Het herintegratieproces van kindsoldaten

Transcriptie

1 Het herintegratieproces van kindsoldaten Deleted: s Het effect van de ervaringen van een kind als soldaat op het herintegratieproces na een conflictsituatie Universiteit van Amsterdam Programmagroep: Ontwikkelingspsychologie Vak: Bachelor These Docent: Prof. dr. L. J. T. Oppenheimer Naam Student: Ismat J. Chowdhrie Studentnr.: Datum: 13 september 2006

2 Inhoudsopgave Samenvatting 2 Inleiding 3 Hoofdstuk 1. Recrutering van kindsoldaten 1.1 Recrutering met geweld en onder dwang Vrijwillige recrutering 7 Hoofdstuk 2. Beleving als kindsoldaat 2.1 Aankomst in de groep Leven als soldaat 11 Hoofdstuk 3. Herintegratieproces 13 Conclusie Error! Bookmark not defined. Literatuurlijst 20 Omslag: A long road to go Ik ben de kleine figuur onderaan. De lange weg leidt naar het licht. Het lijkt erg ver 1

3 weg. Pasteltekening gemaakt door een kindsoldaat

4 Samenvatting In deze these is getracht antwoord te vinden op de vraag welk effecten de ervaringen van een kind als soldaat hebben op het herintegratieproces na een conflictsituatie. In alle continenten van de wereld worden kinderen gerecruteerd als soldaat. Dit gebeurt onder dwang en met geweld, maar ook zijn er veel kinderen die zich vrijwillig aanmelden bij een gewapende groep. Bij aankomst in de groep worden de kinderen blootgesteld aan verschillende gebeurtenissen. Deze reiken van onschuldige rituelen tot gruwelijke kwellingen. Kindsoldaten vervullen verschillende functies, zoals vechter, kok, spion, en echtgenote. Tijdens hun verblijf in de groep krijgen de kinderen erg veel te zien en te verduren. De aangeleerde burgerlijke normen en waarden maken plaats voor een immorele en agressieve attitude. De kinderen die voorheen onderwijs genoten wordt dit nu onthouden. Dit leidt tot een stagnatie van de morele, sociale en intellectuele ontwikkeling van deze kinderen. Door hun ervaringen lopen de kinderen fysieke, emotionele en psychologische problemen op. Bij het verlaten van de groep belemmeren deze problemen een succesvolle herintegratie. Voor de vrouwelijke kindsoldaten komt nog een probleem erbij; het hebben van één of meerdere kinderen. Het is erg lastig voor de teruggekeerde kindsoldaten weer hun plaats in de maatschappij te vinden. In veel gevallen worden ex-kindsoldaten door hun eigen ouders afgewezen. Ook de gemeenschap maakt het voor de teruggekeerde kindsoldaten erg moeilijk door ze op sociale afstand te houden, hun verwijtente maken en hen te isoleren. 3

5 Inleiding Ze geven je een geweer om je beste vriend neer te schieten. Ze doen dit om te zien of ze je kunnen vertrouwen. Als jij hem niet vermoordt, wordt je vriend bevolen jou te vermoorden. Ik moest het wel doen, anders zou ik vermoord worden. Dit is een uitspraak van een 17-jarige jongen uit Colombia die zich als straatkind op zijn zevende bij een paramilitaire groep aansloot 2. In 1998 waren naar schatting kinderen over de gehele wereld betrokken bij gewapende conflicten in legers van de overheid, rebelse machten, paramilitairen en militiegroepen. Het gebruik van kindsoldaten komt het meest voor in Afrika, waar in 2004 naar schatting zo n kinderen betrokken waren bij gewapende conflicten. Ook komt dit probleem voor in verschillende landen in Azië, delen van Latijns-Amerika, Europa en het Midden-Oosten 3. In 1989 werd het akkoord van de Verenigde Naties betreffende Rights of the Child getekend en bekrachtigd door meer dan 160 naties. In dit akkoord werd 15 jaar als de minimum leeftijd voor recrutering ingevoerd. Toch wordt de term kindsoldaten in zijn breedste zin gedefinieerd als kinderen, jongens of meisjes, onder de leeftijd van 18 jaar die onder dwang, met geweld of vrijwillig, gerecruteerd of gebruikt worden in vijandige activiteiten door gewapende eenheden, paramilitairen, milities of legers van de overheid (Wessells, 2005). Kindsoldaten worden gebruikt als strijders, boodschappers, spionnen, sjouwers, koks, seksslaven en echtgenoten (Machel, 2001). De meerderheid van de kindsoldaten bestaat uit jongens, maar ook veel meisjes vervullen deze functie. Zo bleek na het eindigen van de

