent in de controlegroep in diezelfde perioden (Tsemberis et al., 2004). Een minder robuuste RCT studie die in de Verenigde Staten werd uitgevoerd laat zien dat na 47 maanden gemiddeld 68 procent van de klanten bij de twee onderzochte Housing First programma s nog steeds gehuisvest waren 74 procent van de klanten van Pathways to Housing tegenover 57 procent van de klanten bij de andere organisatie. De controlegroep werd ondertussen niet meer gevolgd, waardoor niet te zeggen is of Housing First effectiever was in het blijvend huisvesten van klanten dan de reguliere aanpak. De onderzoekers concluderen - gezien de betere uitkomsten bij Pathways Housing First dan bij de andere aanbieder, die op een ietwat andere manier werkte dat het belangrijk is dat organisaties die Housing First aanbieden de essentiële elementen van het model daadwerkelijk toepassen (Stefanic & Tsemberis, 2007). Voorlopige uitkomsten van de RCT in Canada, gepubliceerd in een tussentijds rapport, laten zien dat na twaalf maanden zeventig procent van de klanten van Housing First nog steeds stabiel gehuisvest was, tegenover slechts twintig procent bij de controlegroep die reguliere zorg ontving (Somers, 2012). De effectstudie in New York, die klanten van Housing First vergeleek met klanten die reguliere zorg kregen, toont dat 88 procent van de 241 mensen die instroomden via Housing First na vijf jaar nog steeds was gehuisvest. Van de 1600 mensen die van andersoortige programma s gebruik maakten, bleek na vijf jaar nog 47 procent gehuisvest te zijn (Tsemberis & Eisenberg, 2000). De effectstudie naar Housing First in San Diego laat zien dat klanten die deelnamen aan Housing First na een jaar tijd gemiddeld 99 procent meer tijd doorbrachten in een woning dan in het jaar voor instroom bij Housing First. Ook was er een afname van 67 procent van het aantal dagen dat klanten dakloos waren. Voor de controlegroep is dit niet onderzocht (Tsemberis et al., 2010). Naast de genoemde RCT s en effectstudies werd ook de stabiliteit van huisvesting gemeten in verschillende evaluaties van Housing First praktijken in Europa. Ook hier zijn de resultaten veelbelovend: in Amsterdam behield 88 procent van de klanten hun woning, in Kopenhagen 92 procent, in Glasgow 100 procent en in Lissabon 69 procent (Busch-Geertsema, 2013). Voorzichtigheid is echter geboden bij de interpretatie van deze percentages, ook omdat een aantal van deze praktijken nog een korte looptijd hadden. 3.3 Kwaliteit van leven Kwaliteit van leven is in één RCT onderzocht, namelijk die is uitgevoerd in Canada. De algemene kwaliteit van leven van klanten van Housing First is in deze studie na zes maanden en na twaalf maanden significant hoger dan die van klanten met reguliere zorg. Dit geldt zowel voor klanten van Housing First die verspreid wonen over het werkgebied als voor klanten met een eigen appartement in een gebouw met alleen klanten van Housing First. Ook op veiligheid en woonsituatie scoren klanten van Housing First (in beide groepen) significant hoger dan klanten met reguliere zorg (Patterson et al., 2013). De effectstudie naar Housing First in San Diego toont dat klanten van Housing First na 12 maan- Housing First: principes en praktijken 27