6 oorlog in Sierra Leone in 2001 dat bijna de helft van de soldaten van het Revolutionary United Front kinderen waren, en een kwart daarvan meisjes (McKay & Mazurana, 2001). Kinderen worden gebruikt als soldaat, omdat zij in oorlogsgebieden onmiddellijk beschikbaar zijn en ook nog eens goedkoop. Ook geven aanvoerders de voorkeur aan kindsoldaten, omdat deze groep te manipuleren en te terroriseren is en vaak bereid is tot het aannemen van de meest gevaarlijke opdrachten door een gebrekkig bewustzijn van de eigen moraliteit (Wessells, 2005). Met name de beschikbaarheid van lichte, goedkope en kleine wapens hebben bijgedragen tot het versnellen van deze trend (Machel, 2001). De kinderen die het grootste risico lopen om kindsoldaat te worden, behoren tot de armste families. Het zijn voornamelijk straatkinderen of kinderen die niet meer bij hun ouders wonen. Kinderen van rijke families en families die goed onderwijs hebben genoten lopen het minste risico, want hun ouders kunnen hun kinderen vrijkopen of via politieke invloed de recrutering tegengaan (Machel, 2001). Het recruteren van kinderen als soldaten betekent het wegnemen van hun jeugd. In plaats van spelen met vrienden en lachen om de kleinste dingen, lopen deze kinderen met geweren te jagen op de vijand, doen ze het werk van ouderen en worden ze behandeld als objecten. Het recht van onderwijs wordt aan deze kinderen ontnomen en in plaats daarvan wordt hun vijandigheid en agressie aangeleerd. Wanneer deze kindsoldaten ten strijde trekken, krijgen zij te maken met risico s zoals dood, verwonding, amputatie, executie of gevangenschap. Door de hardheid van het militaire leven lopen ze ook het risico op ziekte en ondervoeding. De consequenties voor kinderen als soldaten reiken veel dieper; naast de fysieke mishandeling ondergaan de kindsoldaten ook sexuele en mentale mishandeling door andere oudere gerecruteerden, middenin een omgeving waar sociale en culturele normen zelfs niet in de verte te bekennen zijn (Maslen, 1998). 5

7 De kinderen wier levens op zo n manier worden onderbroken en beschadigd vinden het vaak erg moeilijk om na een conflict weer terug te keren naar hun woonomgeving en zich weer te voegen naar de structuur van hun familie, de gemeenschap en de school. De term die hiervoor gebruikt wordt, is herintegratie. Hoewel herintegratie refereert naar het na een conflict situatie terugbrengen van soldaten naar hun woonomgeving, heeft het voor kindsoldaten een heel andere betekenis. Voor kindsoldaten bestaat herintegratie uit twee aspecten. Ten eerste moeten de terugkerende kinderen worden geaccepteerd door hun familie en ten tweede moeten zij zich veilig kunnen voelen bij hun familie en in hun gemeenschap om hun leven als kind voort te kunnen zetten (Cahn, 2006). Het herintegratieproces verloopt niet altijd even gemakkelijk. Sommige kindsoldaten worden met open armen ontvangen, terwijl anderen te maken krijgen met afwijzing. Ook blijkt dat vooral meisjes die terugkeren erg veel moeite hebben met het vinden van een plaats in de gemeenschap. Naast sexueel misbruikt te zijn, keren zij ook in veel gevallen terug met een kind (McKay, Robinson, Gonsalves, & Worthen, 2006). Ook de ervaringen die kinderen als soldaat hebben ondergaan, kan de psychologische aanpassing bemoeilijken. Flashbacks en nachtmerries over gebeurtenissen en het dragen van schuldgevoelens en zorgen spelen hierbij een groot rol (Wessells, 1997). In deze these zal de aandacht uitgaan naar het herintegratieproces van kinderen die als soldaten hebben gediend. Er wordt een overzicht gegeven van de verschenen literatuur en aan de hand hiervan zal getracht worden een antwoord te geven op de vraag: Wat voor effecten hebben de ervaringen van een kind als soldaat op het herintegratieproces na een conflictsituatie? Om antwoord te kunnen geven op deze vraag is het van belang om eerst te bespreken hoe kinderen soldaten worden. Vervolgens zal getracht worden de belevingen van kinderen als soldaat weer te geven en ten slotte zal het herintegratieproces van exkindsoldaten en de problemen die daarbij voorkomen, besproken worden. 6

8 Hoofdstuk 1. Recrutering van kindsoldaten Kinderen worden soldaat op verschillende manieren. Ze worden gerecruteerd met geweld, onder dwang, maar ze kunnen zich ook op vrijwillig basis aansluiten bij een gewapende groep. Hoewel de Lord s Resistance Army in Noord Uganda, die tegen de Ugandese overheid vecht, in 1997 voor ruim meer dan de helft uit ontvoerde kinderen en jongeren bestond, blijkt dat in 2003 in geheel Afrika de recrutering van tweederde van de kindsoldaten vrijwillig was (Cahn, 2006; Human Rights Watch, 2003). 1.1 Recrutering met geweld en onder dwang Onder recrutering met geweld valt ontvoering. Gewapende groepen ontvoeren kinderen meestal wanneer er geen of weinig volwassenen in de buurt zijn. Kinderen worden individueel, maar ook in grote groepen ontvoerd. Scholen worden binnengevallen en hele klassen worden meegenomen, kinderen die op weg zijn, worden meegenomen en zelfs huizen worden langsgegaan om kinderen te ontvoeren vóór de ogen van hun eigen ouders. Dit gebeurt naast dwang ook met bedreiging (Cahn, 2006; International Labour Office (ILO), 2003). Gewapende groepen, zoals de Lord s Resistance Army, vallen in de nacht dorpen binnen om te plunderen en mensen te ontvoeren. Ontvoerde volwassenen worden in de meeste gevallen voor een korte tijd vastgehouden door de gewapende groepen en dan weer vrijgelaten, in tegenstelling tot kinderen waarbij gevangenschap wel jaren kan duren. Uit angst ontvoerd te worden, brengen duizenden kinderen de nacht door op plekken waar ze zich veiliger voelen dan thuis, zoals op de veranda s van ziekenhuizen, vloeren van kerken, in lokale fabrieken en busstations (Human Rights Watch, 2003). Om het onmogelijk te maken voor de ontvoerde kinderen ooit weer terug naar huis te kunnen, terroriseert de Lord s Resistance Army dorpen en verbreekt ze de banden tussen de 7

9 kinderen en hun gemeenschap door de kinderen te dwingen een familielid of een bewoner van het dorp te vermoorden (Wessells, 2005). Naast recrutering met geweld is er ook gedwongen recrutering. Dit is een veel voorkomende manier waardoor kinderen soldaat worden. Met gedwongen recrutering wordt verwezen naar situaties waarin het kind geen keuze heeft. Dit kan door morele druk of de verplichting van dienst (ILO, 2003). Zo doorzoeken gewapende groepen vaak markten en andere openbare plaatsen en dwingen ze jongeren met hen mee te gaan. Door de bedreigingen die hiebij gepaard gaan, wordt de jongeren geen keuze overgelaten dan met de groep mee te gaan (Wessells, 2005). 1.2 Vrijwillig recrutering Terwijl veel kinderen gedwongen worden zich bij gewapende groepen te voegen, presenteren anderen zichzelf voor dienst. Hoewel dit als vrijwillig wordt beschouwd, is dit niet helemaal het geval. Het is niet uit vrije wil dat deze kinderen kindsoldaat worden, maar eerder het ervaren van een bepaalde druk of meerdere tegelijk (Machel, 2001). Een aantal redenen die door voormalige kindsoldaten worden gegeven voor hun deelname aan een leger of gewapende groep zijn materiële behoeften, wraak, fascinatie, angst, ideologie en een gevoel van buitensluiting (ILO, 2003). Armoede is één van de meest voorkomende factoren die het kind ertoe brengt zich bij een leger aan te sluiten. Behoeftige ouders kunnen verleid worden hun kind aan te bieden voor dienst, vooral wanneer legers bereid zijn het salaris van de kindsoldaat direct uit te betalen aan de familie (Machel, 2001). Ook kinderen kunnen zelf door armoede beslissen kindsoldaat te worden wanneer zij denken dat dit de enige manier is om aan regelmatige maaltijden, kleding, veiligheid en medisch aandacht te komen. Dit is vooral te zien bij weeskinderen en kinderen die hun ouders verloren hebben (Wessells, 2005). 8

10 Een gevoel van buitensluiting blijkt ook een reden te zijn voor kinderen om soldaat te worden. Een kind kan het gevoel van buitensluiting in twee omgevingen krijgen; thuis en op school. Thuis kan dit in de vorm van mishandeling en isolatie zijn en op school door regelmatig falen. Door deze kinderen wordt deelname aan een leger ervaren als een vorm van ontsnapping aan het gevoel buitengesloten te worden. Vaak gebeurt dit kort nadat het kind het ouderlijk huis heeft verlaten of nadat het enige tijd als straatkind heeft geleefd (ILO, 2003). Naast deze redenen komt het bij meisjes ook vaak voor dat zij zich bij een leger voegen om zo te ontsnappen aan een gedwongen huwelijk (Wessells, 2005). Fascinatie voor het leger kan er ook voor zorgen dat kinderen besluiten soldaat te worden. Deze fascinatie bestaat onder meer uit het gezag dat een uniform uitstraalt, het bezit van een geweer of de sociale status die met het soldaat-zijn samengaat. Dit wordt ook nog eens bekrachtigd door het salaris dat beloofd wordt, vooral bij degenen die niet hun studie hebben voortgezet (ILO, 2003). Ook kan het feit dat de vader, een broer of oom soldaat is, reden voor een kind zijn om ook soldaat te worden. Zo hadden veel van de jongeren die in Afghanistan met de Northern Alliance tegen de Taliban vochten, zich aangesloten bij gewapende groepen om op deze manier bij hun familie te kunnen blijven (Wessells, 2005). Een ander factor die ervoor zorgt dat veel kinderen zich bij gewapende groepen of legers voegen berust op ideologie. Ideologische betrokkenheid betreft het geloof in de rechtvaardigheid van de nationale oorlog, bepaalt de bereidheid hieraan te participeren, het positief interpreteren van de gevolgen en een afwijkende houding tegenover de vijand (Punamäki, 1996; in Kanagaratnam, Raundalen, & Asbjørnsen, 2005). Deze jongeren worden soldaat om hun land te bevrijden en zien hun werving als een morele plicht en een dienst voor de gemeenschap (ILO, 2003). 9

11 Een verlangen naar wraak is ook een veel voorkomend reden voor het kiezen van een bestaan als kindsoldaat. Deze kinderen zijn uit op het nemen van wraak op een andere gewapende groep of leger die hun familieleden heeft vermoord (Cahn, 2006). Hoofdstuk 2 Beleving als kindsoldaat 2.1 Aankomst in de groep Kinderen die zich aansluiten bij een gewapende groep na het ontvluchten van een oorlogszone, voelen zich veilig bij aankomst. Dit in tegenstelling tot de kinderen die onder dwang en met geweld gerecruteerd zijn. Ook de kinderen die zich vrijwillig hebben aangesloten, zonder gevlucht te zijn uit een oorlogszone, ervaren een vreselijke aankomst in het kamp (ILO, 2003). Bij aankomst in het kamp krijgen de kinderen te maken met verschillende gebeurtenissen. Zo wordt er materiaal uitgedeeld; echter niet alle groepen voorzien hun leden van een uitrusting en dus bescherming. Zo blijkt uit een onderzoek onder kindsoldaten in Afrika dat in Congo minder dan 15% van de kindsoldaten militaire schoenen had gekregen. De overige 85% liep en vocht in de schoenen waarmee ze in het kamp gearriveerd waren of gewoon op blote voeten. Sommige groepen voorzien hun kindsoldaten van uniforms, wapens en munitie na het beïndigen van de training als teken dat zij volledig lid van de groep zijn geworden (ILO, 2003). Ook geven gewapende groepen trainingen aan de kinderen, maar ook dit verschilt per groep. Uit een onderzoek naar militaire trainingen in Congo bleek dat slechts 21% van de kinderen een volledig training kreeg voor het gebruik van granaten. Aan 36% werd slechts een korte training gegeven en aan de overige 23% werd helemaal geen training gegeven. Zo 10

12 werd er verder aan minder dan 5% van de kinderen een volledige training voor het gebruik van landmijnen gegeven en ontving ruim 48% geen training hiervoor (ILO, 2003). De training kan van een paar dagen tot vele maanden duren. Deze zijn erg bruut en de kinderen worden zeer streng aangepakt met als doel de overlevingskansen van de kinderen te vergroten. Zo moeten ze lange afstanden lopen en krijgen ze soms wel vier dagen geen voedsel, zodat ze leren honger te tolereren. Tijdens de training leren de kindsoldaten onder andere hoe ze verschillende wapens moeten gebruiken, hoe aan te vallen, terug te trekken, kruiptechnieken en hoe ze zich kunnen beschermen. Na de training worden de meeste kindsoldaten naar het front gestuurd om te vechten. Anderen dienen als begeleider of persoonlijk lijfwacht voor de aanvoerders (ILO, 2003; Taouti-Cherif & Sewonet, 2004). Vooral rebelse wraakgroepen geven vaak ideologische instructies bij aankomst. Deze zijn gebaseerd op overwegingen betreffende etnische en regionale afkomst en gaan over de onrechtvaardigheden waarvan de groep slachtoffer is. Het doel hiervan is de jongeren te overtuigen van de rechtmatigheid van de acties die de groep heeft gevoerd en het dehumaniseren van de tegenpartij. De ideologische instructies zijn niet alleen bedoeld de haat voor de vijand aan te wakkeren, maar ook de gehoorzaamheid van de kinderen te bekrachtigen. Door de waarde van het leven van een mens te ondermijnen, verliezen de kinderen enige aarzeling om iemand te vermoorden (ILO, 2003). Bij aankomst in het kamp moeten de meeste kinderen kwellingen doorstaan als een soort inwijdingsproces. De Lord s Resistance Army heeft de gewoonte de kinderen op een wrede wijze te slaan. Als één van de redenen hiervoor wordt aangegeven dat dit hen sterk zal maken voor wat hen te wachten staat. Het teniet doen van alle burgerlijke waarden en normen is een andere reden. Kinderen die tegenstribbelen, te veel huilen of proberen te vluchten, worden op een gruwelijke wijze vermoord. Vaak wordt aan de pas gerecruteerde kindsoldaten 11

13 het bevel gegeven om degenen die probeerden te vluchten, dood te slaan met stokken. Hiermee worden de kinderen niet alleen fysiek, maar ook mentaal mishandeld (Becker, 2003). Onkwetsbaarheidsrituelen worden uitgevoerd om de kinderen moedig(er) te maken door ze te doen geloven dat ze onkwetsbaar, onoverwinnelijk en onsterfelijk zijn. Er zijn rituelen die zonder pijn voltooid worden, zoals het rennen van rondjes om het vuur. Er zijn daarentegen ook rituelen waarbij de kinderen pijn lijden en gevaar oplopen, zoals het tatoëren van het lichaam met hete brandijzers. In de meeste gevallen worden dit soort rituelen gecombineerd met drugs. Samen zorgen deze twee factoren voor het verlies van enige realiteitszin (ILO, 2003). 2.2 Leven als soldaat De leefomstandigheden van de kindsoldaten zijn erg slecht. In sommige groepen krijgen ze soms dagen niet te eten en in gevallen dat ze dit wel krijgen, hebben ze er zelf voor gezorgd door te stelen of te bedelen. Slapen doen de kinderen niet zo veel, omdat ze vaak s nachts op pad gaan, het kamp moeten bewaken of erg vroeg moeten opstaan voor training (ILO, 2003; Taouti-Cherif & Sewonet, 2004). De kinderen die niet vechten, vervullen vaak de functie van drager. Ze dragen meer dan 60 kilogram aan wapens of een gewonde soldaat over lange afstanden. Degenen die niet in staat zijn zulke zware ladingen te dragen worden op een wrede wijze geslagen of zelfs geëxecuteerd. Ook voeren kinderen huishoudelijke taken uit en andere taken zoals het stelen van voedsel, jagen op wild, op de uitkijk staan en als boodschapper dienen. Hoewel sommige van deze taken minder gevaarlijk lijken dan het vechten, kunnen ze kinderen toch in gevaar brengen, omdat ze door anderen verdacht kunnen worden. In Latijns Amerika hebben enkele overheidsmachten jonge kinderen vermoord, omdat ze ervan overtuigd waren dat ze spionen van rebelse groepen waren (Machel, 2001; Taouti-Cherif & Sewonet, 2004). 12

14 Naast deze taken vervullen meisjes ook vaak de taak van echtgenote van de aanvoerders. Niet alleen zij, maar ook andere meisjes en soms ook jongens worden seksueel misbruikt en verkracht waardoor ze ook nog eens een verhoogd risico lopen op geslachtsziekten waaronder HIV en AIDS. Meisjes worden in de meeste gevallen ook nog eens ongewenst zwanger. De echtgenotes van de aanvoerders die gesneuveld zijn, ondergaan een rituele wassing waarna ze de echtgenote van een andere aanvoerder worden en opnieuw behandeld worden als een seksslaaf (Becker, 2003; Machel 2001). Het slaan van kindsoldaten komt erg regelmatig voor in gewapende groepen. Fysieke mishandeling volgt erg gauw op het niet volgen van een bevel, het niet in staat zijn een boodschap te doen uit vermoeidheid, het verzoek om de gewapende groep te mogen verlaten en gesnapt worden tijdens een vluchtpoging. In de ergste gevallen wordt het kind zelfs geëxecuteerd. Andere vormen van straffen zijn isoleren, onthouding van voedsel, verbrandingen, zware militaire oefeningen en vastbinden. Deze straffen worden meestal uitgevoerd door oudere soldaten. In sommige groepen worden de kinderen ook mentaal mishandeld door hen de opdracht te geven zichzelf of een vriend/mede kindsoldaat te straffen (ILO, 2003). 13

15 Hoofdstuk 3 Herintegratieproces Wanneer kinderen gerecruteerd worden, zijn ze nog erg jong. Tijdens hun verblijf in de groep doorstaan de kindsoldaten erg moeilijke en zware tijden en krijgen ze veel te verduren en te zien. Omdat de sociale en culturele normen en waarden die ze geleerd hadden voordat ze soldaat werden niet passen in hun nieuwe leefomstandigheden gaan deze verloren, hetgeen leidt tot stagnatie in hun morele ontwikkeling. Ook op intellectueel niveau ontwikkelen de kinderen zich niet verder omdat een vorm van onderwijs ontbreekt. Hoe verloopt voor deze beschadigde kinderen, die niet alleen een morele en intellectuele achterstand hebben opgelopen, maar vaak ook psychologisch getraumatiseerd zijn, hun terugkeer naar hun familie en oude woonomgeving? Hoe pakken deze kinderen, inmiddels jaren ouder, hun leven weer op na hun jeugd te hebben verloren? Kortom, hoe verloopt het herintegratieproces van ex-kindsoldaten? De term herintegratie kan op meerdere manieren geïnterpreteerd worden. Algemeen wordt geaccepteerd dat deze verwijst naar meer dan alleen de terugkeer naar de familie en leefgemeenschap. Er is echter minder overeenstemming over wat precies de bijkomende factoren zijn. Volgens ex-kindsoldaten betreft herintegratie zes elementen, te weten, verenigd worden met familie en gemeenschap, zorg en liefde in de familie, acceptatie en actieve betrokkenheid in de gemeenschap, vrede en veiligheid, school en vaardigheidstraining en ten slotte kostwinning (Delap, 2004). Veel kinderen hebben hoge verwachtingen over hun terugkeer naar huis. Ze verwachten een blije familiereunie en een warm welkom door de leden van de gemeenschap. Ook zijn er kinderen die met gevoelens van angst naar huis keren. Angst om niet geaccepteerd te worden door de gemeenschap en ook uit onzekerheid of de familie nog leeft. Sommige kinderen keren helemaal niet terug naar huis en komen terecht op straat. Dit zijn onder andere de kinderen die al weten dat hun familie niet meer leeft en de kinderen voor wie vrijlating of 14

16 vluchten uit het kamp niet een einde aan de gruwelijke beproevingen betekent. De angst dat ze weer ontvoerd kunnen worden, weerhoudt hen ervan terug te keren naar huis (Delap, 2004; Human Rights Watch, 2003; ILO, 2003). Terugkeren naar huis is zelden makkelijk voor de ex-kindsoldaten. Kinderen die uit de gewapende groep vluchten of vrij worden gelaten, treffen vaak een verlaten dorp aan waarvan de bewoners zijn gedood, dus ook zelfs hun familie. Als de familieleden nog in leven zijn, zijn deze vaak niet meer terug te vinden. De gemeenschappen en families die teruggevonden worden, zijn meestal door conflict uiteen gevallen (Machel, 2001). De terugkerende kinderen verschillen in meerdere belangrijke aspecten van elkaar. Zo hebben ze allen een eigen unieke persoonlijkheid, familie-achtergrond, onderwijsprestaties, groep/klasse verwantschap, religie, leeftijd, sekse, angsten en dromen. Hierdoor ervaren ze hun verblijf in de kampen verschillend. Naast gezamenlijke ervaringen zoals collectieve aanvallen en het begaan of getuigen zijn van gruwelijkheden, hebben alle kinderen ook persoonlijke ervaringen. Deze ervaringen verschillen per individu en kunnen variëren van het vermoorden van iemand of het worden behandeld als seksslaaf, tot het dragen van gewonde/dode soldaten of het dienen als kok. Ook de motivatie van de kinderen om kindsoldaat te worden verschillen zoals ook blijkt uit hoofdstuk 1 (i.c. vrijwillig recrutering, gedwongen recruteringen en recrutering met geweld). Dezelfde persoonsgebonden aspecten, de motivatie en de ervaringen blijken een rol te spelen bij het herintegratieproces. Zo blijkt dat kinderen die eerst met een intacte familie leefden meer succesvol te herintegreren dan kinderen die geworven worden van de straat. Ook hebben kinderen die voorheen onderwijs volgden een betere kans om naar school terug te keren (Jareg, 2005). Herintegratie blijkt te worden bemoeilijkt wanneer waarden en ideologieën die het vechten rechtvaardigden in conflict komen met het schaden en het vermoorden van de eigen mensen (Kanagaratnam, Raundalen & Asbjørnsen, 2005). 15

17 Ervaringen die gerelateerd zijn aan politiek geweld en oorlog kunnen een risico vormen voor het wel functioneren van de familie. Dysfunctionele karakteristieken kunnen zijn isolatie, verwijten en extreme afhankelijkheid tussen de familieleden (Garbarino & Kostelny, 1993; Hobfol et al., 1991; in Punamäki, Qouta & El Sarraj, 1997). Teruggekeerde kindsoldaten kunnen de omgang van hun ouders met hen anders dan voorheen ervaren. Zo blijkt dat de vader meer attent en leidend is en de moeder meer emotioneel afwijzend (Punamäki, Qouta & El Sarraj, 1997). Ook zijn de ouders soms bang dat hun teruggekeerde kind hen zal vermoorden. In zulke gevallen worden de kinderen afgewezen en overgelaten aan hun eigen lot. Voor veel meisjes geldt dat ze ten prooi vallen aan sexuele aanrandingen door de mannelijke leden van de gemeenschap, waarmee ze in sommige gevallen ook nog eens gedwongen door de eigen familie in het huwelijk moeten treden (McKay, 2004; McKay, Robinson, Gonsalves & Worthen, 2006). Weer naar school gaan verloopt ook niet zonder enige moeite voor de ex-kindsoldaten. Aangezien ze achtergeraakt zijn in hun intellectuele ontwikkeling, worden ze bij terugkomst op school in klassen geplaatst met veel jongere kinderen. Deze situatie brengt een gevoel van schaamte teweeg bij de ex-kindsoldaten en demotiveert hen om op school te blijven. Ook kunnen de leraren en ouders van de andere kinderen bezwaar hebben op de terugplaatsing op school van ex-kindsoldaten uit angst dat deze kinderen een onderbrekend effect zullen hebben op de andere kinderen in de klas (Machel, 2001). Meisjes doorstaan veel van dezelfde problemen als de mannelijke soldaten over hun toekomst, zoals een tekort aan onderwijs, de ervaring van vermoorden en verminken. De status van meisjes in de samenleving maakt hun situatie verschillend dan die van de jongens. Te vaak wordt ervan uitgegaan dat alle vrouwelijke kindsoldaten seksueel actief zijn geweest tijdens hun verblijf in de kampen. De maatschappelijke stereotypen over meisjes en de waarde 16

18 die gegeven wordt aan maagdelijkheid beperken verdere vooruitzichten van de meisjes op zowel werk als huwelijk (Brett, 2002). Vrouwelijke ex-kindsoldaten die terugkeren met kind(eren) worden net zoals de andere vrouwelijke ex-kindsoldaten beoordeeld, gestigmatiseerd en sociaal op afstand gehouden. Hun psychologische trauma wordt verergerd door het seksuele geweld dat de meesten van hen hebben meegemaakt. Vaak ervaren de meisjes een gevoel van schaamte, omdat ze de normen van de gemeenschap hebben geschonden door (gedwongen) betrokkenheid in seksuele relaties zonder een huwelijk. Ook kunnen de leden van de gemeenschap schaamte voelen als resultaat van hun onvermogen deze meisjes te beschermen tegen deze schendingen. Het hebben van één of meerdere kinderen maakt herintegratie nog moeilijker voor deze meisjes dan voor andere meisjes en jongens. Als gevolg hiervan verlangen sommige meisjes niet naar een hereniging met de familieleden en gaan ze op zoek naar nieuwe leefomstandigheden. Deze meisjes die op psychologisch, fysiek en sociaal vlak nog niet klaar zijn voor de verantwoordelijkheden van het moederschap, worden tegen hun zin ouder gemaakt. Bij hun terugkeer naar huis verwachten zij dan ook onder andere hulp bij het leren hoe ze voor hun kinderen moeten zorgen. Helaas wordt in de meeste gevallen deze verwachting niet gerealiseerd. Ze krijgen weinig tot geen hulp bij het opvoeden van hun kind(eren) en zijn genoodzaakt te werken, onder andere als prostituee (Brett, 2002; McKay, Robinson, Gonsalves & Worthen, 2006). Teruggekeerde kindsoldaten zijn niet alleen fysiek, maar ook psychologisch beschadigd. De grootste fysieke probleem waarmee ex-kindsoldaten terugkeren zijn seksueel overdraagbare aandoeningen. Enkele andere veel voorkomende fysieke beschadigingen zijn kogelwonden, huidproblemen, amputatie en ondergewicht. De meest voorkomende psychologische probleem die gevonden worden bij ex-kindsoldaten zijn verhoogde angst, het 17

19 krijgen van nachtmerries en flashbacks, vermijden van alles dat hen herinnert aan één van de gebeurtenissen, schuldgevoelens, agressieve vorm van communicatie met anderen, sociale terugtrekking en extreem pessimisme over de toekomst. De ernst van een psychologisch probleem hangt af van zowel de natuur, intensiteit en mate van de traumatische ervaringen als de hoeveelheid tijd doorgebracht in de gewapende groep. In het algemeen blijkt dat de kinderen die de meest intense en lange ervaring hebben gehad, een verhoogd risico lopen op ernstige en blijvende vormen van een stoornis. Een ander psychologisch probleem waar veel ex-kindsoldaten last van hebben is dat ze zich niet kunnen aanpassen aan de overgang van een militair naar een burgerlijk leven. Veel kinderen vinden het erg moeilijk zichzelf los te maken van de gedachte dat geweld een wettig middel is voor het bereiken van hun doelen, vooral wanneer ze nog steeds lijden aan de frustaties van armoede en onrechtvaardigheid (Human Rights Watch, 2003; Jareg, 2005; Machel, 2001). 18

20 Conclusie In alle continenten van de wereld worden kinderen gerecruteerd als soldaat. Naast vrijwillige aanmelding worden ook erg veel onschuldige kinderen gedwongen hun jeugd te verruilen voor een traumatische ervaring. Deze kinderen vervullen verschillende soorten functies als kindsoldaat, maar geen enkel functie ervan is in werkelijkheid geschikt voor hen. In een immorele samenleving waar de burgerlijke normen en waarden niet erkend worden, brengt de kindsoldaat zijn jeugd door. Hij krijgt onder andere te maken met slechte woonomstandigheden, ondervoeding, fysieke mishandeling, psychologische kwellingen en de dood. Veel kinderen, waaronder voornamelijk meisjes, worden ook nog eens seksueel uitgebuit en krijgen als gevolg hiervan geslachtsziekten en/of een kind, terwijl ze zelf nog in hun kinderjaren zijn. In deze these is getracht een antwoord te vinden op de vraag welke effecten de ervaringen van een kind als soldaat op het herintegratieproces na een conflictsituatie hebben. De ervaringen die kinderen tijdens hun verblijf opdoen, verschillen erg van elkaar. Zo krijgt de één meer te verduren dan de ander. Kindsoldaten kunnen door hun ervaring psychologische problemen ontwikkelen, zoals traumatische ervaringen en aanpassingsmoeilijkheden. Deze psychologische problemen maken het moeilijk voor de exkindsoldaat succesvol te herintegreren. Een tweede probleem dat voortkomt uit de ervaringen die de kindsoldaten opdoen tijdens hun verblijf is van fysieke aard. De problemen die verholpen kunnen worden door goede zorg, zoals verwondingen en ondervoeding, bemoeilijken de herintegratie voor een bepaalde tijd. Ook zijn er fysieke problemen die een blijvend effect op de herintegratie hebben, zoals het missen van een bepaald deel van het lichaam en geslachtsziekten (AIDS en HIV). Hierdoor kan het kind dat zijn leven weer wil oppakken, niet meer optimaal functioneren in de maatschappij. 19

21 Een derde probleem heeft alleen betrekking op de vrouwelijke ex-kindsoldaten. Veel van deze meisjes krijgen één of meerdere kinderen tijdens hun verblijf in het kamp. Voor deze meisjes verloopt het herintegratieproces het zwaarst. Zij worden veel vaker afgewezen door hun ouders en de gemeenschap, omdat zij beoordeeld worden vanwege hun (gedwongen) prehuwelijkse seksuele activiteiten. Ook is het vanwege de kind(eren) erg lastig voor deze meisjes hun leven weer op te pakken. Ze moeten niet alleen zichzelf onderhouden, maar ook extra hard werken om hun kinderen te voorzien van de basisbehoeften. De gemeenschap speelt een grote rol tijdens de herintegratie van ex-kindsoldaten. Het worden geaccepteerd door de familieleden is een erg grote stap naar een succesvolle herintegratie, maar deze kan bemoeilijkt worden wanneer de gemeenschap de ex-kindsoldaat beoordeeld en op sociale afstand houdt. Zo blijkt dat het voor de schoolgaande exkindsoldaten vaak lastig is weer terug naar school te gaan. Ook krijgen de ex-kindsoldaten niet veel mogelijkheden hun sociale contacten uit te breiden, vanwege de isolatie door leeftijdsgenoten. Er wordt gelukkig veel gedaan ten behoeve van het succesvol herintegreren van exkindsoldaten. Zo zijn er tal van herintegratie-programma s. Deze bestaan uit vier elementen. Het eerste is het opsporen van de familieleden, het verenigen van de kinderen met de familieleden en het steunen van de familieleden in het omgaan met de uitdagingen die ontstaan. Het tweede element is het bieden van psychosociale steun aan de ex-kindsoldaten zodat zij met hun oorlogsgerelateerde ervaringen om kunnen gaan en het verzoenen ervan met de gemeenschap. Het derde omvat het steunen van het levensonderhoud en het trainen in vaardigheden die het mogelijk maken voor de jongeren om werk te krijgen en dit te behouden. Het vierde element is tenslotte onderwijs en alfabetisering (Wessells, 2005). 20

22 Literatuurlijst Brett, R. (2002). Girls soldiers: Challenging the assumptions. Quaker United Nations Office. Opgehaald 15 augustus 2006 van Cahn, N. (2006). Poor children: Child witches and child soldiers in sub-saharan Africa. Ohio State Journal of Criminal Law, 3, Delap, E. (2004). No place like home? Children s experiences of reintegration in the Kailahun District of Sierra Leone. Save the Children. Opgehaald 1 mei 2006 van Human Rights Watch (2003). Stolen children: Abduction and recruitment in northern Uganda. Human Rights Watch, 15, Opgehaald 17 mei 2006 van International Labour Office (2003). Wounded childhood: The use of children in armed conflict in Central Africa. Washington, DC: Vanguard Communications. Opgehaald 8 mei 2006 van Jareg, E. (2005). Crossing bridges and negotiating rivers The rehabilitation and reintegration of children associated with armed forces. Save the Children Norway. Opgehaald 14 juni 2006 van Kanagaratnam, P., Raundalen, M. & Asbjørnsen, A. E. (2005). Ideological commitment and posttraumatic stress in former Tamil child soldiers. Scandinavian Journal of Psychology, 46, Keairns, Y. E. (2003). The voices of girl child soldiers: Sri Lanka. NY and Geneva: Quaker UN Office. Opgehaald 1 mei 2006 van soldiers/child soldierlinks.htm#qunopub Machel, G. (2001). The impact of war on children. London: Hurst & Co. Maslen, S. (1998). The use of children as soldiers: the right to kill and be killed? The International Journal of Children s Rights, 6, McKay, S., & Mazurana, D. (2004). Reconstructing fragile lives: girls social reintegration in northern Uganda and Sierra Leone. Gender and Development, 12, McKay, S., Robinson, M., Gonsalves, M., & Worthen, M. (2006). Girls formerly associated with fighting forces and their children: returned and neglected. London: Coalition to Stop the Use of Child Soldiers. Opgehaald 1 mei 2006 van soldiers.org/resources/psychosocial Pearn, J. (2003). Children and war. Journal of Paediatrics and Child Health, 39, Punamäki, R., Qouta, S., & El Sarraj, E. (1997). Relationships between traumatic events, children s gender, and political activity, and perceptions of parenting styles. International Journal of Behavioral Development, 21 (1), Taouti-Cherif, R, & Sewonet, A. (2004). The demobilisation and reintegration of Rwandan boys and girls associated with armed groups in the Democratic Republic of Congo. Save the Children. Opgehaald 1 mei 2006 van Wessells, M. (1997). Child soldiers. Bulletin of the Atomic Scientists, 53, Wessells, M. (2005). Child soldiers, peace education, and post conflict reconstruction for peace. Theory into Practice, 44 (4),